I Tavi
I Tavi
I Tavi
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
nana jafariZe maia wilosani nani wulaia<br />
maTematika<br />
moswavlis wigni<br />
9
sarCevi<br />
I <strong>Tavi</strong> . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7<br />
1 funqcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8<br />
2 amovicnoT wrfivi funqcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16<br />
3 f: x→x 2 funqcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21<br />
4 kvadratuli gantolebis grafikuli amoxsna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25<br />
5 kvadratuli gantolebis amoxsna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30<br />
6 jgufuri mecadineoba: amovxsnaT kvadratuli utoloba . . . . . . . . . . . . . . . . .38<br />
7 vietas Teorema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .39<br />
8 kvadratuli samwevris daSla mamravlebad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43<br />
Seamowme Seni codna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47<br />
I <strong>Tavi</strong>s damatebiTi savarjiSoebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48<br />
I TavSi Seswavlili masalis mokle mimoxilva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .56<br />
II <strong>Tavi</strong> . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .57<br />
1 toldidi da proporciuli nawilebi samkuTxedSi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .58<br />
2 toldidi da proporciuli nawilebi trapeciaSi, nebismier<br />
oTxkuTxedSi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62<br />
4 wrewiris sigrZe, wris farTobi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .67<br />
es sainteresoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70<br />
Seamowme Seni codna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .71<br />
II <strong>Tavi</strong>s damatebiTi savarjiSoebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73<br />
II TavSi Seswavlili masalis mokle mimoxilva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .75<br />
III <strong>Tavi</strong> . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77<br />
1 kvadratuli funqcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78<br />
2 f: x → x 2 +c funqcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .82<br />
3 f: x → (x–d) 2 +c funqcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .86<br />
4 f: x → ax 2 funqciis grafiki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .92<br />
5 f: x → ax 2 +bx+c funqciis grafiki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .98<br />
6 proeqti: amovicnoT kvadratuli funqcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .106<br />
es sainteresoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .107<br />
7 parabolis mdebareoba sakoordinato RerZebis mimarT . . . . . . . . . . . . . . . . . .108<br />
8 kvadratuli utolobis amoxsna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .113<br />
9 meore xarisxis orucnobian gantolebaTa sistemis amoxsna . . . . . . . . . . . . .118<br />
10 amovxsnaT gantolebaTa sistema vietas Teoremis gamoyenebiT . . . . . . . . . .123<br />
11 orucnobian utolobaTa sistemis amoxsna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .124<br />
12 ricxviTi mimdevroba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .127<br />
13 ariTmetikuli progresiis pirveli n wevris jamis<br />
gamosaTvleli formula . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .133<br />
14 geometriuli progresia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .137<br />
Tema: rTuli procentis formula . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .142<br />
15 geometriuli progresiis pirveli n wevris jamis<br />
gamosaTvleli formula . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .143<br />
Seamowme Seni codna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .146<br />
II <strong>Tavi</strong>s damatebiTi savarjiSoebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .148<br />
III TavSi Seswavlili masalis mokle mimoxilva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .153
IV <strong>Tavi</strong> . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .155<br />
1 samkuTxedebis msgavseba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .156<br />
2 samkuTxedebis msgavsebis I niSani . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .160<br />
3 samkuTxedebis msgavsebis II niSani . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .163<br />
4 samkuTxedebis msgavsebis III niSani . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .166<br />
6 proporciuli monakveTebi msgavs samkuTxedebSi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .169<br />
6 msgavsi samkuTxedebis farTobebis Sefardeba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .170<br />
7 namdvil ricxvebze moqmedebebis geometriuli gamosaxva . . . . . . . . . . . . . . .173<br />
8 msgavsebis meTodi geometriul agebebSi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .175<br />
9 heronis formula . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .177<br />
10 rogor gamovTvaloT samkuTxedis farTobi, roca<br />
mocemulobaSi figurirebs gverdebis da medianebis sigrZeebi . . . . . . . . . . .179<br />
11 kuTxis sinusi, kosinusi, tangensi da kotangensi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .182<br />
12 ZiriTadi trigonometriuli igiveobebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .185<br />
13 zogierTi kuTxis sinusis, kosinusis, tangensisa da kotangensis<br />
mniSvneloba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .188<br />
14 marTkuTxa samkuTxedi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .191<br />
