20.06.2013 Views

versione pdf - Sardegna DigitalLibrary

versione pdf - Sardegna DigitalLibrary

versione pdf - Sardegna DigitalLibrary

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

SALVATORE COLOMO<br />

dal 1700 al 1800<br />

Monteacuto<br />

VOLUME 11


Poesie in limba – Montacuto dal 1700 al 1800<br />

Collana «Sardigna in limba»<br />

Progetto editoriale e testi: Salvatore Colomo<br />

Progetto grafi co e impaginazione: Gabriella Tornatore, Essegierre Srl<br />

Ricerca e editing: Roberta Girola, Essegierre Srl<br />

© Copyright 2008 by Editrice Archivio Fotografi co Sardo s.a.s.<br />

di S. Colomo, per la Collana «Sardigna in limba»<br />

© 2008 by Editrice Archivio Fotografi co Sardo s.a.s - Nuoro,<br />

via Foscolo 45, per «Poesie in limba – Montacuto dal 1700 al 1800»,<br />

Volume 11 della Collana «Sardigna in limba»<br />

Tutti i diritti sono riservati. Nessuna parte di questo volume può essere riprodotta,<br />

memorizzata o trasmessa in alcuna forma e con alcun mezzo, elettronico,<br />

meccanico, in fotocopia, in disco o in altro modo, compresi cinema, radio,<br />

televisione, internet, compact disk, senza autorizzazione scritta dell’editore.<br />

L’editore si scusa per un eventuale involontario utilizzo di materiali coperti da copyright<br />

ed è a disposizione degli eventuali aventi diritto che non è stato possibile contattare.<br />

1° edizione - 2008<br />

EDITRICE ARCHIVIO FOTOGRAFICO SARDO<br />

s.a.s. di S. Colomo, via Foscolo 45, 08100 Nuoro<br />

tel. e fax 0784/257121<br />

www.sardegnaweb.it - info@sardegnaweb.it


La collana «Sardigna in limba» nasce dal desiderio di<br />

leggere la vera cultura e la storia delle genti di <strong>Sardegna</strong><br />

attraverso il suono ritmato delle loro poesie. Perché i poeti<br />

sardi non sono quasi mai dei veri letterati, ma semplici<br />

cultori della lingua e delle tradizioni locali, provenienti<br />

dal popolo, di cui sono la voce più autentica.<br />

Ascoltare versi che parlano di vita, d’amore, di leggende,<br />

nel dialetto locale in cui sono stati scritti, ci collega istantaneamente<br />

all’essenza stessa dei luoghi e dei tempi in cui<br />

sono stati concepiti.<br />

È la forza della limba, legata alle tradizioni e al sapere più<br />

antico, che ci aiuta a rivivere i fatti e gli argomenti narrati<br />

con autenticità e a non dimenticare la potenza culturale<br />

della letteratura poetica, la più tradizionale dell’isola.<br />

Sottili o ironici, beffardi o delicati, i versi qui raccolti nascono<br />

dall’animo di poeti sardi che, dal Quattrocento a oggi,<br />

non hanno mai smesso di cantare la vita e i suoi eventi con<br />

naturalezza e spontaneità, ma anche con grande maestria<br />

e raffi natezza.<br />

L’opera è articolata in venti volumi: i primi quindici raccolgono<br />

poesie vere e proprie, gli ultimi cinque sono invece<br />

dedicati alle gare poetiche, di cui la <strong>Sardegna</strong> vanta una<br />

ricca e fantasiosa tradizione, purtroppo a forte rischio di<br />

scomparsa: i poeti improvvisatori ancora in attività risultano<br />

infatti ormai pochissimi.<br />

Gli agili libretti sono classifi cati per gruppi di subregioni<br />

e per periodo storico; all’interno gli autori sono elencati in<br />

ordine cronologico, in base alla loro data di nascita,<br />

e sono corredati da una breve nota biografi ca. Per le poesie,<br />

la subregione è relativa al luogo di nascita dell’autore, men-


tre per le gare poetiche al paese in cui sono state disputate.<br />

L’impostazione in base alle antiche subregioni della<br />

<strong>Sardegna</strong> (piuttosto che alle nuove province, per esempio)<br />

nasce dal pensiero che la poesia dialettale – per quanto<br />

sicuramente ritenuta importante e interessante da una vasta<br />

schiera di ammiratori “contemporanei” – sappia più di antico<br />

che di moderno. È dunque parso naturale collocarla in quelle<br />

che ancora oggi vengono considerate le regioni storiche<br />

per eccellenza, i veri “territori” della <strong>Sardegna</strong>, tuttora così<br />

