Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ... Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

fedoa.unina.it
from fedoa.unina.it More from this publisher
29.06.2013 Views

Commento vv. 1-3: O lucidissima-agnitione Gli apostoli sono presentati, nei primi versi del responsorio, come coloro che, attraverso la propria predicazione, diffondono la fede nella salvezza in Cristo e la conoscenza del divino che da tale salvezza discende, in tal modo istituendo ed estendendo la Chiesa, intesa come comunità dei redenti. lucidissima – L‟aggettivo al grado superlativo lucidissimus è legato, nello Scivias, ad alcuni contesti e concetti specifici: lucidissimus è infatti in primo luogo un attributo della divinità 1 ; ma tale aggettivo designa anche lo splendore dell‟Incarnazione e della Redenzione, e per conseguenza anche la fede in tale salvezza, così come la predicazione della fede in Cristo diffusa da apostoli e predicatori, che investe della sua luce divina, che è la luce dell‟opera del Redentore, la Chiesa tutta 2 . Parimenti, lucidissima è anche l‟ispirazione delle virtù infuse con il battesimo in ciascun redento, virtù delle quali cui il Cristo stesso è appunto lucidissimum speculum, “fulgentissimo esempio” 3 . D‟altronde 1 Cfr. ad es. Scivias, 2, 1, 1, ll. 112-5: «Nam ille lucidissimus ignis quem uides designat omnipotentem et uiuentem Deum, qui in clarissima serenitate sua numquam ulla iniquitate offuscatus est, incomprehensibilis manens»; ibi, 8, ll. 234-8: «Quoniam creato Adam Pater, qui lucidissima serenitas est, dedit per Verbum suum in Spiritu sancto ipsi Adae dulce praeceptum clarissimae oboedientiae adhaerentis eidem Verbo in umida uiriditate fructuositatis». 2 Cfr. ad es. Scivias, 2, 1, 13, ll. 312-9: «Cum Filius Dei natus est in mundo ex Matre, apparuit in caelo in Patre, unde et angeli mox contremuerunt et gauisi dulcissimas laudes decantauerunt. Qui sine macula peccati in saeculo conuersatus, lucidissimam beatitudinem doctrinae et saluationis in tenebras infidelitatis emisit; sed ab incredulo populo abiectus atque ad passionem ductus pulcherrimum sanguinem suum fudit et caliginem mortis corporaliter gustauit»; ibi, 5, 1, ll. 186- 203: «Vnde etiam uides quod praefatam muliebrem imaginem quidam splendor albus ut nix et tamquam crystallus perlucidus a uertice usque ad guttur eius circumfulget: quia ecclesiam uidelicet incorruptam sponsam circumdat apostolica doctrina, quae candidissimam incarnationem illius enuntiauit, qui de caelo in uterum Virginis descendit et qui fortissimum ac lucidissimum speculum omnium credentium est, ita quod eandem ecclesiam ipsa doctrina ab hoc initio, cum primum aedificari coepit usque ad tempus illud cum cibum uitae fortiter deglutire ualuit, splendidissime eam circumfulgens fideliter circumdedit. Quomodo? Apostolica doctrina circumfulsit ecclesiam in capite, cum apostoli primum illam sua praedicatione coeperunt aedificare, scilicet cum per diuersa loca discurrentes colligerent operarios qui illam in catholica fide roborarent, et qui ipsi presbyteros et episcopos ac omnem ecclesiasticum ordinem prouiderent, atque iura uirorum ac feminarum qui sub coniugio sunt, et cetera talia fideliter constituerent». 3 Cfr. ad es. Scivias, 2, 3, 6, ll. 199-208: «Sed tantum super uentrem suum ante altare quod est ante oculos Dei stans, ipsum expansis manibus circumplectitur: quoniam ipsa [Ecclesia] semper praegnans est atque procreans filios suos in uera ablutione, eos etiam deuotissime offerens Deo per purissimas orationes sanctorum et per suauissimum odorem discretionis occultarum et manifestarum uirtutum, quae proferuntur in lucidissima intentione oculorum mentis, abiecta omni sorde simulationis et fama humanae laudis, ut thus purgatur ab omni iniuria contrarii foetoris»; ibi, 149

