Vincoli parentali e divieti matrimoniali - Università di Palermo
Vincoli parentali e divieti matrimoniali - Università di Palermo
Vincoli parentali e divieti matrimoniali - Università di Palermo
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
A. Cusmà Piccione, <strong>Vincoli</strong> <strong>parentali</strong> e <strong><strong>di</strong>vieti</strong> <strong>matrimoniali</strong> [p. 189-278]<br />
È, peraltro, ampiamente comprensibile che l’elaborazione <strong>di</strong> questo<br />
modello tenesse conto della nuova sensibilità cristiana, così che alle<br />
ipotesi già sanzionate in precedenza si aggiunse concretamente quella<br />
che il senatoconsulto Clau<strong>di</strong>ano aveva reso possibile (cioè le nozze con la<br />
nipote ex fratre), e che la dottrina patristica osteggiava, pur nella<br />
<strong>di</strong>fficoltà <strong>di</strong> trarre dalle Sacre Scritture una sicura condanna (com’è<br />
testimoniato dalla lettera ambrosiana prima richiamata); 175 da ciò solo,<br />
tuttavia, non è possibile dedurre che la cancelleria, nell’emettere il<br />
provve<strong>di</strong>mento in questione, avesse assecondato una richiesta della<br />
Chiesa. 176<br />
8. Segue: le nozze tra affini in linea collaterale.<br />
A <strong>di</strong>stanza <strong>di</strong> poco più <strong>di</strong> un decennio da C.Th. 3.12.1, la cancelleria<br />
—————————<br />
175 Certo è che dopo C.Th. 3.12.1 la bilateralità del <strong>di</strong>vieto (<strong>di</strong> nubere filiam sororis<br />
aut fratris) rimase a connotare anche la legislazione successiva. Così entrambe le fattispecie<br />
risultano proibite nel 396 da Arca<strong>di</strong>o (v. C.Th. 3.12.3: Impp. Arcad. et Honor. AA.<br />
Eutychiano pf. p.: manente circa eos sententia, qui post latam dudum legem quoquomodo<br />
absoluti sunt aut puniti, si quis incestis posthac consobrinae suae vel sororis aut fratris filiae<br />
uxorisve vel eius postremo, cuius vetitum damnatumque coniugium est, sese nuptiis funestarit,<br />
designato quidem lege supplicio, hoc est ignium et proscriptionis, careat, proprias etiam,<br />
quam<strong>di</strong>u vixerit, teneat facultates: sed neque uxorem neque filios ex ea e<strong>di</strong>tos habere<br />
credatur ... Id sane, quod de viris cavimus, etiam de feminis, quae prae<strong>di</strong>ctorum se consortiis<br />
commaculaverint, custo<strong>di</strong>atur ... Dat. vi. id. dec. Constantinopoli, Arca<strong>di</strong>o iv. et Honorio iii.<br />
AA. Conss.), in una costituzione che si segnala all’interprete soprattutto per la sostituzione<br />
della pena afflittiva prevista da Costanzo con misure <strong>di</strong> carattere patrimoniale e con<br />
l’irrilevanza giuri<strong>di</strong>ca delle nozze, e da Zenone nel 476 o 477 (v. C.I. 5.5.9: Ab incestis<br />
nuptiis universi qui nostro reguntur imperio noverint temperandum. nam rescripta quoque<br />
omnia vel pragmaticas formas aut constitutiones impias, quae quibusdam personis tyranni<strong>di</strong>s<br />
tempore permiserunt scelesto contubernio matrimonii nomen imponere, ut fratris filiam vel<br />
sororis et eam, quae cum fratre quondam nuptiali iure habitaverat, uxorem legitimam<br />
turpissimo consortio liceret amplecti, aut ut alia huiusmo<strong>di</strong> committerentur, viribus carere<br />
decernimus, ne <strong>di</strong>ssimulatione culpabili nefanda licentia roboretur). Su queste costituzioni e<br />
sugli ulteriori sviluppi legislativi, cfr., per tutti, S. PULIATTI, Incesti crimina, cit., 177 ss.,<br />
186 ss, e, adesso, anche R. ASTOLFI, Stu<strong>di</strong> sul matrimonio, cit., 100. Nella Compilazione<br />
giustinianea, il <strong>di</strong>vieto <strong>di</strong> nozze con la nipote, figlia del fratello, è aggiunto dai commissari<br />
nell’elenco <strong>di</strong> proibizioni <strong>di</strong> C.I. 5.4.17 <strong>di</strong> Diocleziano e Massimiano ed è altresì presente<br />
in I. 1.10.3.<br />
176 Così conclude, da ultimo, anche R. ASTOLFI, Stu<strong>di</strong> sul matrimonio, cit., 120:<br />
«Non si hanno prove che sia stata la legislazione cristiana a indurre l’imperatore a<br />
ripristinare la severità del <strong>di</strong>ritto romano preclassico, ma è certo che il provve<strong>di</strong>mento<br />
ebbe l’approvazione della patristica e costituì il contenuto <strong>di</strong> norme canoniche».<br />
AUPA 55/2012 255