identifi cati da pastori, contadini, gente comune, cioè da quel<br />

popolo sardo che ha costruito nei secoli e che ora custodisce<br />

le tradizioni e i costumi della nostra isola.<br />

La poesia sarda è una sorta di plurisecolare epopea di<br />

dimensioni sterminate, per cui la presente opera non ha<br />

presunzione di completezza, anche se la ricerca è stata<br />

impegnativa e ha consentito di accedere a criteri di scelta<br />

validi sotto tutti i punti di vista: letterario, cronologico,<br />

territoriale.<br />

Per ora vuole essere quasi un assaggio generale, sia pure<br />

piuttosto ampio e omogeneamente riferito ai diversi territori,<br />

destinato a tutti, estimatori, conoscitori, ma anche comunissimi<br />

lettori che per la prima volta si avvicinano alla poesia<br />

dialettale. Per ogni autore sono state scelte alcune poesie,<br />

ma l’ambizione è quella di continuare a cercare e raccogliere<br />

materiale con cui proseguire, in altre collane simili, l’arduo<br />

compito di valorizzazione della nostra poesia, uno degli<br />

elementi più rappresentativi, e contemporaneamente poco<br />

conosciuti, della cultura del nostro popolo.<br />

Salvatore Colomo


Pietro Pisurzi<br />

(1724-1799)<br />

Nacque a Bantine, una frazione di Pattada,<br />

nel 1724 e trascorse i suoi primi 14 anni nelle<br />

campagne del Montacuto. Alla morte dei genitori<br />

si trasferì a Sassari a lavorare come servo in una<br />

famiglia nobile. Nelle ore libere poté andare a<br />

scuola e imparò a leggere e a scrivere, esprimendo<br />

una buona inclinazione per gli studi letterari.<br />

Divenne parroco di Tissi e scrisse componimenti<br />

su vari argomenti, secondo i modelli classici<br />

dell’Arcadia ma anche di genere burlesco o di<br />

ispirazione storica.<br />

Purtroppo la maggior parte della sua abbondante<br />

produzione è andata persa.<br />

Morì a Bantine nel 1799.<br />

5 d<br />

d


Poetas, dade a mie attenzione<br />

1.<br />

Poetas, dade a mie attenzione<br />

in su contu chi devo relatare.<br />

Nottesta m’hapo ’idu in visione<br />

cosas chi dana gustu a iscultare:<br />

mi so sonniadu levend’unu sirbone,<br />

e mai hi podia segudare;<br />

tando ’ido un’astore chi si ’ettàda<br />

a leare una pudda discuidada.<br />

2.<br />

Tando ’ido un’astore furiosu<br />

chi a buleu che leat sa pudda<br />

a sutta de unu chercu tettinosu,<br />

su fele bi l’ischizzet una tudda!<br />

Curro cun pedra e bastone nodosu,<br />

e bi l’iscudo, e si restat cun nudda,<br />

ezzi chi calchi puma l’hat bogadu<br />

cando s’ungia ferozze l’hat fi ccadu.<br />

3.<br />

Issa in bonu chi libera s’est bida,<br />

tremende e pius fritta de su nie<br />

movet de alas incogorostida<br />

e impugnat sas ungias contr’a mie.<br />

«Bae in bonora, si t’haia ischida<br />

sutta s’astore ancora fi sti inie,<br />

6 d<br />

d


e forsis ai cust’ora, divorada,<br />

de te non s’incontrât mancu fumada!<br />

4.<br />

«Pudda bova, devias rifl ettire<br />

cantu devisti a mie reparare,<br />

chi non tenias forzas de fuire<br />

ne tempus, nen logu de iscappare,<br />

ca s’astore fi t prontu a ti ’occhire;<br />

e deo pius lestru a ti salvare,<br />

chi paret chi perdia s’iscarpone<br />

currende, ancu ti currat su mazzone!<br />

5.<br />

«Non fìt pro ti mi fagher a buddidu<br />

ne a pudda piena, e ne arrustu,<br />

non fìt pro ti mi ponner in s’ispidu<br />

pro chi de puddas hapo pagu gustu:<br />

solu ch’haeren sos bighinos bidu<br />

Ìn jerru, in ’eranu, e in austu,<br />

solu ch’haeren bidu sos bighinos<br />

ch’baia pudda cun sos puddighinos.<br />

6.<br />

«Si torras a bessire temeraria<br />

a s’oru de sa ’idda, o pius fora,<br />

chi t’agattat s’astore solitaria<br />

comente oe, e a cale si siat ora,<br />

sa manu mia dês tenner contraria<br />

e hap’a benner a t’isgiomper ancora;<br />

7 d<br />

d


has a istare inie morta e tosta,<br />

senz’alas, senza coa e cogorosta.<br />

7.<br />

«Pro chi t’istes in domo asseliada<br />

unu funeddu t’hap’a ponn’a s’anca.<br />

Como ses tota canta ispinniada<br />

pro chi s’astore t’hat bettadu franca:<br />

t’hap’a tenner in domo incadenada<br />

a su pè de s’istripide, o ’e sa banca,<br />

dendeti a mandigare inatta e orzu,<br />

e de pustis sa notte a s’alzadorzu».<br />

8.<br />

Levende su sirbone, ’ido una mura<br />

in sa prunazza, in unu pezzu ’e orzu:<br />

mi fatto basciu basciu a sa cresura<br />

pro li tirare a malu ispaborzu;<br />

in cascioletta and’a ponner bruvura<br />

e m’agatto chi fìt unu puntorzu,<br />

m’arrabbio e m’infurio de inchiettu,<br />

fatto forza, e nde ruo dae su lettu.<br />

8 d<br />

d


Giovanni Pietro Luca Cubeddu<br />

(Padre Luca)<br />

(1748-1828)<br />

Nacque a Pattada nel 1748 e appena bambino fu<br />

mandato a Sassari a studiare. La sua dote poetica<br />

si espresse molto precocemente, tanto che già a 16<br />

anni aveva una certa fama presso i suoi compagni<br />

di scuola.<br />

Divenuto padre scolopio, insegnò per alcuni<br />

anni; ma a un certo punto, in maniera piuttosto<br />

improvvisa, decise di tornare al suo paese e di<br />

rifugiarsi in campagna, vivendo negli ovili e<br />

declamando i suoi versi ai pastori. Prossimo alla<br />

vecchiaia decise di rientrare nell’ordine degli<br />

Scolopi e si dedicò all’insegnamento, alla carità e<br />

alla predicazione.<br />

Morì a Oristano nel 1828.<br />

9 d<br />

d


Su leone ei s’ainu<br />

Discurret su leone seriamente<br />

ad sa fera intimare aspra battaglia,<br />

pensat pro destruire sa canaglia<br />

cantas troppas bi diat inviare<br />

et concluit chi solu hat a bastare<br />

gitende in cumpagnia unu molente.<br />

Faghet consultu cun su pensamentu<br />

coment’hat a isperder tanta fera.<br />

«Si cumbido su boe hat passu lentu,<br />

sa craba no hat ungias, no est gherrera,<br />

s’abile est lestra pius chi non bentu<br />

ma su valore sou est in s’aera,<br />

su riu, sas mattas forte impedimentu<br />

li faghent ad sas alas pro bolare.<br />

Su caddu est animosu e gherrizante,<br />

però non faghet proa in logu tortu:<br />

su corvu tenet boghe cracariante,<br />

s’unturzu hat ungias, ma de pagu importu,<br />

ambos pasteris d’iscarzu pesante<br />

s’ismentigant ind’unu corpus mortu;<br />

s’astore e tilibriu deliriante<br />

chircant puddas et non ischint gherrare».<br />

Tando s’incaminesit a su padru<br />

addolendesi in costas cun sa coa.<br />

10 d<br />

d


idet unu molente appoderadu<br />

conchi mannu, orijudu a tota proa:<br />

«Amigu, segnor ainu» l’hat nadu,<br />

«beni chi tenzo fagher cosa noa:<br />

tancas, cunzados tot’hap’inghiriadu<br />

nisciunu che a tie hat a m’aggradare».<br />

A s’intender su re de sa foresta<br />

s’ainu faghet de su milindrosu,<br />

movet sa coa e inchinat sa testa<br />

in un attu zivile e rispettosu:<br />

«Ite de me si faghet burla o festa<br />

ca mandigo erva o charch’ardu ispinosu<br />

et non mi mancat mai una tempesta<br />

de frunzas pro mi fagher ismontare?».<br />

«Attentu a su chi naro, isculta e caglia,<br />

imprimidilu bene in sa memoria:<br />

hoe a sa fera do tale battaglia<br />

chi hat andare famosa ind’ogni istoria.<br />

Non cherzo cane ne porcu de iscaglia,<br />

solu cun tegus tento sa vittoria;<br />

tenzo ungias pro isbarrare una muraglia,<br />

ite contu sa fera hat a leare?».<br />

Alzat su murru a chelu, alzat su fronte<br />

riendesinde s’orijudu pegus:<br />

«Det ischire sa fera de su monte<br />

chi hoe la tenet de fagher cum megus,<br />

sa boghe mia in totu s’orizzonte<br />

11 d<br />

d


det sonare a innantis e a in segus,<br />

de manu mia est prezzisu chi conte<br />

cantas fi nt in cust’adde pro abitare».<br />

Su leon’andat, e leat sa posta<br />

ue sempre soliat fera bessire.<br />

s’ainu s’est corcadu in mesu costa<br />

ispettende su zinnu pro imbestire,<br />

appenas hat intesu sa imposta<br />

luego dat prinzipiu a intinnire,<br />

non si movet da ae cogorosta<br />

pro paura s’ismentigat de olare.<br />

S’ind’arrizzesit de punt’e ischina<br />

segat chessa, mudeju e olidone,<br />

curret, brincat, pedra e ispina<br />

isparende dai segus su cannone.<br />

Trement sos chercos fi n dai raighina,<br />

s’isturdit su crabolu e i su birbone,<br />

paret chi tota s’adde andet in ruina<br />

e nde ruant sos montes subra a pare.<br />

Comente de s’attunzu e de s’ierru<br />

cando de luttu si rivestit s’aera<br />

nues ispissas in colore ’e ferru<br />

lampant, tronant, rempestant de manera<br />

chi paret chi si movant chelu e inferru<br />

ogni alvure in su littu e ogni fera,<br />

tales fi t de sas baddes in s’inserru<br />

s’orriu molentinu pro ispantare.<br />

12 d<br />

d


Cando curret, e cando a passu lentu<br />

cun sa boghe terribile e ispantosa:<br />

tota sa fera est posta in movimentu,<br />

timet, tremet e fuit sa paurosa;<br />

a pes de su leone a chentu a chentu<br />

ruet fertas de s’ungia vittoriosa<br />

chi piaga prufunda e sambenosa<br />

abberit senz’isettu de campare.<br />

Inue bogat mortu unu sirbone,<br />

inie unu chervu, incue unu crabolu,<br />

ruet abbertu in costas su mazzone,<br />

su lepere pro ispantu est mortu solu,<br />

tantas n’hat postu in terra unu leone<br />

ch’has a narrer sunt medas, e ite dolu!<br />

E i s’ainu mannu fanfarrone<br />

de s’allegria non podet istare.<br />

Istraccu su leone cumandesit<br />

abbasciare sa boghe de una ia,<br />

si cagliat su molente e preguntesit:<br />

«Ite cosa ti paret sa oghe mia?»<br />

«Si non ti connoschere» rispondesit<br />

«eo puru timende fuidu fi a;<br />

sa boghe de gigante cumparzesit<br />

ma ses una frommija in oberare».<br />

S’ainu tando pius insolente,<br />

pro dare a bider chi tenet bravura,<br />

curret a tuju tesu de repente<br />

13 d<br />

d


sos fi ancos ponzende in apprettura,<br />

