Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...
Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ... Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...
diversi sensi delle Scritture 164 ; sia i profeti e gli apostoli, che sono detti piantare areolas aromatum, poiché predicando circa la Redenzione compiuta per opera del Cristo pongono le basi affinché i fedeli conservino nei loro cuori i pigmenta delle virtù 165 ; sia i cristiani che con umiltà riconsiderano i propri meriti per sottoporli al 164 Cfr. ad es. APON. 5, ll. 400-22, dove pigmentarius è sia Paolo, quale dottore ed esegeta, sia, in senso tropologico, il sensus rationalis, che mescola e riunisce ogni tipo di bona opera, affinché queste, infiammate dal fuoco dello Spirito santo, emettano l‟odor suavitatis che giunge a Dio con la preghiera, dolce odore di cui è perfusa la sponsa che sale dal deserto sicut virgula fumi: «Habet ergo multas bonorum operum species in se orationis nostrae thymiama, quibus circumdata anima delectabilem regi suo uel creatori reddit odorem. Quae sunt iusta iudicia, bonitas, disciplina, scientia legis diuinae, misericordia, dilectio proximi, mansuetudo, patientia, ueritas, benignitas, continentia, ieiunium, sobrietas, castitas, martyrii amor. Hae autem omnes species, in unum Deum credendo, quas uelut pigmentarius rationalis congregat sensus, et caelestia aromata uel thymiama componit diuino igni, sancto Spiritui, uaporanda. His namque speciebus componit aromata in odorem suauitatis sponsa per supradictum desertum ascendens sicut uirgula fumi ex aromatibus murrae et turis et uniuersi pulueris pigmentarii ut, agnito creatore Christo, bonorum operum suorum unum odorem placationis offerat ei: murrae scilicet, ut credat eum uerum hominem morti subiacuisse; turis, ut Dei claritatem non dubitet in eo semper uiuentem, cui sanctum sacrificium laudis sine cessatione debeat immolari. In murra uidelicet mortem Christi circumfert Ecclesia; in ture gratia Spiritus sancti refulget; in uniuersis autem pulueribus pigmentarii, mandatorum uel testimoniorum eius multimoda scrutatio, subtilissimi sensus scripturae diuinae, qui recte expositi in conspectu Dei suauissimum reddunt odorem. Quos peritissimus artifex pigmentarius Paulus bene uiuendo probat, bene exponendo ad subtilitatem et suauitatis odorem perducit»; RUPERTUS TUITIENSIS, De sancta trinitate et operibus eius, 18, In Deuteronomium I, pag. 1016, ll. 80-6: «Ita explanando tanta tam que diligenti per omnia suauitatis arte utitur ut hoc maxime uolumen de illis esse areolis non dubites de qualibus in laudibus sponsi dictum est: genae illius sicut areolae aromatum quae consitae sunt a pigmentariis. Totam quippe scripturae huius areolam pigmentarius eruditus conserens in eo est ut lectorem uisu et odore trahendo delectet ut pulchritudine beneficiorum dei ad dilectionem ipsius cunctorum conscientias inuitet». 165 Cfr. ad es. APON. 8, ll. 608-33: «GENAE ILLIVS SICVT AREOLAE AROMATVM CONSITAE A PIGMENTARIIS. In singulis igitur laudibus membrorum dilecti Christi, singulae charismatum donationes monstrantur, quatenus non doleat se unusquisque omnes minime possidere, dummodo unam quamlibet gratiam possidendo, in corpore Christi membrum esse mereatur: ne cupidus plures sectando, unam quam potuit perfecte possidere amittat. In genarum ergo pulchritudine intactus rutilat sanguis, qui conscientiae intrinsecus creatori integritatem seruando, et foris hominibus pingendo exemplum, faciem Christi decorat. Multum enim conferunt ad Christi decorem membra quae in se fidei et pudicitiae integritatem studiose conseruant; quae simul cum his, ueritatis, bonitatis, mansuetudinis, patientiae, tranquillitatis, benignitatis uel sobrietatis suauissimi odoris inuiolata pigmenta intra uasculum sui cordis