29.06.2013 Views

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

veterotestamentari come figurazione della carne del Cristo su cui <strong>di</strong>scese lo<br />

Spirito (anche qui il riferimento è all‟episo<strong>di</strong>o del battesimo nel Giordano), carne<br />

rappresentata dunque come dono sacrificale per la Redenzione: in tale contesto è<br />

piuttosto il turtur ad essere immagine <strong>di</strong> Cristo, mentre la columba è identificata<br />

con lo Spirito santo 33 . L‟identificazione della columba con il Cristo potrebbe<br />

tuttavia risentire <strong>di</strong> un‟influenza non ortodossa 34 : poiché una tale identificazione si<br />

collegherebbe all‟idea, la cui <strong>di</strong>ffusione presso alcune sette eretiche è attestata già<br />

nel II sec. da Ireneo <strong>di</strong> Lione (cfr. infra), della <strong>di</strong>stinzione tra un Gesù terreno,<br />

figlio <strong>di</strong> Giuseppe e Maria da un lato, e un Cristo <strong>di</strong>vino e impassibile dall‟altro,<br />

quest‟ultimo <strong>di</strong>sceso sotto forma <strong>di</strong> colomba, appunto, sul Gesù umano durante il<br />

battesimo <strong>di</strong> quest‟ultimo nel Giordano, e salito ai cieli prima o durante la<br />

passione dell‟uomo, il quale soffre e muore in croce, e in seguito pure assurge al<br />

cielo 35 .<br />

33 Cfr. ad es. ISID. expos. in lev. 6, 4, PLD 83, col. 323c: «Tertium sacrificium <strong>di</strong>citur turtur et<br />

columba. Turturem carnem Christi esse manifestum est, Salomone <strong>di</strong>cente: “Speciosae genae tuae,<br />

sicut turturis” [Cant. 1,9]. Columbam Spiritus sancti figuram declarat Joannes Baptista [Secondo<br />

Giovanni, le parole del Signore sono riportate da Giovanni il Battista, cfr. Gv 1,32-4]; <strong>di</strong>cens:<br />

“Super quem videris Spiritum descendentem, sicut columbam, hic est Filius meus” [Io. 1,32-4]. Ac<br />

per hoc turturem et columbam, id est, carnem Christi Spiritui sancto sociatam per mysterium<br />

passionis sacrificium Deo in odorem suavitatis accipimus»; BEDA, Commentarii in Pentateuchum,<br />

In Lev. I-III, PLD 91, col. 335d: «Turtur potest significare humanitatem Christi, Salomone<br />

<strong>di</strong>cente: Pulchrae sunt genae tuae, sicut turturis [Cant. 1,9]. Columba, Spiritum sanctum significat,<br />

“<strong>Cum</strong> videris enim”, inquit, “Spiritum descendentem, quasi columbam” [Io. 1,32-4]. Ac per hoc<br />

humanitatem Christi Spiritu sancto sociatam offert homo: id est, aut genus humanum, ut supra<br />

<strong>di</strong>ximus, quod saepe Scriptura sub nomine hominis commemorat»; e sullo stesso argomento cfr.<br />

inoltre ad es. HRABANUS MAURUS, De universo, 5, 10, PLD 111, coll. 131b-c; WALAHFRIDUS<br />

STRABO, Liber Leviticus, 1, v. 14, PLD 113, col. 301a; BRUNO ASTENSIS, Expositio in<br />

Pentateuchum, In Lev. 12, PLD 164, col. 421b. Ancora, BEDA, In Evangelium S. Matthaei, 2, 12,<br />

PLD 92, col. 64a, spiega il parallelo tra il profeta Giona ed il Cristo, tratteggiato in Mt. 12,40, con<br />

l‟interpretazione del nome del profeta come “colomba”, da cui il riferimento al Cristo sul quale lo<br />

Spirito <strong>di</strong>scese in forma, appunto, <strong>di</strong> columba: «“Jonas” [cfr. Mt. 12,40] quia columba, sive dolens<br />

interpretatur, significat Christum, super quem Spiritus sanctus in specie columbae descen<strong>di</strong>t: quia<br />

dolores nostros portavit in corpore suo super lignum».<br />

34 Sulle possibili implicazioni <strong>di</strong> tale ipotesi, cfr. infra.<br />

35 A tale proposito cfr. IREN. 1, 26, 1, ll. 1-15 (cit. in GRANT 1950, 310): «Et Cerinthus autem<br />

quidam in Asia non a primo Deo factum esse mundum docuit, sed a Virtute quadam ualde separata<br />

et <strong>di</strong>stante ab ea Principalitate quae est super uniuersa et ignorante eum qui est super omnia<br />

Deum. Iesum autem subiecit non ex Virgine natum, impossibile enim hoc ei uisum est, fuisse<br />

autem eum Ioseph et Mariae filium similiter ut reliqui omnes homines, et plus potuisse iustitia et<br />

prudentia et sapientia ab omnibus. Et post baptismum descen<strong>di</strong>sse in eum ab ea Principalitate quae<br />

est super omnia Christum figura columbae, et tunc adnuntiasse incognitum Patrem et uirtutes<br />

perfecisse; in fine autem reuolasse iterum Christum de Iesu, et Iesum passum esse et resurrexisse,<br />

Christum autem impassibilem perseuerasse, exsistentem spiritalem»; 3, 16, 1, ll. 1sqq.: «Quoniam<br />

autem sunt qui <strong>di</strong>cunt Iesum quidem receptaculum Christi fuisse, in quem desuper quasi<br />

columbam descen<strong>di</strong>sse Christum, et cum in<strong>di</strong>casset innominabilem Patrem incomprehensibiliter et<br />

inuisibiliter intrasse in Pleroma». Testimonianza circa tale concetto è offerta anche ad es. da<br />

183

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!