19.06.2013 Views

I Tavi

I Tavi

I Tavi

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

nana jafariZe maia wilosani nani wulaia<br />

maTematika<br />

moswavlis wigni<br />

9


sarCevi<br />

I <strong>Tavi</strong> . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7<br />

1 funqcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8<br />

2 amovicnoT wrfivi funqcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16<br />

3 f: x→x 2 funqcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21<br />

4 kvadratuli gantolebis grafikuli amoxsna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25<br />

5 kvadratuli gantolebis amoxsna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30<br />

6 jgufuri mecadineoba: amovxsnaT kvadratuli utoloba . . . . . . . . . . . . . . . . .38<br />

7 vietas Teorema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .39<br />

8 kvadratuli samwevris daSla mamravlebad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43<br />

Seamowme Seni codna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47<br />

I <strong>Tavi</strong>s damatebiTi savarjiSoebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48<br />

I TavSi Seswavlili masalis mokle mimoxilva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .56<br />

II <strong>Tavi</strong> . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .57<br />

1 toldidi da proporciuli nawilebi samkuTxedSi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .58<br />

2 toldidi da proporciuli nawilebi trapeciaSi, nebismier<br />

oTxkuTxedSi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62<br />

4 wrewiris sigrZe, wris farTobi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .67<br />

es sainteresoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70<br />

Seamowme Seni codna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .71<br />

II <strong>Tavi</strong>s damatebiTi savarjiSoebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73<br />

II TavSi Seswavlili masalis mokle mimoxilva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .75<br />

III <strong>Tavi</strong> . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77<br />

1 kvadratuli funqcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78<br />

2 f: x → x 2 +c funqcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .82<br />

3 f: x → (x–d) 2 +c funqcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .86<br />

4 f: x → ax 2 funqciis grafiki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .92<br />

5 f: x → ax 2 +bx+c funqciis grafiki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .98<br />

6 proeqti: amovicnoT kvadratuli funqcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .106<br />

es sainteresoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .107<br />

7 parabolis mdebareoba sakoordinato RerZebis mimarT . . . . . . . . . . . . . . . . . .108<br />

8 kvadratuli utolobis amoxsna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .113<br />

9 meore xarisxis orucnobian gantolebaTa sistemis amoxsna . . . . . . . . . . . . .118<br />

10 amovxsnaT gantolebaTa sistema vietas Teoremis gamoyenebiT . . . . . . . . . .123<br />

11 orucnobian utolobaTa sistemis amoxsna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .124<br />

12 ricxviTi mimdevroba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .127<br />

13 ariTmetikuli progresiis pirveli n wevris jamis<br />

gamosaTvleli formula . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .133<br />

14 geometriuli progresia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .137<br />

Tema: rTuli procentis formula . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .142<br />

15 geometriuli progresiis pirveli n wevris jamis<br />

gamosaTvleli formula . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .143<br />

Seamowme Seni codna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .146<br />

II <strong>Tavi</strong>s damatebiTi savarjiSoebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .148<br />

III TavSi Seswavlili masalis mokle mimoxilva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .153


IV <strong>Tavi</strong> . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .155<br />

1 samkuTxedebis msgavseba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .156<br />

2 samkuTxedebis msgavsebis I niSani . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .160<br />

3 samkuTxedebis msgavsebis II niSani . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .163<br />

4 samkuTxedebis msgavsebis III niSani . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .166<br />

6 proporciuli monakveTebi msgavs samkuTxedebSi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .169<br />

6 msgavsi samkuTxedebis farTobebis Sefardeba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .170<br />

7 namdvil ricxvebze moqmedebebis geometriuli gamosaxva . . . . . . . . . . . . . . .173<br />

8 msgavsebis meTodi geometriul agebebSi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .175<br />

9 heronis formula . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .177<br />

10 rogor gamovTvaloT samkuTxedis farTobi, roca<br />

mocemulobaSi figurirebs gverdebis da medianebis sigrZeebi . . . . . . . . . . .179<br />

11 kuTxis sinusi, kosinusi, tangensi da kotangensi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .182<br />

12 ZiriTadi trigonometriuli igiveobebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .185<br />

13 zogierTi kuTxis sinusis, kosinusis, tangensisa da kotangensis<br />

mniSvneloba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .188<br />

14 marTkuTxa samkuTxedi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .191<br />

15 samkuTxedis farTobis gamosaTvleli formula ori gverdiT da<br />

maT Soris mdebare kuTxis sinusiT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .194<br />

16 ramdenime saintereso amocana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .197<br />

Seamowme Seni codna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .200<br />

IV <strong>Tavi</strong>s damatebiTi savarjiSoebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .202<br />

IV TavSi Seswavlili masalis mokle mimoxilva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .205<br />

V <strong>Tavi</strong> . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .207<br />

1 naSTTa klasebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .208<br />

2 Sedareba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .213<br />

Tema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .219<br />

3 ricxvTa gayofadobis erTi saintereso Sedegi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .221<br />

4 naturaluri ricxvidan namdvil ricxvamde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .223<br />

5 n-uri xarisxis fesvi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .227<br />

6 ariTmetikuli fesvis Tvisebebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .232<br />

7 miaxloebiTi gamoTvlebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .236<br />

Seamowme Seni codna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .240<br />

V <strong>Tavi</strong>s damatebiTi savarjiSoebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .242<br />

V TavSi Seswavlili masalis mokle mimoxilva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .248<br />

VI <strong>Tavi</strong> . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .249<br />

1 veqtoris cneba . toli veqtorebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .250<br />

2 veqtorebis Sekreba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .253<br />

3 veqtorebis sxvaoba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .256<br />

4 veqtoris gamravleba ricxvze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .258<br />

5 sibrtyis gardaqmna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .260<br />

6 sibrtyis dafarva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .264<br />

7 marTobi, daxrili, gegmili . manZili wertilidan sibrtyemde . . . . . . . . . . . .266


8 prizma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .269<br />

9 prizmis kerZo saxeebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .271<br />

10 piramida . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .274<br />

Seamowme Seni codna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .277<br />

VI <strong>Tavi</strong>s damatebiTi savarjiSoebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .279<br />

VI TavSi Seswavlili masalis mokle mimoxilva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .282<br />

VII <strong>Tavi</strong> . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .285<br />

1 simravle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .286<br />

jgufuri mecadineoba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .290<br />

2 simravleTa sxvaoba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .291<br />

3 albaTobis Teoriis elementebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .296<br />

4 xdomilobaTa jamis albaToba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .301<br />

5 xdomilobaTa namravlis albaToba . xisebri diagrama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .304<br />

jgufuri mecadineoba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .309<br />

6 monacemTa warmodgenis xerxebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .310<br />

7 monacemTa dajgufeba . sixSireTa intervaluri ganawileba . . . . . . . . . . . . . .315<br />

8 foTlebiani Reroebis msgavsi diagrama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .320<br />

9 SerCeviTi ricxviTi maxasiaTeblebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .323<br />

Seamowme Seni codna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .330<br />

IV <strong>Tavi</strong>s damatebiTi savarjiSoebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .332<br />

IV TavSi Seswavlili masalis mokle mimoxilva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .335<br />

pasuxebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .337


6<br />

rogor visargebloT wigniT<br />

wignze muSaoba rom gagiadvildeT, mizanSewonilad CavTvaleT gagacnoT<br />

wignis agebuleba.<br />

wigni Sedgeba Tavebisagan, xolo TiToeuli <strong>Tavi</strong> _ paragrafebisgan. yovel<br />

TavSi mocemulia testebi rubrikiT `Seamowme Seni codna~. testebze<br />

muSaoba dagexmarebaT TviTSemowmebasa da Seswavlili masalis ganmtkicebaSi.<br />

wignSi ganmartebebi dabeWdilia muqi SriftiT, xolo Tvise-bebi,<br />

formulebi, zogierTi saWiro daskvna _ ferad fonSi.<br />

TiTqmis yovel TavSi mocemulia am TavSi gadmocemul masalasTan dakav-<br />

Sirebuli saintereso Tema.<br />

*<br />

s .f .<br />

yovel paragrafSi SexvdebiT zogierTs Semdegi niSnebidan:<br />

- umartivesi kiTxvebi, romelTac axali masalis axsnis<br />

procesSi Tavad moswavlem unda gasces pasuxi;<br />

- wyvilebSi samuSao;<br />

- SedarebiT rTuli amocana;<br />

- savarjiSoebi, romelic emsaxureba<br />

gavlili masalis gameorebas;<br />

- sagulisxmo faqti.<br />

wignis bolos mocemulia sagnobrivi saZiebeli da Semoklebuli aRniSvnebisTvis<br />

gamoyenebuli maTematikuri niSnebi. gTavazobT agreTve zomis<br />

erTeulebs, laTinur da berZnul anbans, kvadratebis cxrils da amocanebis<br />

pasuxebs, damxmare literaturis CamonaTvals.<br />

gisurvebT warmatebebs!


I <strong>Tavi</strong><br />

am TavSi gaiRrmavebT codnas funqciis Sesaxeb.<br />

gaecnobiT y=x2 funqcias da mis grafiks — parabolas.<br />

SeiswavliT kvadratul gantolebas da mis<br />

amoxsnas, vietas Teoremas.<br />

SeZlebT teqsturi amocanebis amoxsnas kvadratuli<br />

gantolebis meSveobiT, vietas Teoremis gamoyenebiT<br />

gantolebis fesvebis povnas, kvadratuli<br />

samwevris daSlas mamravlebad.<br />

7


I<br />

<strong>Tavi</strong><br />

8<br />

f funqciaa<br />

h ar aris funqciaa<br />

vTqvaT, X da Y raime<br />

aracarieli simravleebia.<br />

Tu X simravlis<br />

nebismier x elements<br />

Seesabameba Y simravlis<br />

erTaderTi<br />

elementi, amboben,<br />

rom mocemulia<br />

asaxva<br />

X simravlisa Y simravleSi<br />

da weren<br />

f : X → Y.<br />

asaxva, funqcia erTmaneTis<br />

sinonimebia.<br />

y = f(x) elements<br />

x elementis saxe<br />

ewodeba, xolo x elements,<br />

roca y = f(x), y elementis<br />

winasaxe<br />

ewodeba.<br />

1 funqcia<br />

Teoria praqtikis gareSe fantaziaa,<br />

praqtika Teoriis gareSe _ qaosi.<br />

m. avreliusi<br />

bunebaSi, teqnikasa da ekonomikaSi sxvadasxva movlenebis<br />

Seswavlisas, xSirad cdebis saSualebiT vadgenT<br />

erTi sididis meoreze damokidebulebas. xSirad<br />

ki am damokidebulebebis gamosaxvas formulis sa-<br />

SulebiTac vaxerxebT.<br />

SeviswavloT or sidides Soris funqciuri damokidebuleba.<br />

funqcia, misi Tvisebebis Seswavla da grafikis ageba<br />

xSirad gvexmareba bevri amocanis amoxsnaSi, zogjer<br />

ki igi amocanis amoxsnis erTaderTi `iaraRia~.<br />

vTqvaT, mocemulia D da E aracarieli ori ricxviTi<br />

simravle.<br />

D da E simravleebs Soris Sesabamisobas, roca D simravlis<br />

nebismier x elements Seesabameba E simravlis erTaderTi y<br />

elementi, funqcia 1) ewodeba .<br />

funqciis aRsaniSnavad xSirad laTinur patara f, g, h, ... asoebs<br />

xmaroben. viciT, rom winadadeba _ `f aris funqcia D simravlisa<br />

E-Si~ _ mokled ase Caiwereba:<br />

f:D→E, an kidev _ y=f(x),<br />

sadac x damoukidebeli cvladia _ argumenti, y _ damokidebuli<br />

cvladi anu funqcia, xolo f _ wesi, romliTac x elements<br />

Seesabameba y elementi. simbolo f(x) aRniSnavs im y ricxvs,<br />

romelic gansazRvris aridan aRebul x ricxvs f wesis mixedviT<br />

Seesabameba. e.i. Tu f: x → 3x – 1, maSin<br />

f(x) = 3x – 1,<br />

f(1) = 3·1 – 1 = 2<br />

f(4) = 3·4 – 1 = 11<br />

f wesiT nebismier ricxvs Seesabameba<br />

gasamkecebul am ricxvs<br />

gamoklebuli erTi.<br />

f(a) = 3a – 1<br />

D simravles, saidanac mniSvnelobebs Rebulobs damoukidebeli<br />

cvladi, funqciis gansazRvris are ewodeba; xolo damokidebuli<br />

y cvladis mier miRebuli mniSvnelobebi funqciis mniSvnelobaTa<br />

E simravles qmnis.<br />

aris Tu ara qvemoT mocemuli Sesabamisoba funqcia?<br />

dadebiTi pasuxis SemTxvevaSi i poveT misi gansazRvris are:<br />

a) x → 2x – 5, Tu 0 ≤ x ≤ 7;<br />

1) aseT Sesabamisobas sxvanairad asaxva ewodeba.