illaesa continent. Haec sunt proculdubio genae speciosae quae areolis aromatum a pigmentariis apostolis consitis comparantur. Haec enim omnia ita in unum Deum credendo seruata areolam aromatum efficiunt conseruantem, in quo sit delectatio multitudinis pacis: sicut ex multis pigmentis suauissimi odoris redactis in puluerem, uno uasculo colliguntur miscenda. Qui similis cribro est cum quo frumenta in area a paleis expurgantur. Consitae, id est commixtae, a pigmentariis, quod ait, apostolorum labore et arte doctrinae intellegi uoluit ad hanc gloriam huiusmodi animas sublimatas, ut faciem Christi dignae sint decorare et delectabilem odorem suo reddere creatori»; BEDA, In Cantica canticorum libri vi, 4, 5, ll. 662-77: «Genae illius sicut areolae aromatum consitae a pigmentariis, labia illius lilia distillantia murram primam. Sicut in labiis domini uerba quae loquebatur ita in genis ipsa modesta pietas simul et seueritas uultus eius exprimitur. Si enim de puro homine recte dici potuit: Sapientia hominis lucet in uultu eius, quanto magis in uultu illius hominis qui est Dei uirtus et Dei sapientia bene considerantibus summa uirtus et sapientia refulgebat? Genae, inquit, illius sicut areolae aromatum consitae a pigmentariis, Quo modo, inquit, areolae aromatum decenter atque ordinate compositae magnam spectantibus et odoris et aspectus sui gratiam praestant ita apparens in homine mediator Dei et hominum uirtutum siue doctrinae suae et dulcedine praesentes 287
giudizio di Dio, come un profumiere riduce in polvere i pigmenta affinché generino un odore più acuto 166 ; sia Dio stesso, anche specificamente nella persona trinitaria del Cristo o dello Spirito santo, quale elargitore dei doni della grazia o fautore della salvezza attraverso la Redenzione 167 . illustrabat et fama ad se pertrahebat absentes. Pigmentarios autem a quibus hae sunt areolae consitae prophetas et apostolos intellege qui eius non solum sermones sed et mores sacris indidere paginis concordi prorsus relatione, hi futura incarnationis eius archana illi facta narrantes». 166 Cfr. ad es. APON. 5, ll. 400-22 (cit. supra); GREG. M. moral. 1, 36, ll. 136-55: «In tenuissimum puluerem aromata uniuersa conterimus, cum bona nostra quasi in pilo cordis, occulta discussione tundimus, et si ueraciter bona sint subtiliter retractamus. Aromata ergo in puluerem redigere est uirtutes recogitando terere et usque ad subtilitatem occulti examinis reuocare. Et notandum quod de eodem puluere dicitur: pones ex eo coram testimonio tabernaculi; quia tunc nimirum bona nostra ueraciter in conspectu iudicis placent cum haec mens subtilius recogitando conterit et quasi de aromatibus puluerem reddit, ne grossum durum que sit bonum quod agitur, ne si hoc arta retractationis manus non comminuat odorem de se subtilius non aspergat. Hinc est enim quod sponsae uirtus sponsi uoce laudatur, cum dicitur: quae est ista, quae ascendit per desertum, sicut uirgula fumi ex aromatibus myrrhae et thuris et uniuersi pulueris pigmentarii? Sancta quippe ecclesia sicut fumi uirgula ex aromatibus ascendit quia ex uitae suae uirtutibus in interni cotidie incensi rectitudinem proficit nec sparsa per cogitationes defluit, sed sese intra arcana cordis in rigoris uirga constringit. Quae ea quae agit, dum recogitare semper ac retractare non desinit, myrrham quidem et thus habet in opere sed puluerem in cogitatione»; BEDA, In Cantica canticorum libri vi, 2, 3, ll. 217-31, dove pigmentarius viene definito sia il fedele, che esamina minuziosamente i propri bona opera come polveri profumate passate al setaccio, sia il Signore stesso quale largitor virtutum: «Et quia sicut in prauorum mente cupiditas saeculi ita e contrario flagrantia in corde bonorum ardet fumat que uirtutum recte cum diceret, Sicut uirgula fumi, addidit, Ex aromatibus murrae et turis et uniuersi pulueris pigmentarii. […] uniuersus puluis pigmentarii omnia uirtutum opera designat quae ideo non integris pigmentis sed in puluerem redactis comparantur ut ammoneamur bona quae agimus sedula intentione discernere et ne quid in eis ineptum resideat quasi cribro sollicitae discretionis examinare. Pigmentarius uero qui hunc puluerem praeparat et cernit uel homo ipse qui operam dat uirtutibus uel largitor uirtutum dominus intellegitur». 