l‟istituzione della Chiesa, in virtù di tale sfolgorante splendore, illumina il piano divino di salvezza e lo rende manifesto ai redenti 4 . Infine, anche il cielo, attraversato dei canti in gloria di Dio proferito dai cori celesti, è definito lucidissimum 5 . Dunque, la turba apostolorum 6 è qui descritta come “luminosissima”, per diversi motivi: in primo luogo, perché gli apostoli diffondono la predicazione che riguarda il luminosissimo atto di redenzione e salvezza compiuto dal Figlio incarnato; in secondo luogo, perché con tale predicazione diffondono anche il battesimo, attraverso il quale ciascun nuovo cristiano riceve in sé il germe di quelle virtù di umiltà e castità di cui il Cristo fu in primo luogo fulgido esempio; infine, poiché tale predicazione rivela, effonde luce sull‟intimo significato del piano divino di salvezza concepito da Dio prima dell‟inizio dei tempi, e compiutosi con la Redenzione. 8, ll. 224-9: «Sed quod nulla uestimenta eius [Ecclesiae] considerare potes: hoc est quod secreta illius humanus intellectus in infirmitate fragilitatis suae grauatus ad plenum intueri non ualet, nisi quod tota lucidissima serenitate fulgens multo splendore circumdata est: quoniam uerus sol clarissima inspiratione Spiritus sancti et decentissimo ornatu uirtutum eam ubique perfudit»; 3, 8, 13, ll. 615-26: «Propter quod etiam omnes uirtutes Dei descendentes et ascendentes oneratas lapidibus ad opus suum hic ire uides: quia in Vnigenito Dei lucidissimae uirtutes quasi per humanitatem eius descendunt et quasi per diuinitatem ipsius sursum tendunt. Descendunt etiam per ipsum ad corda fidelium hominum, qui bono corde uoluntatem suam relinquentes ad recta opera flexibiles se reddunt, secundum quod operarius ad leuandum lapidem se inclinat quem ad aedificium deferat. In ipso etiam sursum ascendunt, cum caelestia opera in hominibus perfecta Deo gratulabunde offerunt, ut corpus Christi in fidelibus membris ipsius quantocius perficiatur»; ibi, 18, ll. 953-9: «Quod autem in pectore suo habet [humilitas] speculum lucidissimum, in quo mira claritate imago incarnati Filii Dei apparet: hoc est quod in humilitate, quae in corde sacrati templi est, in beatissima et splendidissima scientia pie et humillime ac splendide firmissime que effulsit idem Vnigenitus Dei in omnibus operibus suis quae corporaliter gessit, in quibus se mundo praecipue manifestauit». 4 Cfr. Scivias, 3, 9, 8, dove appunto la torre che – nell‟ambito del Heilsgebäude (cfr. O uos felices radices, comm. v. 1) – raffigura la Chiesa è rappresentata nell‟atto di illuminare l‟intero aedificium, poiché il dono dello Spirito elargito ai redenti dal Cristo rende infine chiaro il senso ultimo dell‟intero disegno concepito da Dio: «Quapropter et lucidissimi splendoris est, praedicto lapideo muro meridianae plagae eiusdem aedificii ita imposita, ut et intra et foras ipsum aedificium uideri possit: quia serenissima luce humanitatis Filii Dei illustrata uiuentes lapides per calorem Spiritus sancti hoc modo succensos in diuino opere habet, ut et interiori scientiae Scripturarum caelestis intellectus ac exteriori stultitiae saecularium rerum necnon fidelibus et infidelibus in aedificatione illa, quam summus Pater per Vnigenitum suum operatur, aperte demonstretur». 5 Cfr. ad es. Scivias, 3, 13, 27, ll. 27-31: «Deinde vidi lucidissimum aerem, in quo audiui in omnibus praedictis significationibus mirabili modo diuersum genus musicorum in laudibus ciuium supernorum gaudiorum in uia ueritatis fortiter perseuerantium […]»; ibi, 10, ll. 465-70: «Vnde uides, o homo, lucidissimum aerem candorem gaudii supernorum ciuium designantem, in quo audis in omnibus praedictis significationibus mirabili modo diuersum genus musicorum in laudibus ciuium supernorum gaudiorum in uia ueritatis fortiter perseuerantium […]». 6 Per tale immagine cfr. infra. 150

Commento<br />

vv. 1-3: O luci<strong>di</strong>ssima-agnitione<br />

Gli apostoli sono presentati, nei primi versi del responsorio, come coloro che,<br />

attraverso la propria pre<strong>di</strong>cazione, <strong>di</strong>ffondono la fede nella salvezza in Cristo e la<br />

conoscenza del <strong>di</strong>vino che da tale salvezza <strong>di</strong>scende, in tal modo istituendo ed<br />

estendendo la Chiesa, intesa come comunità dei redenti.<br />

luci<strong>di</strong>ssima – L‟aggettivo al grado superlativo luci<strong>di</strong>ssimus è legato, nello Scivias,<br />

ad alcuni contesti e concetti specifici: luci<strong>di</strong>ssimus è infatti in primo luogo un<br />

attributo della <strong>di</strong>vinità 1 ; ma tale aggettivo designa anche lo splendore<br />

dell‟Incarnazione e della Redenzione, e per conseguenza anche la fede in tale<br />

salvezza, così come la pre<strong>di</strong>cazione della fede in Cristo <strong>di</strong>ffusa da apostoli e<br />

pre<strong>di</strong>catori, che investe della sua luce <strong>di</strong>vina, che è la luce dell‟opera del<br />

