Vincoli parentali e divieti matrimoniali - Università di Palermo
Vincoli parentali e divieti matrimoniali - Università di Palermo
Vincoli parentali e divieti matrimoniali - Università di Palermo
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
A. Cusmà Piccione, <strong>Vincoli</strong> <strong>parentali</strong> e <strong><strong>di</strong>vieti</strong> <strong>matrimoniali</strong> [p. 189-278]<br />
che – come lasciano supporre le parole ‘memoriae patris nostri<br />
exemplo’ – doveva essere già presente nella costituzione del padre<br />
Teodosio a noi non pervenuta 218 ) proprio le nuptiae consobrinorum fra<br />
le eccezioni al <strong>di</strong>vieto <strong>di</strong> domandare <strong>di</strong>spense, 219 così da lasciare<br />
intendere implicitamente che l’impe<strong>di</strong>mento continuasse ancora a<br />
sussistere. L’antinomia è superata dalla dottrina prevalente, 220<br />
——————————<br />
Aug., De civ. Dei 15.16.2 (per il testo, v. retro la nt. 98), la frase ‘multis esse concessum<br />
manifesta testantur exempla’ usata da Simmaco può essere interpretata, nello spirito della<br />
missiva <strong>di</strong> fornire sostegno alla concessione della <strong>di</strong>spensa, nel senso <strong>di</strong> ritenere che la<br />
deroga, una volta domandata, fosse raramente rigettata dalla Corte imperiale. Sul testo,<br />
cfr., approfon<strong>di</strong>tamente, S. RODA, Il matrimonio fra cugini germani, cit., 300 ss. e ID.,<br />
Commento storico al libro IX dell’epistolario <strong>di</strong> Q. Aurelio Simmaco. Introduzione, commento<br />
storico, testo, traduzione e in<strong>di</strong>ci, Pisa 1981, 297 ss. e 416, secondo cui «si deve pensare che<br />
Simmaco abbia scritto la sua lettera dopo la promulgazione del provve<strong>di</strong>mento legislativo<br />
teodosiano» (p. 300). Per la persistenza <strong>di</strong> questa prassi in Occidente ancora agli inizi del<br />
VI sec., v. Cass., Var. 7.46.1-2 (v. retro § 4). In generale, sulla concessione della <strong>di</strong>spensa<br />
per questo tipo <strong>di</strong> matrimoni, cfr. P. MOREAU, Incestus, cit., 366 ss.<br />
218<br />
Cfr. R. ASTOLFI, Stu<strong>di</strong> sul matrimonio, cit., 94.<br />
219<br />
C.Th. 3.10.1 (= C.I. 5.8.1): Impp. Honor(ius) et Theodos(ius) AA. Theodoro<br />
p(raefecto) p(raetorio). Quidam, vetusti iuris or<strong>di</strong>ne praetermisso, obreptione precum nuptias,<br />
quas se intelligunt non mereri, de nobis aestimant postulandas, se habere puellae consensum<br />
confingentes. quapropter tale sponsalium genus praesentis legis definitione prohibemus. Si quis<br />
igitur contra hanc definitionem nuptias precum surreptione meruerit, amissionem bonorum et<br />
poenam deportationis subiturum se esse non ambigat, et amisso iure matrimonii, quod<br />
prohibita usurpatione meruerit, filios se iuste hac ratione susceptos non habiturum, nec<br />
umquam postulatae indulgentiae annotationisve principis indulto efficacem se veniae effectum<br />
meruisse: exceptis his, quos consobrinorum, hoc est quarti gradus, coniunctionem lex<br />
triumphalis memoriae patris nostri exemplo indultorum, supplicare non vetavit, exceptisque<br />
his, qui parentum sponsionem de nuptiis filiarum impleri desiderant, vel sponsalia, hoc est<br />
arrarum data nomine, red<strong>di</strong> sibi praecepto legum cum quadrupli poena deposcunt. Nos enim<br />
peti de nobis nuptias supplicatione prohibemus, quas deceat de voluntate parentum vel de ipsis<br />
adultis puellis aut mulieribus impetrari. Nam si negato coniugio, quod fuerat ante promissum,<br />
lis aliqua legum praecepto nascatur, de iure nos consuli non vetamus. Dat. kal. febr. ravenna,<br />
dd. nn. Honorio viii. et Theodosio iii. AA. conss.<br />
220<br />
La dottrina incline a ritenere questa <strong>di</strong>fferenziazione spaziale è abbondante; mi<br />
limito a rinviare, per la produzione più antica, alle in<strong>di</strong>cazioni bibliografiche recate da R.<br />
BONINI, Considerazioni in tema <strong>di</strong> impe<strong>di</strong>menti <strong>matrimoniali</strong>, cit., 509 ss.; ad esse si può<br />
aggiungere, oltre al contributo <strong>di</strong> Bonini (il quale – p. 510 s. – ipotizza l’esistenza <strong>di</strong> un<br />
corpus <strong>di</strong> regole sconosciute all’altra pars Imperii), anche: P. BONFANTE, Corso <strong>di</strong> <strong>di</strong>ritto<br />
romano, I, cit., 203; A. GUARINO, Stu<strong>di</strong> sull’«incestum», cit., 252; J. GAUDEMET, «Justum<br />
matrimonium», cit., 347 (= Études, III, cit., 143); S. RODA, Il matrimonio fra cugini<br />
germani, cit., 298 ss.; S. PULIATTI, Incesti crimina, cit., 183 nt. 78. È invece rimasta<br />
nettamente minoritaria la tesi che spiega il contrasto delle due costituzioni con il successivo<br />
270 AUPA 55/2012