e iscappat unu tiru onnipotente<br />

chi tremet su leone de paura;<br />

però li mustrat s’ungia e i sa dente:<br />

«Cun megus non ti ponzas a burlare».<br />

14 d<br />

d


Non lu poto et m’obbligas<br />

a t’amare<br />

Non lu poto et m’obbligas a t’amare<br />

nobilissima dama incantadora,<br />

in pensament’et trattos ammirada<br />

d’un’istella lughente brilladora,<br />

anghelu de su chelu imperadora<br />

in retrattos umanos de criatura,<br />

meritas collocada ind’un’altura<br />

pro tantos donos in particulare.<br />

Un’anghela perfetta est sa ch’adoro<br />

de singulares grassias dotada,<br />

vera pramma fi orida a ramos d’oro<br />

in sos campos elisios elevada;<br />

deo de ti lassare no hapo coro<br />

ca ses a ateru coro dedicada,<br />

meritas in sos chelos collocada<br />

pro ch’in sa terra non podes istare.<br />

Sese una hermosura pelegrina,<br />

zeleste donu et gloria mundana,<br />

anghela de su chelu serafìna<br />

adornad’e istellas send’humana,<br />

de bellas superiora che reina,<br />

de honestas tue prima capitana,<br />

15 d<br />

d


de grassias, de trattos soberana,<br />

angelicu retrattu de ammirare.<br />

Sa nobile mirada delissiosa<br />

attraet cun sos ojos fuggitiva;<br />

candida cale nie, bianca rosa<br />

ses fi n’in sas ispinas attrattiva;<br />

in cumparassione ’e atera cosa<br />

coment’e Cleopatra, essende biva,<br />

ti podent giustamente cuntemplare.<br />

Retrattu de un’angelica hermosura<br />

reparo in custa perla guernida,<br />

su colore accumpagnat sa biancura<br />

rubicunda, brillante, isclaressìda,<br />

su trattu delicadu et cumpostura<br />

attrait pius de forte calamida.<br />

Tue a Sansone has leadu sa vida,<br />

est Dalila ch’intendo nominare.<br />

Inter damas urbanas superiora,<br />

inter deas suprema deidade,<br />

tue ’e totu sas ninfas ses segnora<br />

et ti venerant cale magestade;<br />

sa dulche fi lumena incantadora<br />

pro te cagliat su cantu ’e suavidade,<br />

suspesa in tantas grassias et beltade<br />

pius in se non si podet disaogare.<br />

16 d<br />

d


Perdonent totu cantas in bellesa,<br />

sas bellas de s’Italia hant passienzia<br />

cantu chi eo canto in nobilesa<br />

est de gradu pius altu et eminenzia,<br />

est magnifi ca in trattos et puresa;<br />

est unica in Sardigna in preminenzia,<br />

sa mirada, sos gestos, sa presenzia<br />

algunu isperimentu podet dare.<br />

Cun boghes d’altu puntu et armonia<br />

ti venerat Apollo espressamente,<br />

unidas cun festosa melodia<br />

ti coronant sas musas propriamente,<br />

amenos suaves versos de allegria<br />

intonant sos poetas altamente,<br />

t’adorant et venerant giuntamente<br />

sas deas et sirenas de su mare.<br />

Minerva sa sienzia ti hat dada,<br />

Venus sa deidade et perfessione,<br />

Diana t’hat de ramos coronada,<br />

sas hermosuras, sas grassias Giunone,<br />

Mercuriu cun sos rajos t’hat dotada,<br />

Lucrezia sa potenzia et distinzione,<br />

Giove s’infogada passione,<br />

armas Bellona et Marte pro gherrare.<br />

Sos arcos de Cupidu esperitantes<br />

feris che frizzas, brujas a momentos,<br />

sas undas de Nettunu tumultuantes<br />

17 d<br />

d


pro te si calmant paris cun sos bentos;<br />

in tempus odiosu a sos amantes,<br />

unidu cun sos battor elementos,<br />

est de zertu chi Plutu in pensamentos<br />

suspesu in tantu fogu has fatt’istare.<br />

Eolu furibundu si suspendet,<br />

Pallade difensora a tie bràmada,<br />

Flora zedit a tie et non si offendet,<br />

Pandora ti cuntemplat et t’infi àmmada<br />

et non pius distinta si pretendet,<br />

a tie chircat solamente et àmada,<br />

Saturnu ti coronat et t’acclàmada,<br />

Orfeu si perturbat in sonare.<br />

Si Paride torreret in sa terra<br />

cun sas forzas coment’essende in vida,<br />

cun vascellos de Franza et d’Inghilterra<br />

diat fagher pro te calch’attrivida,<br />

et ecco sa Sardigna posta in gherra<br />

cale Troja pro Elena destruida;<br />

essende de tantas grassias favorida<br />

pro ti tenner si diant impignare.<br />

Sole cun vivos rajos eminente<br />

subra totu sos astros dominante,<br />

elementu notturnu relughente,<br />

singulare pianeta, istella errante,<br />

o luna inter sas lunas risplendente,<br />

solida cale duru diamante<br />

18 d<br />

d


cun frizzas et saettas a s’amante<br />

feris a ojos solu a ti mirare.<br />

Finis, felizze oggettu, arma et saetta,<br />

portu de isperanzia ch’alimento,<br />

meritas pius elogios, però ispetta<br />

tantas felizzidades ch’eo intento;<br />

isco sì chi pro me non ses eletta<br />

però sos meritos tuos ti presento,<br />

in s’idolatrare eo mi cuntento<br />

mancari in vanu est s’idolatrare.<br />

19 d<br />

d


Gavino Cocco<br />

(XVIII-XIX secolo)<br />

Originario di Ozieri, fu un poeta dotto e<br />

acculturato. Morì nei primi anni del 1800.<br />

A ue inghirias, Matteu,<br />

gas’arriadu<br />

A ue inghirias, Matteu, gas’arriadu<br />

de pabiru et chentu libereddos,<br />

che lattaju ch’jughet moitteddos<br />

chi chircat ispazzare su cazadu?<br />

Eà quantos, chena cherrer, has leadu<br />

trinta soddos pro cussos tomigheddos,<br />

sos chi non balent trinta dinareddos,<br />

quantu, segundu cussu, has haer furadu?<br />

Tue ses obbligadu a la torrare<br />

intera, cussa summa male binta,<br />

et no abbastat ancora a ti salvare.<br />

T’imparat sa morale mancu istrinta,<br />

cheres, Matteu, su dannu reparare?<br />

Bendedi tue matessi a soddos trinta.<br />

21 d<br />

d


Firmu cale rocca so<br />

Firmu cale rocca so,<br />

costant’a dogn’elementu,<br />

batter mi podet su entu<br />

però mudaremi no.<br />

In s’abbulottadu mare<br />

ad sos iscoglios espostu<br />

contrariu bentu m’hat postu<br />

pro mi poder annegare.<br />

Non si cherent sussegare<br />

sas tempestades però<br />

non m’hant annegare no<br />

sos iscoglios chi pensades<br />

ch’ancora in sas tempestades<br />

fi rmu cale rocca so.<br />

In s’element’incostante<br />

pagu importat sa battaglia<br />

si su pectus est muraglia<br />

de unu coro ch’est diamante;<br />

in un’affectu incostante<br />

non mi movet dogn’entu,<br />

non det lograre s’intentu<br />

tantu mare abbulottadu<br />

ca sempre m’hat incontradu<br />

constant’in dogn’elementu.<br />

22 d<br />

d


Crescat sa burrasca forte,<br />

dogn’unda m’est una pena,<br />

dogn’iscogliu est una rena<br />

et dogn’arena una morte,<br />

oscuradu s’est su Norte<br />

non s’idet su fi rmamentu<br />

et cun cuntrariu bentu<br />

superb’inconstant’et variu,<br />

cun bentu tantu contrariu<br />

batter mi podet su entu.<br />

Et s’accasu cussas penas<br />

mi sepultant naufragantes<br />

chi mi fettant su bastante<br />

sas esequias sas sirenas<br />

pro imprimer in sas renas<br />

cust’epitafi u bos do:<br />

ch’eo tantu forte so<br />

ch’inoghe mi anneghesi,<br />

morrer naufragu potesi<br />

però mudademi no.<br />

23 d<br />

d


Non so presu et so ligadu<br />

Non so presu et so ligadu,<br />

tenzo sa vida et so mortu.<br />

So ligadu et so isortu,<br />

vivo allegru e affannadu.<br />

Non so ligadu in persone<br />

et puru patto sas penas,<br />

non tenzo in manos cadenas<br />

ma ligada est sa persone.<br />

Continu in affl issione<br />

et cumparzo sussegadu,<br />

curro et non so in istadu<br />

de mi poder liberare,<br />

cando penso a m’iscappare<br />

non so presu et so ligadu.<br />

Sa vida chi so fattende<br />

no est vida ma est morte,<br />

vivo ma tormentu forte<br />

ogn’istante isto passende,<br />

vivo et so sempre morzende<br />

senza nisciunu cunfortu,<br />

cust’est su meu accunortu,<br />

morzo et no ispiro mai.<br />

Su tempus lu passo gai,<br />

tenzo sa vida et so mortu.<br />

24 d<br />

d


Ite vida tribulada<br />

custa chi so passend’eo!<br />

Cando liberu mi creo<br />

est sa persone ligada,<br />

una cadena forzada<br />

a suffrire so resortu,<br />

ande a derettu o a tortu<br />

continu so intrettesu;<br />

non so ligadu et so presu,<br />

so ligadu et so isortu.<br />

Cale pius mann’angustia<br />

de custa chi eo passo!<br />

Si mi diverto et m’ispasso<br />

pro me non b’hat allegria,<br />

cando mi paret chi sia<br />

de sa pena sullevadu<br />

tando pius so aggravadu<br />

cun mazore sentimentu;<br />

so tristu et mustro cuntentu,<br />

vivo allegru e affannadu.<br />

25 d<br />

d


Fra Pietro Maria di Ozieri<br />

(XVIII-XIX secolo)<br />

Originario di Ozieri, visse tra il 1700 e il 1800.<br />

Ci ha lasciato il componimento qui riportato.<br />

Mira, ite bellu coro!<br />

Mira, ite bellu coro!<br />

Su coro est de Gesùs,<br />

bell’e amante pius<br />

no, non s’agatat.<br />

Pro pius chi siat ingrata<br />

cun isse sa creatura<br />

la mirat cun ternura<br />

e cun piedade.<br />

D’eterna caridade<br />

pienu est cussu coro<br />

et est riccu tesoro<br />

de puru amore.<br />

Si b’andas, peccadore,<br />

cun contrissione manna<br />

ecco pronta sa janna<br />

a bei intrare.<br />

27 d<br />

d


Miralu, it’esemplare<br />

cuntempla, homin’ingratu,<br />

chi custu coro has fattu<br />

tot’una piae.<br />

Sa lanza istesit sa jae<br />

chi l’abberzesit su sinu,<br />

d’amore brujat continu<br />

cussu postu.<br />

Iss’est sempre dispostu<br />

a suffrire diffettos<br />

pro nos mustrar’affettos<br />

totu divinos.<br />

A sos zegos Longinos<br />

pro tantu grav’offensa<br />

desit in recumpensa<br />

grassia e lughe.<br />

Cuntempla cudda Rughe<br />

ch’hant postu in cussu coro<br />

cun sas culpas issoro<br />

tant’ingratos.<br />

Cando cun disbarattos<br />

trattas sa legge sua<br />

de propria manu tua<br />

lu cruzzifi cas.<br />

28 d<br />

d


Ahi, chi mortifìcas<br />

in coro su Redentore!<br />

e ses, o peccadore,<br />

veru deizzida.<br />