15 samkuTxedis farTobis gamosaTvleli formula ori gverdiT da<br />
maT Soris mdebare kuTxis sinusiT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .194<br />
16 ramdenime saintereso amocana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .197<br />
Seamowme Seni codna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .200<br />
IV <strong>Tavi</strong>s damatebiTi savarjiSoebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .202<br />
IV TavSi Seswavlili masalis mokle mimoxilva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .205<br />
V <strong>Tavi</strong> . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .207<br />
1 naSTTa klasebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .208<br />
2 Sedareba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .213<br />
Tema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .219<br />
3 ricxvTa gayofadobis erTi saintereso Sedegi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .221<br />
4 naturaluri ricxvidan namdvil ricxvamde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .223<br />
5 n-uri xarisxis fesvi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .227<br />
6 ariTmetikuli fesvis Tvisebebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .232<br />
7 miaxloebiTi gamoTvlebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .236<br />
Seamowme Seni codna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .240<br />
V <strong>Tavi</strong>s damatebiTi savarjiSoebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .242<br />
V TavSi Seswavlili masalis mokle mimoxilva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .248<br />
VI <strong>Tavi</strong> . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .249<br />
1 veqtoris cneba . toli veqtorebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .250<br />
2 veqtorebis Sekreba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .253<br />
3 veqtorebis sxvaoba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .256<br />
4 veqtoris gamravleba ricxvze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .258<br />
5 sibrtyis gardaqmna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .260<br />
6 sibrtyis dafarva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .264<br />
7 marTobi, daxrili, gegmili . manZili wertilidan sibrtyemde . . . . . . . . . . . .266
8 prizma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .269<br />
9 prizmis kerZo saxeebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .271<br />
10 piramida . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .274<br />
Seamowme Seni codna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .277<br />
VI <strong>Tavi</strong>s damatebiTi savarjiSoebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .279<br />
VI TavSi Seswavlili masalis mokle mimoxilva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .282<br />
VII <strong>Tavi</strong> . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .285<br />
1 simravle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .286<br />
jgufuri mecadineoba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .290<br />
2 simravleTa sxvaoba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .291<br />
3 albaTobis Teoriis elementebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .296<br />
4 xdomilobaTa jamis albaToba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .301<br />
5 xdomilobaTa namravlis albaToba . xisebri diagrama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .304<br />
jgufuri mecadineoba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .309<br />
6 monacemTa warmodgenis xerxebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .310<br />
7 monacemTa dajgufeba . sixSireTa intervaluri ganawileba . . . . . . . . . . . . . .315<br />
8 foTlebiani Reroebis msgavsi diagrama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .320<br />
9 SerCeviTi ricxviTi maxasiaTeblebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .323<br />
Seamowme Seni codna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .330<br />
IV <strong>Tavi</strong>s damatebiTi savarjiSoebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .332<br />
IV TavSi Seswavlili masalis mokle mimoxilva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .335<br />
pasuxebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .337
6<br />
rogor visargebloT wigniT<br />
wignze muSaoba rom gagiadvildeT, mizanSewonilad CavTvaleT gagacnoT<br />
wignis agebuleba.<br />
wigni Sedgeba Tavebisagan, xolo TiToeuli <strong>Tavi</strong> _ paragrafebisgan. yovel<br />
TavSi mocemulia testebi rubrikiT `Seamowme Seni codna~. testebze<br />
muSaoba dagexmarebaT TviTSemowmebasa da Seswavlili masalis ganmtkicebaSi.<br />
wignSi ganmartebebi dabeWdilia muqi SriftiT, xolo Tvise-bebi,<br />
formulebi, zogierTi saWiro daskvna _ ferad fonSi.<br />
TiTqmis yovel TavSi mocemulia am TavSi gadmocemul masalasTan dakav-<br />
Sirebuli saintereso Tema.<br />
*<br />
s .f .<br />
yovel paragrafSi SexvdebiT zogierTs Semdegi niSnebidan:<br />
- umartivesi kiTxvebi, romelTac axali masalis axsnis<br />
procesSi Tavad moswavlem unda gasces pasuxi;<br />
- wyvilebSi samuSao;<br />
- SedarebiT rTuli amocana;<br />
- savarjiSoebi, romelic emsaxureba<br />
gavlili masalis gameorebas;<br />
- sagulisxmo faqti.<br />
wignis bolos mocemulia sagnobrivi saZiebeli da Semoklebuli aRniSvnebisTvis<br />
gamoyenebuli maTematikuri niSnebi. gTavazobT agreTve zomis<br />
erTeulebs, laTinur da berZnul anbans, kvadratebis cxrils da amocanebis<br />
pasuxebs, damxmare literaturis CamonaTvals.<br />
gisurvebT warmatebebs!
