29.06.2013 Views

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

4. Le fonti della Symphonia<br />

Hildegard ama descriversi, in numerosi luoghi della sua opera, come donna<br />

“incolta” (indocta) 58 , che “sa unicamente leggere” (tantum scio in simplicitate<br />

legere) e che non ha alcuna cognizione della sintassi 59 , anzi, che “conosce a<br />

malapena la grammatica” (cum vix noticiam litterarum haberem) 60 ; che tale<br />

professione <strong>di</strong> incultura non possa in alcun modo essere presa alla lettera 61 , risulta<br />

ormai evidente: per prima Barbara Newman ha mostrato come in effetti tali<br />

affermazioni debbano essere lette alla luce della volontà, da parte della badessa<br />

renana, <strong>di</strong> lasciare intendere i propri scritti come frutto <strong>di</strong> un‟ispirazione <strong>di</strong><br />

ascendenza genuinamente e integralmente <strong>di</strong>vina. Ciò al fine, tra l‟altro, <strong>di</strong><br />

ottenere per sé l‟approvazione dell‟autorità ecclesiastica e l‟accettazione dei<br />

contemporanei, il che, nel contesto in cui viveva e operava, sarebbe stato al<br />

contrario assai arduo per una donna che si fosse appellata unicamente alla propria<br />

eru<strong>di</strong>zione ed intelligenza 62 .<br />

La critica più recente, in particolare Dronke, Newman e Carlevaris,<br />

mostrano inoltre – in particolare sulla base <strong>di</strong> quanto la stessa Hildegard afferma,<br />

nella protestificatio del Liber Scivias e in un frammento autobiografico della Vita,<br />

riguardo la propria facoltà <strong>di</strong> poter comprendere, grazie all‟ispirazione <strong>di</strong>vina, e<br />

pur non conoscendo la sintassi e la grammatica, il significato non solo delle<br />

Scritture, ma anche quello dei Padri e <strong>di</strong> “alcuni filosofi” (quidam philosophi) –<br />

come la badessa renana ammetta in realtà non <strong>di</strong> essere incolta tout court, ma<br />

58 Cfr. ad es. Scivias, 1, 4, 4, l. 238: «Sed ego fragilis et indocta ui<strong>di</strong> […]»; 3, 13, 16, ll. 617-8: «O<br />

rex altissime, laus tibi sit qui in simplici et indocto homine facis haec».<br />

59 Ep. Hild. 1, ll. 20sqq.: «Sed tamen non docet me litteras in Teutonica lingua, quas nescio, sed<br />

tantum scio in simplicitate legere, non in abscisione textus»; Scivias, prot. ll. 30-5: «Et repente<br />

intellectum expositionis librorum, uidelicet psalterii, euangelii et aliorum catholicorum tam ueteris<br />

quam noui testamenti uoluminum sapiebam, non autem interpretationem uerborum textus eorum<br />

nec <strong>di</strong>uisionem syllabarum nec cognitionem casuum aut temporum habebam». I passi riportati in<br />

questa nota e in quella precedente, ed altri ancora, sono citati a proposito <strong>di</strong> tale questione in<br />

CARLEVARIS 1998, 66sqq.<br />

60 Cfr. THEODERICUS EPTERNACENSIS, Uita sanctae Hildegar<strong>di</strong>s uirginis, 2, 2, ll. 88ssq.: «In<br />

eadem uisione scripta prophetarum, euangeliorum et aliorum sanctorum et quorundam<br />

phylosoforum sine ulla humana doctrina intellexi ac quedam ex illis exposui, cum uix noticiam<br />

litterarum haberem, sicut indocta mulier me docuerat» (cit. in DRONKE 1981, 107).<br />

61 Per una panoramica sulle ipotesi formulate da parte <strong>degli</strong> stu<strong>di</strong>osi tra fine „800 e inizio „900<br />

sull‟effettiva eru<strong>di</strong>zione <strong>di</strong> Hildegard – eru<strong>di</strong>zione in alcuni casi recisamente negata, fino a<br />

ipotizzare l‟eventualità che la mistica non conoscesse affatto il latino (Schmelzeis) o che Scivias e<br />

Liber <strong>di</strong>vinorum operum le fossero erroneamente ascritti (Preger) – cfr. LIEBESCHÜTZ 1964, 2sqq.<br />

62 Cfr. NEWMAN 1985 passim; cfr. inoltre CARLEVARIS 1998, 70-1.<br />

25

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!