Sa culpa committida<br />

contra de cussu Deu<br />

faghet s’homine reu<br />

d’eterna morte.<br />

Coro crudele e forte,<br />

inumanu, ferinu,<br />

cussu samben divinu<br />

gasi terramas.<br />

Cuntempla cussas fi amas<br />

ch’inghiriant cussu coro:<br />

sunt simbul’e tesoro<br />

d’amore immensu.<br />

Su chelu tant’estensu<br />

est troppu culzu logu<br />

pro caber cussu fogu<br />

ch’est infi nitu.<br />

Eternamente iscrittu<br />

fi t a literas de oro<br />

chi Deus cussu coro<br />

diat leare.<br />

29 d<br />

d


E pro l’effettuare<br />

naschet de pura mama<br />

pro ispargher cussa fi ama<br />

in coros nostros.<br />

Ma nois, ingratos mostros,<br />

tantu lu dispressiamus<br />

chi sol’a Deus no amamus<br />

amend’a totu.<br />

Coro male connotu<br />

dai su gener’humanu<br />

chi li negat tiranu<br />

s’amore sou.<br />

Però s’ardore tou<br />

cun pius disattentu<br />

che fi ama cun bentu<br />

s’azzendet pius.<br />

Oh coro de Gesùs!<br />

de fi nesas cumpendiu,<br />

parte de cuss’inzendiu<br />

nos comunìca.<br />

Faghe s’anima ricca<br />

de cussu fogu eternu<br />

cun chi su propriu inferru<br />

binches e prostras.<br />

30 d<br />

d


Ah, sas animas nostras<br />

siant santamente azzesas<br />

de sas tuas fi nesas<br />

altas divinas!<br />

Mira cussas ispinas<br />

cumpostas a diadema<br />

sunt s’affl ission’estrema<br />

de cussu coro.<br />

Coro amadu, ti adoro,<br />

o coro soberanu!<br />

Odio cudda manu<br />

chi ti coronat.<br />

Chie non s’affessionat<br />

ai cuss’altu tesoro<br />

o no hat in pettus coro<br />

o in coro non fi de.<br />

Animas totu benide,<br />

o siedas penitentes,<br />

iniquas o innozzentes<br />

ai custu sinu.<br />

S’amore sou divinu<br />

a niunu lu negat,<br />

antis a totu pregat<br />

a tot’azzettat.<br />

31 d<br />

d


A totu nos ispettat<br />

in proa chi nos amat:<br />

ispinas, rughe e fi ama,<br />

lanza e affettu.<br />

Cunzedinos chi abbertu<br />

pro nois eternamente<br />

regnet in cor’e in mente<br />

re de sos coros!<br />

32 d<br />

d


Proto Stara<br />

(XVIII-XIX secolo)<br />

Originario di Buddusò, visse tra il 1700 e il 1800.<br />

Supportato da una buona istruzione, si rivelò un<br />

buon poeta.<br />

Reina de su monte de Carmelu<br />

Reina de su monte de Carmelu,<br />

de sa zeleste Corte imperadora,<br />

sias nostra avvocad’et protettora<br />

suppostu chi sa vida est una gherra;<br />

a sos chi t’adoramus in sa terra,<br />

chi ti tenimus pro ghia et pro norte,<br />

assisti nos in s’hora de sa morte<br />

pro t’adorare allegros in su Chelu.<br />

Reina de cust’altu et raru monte,<br />

prinzesa de sa Corte zelestiale,<br />

istell’isclaressida in s’orizonte,<br />

allegria de totu sos mortales,<br />

sa ch’hat postu su pè subra su fronte<br />

a su dragone barbar’infernale,<br />

bisonza’ ch’a sos astros mi remonte<br />

pro laudare a tie senz’uguale;<br />

33 d<br />

d


sa meighina de totu sos males<br />

in sas intragnas tuas siat tesora.<br />

Illuminami, o Virgine gloriosa,<br />

sa chi ses elevada in alt’isfera,<br />

de s’Ispiritu Santu ses isposa<br />

de su Babbu ses fi za et eredera;<br />

cantu ses bella in Gerico, sa rosa,<br />

naschid’in sa fl orida primavera,<br />

et ses aggrassiada de manera<br />

chi ses de ogni coro triunfadora.<br />

Istesti pro reina constituida,<br />

cunzetta senza macula nisciuna,<br />

dama perfetta de su sol’estida<br />

et basciu de sos pes portas sa luna;<br />

corona de istellas guarnessida<br />

t’hat dadu sa deidade trina et una,<br />

de cant’hat causadu Eva importuna<br />

istesti tue sa remediadora.<br />

S’inimigu perdesit sa cadrea<br />

sende in sa pius alta gerarchia,<br />

Micheli vittoriosu in sa pelea<br />

gastighesit s’orgogliu de osadia;<br />

su leone animosu de Giudea<br />

in brazzos tuos naschesit, Maria,<br />

da nos in custa vida lugh’et ghia<br />

pro caminare giustos a dogn’hora.<br />

34 d<br />

d


Unu casu referint sos annales<br />

sende ancora in su mundu Sant’Elia,<br />

chi pro dare gastigu a sos mortales<br />

tantu tempus su chelu non pioia’,<br />

et pesasi una nue in forma tale<br />

chi bestesit sos campos de allegria,<br />

pro m’esser incontradu mi cheria<br />

a t’ider in su mundu abitadora!<br />

Pro m’esser agatadu, istella jara,<br />

a mirare perfessiones tantas<br />

dia haer postu sa mia indigna cara<br />

ue ponias sas sagradas piantas;<br />

in custa trista vida nos ampara<br />

tue chi sos affl ittos attelantas,<br />

reina ses de santos et de santas<br />

et gasi ti venerant e t’adora’.<br />

Sias nostra avvocada et protettora<br />

reina de su monte de Carmelu.<br />

35 d<br />

d


Gavino Achena<br />

(XVIII secolo-1829)<br />

Originario di Ozieri, era missionario dell’ordine<br />

dei Cappuccini. Scrisse molte canzonette spirituali<br />

e morì nel 1829, ormai molto anziano.<br />

Bois chi podere tantu<br />

Bois chi podere tantu<br />

tenides cun su Segnore<br />

non siedas protettore,<br />

Michel’Arcangelu santu.<br />

Tenzende su prinzipadu<br />

in d’ogn’alta gerarchia,<br />

tenzende sa primassia<br />

de capitanu honoradu<br />

dezis esser iscultadu<br />

dae Deus cun amore.<br />

In grassias bos sublimesit<br />

dai cuddu prim’istante<br />

chi unu Deus amante<br />

s’esistenzia bos desit,<br />

tand’est chi bos nominesit<br />

d’anghelos su direttore.<br />

Cun issos bos apponzezis<br />

a Lusbel s’oppositore<br />

37 d<br />

d


chi emulare su Segnore<br />

de superbu lu mirezis:<br />

«Chi’ est che Deus» li nezis<br />

«s’altissimu criadore?».<br />

A zelestiale gloria<br />

triumfezis cun impignu,<br />

deponzezis su malignu<br />

cunsighezis sa vittoria,<br />

trofeu chi pro memoria,<br />

bos giamat triumfadore.<br />

A bois tot’invocamus<br />

in sa valle chi vivimus,<br />

seguros chi consighimus<br />

sas grassias chi dimandamus;<br />

oh felizes si logramus<br />

s’impignu bostru et favore!<br />

Sos humiles difendide,<br />

meda sos castos amade,<br />

innozzentes amparade,<br />

sos viventes dirigide,<br />

moribundos assistide,<br />

movide su peccadore.<br />

De ogn’anima eleggida<br />

nde sezis su direttore,<br />

bos zelebrat difensore<br />

sa santa Ecclesia unida,<br />

bos hant bidu in custa vida<br />

ispessiale imbasciadore.<br />

Proteggide ancora a nois,<br />

mortales angustiados,<br />

38 d<br />

d


chi vivimus molestados<br />

in d’unu mare de ohis<br />

invochende totu a bois<br />

pro nostru liberadore.<br />

Siedas fl agellu armadu<br />

contra sa barbara zente<br />

et mustradeli comente<br />

benzat s’homine salvadu,<br />

et de s’errore abbrazzadu<br />

nde siat detestatore.<br />

Sos pobulos cristianos<br />

sutta sas alas tenide<br />

et sempre los proteggide<br />

dai sas barbaras manos,<br />

de sos crudeles tiranos<br />

siedas su percussore.<br />

De perigulos de mare,<br />

de famine, peste et gherra,<br />

de limbas malas in terra<br />

nos potedas liberare<br />

et bos demus acclamare<br />

portentosu operadore.<br />

Cun podere interzedide,<br />

animade disperados,<br />

proteggide angustiados,<br />

sos oppressos difendide<br />

et pro totu cumparide<br />

de grassias dispensadore.<br />

Siedas guardia et ghia<br />

de sos poveros tentados,<br />

39 d<br />

d


a sos tristos affannados<br />

su cunfortu et cumpagnia,<br />

direttore in ogni via<br />

et fi dele amparadore.<br />

De inzendios de fogu,<br />

dai ogni tempestade,<br />

controversia, inamistade,<br />

dae proibidu giogu<br />

difendide custu logu,<br />

siedas preservadore.<br />

Cun s’iscudu poderosu<br />

totu nois difendide<br />

et cun s’ispada faghide<br />

ogni fi dele animosu<br />

pro esser vittoriosu<br />

a Satanas traitore.<br />

De sas grassias aumentu<br />

a sos giustos impetrade,<br />

a sos peccadores dade<br />

su veru arrepentimentu,<br />

et chi vivant de assentu<br />

pianghende pro dolore.<br />

Sa superbia esiliade<br />

et humiles nos faghide,<br />

a s’avaru cunzedide<br />

pronta liberalidade,<br />

chi rezzat cun caridade<br />

ogni tristu pedidore.<br />

Amparendenos vivende<br />

fi zos de Adam mortales,<br />

40 d<br />

d


dae fantasmas bruttales<br />

difendidenos morzende<br />

a Lusbel esiliende<br />

cudd’astutu tentadore.<br />

Faghide chi cumparzamus<br />

liberos de ogni vissiu<br />

sa die de su giudissiu<br />

ue a bois ispettamus<br />

chi juttende bos sigamus<br />

sa rughe ’e su Redentore.<br />

Si esser bos consighimus<br />

devotos interessados<br />

tando de predestinados<br />

unu segnale tenimus<br />

et pro seguros vivimus<br />

in bois amparadore.<br />

Assistedas dimandamus<br />

cuddas de su Purgatoriu,<br />

chi disizant et pregamus,<br />

et cun issas bos bidamus<br />

in su Chelu cumprensore.<br />

Deus Babbu laudadu,<br />

Deus Fizu siat tantu,<br />

Deus s’Ispiridu Santu<br />

chi unu Micheli hat criadu,<br />

pro esser sempr’invocadu<br />

pro fi dele interzessore.<br />

Nos siedas protettore,<br />

Michel’Arcangelu santu.<br />

41 d<br />

d


Troppu ingratu peccatore<br />

Troppu ingratu peccatore<br />

conosco d’esser istadu,<br />

confesso ch’apo peccadu,<br />

misericordia, Segnore.<br />

De su soliu et de su thronu<br />

si reconnoschet ingratu,<br />

pianghet David su ch’hat fattu<br />

et cunsighit su perdonu<br />

dae bois, Deus bonu,<br />

de su committidu errore.<br />

De Sichar in sa funtana<br />

cun divina eloquenzia<br />

reduezis a penitenzia<br />

sa bella samaritana,<br />

cambiendela dai vana<br />

in candidu bellu fi ore.<br />

Si presentat penitente<br />

Madalena peccadora:<br />

est assolta in propri’hora<br />

perdonada prontamente,<br />

prosighende diligente<br />

su piantu e i su dolore.<br />

42 d<br />

d


Ind’un’arvure mirezis<br />