167 Cfr. ad es. BEDA, In Cantica canticorum libri vi, 2, 3, ll. 217-31 (cit. supra); GODEFRIDUS ADMONTENSIS (sive IRIMBERTUS?), Homiliae festivales, 70, col. 986, ll. 21-36: «Et universi pulveris pigmentarii. Licet universi pulveris pigmentarius, hoc est universarum virtutum operator magnificus aptissime accipiendus est Spiritus sanctus, aliud tamen quiddam in his verbis accipere possumus. Sicut enim peritus quilibet pigmentarius universas pigmentorum species in tenuissimum pulverem conterere et conficere satagit, quo curare diversas infirmitatum molestias possit, ita supra dictus ille verus utique pigmentarius Spiritus sanctus universum pulverem medicinalis gratiae, videlicet universa dona miserationis et gratiae contulit et congregavit, in corde intemeratae virginis Mariae; ut quoniam in genere humano multa et diversa sunt infirmitatum incommoda, multa etiam ac diversa curationum medicamenta habeat, quibus infirmas peccantium animas sanare et curare valeat»; PHILIPPUS DE HARVENGT, Commentaria in Cantica canticorum, 5, col. 437, l. 45 - col. 438, l. 26: «Vel certe genae sponsi duae sunt eius substantiae uel naturae uniri enim uoluit creator personaliter creaturae et in unum eumdem que sponsum inuenta est substantia gemina conuenire conuentu que mirabili unam uelut faciem insignire. Quarum conuentio longe diuisos antea deum et hominem adunauit interiectam maceriam soluens terrenis coelestia sociauit hominibus condescendens exemplum eis attulit et doctrinam infudit munus gratiae salutarem praebuit medicinam. Vnde et hae genae areolis id est hortulis conferuntur ex quibus herbae et species aromatibus congrue proferuntur quas nimirum pigmentarii excolunt sollicitudine profutura quos medica doctos arte sanandorum languentium tenet cura. Nam cum mundum peccato deperire per multa deus annorum millia sustineret et ad illud exstirpandum non homo non angelus praeualeret tandem pigmentarii quasdam sibi areolas prudenter elegerunt ex quibus aromata medicinalia et salutis species collegerunt. Naturam enim diuinam et humanam pariter coniunxerunt quibus alto consilio uelut quoddam medendi commercium iniunxerunt eis que in unam personam 288
- Page 237 and 238: iferito a Giovanni è attestato nel
- Page 239 and 240: Per quanto riguarda l‟attestazion
- Page 241 and 242: Commento vv. 1-3: O dulcis-radix L
- Page 243 and 244: divino, cibus dulcior e fructus ele
- Page 245 and 246: vicinanza a Dio, concetto analogo a
- Page 247 and 248: dell‟Ecclesiasticus, in tre simil
- Page 249 and 250: nell‟epistola citata mi sembra id
- Page 251 and 252: virga Iesse, il cui frutto ultimo
- Page 253 and 254: Il verbo elucidare è introdotto ne
- Page 255 and 256: infusa - nel corpo sul piano microc
- Page 257 and 258: proprio animo a tale principio dell
- Page 259 and 260: comunità dei redenti, nella quale
- Page 261 and 262: L‟immagine dell‟intrare in cubi
- Page 263 and 264: conoscenza dei divini arcana verita
- Page 265 and 266: Per quanto riguarda l‟utilizzo de
- Page 267 and 268: attraverso l‟esercizio delle virt
- Page 269 and 270: Commentarium al medesimo libro neot
- Page 271 and 272: con l‟atto Redentivo, Ecclesia ch
- Page 273 and 274: all‟umiliazione cui il Redentore
- Page 275 and 276: praebe adiutorium - La richiesta di