) x → ± ;<br />

g) marTkuTxedis sigrZe → misive farTobi, Tu marTkuTxedis<br />

perimetri 20 sm-ia;<br />

d) x → 5<br />

x–1 ;<br />

e) meridiani → am meridianze mdebare qalaqi.<br />

funqciis ganmartebidan gamomdinareobs, rom funqciis mocemisas<br />

cnobiliundaiyosmisigansazRvrisarec.SevniSnoT,romfunqciis<br />

gansazRvris are zogjer SesaZloa mocemuli amocanis pirobidan<br />

ganisazRvros, zogjer igi cxadadaa miTiTebuli, zogjer ki y=f(x)<br />

funqcia mocemulia analizurad, magram ar aris miTiTebuli misi<br />

gansazRvris are. aseT SemTxvevaSi y=f(x) funqciis gansazRvris<br />

ared CaiTvleba damoukidebeli cvladis yvela im mniSvnelobaTa<br />

simravle, romelTaTvisac f(x) gamosaxulebas azri aqvs.<br />

magaliTad,<br />

1. vTqvaT, mocemulia funqcia: y=2x–5, 0≤ x ≤7. cxadia, am SemTxvevaSi<br />

D(y) = [0;7].<br />

2. dawereT funqcia, romelic marTkuTxedis sigrZes Seusabamebs<br />

mis farTobs, Tu cnobilia, rom marTkuTxedis perimetri 20 sm-ia.<br />

advili sanaxavia, rom am funqcias eqneba Semdegi saxe:<br />

f : x → –x2 + 10x,<br />

anu y = –x2 + 10x.<br />

amocanis pirobidan gamomdinare, x>0 da amave dros x


I<br />

<strong>Tavi</strong><br />

gasaxseneblad!<br />

p(A) = m n ,<br />

sadac m xdomilobis<br />

xelSemwyob SemTxvevaTa<br />

raodenobaa,<br />

xolo n yvela SesaZlo<br />

SemTxvevaTa<br />

ricxvi.<br />

10<br />

naxazze mocemulia y=f(x) funqciis grafiki.<br />

aRwereT, rogor vipovoT funqciis<br />

mniSvneloba, roca x=1; 3,5 da piriqiT rogor<br />

vipovoT x, Tu f(x)=4; 0; 1.<br />

ganvixiloT amocana:<br />

gaagores ori, lurji da wiTeli kamaTeli.<br />

ipoveT imis albaToba, rom lurj kamaTelsa<br />

da wiTel kamaTelze mosuli ricxvebis<br />

sxvaoba toli iqneba –2-is, 1-is. SeadgineT<br />

p Sesabamisobis cxrili, sadac p: mosul<br />

ricxvTa sxvaoba → am sxvaobis mosvlis albaToba (igulisxmeba<br />

lurj kamaTelze mosul ricxvs gamoklebuli wiTel kamaTelze<br />

mosuli ricxvi). aageT p Sesabamisobis grafiki. iqneba Tu ara es<br />

Sesabamisoba funqcia?<br />

cxrili 1<br />

0 1 2 3 4 5<br />

–1 0 1 2 3 4<br />

–2 –1 0 1 2 3<br />

–3 –2 –1 0 1 2<br />

–4 –3 –2 –1 0 1<br />

–5 –4 –3 –2 –1 0<br />

1-li cxrilis saSualebiT SevadginoT p Sesabamisobis cxrili.<br />

sxvaoba –5 –4 –3 –2 –1 0 1 2 3 4 5<br />

albaToba<br />

1<br />

36<br />

2<br />

36<br />

3<br />

36<br />

6 – |m|<br />

6 – |m|<br />

p : m → , anu p(m) = , m ∈ {–5; –4; –3; ...; 4; 5}<br />

36 36<br />

p(–2) = 4 1 5<br />

36 = 9 ; p(1) =<br />

36 .<br />

p Sesabamisoba funqciaa. avagoT am funqciis grafiki.<br />

4<br />

36<br />

5<br />

36<br />

6<br />

36<br />

5<br />

36<br />

4<br />

36<br />

3<br />

36<br />

2<br />

36<br />

1<br />

36


funqciis mniSvnelobaTa simravlea E(p) = { 1 ; 2 ; 3 ; 4 ; 5 ; 6<br />

36 36 36 36 36 36}<br />

miRebuli grafikidan kidev sxva Tvisebebis amokiTxvac SegviZlia.<br />

rogor icvleba mosuli ricxvebis sxvaobis albaToba,<br />

roca m izrdeba: a) –5-dan 0-mde? b) 0-dan 5-mde?<br />

rogoria m-is da –m-is mosvlis albaToba?<br />

aqvs Tu ara p funqcias simetriis RerZi? simetriis centri?<br />

CamoayalibeT areze mocemuli winadadebis sawinaaRmdego<br />

winadadeba.<br />

SeavseT gamotovebuli adgilebi:<br />

1. X da Y simravleebs Soris Sesabamisobas, roca X simravlis<br />

nebismier elements Seesabameba Y simravlis ? funqcia ewodeba.<br />

2.<br />

a elements b elementis ? ewodeba, b elements ki a elementis<br />

? .<br />

3. CasviT gamotovebul adgilas niSnebi<br />

; = naxazze mocemuli y=f(x)<br />

funqciisTvis:<br />

f(–3) ? 0; f(2) ? 0;<br />

f(3) ? f(–1); f(–1) ? 0.<br />

b<br />

4. f funqciisTvis D(f) = ? ; E(f) = ? .<br />

5. marTkuTxa sakoordinato sibrtyis yvela im wertilTa simravles,<br />

romelTa koordinatebi akmayofilebs y=f(x) gantolebas,<br />

y=f(x) funqciis ? ewodeba.<br />

6. mocemuli y=x 2 –1 funqciisTvis, roca argumentis mniSvneloba<br />

udris 3-s, maSin funqciis mniSvneloba tolia ? , xolo roca<br />

funqciismniSvnelobaa3-istoli,maSinargumentismniSvneloba<br />

udris ? .<br />

yuradReba!<br />

y 2<br />

x y 1<br />

2<br />

y2 f wiri<br />

ar aris funqcia<br />

f – funqciaa<br />

sakoordinato<br />

sibrtyeSi mocemuli<br />

wiri aris funqcia,<br />

Tu y RerZis<br />

paraleluri<br />

nebismieri wrfe<br />

wirs kveTs<br />

araumetes erT<br />

wertilSi.<br />

11


I<br />

<strong>Tavi</strong><br />

–4<br />

12<br />

4<br />

a)<br />

savarjiSoebi:<br />

1 ricxviT simravleebs Soris davamyaroT Semdegi Sesabamisoba:<br />

a) yovel ricxvs SevusabamoT am ricxvis kvadrati.<br />

b) yovel arauaryofiT ricxvs SevusabamoT is ricxvi, romlis<br />

kvadratic mocemuli ricxvia.<br />

aris Tu ara ganxiluli Sesabamisoba funqcia?<br />

2 naxazze mocemuli wirebidan romelia raime funqciis grafiki?<br />

a) b) g) d) e)<br />

3 mocemulia f(x)=2x 2 –3 funqcia. ipoveT: a) f(–2); f(0); f(1,5);<br />

b) ipoveT x-is is mniSvnelobani, romelTaTvisac f(x)=1; f(x) = –2;<br />

f(x)=5.<br />

4 aris Tu ara x da y cvladebs Soris cxrilSi mocemuli Sesabamisoba<br />

funqcia?<br />

x 1 –1 1<br />

b)<br />

x –2 –1 1<br />

g)<br />

x –2 –1 0 1<br />

y 3 2 1 y –7 –2 2 y 5 2 1 2<br />

5 naxazze mocemulia y=f(x) funqciis grafiki:<br />

a) dawereT funqciis gansazRvris are; mniSvnelobaTa are;<br />

b) SeadareT erTmaneTs f(–3) da f(2);<br />

g) ipoveT Sualedebi, sadac f(x) Rebulobs dadebiT,<br />

uaryofiT mniSvnelobebs.<br />

6 erTi burTi 8 lari Rirs. 1 Tojina _ 12 lari. unda SeiZinon<br />

sul 15 saTamaSo. dawereT funqcia f : burTebis raodenoba →<br />

gadaxdili Tanxa. ipoveT am funqciis gansazRvris are. ipoveT<br />

funqciis udidesi da umciresi mniSvneloba.<br />

7 dawereT y=f(x) funqcia da ipoveT f(4), f(–3), f(0), Tu x ricxvs<br />

Seusabames:<br />

a) gasamkecebul am ricxvs damatebuli xuTi;<br />

b) am ricxvis moduls damatebuli am ricxvis Sebrunebuli<br />

ricxvi;<br />

g) Sebrunebul am ricxvs damatebuli TviT es ricxvi;<br />

d) am ricxvs damatebuli misi mopirdapire ricxvi.


8 mdebareobs Tu ara y = x 2 –5 funqciis grafikze wertilebi A(3;4);<br />

B(–7;40); C(–5;20); D(0;–5).<br />

9 naxazze mocemulia ianvris TveSi temperaturis droze damokidebulebis<br />

grafiki. upasuxeT Semdeg kiTxvebs:<br />

4<br />

t°<br />

1 10 20 31<br />

dReebi<br />

a) ianvris romel dReebSi iyo temperatura 0°-ze naklebi? meti?<br />

b) risi toli iyo temperatura 5 ricxvSi; 15 ricxvSi; 25 ricxvSi?<br />

g) iyo Tu ara temperatura ianvris romelime ricxvSi –6°; +6°;<br />

0°. Tu iyo, romel ricxvSi?<br />

d) rodis iyo temperatura yvelaze maRali, dabali? ramdeni<br />

gradusi iyo temperatura am dros?<br />

aris Tu ara mocemuli damokidebuleba funqcia?<br />

10. turistTa jgufi gaemgzavra istoriuli Zeglis sanaxavad.<br />

naxazze mocemulia turistTa jgufis sawyisi punqtidan<br />

daSorebis droze damokidebulebis grafiki. grafikis<br />

mixedviT upasuxeT Semdeg SekiTxvebs:<br />

km<br />

240<br />

210<br />

180<br />

150<br />

120<br />

90<br />

60<br />

30<br />

0<br />

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 sT<br />

1)moZraobisdawyebidanramanZilzeimyofebodnenturistebi<br />

t sT-is Semdeg, Tu t = 1; 1,5; 3; 9?<br />

2) romel saaTze dabrundnen turistebi ukan, Tu isini<br />

gavidnen dilis 8sT-ze?<br />

3) gasvlis adgilidan ra manZilze imyofeboda istoriuli<br />

Zegli da ramden saaTs gaCerdnen turistebi iq?<br />

13


I<br />

<strong>Tavi</strong><br />

14<br />

4) rodis moawyves turistebma Sesveneba da ramdeni xniT?<br />

ra iyo maTi siCqare Sesvenebamde, Sesvenebis Semdeg istoriul<br />

Zeglamde da ra siCqariT moZraobdnen isini ukan<br />

dabrunebisas?<br />

5) ra iqneboda turistebis saSualo siCqare, maT rom es man-<br />

Zili Seusveneblad gaevloT?<br />

11 Tu f(x)=5x+3, ipoveT f(0); f(1); f(4) da f(–3) ricxvebis saSualo<br />

ariTmetikuli.<br />

12 CawereT mocemul funqciaTa gansazRvris are da mniSvnelobaTa<br />

simravle:<br />

a) y<br />

b) y g) y<br />

x<br />

x x<br />

13 naxazze mocemulia [–5;8] Sualedze gansazRvruli y=f(x)<br />

funqcia. ramden gansxvavebul mTel mniSvnelobas Rebulobs<br />

es funqcia?<br />

y<br />

5,2<br />

–5,2<br />

14 marTkuTxa paralelepipedis fuZis erTi gverdis sigrZe<br />

meoreze 2 sm-iT metia, xolo simaRle fuZis orive gverdis<br />

jamis tolia. dawereT paralelepipedis moculobis gamosaTvleli<br />

formula da iangariSeT misi mniSvneloba, Tu<br />

paralelepipedis simaRle 14 sm-ia.<br />

15 <strong>Tavi</strong>suflad vardnili sxeulis mier gavlili manZili gamoiTvleba<br />

S = gt2<br />

2<br />

formuliT. sxeuli vardeba H m simaRlidan.<br />

ipoveT funqciis gansazRvris are.<br />

x


16 ipoveT funqciis gansazRvris are:<br />

a) y = 4x 2 – 7x + 1; b) y = ; g) y = ;<br />

d) y = ; e) y = ; v) y = .<br />

17 dawereT funqcia, romlis gansazRvris area:<br />

a) R; b) [2;∞); g) R\{1;–1}; d) R\{–3}.<br />

18 SeiZleba Tu ara 1 m fuZis mqone samkuTxedis farTobi iyos<br />

10 6 m 2 -is toli? dawereT funqcia<br />

f: samkuTxedis simaRle → samkuTxedis farTobi.<br />

amocana damoukidebeli kvlevisTvis:<br />

1. SeadgineT funqcia, romelic aRwers wylis Tanabari gamodinebis<br />

SemTxvevaSi wylis moculobis damokidebulebas droze.<br />

xelsawyoebi: 10-litriani danayofebiani WurWeli (bijiT 0,1 l) da<br />

saaTi.<br />

2. SeadgineT funqcia, romelic aRwers cilindris moculobis missave<br />

simaRleze damokidebulebas. xelsawyoebi: ramdenime cilindruli<br />

WurWeli (danayofebiani), santimetri.<br />

kvadrati zomiT 8×8 daWrilia nawilebad ise, rogorc nax. a)-zea da miRebuli<br />

nawilebisagan Sedgenilia marTkuTxedi (nax. b).<br />

?<br />

64 = 65<br />

S=5·13=65<br />

S=8·8=64<br />

a) b)<br />

15


I<br />

<strong>Tavi</strong><br />

16<br />

2 amovicnoT wrfivi funqcia<br />

1. Caatares cda: wyliT savse kolba dadges spirtquraze. drois<br />

aTvla daiwyes im momentidan, roca wylis temperaturam miaRwia<br />

60°-s. cxrilSi mocemulia wylis temperaturis damokidebuleba<br />

droze.<br />

dro wuTebSi 0 2 4 6 8 10<br />

wylis temperatura 60° 68° 76° 84° 92° 100°<br />

a) rogoria cxrilSi mocemuli damokidebuleba?<br />

b) dawereT funqcia f : dro → wylis temperatura da aageT<br />

Sesabamisi grafiki;<br />

g) grafikis saSualebiT ipoveT wylis temperatura gacxelebidan<br />

7 wuTis Semdeg.<br />

d) ramden wuTSi miaRwevs wylis temperatura 80°-s?<br />

e) ipoveT miRebuli funqciis gansazRvris are (spirtqura wylis<br />

aduRebisTanave gamorTes).<br />

e.i.<br />

cxrilis mixedviT, rogor mimdevrobas qmnis argumentis mniSvnelobebi?<br />

funqciis mniSvnelobebi?<br />

iqneba Tu aracxriliT mocemuli damokidebuleba wrfivi?<br />

rogor funqcias ewodeba wrfivi funqcia?<br />

x 1<br />

x 2 = x 1 + a<br />

x 3 = x 2 + a = x 1 + 2a<br />

......................................<br />

x k = x k–1 + a = x 1 + (k–1)a<br />

......................................<br />

gavixsenoT: Tu wrfivi funqciis argumentis<br />

mniSvnelobebs erTi da imave a erTeuliT gavzrdiT,<br />

maSin funqciis Sesabamisi mniSvnelobebi<br />

erTi da imave ka erTeuliT Seicvleba (gaizrdeba,<br />

Tu k>0 da Semcirdeba, Tu k


davweroT (x 1 , y 1 ) da (x 2 , y 2 ) wertilebze gamavali wrfis gantoleba.<br />

– y1 = kx + b 1<br />

y = kx + b<br />

y = 1<br />

2 2 c a x1 + b ⇒ b = y1 – c a x1 aqedan<br />

___________<br />

c = ak y = c a x + y1 – c a x1 da<br />

k = c a<br />

saZiebeli wrfis gantoleba iqneba y = c a (x – x1 ) + y1 .<br />

vaCvenoT, rom am wrfeze mdebareobs nebismieri (x ; y ) wertilic.<br />

k k<br />

y = k c a (xk –x1 )+y1 , aqedan y1 + (k–1)c = c a (k – 1)a + y , miviReT 0 = 0.<br />