I <strong>Tavi</strong><br />
am TavSi gaiRrmavebT codnas funqciis Sesaxeb.<br />
gaecnobiT y=x2 funqcias da mis grafiks — parabolas.<br />
SeiswavliT kvadratul gantolebas da mis<br />
amoxsnas, vietas Teoremas.<br />
SeZlebT teqsturi amocanebis amoxsnas kvadratuli<br />
gantolebis meSveobiT, vietas Teoremis gamoyenebiT<br />
gantolebis fesvebis povnas, kvadratuli<br />
samwevris daSlas mamravlebad.<br />
7
I<br />
<strong>Tavi</strong><br />
8<br />
f funqciaa<br />
h ar aris funqciaa<br />
vTqvaT, X da Y raime<br />
aracarieli simravleebia.<br />
Tu X simravlis<br />
nebismier x elements<br />
Seesabameba Y simravlis<br />
erTaderTi<br />
elementi, amboben,<br />
rom mocemulia<br />
asaxva<br />
X simravlisa Y simravleSi<br />
da weren<br />
f : X → Y.<br />
asaxva, funqcia erTmaneTis<br />
sinonimebia.<br />
y = f(x) elements<br />
x elementis saxe<br />
ewodeba, xolo x elements,<br />
roca y = f(x), y elementis<br />
winasaxe<br />
ewodeba.<br />
1 funqcia<br />
Teoria praqtikis gareSe fantaziaa,<br />
praqtika Teoriis gareSe _ qaosi.<br />
m. avreliusi<br />
bunebaSi, teqnikasa da ekonomikaSi sxvadasxva movlenebis<br />
Seswavlisas, xSirad cdebis saSualebiT vadgenT<br />
erTi sididis meoreze damokidebulebas. xSirad<br />
ki am damokidebulebebis gamosaxvas formulis sa-<br />
SulebiTac vaxerxebT.<br />
SeviswavloT or sidides Soris funqciuri damokidebuleba.<br />
funqcia, misi Tvisebebis Seswavla da grafikis ageba<br />
xSirad gvexmareba bevri amocanis amoxsnaSi, zogjer<br />
ki igi amocanis amoxsnis erTaderTi `iaraRia~.<br />
vTqvaT, mocemulia D da E aracarieli ori ricxviTi<br />
simravle.<br />
D da E simravleebs Soris Sesabamisobas, roca D simravlis<br />
nebismier x elements Seesabameba E simravlis erTaderTi y<br />
elementi, funqcia 1) ewodeba .<br />
funqciis aRsaniSnavad xSirad laTinur patara f, g, h, ... asoebs<br />
xmaroben. viciT, rom winadadeba _ `f aris funqcia D simravlisa<br />
E-Si~ _ mokled ase Caiwereba:<br />
f:D→E, an kidev _ y=f(x),<br />
sadac x damoukidebeli cvladia _ argumenti, y _ damokidebuli<br />
cvladi anu funqcia, xolo f _ wesi, romliTac x elements<br />
Seesabameba y elementi. simbolo f(x) aRniSnavs im y ricxvs,<br />
romelic gansazRvris aridan aRebul x ricxvs f wesis mixedviT<br />
Seesabameba. e.i. Tu f: x → 3x – 1, maSin<br />
f(x) = 3x – 1,<br />
f(1) = 3·1 – 1 = 2<br />
f(4) = 3·4 – 1 = 11<br />
f wesiT nebismier ricxvs Seesabameba<br />
gasamkecebul am ricxvs<br />
gamoklebuli erTi.<br />
f(a) = 3a – 1<br />
D simravles, saidanac mniSvnelobebs Rebulobs damoukidebeli<br />
cvladi, funqciis gansazRvris are ewodeba; xolo damokidebuli<br />
y cvladis mier miRebuli mniSvnelobebi funqciis mniSvnelobaTa<br />
E simravles qmnis.<br />
aris Tu ara qvemoT mocemuli Sesabamisoba funqcia?<br />
dadebiTi pasuxis SemTxvevaSi i poveT misi gansazRvris are:<br />
a) x → 2x – 5, Tu 0 ≤ x ≤ 7;<br />
1) aseT Sesabamisobas sxvanairad asaxva ewodeba.
