29.06.2013 Views

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

L‟intera immagine delineata nei vv. 8-9 si presenterebbe dunque come<br />

debitrice <strong>di</strong> un‟unica tra<strong>di</strong>zione dottrinale ed esegetica e del simbolismo correlato<br />

a tale tra<strong>di</strong>zione. La stessa Hildegard, in un passo della sua opera mistica,<br />

rappresenta l‟anima l‟unione accolta dall‟unione in quiete con lo sponsus come<br />

spinta dall‟amor ardoris veri solis 182 .<br />

A mio parere qui si vuole tuttavia intendere, attraverso l‟evocazione<br />

dell‟immagine del sol, anche altro: Giovanni è tra<strong>di</strong>zionalmente rappresentato, fin<br />

dalla tarda antichità cristiana, come l‟apostolo che possiede la facoltà <strong>di</strong> vedere i<br />

misteri <strong>di</strong> Dio, <strong>di</strong> scrutare il <strong>di</strong>vino come un‟aquila guarda il sole, poiché narra,<br />

nei primi versetti del suo Vangelo, la nativitas Verbi 183 ; tale facoltà è riconosciuta<br />

all‟evangelista già a partire dai Padri, ad es. da Tertulliano, che spiega come<br />

Giovanni sia in grado attraverso lo Spirito (in spiritu dei factus) <strong>di</strong> vedere le<br />

anime dei martiri, così come l‟aquila ha la facoltà <strong>di</strong> fissare il proprio sguardo nel<br />

sole 184 ; da Gregorio Magno, il quale paragona colui che tra gli evangelisti guardò<br />

alla nascita del Verbo 185 ad un‟aquila che è in grado <strong>di</strong> guardare il sorgere del<br />

arbitrari, quoniam obfuscata sum, quod penitus reliquerit me sol et iam non intueatur, non requirat<br />

aegram. Dissimulauit a me, quia non seruaui mandata eius; reconciliabatur, cum uiderit meorum<br />

paenitentiam delictorum. […] Vel <strong>di</strong>cit ecclesia de gentibus: Nolite aspicere me, quoniam fusca<br />

sum, quia non respexit me sol, eo quod uelut pruinis hiemalibus gelu que constricta gentilis erroris<br />

congregationem gentium sol iustitiae <strong>di</strong>u in<strong>di</strong>gnam aestimauerit quam serena uultus sui luce<br />

lustraret. Nonne tibi uidebatur hiberni rigor temporis, quando notus erat in Iudaea tantummodo<br />

Deus? Nunc autem plenitudo lucis fulget aestiuae, quando omnia et in omnibus Christus. Nonne<br />

terra Domini et plenitudo eius et uere orbis terrarum in ecclesia? Quia non Iudaeus tantummodo<br />

aut Graecus, non barbarus aut Scytha, non seruus aut liber, sed omnes in Christo unum sumus: sol<br />

omnibus fulget».<br />

182 Cfr. ad es. LVM, 6, 30, ll. 618-25: «Nam quoniam dum in seculo corporaliter uiuerent, fidem<br />

quam creatori suo uouerant bonis operibus compleuerant, in pre<strong>di</strong>cte claritatis gau<strong>di</strong>is beata quiete<br />

erant; et quoniam aerias uarietates carnalium delectationum in puritate mentium suarum<br />

neglexerant, et in amorem ardoris ueri solis super legalia precepta ascenderant: aerem puritatem<br />

super puritatem limpi<strong>di</strong>ssimarum aquarum habentem, et splendorem super splendorem solis de se<br />

emittentem, ut supra <strong>di</strong>ctum est, habebant».<br />

183 Nel Vangelo giovanneo vi sono <strong>di</strong>verse attestazioni della profon<strong>di</strong>tà della visio dell‟apostolo,<br />

facoltà che gli consente <strong>di</strong> penetrare il mistero dell‟Incarnazione e della Redenzione scrutandolo<br />

nei segni sensibili, ad es. in Io. 1,28, dove Giovanni Battista apostrofa il Cristo come Agnus Dei,<br />

cioè come vittima sacrificale per la salvezza dell‟uomo, o in Io. 1,31-3, dove riconosce lo Spirito<br />

santo nella colomba che <strong>di</strong>scende su Gesù ricevente il battesimo. Per una bibliografia preliminare<br />

circa tale questione cfr. BSAM VIII, 218.<br />

184 Cfr. TERT. anim. 8, ll. 23-31: «Solem noctuae nesciunt oculis; aquilae ita sustinent […]. Est<br />

adeo alteri quid inuisibile, alteri non, quod non ideo incorporale sit, quia non ex aequo uis<br />

ualet. Sol enim corpus, siquidem ignis; sed quod aquila confiteatur, neget noctua, non tamen<br />

praeiu<strong>di</strong>cans aquilae. Tantundem et animae corpus inuisibile carni, si forte, spiritui uero uisibile<br />

est. Sic iohannes in spiritu dei factus animas martyrum conspicit».<br />

185 Cfr. Io. 1,1: «In principio erat Verbum et Verbum erat apud Deum et Deus erat Verbum».<br />

223

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!