29.06.2013 Views

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

ancora in riferimento al concetto dell‟anima in contemplazione nell‟ambito<br />

dell‟esegesi del Cantico 167 .<br />

Un‟immagine dell‟anima protesa verso l‟unione con il Cristo avente molti<br />

punti in comune con quella offerta dalla letteratura esegetica riguardante il<br />

Cantico, è presente in un passo dello Scivias, nel quale Hildegard descrive la<br />

con<strong>di</strong>zione della fidelis anima che, desiderosa <strong>di</strong> giungere al dolcissimo<br />

abbraccio, dulcissima amplexio, con il Redentore, si allontana dalle passioni<br />

terrene e fissa il proprio sguardo esclusivamente nello speculum fidei, rinascendo<br />

in tal modo come frutto del fructifer arbor che è il Cristo, a sua volta germogliato<br />

dalla flori<strong>di</strong>tas virginale: la virginitas, che è il principio dell‟Incarnazione e della<br />

Redenzione, costituisce dunque il fondamento dell‟amplexus dell‟anima con il<br />

Cristo 168 . Tale descrizione dell‟unione dell‟anima con il proprio sposo mistico<br />

costituisce, a mio parere, un fondamentale ipotesto dell‟immagine <strong>di</strong> Giovanni<br />

delineata nell‟insieme del presente carme: i temi dell‟aspicere in speculum 169 ,<br />

della flori<strong>di</strong>tas intesa come la verginità quale principio informante la rifondazione<br />

167 Cfr. ad es. già HAYMO HALBERSTATENSIS, Commentarium in Cantica canticorum, 3, PLD 117,<br />

310c, parla <strong>di</strong> dulcissimus et suavissimus somnus in riferimento all‟assopimento rispetto ai desideri<br />

terreni: «Sed dulcissimus et suavissimus somnus est Christum quaerere. Dormit ergo ecclesia, et<br />

Christum quaerit, dormit videlicet a desideriis terrenis, ab actibus saeculi, vigilat autem et requirit<br />

sponsum, quia ejus contemplazioni inhaeret, eum solum desiderat, ad illum pervenire conten<strong>di</strong>t»; e<br />

inoltre BERNARDUS CLARAEVALLENSIS, Sermones super Cantica canticorum, 23, par. 11, vol. 1,<br />

pag. 146, ll. 6-8: «Nam in somno quidem suavissimi stuporis placidae que admirationis sentire<br />

quietem, in vigiliis vero inquietae nihilominus curiositatis ac laboriosae exercitationis pati se<br />

fatigationem significat»; GILBERTUS DE HOILANDIA, Sermones in Canticum Salomonis, 12, 3, col.<br />

63, l. 7, che a proposito del <strong>di</strong>stacco dalle passioni cita appunto Prov. 24,3; IOHANNES DE FORDA,<br />

Super extremam partem Cantici canticorum sermones cxx, 98, ll. 186-7: «Quae quidem speculan<strong>di</strong><br />

felicitas non nisi de somni suauitate prouenire potest, quem Dominus immiserit, hoc est non quam<br />

industria formauerit sed creauerit gratia».<br />

168 Cfr. Scivias, 3, 8, 16, ll. 818-36: «Filius Virginis dulcissimus amator castae <strong>di</strong>lectionis, quem<br />

apprehen<strong>di</strong>t fidelis anima, desiderans dulcissima eius amplexione integritatem suam coronare<br />

relicto carnali uiro et se copulans Christo eum que certissimo foedere amans et in speculo fidei<br />

aspiciens, est pulcherrimus fructus fructiferae arboris, id est Filius Virginis exiens de uirginali<br />

pudore sicut pomum de fructuosa flori<strong>di</strong>tate praebens que escam refectionis esurientibus et sucum<br />

dulce<strong>di</strong>nis sitientibus […]. Ipse per incarnationem suam mundo saluationem de<strong>di</strong>t <strong>di</strong>lectus Dei<br />

Filius inter filios hominum apparens, qui per feruorem ipsius uirebant et fructum afferebant, sed<br />

non tanta plenitu<strong>di</strong>ne fecun<strong>di</strong> quanta ipse repletus erat, quia totus sanctus a Deo exiens de Virgine<br />

natus est. […] Vnde o uirginitas quae de ignea accensione consistis robustissimum germen, quod<br />

de stella maris emicans omnem spurcitiam turpitu<strong>di</strong>nis contra saeuissima iacula <strong>di</strong>aboli semper<br />

<strong>di</strong>micans conculcat, gaude in caelesti harmonia in spe consortii angelorum. Quomodo? Spiritus<br />

sanctus symphonizat in tabernaculo uirginitatis: quoniam ipsa Verbum Dei semper ruminat,<br />

quomodo possit Christum amplexari cum omni deuotione ardens in eius amore, hoc habens in<br />

obliuione quod in concupiscentia carnis in ardore incen<strong>di</strong>i fragile in homine est, uni uiro, quem<br />

numquam peccatum tetigit adhaerens, cui et sine omni concupiscentia carnis coniuncta est, semper<br />

cum illo florens in gau<strong>di</strong>o regalium nuptiarum».<br />

169 Cfr. comm. vv. 1-2.<br />

220

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!