) x → ± ;<br />
g) marTkuTxedis sigrZe → misive farTobi, Tu marTkuTxedis<br />
perimetri 20 sm-ia;<br />
d) x → 5<br />
x–1 ;<br />
e) meridiani → am meridianze mdebare qalaqi.<br />
funqciis ganmartebidan gamomdinareobs, rom funqciis mocemisas<br />
cnobiliundaiyosmisigansazRvrisarec.SevniSnoT,romfunqciis<br />
gansazRvris are zogjer SesaZloa mocemuli amocanis pirobidan<br />
ganisazRvros, zogjer igi cxadadaa miTiTebuli, zogjer ki y=f(x)<br />
funqcia mocemulia analizurad, magram ar aris miTiTebuli misi<br />
gansazRvris are. aseT SemTxvevaSi y=f(x) funqciis gansazRvris<br />
ared CaiTvleba damoukidebeli cvladis yvela im mniSvnelobaTa<br />
simravle, romelTaTvisac f(x) gamosaxulebas azri aqvs.<br />
magaliTad,<br />
1. vTqvaT, mocemulia funqcia: y=2x–5, 0≤ x ≤7. cxadia, am SemTxvevaSi<br />
D(y) = [0;7].<br />
2. dawereT funqcia, romelic marTkuTxedis sigrZes Seusabamebs<br />
mis farTobs, Tu cnobilia, rom marTkuTxedis perimetri 20 sm-ia.<br />
advili sanaxavia, rom am funqcias eqneba Semdegi saxe:<br />
f : x → –x2 + 10x,<br />
anu y = –x2 + 10x.<br />
amocanis pirobidan gamomdinare, x>0 da amave dros x
I<br />
<strong>Tavi</strong><br />
gasaxseneblad!<br />
p(A) = m n ,<br />
sadac m xdomilobis<br />
xelSemwyob SemTxvevaTa<br />
raodenobaa,<br />
xolo n yvela SesaZlo<br />
SemTxvevaTa<br />
ricxvi.<br />
10<br />
naxazze mocemulia y=f(x) funqciis grafiki.<br />
aRwereT, rogor vipovoT funqciis<br />
mniSvneloba, roca x=1; 3,5 da piriqiT rogor<br />
vipovoT x, Tu f(x)=4; 0; 1.<br />
ganvixiloT amocana:<br />
gaagores ori, lurji da wiTeli kamaTeli.<br />
ipoveT imis albaToba, rom lurj kamaTelsa<br />
da wiTel kamaTelze mosuli ricxvebis<br />
sxvaoba toli iqneba –2-is, 1-is. SeadgineT<br />
p Sesabamisobis cxrili, sadac p: mosul<br />
ricxvTa sxvaoba → am sxvaobis mosvlis albaToba (igulisxmeba<br />
lurj kamaTelze mosul ricxvs gamoklebuli wiTel kamaTelze<br />
mosuli ricxvi). aageT p Sesabamisobis grafiki. iqneba Tu ara es<br />
Sesabamisoba funqcia?<br />
cxrili 1<br />
0 1 2 3 4 5<br />
–1 0 1 2 3 4<br />
–2 –1 0 1 2 3<br />
–3 –2 –1 0 1 2<br />
–4 –3 –2 –1 0 1<br />
–5 –4 –3 –2 –1 0<br />
1-li cxrilis saSualebiT SevadginoT p Sesabamisobis cxrili.<br />
sxvaoba –5 –4 –3 –2 –1 0 1 2 3 4 5<br />
albaToba<br />
1<br />
36<br />
2<br />
36<br />
3<br />
36<br />
6 – |m|<br />
6 – |m|<br />
p : m → , anu p(m) = , m ∈ {–5; –4; –3; ...; 4; 5}<br />
36 36<br />
p(–2) = 4 1 5<br />
36 = 9 ; p(1) =<br />
36 .<br />
p Sesabamisoba funqciaa. avagoT am funqciis grafiki.<br />
4<br />
36<br />
5<br />
36<br />
6<br />
36<br />
5<br />
36<br />
4<br />