1<br />

e. i. aseTi Tvisebis mqone y=f(x) funqcia wrfivi funqciaa.<br />

ra geometriul figuras qmnis yvela im wertilis<br />

simravle, romelTa ordinata nebismieria, xolo<br />

abscisa a-s tolia? (pasuxi daasabuTeT).<br />

imedia, sworad mixvdiT, saZiebeli geometriuli figura<br />

aris y RerZis paraleluri wrfe, romelic x RerZs kveTs (a;0)<br />

wertilSi.<br />

aris Tu ara mocemuli wrfe raime funqciis grafiki?<br />

e .i . sakoordinato sibrtyeSi mocemuli nebismieri wrfe<br />

moicema y = kx+b an x = a gantolebiT .<br />

ukve advilad SevZlebT pasuxi gavceT paragrafis dasawyisSi<br />

mocemul amocanaSi dasmul SekiTxvebs.<br />

amoxsna:<br />

a-b) cxrilidan Cans, rom argumentis mniSvnelobebi izrdeba 2-iT,<br />

xolo Sesabamis funqciis mniSvnelobaTa nazrdi 8-is tolia, e.i.<br />

mudmivia. aseTi funqcia wrfivi funqciaa. wrfis gantolebis<br />

dasawerad y = kx + b gantolebaSi CavsvaT romelime ori wertilis,<br />

magaliTad, (0;60) da (2;68) wertilTa koordinatebi. miviRebT<br />

60 = 0·k + b<br />

, e.i. wrfis gantolebaa y = 4x + 60.<br />

68 = 2·k + b<br />

g) Tu x=7, maSin y=88,<br />

e.i. 7 wuTis Semdeg temperatura 88°C iqneba;<br />

d) y=4x+60 gantolebaSi y-is nacvlad CavsvaT 80.<br />

80=4x+60<br />

x=5.<br />

5 wuTSi.<br />

e) funqciis gansazRvris area [0;10] Sualedi.<br />

x 2 –x 1 – argumentis nazrdi;<br />

y 2 –y 1 – funqciis nazrdi.<br />

ΔABM=ΔBCN ⇒∠BAM=∠CBN<br />

C∈AB wrfes.<br />

x=a<br />

17


I<br />

<strong>Tavi</strong><br />

18<br />

SeavseT gamotovebuli adgilebi:<br />

1. Tu y = 3x + 5 funqciisTvis arguments mivaniWebT mniSvnelobebs<br />

bijiT1, maSinSesabamisifunqciismniSvnelobebierTmaneTisagan<br />

? gansxvavdeba.<br />

2. TuargumentismudmivinazrdisSemTxvevaSifunqciisSesabamisi<br />

nazrdebi tolia, maSin es funqcia ? funqciaa.<br />

3. Tu y = –2x + 3 funqciis mniSvnelobaTa mimdevrobis yoveli wevri<br />

winaze 4-iT naklebia, maSin argumentis Sesabamisi mniSvnelobebi<br />

erTmaneTisagan ? -iT gansxvavdeba.<br />

savarjiSoebi:<br />

1 m ricxvis 5-ze gayofisas miiReba ganayofi k da naSTi 3. dawereT<br />

Sesabamisi formula. ra damokidebulaa k-sa da m-s Soris? aris<br />

Tu ara es damokidebuleba wrfivi funqcia. ipoveT m, roca<br />

gamyofi tolia 4; 5; 6. dawereT funqciis gansazRvris are;<br />

mniSvnelobaTa simravle.<br />

2 mgzavri pirvel saaTSi gadis 3km-s da yovel Semdeg sT-Si 2kmiT<br />

mets. SeadgineT mgzavris mier pirvel 10sT-Si gavlili<br />

manZilebis cxrili. aageT Sesabamisi grafiki. aris Tu ara<br />

mocemuli damokidebuleba wrfivi funqcia? dawereT Sesabamisi<br />

damokidebulebis formula.<br />

3 bavSvTa sacurao auzis gaxsnis pirvel dRes 14 bavSvi movida,<br />

xolo yovel Semdeg dRes 3 bavSviT meti modioda. gaxsnidan<br />

romel dRes miva auzze 44 bavSvi,32 bavSvi,26 bavSvi. iqnebaTu ara<br />

romelime dRes 22 bavSvi? SeadgineT cxrili: dReebi → im dRes<br />

bavSvebis raodenoba. aris Tu ara aRniSnuli damokidebuleba<br />

wrfivi funqcia?<br />

4 gaarkvieT aris Tu ara cxrilSi mocemuli damokidebuleba<br />

wrfivi funqcia: dadebiTi pasuxis SemTxvevaSi dawereT Sesabamisi<br />

formula.<br />

a) x –5 –2 1 4 7<br />

b) x –4 –2 0 2 4<br />

y 4 3 2 0 –1 y 6 3 0 –3 –6<br />

g) x –3 –2 –1 0 1 2<br />

d) x –4 –3 –2 –1 1 2<br />

y –2 –1,5 –1 –0,5 0 0,5 y 5 4 3 2 1 0


5. cnobilia, rom x da y cvladebs Soris arsebobs wrfivi<br />

damokidebuleba. SeavseT carieli ujrebi:<br />

a) x 0 1 2 3 4 5<br />

b) x –2 0 2 4 6 8<br />

y –3 0 y –5 1<br />

6. N pirovnebam isesxa 1000 lari im pirobiT, rom yovelTviurad<br />

mevalisaTvis dasabrunebeli Tanxa gaizrdeboda nasesxebi<br />

Tanxis (1000 laris) 5%-iT.<br />

SeadgineT cxrili Tveebi → dasabrunebeli Tanxa. rogori<br />

damokidebuleba arsebobs dasabrunebel Tanxasa da Tveebis<br />

raodenobas Soris? dawereT Sesabamisi formula (miRebul<br />

formulas martivi procentis formula ewodeba).<br />

7. urnidan, romelSic 5 TeTri da 8 wiTeli birTvia, iReben or birTvs.<br />

ipoveT imis albaToba, rom orive birTvi wiTeli ferisaa.<br />

8. miwis nakveTis gegmas aqvs paralelogramis forma. ipoveT nakveTis<br />

farTobi, Tu gegmaze paralelogramis maxvili kuTxea<br />

30°, gverdebi ki 21 sm da 8 sm-ia. cnobilia, rom gegma Sesrulebulia<br />

1 : 100 000 masStabiT.<br />

9. glexi Wyint yvels 6 larad yidis, xolo Semagrebuls _ 6,5<br />

larad. cnobilia, rom transportirebisas Wyinti yvelis<br />

yovel kilograms gasdis 100 gr/wyali. ra ufro momgebiania<br />

movaWrisTvis, iyidos 20kg Wyinti Tu Semagrebuli yveli?<br />

10. romel sakoordinato meoTxedebSi gaivlis y=kx+b funqciis<br />

grafiki, Tu:<br />

a) k>0; b0; b>0;<br />

e) k


I<br />

<strong>Tavi</strong><br />

20<br />

proeqti:<br />

gazomvebidan funqciebamde<br />

1 onkanidan danayofebian cilindrul WiqaSi wveTavs wyali<br />

(nax. 1).<br />

a) daadgineT dagrovili wylis moculobis damokidebuleba<br />

wveTebis raodenobaze. rogoria es damokidebuleba?<br />

SeavseT Sesabamisi cxrili:<br />

wveTebisraodenoba 50 100 150 200 250<br />

moculoba<br />

amocana damoukidebeli kvlevisTvis:<br />

14. mocemulia y=kx+bfunqcia.vTqvaTx 1 , x 2 , . . ., x n . . . argumentismudmivinazrdis<br />

mqone mimdevrobaa, sadac Δx=x k –x k–1 =m. funqciis Sesabamisi mniSvnelobebi<br />

iyos y 1 , y 2 , . . . , y n , . . . Sesabamisi Δy=n nazrdiT. ipoveT k koeficienti.<br />

15. aCveneT,romcxriliTmocemulidamokidebuleba<br />

wrfivia da pirveli amocanis mixedviT ipoveT k<br />

koeficienti.<br />

b) dawereT funqcia f : wveTebis raodenoba → moculoba sm 3 .<br />

g) miRebuli formulis saSualebiT ipoveT moculoba, Tu<br />

wveTebis raodenobaa: 500, 2000, 5000.<br />

2 aiReT WanWiki (nax. 2). gamoikvlieT funqcia<br />

f : qanCis datrialebis ricxvi → d manZili.<br />

a) daatrialeT qanCi bolomde da gazomeT d<br />

sigrZe. Semdeg daatrialeT TandaTanobiT qanCi<br />

ukan da Sesabamisad gazomeT d manZilis ramdenime<br />

mniSvneloba;<br />

b) dawereT f funqcia me-3 nax.-is mixedviT;<br />

g) me-3 nax.-is mixedviT gansazRvre AM-is sigrZe.<br />

ipoveT ra manZilze iwevs qanCi erTi sruli<br />

brunvisas.<br />

x –3 –1 1 3 5<br />

y 0 3 6 9 12<br />

nax.1<br />

nax. 2<br />

3 SeadgineT denis Zalis (I) Zabvaze (V) damokidebulebis<br />

funqcia.<br />

miTiTeba: cdis Casatareblad aiReT nebismieri zomis gamtari da SeadgineT<br />

wredi. Semdeg cvaleT Zabva da gazomeT Sesabamisad rogorc Zabvis, ise denis<br />

sidide. monacemebi CaiwereT cxrilSi. cxrilis saSualebiT aageT grafiki. Semdeg<br />

SecvaleT gamtari da gaimeoreT igive procesi <strong>Tavi</strong>dan. daakvirdiT miRebul<br />

Sedegebs da gamoitaneT gonivruli daskvna.<br />

d


3 f: x→x 2 funqcia<br />

dawereT funqciuri damokidebuleba:<br />

kvadratis gverdis sigrZe → kvadratis<br />

farTobi.<br />

avagoT f : x →x 2 funqciis grafiki, risTvisac Seva dginoT Sesabamisi<br />

cxrili da miRebuli wertilebi mo vniSnoT marTkuTxa sako ordinato<br />

sistemaSi.<br />

x x 2<br />

–2 4<br />

–1,5 2,25<br />

–1 1<br />

–0,5 0,25<br />

0 0<br />

0,5 0,25<br />

1 1<br />

1,5 2,25<br />

2 4<br />

Tu miRebul wertilebs SevaerTebT, miviRebT wirs, romelic warmoadgens<br />

f : x →x 2 funqciis grafiks.<br />

f : x →x 2 funqciis grafiks parabola ewodeba .<br />

f : x →x 2 funqciis Tvisebebi parabolis Tvisebebi<br />

1. y=x 2 funqciis mniSvnelobebi<br />

arauaryofiTia.<br />

2. x-is nebismieri mniSvnelobisa<br />

Tvis sruldeba: f(x) = f(–x).<br />

3. funqciisumciresimniSvnelo -<br />

baa 0. f(0)=0.<br />

magaliTi 1.<br />

(-a;b)<br />

2 2<br />

b=(-a) =a<br />

-3<br />

-a -1 0<br />

1. parabola moTavsebuliax-Rer-<br />

Zis zeda naxevarsibrtyeSi.<br />

2. simetriulia y-RerZis mimarT.<br />

3. M(0,0) wertili parabolis `uRrme<br />

si~ wertilia. mas parabolis<br />

wvero ewodeba.<br />

mdebareobs Tu ara y=x 2 formuliT mocemul funqciis grafikze<br />

wertili: a) M(–2 ,12), b) N(3,1; 9,51).<br />

-2<br />

y<br />

4<br />

3<br />

b<br />

2<br />

1<br />

nax. 2<br />

1 a<br />

(a;b), b=a 2<br />

2<br />

3<br />

x<br />

nax. 1<br />

daamzadeT parabolis<br />

Sabloni da<br />

gamoiyeneT SemdgomSi<br />

dasaxazad.<br />

f(x) = x 2<br />

f(–x) = (–x) 2 = x 2<br />

funqcias, romlis<br />

grafiki simetriulia<br />

y RerZis mimarT,<br />

luw funqcias uwodeben,<br />

e.i. y=x2 luwi<br />

funqciaa.<br />

21


I<br />

<strong>Tavi</strong><br />

22<br />

y<br />

10<br />

-3 -2 -1 0 1 2 3<br />

9<br />

8<br />

7<br />

6<br />

5<br />

4<br />

3<br />

2<br />

1<br />

nax. 1<br />

amoxsna:<br />

a) y=x 2 gantolebaSi x-is nacvlad CavsvaT M wertilis abscisa.<br />

miviRebT y = (–2 ) 2 = 4 · 3 = 12.<br />

e.i. M(–2 ,12) mdebareobs y=x 2 funqciis grafikze.<br />

b) y = (3,1) 2 = (3 + 0,1) 2 = 9 + 2·3·0,1 + 0,01 = 9,61.<br />

e.i. N(3,1; 9,51) ar mdebareobs y=x 2 funqciis grafikze.<br />

SeavseT gamotovebuli adgilebi:<br />

1. y = x 2 funqciis grafiki ? .<br />

2. y = x 2 funqciis mniSvnelobebi x-is nebismieri mniSvnelobis-<br />

Tvis ? .<br />

3. parabolis wveroa M ( ? ; ? ).<br />

4. y = x 2 funqciis umciresi mniSvnelobaa y = ? .<br />

5. Tu 0


3 ujredebiani rveulis furcelze SabloniT aageT<br />

y = x2 formuliT mocemuli funqciis grafiki. grafikis<br />

mixedviT ipoveT:<br />

a) x-is mniSvneloba, Tu y(x) = 9; 3,2; 8.<br />

b) f(–3); f(0); f(2,7); f(3).<br />

g) rogori mniSvnelobebis miReba SeuZlia x-s — daadgineT<br />

y = x 2 funqciis gansazRvris are.<br />

d)rogoricvlebafunqciismniSvnelobebi,Tuxizrdeba:<br />

1) –∞-dan 0-mde; 2) 0-dan +∞-mde?<br />

4 mocemulia f : x→x 2 funqcia. SeavseT cxrilSi carieli ujrebi<br />

ise, rom pirvel striqonSi x-is mniSvnelobebi zrdis mixedviT<br />

iyos dalagebuli.<br />

x –4 0 1 3<br />

f(x) 9 4 4<br />

5 mdebareobs Tu ara f(x)=x 2 funqciis grafikze wertilebi:<br />

A(–1,5; 2,25); B(2,3; 4,29); C(1,3; 1,6); D(–0,2; 0,04).<br />

6 mTamsvleli A mwvervalis dalaSqvris Semdeg<br />

gaemarTa B mwvervalis dasap y robad. wiri,<br />

romelzec unda imoZraos mTa msvlelma, parabolaa.<br />

ipoveT xeobis siR r me, Tu mwver valebs<br />

Soris manZili 80 m-ia (mwvervalebis simaRle<br />

zRvis donidan to lia).<br />

7 erTsa da imave marTkuTxa sakoordinato<br />

sistemaSi daxazeT f : x →x 2 (SabloniT) da<br />

g : x → x + 3 funqciaTa grafikebi. abscisaTa<br />

RerZze (wiTlad SeaferadeT) is wertilebi,<br />

romelTaTvisac sruldeba:<br />

a) x 2 = x + 3; b) x 2 < x + 3; g) x 2 ≥ x + 3.<br />

x<br />

1<br />

1<br />

8 x sm sigrZis gverdis mqone kvadratis<br />

kuTxeebSi amoWres 1 sm sigrZis gverdis<br />

mqone patara kvadratebi (nax. 1). dawereT<br />

funqcia, romelic Tavdapirveli<br />

kvadratis gverdis sigrZes uTanadebs<br />

miRebuli figuris (cisferi) farTobs;<br />

9 F wertili mdebareobs y = x 2 +C funqciis grafikze. ipoveT C<br />

ricxvi, Tu:<br />

a) F(0;2); b) F(11;0); g) F(1;12); d) F(4;28).<br />

10* cnobilia, rom y=x 2 funqciis grafikze mdebareobs wertili<br />

A( m;27). mdebareobs Tu ara imave grafikze:<br />

a) M(5; 8|m|+1) wertili; b) M(2m; m 2 – 1) wertili.<br />

A<br />

6<br />

5<br />

4<br />

3<br />

2<br />

1<br />

y<br />

0<br />

parabolis Sabloni<br />

80 m<br />

h<br />

B<br />

x<br />

gasaxseneblad!<br />

Tu wertili mdebareobs<br />

grafikze,<br />

maSin misi koordinatebi<br />

akmayofilebs<br />

grafikis Sesabamis<br />

gantolebas.<br />

23


I<br />

<strong>Tavi</strong><br />

24<br />

15%<br />

1,5 < n ≤ 2<br />

20%<br />

1 < n ≤ 1,5<br />

11 SeamCnieT kanonzomiereba da dawereT mimdevrobis kidev sami<br />

wevri:<br />

a) − ; 2 ; −4 ; ... b) 4; 12; 36; ...<br />

g) 2 − ; 1; 2 + ; ... d) 1; 1+ ; 1+ 2 ; ...<br />

12 rogorc viciT, saaTze wuTebis 60 danayofia. didi isari<br />

1 saaTSi gadis 60 danayofs, patara ki _ 5 danayofs. amasTan,<br />

didi isari erT saaTSi asrulebs 360°-ian bruns.<br />

a) gamosaxeT danayofebiT: 1°, 30°, 45°, 90°, 180°;<br />

b) gamosaxeT gradusebiT: 1; 5; 10; 30 danayofi;<br />

g) gamosaxeT danayof-saaTebiT (dan/sT) saaTis didi da patara<br />

isrebis siCqareebi.<br />

A<br />

35%<br />

0 < n ≤ 0,5<br />

30%<br />

0,5 < n ≤ 1<br />

B<br />

D<br />

C<br />

E<br />

13 ramdeni gradusia naxatze gamosaxul saa-<br />

Tis isrebs Soris?<br />

14 Svidis 10 wuTze ramdeni gradusia saaTis<br />

isrebs Soris?<br />

15 Tu axla 2 saaTia, ramdeni saaTis Semdeg<br />

iqneba pirvelad saaTis isrebs Soris<br />

kuTxe 90 gradusi?<br />

16 skolaSi, romelSic 1200 moswavle swavlobs,<br />

Caatares gamokiTxva – saSualod<br />

ramden saaTs (n) uTmobs moswavle kompiuterul<br />

TamaSebs. kiTxvas ar upasuxa<br />

100-ma moswavlem, danarCen moswavleTa pasuxebi<br />

mocemulia wriul diagramaze.<br />

a) ramdeni moswavle uTmobs kompiuterul<br />

TamaSebs 0,5 sT-ze mets?<br />

b) ramdeni moswavle uTmobs kompiuterul<br />

TamaSebs 1 sT-ze naklebs?<br />

17 naxazze Sefardebulia wris 1<br />

; ∠B=25°.<br />

4<br />

ipoveT CDE kuTxis gradusuli zoma.


