29.06.2013 Views

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

iferito a Giovanni è attestato nella poesia liturgica solo in età successiva ad<br />

Hildegard 225 .<br />

nove sobolis – L‟espressione nova suboles (o, in particolare nel latino me<strong>di</strong>oevale,<br />

soboles) è attestata in prosa già in età classica, sia nel senso proprio <strong>di</strong> “nuovo<br />

pollone, germoglio” (in Columella e Plinio il Vecchio), sia nel senso figurato <strong>di</strong><br />

“nuova prole, <strong>di</strong>scendenza” 226 . Nella letteratura cristiana è usata piuttosto <strong>di</strong><br />

frequente in riferimento ai redenti in Cristo quali, appunto, figli della Chiesa, cioè<br />

figli <strong>di</strong> un nuovo or<strong>di</strong>ne instaurato con la Redenzione 227 ; pur non essendo tale<br />

adsumens eos de timore seruili et mercennaria spe ad <strong>di</strong>lectionem dei et adoptionem transferet<br />

filiorum et quodammodo perfectiores faciet de perfectis»; GREG. M. moral. 27, 15, ll. 2-13:<br />

«Amicus ueritatis est rectae amator actionis. Vnde et ipsa ueritas <strong>di</strong>scipulis <strong>di</strong>cit: uos amici mei<br />

estis, si feceritis quae ego praecipio uobis. Amicus quippe animae custos <strong>di</strong>citur. Vnde non<br />

immerito qui custo<strong>di</strong>re uoluntatem dei in praeceptis illius nititur, eius amicus uocatur. Hinc est<br />

quod rursum eisdem <strong>di</strong>scipulis ueritas <strong>di</strong>cit: uos autem <strong>di</strong>xi amicos, quia omnia quaecumque<br />

au<strong>di</strong>ui a patre meo, nota feci uobis. De hac igitur luce aeternae patriae amico suo deus annuntiat<br />

quod possessio eius sit; ut nequaquam se infirmitatis suae fragilitate desperet, nequaquam hoc<br />

quod creatus, sed quod recreatus est penset; sed tanto certius sciat quia illius lucis claritatem<br />

possideat, quanto nunc uitiorum pulsantium tenebras uerius calcat». Anche Io. 3,29, «Qui habet<br />

sponsam sponsus est amicus autem sponsi qui stat et au<strong>di</strong>t eum gau<strong>di</strong>o gaudet propter vocem<br />

sponsi hoc ergo gau<strong>di</strong>um meum impletum est», è interpretato come riferito agli electi, ai redenti in<br />

Cristo, dallo stesso papa Gregorio, in GREG. M. in Ezech. 2, hom. 2, ll. 101-5: «Quae ergo iam in<br />

hortis habitat, oportet ut sponsum suum uocem suam au<strong>di</strong>re faciat, id est cantum bonae<br />

prae<strong>di</strong>cationis emittat, in qua ille delectetur quem desiderat, quia amici auscultant, uidelicet omnes<br />

electi, qui, ut ad caelestem patriam reuiuiscant, uerba uitae au<strong>di</strong>re desiderant», passo ripreso da<br />

BEDA, In Cantica canticorum libri vi, 6, ll. 604-8, e da GUILLELMUS DE SANCTO THEODORICO,<br />

Excerpta ex libris beati Gregorii super Cantica Canticorum, 8, ll. 97-104. Dunque anche la<br />

definizione dei cristiani come amici electi del Cristo ha una matrice nella tra<strong>di</strong>zione esegetica<br />

riguardante il Cantico, e Hildegard potrebbe tenere presenti qui sia tale tra<strong>di</strong>zione, che si ricollega<br />

all‟uso delle immagini del Cantico riscontrato per i versi precedenti, sia il passo evangelico cit.<br />

supra, che è tratto appunto dal Vangelo <strong>di</strong> Giovanni, il de<strong>di</strong>catario del carme. Tale convergenza <strong>di</strong><br />

immagini che apre, a mio parere, al reale significato <strong>degli</strong> ultimi due versi, vv. 11-2, in cui si<br />

verifica uno spostamento <strong>di</strong> senso dal riferimento all‟elezione e all‟unione mistica con il Cristo del<br />

solo Giovanni, all‟allusione alla salvezza <strong>di</strong> tutti i cristiani come è rappresentata in particolare<br />

proprio nel Vangelo giovanneo.<br />

225 L‟espressione è riferita a Giovanni in due componimenti riportati da fonti <strong>di</strong> provenienza<br />

boema, Te <strong>di</strong>lecte consobrine, 1, v. 4, AH 3,113: «Amicus vero electus»; Iohannes virgo clarior, 1,<br />

v. 2, AH 45, 126: «Amicus Christo clarior»; e in un carme presente in un co<strong>di</strong>ce oggi a Paderborn,<br />

Cod. Patherbrunnen. 17, cioè Sanctissimo in Christo patri (sec. XV), 58, v. 1-2, AH 29, 209:<br />

«Amicus meus prae<strong>di</strong>lectus, | Ex mille milibus electus».<br />

226 Cfr. ad es. COLUM. rust. 5, 6, 1; 9,14,5; LIV. 6, 7, 1; PLIN. nat. 14, 17; SEN. ben. 1, 1, 11.<br />

227 BEDA, Homeliarum evangelii libri ii, 2, 17, ll. 258-62: «Nouum quippe in ea sacrificium offert<br />

ecclesia cum sabbato incipientis sanctae pentecostes nouum adoptionis populum per baptisma<br />

domino consecrat ritu uere decentissimo sicut et supra monuimus ut non solum populis christianis<br />

ueteris facti memoria innouetur sed et in nouam renatorum sobolem noua paracliti a patre missio<br />

celebretur»; GREG. M. moral. 9, 3, ll. 7-8: «Quid ergo in millenario numero nisi ad proferendam<br />

nouam sobolem perfecta uniuersitas praescitae generationis exprimitur?»; ID. in I reg. 1, 57, ll.<br />

1221-2: «Nam, si poenis uicta uetustati me subderem, nouam redemptori tot nationum sobolem<br />

nequaquam genuissem»; AMBROSIUS AUTPERTUS, Expositio in Apocalypsin, 1, 1, v. 4a, ll. 161-4:<br />

«Ideo autem mater Ecclesiae synagoga uocatur, uel quia Christus qui se fratrem electorum uocari<br />

236

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!