su pubblicanu Zaccheu,<br />

si cunfessat d’esser reu<br />

et bois lu perdonezis,<br />

a su sinu lu torrezis<br />

de sa grassia et de s’amore.<br />

Tre boltas negadu istezis<br />

dai Pedru, et disconnotu;<br />

sinde pentit et de totu<br />

Bois prontu l’assolvezis,<br />

et prinzipe l’eligezis,<br />

universale pastore.<br />

Unu pubblicu ladrone<br />

si convertit a sa morte<br />

et puru hapesit sa sorte<br />

d’ottenner salvassione<br />

dende derettu et rejone<br />

ad su duru peccadore.<br />

Unu coro humiliadu<br />

chi de veras est contrittu<br />

David lassesit iscrittu<br />

non det esser dispressiadu,<br />

anzis meda aggrassiadu<br />

de singulare favore.<br />

Non miredas s’impiedade,<br />

sa culpa mia, s’errore<br />

43 d<br />

d


ma usademi, Segnore,<br />

sa divina bonidade<br />

dendemi un’eternidade<br />

de gloria et de isplendore.<br />

Dademi, Segnore et Deu,<br />

unu coro bonu et santu,<br />

chi pianga tant’et tantu<br />

chi nde burre ogni neu<br />

dae custu coro feu<br />

chi mi ponet in timore.<br />

Dademi grassia cumplida<br />

chi non pota pius torrare<br />

a offender et peccare<br />

in totu cantu sa vida,<br />

et da poi cunsighida,<br />

fua s’eternu rigore.<br />

44 d<br />

d


Giovanni Antonio Manchia<br />

(XVIII secolo-1834)<br />

Originario di Oschiri, era medico di professione.<br />

Morì intorno al 1834.<br />

S’est beru chi su dimoniu<br />

S’est beru chi su dimoniu<br />

faghet ogn’annu unu coju<br />

ti juro, ai m’istet s’oju!<br />

chi su nostru est cosa sua.<br />

Pro disgrassia mia et tua<br />

non si podet isconzare,<br />

pro cant’hamus a durare<br />

un’ad s’ateru est consorte<br />

ca sola podet sa morte<br />

isolver su matrimoniu.<br />

Si a su babbu ’e ogni ingannu<br />

ch’est su dimoniu feu<br />

hat dadu permissu Deu<br />

fagher unu coju ogn’annu,<br />

non ti lês pen’et affannu<br />

chi su nostru isse l’hat fattu<br />

et nos hat tesu su lattu<br />

tantu de nos cundennare.<br />

45 d<br />

d


Pro nos perder ambos duos<br />

un’insidia nos hat tesu<br />

et pro s’amore per mesu<br />

hat factu sos giogos suos:<br />

sos ojos mios et tuos<br />

tando s’astutu hat bendadu<br />

cando hat sos coros ligadu<br />

jurende a pès de s’altare.<br />

In hora et tempus sinistru<br />

chi nos desini s’affi du<br />

su dimoniu hat assistidu<br />

in calidade ’e ministru;<br />

su giugu de Gesu Cristu<br />

pro sos ateros suave<br />

est pro cussu a nois grave,<br />

non lu podimus portare.<br />

Unu coju fattu asie<br />

cun tale ritu profanu<br />

no est coju cristianu<br />

a su chi paret a mie,<br />

si non lu pregunto a tie:<br />

cal’est su fi ne ch’has tentu<br />

rezzende su sacramentu<br />

in s’actu de affi dare?<br />

Tue pagu mansueta<br />

de fi de morta et non bia,<br />

et eo pro sa parte mia<br />

46 d<br />

d


de cussenzia pagu netta:<br />

eande colpu de retta<br />

chi fatesti Satanassu!<br />

pro nos battire a su passu<br />

tantu de nos inciampare.<br />

S’isposare nos cun tanta<br />

confusione de ritu<br />

fi t un’attu malaittu,<br />

un’unione non santa,<br />

fruttu de mala pianta<br />

sibbene a sa vista amenu:<br />

serrat in se su velenu,<br />

bochit a lu mandigare.<br />

Nois l’esperimentemus<br />

s’effettu mizzidiale<br />

de cussu fruttu fatale<br />

cando appenas lu gustemus;<br />

dai s’hora non tenzemus<br />

paghe ne sussegu in domo,<br />

su matessi semus como<br />

mancari attesu de pare.<br />

De sa mantessi manera<br />

chi semus hamus a esser,<br />

non podet mai accuntesser<br />

paghe tra nois sinzera;<br />

tue de geniu altera<br />

et eo pagu suffridu,<br />

47 d<br />

d


su chi nde siat sighidu<br />

l’ischis senza l’isplicare.<br />

Su paradu tou et meu<br />

l’ischis senza ti lu narre’:<br />

duos dimonios in carre<br />

unu malu s’ateru peu’,<br />

ca inue non b’est Deu<br />

non b’hat paghe ne concordia<br />

solamente sa discordia<br />

bi regnat pro forrojare.<br />

Finis già est cosa ischida,<br />

no est noa sa proposta,<br />

lu so et sias disposta,<br />

in te mantessi affortida<br />

a passare custa vida<br />

tribulada et in disterru;<br />

et morta ispetta s’inferru<br />

u’ambos demus parare.<br />

Pro cant’hamus a durare.<br />

48 d<br />

d


Matteo Madau<br />

(1723-1800)<br />

Nacque a Ozieri nel 1723 e frequentò la scuola dei<br />

Gesuiti, divenendo sacerdote dell’ordine fi no al<br />

suo scioglimento, nella seconda metà del 1700.<br />

Coltivò fi n da giovane l’interesse per la lingua<br />

sarda, difendendo la sua identità e considerandola<br />

ugualmente autorevole dell’italiano, dello<br />

spagnolo e del francese. Scrisse anche alcuni<br />

saggi in proposito, il più importante dei quali è<br />

Il ripulimento della lingua sarda, dove, riprendendo<br />

gli studi del poeta Girolamo Araolla, tracciò il<br />

percorso ideale che la lingua sarda avrebbe dovuto<br />

seguire per diventare la lingua nazionale della<br />

<strong>Sardegna</strong>.<br />

Dopo lo scioglimento dell’ordine dei Gesuiti si<br />

trasferì a Cagliari, chiamato come Consigliere<br />

alla Corte Reale, e nel 1787 pubblicò la sua<br />

opera più nota, Le armonie dei sardi, una raccolta<br />

di componimenti poetici in sardo a carattere<br />

religioso e profano. Morì a Cagliari nel 1800.<br />

49 d<br />

d


Descriptione jocosa d’unu<br />

cypressu<br />

Cypressu venerabile eo sò:<br />

Tres seculos passesin ch’isto in pè:<br />

No hapo factu rumba ancora nò,<br />

Derectu spunto s’aéra dae per me;<br />

Si mi nde dan sos ventos, nde lis dò,<br />

La faghen, et la pagan prestu affè:<br />

Flagellos hapo in manu a castigare,<br />

Ogni ratu est azzota a los domare.<br />

Solitariu mi resto, et cun raxone;<br />

Ca Rè sò de jardinos, et de piantas:<br />

Domino in tant’altura, e elevatione,<br />

Chi subjectas las tenzo totu cantas:<br />

Un’arbore d’iguale conditione<br />

No nd’allactan sos buscos inter tantas:<br />

Las miro cantas sun baxu sa Luna,<br />

Ma compagna pro me no nde vido una,<br />

Pro cussu de continu isto cun luctu<br />

Melancholicu, tristu, et sempre in dolu,<br />

Tota sa pompa mia est de corrutu;<br />

Ca so senza compagna solu solu.<br />

L’ischit cantu hapa piantu cussu putu,<br />

Ue sfogo a pees mios consolu:<br />

50 d<br />

d


No curren piantos mios che sas undas,<br />

Ca lagrimas de Rès sunu profundas.<br />

Mancu male chi corte sas puzones,<br />

Et musica mi faghen de allegría,<br />

Cun salvas saludende a processiones,<br />

Et in sinu annidendesi a porfi a:<br />

Cantan ipsas cun tales proportiones<br />

Chi concertos mi dan de melodia.<br />

Asi pro compatire males graves<br />

Piùs sinceras de totu sun sas aves.<br />

O cantu sun vassallas affectuosas,<br />

Sentinella factende nocte, e die!<br />

Si mi dormo, si callan obsequiosas;<br />

Si m’ischido, saludan totu a mie.<br />

Milli tonos inventan harmoniosas:<br />

Sos nidos sun sos organos asie;<br />

Procussu eo cun ampla autoridade<br />

Postu lis dò, hospedagiu, et libertade.<br />

Asi eo mi diverto sas tristuras,<br />

Chi tanta soledade m’occasionat:<br />

Conservo sceptru, et soliu in sas alturas;<br />

Ue scopa fozída mi coronat:<br />

Ogni tempus respiro aèras puras,<br />

Et nesciunu elementu m’impressionat,<br />

De niente tenzende ministeri<br />

Cantu tenza vassallu in Otieri.<br />

51 d<br />

d


Bois sì, stades male in ogni logu,<br />

Frondosas piantas, e arbures famadas:<br />

O bos colpat aèra, o bruxat fogu,<br />

O grandine bos lassat isfozadas,<br />

O bos isbrazzat pedra in calchi jogu,<br />

O ferru bos iscasciat, isfundadas;<br />

Nè perdonende a fructos, fi ores galas,<br />

Mandan cun bois totu in horas malas.<br />

Ma cun megus no han tale atrivimentu:<br />

Ischin cun chie la faghen, creidemìlu.<br />

Mai o ferru, o fogu, o pedra, o ventu<br />

Mi han pòtidu toccare nè unu pilu:<br />

Tres seculos so Rè sempre de assentu,<br />

Et de me si rispectat ogni fi lu.<br />

Et guarda chi mi tremulet su fundu!<br />

Si eo rùo, isperdo mesu mundu.<br />

52 d<br />

d


Sa disputa inter sos fi ores<br />

A s’intrare in jardinu una occasione<br />

A tempus de fi orida primavera,<br />

Intendèsi inter fi ores confusione,<br />

No isco, si fi ngida, o verdadera:<br />

Disputa mi pariat de ambitione,<br />

Ch’inter ipsos armesin pro chimera<br />

Sa Rosa, su Jasminu, et su Clavellu<br />

De sos tres subra cale fi t pius bellu.<br />

Cum voghes, et accentos meda suaves<br />

Elegantes, e apertos a cuss’hora,<br />

Inter sas symphonías de sas aves,<br />

A cantare excitadas dae sa aurora<br />

Ipsos fi ores proponen sas pius graves<br />

Pretensiones insoro innanti a Flora<br />

Pro decider chie regnet in jardinu,<br />

Si rosa, si clavellu, o si jasminu.<br />

Mesu isparta sa Rosa dulcemente<br />

Principiat a allegare sa bellesa,<br />

In sa corte fi orida preeminente<br />

Pro colore, fragrantia, et gentilesa:<br />

Confessat ch’ipsa est cincta asperamente<br />

De spinas, ma pro amare sa puresa,<br />

Cun chi s’armat princesa vera, et pura<br />

Subra sa primavera, et s’ermosura.<br />

53 d<br />

d


In puresa des ceder tue a mie,<br />

Su Jasminu rispondet elegante:<br />

Candores dae me imparan lacte, et nie,<br />

Et so su pius gentile, et pius fragrante:<br />

Corona porto in testa nocte, et die,<br />

Et mi faghen sos fi ores corte amante:<br />

Nobile so ornamentu ad ogni sinu,<br />

Et depo eo regnare in su jardinu.<br />

Non servit, fi ores bellos, sa porfi a,<br />

Su Clavellu replícat cun rubore:<br />

Sa purpura imperiale solu est mia,<br />

E a mie devet cedere ogni fi ore:<br />

Vivesa, gratia, pompa, et galanía<br />

Spican in me, et resaltan cum primore,<br />

E ogni Nympha, chi chircat fi ore bellu,<br />

Sos ojos ponet primu in su clavellu.<br />

