29.06.2013 Views

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

il peccato originale, restaurazione resa possibile in virtù dell‟opera <strong>di</strong> salvezza<br />

compiuta dal Verbo.<br />

subuertentem abyssum – Il termine abyssus è caratteristico dell‟uso cristiano, e va<br />

inteso come sinonimo <strong>di</strong> infernus nel senso <strong>di</strong> “inferno, regno <strong>degli</strong> inferi, regno<br />

<strong>di</strong> Satana”: tale immagine è evocata <strong>di</strong> frequente negli scritti <strong>di</strong> Hildegard 43 . Nel<br />

Liber vitae meritorum e nel Liber <strong>di</strong>vinorum operum, tuttavia, quale abyssus è<br />

rappresentata anche l‟anima peccatrice 44 .<br />

L‟espressione subvertere abyssum, “rovesciare l‟inferno”, è<br />

sostanzialmente originale: attraverso il verbo subvertere, “sovvertire” viene<br />

descritta in alcuni casi l‟opera appunto <strong>di</strong> annientamento, <strong>di</strong> sovversione del<br />

dominio <strong>di</strong>abolico operata dal Cristo attraverso la Redenzione 45 : qui il Redentore<br />

sarebbe dunque descritto nell‟atto <strong>di</strong> “rovesciare il dominio infernale”, laddove<br />

per abyssum, per il regno infernale, si intenderebbe, per sineddoche, la legge <strong>di</strong><br />

Satana.<br />

Tuttavia, una locuzione simile a subvertere abyssum, cioè subvertere<br />

infernum, la si ritrova in un passo dei Moralia in Iob <strong>di</strong> Gregorio Magno 46 : il<br />

43 Cfr. ad es. Scivias, 1, 4, 10, ll. 433-4: «Mendacium enim ipse <strong>di</strong>lexit, et ideo in mortem<br />

inuolutus in abyssum corruit»; 2, 7, 18: «Sed quod flamma quae abyssum petit <strong>di</strong>uersas poenas<br />

illorum in se habet qui per fontem baptismatis non loti, lucem ueritatis et fidei ignorantes, Satanam<br />

pro Deo colunt: hoc est quod incen<strong>di</strong>um illud per<strong>di</strong>tioni adhaerens <strong>di</strong>ra et amara tormenta illis<br />

animabus infert quae in fonte salutis non emundatae, claritatem supernae here<strong>di</strong>tatis et fidem<br />

ecclesiasticae institutionis non uidentes, illum qui in insi<strong>di</strong>is positus animas hominum in mortem<br />

mittere conatur pro illo qui hominibus uitam et salutem tribuit uenerari non cessant»; LDO, 1, 1,<br />

13, ll. 6sqq.: «Primum autem angelum Deus cum plurimis ornamentis, ut etiam pre<strong>di</strong>ctum est,<br />

constituit, sed ubi ille seipsum conspexit, dominum suum o<strong>di</strong>o habuit et dominus esse uoluit; sed<br />

Deus in puteum abyssi illum proiecit».<br />

44 Cfr. ad es. LVM, 1, 34, ll. 584-6: «Homo etiam quasi profundum abyssi est, cum a bono<br />

desiderio declinauerit et <strong>di</strong>abolum inuocauerit, quia tunc etiam <strong>di</strong>abolus desideria illius suscipit,<br />

secundum quod homo tunc uoluerit, et hoc Deus sic fieri permittit»; LDO, 2, 1, 23, ll. 28-31: «Et<br />

corpus quasi facies abyssi, anima autem uelut abyssus est; quia corpus uisibile et palpabile sicut<br />

facies abyssi, anima uero inuisibilis et inpalpabilis sicut abyssus terrę existit».<br />

45 Cfr. ad es. BEDA, Homeliarum euangelii libri ii, 2, 7, ll. 216sqq.: «Sicut ergo nocte hac<br />

immolato agno in aegypto signatis eius sanguine domibus fidelium comestis eius carnibus uenit<br />

dominus repente et eos qui mysterii caelestis exsortes manebant puniens e contra populum quem<br />

sacramentis salutaribus inbutum ui<strong>di</strong>t redemit ita nimirum ita dominus et redemptor noster cum<br />

suum pro nobis corpus et sanguinem hostiam patri obtulisset subuertit potentiam <strong>di</strong>aboli satellitum<br />

eius spirituum uidelicet inmundorum audaciam comminuit».<br />

46 Cfr. GREG. M. moral. 10, 10, ll. 1-12: «Si subuerterit omnia, uel in unum coartauerit, quis<br />

contra<strong>di</strong>cet ei? Vel quis <strong>di</strong>cere ei potest: cur ita facis? Subuertit dominus caelum cum terribili et<br />

occulta <strong>di</strong>spensatione humanae contemplationis celsitu<strong>di</strong>nem destruit. Subuertit infernum cum<br />

cuiuslibet mentem in suis temptationibus pauidam cadere etiam ad deteriora permittit. Subuertit<br />

terram cum fructificationem boni operis aduersis irruentibus interci<strong>di</strong>t. Subuertit mare cum<br />

109

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!