- Page 277 and 278: proposta dalla Newman risulta piena
- Page 279 and 280: vv. 11-2: Tu enim auxisti-tuis Qui
- Page 281 and 282: quale simbolo della diffusione del
- Page 283 and 284: confortantur; hoc ideo est, quoniam
- Page 285 and 286: D‟altronde praecessor, nel latino
- Page 287: divina da parte dello Spirito 158 -
- Page 291 and 292: saluberrima pigmenta della dottrina
- Page 293 and 294: victor e triumphator. Segue un rife
- Page 295 and 296: Anche in Hildegard l‟immagine del
- Page 297 and 298: particolare sulla scorta dell‟epi
- Page 299 and 300: sono dette essere giunte attraverso
- Page 301 and 302: Padre 22 . Attraverso tale sacrific
- Page 303 and 304: attraverso l‟espressione intrare
- Page 305 and 306: utilizzato da Luca per descrivere i
- Page 307 and 308: cristiano è in effetti auspicata a
- Page 309 and 310: Dunque entrambe le locuzioni, sia m
- Page 311 and 312: 45, ll. 301-36, dove si afferma che
- Page 313 and 314: ornantem penam eius - Il sacrificio
- Page 315 and 316: tropologico della continenza e dell
- Page 317 and 318: dell‟intreccio di diverse immagin
- Page 319 and 320: accennato supra, l‟espressione in
- Page 321 and 322: Vos flores rosarum Responsorio per
- Page 323 and 324: Nello specifico, l‟espressione fl
- Page 325 and 326: in effusione sanguinis - Il verso 2
- Page 327 and 328: vv. 4-5: in maximis-emptione Analog
- Page 329 and 330: genere umano 24 , sacrificio di cui
- Page 331 and 332: da un lato alla Redenzione, operata
- Page 333 and 334: consilii può essere identificato c
- Page 335 and 336: viene espresso attraverso un esplic
- Page 337 and 338: si rifersice alla societas, cioè a
giu<strong>di</strong>zio <strong>di</strong> Dio, come un profumiere riduce in polvere i pigmenta affinché<br />
generino un odore più acuto 166 ; sia Dio stesso, anche specificamente nella persona<br />
trinitaria del Cristo o dello Spirito santo, quale elargitore dei doni della grazia o<br />
fautore della salvezza attraverso la Redenzione 167 .<br />
illustrabat et fama ad se pertrahebat absentes. Pigmentarios autem a quibus hae sunt areolae<br />
consitae prophetas et apostolos intellege qui eius non solum sermones sed et mores sacris in<strong>di</strong>dere<br />
paginis concor<strong>di</strong> prorsus relatione, hi futura incarnationis eius archana illi facta narrantes».<br />
166 Cfr. ad es. APON. 5, ll. 400-22 (cit. supra); GREG. M. moral. 1, 36, ll. 136-55: «In tenuissimum<br />
puluerem aromata uniuersa conterimus, cum bona nostra quasi in pilo cor<strong>di</strong>s, occulta <strong>di</strong>scussione<br />
tun<strong>di</strong>mus, et si ueraciter bona sint subtiliter retractamus. Aromata ergo in puluerem re<strong>di</strong>gere est<br />
uirtutes recogitando terere et usque ad subtilitatem occulti examinis reuocare. Et notandum quod<br />
de eodem puluere <strong>di</strong>citur: pones ex eo coram testimonio tabernaculi; quia tunc nimirum bona<br />
nostra ueraciter in conspectu iu<strong>di</strong>cis placent cum haec mens subtilius recogitando conterit et quasi<br />
de aromatibus puluerem red<strong>di</strong>t, ne grossum durum que sit bonum quod agitur, ne si hoc arta<br />
retractationis manus non comminuat odorem de se subtilius non aspergat. Hinc est enim quod<br />
sponsae uirtus sponsi uoce laudatur, cum <strong>di</strong>citur: quae est ista, quae ascen<strong>di</strong>t per desertum, sicut<br />
uirgula fumi ex aromatibus myrrhae et thuris et uniuersi pulueris pigmentarii? Sancta quippe<br />
ecclesia sicut fumi uirgula ex aromatibus ascen<strong>di</strong>t quia ex uitae suae uirtutibus in interni coti<strong>di</strong>e<br />
incensi rectitu<strong>di</strong>nem proficit nec sparsa per cogitationes defluit, sed sese intra arcana cor<strong>di</strong>s in<br />