Redentore, la Chiesa tutta 2 . Parimenti, luci<strong>di</strong>ssima è anche l‟ispirazione delle virtù<br />

infuse con il battesimo in ciascun redento, virtù delle quali cui il Cristo stesso è<br />

appunto luci<strong>di</strong>ssimum speculum, “fulgentissimo esempio” 3 . D‟altronde<br />

1 Cfr. ad es. Scivias, 2, 1, 1, ll. 112-5: «Nam ille luci<strong>di</strong>ssimus ignis quem uides designat<br />

omnipotentem et uiuentem Deum, qui in clarissima serenitate sua numquam ulla iniquitate<br />

offuscatus est, incomprehensibilis manens»; ibi, 8, ll. 234-8: «Quoniam creato Adam Pater, qui<br />

luci<strong>di</strong>ssima serenitas est, de<strong>di</strong>t per Verbum suum in Spiritu sancto ipsi Adae dulce praeceptum<br />

clarissimae oboe<strong>di</strong>entiae adhaerentis eidem Verbo in umida uiri<strong>di</strong>tate fructuositatis».<br />

2 Cfr. ad es. Scivias, 2, 1, 13, ll. 312-9: «<strong>Cum</strong> Filius Dei natus est in mundo ex Matre, apparuit in<br />

caelo in Patre, unde et angeli mox contremuerunt et gauisi dulcissimas laudes decantauerunt. Qui<br />

sine macula peccati in saeculo conuersatus, luci<strong>di</strong>ssimam beatitu<strong>di</strong>nem doctrinae et saluationis in<br />

tenebras infidelitatis emisit; sed ab incredulo populo abiectus atque ad passionem ductus<br />

pulcherrimum sanguinem suum fu<strong>di</strong>t et caliginem mortis corporaliter gustauit»; ibi, 5, 1, ll. 186-<br />

203: «Vnde etiam uides quod praefatam muliebrem imaginem quidam splendor albus ut nix et<br />

tamquam crystallus perlucidus a uertice usque ad guttur eius circumfulget: quia ecclesiam uidelicet<br />

incorruptam sponsam circumdat apostolica doctrina, quae can<strong>di</strong><strong>di</strong>ssimam incarnationem illius<br />

enuntiauit, qui de caelo in uterum Virginis descen<strong>di</strong>t et qui fortissimum ac luci<strong>di</strong>ssimum speculum<br />

omnium credentium est, ita quod eandem ecclesiam ipsa doctrina ab hoc initio, cum primum<br />

ae<strong>di</strong>ficari coepit usque ad tempus illud cum cibum uitae fortiter deglutire ualuit, splen<strong>di</strong><strong>di</strong>ssime<br />

eam circumfulgens fideliter circumde<strong>di</strong>t. Quomodo? Apostolica doctrina circumfulsit ecclesiam in<br />

capite, cum apostoli primum illam sua prae<strong>di</strong>catione coeperunt ae<strong>di</strong>ficare, scilicet cum per <strong>di</strong>uersa<br />

loca <strong>di</strong>scurrentes colligerent operarios qui illam in catholica fide roborarent, et qui ipsi presbyteros<br />

et episcopos ac omnem ecclesiasticum or<strong>di</strong>nem prouiderent, atque iura uirorum ac feminarum qui<br />

sub coniugio sunt, et cetera talia fideliter constituerent».<br />

3 Cfr. ad es. Scivias, 2, 3, 6, ll. 199-208: «Sed tantum super uentrem suum ante altare quod est ante<br />

oculos Dei stans, ipsum expansis manibus circumplectitur: quoniam ipsa [Ecclesia] semper<br />

praegnans est atque procreans filios suos in uera ablutione, eos etiam deuotissime offerens Deo per<br />

purissimas orationes sanctorum et per suauissimum odorem <strong>di</strong>scretionis occultarum et<br />

manifestarum uirtutum, quae proferuntur in luci<strong>di</strong>ssima intentione oculorum mentis, abiecta omni<br />

sorde simulationis et fama humanae lau<strong>di</strong>s, ut thus purgatur ab omni iniuria contrarii foetoris»; ibi,<br />

149

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!