19.06.2013 Views

Vincoli parentali e divieti matrimoniali - Università di Palermo

Vincoli parentali e divieti matrimoniali - Università di Palermo

Vincoli parentali e divieti matrimoniali - Università di Palermo

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

A. Cusmà Piccione, <strong>Vincoli</strong> <strong>parentali</strong> e <strong><strong>di</strong>vieti</strong> <strong>matrimoniali</strong> [p. 189-278]<br />

che – come lasciano supporre le parole ‘memoriae patris nostri<br />

exemplo’ – doveva essere già presente nella costituzione del padre<br />

Teodosio a noi non pervenuta 218 ) proprio le nuptiae consobrinorum fra<br />

le eccezioni al <strong>di</strong>vieto <strong>di</strong> domandare <strong>di</strong>spense, 219 così da lasciare<br />

intendere implicitamente che l’impe<strong>di</strong>mento continuasse ancora a<br />

sussistere. L’antinomia è superata dalla dottrina prevalente, 220<br />

——————————<br />

Aug., De civ. Dei 15.16.2 (per il testo, v. retro la nt. 98), la frase ‘multis esse concessum<br />

manifesta testantur exempla’ usata da Simmaco può essere interpretata, nello spirito della<br />

missiva <strong>di</strong> fornire sostegno alla concessione della <strong>di</strong>spensa, nel senso <strong>di</strong> ritenere che la<br />

deroga, una volta domandata, fosse raramente rigettata dalla Corte imperiale. Sul testo,<br />

cfr., approfon<strong>di</strong>tamente, S. RODA, Il matrimonio fra cugini germani, cit., 300 ss. e ID.,<br />

Commento storico al libro IX dell’epistolario <strong>di</strong> Q. Aurelio Simmaco. Introduzione, commento<br />

storico, testo, traduzione e in<strong>di</strong>ci, Pisa 1981, 297 ss. e 416, secondo cui «si deve pensare che<br />

Simmaco abbia scritto la sua lettera dopo la promulgazione del provve<strong>di</strong>mento legislativo<br />

teodosiano» (p. 300). Per la persistenza <strong>di</strong> questa prassi in Occidente ancora agli inizi del<br />

VI sec., v. Cass., Var. 7.46.1-2 (v. retro § 4). In generale, sulla concessione della <strong>di</strong>spensa<br />

per questo tipo <strong>di</strong> matrimoni, cfr. P. MOREAU, Incestus, cit., 366 ss.<br />

218<br />

Cfr. R. ASTOLFI, Stu<strong>di</strong> sul matrimonio, cit., 94.<br />

219<br />

C.Th. 3.10.1 (= C.I. 5.8.1): Impp. Honor(ius) et Theodos(ius) AA. Theodoro<br />

p(raefecto) p(raetorio). Quidam, vetusti iuris or<strong>di</strong>ne praetermisso, obreptione precum nuptias,<br />

quas se intelligunt non mereri, de nobis aestimant postulandas, se habere puellae consensum<br />

confingentes. quapropter tale sponsalium genus praesentis legis definitione prohibemus. Si quis<br />

igitur contra hanc definitionem nuptias precum surreptione meruerit, amissionem bonorum et<br />

poenam deportationis subiturum se esse non ambigat, et amisso iure matrimonii, quod<br />

prohibita usurpatione meruerit, filios se iuste hac ratione susceptos non habiturum, nec<br />

umquam postulatae indulgentiae annotationisve principis indulto efficacem se veniae effectum<br />

meruisse: exceptis his, quos consobrinorum, hoc est quarti gradus, coniunctionem lex<br />

triumphalis memoriae patris nostri exemplo indultorum, supplicare non vetavit, exceptisque<br />

his, qui parentum sponsionem de nuptiis filiarum impleri desiderant, vel sponsalia, hoc est<br />

arrarum data nomine, red<strong>di</strong> sibi praecepto legum cum quadrupli poena deposcunt. Nos enim<br />

peti de nobis nuptias supplicatione prohibemus, quas deceat de voluntate parentum vel de ipsis<br />

adultis puellis aut mulieribus impetrari. Nam si negato coniugio, quod fuerat ante promissum,<br />

lis aliqua legum praecepto nascatur, de iure nos consuli non vetamus. Dat. kal. febr. ravenna,<br />

dd. nn. Honorio viii. et Theodosio iii. AA. conss.<br />

220<br />

La dottrina incline a ritenere questa <strong>di</strong>fferenziazione spaziale è abbondante; mi<br />

limito a rinviare, per la produzione più antica, alle in<strong>di</strong>cazioni bibliografiche recate da R.<br />

BONINI, Considerazioni in tema <strong>di</strong> impe<strong>di</strong>menti <strong>matrimoniali</strong>, cit., 509 ss.; ad esse si può<br />

aggiungere, oltre al contributo <strong>di</strong> Bonini (il quale – p. 510 s. – ipotizza l’esistenza <strong>di</strong> un<br />

corpus <strong>di</strong> regole sconosciute all’altra pars Imperii), anche: P. BONFANTE, Corso <strong>di</strong> <strong>di</strong>ritto<br />

romano, I, cit., 203; A. GUARINO, Stu<strong>di</strong> sull’«incestum», cit., 252; J. GAUDEMET, «Justum<br />

matrimonium», cit., 347 (= Études, III, cit., 143); S. RODA, Il matrimonio fra cugini<br />

germani, cit., 298 ss.; S. PULIATTI, Incesti crimina, cit., 183 nt. 78. È invece rimasta<br />

nettamente minoritaria la tesi che spiega il contrasto delle due costituzioni con il successivo<br />

270 AUPA 55/2012

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!