19.06.2013 Views

Vincoli parentali e divieti matrimoniali - Università di Palermo

Vincoli parentali e divieti matrimoniali - Università di Palermo

Vincoli parentali e divieti matrimoniali - Università di Palermo

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

A. Cusmà Piccione, <strong>Vincoli</strong> <strong>parentali</strong> e <strong><strong>di</strong>vieti</strong> <strong>matrimoniali</strong> [p. 189-278]<br />

figure criminose, come l’adulterium o lo stuprum 30 ), che erano sanzionati<br />

più duramente con la deportatio in insulam, in quanto crimen duplex. 31<br />

L’elencazione gaiana delle fattispecie proibite per motivi <strong>di</strong> parentela<br />

è riprodotta con lievissime varianti nelle Pauli Sententiae e nei Tituli ex<br />

corpore Ulpiani, che, quanto alla casistica, rispecchiavano ancora la realtà<br />

classica, 32 e venne confermata, non molto tempo prima dell’era cristiana,<br />

da una costituzione promulgata a Damasco nel 295 dagli imperatori<br />

——————————<br />

quinquennale; per la tesi positiva, cfr. invece A. GUARINO, Stu<strong>di</strong> sull’«incestum», cit., 189<br />

ss. Un riesame complessivo del problema, con analisi in dettaglio degli argomenti addotti<br />

a sostegno delle due tesi, è ora in S. PULIATTI, Incesti crimina, cit., 11 ss.: quest’A., in rigetto<br />

dell’opinione più ricorrente (che vorrebbe l’incesto ricadere sotto le previsioni della lex Iulia de<br />

adulteriis solo nel caso concorresse con le figure criminose dell’adulterium, dello stuprum e del<br />

lenocinium), ritiene in conclusione che «il provve<strong>di</strong>mento augusteo ... <strong>di</strong>spone sull’incesto con<br />

calcolato <strong>di</strong>segno in modo da integrarlo come reato autonomo nel suo sistema repressivo<br />

assieme all’adulterio e allo stupro» (p. 16). Sulla sanzione della relegatio in insulam (preferibile<br />

rispetto a quella, da taluno sostenuta – cfr. U. BRASIELLO, La repressione penale in <strong>di</strong>ritto<br />

romano, Napoli 1937, 93 ss. – della publicatio bonorum), cfr., tra gli altri: B. BIONDI, La poena<br />

adulterii da Augusto a Giustiniano, in Stu<strong>di</strong> sassaresi 16, Scritti <strong>di</strong> <strong>di</strong>ritto e <strong>di</strong> economia in onore <strong>di</strong><br />

F. Mancaleoni, Sassari 1938, 63 ss. (= Scritti giuri<strong>di</strong>ci, II, cit., 47 ss., dal quale cito; part. pp. 48-<br />

53); S. PULIATTI, Incesti crimina, cit., 20 s., con rinvio agli Autori richiamati alle ntt. 66-68.<br />

30 Sul <strong>di</strong>fferente regime giuri<strong>di</strong>co del c.d. “incestum per illicitum matrimonium<br />

contractum” (integrato dalla conclusione <strong>di</strong> uno dei matrimoni vietati per motivi <strong>di</strong><br />

parentela: l’ipotesi presa in esame da Gai 1.58 ss., per intenderci) rispetto al c.d. “incestum<br />

cum adulterio o cum stupro”, cfr. particolarmente A. D. MANFREDINI, La donna<br />

incestuosa, cit., 15 ss.<br />

31 Per una visione generale sulla pena dell’incesto dall’età classica a quella giustinianea,<br />

cfr., amplius, la sintesi storica <strong>di</strong> S. PULIATTI, Incesti crimina, cit., 237 ss.<br />

32 Precisamente: nelle Pauli Sententiae (2.19.3-5 = Coll. 6.3.1-3: 3. Inter parentes et<br />

liberos iure civili matrimonia contrahi non possunt: nec filiam sororis aut neptem uxorem<br />

ducere possumus: proneptem aetatis ratio prohibet. 4. Adoptiva cognatio impe<strong>di</strong>t nuptias inter<br />

parentes ac liberos omnimodo, inter fratres eatenus, quatenus capitis minutio non intervenit. 5.<br />

Nec socrum nec nurum nec privignam nec novercam aliquando citra poenam incesti uxorem<br />

ducere licet, sicut nec amitam aut materteram. Sed qui vel cognatam contra inter<strong>di</strong>ctum<br />

duxerit, remisso mulieri iuris errore ipse poenam adulterii lege Iulia patitur, non etiam ducta),<br />

si inter<strong>di</strong>ce il matrimonio anche con la neptis o proneptis (in questo caso, ‘aetatis ratio’)<br />

sororis. Nei Tituli Ulpiani (5.6-7: 6. Inter parentes et liberos infinite cuiuscumque gradus<br />

conubium non est. Inter cognatos autem ex transverso gradu olim quidem usque ad quartum<br />

gradum matrimonia contrahi non poterant: nunc autem ex tertio gradu licet uxorem ducere;<br />

sed tantum fratris filiam, non etiam sororis filiam, aut amitam vel materteram, quamvis<br />

eodem gradu sint. Eam, quae noverca vel privigna vel nurus vel socrus nostra fuit, ducere non<br />

possumus. 7. Si quis eam, quam non licet, uxorem duxerit, incestum matrimonium contrahit<br />

ideoque liberi in potestate eius non fiunt, sed quasi vulgo concepti spurii sunt), si specifica il<br />

grado <strong>di</strong> parentela rilevante ai fini <strong>matrimoniali</strong>: all’infinito in linea retta, al terzo grado<br />

ex transverso gradu.<br />

AUPA 55/2012 205

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!