Sa disputa asculta’ cun attentione<br />

Sa turba de fi oreddos pius vulgare,<br />

E a exemplu de sos primos s’ambitione<br />

Tenen ipsos ancora de regnare.<br />

Veramente fi t una di<strong>versione</strong><br />

Intenderlos poi totu disputare:<br />

Tantu est veru chi de naturalesa<br />

Non cedit s’una a s’atera bellesa.<br />

Attonitu eo fui in veridade,<br />

Tale lite ascultende cum premura;<br />

Cando vido chì cum gratiosidade<br />

54 d<br />

d


Flora, facta un’incantu d’ermosura,<br />

Calliade, bellos fi ores, pro piedade:<br />

Paghe, paghe, lis narat cum ternura;<br />

Cesset ogni discordia, et pretensione,<br />

Chi est indigna de fi ores s’ambitione.<br />

Nadu custu, s’applicat a sa cara<br />

Sa rosa, chi ammutesit confundida:<br />

Su clavellu s’accostat a sa lara,<br />

Chi fi t de mezus purpura vestida:<br />

Cun su jasminu in manu fi t insara,<br />

Candida piùs che nie, bianca, nida:<br />

Confusos totu a su ider sos colores,<br />

A Flora acclaman reína de sos fi ores.<br />

55 d<br />

d


A una mora, pirata de coros<br />

Sa Corsaria de sos coros<br />

Miradela, ch’est igùe:<br />

Si sos Moros sun che tue,<br />

Ancu mi tenzan sos Moros.<br />

Chie est sa bella, chi ryat,<br />

Armada, e senza ferizza,<br />

Cun caddena, e arcu, e frizza,<br />

Conquistende a cantos mirat?<br />

Si cun bellos ojos tirat,<br />

Ladros che rapaces Moros,<br />

No pro acquirire thesoros,<br />

Sinò coros pro apresare;<br />

Ipsa est, e s’hat a ciamare<br />

Sa Corsaria de sos coros.<br />

Et est corsaria a sa vista<br />

De coros, ch’ipsa athesorat,<br />

Pro chi a totus inamorat,<br />

De totu faghet conquista.<br />

Nde cherides sa revista?<br />

Ecco ispolios in totùe:<br />

No b’hat golfu, o mare, inùe<br />

Coros no hapat fertu, e presu;<br />

Nè de su nostru est attesu:<br />

Miradela, ch’est igùe.<br />

56 d<br />

d


Ite bella est apostada,<br />

Isparende senza errore<br />

Rajos, e frizzas de amore<br />

Pro faghet calqui apresada!<br />

Mora mia, sa agratiada,<br />

Firma; no andes a aterùe:<br />

Contra mie investi, e rue,<br />

Ancora ch’ande a Moría:<br />

Portami; ch’est diccia mia,<br />

Si sos Moros sun che tue.<br />

No nde tenzas no piedade<br />

Chì joghe in manos anzenas;<br />

Si sun tuas sas cadenas,<br />

Mai s’idat libertade.<br />

Ti amo sa barbaridade<br />

Piùs chì no platas, e nè oros:<br />

Sa bella ladra de coros,<br />

Si Moros t’han a imitare,<br />

Che tue andende a apresare,<br />

Ancu mi tenzan sos Moros!<br />

57 d<br />

d


Francesco Ignazio Mannu<br />

(1758-1839)<br />

Nacque a Ozieri nel 1758 da nobile famiglia.<br />

Divenne giudice della Reale Udienza e prese<br />

parte, a fi anco di Giommaria Angioy, alla rivolta<br />

dei vassalli contro i feudatari.<br />

Lavorò a un compendio di vocabolario sardo,<br />

ma la sua opera più conosciuta è certamente<br />

il componimento contro i feudatari isolani, Su<br />

patriottu sardu a sos feudatarios, forse stampato<br />

clandestinamente in Corsica alla fi ne del 1700 e<br />

pubblicato a Cagliari solo nel 1923. Il poema, tra i<br />

più noti della poesia sarda, è in dialetto logudorese<br />

e viene riportato qui integralmente.<br />

Morì a Cagliari nel 1839.<br />

59 d<br />

d


Su patriottu sardu a sos<br />

feudatarios<br />

1.<br />

Procurade ’e moderare,<br />

barones, sa tirannia,<br />

chi si no, pro vida mia,<br />

torrades a pe in terra!<br />

Declarada est già sa gherra<br />

contra de sa prepotenzia,<br />

e cominzat sa passienzia<br />

in su populu a mancare.<br />

2.<br />

Mirade ch’est azzendende<br />

contra de ois su fogu,<br />

mirade chi no est giogu,<br />

chi sa cosa andat ’e veras,<br />

mirade chi sas aeras<br />

minettana temporale,<br />

zente consizzada male,<br />

iscultade sa oghe mia.<br />

3.<br />

No apprettedas s’isprone<br />

a su poveru runzinu<br />

si no in mesu caminu<br />

s’arrempellat de appuradu,<br />

60 d<br />

d


minzi ch’es lanzu et cansadu<br />

et non nde podet piusu,<br />

fi nalmente a fundu in susu<br />

s’imbastu nd’hat a bettare.<br />

4.<br />

Su pobulu chi in profundu<br />

letargu fi t sepultadu<br />

fi nalmente desperadu<br />

s’abbizzat ch’est in cadena,<br />

ch’istat suffrende sa pena<br />

de s’indolenzia antiga:<br />

feudu, legge inimiga,<br />

a bona fi losofi a.<br />

5.<br />

Che ch’esseret una inza,<br />

una tanca, unu cunzadu,<br />

sas biddas hana donadu<br />

de regalu o a benedissione,<br />

comente unu cumone<br />

de bestias berveghinas<br />

sos homines e feminas<br />

hant bendidu cun sa cria.<br />

6.<br />

Pro pagas mizas de liras<br />

et tal’olta pro niente<br />

isclavas eternamente<br />

tantas pobulassiones<br />

61 d<br />

d


et migliares de persones<br />

servine a unu tiranu:<br />

poveru generu humanu,<br />

povera sarda zenia!<br />

7.<br />

Deghe o doighi familias<br />

s’hant partidu sa Sardigna,<br />

de una manera indigna<br />

sinde sun fattas pobiddas;<br />

divididu s’hant sas biddas<br />

in sa zega antighidade,<br />

però sa presente edade<br />

lu pensat remediare.<br />

8.<br />

Naschet su sardu suggettu<br />

a milli cumandamentos,<br />

tributos et pagamentos<br />

chi faghet a su segnore<br />

in bestiamen et laore,<br />

in dinari et in natura;<br />

et pagat pro sa pastura,<br />

et pagat pro laurare.<br />

9.<br />

Meda innantis de sos feudos<br />

esistiant sas biddas<br />

et issas fi ni pobiddas<br />

de saltos et bidattones:<br />

62 d<br />

d


comente a bois, barones,<br />

sa cosa anzena est passada?<br />

Cuddu chi bos l’hat donada<br />

non bos la podiat dare.<br />

10.<br />

No est mai presumibile<br />

chi voluntariamente<br />

hapat sa povera zente<br />

zedidu a tale derettu,<br />

su titulo est’infettu,<br />

de infeudassione,<br />

et i sas biddas reione<br />

tenen de l’impugnare.<br />

11.<br />

Sas tassas in su prinzipiu<br />

esigiazis limitadas,<br />

dai pustis sunu andadas<br />

ogni die aumentende,<br />

a misura chi creschende<br />

sezis andados in fastu,<br />

a misura chi in su gastu<br />

lassezis s’economia.<br />

12.<br />

No bos balet allegare<br />

s’antiga possessione:<br />

cun minettas de presone,<br />

cun castigos et cun penas,<br />

63 d<br />

d


cun zippos et cun cadenas<br />

sos poveros ignorantes<br />

derettos esorbitantes<br />

hazis forzadu a pagare.<br />

13.<br />

A su mancu s’impleeren<br />

in mantenner sa giustissia<br />

gastighende sa malissia<br />

de sos malos de su logu:<br />

a su mancu disaogu<br />

sos bonos poterant tenner,<br />

poterant andare et benner<br />

seguros peri sa via.<br />

14.<br />

Est cussu s’unicu fi ne<br />

de dogni tassa et derettu:<br />

chi seguru et chi chiettu<br />

sutta sa legge si vivat;<br />

de custu fi ne nos privat<br />

su barone pro avarissia,<br />

in sos gastos de giustissia<br />

faghet solu economia.<br />

15.<br />

Su primu chi si presentat<br />

si nominat offi ssiale,<br />

fattat bene et fattat male<br />

bastat non chirchet salariu,<br />

64 d<br />

d


procuradore o notariu,<br />

o camareri o lacaju,<br />

siat murru o siat baju<br />

est bonu pro guvernare.<br />

16.<br />

Bastat chi prestet sa manu<br />

pro fagher crescher sa renta,<br />

bastat chi fettat cuntenta<br />

sa buscia de su segnore,<br />

ch’aggiuet a su fattore<br />

a crobare prontamente,<br />

missu o atera zente<br />

chi l’iscat esecutare.<br />

17.<br />

A boltas de podattariu,<br />

guvernat su cappellanu<br />

sas biddas cun una manu,<br />

cun s’attera sa dispensa;<br />

feudatariu, pensa,<br />

chi sos vassallos non tenes<br />

solu pro crescher sos benes,<br />

solu pro los iscorzare.<br />

18.<br />

Su patrimoniu, sa vida,<br />

pro difender su villanu<br />

cun sas armas in sa manu<br />

cheret ch’istet notte e die,<br />

65 d<br />

d


già ch’hat a esser gasie<br />

proite tantu tributu?<br />

Si non sind’hat haer fruttu<br />

est locura su pagare.<br />

19.<br />

Si su barone non faghet<br />

s’obbligassione sua,<br />

vassallu, de parte tua,<br />

a nudda ses obbligadu,<br />

sos deretos ch’hat crobadu<br />

in tantos annos passados<br />

sunu dinaris furados<br />

et ti los devet torrare.<br />

20.<br />

Sas rentas servini solu<br />

pro mantenner ciccisbeas,<br />

pro carrozzas et livreas,<br />

pro inutiles servissios,<br />

pro alimentare vissios,<br />

pro giogare a sa basetta<br />

e pro poder sa braghetta<br />

fora de domo isfogare.<br />

21.<br />

Pro poder tenner piattos<br />

bindighi e vinti in sa mesa,<br />

pro chi potat sa marchesa<br />

sempre andare in portantina:<br />

66 d<br />

d


s’iscarpa istrinta, meschina!<br />

la faghent andare a toppu,<br />

sas pedras punghene troppu<br />

et non podet camminare.<br />

22.<br />

Pro una litera solu<br />

su vassallu poverinu<br />

faghet dies de caminu<br />

a pe’ senz’esser pagadu,<br />

mesu iscurzu e isporzadu<br />

espost’a dogni inclemenzia,<br />

eppuru tenet passienzia,<br />

eppuru devet cagliare.<br />

23.<br />

Ecco comente s’impleat<br />

de su poveru su suore.<br />

Comente, eternu Segnore,<br />

suffrides tale ingiustissia!<br />

Bois, divina giustissia,<br />

remediade sas cosas,<br />

bois da ispinas rosas<br />

solu podides bogare!<br />

24.<br />

O poveros de sas biddas,<br />

trabagliende, trabagliende<br />

in zittade mantenzende<br />

tantos caddos de istalla,<br />

67 d<br />

d


a bois lassant sa palla,<br />

issos regoglint su ranu<br />

et pensant sero e manzanu<br />

solamente a ingrassare.<br />

25.<br />

Su segnor feudatariu<br />

a sas undighi si pesat;<br />

dae su lettu a sa mesa<br />

dae sa mesa a su giogu<br />

e pustis pro disaogu<br />

andat a ciccisbeare,<br />

giompende a iscurigare<br />

