29.06.2013 Views

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

neotestamentario che il Figlio è definito appunto splendor Patris già negli scritti<br />

dei Padri 49 , oltre che, con una certa frequenza, in poesia 50 .<br />

elucidasti mistica – L‟espressione in sé, <strong>mystica</strong> elucidare, è sostanzialmente<br />

originale: un‟espressione simile, <strong>mystica</strong>m significationem elucidare, compare<br />

soltanto in un passo del Tractatus de sacramento altaris <strong>di</strong> Balduino <strong>di</strong><br />

Canterbury 51 : Hildegard potrebbe avere in effetti conosciuto l‟opera dell‟abate<br />

cistercense, e il senso dato a tale espressione da parte <strong>di</strong> Balduino, <strong>di</strong><br />

<strong>di</strong>svelamento del significato delle prefigurazioni della Legge alla luce della<br />

Rivelazione, sembra avere alcuni punti in comune con il senso del nostro<br />

elucidare <strong>mystica</strong> 52 , ma in particolare problemi <strong>di</strong> carattere cronologico, essendo<br />

la nostra e l‟abate inglese contemporanei, impe<strong>di</strong>scono <strong>di</strong> in<strong>di</strong>care con un certo<br />

margine <strong>di</strong> probabilità tale opera come effettivo ipotesto dei versi in analisi,<br />

esistendo la possibilità che il Tractatus possa risalire ad un‟epoca posteriore al<br />

nostro carme 53 .<br />

49 Cfr. ad es. AMBR. spir. 1, 14, 143, pag. 76, ll. 22-4: «Cuius enim nisi patris splendor est filius,<br />

qui et cum patre semper et nec <strong>di</strong>ssimili, sed eadem claritate praefulget?»; ID. virg. 1, 8, 46, l. 13:<br />

«Can<strong>di</strong>dus merito, quia patris splendor, rubeus quia partus est uirginis»; AUG. serm. 118, col. 672,<br />

l. 52: «Splendor patris filius est»; CASSIOD. hist. 1, 13, 13, pag. 49, ll. 75-6: «Aut quomodo<br />

<strong>di</strong>ssimilis patri substantia, cum est imago perfecta et splendor patris, qui <strong>di</strong>cit: Qui me vi<strong>di</strong>t, vi<strong>di</strong>t<br />

et patrem?»; HEIRICUS AUTISSIODORENSIS, Homiliae per circulum anni, pars hiemalis, 56, ll.<br />

297sqq.: «[…] cum uideret uerbum et splendorem patris piis mentibus refulgentem […]»;<br />

SEDULIUS SCOTUS, Collectaneum in Apostolum, 2, in epist. ad Hebraeos, 1, v. 3, pag. 721, ll. 53-4:<br />

«Id est, Patris splendor, quia sicut splendor a sole non separatur, sic ipse splendor paternae gloriae<br />

ab ipso Patre inseparabilis est»; GODEFRIDUS (sive IRIMBERTUS?) ADMONTENSIS, Homiliae<br />

dominicales, 5, col. 44, ll. 55sqq.: «Ut enim homo liberari possit de nocte saeculi, opus habet ut<br />

ille splendor Patris aeterni cor ejus accendat gratia luminis sui […]»; Consuetu<strong>di</strong>nes -<br />

Consuetu<strong>di</strong>nes canonicorum regul. Springirsbacenses-Rodenses, 5, ll. 1sqq.: «Domine Iesu<br />

Christe, fili dei uiui, qui es uerus et omnipotens deus, splendor et imago patris […]».<br />

50 Cfr. ad es. PRUD. perist. 2,414: «O splendor, o virtus patris»; HILD. CEN. misc. 63,37: «Patris<br />

splendor et figura»; BERN. CLUN. trin. 1027: «In cruce suspendor ego, patris in ethere splendor»;<br />

ADAM VICT. carm. 2,1.1: «Splendor Patris et figura»; 31,13.8: «Christus, splendor Dei Patris».<br />

51 Cfr. BALDUINUS DE FORDA (BALDUINUS CANTUARIENSIS), Tractatus de sacramento altaris, 3, 1,<br />

pag. 418, ll. 20-2: «Collactio quippe figurae et veritatis mirabili quadam congruentia mutuae<br />

similitu<strong>di</strong>nis <strong>mystica</strong>m figurae significationem elucidat, et indubiae veritatis fidem confirmat».<br />

Balduino <strong>di</strong> Canterbury, o <strong>di</strong> Ford, fu dal 1175 al 1180 abate del monastero cistercense <strong>di</strong> Ford,<br />

nella provincia inglese del Devonshire, e in seguito, nel 1184, fu eletto arcivescovo <strong>di</strong> Canterbury;<br />

per un profilo biografico e una bibliografia preliminare cfr. LexMA I, 1371-2.<br />

52 Per un‟argomentazione sul senso <strong>di</strong> tale espressione nel nostro testo, cfr. supra.<br />

53 L‟opera <strong>di</strong> Balduino potrebbe essere stata composta tra il 1161 e il 1180: data la situazione <strong>di</strong><br />

grande incertezza circa la possibile datazione del responsorio O dulcis electe, che appartiene al<br />

terzo strato compositivo della Symphonia, databile agli anni posteriori al 1158 (sulla <strong>di</strong>fficoltà<br />

nella datazione dei pezzi più tar<strong>di</strong> <strong>di</strong> Hildegard, cfr. introduzione), non è possibile stabilire con<br />

certezza quale delle due opere preceda l‟altra, e dunque formulare un‟ipotesi plausibile riguardo la<br />

questione se Hildegard abbia in effetti mutuato l‟espressione <strong>mystica</strong> elucidare dall‟opera<br />

dell‟abate e arcivescovo cistercense, se sia piuttosto vero il contrario; fermo restando che il<br />

251

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!