19.06.2013 Views

Vincoli parentali e divieti matrimoniali - Università di Palermo

Vincoli parentali e divieti matrimoniali - Università di Palermo

Vincoli parentali e divieti matrimoniali - Università di Palermo

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

A. Cusmà Piccione, <strong>Vincoli</strong> <strong>parentali</strong> e <strong><strong>di</strong>vieti</strong> <strong>matrimoniali</strong> [p. 189-278]<br />

motivazione, le parole <strong>di</strong> Agostino si <strong>di</strong>mostrano, però, importanti<br />

perché sembrano alludere ad una proibizione ancora vigente al tempo<br />

della stesura del De civitate Dei (cui il teologo, com’è noto, attese a<br />

partire dal 413) e ci verranno utili allorché dovremo esaminare il<br />

problema della persistenza in Occidente del <strong>di</strong>vieto legislativo in<br />

questione, <strong>di</strong>vieto prima rimosso e poi confermato a <strong>di</strong>stanza <strong>di</strong><br />

brevissimo tempo dagli imperatori Arca<strong>di</strong>o ed Onorio (v. C.I. 5.4.19, a.<br />

405 e C.Th. 3.10.1, a. 409).<br />

Ancora emblematica si <strong>di</strong>mostra, in questo senso, una testimonianza<br />

più tarda, desunta dalle Variae <strong>di</strong> Cassiodoro. Com’è noto, nei libri VI<br />

e VII <strong>di</strong> quest’opera è riportata una serie <strong>di</strong> formulae tipo, da servire alla<br />

cancelleria quali modelli astratti per la concessione <strong>di</strong> provve<strong>di</strong>menti <strong>di</strong><br />

vario genere, 104 tra i quali appunto una formula qua consobrinae<br />

matrimonium legitimum fiat<br />

7.46.1. Institutio <strong>di</strong>vinarum legum humano iuri ministravit exor<strong>di</strong>um,<br />

quando in illis capitibus legitur praeceptum quae duabus tabulis probantur<br />

ascripta. Sacer enim Moyses <strong>di</strong>vina institutione formatus Israhelitico populo<br />

inter alia definivit, ut concubitus suos a vicinitate pii sanguinis abstinerent,<br />

ne et se in proximitatem redeundo polluerent et <strong>di</strong>latationem providam in<br />

genus extraneum non haberent. Hoc prudentes viri sequentes exemplum<br />

multo longius pu<strong>di</strong>cam observantiam posteris transmiserunt, reservantes<br />

principi tantum beneficium in consobrinis nuptiali copulatione iungen<strong>di</strong>s,<br />

intellegentes rarius posse praesumi quod a principe iusserant postulari. 2.<br />

Ammiramur inventum et temperiem rerum stupenda consideratione<br />

laudamus hoc ad principis remissum fuisse iu<strong>di</strong>cium, ut qui populorum<br />

——————————<br />

necterenur, nec unus in uno multas haberet, sed singulae spargerentur in singulos ac sic ad<br />

socialem vitam <strong>di</strong>ligentius conligandam plurimae plurimos obtinerent [...]; atque ita se non in<br />

paucitate coartatum, sed latius atque numerosius propinquitatibus crebris vinculum sociale<br />

<strong>di</strong>ffunderet [CCSL. 48 (1955), 477].<br />

103 Cfr. P. MOREAU, Incestus, cit., 123 ss., spec. 126 s., che ravvede in questa<br />

motivazione addotta da Agostino una <strong>di</strong>fferenza rispetto al pensiero <strong>di</strong> Basilio ed<br />

Ambrogio (come racchiuso nelle testimonianze prima esaminate), che ponevano un forte<br />

accento sul problema della confusione dei termini <strong>di</strong> parentela derivante dai matrimoni<br />

endogamici, considerata un male in sé e per sé.<br />

104 Per ulteriori approfon<strong>di</strong>menti, faccio rinvio a Å. J. FRIDH, Terminologie et formules<br />

dans les Variae de Cassiodore. Études sur le développment du style administratif aux<br />

derniers siècles de l’Antiquité, Stockholm 1956, passim, ed a D. CONSO, Le sens de Formula<br />

dans les Variae de Cassiodore, in Rev. de phil., de litt. et d’hist. ancien. 56, 1982, 265 ss.<br />

AUPA 55/2012 229

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!