teatru, ballu, allegria.<br />

26.<br />

Cantu differentemente<br />

su vassallu passat s’ora:<br />

innantis de s’aurora<br />

già est bessidu in campagna,<br />

bentu et nie in sa muntagna,<br />

in su paris sole ardente,<br />

oh poverittu comente<br />

lu podet agguantare?<br />

27.<br />

Cun su zappu et cun s’aradu<br />

peleat tota sa die,<br />

a hora de mesu die<br />

si zibat de solu pane;<br />

68 d<br />

d


mezus paschidu est su cane<br />

de su barone in zittade<br />

s’est de cudda calidade<br />

chi in falda solent portare.<br />

28.<br />

Timende chi si reforment<br />

disordines tantu mannos<br />

cun manizzos et ingannos<br />

sas cortes hant impedidu<br />

et isperdere hant cherfi du<br />

sos patrizios pius zelantes,<br />

nende chi fi n petulantes<br />

et contra sa monarchia.<br />

29.<br />

Ai cuddos ch’in favore<br />

de sa patria hant peroradu,<br />

chi s’ispada hana ogadu<br />

pro sa causa comune,<br />

o a su tuju sa fune<br />

cheriant ponner meschinos<br />

o comente giacobbinos<br />

los cheriant massacrare.<br />

30.<br />

Però su Chelu hat difesu<br />

sos bonos visibilmente,<br />

atterradu hat su potente,<br />

et i s’umile esaltadu,<br />

69 d<br />

d


Deus chi s’est declaradu<br />

pro custa patria nostra<br />

de ogni insidia bostra<br />

isse nos hat a salvare.<br />

31.<br />

Perfi du feudatariu<br />

pro interesse privadu<br />

protettore declaradu<br />

ses de su piamontesu,<br />

cun issu ti fi sti intesu<br />

cun meda fazzilidade:<br />

isse pagada in zittade<br />

et tue in bidda a porfi a.<br />

32.<br />

Fit pro sos piamontesos<br />

sa Sardigna una cuccagna:<br />

che in sas Indias d’Ispagna<br />

issos incontrant inoghe;<br />

nos alzaiat sa boghe<br />

fi nzas unu camareri:<br />

o plebeu o cavaglieri,<br />

si deviat humiliare.<br />

33.<br />

Issos dae custa terra<br />

ch’hana ogadu migliones,<br />

beniant senza calzones<br />

e si nd’andànt gallonados;<br />

70 d<br />

d


mai ch’esserent istados<br />

chi ch’hana postu su fogu,<br />

malaittu cuddu logu<br />

chi criat tale zenia!<br />

34.<br />

Issos inoghe incontràna<br />

vantaggiosos imeneos,<br />

pro issos fi nt sos impleos,<br />

pro issos fi nt sos honores,<br />

sas dignidades mazores<br />

de cheja, toga et ispada,<br />

et a su sardu restàda<br />

una fune a s’impiccare!<br />

35.<br />

Sos disculos nos mandàna<br />

pro castigu et curressione,<br />

cun paga et cun pensione,<br />

cun impleu et con patente;<br />

in Moscovia tale zente<br />

si mandada a sa Siberia<br />

pro chi morzat de miseria,<br />

però non pro guvernare.<br />

36.<br />

Intantu in s’isula nostra<br />

numerosa gioventude<br />

de talentu et de virtude<br />

oziosa la lassàna,<br />

71 d<br />

d


et si alguna nd’impleàna<br />

chircaiant su pius tontu,<br />

pro chi lis torràt a contu<br />

cun zente zega a trattare.<br />

37.<br />

Si in impleos subalternos<br />

algunu sardu avanzàna<br />

in regalos non bastàna<br />

su mesu de su salariu:<br />

mandare fi t nezzessariu<br />

caddos de casta a Torinu<br />

et bonas cascias de binu,<br />

muscadellu et malvasia.<br />

38.<br />

Tirare a su piamontesu<br />

sa prata nostra et i s’oro<br />

est de su guvernu issoro<br />

massima fundamentale,<br />

su regnu andet ben’o male<br />

non lis importat niente,<br />

antis crent incumbeniente<br />

lassarelu prosperare.<br />

39.<br />

S’isula hana arruinadu<br />

custa razza de bastardos,<br />

sos privilegios sardos<br />

issos nos hana leadu,<br />

72 d<br />

d


dae sos archivios furadu<br />

nos hana sas mezzus pezzas<br />

et che iscritturas bezzas<br />

las hana fattas brujare.<br />

40.<br />

De custu fl agellu in parte<br />

Deus nos hat liberadu,<br />

sos sardos ch’hana ogadu<br />

custu dannosu inimigu;<br />

et tue li ses amigu,<br />

o sardu barone indignu,<br />

et tue ses in s’impignu<br />

de nde lu fagher torrare?<br />

41.<br />

Pro custu iscaradamente<br />

preigas pro Piamonte,<br />

falzu chi portas in fronte<br />

su marcu de traitore;<br />

fi zas tuas tant’honore<br />

faghent a su furisteri,<br />

mancari siat basseri<br />

bastat chi sardu no siat.<br />

42.<br />

S’accas’andas a Torinu<br />

inie basare des<br />

a su ministru sos pes<br />

et ater su..., già m’intendes;<br />

73 d<br />

d


pro ottenner su chi pretendes<br />

bendes sa patria tua<br />

et procuras forsi a cua<br />

sos sardos iscreditare.<br />

43.<br />

Sa buscia lassas inie<br />

et in premiu nde torras<br />

una rughitta in pettorras,<br />

una jae in su traseri;<br />

pro fagher su quarteri<br />

sa domo has arruinadu<br />

et titul’has acchistadu<br />

de traittore et ispia.<br />

44.<br />

Su Chelu non lassat sempre<br />

sa malissia triunfare,<br />

su mundu det reformare<br />

sas cosas ch’andana male:<br />

su sistema feudale<br />

non podet durare meda,<br />

custu bender pro moneda<br />

sos pobulos det sensare.<br />

45.<br />

S’homine chi s’impostura<br />

haiat già degradadu<br />

paret chi ad s’antigu gradu<br />

alzare cherfat de nou;<br />

74 d<br />

d


paret chi su rangu sou<br />

pretendat s’humanidade;<br />

sardos mios, isculdade<br />

et sighide custa ghia.<br />

46.<br />

Custos pobulos, est s’hora<br />

d’estipare sos abusos:<br />

a terra sos malos usos,<br />

a terra su dispotismu,<br />

gherra gherra a s’egoismu<br />

et gherra a sos oppressores,<br />

custos tirannos minores<br />

est prezisu humiliare.<br />

47.<br />

Si non calchi die a mossu<br />

bos nde segade su didu,<br />

como ch’est su fi lu ordidu<br />

a bois toccat a tessere,<br />

minzi chi poi det esser<br />

tardu s’arrepentimentu,<br />

cando si tenet su bentu<br />

est prezzisu bentulare.<br />

75 d<br />

d


Giuannandria Ruzzone<br />

(1849-1925)<br />

Nacque a Ozieri nel 1849. I suoi versi si<br />

contraddistinguono per lo stile giocoso e<br />

scherzoso e il linguaggio colorito che utilizzava<br />

per raffi gurare le situazioni descritte.<br />

Morì nel 1925.<br />

Sa cantone de su trogliu<br />

Fit su die vintisette<br />

de triulas su mese<br />

de s’annu nonantasese<br />

a su sero intro su trogliu<br />

bi naschet unu degogliu<br />

de punzos e taeddas<br />

tottu mannas e piseddas<br />

bajanas e cojudas<br />

nachi si l’han leada<br />

dai sos innamorados<br />

chi troppu appassionados<br />

fi n pro issas a dogn’ora,<br />

notte e die in domo e fora<br />

fi n de continu pessighidas,<br />

e d’essire proibidas<br />

fi ni dai sos padronos.<br />

77 d<br />

d


De sos cantigos e sonos<br />

no bi podian drommire,<br />

senza mai la fi nire<br />

semus fi nas isfadadas,<br />

cantigos e serenadas<br />

cun chiterras e violinos,<br />

ocarinas, mandolinos,<br />

e cantigos a tenore<br />

banduleris e signores<br />

calzolaios e trapperis,<br />

iscarzones, buttegheris,<br />

massajos e zappadores,<br />

de ogni professiones,<br />

su gradu e cundessione<br />

ognunu narat sos suos.<br />

Non fi nt unu né duos<br />

sos chi c’hant dispacciadu,<br />

giovanos de altu gradu<br />

narat Maria Marchesa:<br />

«Doighi m’hant pretesa<br />

si m’essera cojuada,<br />

dai sos cales so’ istada<br />

tentada a notte e die<br />

ma pro ettare anca a mie<br />

no bi cheret ottieresos,<br />

dispressiu e disonore<br />

tottu m’han postu amore<br />

cussos corittos birdes<br />

ma sun che tantos lussides<br />

«Maria cagliadi muda,<br />

78 d<br />

d


li nara’ Grascia Ruzzone,<br />

ca ti damus leiscione<br />

fi na cantu non d’has gana,<br />

mai pretesu non t’hana<br />

ne mai non t’hana pretennere<br />

ca si bind’hat de solitu bennere<br />

calicunu est pro t’istraccare».<br />

A fi ne de tantu zarrare<br />

Maria s’hat fattu logu<br />

dai sas buglias e giogu<br />

sun’intradas tottu in gherra,<br />

una nd’hat zaccad’a terra<br />

Grazietta Miseria,<br />

giovane modesta e seria<br />

de parentela tulesa<br />

s’inde fi ccat cun lestresa<br />

e ponet’ in terra a tottu<br />

tando si ponet’ in mottu<br />

Murriscassa e Luigina<br />

cun Marta Meledina,<br />

sa teracca ’e Cosseddu,<br />

e Paula Marroseddu,<br />

sorres Cantara Remizzas<br />

sorres Lanzos si nd’abbizant<br />

cun sa sorr’ e Beneitta<br />

curren cun Lilla Muschitta<br />

tottu armadas de taedda<br />

Milina Satta e Niedda<br />

sa teracca ’e Campu<br />

e lestras coment’ e lampu<br />

79 d<br />

d


azzurridas e revessas<br />

Zibona Maria Chessa<br />

cun Mundula Toiedda<br />

a su colpu ’e sa taedda<br />

faghian’ su fossu,<br />

intrat a calche e a mossu<br />

cun cudda Luisa Barroccu<br />

faghian’ fi na su zoccu<br />

comente una grancassa<br />

Zizza Raga nende «Lassa,<br />

ite faghes sorre mia».<br />

Peppa Corrai e Maria<br />

cun Madalena Chijina<br />

e Duttore Franzischina<br />

s’alliant a Peppa Rosa,<br />

curret Giuanna Biosa<br />

pro difender sa patriota,<br />

dai sutta si la cottada<br />

e la faghede a degogliu,<br />

si giraiant che fogliu<br />

ambas a destra e a manca<br />

niunu lis bettad’ anca<br />

ca sun’ accaddionadas,<br />

a s’ora sun’ accudidas<br />

Gammina Lanzu e Remunda,<br />

Rosa Salis li segunda<br />

cun Ignazia Quirone<br />

e Venanzia Mantone<br />

che una trighe revessa<br />

contr’ a Rosolia Chessa<br />

80 d<br />

d


e a Caderina Mù,<br />

Zizza Zintu e Taitù<br />

l’han dadu bonas cabarras<br />

tando Isabella Marras<br />

cun Caderina Correddu,<br />

Marianzela Cubeddu<br />

ambas cun sa fi zza Peppa<br />

l’afferran cun una leppa<br />

tott’airadas de fele<br />

a Pasqualina Mele<br />

l’han istrazzadu su casciu,<br />

sa teracca ’e Culibasciu<br />

intra’ che una demonia,<br />

Niedda Mariantonia<br />

faghed’ a colpu e a terra,<br />

Antonia Pericu afferra’<br />

a Giuannina Castanza<br />