36<br />
3<br />
36<br />
2<br />
36<br />
1<br />
36
funqciis mniSvnelobaTa simravlea E(p) = { 1 ; 2 ; 3 ; 4 ; 5 ; 6<br />
36 36 36 36 36 36}<br />
miRebuli grafikidan kidev sxva Tvisebebis amokiTxvac SegviZlia.<br />
rogor icvleba mosuli ricxvebis sxvaobis albaToba,<br />
roca m izrdeba: a) –5-dan 0-mde? b) 0-dan 5-mde?<br />
rogoria m-is da –m-is mosvlis albaToba?<br />
aqvs Tu ara p funqcias simetriis RerZi? simetriis centri?<br />
CamoayalibeT areze mocemuli winadadebis sawinaaRmdego<br />
winadadeba.<br />
SeavseT gamotovebuli adgilebi:<br />
1. X da Y simravleebs Soris Sesabamisobas, roca X simravlis<br />
nebismier elements Seesabameba Y simravlis ? funqcia ewodeba.<br />
2.<br />
a elements b elementis ? ewodeba, b elements ki a elementis<br />
? .<br />
3. CasviT gamotovebul adgilas niSnebi<br />
; = naxazze mocemuli y=f(x)<br />
funqciisTvis:<br />
f(–3) ? 0; f(2) ? 0;<br />
f(3) ? f(–1); f(–1) ? 0.<br />
b<br />
4. f funqciisTvis D(f) = ? ; E(f) = ? .<br />
5. marTkuTxa sakoordinato sibrtyis yvela im wertilTa simravles,<br />
romelTa koordinatebi akmayofilebs y=f(x) gantolebas,<br />
y=f(x) funqciis ? ewodeba.<br />
6. mocemuli y=x 2 –1 funqciisTvis, roca argumentis mniSvneloba<br />
udris 3-s, maSin funqciis mniSvneloba tolia ? , xolo roca<br />
funqciismniSvnelobaa3-istoli,maSinargumentismniSvneloba<br />
udris ? .<br />
yuradReba!<br />
y 2<br />
x y 1<br />
2<br />
y2 f wiri<br />
ar aris funqcia<br />
f – funqciaa<br />
sakoordinato<br />
sibrtyeSi mocemuli<br />
wiri aris funqcia,<br />
Tu y RerZis<br />
paraleluri<br />
nebismieri wrfe<br />
wirs kveTs<br />
araumetes erT<br />
wertilSi.<br />
11
I<br />
<strong>Tavi</strong><br />
–4<br />
12<br />
4<br />
a)<br />
savarjiSoebi:<br />
1 ricxviT simravleebs Soris davamyaroT Semdegi Sesabamisoba:<br />
a) yovel ricxvs SevusabamoT am ricxvis kvadrati.<br />
b) yovel arauaryofiT ricxvs SevusabamoT is ricxvi, romlis<br />
kvadratic mocemuli ricxvia.<br />
aris Tu ara ganxiluli Sesabamisoba funqcia?<br />
2 naxazze mocemuli wirebidan romelia raime funqciis grafiki?<br />
a) b) g) d) e)<br />
3 mocemulia f(x)=2x 2 –3 funqcia. ipoveT: a) f(–2); f(0); f(1,5);<br />
b) ipoveT x-is is mniSvnelobani, romelTaTvisac f(x)=1; f(x) = –2;<br />
f(x)=5.<br />
4 aris Tu ara x da y cvladebs Soris cxrilSi mocemuli Sesabamisoba<br />
funqcia?<br />
x 1 –1 1<br />
b)<br />
x –2 –1 1<br />
g)<br />
x –2 –1 0 1<br />
y 3 2 1 y –7 –2 2 y 5 2 1 2<br />
5 naxazze mocemulia y=f(x) funqciis grafiki:<br />
a) dawereT funqciis gansazRvris are; mniSvnelobaTa are;<br />
b) SeadareT erTmaneTs f(–3) da f(2);<br />
