29.06.2013 Views

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Dunque l‟appellativo rivolto a Giovanni nel nostro testo, suavis quies amplexuum,<br />

tiene chiaramente presente tale immagine dell‟apostolo – quale è tratteggiata nella<br />

letteratura cistercense influenzata dall‟esegesi bernar<strong>di</strong>na del Cantico – come<br />

modello dell‟anima che, in contemplazione e lontana dalle cure mondane, si trova<br />

appunto inter amplexuus, tra le braccia del suo sposo celeste, il Cristo 163 .<br />

L‟espressione suavis quies, al <strong>di</strong> là <strong>di</strong> alcuni casi in cui suavitas e quies sono<br />

entrambe evocate per descrivere ancora la con<strong>di</strong>zione contemplativa<br />

dell‟anima 164 , sembra essere sostanzialmente originale, non essendo attestata<br />

prima <strong>di</strong> Hildegard in contesto esegetico o dottrinale 165 ; tale locuzione, in ogni<br />

caso, oltre a richiamare dal punto <strong>di</strong> vista lessicale il suavis quiescere ricorrente<br />

con frequenza nella tra<strong>di</strong>zione esegetica cistercense riguardante il Cantico, deve a<br />

mio parere qualcosa anche all‟immagien del suavis somnus presente nel libro<br />

sapienziale dei Proverbi 166 , e all‟uso che <strong>di</strong> quest‟ultima espressione è stato fatto<br />

<strong>di</strong>ligimus praeter ipsum. Denique ioannes in eiusdem sponsi pectore se recumbere perhibebat quia<br />

eum recumbentem ille prae caeteris <strong>di</strong>ligebat nec alius sicut nostis ibidem recumbere perhibetur<br />

nisi is quem <strong>di</strong>ligere frequenti iesus testimonio non tacetur. Et recte non iesus in sinu ioannis sed<br />

ioannes in sinu iesu legitur accubasse quia non illum nos priores sed ille prior cre<strong>di</strong>tur nos amasse<br />

et ubi ueraciter quis intelligit se amari ibi gaudet recumbere suaui que recubitu delectari».<br />

163<br />

Il tema dell‟amplexus come immagine dell‟unione con il Cristo torna, nota WALTER 1979, 224,<br />

n. 87, in <strong>di</strong>versi componimenti hildegar<strong>di</strong>ani, ad es. in O dulcissime amator, v. 2, dove il Cristo è<br />

apostrofato quale «o dulcissime amplexator»; nel responsorio in onore <strong>di</strong> S. Orsola e del suo<br />

seguito <strong>di</strong> vergini Spiritui Sancto honor sit, vv. 9-11 e 18-20, dove si descrive come la santa si sia<br />

sottratta ad un legame terreno propter amplexationem Agni: «Et etiam propter amplexationem<br />

Agni | desponsationem viri sibi | abstraxit»; in termini analoghi è riferito il medesimo episo<strong>di</strong>o in<br />

Favus <strong>di</strong>stillans, v. 1-4: «Favus <strong>di</strong>stillans | Ursula virgo fuit, | que Agnum Dei amplecti |<br />

desideravit […]». Cfr. inoltre l‟inno per la Vergine Ave generosa, vv. 15-6, dove l‟immagine<br />

dell‟abbraccio mistico con il Cristo è evocata appunto a proposito <strong>di</strong> Maria: «[…] cum<br />

amplexionem caloris sui | in te posuit […]».<br />

164<br />

Ad esempio Pier Damiani, nelle Lettere, descrive la contemplazione e il <strong>di</strong>stacco dalle cose<br />

terrene appunto in termini <strong>di</strong> suavitas e quies, cfr. PETRUS DAMIANI, Epistulae CLXXX, vol. 2, 49,<br />

pag. 73, l. 6: «Quid quietius atque suavius, quam huius saeculi nil prorsus appetere?»; ibi, 50, pag.<br />

120, ll. 22-3: «Totus mox ille militiae labor dulcis et amoenus efficitur, inquietum que negotium<br />

quavis quiete suavius deputatur»; vol. 3, 111, pag. 256, ll. 20sqq.: «Qui [scil. viri] nimirum quo<br />

laboriosus in conspectu supernae maiestatis se conspicientis assistunt, eo suaviorem dulce<strong>di</strong>nem<br />

intimae quietis acquirunt, quanto que <strong>di</strong>fficilius sui corporis grave<strong>di</strong>nem tolerant, tanto copiosus<br />

eos ad Deum meritum levat»; vol. 4, 153, pag. 31, ll. 10sqq.: «Sed necesse est, ut hunc <strong>di</strong>versorum<br />

certaminum labor exerceat, antequam ad quietis intime suavitatem, quam concupiscit, attingat».<br />

Cfr. inoltre ibi, pag. 23, ll. 26sqq., dove proprio l‟apostolo Giovanni viene descritto morire<br />

suaviter et quiete quasi dormiendo: «[…] at Iohannes, quia virgo eligitur, ceteris omnibus plus<br />

amatur, et quoniam in puerili aetate mundo subtractus graviter non deliquit, non penas martyrii<br />

patiendo, sed suaviter et quiete quasi dormiendo migravit».<br />

165<br />

Appare ad es., in un contesto <strong>di</strong>fferente rispetto al testo in analisi e ai testi citati, in CASSIOD.<br />

var. 5, 14, l. 2; ibidem, 39, l. 8.<br />

166<br />

Cfr. Prov. 24,3: «Si dormieris non timebis quiesces et suavis erit somnus tuus».<br />

219

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!