Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...
Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...
Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Intendendo qui la electa amicitia come un ulteriore riferimento all‟unione<br />
mistica esclusiva tra l‟anima e il suo sposo mistico, in tale espressione dovrà<br />
dunque essere letta, almeno ad un primo livello interpretativo, un‟allusione, <strong>di</strong><br />
nuovo, al legame peculiare <strong>di</strong> Giovanni con il Cristo. Tuttavia tra gli ipotesti del<br />
v. 11 va a mio parere senza dubbio annoverato anche e soprattutto un lungo passo<br />
del Vangelo <strong>di</strong> Giovanni riguardante entrambi i temi dell‟amicitia e dell‟eligere,<br />
dove i <strong>di</strong>scepoli sono apostrofati da Gesù appunto quali amici ed electi 223 ; tale<br />
passo è interpretato, già dai Padri, quale esortazione rivolta ai cristiani ad<br />
adempiere le prescrizioni <strong>di</strong>vine, non unicamente per timore, poiché tale<br />
comportamento è degno unicamente <strong>di</strong> un servo, ma per amore, nel quale il fedele<br />
giunge per grazia <strong>di</strong>vina ad una reale comunanza con il Cristo, in virtù della quale<br />
gli vengono rivelati i misteri della Redenzione 224 . L‟appellativo electus amicus<br />
avanzabile sulla base delle riprese <strong>di</strong> tale tra<strong>di</strong>zione che ho ritenuto <strong>di</strong> riscontrare in particolare nei<br />
vv. 8-9, cfr. il comm. a tali versi.<br />
223 Cfr. Io. 15,13-6: «Maiorem hac <strong>di</strong>lectionem nemo habet ut animam suam quis ponat pro amicis<br />
suis vos amici mei estis si feceritis quae ego praecipio vobis iam non <strong>di</strong>co vos servos quia servus<br />
nescit quid facit dominus eius vos autem <strong>di</strong>xi amicos quia omnia quaecumque au<strong>di</strong>vi a Patre meo<br />
nota feci vobis non vos me elegistis sed ego elegi vos et posui vos ut eatis et fructum adferatis et<br />
fructus vester maneat ut quodcumque petieritis Patrem in nomine meo det vobis».<br />
224 Cfr. ad es. AMBR. in psalm. 118 5, 46, pag. 108, ll. 6-9: «Et quia amicus est qui <strong>di</strong>ligit, seruus<br />
est qui timet, quasi amicus qui omnia fecerit quae praecepit ei dominus: uos, inquit, amici mei<br />
estis, si feceritis quae ego praecipio uobis»; ID. in Luc. 7, ll. 2497-505: «Iam non sum <strong>di</strong>gnus<br />
uocari filius tuus; deiectus enim se exaltare non debet, ut merito suae possit humilitatis adtolli. fac<br />
me sicut unum mercennariorum tuorum. nouit esse <strong>di</strong>stantiam inter filios amicos mercennarios<br />
seruos. filius per lauacrum, amicus per uirtutem, mercennarius per laborem, seruus per<br />
timorem. sed etiam ex seruis et mercennariis fiunt amici, iuxta quod scriptum est: uos amici mei<br />
estis, si feceritis quae ego praecipio uobis; iam non <strong>di</strong>co uos seruos»; ID. off. 2, 3, 22, 136, pag.<br />
145, l. 16 - pag. 146, l. 8: «Quid amicitia pretiosius quae angelis communis et hominibus est? […]<br />
Ipse nos Deus amicos ex seruulis facit sicut ipse ait: “Iam uos amici mei estis si feceritis quae ego<br />
praecipio uobis”. De<strong>di</strong>t formam amicitiae quam sequamur, ut faciamus amici uoluntatem, ut<br />
aperiamus secreta nostra amico quaecumque in pectore habemus, et illius arcana non<br />
ignoremus. Ostendamus illi nos pectus nostrum et ille nobis aperiat suum. “Ideo, inquit, uos <strong>di</strong>xi<br />
amicos quia omnia quaecumque au<strong>di</strong>ui a Patre meo, nota feci uobis”. Nihil ergo occultat amicus si<br />
uerus est: effun<strong>di</strong>t animum suum sicut effundebat mysteria Patris Dominus Iesus»; il lungo e<br />
articolato commento a tale passo <strong>di</strong> Giovanni in AUG. in evang. Ioh. 84, 2, ll. 46sqq.: «Diligamus<br />
ergo inuicem, sicut et christus <strong>di</strong>lexit nos, et tra<strong>di</strong><strong>di</strong>t semetipsum pro nobis. maiorem quippe hac<br />
<strong>di</strong>lectionem nemo habet, ut animam suam ponat quis pro amicis suis. eum que sic imitemur pia<br />
obe<strong>di</strong>entia, ut ei nos comparare nulla praesumamus audacia»; 85, 1, ll. 1-8: «<strong>Cum</strong> dominus iesus<br />
commendasset caritatem quam exhibuit nobis moriendo pro nobis, atque <strong>di</strong>xisset: maiorem hac<br />
<strong>di</strong>lectionem nemo habet, ut animam suam ponat quis pro amicis suis. uos, inquit, amici mei estis,<br />
si feceritis quae ego praecipio uobis. magna <strong>di</strong>gnatio! cum seruus bonus esse non possit, nisi<br />
praecepta domini sui fecerit, hinc amicos suos uoluit intelligi, unde serui boni possunt probari.<br />
Sed, ut <strong>di</strong>xi, ista <strong>di</strong>gnatio est, ut dominus quos noui servos suos, <strong>di</strong>gnetur <strong>di</strong>cere amicos suos»; ibi,<br />
2: «[…] iam non <strong>di</strong>co uos seruos, quia seruus nescit quid faciat dominus eius. quomodo ergo<br />
intellecturi sumus, et seruum et amicum esse seruum bonum, cum <strong>di</strong>cat: iam non <strong>di</strong>co uos seruos,<br />
quia seruus nescit quid faciat dominus eius? ita nomen constituit amici, ut auferat serui; non ut in<br />
uno utrumque maneat, sed ut alterum altero decedente succedat. quid est hoc? ita ne cum praecepta<br />
234