29.06.2013 Views

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

significato l‟unico attestato 228 : in particolare presso alcuni autori attivi nella<br />

Francia del XII sec. sembra essere consolidato l‟uso <strong>di</strong> riferire l‟espressione nova<br />

soboles anche al Cristo generato da Maria 229 . La stessa Hildegard utilizza tale<br />

nesso in senso allegorico, riferendolo cioè ai fedeli costituenti la Chiesa fondata<br />

dal Cristo 230 .<br />

<strong>di</strong>gnatus est, ex eius carne generatur, uel quia Legis ac Prophetarum documentis, quasi noua<br />

suboles, eadem Ecclesia procreatur»; 5, prol., ll. 334-6: «[…] quia uidelicet Me<strong>di</strong>ator noster<br />

sanctam Ecclesiam nascendo quaesiuit, moriendo inuenit, in qua nouam natiuitatis suae sobolem<br />

adunaret»; RUPERTUS TUITIENSIS, Liber de <strong>di</strong>vinis officiis, 2, pag. 32, ll. 9-13: «Maxime enim<br />

dominicae resurrectionis uel pentecosten sacramentum respicit hoc fidei tripu<strong>di</strong>um quando noua<br />

soboles ecclesiae uitalis fontis ingressura lauacrum reddebat ei quod catechizata <strong>di</strong><strong>di</strong>cerat christi<br />

symbolum.»; 4, pag. 106 ll. 153-9: «Quapropter <strong>di</strong>e dominicae resurrectionis quando noua soboles<br />

renascitur et claritate replentur agni nouelli qui uenerunt ad fontes ipsam nouam ecclesiam noua<br />

cuncto mundo gau<strong>di</strong>a nuntiantem non inaniter tali compellamus nomine alleluia […]»; ibi, pag.<br />

136, ll. 1275-9: «Igitur quoties ecclesiae noua soboles ad commoriendum christo praeparatur<br />

[…]»; ibi, pag. 138, ll. 1377-8: «Cuius enim nisi catechizan<strong>di</strong>s nouam sobolem ecclesiae uox est:<br />

uenite filii au<strong>di</strong>te me acce<strong>di</strong>te ad eum et illuminamini».<br />

228 Cfr. ad es. PETRUS CELLENSIS, Tractatus de tabernaculo, 1b, 2, ll. 2-4, che parla, riguardo il<br />

tabernaculum inteso in senso morale come mens, <strong>di</strong> nova soboles virtutum. Come nova soboles<br />

può essere anche definita la conversione al cristianesimo, cioè l‟entrare a far parte della comunità<br />

ecclesiale – uso che mi sembra derivare da quello allegorico, relativo alla Redenzione, descritto<br />

supra – cfr. ad es. HONORATUS MASSILIENSIS, Vita Hilarii, II, PLD 50, col. 1223a: «[Honoratus]<br />

corpore infirmus, mente validus et robustus, sobolem novam [scil. Hilarius] spiritali adhortatione<br />

concipiens […]»; PAULUS VINFRIDUS, Vita S. Gregorii Magni, PLD 75, col. 59a: «[…] vel quia<br />

Anglorum Ecclesia nova semper sobole fecundatur […]»; JOANNES DIACONUS, Vita S. Gregorii<br />

Magni, IV, 99, PLD 75, col. 240d (uguale a PAULUS VINFRIDUS, appena cit.); JOANNES ITALUS,<br />

Vita S. Odonis, X, PLD 133, col. 82b: «Interea videres locum illum quasi exculta spinis terra<br />

novas soboles, ceu novas fruges proferre […]».<br />

229 Cfr. ad es. AMEDEUS LAUSANNENSIS, Homiliae de Maria Virginea Matre, 2, PLD 188, col.<br />

1309b: «Nam Virginis partus et nova soboles lumen scientiae effu<strong>di</strong>t universitati»; ARNULFUS<br />

LEXOVIENSIS, Sermones, 4, PLD 201, col. 169b: «Novam itaque sobolem pudor virginalis agnoscit<br />

[…]»; 170b: «[…] hic vero unius hominis tantum simplici praecedente substantia, nova soboles<br />

proficiscitur et formatur»; PHILIPPUS DE HARVENGT, Commentaria in Cantica canticorum, 6, col.<br />

452, ll. 38-42: «[…] prae<strong>di</strong>ctam virginem sic impleuit [gratia] ut una unum pariens uirgo tamen<br />

integra permaneret uirgo permanens gratiae fecundanti noua et singulari sobole responderet».<br />

Amedeo fu allievo <strong>di</strong> San Bernardo e vescovo <strong>di</strong> Losanna dal 1145 fino alla morte avvenuta nel<br />

1159 (cfr. i cenni biografici in PLD 188, coll. 1277-1298d); Arnolfo fu vescovo <strong>di</strong> Lisieux dal<br />

1141 al 1181, e <strong>di</strong> lui ci è pervenuto un ricco epistolario che ne attesta i frequenti contatti con<br />

alcune tra le maggiori personalità del tempo, tra cui i papi Eugenio III e Adriano IV (cfr. Manitius<br />

III 59-60); Filippo, abate <strong>di</strong> Bonne Esperance, pure fu vicino a Bernardo <strong>di</strong> Chiaravalle, come<br />

attestato tra l‟altro dalle sue Epistolae (PLD 203, 1-179). Si tratta dunque, come è evidente, <strong>di</strong> tre<br />

personaggi facenti riferimento grosso modo alla medesima temperie politica e culturale. In ogni<br />

caso, se si ipotizzasse che Hildegard possa aver tenuto presente l‟uso dell‟espressione nova<br />

soboles quale l‟abbiamo riscontrato nei suddetti autori, dunque riferito alla generazione virginale<br />

del Cristo, è probabile che da questo punto <strong>di</strong> vista sia stata influenzata in particolare dal<br />

commento al Cantico <strong>di</strong> Filippo <strong>di</strong> Bonne Esperance, che era parte <strong>di</strong> quella letteratura esegetica <strong>di</strong><br />

matrice cistercense e in particolare bernar<strong>di</strong>na il cui influsso ho ritenuto <strong>di</strong> riscontrare nella<br />

composizione del presente carme.<br />

230 Cfr. ad es. Scivias, 2, 3, 19, ll. 403-7: «Admonitio autem Spiritus sancti in Noe apparuit cum<br />

genus humanum perire properauit, ubi super <strong>di</strong>luuium arcam erexi; quoniam ante saecula praeui<strong>di</strong><br />

quod post illud iniquum genus quod se omnino in nigerrima iniquitate polluerat noua suboles<br />

exsurgere debuit»; ibi, 411-5: «Ipse enim tunc a uinculo ligaturae solutus erat, ita quod ei ante<br />

<strong>di</strong>luuium non minabatur admonitio Spiritus sancti, ut illi minatus sum in Noe, in quo noua suboles<br />

237

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!