rigoris uirga constringit. Quae ea quae agit, dum recogitare semper ac retractare non desinit,<br />
myrrham quidem et thus habet in opere sed puluerem in cogitatione»; BEDA, In Cantica<br />
canticorum libri vi, 2, 3, ll. 217-31, dove pigmentarius viene definito sia il fedele, che esamina<br />
minuziosamente i propri bona opera come polveri profumate passate al setaccio, sia il Signore<br />
stesso quale largitor virtutum: «Et quia sicut in prauorum mente cupi<strong>di</strong>tas saeculi ita e contrario<br />
flagrantia in corde bonorum ardet fumat que uirtutum recte cum <strong>di</strong>ceret, Sicut uirgula fumi,<br />
ad<strong>di</strong><strong>di</strong>t, Ex aromatibus murrae et turis et uniuersi pulueris pigmentarii. […] uniuersus puluis<br />
pigmentarii omnia uirtutum opera designat quae ideo non integris pigmentis sed in puluerem<br />
redactis comparantur ut ammoneamur bona quae agimus sedula intentione <strong>di</strong>scernere et ne quid in<br />
eis ineptum resideat quasi cribro sollicitae <strong>di</strong>scretionis examinare. Pigmentarius uero qui hunc<br />
puluerem praeparat et cernit uel homo ipse qui operam dat uirtutibus uel largitor uirtutum dominus<br />
intellegitur».<br />
167 Cfr. ad es. BEDA, In Cantica canticorum libri vi, 2, 3, ll. 217-31 (cit. supra); GODEFRIDUS<br />
ADMONTENSIS (sive IRIMBERTUS?), Homiliae festivales, 70, col. 986, ll. 21-36: «Et universi<br />
pulveris pigmentarii. Licet universi pulveris pigmentarius, hoc est universarum virtutum operator<br />
magnificus aptissime accipiendus est Spiritus sanctus, aliud tamen quiddam in his verbis accipere<br />
possumus. Sicut enim peritus quilibet pigmentarius universas pigmentorum species in<br />
tenuissimum pulverem conterere et conficere satagit, quo curare <strong>di</strong>versas infirmitatum molestias<br />
possit, ita supra <strong>di</strong>ctus ille verus utique pigmentarius Spiritus sanctus universum pulverem<br />
me<strong>di</strong>cinalis gratiae, videlicet universa dona miserationis et gratiae contulit et congregavit, in corde<br />
intemeratae virginis Mariae; ut quoniam in genere humano multa et <strong>di</strong>versa sunt infirmitatum<br />
incommoda, multa etiam ac <strong>di</strong>versa curationum me<strong>di</strong>camenta habeat, quibus infirmas peccantium<br />
animas sanare et curare valeat»; PHILIPPUS DE HARVENGT, Commentaria in Cantica canticorum, 5,<br />
col. 437, l. 45 - col. 438, l. 26: «Vel certe genae sponsi duae sunt eius substantiae uel naturae uniri<br />
enim uoluit creator personaliter creaturae et in unum eumdem que sponsum inuenta est substantia<br />
gemina conuenire conuentu que mirabili unam uelut faciem insignire. Quarum conuentio longe<br />
<strong>di</strong>uisos antea deum et hominem adunauit interiectam maceriam soluens terrenis coelestia sociauit<br />
hominibus condescendens exemplum eis attulit et doctrinam infu<strong>di</strong>t munus gratiae salutarem<br />
praebuit me<strong>di</strong>cinam. Vnde et hae genae areolis id est hortulis conferuntur ex quibus herbae et<br />
species aromatibus congrue proferuntur quas nimirum pigmentarii excolunt sollicitu<strong>di</strong>ne profutura<br />
quos me<strong>di</strong>ca doctos arte sanandorum languentium tenet cura. Nam cum mundum peccato deperire<br />
per multa deus annorum millia sustineret et ad illud exstirpandum non homo non angelus<br />
praeualeret tandem pigmentarii quasdam sibi areolas prudenter elegerunt ex quibus aromata<br />
me<strong>di</strong>cinalia et salutis species collegerunt. Naturam enim <strong>di</strong>uinam et humanam pariter coniunxerunt<br />
quibus alto consilio uelut quoddam meden<strong>di</strong> commercium iniunxerunt eis que in unam personam<br />
288
Change language