4 kvadratuli<br />

gantolebis grafikuli<br />

amoxsna<br />

1. kvadratuli formis yvavilnars 1m siganis zoli<br />

miuerTes. miRebuli nakveTis farTobi 6 m 2 -ia.<br />

ipoveT Tavdapirveli nakveTis gverdis sigrZe.<br />

amoxsna:<br />

vTqvaT, Tavdapirveli nakveTis gverdis sigrZe x m<br />

iyo, maSin miRebuli marTkuTxa nakveTis farTobi<br />

iqneba x(x+1). miviReT gantoleba:<br />

x(x + 1) = 6<br />

x 2 + x – 6 = 0<br />

miRebul gantolebas kvadratul gantolebas uwodeben.<br />

ax 2 +bx+c=0 saxis gantolebas, sadac a,b,c∈R, a≠0, xolo x<br />

ucnobia, kvadratuli gantoleba ewodeba .<br />

a-s kvadratuli gantolebis pirvel koeficients uwodeben,<br />

b-s _ meore koeficients, xolo c-s _ mesame koeficients<br />

(<strong>Tavi</strong>sufal wevrs).<br />

amovxsnaT grafikulad ax 2 + bx + c = 0, a ≠ 0 (1) gantoleba.<br />

I. (1) gantolebas mivceT x2 = kx + m saxe.<br />

(ax2 + bx + c = 0) ⇔ |:a<br />

(x2 + b c<br />

x +<br />

a a = 0) ⇔ (x2 = – b c<br />

x –<br />

a a )<br />

Tu – b c<br />

≡ k da – ≡ m,<br />

a a<br />

maSin miviRebT x2 = kx + m.<br />

II. erTsa da imave marTkuTxa<br />

sakoordinato sistemaSi avagoT<br />

y = x 2 da y = kx + m funqciaTa<br />

grafikebi.<br />

magaliTad,<br />

x 2 = _0,5x + 1,5<br />

(x 2 = –0,5x +1,5) ⇔<br />

x = –1,5<br />

x =1<br />

III. grafikebis gadakveTis<br />

wertilTa abscisebi iqneba (1)<br />

gantolebis amonaxsnebi.<br />

ramdeni saerTo wertili<br />

SesaZlebelia hqondes<br />

wrfesa da parabolas?<br />

parabolas wrfesTan<br />

SesaZlebelia hqondes:<br />

I. ori saerTo<br />

wertili<br />

II. erTi saerTo<br />

wertili<br />

III. arc erTi saerTo<br />

wertili<br />

25


I<br />

<strong>Tavi</strong><br />

26<br />

nax. 1<br />

kvadratul gantolebas SesaZlebelia hqondes erTi<br />

amonaxseni, ori amonaxseni an arc erTi amonaxseni.<br />

amovxsnaT paragrafis dasawyisSi dasmuli amocanis<br />

Sesabamisi gantoleba:<br />

x 2 + x – 6 = 0<br />

gantolebas mivceT saxe: x 2 = –x + 6<br />

avagoT y = x 2 da y = –x + 6 funqciaTa grafikebi.<br />

radgan sigrZe arauaryofiTi ricxviT gamoisaxeba,<br />

amitom amocanis amonaxseni iqneba A wertilis abscisa.<br />

e. i. x = 2.<br />

maSasadame, Tavdapirveli kvadratis gverdis sigrZe<br />

2 m-ia.<br />

magaliTi 1<br />

amoxseniT grafikulad x 2 = m (1) gantoleba.<br />

amoxsna:<br />

avagoT y = x2 da y = m funqciaTa grafikebi. Tu<br />

davakvirdebiT 1-el naxazs, advilad davaskvniT, rom<br />

erTi amonaxseni, roca m = 0<br />

x 2 = m gantolebas aqvs ori amonaxseni, roca m > 0<br />

arc erTi amonaxseni, roca m < 0<br />

kerZod, Tu m = 0, maSin (1) gantolebis amonaxseni iqneba x = 0.<br />

xolo, roca m > 0, maSin (1) gantolebis amonaxsnebi iqneba x = 1<br />

da x = − (axseniT, ratom?).<br />

2<br />

amrigad,<br />

m0<br />

x∈∅ x∈{0} x∈{ ; − }<br />

magaliTi 2<br />

amoxseniT grafikulad Semdegi gantoleba: 2x2 – 3x + 5 = 0.<br />

amoxsna:<br />

b) (2x2 – 3x + 5 = 0) ⇔ (x2 + 3 5<br />

x +<br />

2 2 = 0) ⇔ (x2 = 3 5<br />

x –<br />

2 2 )<br />

avagoT y = x2 da y = 3 5<br />

x – funqciaTa grafikebi. radgan<br />

2 2<br />

miRebul grafikebs saerTo wertili ara aqvs, maSasadame<br />

gantolebas amonaxseni ar eqneba. e.i. amonaxsenTa<br />

simravle iqneba ∅ .


magaliTi 3<br />

amoxseniT gantolebebi: a) x 2 – 5 = 0; b) 3x 2 + 2 = 0; g) (x – 7) 2 = 10.<br />

amoxsna:<br />

a) (x2 − 5 = 0) ⇔ (x2 = 5) ⇔ (x = ± );<br />

b) (3x2 + 2 = 0) ⇔ (x2 = – 2<br />

3 ) ⇔ (x ∈ ∅);<br />

g) ((x − 7) 2 x – 7 = x = 7 +<br />

= 10) ⇔<br />

x – 7 = – ) ⇔<br />

x = 7 –<br />

e.i. x = 7 + 1 ; x = 7 − 2 .<br />

SeavseT gamotovebuli adgilebi:<br />

1. x 2 – 2x – 3 = 0 gantolebis pirveli koeficientia ? , meore<br />

_ ? , mesame _ ? .<br />

2. Tu y = x2 da y = kx + b wrfes aqvs a) erTi saerTo wertili;<br />

b) ori saerTo wertili; g) arc erTi saerTo wertili<br />

Sesabamisad, x2 – kx – b = 0 gantolebas eqneba a) ? amonaxseni;<br />

b) ? amonaxseni; g) ? amonaxseni.<br />

3. a) Tu x 2 = 3, maSin x = ? ; b) Tu x 2 = –5, maSin x = ? ; g) Tu x 2 = 16,<br />

maSin x = ? .<br />

4. f : x → x2 da g: x → – 1<br />

x – 7 funqciaTa gadakveTis wertilebis<br />

2<br />

abscisebi aris ? = 0 gantolebis amonaxsnebi.<br />

savarjiSoebi:<br />

1 gantoleba amoxseniT grafikulad:<br />

a) x2 + 3x + 2 = 0; b) x2 + 5x + 4 = 0; g) x2 + 2x + 4 = 0;<br />

d) x2 = 1; e) 0,1x2 – 2 = 0; v) 5,4x2 + 3 = 0;<br />

z) x2 + 4x + 4 = 0; T) x2 + 3x + 5 = 0; i) 2x2 – 2 = –3x.<br />

2 amoxseniT gantoleba:<br />

a) x2 = 36; b) x2 = 0; g) x2 = –4;<br />

d) x2 = 0,64; e) x2 = 5 ; v) –3x2 = –48;<br />

z) 0,2x2 + 3 = 0; T) 2x2 = 40; i) x2 = ;<br />

k) x2 + 3 = 12; l) x2 – 0,69 = 1; m) 2 – x2 = 9;<br />

n) (x2 – 5) 2 = 49; o) (2x + 1) 2 = 17; p) (1 – 3x) 2 = 18;<br />

J) (x+2)(x–2)=12; r) (2x – 7)(2x + 7) = 11; s) (3x + 2) 2 – 12x + 21 = 0;<br />

t) (x+1) 2 + x = 3x–1; u) 4x2 –(2–5x2 ) = 1<br />

2 x2 ; f) 3x2 – 5x = 6(5x2 – 2) – 5x.<br />

)<br />

Tu m>0, maSin<br />

(x2 = m) ⇔<br />

⇔ x =<br />

x = – )<br />

aseve,<br />

((x + a) 2 = m) ⇔<br />

⇔<br />

x + a =<br />

x + a = –<br />

)<br />

yuradReba!<br />

gantolebis grafikulad<br />

amoxsnisas<br />

vRebulobT<br />

mis miaxloebiT<br />

amonaxsens!<br />

27


I<br />

<strong>Tavi</strong><br />

28<br />

3 dawereT kvadratuli gantoleba, romlis grafikuli amoxsna<br />

naxazzea mocemuli.<br />

a) b)<br />

4 dawereT kvadratuli gantoleba, romlis grafikuli amoxsna<br />

mocemulia naxazze.<br />

a) b) g)<br />

gasaxseneblad!<br />

x=a-s y=f(x)<br />

funqciis nuli<br />

ewodeba, Tu f(a)=0.<br />

5 ipoveT naxazze mocemul funqciaTa nulebi.


6 ipoveT wris radiusi, Tu misi<br />

farTobi 2 sm sigrZis gverdis mqone<br />

kvadratis farTobis tolia.<br />

7 Tu axla 3 saaTia, ramden saaTSi iqneba pirvelad saaTis isrebi<br />

erT wrfeze?<br />

8 Tu axla 4-is 10 wuTia, ramden saaTSi iqneba pirvelad saaTis isrebs<br />

Soris kuTxe: a) 30°, b) 90°?<br />

9 naxazze samkuTxed ABC-Si<br />

gavlebuli BH simaRle yofs<br />

ABC samkuTxeds or samkuTxedad.<br />

miuTiTeT miRebul samkuTxedebSi<br />

simaRleTa gadakveTis<br />

wertilebi. ramdeni<br />

wertili miiReba?<br />

A<br />

N<br />

B<br />

S wr = S kv<br />

S<br />

M<br />

2 sm<br />

11 naxazis mixedviT ipoveT<br />

BD, Tu AB=5 sm.<br />

C<br />

H<br />

10 M da N wertilebi SABC piramidis,<br />

Sesabamisad, SC da AB wiboebis Suawertilebia.<br />

daasaxeleT monakveTebi<br />

da Sesabamisi samkuTxedebi, romelTa<br />

medianebsac es minakveTebi warmoadgenen.<br />

A<br />

A<br />

C B<br />

60°<br />

B<br />

F<br />

C<br />

D<br />

wris farTobi<br />

gamoiTvleba<br />

formuliT<br />

S = πR 2<br />

29


I<br />

<strong>Tavi</strong><br />

davazustoT!<br />

roca D = 0,<br />

kvadratul<br />

gantoleba aqvs ori<br />

erTmaneTis toli<br />

amonaxseni.<br />

x 1 = x 2 = – b<br />

2a<br />

30<br />

5 kvadratuli gantolebis amoxsna<br />

amocana 1<br />

fotografiul suraTs, zomiT 12sm × 18sm, erTnairi<br />

siganis CarCo aqvs. gansazRvreT CarCos sigane,<br />

Tu misi farTobi suraTis farTobis tolia.<br />

upirveles yovlisa SevniSnoT, rom CarCoiani<br />

suraTis farTobi (ABCD marTkuTxedis farTobi)<br />

toli iqneba CarCos da suraTis farTobebis<br />

jamisa.<br />

amoxsna:<br />

vTqvaT, CarCos sigane x sm-ia, maSin CarCoiani<br />

suraTis zomebi iqneba: AB=18+2x da AD=12+2x,<br />

xolo farTobi ki – S =(18+2x)(12+2x). a.p.T.<br />

ABCD<br />

CarCos farTobi suraTis farTobis tolia,<br />

amitom vwerT gantolebas:<br />

(18 + 2x)(12 + 2x) = 2 · 12 · 18.<br />

((18 + 2x)(12 + 2x) = 2 · 12 · 18) ⇔ (2(9 + x)2(6 + x) – 2 · 12 · 18 = 0) ⇔ |:4<br />

⇔ ((9 + x)(6 + x) – 2 · 3 · 18 = 0) ⇔ (x 2 + 15x + 54 – 108 = 0) ⇔<br />

⇔ (x 2 + 15x – 54 = 0)<br />

miviReT kvadratuli gantoleba, romlis grafikuli amoxsnac,<br />

rogorc viciT, sazogadod, gantolebis miaxloebiT amonaxsens<br />

gvaZlevs. gavecnoT kvadratuli gantolebis amoxsnis analizur<br />

xerxs.<br />

ganvixiloT ax 2 + bx + c = 0, a ≠ 0 (1) sruli kvadratuli gantoleba.<br />

(ax 2 + bx + c = 0) ⇔ |· 4a<br />

⇔ (4a 2 x 2 + 4abx +4ac =0) ⇔ |–4ac<br />

⇔ (4a 2 x 2 + 4abx = –4ac) ⇔ |+b 2<br />

⇔ (4a 2 x 2 + 4abx + b 2 = b 2 – 4ac) | tolobis marcxena mxare sruli kvadratia<br />

⇔ ((2ax + b) 2 = b 2 – 4ac) (2) | miviReT x 2 =m saxis gantoleba. amovxsnaT:<br />