a un’ ala si l’avanza’<br />

cun Maria Pudajola,<br />

ferit a subra su olu<br />

Rosalia Picuezzu<br />

cun Giuannanghelu Ezzu<br />

Tedde e Sabina ’e Fenu<br />

colpende a punzu pienu<br />

parian battor demonias.<br />

Cubeddu Mariantonia<br />

s’hat bogadu su leppeddu<br />

cun Maria Zappareddu<br />

intrad’ a istocchizzare,<br />

tando enit a intrare<br />

81 d<br />

d


Mariantonia Falzoi<br />

tottu cun Maria Zizza<br />

acuttas che una frizza<br />

leadu han’ parte in sa gherra,<br />

furiosas pius che raju<br />

a Giuanna Mesianju<br />

l’han’ postu sa gangullitta<br />

bi curret Lilla Muschitta<br />

comente un’abilastru<br />

e Austina Pirastru<br />

sa’e su punzu ’e terra<br />

ponet sa chevija in terra<br />

a Musserrada Ruzzone,<br />

a punzos e a bucciccones<br />

mi l’han tottu degogliada<br />

chi sind’est fi na pisciada<br />

de sa podda chi l’han dadu,<br />

curret Antonia Arcadu<br />

lestra che lampu a su giannile<br />

e gridad’a boghe manna:<br />

«accudide bona zente».<br />

S’incontra’ pro accidente<br />

Terrosu e Pedru Maria<br />

sa truppa ’e fanteria<br />

fala’ dae quartieri<br />

volontarios s’offrejni<br />

pro las rapacifi care,<br />

lis narad’ unu: «comare,<br />

che diavolo c’è stato?»<br />

«Ascurti, signor sordato»,<br />

82 d<br />

d


nara’ Giuanna Biosa:<br />

«la briga è stata fondata<br />

da una crappa usiddesa<br />

detta Maria Marchesa<br />

che ha tutti inzidiati<br />

dizendo l’innamorati<br />

l’haian domandata<br />

fazendo tanta bravata<br />

contro gli bottieresi<br />

intanto gli dizendo a li bosiddesi<br />

iscempiati ragoni».<br />

Bessi’ Terrosu e Camboni<br />

acconzendesi sa cappa<br />

non d’han’ cumpresu una ciappa,<br />

«faedda in sardu Giuanna»,<br />

grida Lilla a boghe manna:<br />

«dialu e innamorados<br />

chi los azis dispacciados».<br />

Daghi bos han’ istraccadu<br />

sas battor culisaidas<br />

tottu in chirca de maridu<br />

mintidebos un’ispidu<br />

pro bo’ passare sa gana<br />

in su trogliu e in funtana<br />

tottu in chirca de fi lonzu<br />

bos tia a narrer piusu<br />

attentas chi cuss’abusu<br />

bos l’ischidi calchi poete;<br />

fi t su die vintisette.<br />

83 d<br />

d


Giuseppe Pirastru<br />

(1859-1931)<br />

Nacque a Ozieri nel 1859. Operaio e bottegaio, fu<br />

un ottimo improvvisatore e animò le piazze con le<br />

gare poetiche, soprattutto con Antonio Cubeddu e<br />

Gavino Contini.<br />

Morì nel 1931.<br />

Carissimos parentes<br />

(Il poeta Pirastru descrive le testuali parole del<br />

Siniscolese prigioniero di Guerra)<br />

1.<br />

Carissimos parentes<br />

Como chi so torradu<br />

A Siniscola a ue non creia.<br />

A inue dolentes<br />

Bos aia lassadu<br />

Dai cando a soldadu andadu via<br />

Como chi in domo sò<br />

Notizias bos dò<br />

De sa disventurada vida mia<br />

E de cantu suffresi<br />

Dai s’ora chi presoneri istesi.<br />

85 d<br />

d


2.<br />

Minde leo mastrattu<br />

Cando bi cunsidero<br />

Ch’instat su coro meu fi ni vini<br />

Presoneri mi han fattu<br />

Sutta a Monte Nero<br />

Su vintisese de santu aini<br />

Istemus disarmados<br />

Non parian soldados<br />

Ma pius de demonios non fi ni<br />

Sos chi nos disarmesini<br />

Miraculu chi a bida nos lasseini.<br />

3.<br />

Sempre gitt’impremidu,<br />

In coro e in sa mente<br />

Su die sette e millenoighentos<br />

Su ch’ap’Eo suffridu<br />

L’ischit s’Onnipotente<br />

Attere non los cre cussos turmentos<br />

Sidis de agonia,<br />

Famini Gesù Maria<br />

Pro me no esistiad’alimentos<br />

Ne perunu consolu,<br />

M’alimentao de piantu solu.<br />

4.<br />

Appenas disarmados,<br />

Nos lein sas provistas<br />

Chi gighiamus a nos manigare.<br />

86 d<br />

d


Che canes airados<br />

Cussas fi guras tristas<br />

Intran sa cosa nostra a divorare<br />

Gridende avanti avanti<br />

No si ponen innanti<br />

E guai nessunu a si ostare<br />

Su chi si osatiada,<br />

Sa morte a oios subitu s’aiada.<br />

5.<br />

Intramus a marciare,<br />

Asciutos e ispintos<br />

Pro arrivare a su nostru destinu.<br />

Pro poder manigare,<br />

Nos bidemus custrintos<br />

A pascher s’erva che paru erveghinu<br />

Ei cussos vigliaccos<br />

Idendenos istraccos<br />

E cantos nde occhiana in caminu<br />

O a bastones viles?<br />

O a ispunzonadas de fusiles.<br />

6.<br />

Istemus caminende,<br />

Bindighi zorronadas<br />

Sempre a pe ite pena ite turmentu<br />

Su ch’idian pasende,<br />

Bi fi n sas bastonadas<br />

Subra sas palas nostras a mamentu<br />

E nois affriggidos<br />

87 d<br />

d


Istraccos e famidos<br />

E mazzados e sempre in pattimentu<br />

Chi manc’u minutu,<br />

Fit mai de piangher s’ojju asciuttu.<br />

7.<br />

Finalmente a Germania,<br />

Eo so arrividu<br />

Cun sos cumpagnos mios pianghende<br />

Sa morte momentania<br />

Pro coment’hamus bidu<br />

Istaiamus tottu disizzende<br />

No esistiat pane,<br />

E ne s’agattat cane<br />

De cantos nd’had’in su Mundu esistende<br />

Ch’happat mai pattidu,<br />

Cant’app’eo in Germania suffridu!<br />

8.<br />

Arriv’a Baviera,<br />

Ma isfattu e confusu<br />

A Melbu campu de cuncentramentu<br />

Peus se in galera,<br />

Tres meses rinchiusu<br />

M’ana mantesu e cun pagu alimentu<br />

E d’ogni die haia<br />

Tres unzas de pan’ibbia<br />

Però nieddu chei su turmentu<br />

E una sola trudda,<br />

De raba arribisale atteru nudda.<br />

88 d<br />

d


9.<br />

Anzis no raba, pero<br />

Fi brou tottugantu<br />

De raba paga e nudda bind’aiada<br />

A sas otto ogni sero<br />

Su suspiradu tantu<br />

Rangiu famosu dadu nes beniada<br />

Cun abbundante sale<br />

Chi mancu s’animale<br />

De logu nostru assazare nde diada<br />

E deo suspirende,<br />

Paria cordiales manighende.<br />

10.<br />

E senza cussu fi a,<br />

In tott’isculz’ e nudu<br />

E tres meses che intro e presone<br />

Trattu trattu idia<br />

Nende chi fi t saladu<br />

Chi mi faghian un’inizione<br />

No mi reia in pese<br />

Prima de unu mese<br />

Gighia punta tottu sa persone<br />

Fia tottu dolente,<br />

No mi podia mover pro niente.<br />

11.<br />

E pro nos ristorare<br />

Cussos canes limbriscos<br />

Nos forzaian quasi onzi die<br />

89 d<br />

d


In s’ierru a intrare<br />

Tott’in sos bagnos friscos<br />

Chi bind’haiat de morrer inie<br />

Eo ponia mente,<br />

Si no subitamente<br />

In d’una zella ponian a mie<br />

E a dogni punidu<br />

Sessant’oras ne manigu ne bidu!<br />

12.<br />

Nos ponian in rangu<br />

Ite duru martoriu<br />

Chi non si podet crer pro lu contare<br />

Duos palmos de fangu<br />

B’ad’in s’ambulatoriu<br />

Inue nos faghian ispozare<br />

Su chi no s’ispozzada<br />

Bi fi t sa bastonada<br />

A conca e lu faghian istrasciare<br />

E cantos disgrasciados!<br />

Sun’inie cadaveres restados.<br />

13.<br />

Cussa razza maligna<br />

Causadu a terrore<br />

Disisperazione e ispaventos<br />

Cando dae Sardigna<br />

Sos nostros genitores<br />

Paccos nos mandaiana de alimentos<br />

Appenas los rezziana<br />

90 d<br />

d


Si los manigaiana<br />

A faccia nostra allegros e cuntentos<br />

Poi cussos vigliaccos,<br />

Nollos daian bodios sos paccos.<br />

14.<br />

No lù pot’ispricare<br />

Su ch’apo ‘eo suffridu<br />

In battordighi meses derdiciadu<br />

Né mi chelz’ammentare<br />

De cant’apo patidu<br />

Siat s’Ente Supremu laudadu<br />

Pro miraculu solu,<br />

Tent’hapo su consolu<br />

A Siniscola de nd’esser torradu<br />

Coment’haia in brama,<br />

Abbrazzare parentes babbu e mama.<br />

91 d<br />

d


Fonti bibliografi che<br />

Padre Luca, Breve raccolta di poesie, Nota<br />

introduttiva di Tullio Masala, Edizioni Il<br />

Torchietto, Ozieri.<br />

Giuseppe Pirastru de Ozieri, Poesias sardas,<br />

Antonio Cuccu, San Vito.<br />

Giuannandria Ruzzone, Su cantone de su trogliu e<br />

Sa cantone de sas damas, Nota introduttiva di Tullio<br />

Masala, Edizioni Il Torchietto, Ozieri, 1991.<br />

Matteo Madao, Poesie scelte da opere diverse, a cura<br />

di Tullio Masala, Edizioni Il Torchietto, Ozieri,<br />

1995.<br />

Francesco Ignazio Mannu, Su patriottu sardu a sos<br />

feudatarios, a cura di Tullio Masala, Edizioni Il<br />

Torchietto, Ozieri, 1995.<br />

Giovanni Spano, Canzoni popolari di <strong>Sardegna</strong>, a cura<br />

di Salvatore Tola, vol. I, Ilisso, Nuoro, 1999.<br />

Giovanni Spano, Canzoni popolari di <strong>Sardegna</strong>, a cura<br />

di Salvatore Tola, vol. II, Ilisso, Nuoro, 1999.<br />

Giovanni Spano, Canzoni popolari di <strong>Sardegna</strong>, a cura<br />

di Salvatore Tola, vol. III, Ilisso, Nuoro, 1999.<br />

93 d<br />

d


Indice<br />

Pietro Pisurzi 5<br />

Poetas, dade a mie attenzione 6<br />

Giovanni Pietro Cubeddu (Padre Luca) 9<br />

Su leone ei s’ainu 10<br />

Non lu poto et m’obbligas a t’amare 15<br />

Gavino Cocco 21<br />

A ue inghirias, Matteu, gas’arriadu 21<br />

Firmu cale rocca so 22<br />

Non so presu et so ligadu 24<br />

Fra Pietro Maria di Ozieri 27<br />

Mira, ite bellu coro! 27<br />

Proto Stara 33<br />

Reina de su monte de Carmelu 33<br />

Gavino Achena 37<br />

Bois chi podere tantu 37<br />

Troppu ingratu peccatore 42<br />

Giovanni Antonio Manchia 45<br />

S’est beru chi su dimoniu 45<br />

Matteo Madau 49<br />

Descriptione jocosa d’unu cypressu 50<br />

Sa disputa inter sos fi ores 53<br />

A una mora, pirata de coros 56<br />

Francesco Ignazio Mannu 59<br />

Su patriottu sardu a sos feudatarios 60<br />

Giuannandria Ruzzone 77<br />

Sa cantone de su trogliu 77<br />

Giuseppe Pirastru 85<br />

Carissimos parentes 85<br />

95 d<br />

d


Finito di stampare nel mese di Settembre 2008<br />

per conto di:<br />

EDITRICE ARCHIVIO FOTOGRAFICO SARDO<br />

NUORO

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!