19.06.2013 Views

Vincoli parentali e divieti matrimoniali - Università di Palermo

Vincoli parentali e divieti matrimoniali - Università di Palermo

Vincoli parentali e divieti matrimoniali - Università di Palermo

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

A. Cusmà Piccione, <strong>Vincoli</strong> <strong>parentali</strong> e <strong><strong>di</strong>vieti</strong> <strong>matrimoniali</strong> [p. 189-278]<br />

più che un accenno alle nozze tra cugini. 99 Il dottore africano, dopo<br />

avere ricordato che la Lex <strong>di</strong>vina non considerava illecita quest’unione,<br />

notava che neanche la legge umana l’aveva vietata e che,<br />

ciononostante, questi matrimoni erano piuttosto rari nel costume,<br />

perché il legame che si contraeva con la cugina ‘paene cum sorore fieri<br />

videbatur’; qui, il Santo d’Ippona forniva una spiegazione tipicamente<br />

romana a questa ritrosia, in quanto nel sistema degli appellativi i<br />

cugini paralleli venivano già detti fratres nelle fonti latine. 100<br />

Ai suoi tempi – egli chiosava – il matrimonio con la cugina era,<br />

invece, ormai proibito (‘verum quis dubitet honestius hoc tempore etiam<br />

consobrinorum prohibita esse coniugia?’ 101 ), non tanto per accrescere la<br />

parentela, 102 quanto per ‘humana verecun<strong>di</strong>a’; 103 più che per la<br />

——————————<br />

humana. Verum tamen factum etiam licitum propter vicinitatem horrebatur illiciti et quod<br />

fiebat cum consobrina, paene cum sorore fieri videbatur; quia et ipsi inter se propter tam<br />

propinquam consanguinitatem fratres vocantur et paene germani sunt. Fuit autem antiquis<br />

patribus religiosae curae, ne ipsa propinquitas se paulatim propaginum or<strong>di</strong>nibus <strong>di</strong>rimens<br />

longius abiret et propinquitas esse desisteret, eam nondum longe positam rursus matrimonii<br />

vinculo conligare et quodam modo revocare fugientem. Unde iam pleno hominibus orbe<br />

terrarum, non quidem sorores ex patre vel matre, vel ex ambobus suis parentibus natas, sed<br />

tamen amabant de suo genere ducere uxores. Verum quis dubitet honestius hoc tempore etiam<br />

consobrinorum prohibita esse coniugia? non solum secundum ea, quae <strong>di</strong>sputavimus, propter<br />

multiplicandas adfinitates, ne habeat duas necessitu<strong>di</strong>nes una persona, cum duae possint eas<br />

habere et numerus propinquitatis augeri; sed etiam quia nescio quo modo inest humanae<br />

verecun<strong>di</strong>ae quiddam naturale atque laudabile, ut, cui debet causa propinquitatis reverendum<br />

honorem, ab ea contineat, quamvis generatricem, tamen libi<strong>di</strong>nem, de qua erubescere videmus<br />

et ipsam pu<strong>di</strong>citiam coniugalem. Su questo testo, cfr., praecipue, G. BARDY, Saint Augustin<br />

et les mariages consanguins, in Oeuvres de Saint Augustin. La Cité de Dieu, Livres XV-XVIII,<br />

Bruges 1960, 699 ss.<br />

99 Dalla lettera <strong>di</strong> Ambrogio a Paterno (poc’anzi esaminata) e da questo estratto del<br />

De civitate Dei <strong>di</strong> Agostino si può desumere, secondo P. MOREAU, Incestus, cit., 305, «la<br />

preuve de cette absence de doctrine ferme quant aux mariages entre proches parents ...».<br />

100 Sul punto, cfr., specialmente, G. FRANCIOSI, Clan gentilizio e strutture monogamiche,<br />

cit., 79 s., e, da ultimo, M. BETTINI, Sulla terminologia romana dei cugini, in A.<br />

CORBINO-M. HUMBERT-G. NEGRI (a cura <strong>di</strong>), Homo, caput, persona. La costruzione<br />

giuri<strong>di</strong>ca dell’identità nell’esperienza romana. Dall’epoca <strong>di</strong> Plauto a Ulpiano, Pavia 2010,<br />

253 ss., spec. 258.<br />

101 Aug., De civit. Dei, ibid.<br />

102 È questa infatti la ragione in<strong>di</strong>viduata da Agostino, nel paragrafo imme<strong>di</strong>atamente<br />

precedente a quello da noi citato (De civit. Dei 15.16.1), per giustificare l’opportunità <strong>di</strong><br />

contrarre matrimonio al <strong>di</strong> fuori della parentela: Habita est enim ratio rectissima caritatis,<br />

ut homines, quibus esset utilis atque honesta concor<strong>di</strong>a, <strong>di</strong>versarum necessitu<strong>di</strong>num vinculis<br />

228 AUPA 55/2012

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!