a) Tu b 2 –4ac


g) Tu b 2 – 4ac > 0, maSin<br />

((2ax+b) 2 = b 2 – 4ac) ⇔<br />

e.i. (1) gantolebas aqvs ori gansxvavebuli amonaxseni.<br />

fesvqveSa gamosaxulebas – (b 2 – 4ac)-s diskriminants uwodeben.<br />

igi D asoTi aRiniSneba.<br />

D = b 2 – 4ac.<br />

amrigad, ax 2 + bx + c =0, a≠0 kvadratul gantolebas, Tu:<br />

a) D>0, aqvs ori gansxvavebuli amonaxseni:<br />

x 1 = , x 2 = . (3)<br />

b) D=0 _ erTi amonaxseni: x = – b ufro zustad, ori erTmaneTis<br />

2a<br />

.<br />

toli amonaxseni x = x = –<br />

1 2 b<br />

2a<br />

g) D


I<br />

<strong>Tavi</strong><br />

32<br />

amovxsnaT<br />

formuliT<br />

(3x 2 – 7x = 0) ⇔<br />

⇔ (3x 2 – 7x + 0 = 0)<br />

x =<br />

7 + 7<br />

x = 1 6<br />

7 – 7<br />

x = 2 6<br />

= 7<br />

3<br />

= 0<br />

sruli kvadratuli<br />

gantolebis<br />

amoxsnisas<br />

sasurvelia b da<br />

c koeficientebi<br />

iyos mTeli<br />

ricxvebi, xolo a _<br />

naturaluri ricxvi.<br />

e.i. CarCos sigane 3 sm-ia (x = –18 amocanis amonaxsenad ar gamogvadgeba,<br />

radgan sigrZe yovelTvis arauaryofiTi ricxviT<br />

gamoisaxeba).<br />

magaliTi 1<br />

ramdeni amonaxseni aqvs kvadratul gantolebas?<br />

a) 5x2 – 7x – 1 = 0; b) 2x2 + 3x + 9 = 0.<br />

amoxsna:<br />

a) a = 5; b = –7; c = –1. b) a=2; b=3; c=9.<br />

D = (–7) 2 – 4·5(–1) = 49 + 20 > 0 D = 32 – 4·2·9 = 9–72 < 0<br />

gantolebas aqvs ori gansxvavebuli gantolebas amonaxseni<br />

amonaxseni; ara aqvs.<br />

magaliTi 2<br />

amoxseniT gantoleba:<br />

a) 3x2 =7x; b) 0,7x2 - 1,3x - 2 = 0; g) 3x2 - 4x - 4 = 0.<br />

amoxsna:<br />

a) (3x2 = 7x) ⇔ (3x2 x = 0 x = 0<br />

-7x=0) ⇔ (x(3x-7)=0) ⇔<br />

3x – 7 = 0 ) ⇔<br />

x = 7 ). x∈{0;21<br />

3<br />

3 }<br />

b) (0,7x2 -1,3x - 2 = 0 |⋅10) ⇔ (7x2 - 13x - 20 = 0)<br />

a = 7; b = -13; c = -20.<br />

D=(–13) 2 - 4·7·(–20) = 169 + 560 = 729<br />

x =<br />

13 ±<br />

14<br />

13 + 27<br />

x = = 1 14<br />

20<br />

7 ; x 13 – 27<br />

= = –1. x∈{2 2 14<br />

6<br />

7 ;–1}<br />

g) a=3; b=-4; c=-4. radgan b luwi ricxvia, amitom visargebloT (4)<br />

formuliT:<br />

D<br />

4 = (– 4<br />

2 ) 2<br />

– 3(–4) = 4+12 = 16.<br />

2 ±<br />

x =<br />

3<br />

2 + 4<br />

x = 1 3 = 2; x 2 – 4<br />

= 2 3<br />

amocana 3<br />

= – 2 . x∈{2;– 2<br />

3 3 }<br />

wyalsadenis avzi ori miliT 2 sT 55 wuTSi ivseba. calke pirveli<br />

mili mas 2 saaTiT ufro swrafad avsebs, vidre calke meore mili.<br />

ra dro dasWirdeba TiToeul mils cal-calke avzis asavsebad?<br />

amoxsna:<br />

2 sT 55 wT = 255 sT = 211<br />

60 12 sT.<br />

vTqvaT, marto pirveli mili avzs x saaTSi avsebs, maSin marto<br />

meore mili avzs (x+2) saaTSi aavsebs. 1 saaTSi pirveli mili aavsebs<br />

avzis 1<br />

x<br />

nawils, xolo meore mili – 1<br />

x+2<br />

nawils. orive mili 211<br />

12


saaTSi aavsebs avzis 211 12 ( 1 + 1<br />

x x+2 ) nawils. a.p.T. orive miliT 211<br />

12<br />

saaTSi mTlianad aivso avzi. vwerT gantolebas:<br />

211 12 ( 1 + 1<br />

x x+2 ) = 1 (mTeli avzi 1 erTeulia).<br />

35<br />

12 ( 1 + 1<br />

x x+2 )<br />

= 1; x + 2 + x<br />

x(x + 2)<br />

= 12<br />

35 ;<br />

35x + 35 = 6x 2 + 12x; 6x 2 – 23x – 35 = 0;<br />

23 ±<br />

x =<br />

12<br />

, x 1 = 5; x 2 = – 7<br />

6 .<br />

x + 1<br />

x(x + 2)<br />

= 6<br />

35 ;<br />

pirveli mili avzs avsebs 5 saaTSi, xolo meore _ 7 saaTSi.<br />

SeavseT gamotovebuli adgilebi:<br />

1. b 2 – 4ac-s ? ewodeba.<br />

2. mocemulia ax 2 + bx + c = 0 (1) gantoleba, Tu D>0, maSin (1)<br />

gantoleba aqvs ? amonaxsens Tu D0.<br />

3 amoxseniT kvadratuli gantoleba:<br />

a) x 2 - x - 20 = 0 ; b) 2x 2 - 11x - 6 = 0 ; g) x 2 - x - 56 = 0;<br />

d) 3z 2 - z - 4 = 0 ; e) 2t 2 + 9t + 7 = 0 ; v) 3z 2 -11z +10 = 0 .<br />

z) x 2 + 6x + 5 = 0 ; T) x 2 - 2x - 35 = 0 ; i) 3x 2 - 4x - 5 = 0;<br />

k) 3x 2 -10x + 9 = 0 ; l) 15x 2 - 34x +15 = 0; m) 3x 2 - 8x + 9 = 0 .<br />

n) 84 − 3y 2 − 9y = 0 ; o) 5x − 9 = 4x 2 ; p) 49 − 28x = −4x 2 .<br />

4 amoxseniT gantoleba:<br />

a) 0,2x 2 − 0,1x + 0,012 = 0; b) 0,5t 2 + 0,2t + 0,52 = 0;<br />

g) 2y 2 = 0,18 −1,6y; d) m 2 + 4 m− 2 = 0;<br />

e*) z 2 + 2( +1)z + 2 = 0; v*) 4( −1)t 2 − 6t + ( +1) = 0.<br />

33


I<br />

<strong>Tavi</strong><br />

34<br />

z) 10x 2 −120 + 6x = 98x − 3x 2 − 24; T) 25x 2 −3x+8=3x 2 +25x+3+7x 2 ;<br />

i) x(3x − 7) = (x + 2) 2 + x − 4; k) (x +1)(2x + 3) = 4x 2 − 22.<br />

5* amoxseniT gantoleba:<br />

a) x 3 + 8x 2 + 9x = 0; b) x 3 - x 2 -56x = 0 ;<br />

g) (x 2 + 2x +1) + 3x(x +1) 2 = 0; d) 2x 3 - 5x 2 - 42x = 0;<br />

e) (16x 2 + 8x +1) + 5x(4x +1) 2 = 0; v) (7x 2 +14x + 7) = 24x(x +1) 2 ;<br />

z) (25x 2 + 30x + 9) + (5 − 8x)(5x + 3) 2 = 0; T) x 2 -1- 7x(x -1)(x +1) = 0 .<br />

6 amoxseniT gantoleba:<br />

a) ; b) ;<br />

g) ; d) 9 – ;<br />

e) ; v) ; z) ;<br />

T) . i) ; k) ;<br />

l) ; m) ;<br />

n) ; o) .<br />

7* ipoveT amonaxsenTa simravle:<br />

a) 5x 2 + 6|x| + 1 = 0; b) 5x 2 –7|x| + 2 = 0.<br />

8 ipoveT k-s mniSvneloba, romlisTvisac gantolebis amonaxsnebia:<br />

3; –2; 7; –1.<br />

a) kx 2 – 2x = 0; b) 5x 2 = kx; g) 35x – kx 2 = 0.<br />

9 dawereT mocemuli kvadratuli gantolebis pirveli, meore,<br />

mesame koeficientebi:<br />

a) ax 2 + (2a – 1)x + 5 = 0; b) (a – 1)x 2 – (a + 1)x + 2a = 0;<br />

10 a-s ra mniSvnelobisaTvis aqvs kvadratul gantolebas erTi<br />

amonaxseni:<br />

a) 2x 2 - 3ax +1= 0 ; b) x 2 - 4ax - 5a = 0; g) (a - 1)x 2 - 2x + a +1= 0.<br />

11 a-s ra mniSvnelobisaTvis aqvs kvadratul gantolebas ori<br />

gansxvavebuli amonaxseni:<br />

a) 4x 2 + 3x + a = 0; b) - 4x 2 + ax +8 = 0; g) ax 2 + 3x + 7 = 0 .<br />

12 a-s ra mniSvnelobisaTvis ara aqvs gantolebas amonaxseni:<br />

a) 3x 2 - 2x - a = 0; b) - 7x 2 + ax +1= 0; g) (a – 1)x 2 + 2x +1= 0 .<br />

13* amoxseniT kvadratuli gantoleba:<br />

a) x 2 + 2kx - 3 = 0 ; b) 4x 2 - 2(k - 2)x - 2k = 0.<br />

14 ricxvis namravli missave mesamedze 108-is tolia. ipoveT es<br />

ricxvi.<br />

15 ori momdevno ricxvis namravli 55-iT metia maTsave jamze.<br />

ipoveT es ricxvebi.


16 ricxvis namravli missave mexuTedze 80-is tolia. ipoveT es<br />

ricxvi.<br />

17 gasammagebuli ricxvis namravli mis mecxredze 108-is tolia.<br />

ipoveT es ricxvi.<br />

18 oTxi momdevno naturaluri ricxvis kvadratebis jami 446-is<br />

tolia. ipoveT es ricxvebi.<br />

19 Tu kvadratis TiToeuli gverdis sigrZes 1sm-iT gavzrdiT,<br />

maSin miRebuli kvadratis farTobi 3-jer meti aRmoCndeba<br />

Tavdapirveli kvadratis farTobze. ipoveT Tavdapirveli<br />

kvadratis gverdi.<br />

20 kvadratis formis muyaos furcels 5 sm siganis zoli<br />

CamoaWres. furclis darCenili nawilis farTobi 36sm 2 -ia.<br />

ipoveT muyaos furclis Tavdapirveli zomebi.<br />

21 kvadratis formis Tunuqis furcelze gakeTebulia<br />

naxvretebi ise, rogorc es naxazzea.<br />

a) ramdeni naxvreti iqneba sul, Tu pirvel rig-<br />

Si n naxvretia?<br />

b) saWiroa gakeTdes 113 naxvreti. ramdeni naxvreti<br />

unda iyos pirvel rigSi? (nax. 1).<br />

nax. 2<br />

nax. 4<br />

22 ra sigrZisaa marTkuTxedis (nax.2)<br />

gverdebi, Tu b gverdis sigrZe a gverdis<br />

sigrZis 3 -ia, xolo diagonalze 8 sm-iT na-<br />

4<br />

klebia.<br />

23 me-3 naxazis mixedviT<br />

aRadgineT amocana da ipoveT<br />

wrewiris radiusi.<br />

24 ipoveT tolferda samkuTxedis<br />

fuZis sigrZe (nax.4),<br />

Tu ferdis sigrZe a-s tolia,<br />

xolo simaRle ferdis naxevaria.<br />

25 me-5 naxazis mixedviT<br />

aRadgineT amocana da a gverdi<br />

gamosaxeT h-is saSualebiT.<br />

nax. 1<br />

nax. 3<br />

nax. 5<br />

35


I<br />

<strong>Tavi</strong><br />

navis sakuTari<br />

siCqarea navis siCqare<br />

mdgar wyalSi.<br />

36<br />

26 naxazis mixedviT aRadgineT amocana da ipoveT<br />

CK-s sigrZe.<br />

27 wiladis mniSvneli 4-iT metia mricxvelze,<br />

Tu am wiladis mricxvelsac da mniSvnelsac<br />

3-iT gavzrdiT, maSin wiladi 1 -iT gadiddeba.<br />

9<br />

ipoveT Tavdapirveli wiladi.<br />

28 400 km sigrZis manZili Cqarma matarebelma gaiara 1 saaTiT<br />

ufro swrafad, vidre sabargom. ras udris TiToeuli matareblis<br />

moZraobis siCqare, Tu sabargo 1 saaTSi gadioda 20 kmiT<br />

nakleb manZils, vidre Cqari matarebeli?<br />

29 Tu matareblis siCqares 10km/sT-iT gavzrdiT, maSin igi 720kmis<br />

gavlas 1 saaTiT nakleb dros moandomebs. ipoveT matareblis<br />

Tavdapirveli siCqare.<br />

30 manZili or navsadgurs Soris mdinariT 48 km-ia. gemi am manZilis<br />

gavlas iqeT-aqeT 5 sT-s andomebs. ipoveT gemis siCqare<br />

mdgar wyalSi, Tu mdinaris dinebis siCqare 4km/sT-ia.<br />

31 navma mdinaris dinebis sawinaaRmdego mimarTulebiT 221 2 kilometri<br />

gaiara, xolo dinebis mimarTulebiT – 281 2 kilometri.<br />

sul am mgzavrobas 8 saaTi dasWirda. ipoveT navis saku-<br />

Tari siCqare, Tu mdinaris dinebis siCqare 21 2 km/sT-ia.<br />

32 or qalaqs Soris manZili 840km-ia. am qalaqebidan gamosuli<br />

matareblebi erTmaneTs Sua gzaSi Sexvdnen. ipoveT TiToeuli<br />

matareblis siCqare, Tu cnobilia, rom meore gamovida<br />

40 wuTiT adre da misi siCqare 7km/sT-iT naklebia pirveli<br />

matareblis siCqareze.<br />

33 15 tona bostneulis gadasazidad saWiro iyo gansazRvruli<br />

tvirTmzidaobis ramdenime sabarguli. aseTi tvirTmzidaobis<br />

sabargulebis uqonlobis gamo garaJma 1 toniT naklebi<br />

2<br />

tvirTmzidaobis, magram erTiT meti sabarguli gagzavna.<br />

ramden tona bostneuls itevda TiToeuli sabarguli?<br />

34 18 tona Rvino garkveuli tevadobis kasrebSi unda CaesxaT,<br />

magram aseTi kasrebis uqonlobis gamo Rvino 0,3t-iT meti<br />

tevadobis kasrebSi gaanawiles, risTvisac 5 kasriT naklebi<br />

dasWirdaT. ramden kasrSi gaanawiles Rvino?<br />

35 qsovilis fasma imdeni procentiT daiklo, ramdeni laric<br />

Rirda fasebis daklebamde. ramdeni procentiT gaiafda qsovili,<br />

Tu 1 m-is fasi 16 lari gaxda?


