Vincoli parentali e divieti matrimoniali - Università di Palermo
Vincoli parentali e divieti matrimoniali - Università di Palermo
Vincoli parentali e divieti matrimoniali - Università di Palermo
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
A. Cusmà Piccione, <strong>Vincoli</strong> <strong>parentali</strong> e <strong><strong>di</strong>vieti</strong> <strong>matrimoniali</strong> [p. 189-278]<br />
in<strong>di</strong>rizzata all’Imperatore stesso, il retore pagano Libanio, scrivendo<br />
verosimilmente a breve <strong>di</strong>stanza <strong>di</strong> tempo dall’iniziativa teodosiana,<br />
mostrava infatti <strong>di</strong> apprezzare la decisione imperiale <strong>di</strong> inter<strong>di</strong>re gli<br />
‘¢neyiîn g£moi’ e <strong>di</strong> contrapporsi, in tal modo, ad un’usanza<br />
ra<strong>di</strong>cata. 228 Qualche tempo ad<strong>di</strong>etro, l’imperatore Giuliano, pensando<br />
alle unioni tra cugini celebrate nella sua famiglia, le aveva definite, in<br />
un’orazione <strong>di</strong>retta al cinico Eraclio, ‘g£m[oi] te oÙ g£m[oi]’, vale a<br />
<strong>di</strong>re matrimoni che tali non erano. 229 Ancor prima, Firmico Materno<br />
nel terzo libro <strong>di</strong> un trattato de<strong>di</strong>cato all’astrologia, il Mathesis, aveva<br />
annoverato, tra il 334 ed il 337, 230 l’unione cum patruorum filiis tra le<br />
relazioni incestuose. 231<br />
——————————<br />
310 ss.<br />
228 Lib., Or. 50.12<br />
229 228 D:<br />
274 AUPA 55/2012<br />
; per la datazione dell’orazione all’anno 385, cfr. ibid., 469).<br />
Giuliano aveva in mente il matrimonio (celebrato, stando alla testimonianza <strong>di</strong><br />
Eus.,Vita Const. 4.49, nel 335 d.C.) tra Costanzo II e la figlia <strong>di</strong> Giulio Costanzo,<br />
fratellastro <strong>di</strong> Costantino (PLRE, I, cit., 226); anche se, come ricorda P. MOREAU,<br />
Incestus, cit., 217 nt. 117, lo stesso Giuliano e suo fratello Gallo avevano contratto questo<br />
stesso tipo <strong>di</strong> unione.<br />
230 Per questa datazione, cfr. PLRE, I, cit., 568.<br />
231 Firm. Mat., Mathes. 3.6.30. Riporto qui il passo nella sua interezza (traendolo<br />
dall’ed. <strong>di</strong> W. KROLL-F. SKUTSCH, Iulii Firmici Materni Matheseos libri viii, Stutgar<strong>di</strong>ae<br />
1968, 153 s.), in modo da poter rendere maggiormente comprensibile il contesto al quale<br />
esso appartiene: 28. ... ex incestis enim et stupris ex ista commixtione graves decernuntur<br />
infamiae; aut enim cum sororibus aut novercis aut filiabus aut fratrum uxoribus coire<br />
coguntur, sed nihilominus ex isto incesto lucra illis maxima obveniunt et confertur aliquod<br />
meritum <strong>di</strong>gnitatis. 29. ... Aut enim, sicut supra <strong>di</strong>ximus, cum sororibus coeunt aut, si alienas<br />
a genere, duas tamen sorores stupro sibi cognitas coniungunt aut cum filiabus coibunt aut cum<br />
matribus aut cum nuribus aut cum privignorum uxoribus, aut circa fratrum uxores vitio<br />
libi<strong>di</strong>nosae cupi<strong>di</strong>tatis ardebunt, [aut matribus] aut novercis coibunt aut cum<br />
adfinibus [aut cum sororibus] aut cum sororum filiis. 30. Si vero mulier sic Venerem habuerit<br />
collocatam, faciet libi<strong>di</strong>nosam et quae promiscuis amoris voluptatibus implicetur, sed semper<br />
infamiae labe possessam et incestis amoribus aestuantem; et ipsa enim aut cum fratribus suis<br />
coibit aut cum filiis aut cum parentibus aut cum patruorum filiis aut cum filiarum maritis<br />
aut cum patruis aut cum filiorum suorum patruis aut privignis aut adfinibus, aut duos fratres<br />
ad unam lecti libi<strong>di</strong>nem devocabit; alias vero mulieres viriles facit actus appetere. È assai<br />
interessante, peraltro, osservare, insieme a P. MOREAU, Incestus, cit., 311 s., che,