29.06.2013 Views

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

proposta qui da Hildegard è passibile, a nostro parere, <strong>di</strong> <strong>di</strong>verse interpretazioni: il<br />

primo senso, probabilmente il più imme<strong>di</strong>ato è intuitivo, è, come sembra suggerire<br />

anche Walter 43 , quello <strong>di</strong> una rappresentazione dell‟apostolo Giovanni come<br />

simbolo, modello <strong>di</strong> castità, secondo un uso del termine speculum attestato in tal<br />

senso 44 . Una delle caratteristiche precipue della figura dell‟apostolo quale viene<br />

delineata da Hildegard è <strong>di</strong>fatti proprio la purezza, come appare chiaro da un<br />

passo del Liber <strong>di</strong>vinorum operum, dove Giovanni è descritto essere cinto da una<br />

fascia <strong>di</strong> seta verde, a simboleggiarne appunto la castitas 45 . E l‟attributo<br />

castissima riferito a columba conduce a ritenere che qui Hildegard in certo qual<br />

senso incroci l‟immagine della columba con quella della tortora, turtur – alla<br />

quale è tra<strong>di</strong>zionalmente riferito tale aggettivo 46 – due figure in stretta<br />

correlazione già nei passi veterotestamentari in cui è descritto il rito<br />

dell‟olocausto 47 . L‟interpretazione della turtur come simbolo della castitas – sulla<br />

base <strong>di</strong> una rappresentazione della tortora appunto come avis casta desunta, pare<br />

<strong>di</strong> capire, dalla descrizione etologica <strong>di</strong> tale specie aviaria offerta dalle opere <strong>di</strong><br />

tipo scientifico-naturalistico 48 – trova d‟altronde ampia attestazione dai Padri in<br />

avanti 49 . Dunque sembra plausibile interpretare l‟immagine dello speculum<br />

columbae castissimae formae nel senso dell‟identificazione <strong>di</strong> Giovanni come un<br />

modello <strong>di</strong> castità, almeno ad un primo livello <strong>di</strong> senso 50 .<br />

43<br />

Cfr. WALTER 1979, 234-5.<br />

44<br />

Cfr. supra.<br />

45<br />

Cfr. LDO, 3, 5, 8, ll. 180-2: «Iohannes vero per miracula, quae Deus illi osten<strong>di</strong>t, cingulum ex<br />

viri<strong>di</strong> serico castitatem viri<strong>di</strong> et suavi intentione producens fecit, cui duodecim lapides<br />

propheticarum virtutum cum plurimis margaritis bonae voluntatis inseruit».<br />

46<br />

Cfr. supra.<br />

47<br />

Cfr. supra.<br />

48<br />

A proposito dell‟origine <strong>di</strong> tale tra<strong>di</strong>zione cfr. la testimionianza <strong>di</strong> HIER. adv. Iovin., 1, 30, col.<br />

263, ll. 43-50, che afferma la notizia circa la castitas della tortora essere stata tratta da alcuni<br />

scrittori <strong>di</strong> opere <strong>di</strong> argomento naturalistico, physiologi: «Et manifestius de praeconio castitatis:<br />

uox, inquit, turturis au<strong>di</strong>ta est in terra nostra. turtur auis pu<strong>di</strong>cissima, semper habitans in<br />

sublimibus, typus est saluatoris. legamus physiologos, et reperiemus turturis hanc esse naturam, ut<br />

si parem per<strong>di</strong>derit, alteri non iungatur […]».<br />

49<br />

Cfr. ad es. HIER. in psalm. 83, ll. 87-8: «Turtur animal castitatis, turtur non habitat in humilibus,<br />

sed semper facit, nidos sibi in excelsis arboribus»; FULG. RUSP. serm. dub. 2, 6, l. 140: «In<br />

columba enim caritas agnoscitur et in turture castitas inuenitur»; BEDA, Homeliarum evangelii<br />

libri ii, 1, 18, ll. 56-8: «Columba ergo simplicitatem turtur in<strong>di</strong>cat castitatem quia et columba<br />

simplicitatis et castitatis amator est turtur ita ut si coniugem casu per<strong>di</strong>derit non alium ultra<br />

quaerere curet»; AMBROSIUS AUTPERTUS, Sermo in purificatione sanctae Mariae, 5, l. 23: «In<br />

turture enim castitas inuenitur, et in columba caritas commendatur».<br />

50<br />

Anche l‟espressione aspicere in fonte aquae salientis, affine all‟inspicere in purissimo fonte<br />

presente qui ai vv. 3-4, è presente almeno in un luogo dell‟opera <strong>di</strong> Hildegard in un contesto<br />

relativo al dono <strong>di</strong>vino delle virtù, le immagini più significative riferite al quale tema sono tuttavia<br />

186

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!