36 likam da Takom yvavilebis dargva nakveTSi 4 saaTSi daam-<br />

Tavres. ramdeni saaTi dasWirdeboda TiToeuls cal-calke<br />

am yvavilnaris gasaSeneblad, Tu marto likas SeeZlo<br />

yvavilebis dargva 6 saaTiT adre daesrulebina, vidre marto<br />

Takos?<br />

37 orma glexma simindis yana 6 dReSi gaToxna. ramdeni dRe das-<br />

Wirdeboda TiToeuls cal-calke am yanis gasaToxnad, Tu<br />

erTs damoukideblad SeeZlo mTeli samuSaos Sesruleba 5<br />

dRiT nakleb droSi, vidre meores?<br />

38 Tu axla saaTis isrebs Soris kuTxe 18 gradusia, ramden saa-<br />

TSi iqneba pirvelad maT Soris kuTxe 66°?<br />

39 ipoveT naxatze gamosaxul saaTis isrebs Soris<br />

kuTxis gradusuli zoma.<br />

40 sakoordinato sibrtyeze moniSneT yvela is<br />

P(x;y) wertili, romlisTvisac gamosaxulebas<br />

azri aqvs:<br />

a) ; b) + ; g) + ; d) ; e) .<br />

41* a ricxvis ra mniSvnelobebisaTvis ar eqneba (x − a)( +1)= 0<br />

gantolebas amonaxseni?<br />

42 ipoveT n, Tu m 5–n = 4 da m 3+n = 64.<br />

43 ipoveT y = |x – 4| funqciis udidesi da umciresi mniSvnelobebi<br />

[1;6] intervalSi.<br />

44 sad mdebareobs y=x 2 +bx+c parabolas wvero, Tu<br />

a) b>0; c>0; D>0; b) b0; D0; c0<br />

(daxazeT Sesabamisi sqematuri naxazebi)<br />

amocana damoukidebeli kvlevisTvis:<br />

11<br />

12<br />

1<br />

10 2<br />

9 3<br />

8 4<br />

7<br />

6<br />

5<br />

45 a-s ra mniSvnelobE<br />

BebisTvis aqvs gantolebas mxolod erTi<br />

amonaxseni?<br />

a) ax 2 – 12x + 3a – 3 = 0; b) (a – 3)x 2 + 5x + a + 3 = 0.<br />

37


I<br />

<strong>Tavi</strong><br />

38<br />

6 amovxsnaT<br />

jgufuri mecadineoba<br />

kvadratuli utoloba<br />

1. amovxsnaT utoloba x 2 – 4 > 0.<br />

davSaloT mamravlebad utolobis marcxena mxare: (x – 2)(x + 2) > 0 .<br />

ra SemTxvevaSi iqneba ori<br />

ricxvis namravli dadebiTi?<br />

(1) ricxviT wrfeze aRniSnulia x–2>0<br />

(wiTlad) da x–20 (wiTlad) x+2 0) ⇔ (x ∈ (–∞;–2) (2;∞)).<br />

2. amovxsnaT x 2 – 3 ≤ 0 utoloba.<br />

(x 2 – 3 ≤ 0) ⇔ ((x − )(x + ) ≤ 0).<br />

rogori ori ricxvis namravli<br />

iqneba uaryofiTi?<br />

savarjiSoebi:<br />

1 amoxseniT utoloba:<br />

a) (x–2)(x+5)>0; b) x(x+3)≥0; g) (2x–3,5)(x+3,5)≥0;<br />

d) (x+1)(x+4)0; v) (5x–1)(x+2)≤0;<br />

z) (x–5)(3x+1) x + 2) ⇔ x∈(−∞;–1) (2;∞))<br />

><br />

>


7 vietas Teorema<br />

1 SeadgineT dayvanili kvadratuli gantoleba, Tu cnobilia,<br />

rom misi fesvebia: x 1 =2, x 2 =3.<br />

vietis Teorema:<br />

Tu ax2 + bx + c = 0 kvadratuli gantolebis diskriminanti D≥0,<br />

maSin misi fesvebis jami – b<br />

­s, xolo fesvebis namravli<br />

c<br />

a<br />

­s tolia .<br />

a<br />

damtkiceba:<br />

rogorc cnobilia, roca D≥0 kvadratul gantolebas aqvs ori<br />

amonaxseni (an gansxvavebuli an toli).<br />

x 1 = , x 2 =<br />

x + x = 1 2 +<br />

− b +<br />

=<br />

2<br />

b − 4ac − b −<br />

2a<br />

2<br />

b − 4ac<br />

=<br />

= –2b b<br />

= –<br />

2a a .<br />

xolo x ·x = 1 2 ·<br />

2<br />

2 2<br />

( − b) + b − 4ac<br />

= 2<br />

4a<br />

= c<br />

a .<br />

amrigad,<br />

roca D≥0<br />

x + x = – 1 2 b<br />

a , x1 ·x c<br />

= 2 a .<br />

marTebulia vietis Teoremis Sebrunebuli Teoremac:<br />

mocemuli x 1 da x 2 ricxvebi iseTi x 2 +px+q=0 gantolebis amonaxsnebia,<br />

sadac p=–(x 1 +x 2 ) da q=x 1 x 2 .<br />

magaliTi 1<br />

amoxseniT gantoleba vietis Teoremis gamoyenebiT:<br />

a) x 2 –x–12=0; b) x 2 +8x+15=0.<br />

amoxsna:<br />

a) –12 davSaloT mamravlebad:<br />

–12=1·(–12)=(–1)·12=2·(–6)=(–2)·6=(–3)·4=3·(–4). vietis Teoremis Tanaxmad<br />

miRebuli Tanamamravlebidan gantolebis amonaxsnebi<br />

iqnebian isini, romelTa jamic 1-is tolia: –3+4=1.<br />

e.i. x =–3, x =4.<br />

1 2<br />

fransua vieta<br />

(1540-1603)<br />

!Tu 2 x +bx+c=0, gantolebas<br />

(a=1; b;c∉Z)<br />

aqvs racionaluri<br />

fesvebi, maSin<br />

isini aucileblad<br />

mTeli ricxvebia.<br />

39


I<br />

<strong>Tavi</strong><br />

x 1 da x 2 ricxvebi<br />

arian<br />

x 2 –(x 1 +x 2 )x+x 1 x 2 =0<br />

gantolebis<br />

amonaxsnebi<br />

40<br />

b) 15=1·15=(–1)(–15)=3·5=(–3)(–5)<br />

1+15=16; –1–15=–16; 3+5=8; –3–5=–8.<br />

radgan (–3)(–5)=15 da –3–5=–8, amitom x 2 +8x+15=0 gantolebis amonaxsnebia:<br />

x 1 = –3, x 2 = –5.<br />

magaliTi 2<br />

SeadgineT kvadratuli gantoleba, Tu misi fesvebia –1 da 5.<br />

amoxsna:<br />

vietis Teoremis Sebrunebuli Teoremis mixedviT SesaZlebelia<br />

SevadginoT dayvanili x2 +px+q=0 gantoleba, sadac p=–(x +x ) da<br />

1 2<br />

q = x x . 1 2<br />

e.i. p = –4 da q = –5.<br />

saZiebeli gantolebaa x2 – 4x – 5 = 0.<br />

SeavseT gamotovebuli adgilebi:<br />

1 x 2 +5x–7=0 gantolebisTvis x 1 +x 2 = ? da x 1 x 2 = ? .<br />

2 x 2 –7x–1=0 gantolebisTvis x 1 +x 2 = ? da x 1 x 2 = ? .<br />

3 1 da –1 arian x 2 – ? x+ ? =0 gantolebis fesvebi.<br />

4 x 2 +2x–5=0 gantolebis fesvebi ? niSnianebia.<br />

savarjiSoebi:<br />

1 gantolebis amouxsnelad ipoveT misi fesvebis jami da namravli<br />

(Tuki isini arseboben).<br />

a) x 2 –12x+16=0; b) 5x 2 –7x+2=0; g) 3x 2 –2x–1=0;<br />

d) 3x 2 +51x–12=0; e) –1,5x 2 –2x+2=0; v) 4x 2 –7=0;<br />

z) 7x 2 – 7 x=0; T) ( 3 +1)x 2 –2=0; i) ( 2 –1)x 2 –2x=0.<br />

2 vietis Teoremis gamoyenebiT SeamowmeT aris Tu ara mocemuli<br />

simravle Sesabamisi kvadratuli gantolebis amonaxsenTa simravle:<br />

a) x2 +7x+12=0 {3;4}; b) m2 g) 8t<br />

+3m+2=0 {–2;–1};<br />

2 –10t+3=0 { 1 3<br />

;<br />

2 4 }; d) 4x2 +8x–5=0 { 1 5<br />

; –<br />

2 2 }.<br />

3 SeadgineT kvadratuli gantoleba, romlis amonaxsnebia x da x :<br />

1 2<br />

a) x =1, x =–3; 1 2<br />

d) x = 1<br />

b) x =2, x =4; 1 2 g) x =0,3, x =1,5;<br />

1 2 1<br />

2 , x2 =2<br />

5 ; e) x1 = x2 = – 2<br />

3 ; v) x1 = 3, x 2<br />

= 2 3 ;<br />

z) x =2– 1 5, x =2+ 2 5; T) x =x =3 5 –1; 1 2 i) x =1– 1 2 , x =2+ 2 2 .


