29.06.2013 Views

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

tre versi ciascuna 216 – secondo la scansione in versi proposta nell‟e<strong>di</strong>zione della<br />

Newman 217 : prima pericope, vv. 1-4; seconda pericope, vv. 5-7; terza pericope,<br />

vv. 8-9; conclusione, vv. 10-12, dunque tre sezioni <strong>di</strong> ampiezza decrescente,<br />

costituite rispettivamente <strong>di</strong> quattro, tre e due versi, seguiti da una chiusa <strong>di</strong> tre<br />

versi. Le tre pericopi sono introdotte, nota ancora giustamente Walter 218 , ciascuno<br />

dall‟interiezione “O…”: solo i primi due, più lunghi, si sviluppano – come spesso<br />

accade nella poesia hildegar<strong>di</strong>ana – attraverso proposizioni relative legate a tali<br />

invocazioni 219 , mentre il terzo consta, come detto, unicamente <strong>di</strong> due versi, ed è<br />

seguito da una conclusione introdotta da da un‟appellativo preceduto da tu, che<br />

rompe la serie dei vocativi: tale chiusa costituisce <strong>di</strong> fatto, come detto, una<br />

sezione avente significato a sé anche dal punto <strong>di</strong> vista concettuale, dove il tema<br />

del legame mistico con il Cristo, rappresentato nei vv. 8-9, viene ripreso e si apre<br />

ad una significazione allegorica che ha esito nella conclusiva, gioiosa<br />

annunciazione, attraverso le parole del Vangelo giovanneo, della Redenzione.<br />

in electa amicitia – Quale electa amica è descritta la sponsa, dunque la Chiesa o<br />

l‟anima unita al proprio sposo mistico 220 , cioè il Cristo, in un passo delle Homiliae<br />

in Ezechielem <strong>di</strong> Gregorio Magno 221 : Hildegard potrebbe qui aver tenuto conto<br />

proprio <strong>di</strong> tale immagine, alla luce del contesto allegorico ispirato all‟esegesi del<br />

Cantico 222 .<br />

216<br />

Cfr. Cfr. Walter 1979, 234: «Die Antiphon […] ist durch drei mit einem “O” beginnende Verse<br />

in drei aus je drei Versen bestehende Abschnitte unterteilt».<br />

217<br />

Cfr. HILDEGARDIS BINGENSIS, Symphonia, 421.<br />

218<br />

Cfr. WALTER 1979, 234, cit. in n. 183.<br />

219<br />

O speculum (…) qui inspexisti; O mira flori<strong>di</strong>tas (…) que numquam (…) ceci<strong>di</strong>sti.<br />

220<br />

Cfr. GREG. M. in Ezech. 2, 4, ll. 416-7: «Siue enim sancta ecclesia, seu unaquaeque electa<br />

anima, caelesti sponso est amica per amorem, columba per spiritum, formosa per morum<br />

pulchritu<strong>di</strong>nem». Tale passo godrà nei secoli successivi <strong>di</strong> una certa fortuna: sarà <strong>di</strong>fatti ripreso da<br />

BEDA, In Cantica canticorum libri vi, 6, ll. 167-8: «Siue enim sancta ecclesia siue unaquaeque<br />

electa anima caelesti est sponso amica per amorem columba per spiritum formosa per morum<br />

pulchritu<strong>di</strong>nem»; e da GUILLELMUS DE SANCTO THEODORICO, Excerpta ex libris beati Gregorii<br />

super Cantica canticorum, 2, ll. 290-1: «Siue enim sancta ecclesia seu unaquaeque electa anima,<br />

caelestis sponsi est amica per amorem, columba per spiritum, formosa per morum<br />

pulchritu<strong>di</strong>nem». L‟immagine della sponsa quale electa e amica è presente inoltre in IOHANNES DE<br />

FORDA, Super extremam partem Cantici canticorum sermones cxx, 85, ll. 29-30: «Tu enim, cum<br />

sis electa mea, amica, sponsa et <strong>di</strong>lecta, et mulierum pulcherrima […]».<br />

221<br />

.<br />

222<br />

Hildegard potrebbe aver letto il passo in questione sia in originale, sia dalla ripresa che ne fa<br />

Beda, oppure dalla raccolta <strong>di</strong> excerpta curata da Guillaume <strong>di</strong> Saint-Thierry; l‟ultima eventualità<br />

sarebbe rispondente con l‟ipotesi che la mistica renana possa aver tenuto presente, per la stesura <strong>di</strong><br />

questo carme, in particolare la tra<strong>di</strong>zione esegetica cistercense riguardante il Cantico, ipotesi<br />

233

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!