29.06.2013 Views

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

“perspicace”, cioè <strong>di</strong> “colui/ciò che ha la facoltà <strong>di</strong> perspicere, <strong>di</strong> guardare<br />

attraverso” 18 . Dunque qui, attraverso l‟immagine della perspicua umbra – analoga<br />

alla lucida umbra <strong>di</strong> cui si è detto poc‟anzi 19 – è rappresentato il dono <strong>di</strong>vino della<br />

visione profetica infuso attraverso lo Spirito santo: in un passo dello Scivias<br />

l‟uomo viene <strong>di</strong>fatti descritto come immagine dell‟universo, avendo in sé, a guisa<br />

<strong>di</strong> cielo contenente stelle, aria e uccelli, una volta, un‟orbita celeste (circulum) in<br />

cui sono presenti i principi <strong>di</strong> perspicuitas e <strong>di</strong> rationalitas infusi attraverso il<br />

soffio (spiraculum) dello Spirito, e a guisa <strong>di</strong> terra il corpo, che contiene i principi<br />

<strong>di</strong> umi<strong>di</strong>tas, germinatio e parturitio 20 .<br />

Qui, dunque, mentre ancora si prosegue nel solco della rappresentazione<br />

allegorica e tropologica del “fiorire”, da un lato della Redenzione, dall‟altro delle<br />

virtù nel cuore dell‟uomo, viene inoltre evocata – attraverso un parallelo forse<br />

scientemente istituito tra il v. 5 del responsorio e il medesimo verso dell‟antifona<br />

gemella O spectabiles uiri, la cui prima strofa è interamente de<strong>di</strong>cata a tale tema –<br />

la facoltà visionaria accordata a profeti e patriarchi per mezzo della grazia dello<br />

Spirito santo.<br />

plantatum est – L‟immagine del plantare può essere qui intesa in <strong>di</strong>versi sensi. In<br />

primo luogo, il significato <strong>di</strong> “piantare” si lega certamente alle ra<strong>di</strong>ces del v. 1, e<br />

18 Cfr. ad es. Scivias, 1, 4, 9, ll. 402-5: «Qui magnam in mysteriis puram que in manifestationibus<br />

scientiam Dei significat, maxima profun<strong>di</strong>tate perspicuitatis ra<strong>di</strong>antem et acutissimas acies<br />

quadrifidae stabilitatis ad quattuor plagas orbis extendentem […]»; ibi, 6, 9, ll. 194-8: «Qui<br />

cherubin sunt scientiam Dei significantes, in qua ipsi mysteria supernorum secretorum uidentes<br />

desideria sua secundum uoluntatem Dei exspirant, ita quod ipsi in profun<strong>di</strong>tate scientiae suae<br />

purissimam perspicuitatem habentes in ipsa illos mirabiliter praeuident […]».<br />

19 Cfr. supra.<br />

20 Cfr. ad es. Scivias, 2, 1, 2, ll. 139-50: «Anima circuit in terrenis causis, laborans in multis<br />

uicissitu<strong>di</strong>nibus, secundum quod carnales mores expostulant. Spiritus uero erigit se in duobus<br />

mo<strong>di</strong>s, uidelicet suspirium, gemitum et desiderium ad Deum habens, aut dominium aut regimen<br />

aut optionem in <strong>di</strong>uersis rebus quasi in praecepto quaerens, quia <strong>di</strong>scretionem in rationalitate<br />

habet. Vnde etiam homo similitu<strong>di</strong>nem caeli et terrae continet in se. Quomodo? Ipse habet<br />

circulum in quo apparet perspicuitas, spiraculum et rationalitas, uelut in caelo notantur luminaria,<br />

aer et uolatilia, habens etiam receptaculum in quo notatur umi<strong>di</strong>tas, germinatio ac parturitio, sicut<br />

in terra apparet uiri<strong>di</strong>tas, fructuatio et animalia». Intendendo qui l‟immagine della perspicua<br />

umbra come rappresentazione del dono dello Spirito, l‟aggettivo perspicuus potrebbe in realtà<br />

assumere anche il significato <strong>di</strong> “limpido, trasparente”: l‟anima umana, soffio dello Spirito santo, è<br />

<strong>di</strong>fatti un puro speculum, uno “specchio” <strong>di</strong>vino, immagine frattale dello speculum, il puro fonte<br />

che è la Sapienza <strong>di</strong>vina, nella quale appare ogni cosa prima che sia creata, come, appunto, per<br />

immagine riflessa; ed è in effetti guardando nel proprio animo come in uno specchio che riflette<br />

ciò che a sua volta è riflesso nello speculum <strong>di</strong>vino, che il profeta può contemplare le immagini <strong>di</strong><br />

ciò che non è ancora compiuto. Per tale concetto cfr. il mio commento O speculum columbe, vv. 1-<br />

4.<br />

102

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!