4 SeadgineT kvadratuli gantoleba, Tu misi fesvebis saSualo<br />

ariTmetikuli A-s, xolo saSualo geometriuli G-s tolia:<br />

a) A=4, G=2; b) A=16, G=12; g) A=100, G=100.<br />

5 amoxseniT kvadratuli gantoleba vietis Teoremis gamoyenebiT:<br />

a) x 2 +5x+6=0; b) x 2 –10x+16=0; g) t 2 +4t–21=0;<br />

d) x 2 –3x+2=0; e) x 2 –2x–3=0; v) y 2 –9y+14=0.<br />

6 ipoveT ricxvTa yvela wyvili, romelTa a) jamia 8, xolo namravli<br />

15; b) jamia 7, namravli ki — 10.<br />

7 ipoveT p ricxvi, Tu gantolebis erT-erTi amonaxseni mocemuli<br />

ricxvia:<br />

a) x 2 –3x+p=0, x 1 =2; b) x 2 +px+4=0, x 1 =–2;<br />

g) 2x 2 +px–1=0, x 1 =1; d) x 2 –px+15=0, x 1 =3.<br />

8 gantolebis amouxsnelad daadgineT misi amonaxsnebis niSnebi:<br />

a) 3x 2 –2x–1=0; b) 2x 2 +5x+1=0; g) x 2 –4x+3=0;<br />

d) y 2 –7x–11=0; e) 0,5y 2 –12y+4=0; v) 5m 2 +8m+1=0.<br />

9 gansazRvreT 5x 2 –4x–7=0 gantolebis fesvebis niSnebi. daadgineT,<br />

romeli fesvis modulia meti.<br />

10* m-is ra mniSvnelobebisTvis eqneba gantolebas sxvadasxva<br />

niSniani fesvebi? gansazRvreT im fesvis niSani, romlis modulic<br />

metia:<br />

a) x 2 –7x+m=0; b) x 2 +3x+m=0.<br />

11* x2 –15x+26=0 gantolebis amouxsnelad ipoveT 1<br />

+<br />

x1 1<br />

, sadac x<br />

x 1<br />

2<br />

da x mocemuli gantolebis fesvebia.<br />

2<br />

12* SeadgineT kvadratuli gantoleba, romlis fesvebi 3-jer metia<br />

15x 2 –7x–3=0 gantolebis fesvebze (gantolebis amouxsnelad).<br />

13* q-s ra mniSvnelobisaTvis iqneba x 2 –6x+q=0 gantolebis fesvebis<br />

sxvaoba 2-is toli.<br />

14 p-s ra mniSvnelobisaTvis iqneba x 2 +2px–12=0 gantolebis fesvebis<br />

Sefardeba –3-is toli.<br />

15 daamtkiceT, rom ax 2 +bx+c=0 gantolebis fesvi, roca c≠0 ar<br />

SeiZleba iyos ricxvi 0.<br />

16* daamtkiceT, rom ax 2 +bx+a=0 gantolebis fesvebi (Tuki arseboben)<br />

urTierTSebrunebuli ricxvebia.<br />

41


I<br />

<strong>Tavi</strong><br />

42<br />

17 amoxseniT gantoleba:<br />

a) 2y2 + 11y + 10 = 0; b) 3z2 – 4z – 2 = 0;<br />

3<br />

g)<br />

x2 –9 +<br />

1 3<br />

2 =<br />

(3–x) 2x2 ;<br />

+6x<br />

x+2 x+3<br />

d) +<br />

x+1 x–2 =<br />

29<br />

(x+1)(x–2)<br />

18 soflidan qalaqSi mimavali avtobusi Sua gzaze 10 wuTiT<br />

SeaCeres. qalaqSi rom droze Casuliyo mZRolma siCqare<br />

12 km/sT-iT gazarda. ipoveT avtobusis Tavdapirveli siCqare,<br />

Tu qalaqamde manZili 80 km-ia.<br />

19 daamtkiceT, rom oTxkuTxedi rombia, Tu misi wveroebi warmoadgens<br />

a) marTkuTxedis, b) tolferda trapeciis gverdebis<br />

Suawertilebs.<br />

20 ABCD paralelogramis AC diagonalis sigrZea 18sm.<br />

AB gverdis M Suawertili SeerTebulia D wverosTan. ipoveT<br />

monakveTebi, romlebadac AC diagonali iyofa DM<br />

monakveTiT.<br />

21 xis simaRlis gasazomad SeiZleba gamoviyenoT sarke<br />

ise, rogorc naxatzea naCvenebi. sinaTlis sxivi FD, sarkidan<br />

airekleba D wertilSi da xvdeba adamians TvalSi<br />

(B wertilSi). daadgineT xis simaRle, Tu AB=165sm;<br />

AD=12sm, DE=4,8m (cxadia ∠1=∠2).<br />

22 naxazze AP mxebia. Semdeg winadadebebidanromeliSeiZlebaiyosmcdari?<br />

a) AB·BC=AM·MK; g) AP 2 =AM·AK;<br />

b) KN·NM=CN·NP; d) AM·AK=AB·AC.<br />

amocana damoukidebeli kvlevisTvis:<br />

23 ipoveT a-s yvela is mniSvneloba, romelTaTvisac<br />

(x 2 +5x+a)(4x 2 –7x+a)=0 gantolebis yvela fesvis namravli<br />

1-is tolia.<br />

C<br />

K<br />

N<br />

B<br />

.<br />

M<br />

P<br />

A


8 kvadratuli<br />

samwevris daSla<br />

mamravlebad<br />

daSaleT mamravlebad:<br />

a) x 2 –64x; b) 16x 2 –25; g) x 2 –5x+6; d) x 2 –x–6.<br />

ax 2 +bx+c saxis mravalwevrs, sadac a, b, c∈R da a≠0, xolo x<br />

cvladia, kvadratuli samwevri ewodeba .<br />

x 2 –2x+3 da –3x 2 –0,5x+1 kvadratuli samwevrebia. cxadia, kvadratuli<br />

samwevris mniSvneloba damokidebulia cvladis mniSvnelobaze.<br />

magaliTad, Tu x=1, maSin 2x 2 –3x+5=4, xolo Tu x=0, ma-<br />

Sin 2x 2 –3x+5=5 da a.S.<br />

cvladis im mniSvnelobas, romlisTvisac kvadratuli<br />

samwevris mniSvneloba nulis tolia, kvadratuli samwevris<br />

fesvi ewodeba .<br />

Tu ax 2 +bx+c samwevris fesvebia x 1 da x 2 , maSin risi toli<br />

iqneba ax 2 +bx+c=0 gantolebis fesvebi? (pasuxi daasabuTeT)<br />

cxadia, kvadratuli samwevris fesvebis raodenoba iseve, rogorc<br />

kvadratuli gantolebis amonaxsenTa raodenoba damokidebulia<br />

diskriminantze:<br />

Tu D>0, kvadratul samwevrs eqneba ori gansxvavebuli fesvi,<br />

Tu D=0, kvadratul samwevrs eqneba erTi fesvi (ori toli fesvi),<br />

Tu D


I<br />

<strong>Tavi</strong><br />

44<br />

yuradReba: Tu D=0, maSin, rogorc cnobilia,<br />

x 1 =x 2 , amitom ax 2 +bx+c=a(x–x 1 ) 2<br />

Tu D


savarjiSoebi:<br />

1 SesaZlebelia Tu ara, rom sxvadasxva kvadratul samwevrs<br />

hqondes erTi da igive fesvebi?<br />

2 SesaZlebelia Tu ara, rom sxvadasxva kvadratul funqciebs<br />

hqondeT erTi da igive nulebi? dadebiTi pasuxis SemTxvevaSi<br />

aCveneT, ra aqvT saerTo da riT gansxvavdebian maTi grafikebi<br />

erTmaneTisgan.<br />

3 rogor iqnebian ganlagebulni erTmaneTis mimarT kvadratul<br />

funqciaTa grafikebi, romelTa<br />

a) fesvebis jami erTmaneTis tolia;<br />

b) fesvebis namravli erTmaneTis tolia.<br />

4 ipoveT kvadratuli samwevris fesvebi:<br />

a) x 2 –8x+15; b) y 2 –7y+6; g) x 2 +15x+56;<br />

d) 0,3x 2 +1,5x–0,9; e) 0,2m 2 +3m–20; v) 3x 2 –3x+1.<br />

5 SeamowmeT, aqvs Tu ara kvadratul samwevrs fesvebi. dadebiTi<br />

pasuxis SemTxvevaSi ipoveT maTi jami da namravli:<br />

a) 3x 2 –2x–5; b) 2t 2 –t+5; g) 3,4x 2 –14x+1;<br />

d) 5m 2 –12m+2; e) 5m 2 –12m–2; v) 0,3x 2 –2x–1.<br />

6 kvadratuli samwevri daSaleT mamravlebad:<br />

a) x2 –2x–15; b) x2 –5x–14; g) x2 –x–20; d) 2x2 –x–3;<br />

e) 8t2 –6t+1; v) 25t2 –20t+4; z) 4z2 –12z+9; T) –7x2 +22x–3;<br />

i) –2x2 +5x+7; k) –35x2 +19x–2; l) –3x2 +38x–120; m) –3x2 +6x+9;<br />

n) x2 – 3 1<br />

x+<br />

4 8 ; o) x2 +2x+ 3<br />

;<br />

4<br />

1<br />

p)<br />

4 a2 –2a+4; J) – 2<br />

3 a2 –4a–6.<br />

7 SekveceT wiladi:<br />

a)<br />

x2 –5x+6<br />

x2 +4x–12<br />

; b)<br />

d)<br />

2t2 –6t–8<br />

–3t2 –4t–1<br />

; e)<br />

7m2 +m–8<br />

7m–7<br />

x2 –16<br />

x2 –x–12<br />

8 amoxseniT gantoleba:<br />

a)<br />

x2 +7x+10<br />

x2 –x–6<br />

=0; b)<br />

g)<br />

13<br />

2x2 +x–21 +<br />

1<br />

2x+7 =<br />

6<br />

x2 ;<br />

–9<br />

d)<br />

; g)<br />

; v)<br />

2x 2 –3x–2<br />

a+110–a 2<br />

a2 –22–9a<br />

2x2 –3x–2<br />

8x2 –2<br />

6x 2 +5x+1 =0;<br />

3<br />

x+2<br />

+ 2x–1<br />

x+1 =<br />

9 ageT y = x2 –2x–8<br />

da y = x + 2 funqciaTa grafikebi.<br />

x–4<br />

riT gansxvavdeba es grafikebi erTmaneTisagan?<br />

;<br />

.<br />

2x–1<br />

x 2 +3x+2 .<br />

45


I<br />

<strong>Tavi</strong><br />

gavixsenoT!<br />

x = a, maSin a 2 = x.<br />

46<br />

10* amoxseniT gantoleba:<br />

a) x − 2 = x–4; b) 3x + 1 = x–1.<br />

11 velosipedistma 20 km sigrZis aRmarTi da 60 km sigrZis swori<br />

gza 6 saaTSi gaiara. ra siCqariT moZraobda velosipedisti<br />

gzis TiToeul ubanze, Tu misi siCqare aRmarTze 50 km/sT-iT<br />

naklebia, vidre swor gzaze?<br />

12 Tu 5 katas 5 Tagvis dasaWerad sWirdeba 5 wuTi, ramdeni kataa<br />

saWiro imisTvis, rom 100 wuTSi daiWiron 100 Tagvi?<br />

13 sferos zedapirze aRebulia nebismieri<br />

3 wertili. ra aris albaToba imisa,<br />

rom es wertilebi aRmoCndeba erT<br />

naxevarsferoze?<br />

A B<br />

14 sami adamiani A, B da C iTvlidnen 4 feris burTulebs, amasTan<br />

yoveli maTgani sworad arCevda 2 fers, xolo danarCeni ori<br />

SeiZleba areoda. erTi ver arCevda wiTels da forToxlisfers.<br />

meore forToxlisfers da yviTels, mesame yviTels da<br />

mwvanes. ramdeni da ra feris burTula iyo, Tu daTvlis Sedegebi<br />

moyvanilia cxrilSi.<br />

wiTeli forToxlisferi yviTeli mwvane<br />

A 2 5 7 9<br />

B 2 4 9 8<br />

C 4 2 8 9<br />

amocana damoukidebeli kvlevisTvis:<br />

15 daSaleT mravalwevri mamravlebad:<br />

a) 3x 2 –5xy–2y 2 ; b) y 4 –xy 3 –xy+x 2 .<br />

C


Seamowme Seni codna:<br />

1 Tu f(x)=x 2 funqciis grafikze<br />

mdebareobs (a;b) wertili, maSin<br />

amave grafikis wertilia:<br />

a) (–a;–b); b) (a;–b);<br />

g) (–a;b); d) (–a;a+1).<br />

2 y = x 2 da y = –5 wirebs aqvT:<br />

a) erTi saerTo wertili;<br />

b) arc erTi saerTo wertili;<br />

g) ori saerTo wertili;<br />

d) sami saerTo wertili.<br />

3 2x2 – 3x – 7 = 0 gantolebis amonaxsnebi<br />

aris f da g funqciaTa grafikebis<br />

gadakveTis wertilTa<br />

abscisebi, sadac:<br />

a) f : x → x2 b) f : x → x2 g : x → 1<br />

x–7.<br />

2<br />

3<br />

g : x →<br />

2 x+7.<br />

g) f : x → x2 d) f : x → x2 g : x → 3 7<br />

x+ .<br />

2 2<br />

g : x → 3x+7.<br />

4 x 2 =b–1 gantolebas aqvs ori gansxvavebuli<br />

amonaxseni, Tu:<br />

a) b>0; b) b≥0; g) b1.<br />

5 kvadratul gantolebas ara aqvs<br />

amonaxseni mxolod maSin, roca:<br />

a) D0; g) D≥0; d) D≤0.<br />

6 ax 2 +bx+c=0 kvadratul gantolebas<br />

aqvs ara umetes erTi amonaxseni<br />

mxolod maSin, roca<br />

a) D≤0; b) D0.<br />

7 Tu x 2 +kx+15=0 gantolebis fesvia<br />

5, maSin k=<br />

a) 5; b) -8; g) 8; d) 10.<br />

8 Tu (x+5)(x-8)≥0, maSin x∈<br />

a) (-5;8); b) (–∞;–5) (8;∞);<br />

g) x∈[8;∞); d) [–∞;–5) [8;∞).<br />

9 y =<br />

area:<br />

2<br />

4 − x funqciis gansazRvris<br />

a) x


I<br />

<strong>Tavi</strong><br />

48<br />

I <strong>Tavi</strong>s damatebiTi savarjiSoebi:<br />

1 aageT A da B wertilebis simetriuli wertilebi x da y RerZebis mimarT,<br />

Tu<br />

a) A( – 2;3), B(1; – 2); b) A( – 3; – 5), B(1;4).<br />

2 aageT y = 2x – 1, x∈[1;3] monakveTis simetriuli monakveTebi rogorc x,<br />

aseve y RerZis mimarT.<br />

4 amoxseniT grafikulad:<br />

a) x2 + x – 6 = 0; b) 1,7x2 + 1,7x – 10,2 = 0; g) 3x2 + 15x + 12 = 0;<br />

d) 5x2 = 12; e) 0,2x2 = 1,2; v) 2x2 = 5x;<br />

z) 4x2 + 11x = 0; T) 2,3x2 + 5 = 0; i) x2 + 4x + 5 = 0.<br />

5 amoxseniT gantoleba:<br />

a) 5x2 – 7x = 0; b) 0,3x = 7,2x2 ; g) 8x2 = 5,12;<br />

d) (2x + 5) 2 = 13; e) 12x2 – 9x = 3(1 – 3x); v) (3 – 4x) 2 – 17 = 0;<br />

z) x2 – 3x – 28 = 0; T) 8x2 + x – 75 = 0; i) 3x2 + 11x – 34 = 0;<br />

k) 16x2 – 18x + 5 = 0; l) 2t2 – 4t + 3 = 0; m) 2m2 – 9m + 4 = 0;<br />

n) x2 – 2 3x – 72 = 0; o) x2 – 5 2x + 12 = 0; p) 5x2 – 3x + 2 7 = 0.<br />

6 amoxseniT gantoleba:<br />

a) 12x2 + 2x = 9x2 + 9x – 2; b) 8y2 + 20 + 4y = 11y2 – 7y;<br />

g) 2m(3m – 4) + 4 = 5m – 3; d) 2(x + 1) – 8x2 = 9x – 11x2 ;<br />

e) 7x2 + 4x – 10 = 10x2 – 7x; v) 3(5 – 2z) = z(12z – 2) + 10 – 4z;<br />

7 amoxseniT gantoleba:<br />

a) (x + 2) 2 + x – 4 = x(3x – 7); b) (3p + 5) 2 – p(7p – 3) = 29p + 25;<br />

g) (4t + 5) 2 – (2t + 9) 2 = (t + 2) 2 ; d) (4x – 5) 2 = (3x – 1) 2 – (7x – 6) 2 ;<br />

e) 2(3x – 1) 2 = (6x + 1) 2 – 6x + 1; v) (12y – 5) 2 = (6y – 4) 2 – 9(y – 1).<br />

8 ipoveT gantolebis amonaxsenTa miaxloebiTi mniSvneloba 0,1-mde sizustiT.<br />

a) x2 – 2x – 2 = 0; b) 2x2 – 3x – 1 = 0; g) x2 – 7x + 5 = 0;<br />

d) 2x2 + 15x + 5 = 0; e) 3x2 + 14x + 4 = 0; v) 4x2 + 3x – 2 = 0.<br />

9 ipoveT gantolebis amonaxsenTa simravle:<br />

a) 19t3 – 7t2 = 16t3 + 4t2 + 20t; b) (3 + 2x)(5 – x) = 0;<br />

g) 3x4 + 2x3 + 5x2 = x2 – 3x3; d) x(3 + 4x)(2 – 5x)(8x – 1) = 0;<br />

e) x(x – 2) – 5(x – 2) = 0; v) (5 – x)(x – 2) – 4(x – 5) = 0.<br />

10*. ipoveT gantolebis amonaxsenTa simravle:<br />

a) (x2 – 5) 2 + 4(x2 – 5) – 5 = 0; b) (x2 + 3) 2 + 84 = 19(x2 + 3).


12 ipoveT gantolebis amonaxsenTa simravle:<br />

2x<br />

3 4x<br />

7<br />

a) 7;<br />

2x<br />

−3<br />

2x<br />

− 4<br />

b) ;<br />

g) ; d) .<br />

13* ipoveT gantolebis amonaxsenTa simravle:<br />

a) ; b) ;<br />

g) ; d) ;<br />

e)<br />

z)<br />

32<br />

1 1<br />

1 1<br />

1<br />

<br />

; v) <br />

0;<br />

3 2<br />

2<br />

3 2<br />

x − 2x<br />

− x 2 ( x −1)(<br />

x − 2)<br />

x 1<br />

3(<br />

x − 4)<br />

2(<br />

x 3)<br />

x − 4x<br />

3x<br />

−12<br />

x<br />

x<br />

3 <br />

3 −<br />

2 x<br />

<br />

2 x<br />

3 −<br />

3 <br />

2<br />

<br />

2<br />

3x<br />

10x<br />

2 −<br />

1−<br />

y 5 1<br />

y 5 9y<br />

; T) . 2<br />

2<br />

1<br />

y 5 1−<br />

y 5 1−<br />

5y<br />

15 ipoveT Semdeg funqciaTa grafikebis gadakveTis wertilebis koordinatebi:<br />

6<br />

7<br />

a) y da y=3x+8; b) y=5x+6 da y .<br />

5x<br />

−1<br />

2x<br />

9<br />

16 a-s ra mniSvnelobisaTvis aris gantolebis erT-erTi fesvi 2-is<br />

toli:<br />

a) 5a = 2x2 ; b) 0,5ax – 3x2 = 0; g) ax2 = 21;<br />

d) 0,75ax2 = 1,5; e) ax2 – 4x + 1 = 0; v) (2a – 1)x2 – 5ax – 1 = 0?<br />

17 daamtkiceT, rom Tu a + b + c = 0, maSin ax 2 + bx + c = 0 gantolebis erTerTi<br />

fesvi 1-is tolia.<br />

18 daamtkiceT, rom Tu x 0 aris ax 2 + bx + c = 0 gantolebis fesvi, maSin x 1 =<br />

ax 0 iqneba x 2 + bx + ac = 0 gantolebis fesvi.<br />

19* ipoveT a-s is mniSvneloba, romlisTvisac gantolebas eqneba erTi<br />

amonaxseni:<br />

a) 2x2 – (3a – 1)x + a – 1 = 0; b) ax2 = 4ax + a – 7;<br />

g) x2 + ax(x + 1) = a(x – 1) – x; d) – 3x2 + x + (a – 1) 2 = 0.<br />

20 a-s ra mniSvnelobisaTvis eqneba gantolebas 1) ara umetes erTi fesvi,<br />

2) aranakleb erTi fesvi:<br />

a) 4x 2 + 3x + a – 2 = 0; b) – 2x 2 + 8x + 3a = 0; g) (2a – 1)x 2 – 3x + 5 = 0.<br />

22* amoxseniT gantoleba:<br />

a) 2x2 − 5x − 2 = 0 ; b) x − 3(x − 4) = x2 − 7x + 12 ;<br />

g) 3x2 − 8 x − 3 = 0 ; d) 3x2 − x − 3 = 9x − 2 .<br />

49


I<br />

<strong>Tavi</strong><br />

50<br />

K<br />

y = x 2<br />

A B<br />

–3 –2 –1<br />

K<br />

23 1-el naxazze mocemul y = x 2 funqciis grafikze aRebuli<br />

A, B, da O wertilebi tolgverda samkuTxedis wveroebia.<br />

ipoveT A da B wertilebis koordinatebi, Tu A da B<br />

simetriuli wertilebia y RerZis mimarT da O(0;0).<br />

24 wrfes, romelic gadis 1) A(3;0), 2) A(0;4) wertilze,<br />

y = x 2 parabolasTan aqvs erTi saerTo wertili. ipoveT:<br />

a) am wrfis daxris koeficienti;<br />

b) wrfisa da parabolis saerTo wertilis koordinatebi.<br />

25 students gamocdis Casabareblad unda gaemeorebina wignis 360<br />

gverdi. avadmyofobis gamo pirvel sam dRes man ver SeZlo mecadineoba<br />

da amitom darCenili dReebis ganmavlobaSi igi yoveldRiurad<br />

imeorebda 20 gverdiT mets, vidre dagegmili hqonda. ramden dReSi<br />

gaimeora studentma sagani?<br />

26 wiladis mricxveli 11-iT metia mniSvnelze. Tu am wiladis mricxvels<br />

davumatebT 5-s, xolo mniSvnels ki – 12-s, miviRebT wilads, romelic<br />

samjer naklebi iqneba mocemul wiladze. ipoveT Tavdapirveli<br />

wiladi.<br />

27 katerma 12km mdinaris dinebis sawinaaRmdego mimarTulebiT da 5km<br />

mdinaris dinebis mimarTulebiT gaiara imave droSi, rac mas tbaze<br />

18km-is gasavlelad dasWirdeboda. ipoveT kateris sakuTari siCqare,<br />

Tu mdinaris dinebis siCqare 3km/sT-ia.<br />

28 SeadgineT geometriuli Sinaarsis amocana, romelic amoixsneba Semdegi<br />

gantolebis saSualebiT:<br />

M<br />

0 1 2 3<br />

nax. 1<br />

a) x(x – 2) = 36; b) (x – 2)(x + 2) = 12.<br />

B C<br />

A D<br />

M<br />

B C<br />

A D<br />

29. marTkuTxedis formis muyaos furclisgan,<br />

romlis sigrZe 1,5-jer metia<br />

siganeze, unda daamzadon TavRia<br />

yuTi, amisTvis muyaos furcels<br />

kuTxeebSi 8sm sigrZis gverdis mqone<br />

kvadratebi amoaWres. ipoveT Tavdapirveli<br />

muyaos furclis sigrZe<br />

da sigane, Tu dasamzadebeli yuTis<br />

moculoba 6080 sm 3 unda iyos.


30 A qalaqidan B qalaqisken ori avtomobili gaemgzavra. pirvelis siCqare<br />

10km/sT-iT metia meoris siCqareze da amitomac igi 2 saaTiT<br />

adre Cavida B qalaqSi, vidre meore. ipoveT TiToeuli avtomobilis<br />

siCqare, Tu qalaqebs Soris manZili 600km-ia.<br />

31 A punqtidan mdinaris dinebis mimarTulebiT tivi gagzavnes. 5sT da<br />

20 wT-is Semdeg imave punqtidan tivs motoriani navi daedevna da gaiara<br />

ra 20km, daewia tivs. ipoveT tivis siCqare, Tu motoriani navi saa-<br />

TSi 12km-iT met manZils gadis, vidre tivi.<br />

32 matarebeli gzaSi 6 wT-iT SeaCeres. memanqanem es dagvianeba 20km-ian<br />

gadasarbenze aanazRaura, romelic 10km/sT-iT meti siCqariT gaiara,<br />

vidre ganrigiT iyo dadgenili. gansazRvreT matareblis ganrigiT<br />

gaTvaliswinebuli siCqare.<br />

33 600 km sigrZis gadasarbenis 1/4 nawilis gavlis Semdeg matarebeli<br />

SeaCeres 1 sT 30 wT-iT. daniSnulebis adgilze droze rom Casuliyo,<br />

memanqanem siCqare 15 km/sT-iT gazarda, ra dro moandoma matarebelma<br />

mTeli gzis gavlas?<br />

34 A-dan B-mde 240 km manZili avtomanqanam gansazRvrul droSi gaiara.<br />

ukan dabrunebisas man Sua gzamde iara imave siCqariT, xolo Semdeg<br />

10 km/sT-iT gazarda siCqare, amitom ukan dabrunebas 2/5 sT-iT<br />

naklebi dro moandoma. ipoveT avtomobilis Tavdapirveli siCqare.<br />

35 A-dan B-mde 400 km manZili matarebelma gansazRvruli siCqariT<br />

gaiara. ukan dabrunebisas, gzis 2/5-ze midioda imave siCqariT, xolo<br />

Semdeg 20 km/sT-iT Seamcira siCqare. ipoveT matareblis siCqare gzis<br />

bolo monakveTze, Tu mTeli gzis gavlas man 11 sT moandoma.<br />

36 matarebels 840km unda gaevlo. Sua gzaze igi 30 wT-iT SeaCeres da<br />

daniSnul adgilze droze rom misuliyo, siCqare 2km/sT-iT gazarda.<br />

ra droSi gaiara matarebelma mTeli gza?<br />

37 motorianma navma mdinaris dinebis sawinaaRmdego mimarTulebiT<br />

gaiara 35 km, Semdeg gaagrZela gza mdinaris SenakadSi da gaiara kidev<br />

18 km, amasTan mTeli gzis gavlas 8 saaTi moandoma. mdinaris dinebis<br />

siCqare 1 km/sT-iT naklebia Senakadis dinebis siCqareze. ipoveT<br />

mdinaris dinebis siCqare, Tu navis siCqare mdgar wyalSi 10 km/sT-ia.<br />

38 N punqtidan mebaduri naviT mdinaris dinebis sawinaaRmdego<br />

mimarTulebiTgaemgzavra.6km-isgacurvisSemdegxeligauSvaniCbebs<br />

da mdinaris dinebam 4 sT 30 wuTis Semdeg igi kvlav N punqtSi miiyvana.<br />

ipoveT mdinaris dinebis siCqare, Tu navis siCqare mdgar wyalSi<br />

90 m/wT-ia.<br />

51


I<br />

<strong>Tavi</strong><br />

52<br />

39 A punqtidan B punqtisaken gaemarTa tivi. 2 sT 40 wT-is Semdeg mis<br />

Sesaxvedrad B punqtidan gamovida kateri, romelic Sexvda tivs<br />

B punqtidan 27 km-is daSorebiT. ipoveT tivis siCqare, Tu kateris<br />

siCqare mdgar wyalSi aris 12 km/sT da manZili A da B punqtebs Soris<br />

44 km-ia.<br />

40 avtoturistma A da B punqtebs Soris manZili, romelic 400 km-ia,<br />

raRac saSualo siCqariT gaiara. ukan dabrunebisas 2 saaTis<br />

ganmavlobaSiigiimavesiCqariTmidioda,SemdegkisiCqare10km/sT-iT<br />

gazarda, ris gamoc A punqtSi dabrunebaze 40 wuTiT naklebi dro<br />

daxarja,vidreA-danB-SiCasvlaze.radrodauxarjavsavtoturists<br />

B-dan A-Si dabrunebaze?<br />

41 motociklistma erTi qalaqidan meoreSi Casvlas 4 sT moandoma. ukan<br />

dabrunebisas pirveli 100 km gaiara imave siCqariT, Semdeg siCqare<br />

Seamcira 10 km/sT-iT da amitom ukan dabrunebas moandoma 30 wuTiT<br />

meti dro. ipoveT manZili qalaqebs Soris.<br />

42 A da B qalaqebidan erTdroulad, erTmaneTis Sesaxvedrad gamosuli<br />

ori avtomanqana erTmaneTs Sexvda 5 saaTis Semdeg.<br />

A-dan gamosuli avtomanqanis siCqare 10 km/sT-iT naklebia meore avtomanqanis<br />

siCqareze. pirveli avtomanqana A-dan 4 sT 30 wT-iT adre<br />

rom gamosuliyo, maSin isini Sexvdebodnen erTmaneTs B-dan 150 km-is<br />

daSorebiT. ipoveT manZili A da B qalaqebs Soris.<br />

43 M navsadguridan N navsadguramde manZils mdinaris dinebis<br />

mimarTulebiT kateri gadis 6 saaTSi. erTxel M sadguridan<br />

gamosuli kateri, roca N navsadguramde 40 km iyo darCenili, isev<br />

ukan M navsadgurSi dabrunda, am gzis gavlas ki 9 saaTi moandoma.<br />

ipoveT kateris siCqare mdgar wyalSi, Tu mdinaris dinebis siCqare<br />

2 km/sT-ia.<br />

44 navi 9 saaTze gavida A punqtidan mdinaris dinebis sawinaaRmdego<br />

mimarTulebiT da mivida B punqtSi. 2 saaTis Semdeg navi<br />

ukan gamobrunda da A punqtSi dabrunda 19sT da 20wT-ze. romel<br />

saaTze mivida navi B punqtSi, Tu manZili A da B punqtebs Soris<br />

60km-ia, mdinaris dinebis siCqare ki 3km/sT-ia.<br />

45 ori velosipedisti erTdroulad gamodis erTmaneTis Sesaxvedrad<br />

ori A da B punqtidan, romelTa Soris manZili 28 km-ia da erTi saa-<br />

Tis Semdeg xvdebian erTmaneTs. isini SeuCereblad ganagrZoben gzas<br />

imave siCqariT da pirveli B punqtSi midis 35 wT-iT ufro adre, vidre<br />

meore A punqtSi. ipoveT TiToeuli velosipedistis siCqare.<br />

46 ori A da B punqtidan, romelTa Soris manZili 24 km-ia, erTsa da imave<br />

dros erTmaneTis Sesaxvedrad ori avtomobili gaigzavna. maTi Sexvedris<br />

Semdeg A-dan gamosuli avtomobili B punqtSi midis 16 wT-Si,


xolo meore avtomobili 4 wuTSi midis A punqtSi. ipoveT TiToeuli<br />

avtomobilis siCqare.<br />

47 aerodromidan erTdroulad ori TviTmfrinavi gafrinda: erTi<br />

samxreTis mimarTulebiT 192 km/sT siCqariT, meore – aRmosavleTis<br />

mimarTulebiT 256 km/sT siCqariT. ra manZilze iqnebian erTmaneTisagan<br />

TviTmfrinavebi 3 saaTis Semdeg?<br />

48 ori gemi erTdroulad gavida navsadguridan: erTi CrdiloeTiT,<br />

meore aRmosavleTiT. ori saaTis Semdeg maT Soris manZili 60 km aRmoCnda.<br />

ipoveT TiToeuli gemis siCqare, Tu cnobilia, rom erTis<br />

siCqare 6 km/sT-iT metia meorisaze.<br />

49 klubis darbazSi 320 adgilia. imis Semdeg, rac TiToeul rigSi adgilebis<br />

ricxvi 4-iT gaadides da kidev erTi rigi daumates, darbazSi<br />

420 adgili gaxda. ramdeni rigia axla klubis darbazSi?<br />

50 mamam 36 vaSli xuT Svils gauyo. naxevari vaJebs misca, maT igi Tanasworad<br />

gainawiles. meore naxevari qaliSvilebs ergoT. ganawileba<br />

maT Sorisac Tanabrad moxda. aRmoCnda, rom TiToeulma qaliSvilma<br />

miiRo 3 vaSliT meti, vidre TiToeulma vaJma. ramdeni vaJi hyavda mamas?<br />

51 oTxi dRis erTad muSaobiT sxvadasxva simZlavris orma traqtorma<br />

sakolmeurneo farTobis 2/3 nawili moxna. ramden dReSi moxnavda<br />

mTel farTobs TiToeuli traqtori cal – calke, Tu pirvel<br />

traqtors SeuZlia mTeli farTobis 5 dRiT swrafad moxvna, vidre<br />

meores?<br />

52 erTi da imave procentuli maCvenebliT fasebis orjer daklebis<br />

Semdeg fotoaparatis fasi 90 laridan 72,2 laramde daeca. ramdeni<br />

procentiT klebulobda TiToeul SemTxvevaSi fotoaparatis fasi?<br />

53 qalaqis mosaxleoba 2 wlis ganmavlobaSi 800000 kacidan 832320<br />

kacamde gaizarda. ipoveT mosaxleobis zrdis yovelwliuri saSualo<br />

procenti.<br />

54 fexburTSi moswavleTa Soris qalaqis pirvelobaze 66 matCi Catarda.<br />

ramdeni gundi monawileobda gaTamaSebaSi, Tu cnobilia, rom<br />

TiToeulma gundma danarCen gundebTan mxolod TiTo matCi Caatara?<br />

55 amozneqil mravalkuTxedSi yvela SesaZlo diagonalebis ricxvi<br />

54-ia. ramdeni gverdi aqvs mravalkuTxeds?<br />

56 gamosaSvebi klasis moswavleebma erTmaneTs samaxsovrod suvenirebi<br />

dauriges. ramdeni moswavle yofila klasSi, Tu gacvla-gamocvlisaTvis<br />

saWiroa 870 suveniri?<br />

53


I<br />

<strong>Tavi</strong><br />

narevSi gaxsnili<br />

nivTierebis masis<br />

Sefardebas xsnaris<br />

raodenobasTan am<br />

nivTierebis masuri<br />

wili ewodeba.<br />

nivTierebis masuri<br />

wili gamravlebuli<br />

100%-ze<br />

aris am nivTierebis<br />

procentuli<br />

koncentracia.<br />

54<br />

57 erT kolbaSi 2kg-iT meti wyalia, vidre meoreSi. wylis<br />

TiToeuli masis gaTbobaze daixarja 96kkal. siTbo. aRmoCnda<br />

rom wylis meti masa 4°-iT nakleb temperaturamde<br />

gaTba, vidre naklebi. gansazRvreT TiToeul kolbaSi mo-<br />

Tavsebuli wylis masa.<br />

58 xsnars, romelic 40gr marils Seicavda, daumates 200gr<br />

wyali, ris Sedegadac misi koncentracia 10%-iT Semcirda.<br />

ramden wyals Seicavda xsnari da rogori iyo misi procentuli<br />

koncentracia?<br />

Zveli induri amocana:<br />

59 or partiad dayofilni 12 ki sufTa haers<br />

erTobodnen maimunni, ayruebda JriamuliT;<br />

maTi mervedi kvadratSi axla miTxar Tu WalaSi<br />

laRad ancobda WalaSi; ramdenia maimuni?<br />

60 lotosos yvavili amoweulia guburis zedapiridan 4futis simaRleze.<br />

qaris mowolis gamo misi Rero daimala wyalqveS 16 futis man-<br />

Zilze im adgilidan, sadac igi wyals zeviT iyo amoweuli. ra siRrmis<br />

yofila gubura?<br />

61 (magnickis ariTmetikidan (1703 w.). erT kacs kedelze kibe unda miedga.<br />

kedlis simaRle 117 terfi iyo. man iSova 125 terfi sigrZis kibe. unda<br />

gavigoT, ramdeni terfiT unda daSordes kedels kibis qveda bolo?<br />

62 amoxseniT utoloba:<br />

a) (x + 5)(3 – x)


66 SeadgineT kvadratuli gantoleba, romelsac mxolod erTi, miTiTebuli<br />

fesvi aqvs:<br />

a) 5; b) ; g) –2 ; d) 1<br />

7 .<br />

67. daSaleT mamravlebad Semdegi samwevri:<br />

a) x2 +5a+6a 2 ; b) –x 2 –6x–9; g) x2 –6x–7;<br />

d) x2 +6x–91; e) x2 –ax–2a 2 ; v) 2x 2 +8x–90.<br />

68. SekveceT wiladi:<br />

a) b2 + 6b – 91<br />

b2 ; b)<br />

+ 8b – 105<br />

3a 2 – 3x – 6<br />

12a 2 – 36a + 24 ;<br />

g) x2 – 9xy + 14y 2<br />

x 2 – xy – 2y 2 ; d) 6x2 – 7x – 3<br />

2x 2 – x – 3 .<br />

69 x 2 +4x+q=0 gantolebis fesvebis sxvaoba 6-is tolia. ipoveT q.<br />

70 x da x x 1 2 2 –3x+1=0 gantolebis fesvebia. ipoveT:<br />

a) 5<br />

x<br />

+<br />

1<br />

5<br />

x<br />

;<br />

2<br />

b) 5<br />

2 x1 + 5<br />

2 x<br />

;<br />

2<br />

g) 5<br />

3 x1 + 5<br />

3 x<br />

.<br />

2<br />

71 Tu x da x aris 3x 1 2 2 +45x+16=0 gantolebis fesvebi. ipoveT 5 5<br />

+<br />

3|x | 3|x | 1 2 .<br />

72 SeadgineT kvadratuli gantoleba, romlis fesvebi 2-jer meti iqneba<br />

x 2 –5x–1=0 gantolebis fesvebze.<br />

73 SeadgineT axali kvadratuli gantoleba, romlis TiToeuli fesvi<br />

2-iT meti iqneba x2 +3x–2=0 gantolebis fesvebze.<br />

74 gansazRvreT a-s mniSvneloba, romlisaTvisac a2 +a(x–1)=2+ 7<br />

2x gantolebas<br />

aqvs moduliT toli da niSniT gansxvavebuli fesvebi.<br />

75 ipoveT a-s mniSvneloba, romlisaTvisac 7x 2 –a(x–1)=7 gantolebis<br />

2 2 fesvebi akmayofilebs pirobas: x + x = x + x2 .<br />

1 2 1<br />

76 x 2 +px+35=0 gantolebis fesvebis jami fesvebis namravlze 23-iT naklebia.<br />

ipoveT p da gantolebis fesvebi.<br />

77 ipoveT 3x2 +<br />

1+x1 3x1 , Tu x da x aris x<br />

1+x 1 2<br />

2<br />

2 –3x+1=0 gantolebis fesvebi.<br />

55


56<br />

I TavSi Seswavlili masalis mokle mimoxilva<br />

● f : x →x 2 funqciis grafiks parabola ewodeba .<br />

f : x →x 2 funqciis Tvisebebi parabolis Tvisebebi<br />

1. y = x 2 funqciis mniSvnelobebi arauaryofiTia.<br />

2. x-is nebismieri mniSvnelo bisa Tvis<br />

sruldeba: f(x) = f(–x).<br />

3. funqciis umciresi mniSvnelo baa 0.<br />

f(0)=0.<br />

m0<br />

A=∅ A={0} A={ ; − }<br />

1. parabola moTavsebulia x-Rer Zis zeda<br />

naxevarsibrtyeSi.<br />

2. simetriulia y-RerZis mimarT.<br />

3. M(0,0) wertili parabolis `uR rme si~<br />

wertilia. mas parabo lis wvero ewodeba.<br />

ax 2 +bx+c=0<br />

kvadratuli gantoleba<br />

sruli<br />

arasruli<br />

ax 2 +bx=0 ax 2 +c=0 ax 2 =0<br />

ax 2 +bx+c=0 saxis gantolebas, sadac a,b,c∈R, a≠0, xolo x ucnobia, kvadratuli gantoleba<br />

ewodeba.<br />

b2 – 4ac gamosaxulebas diskriminanti ewodeba – D = b2 – 4ac.<br />

ax 2 +bx+c=0, a≠0 kvadratul gantolebas Tu:<br />

b b ac<br />

a) D>0, aqvs ori gansxvavebuli amonaxseni: x =<br />

a<br />

− ± −<br />

2<br />

4<br />

.<br />

2<br />

b) D=0 _ erTi amonaxseni: x = – b<br />

2a<br />

(ori erTmaneTis toli amonaxseni).<br />

g) D

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!