g) ipoveT Sualedebi, sadac f(x) Rebulobs dadebiT,<br />
uaryofiT mniSvnelobebs.<br />
6 erTi burTi 8 lari Rirs. 1 Tojina _ 12 lari. unda SeiZinon<br />
sul 15 saTamaSo. dawereT funqcia f : burTebis raodenoba →<br />
gadaxdili Tanxa. ipoveT am funqciis gansazRvris are. ipoveT<br />
funqciis udidesi da umciresi mniSvneloba.<br />
7 dawereT y=f(x) funqcia da ipoveT f(4), f(–3), f(0), Tu x ricxvs<br />
Seusabames:<br />
a) gasamkecebul am ricxvs damatebuli xuTi;<br />
b) am ricxvis moduls damatebuli am ricxvis Sebrunebuli<br />
ricxvi;<br />
g) Sebrunebul am ricxvs damatebuli TviT es ricxvi;<br />
d) am ricxvs damatebuli misi mopirdapire ricxvi.
8 mdebareobs Tu ara y = x 2 –5 funqciis grafikze wertilebi A(3;4);<br />
B(–7;40); C(–5;20); D(0;–5).<br />
9 naxazze mocemulia ianvris TveSi temperaturis droze damokidebulebis<br />
grafiki. upasuxeT Semdeg kiTxvebs:<br />
4<br />
t°<br />
1 10 20 31<br />
dReebi<br />
a) ianvris romel dReebSi iyo temperatura 0°-ze naklebi? meti?<br />
b) risi toli iyo temperatura 5 ricxvSi; 15 ricxvSi; 25 ricxvSi?<br />
g) iyo Tu ara temperatura ianvris romelime ricxvSi –6°; +6°;<br />
0°. Tu iyo, romel ricxvSi?<br />
d) rodis iyo temperatura yvelaze maRali, dabali? ramdeni<br />
gradusi iyo temperatura am dros?<br />
aris Tu ara mocemuli damokidebuleba funqcia?<br />
10. turistTa jgufi gaemgzavra istoriuli Zeglis sanaxavad.<br />
naxazze mocemulia turistTa jgufis sawyisi punqtidan<br />
daSorebis droze damokidebulebis grafiki. grafikis<br />
mixedviT upasuxeT Semdeg SekiTxvebs:<br />
km<br />
240<br />
210<br />
180<br />
150<br />
120<br />
90<br />
60<br />
30<br />
0<br />
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 sT<br />
1)moZraobisdawyebidanramanZilzeimyofebodnenturistebi<br />
t sT-is Semdeg, Tu t = 1; 1,5; 3; 9?<br />
2) romel saaTze dabrundnen turistebi ukan, Tu isini<br />
gavidnen dilis 8sT-ze?<br />
3) gasvlis adgilidan ra manZilze imyofeboda istoriuli<br />
Zegli da ramden saaTs gaCerdnen turistebi iq?<br />
13
I<br />
<strong>Tavi</strong><br />
14<br />
4) rodis moawyves turistebma Sesveneba da ramdeni xniT?<br />
ra iyo maTi siCqare Sesvenebamde, Sesvenebis Semdeg istoriul<br />
Zeglamde da ra siCqariT moZraobdnen isini ukan<br />
dabrunebisas?<br />
5) ra iqneboda turistebis saSualo siCqare, maT rom es man-<br />
Zili Seusveneblad gaevloT?<br />
11 Tu f(x)=5x+3, ipoveT f(0); f(1); f(4) da f(–3) ricxvebis saSualo<br />
ariTmetikuli.<br />
12 CawereT mocemul funqciaTa gansazRvris are da mniSvnelobaTa<br />
simravle:<br />
a) y<br />
b) y g) y<br />
x<br />
x x<br />
13 naxazze mocemulia [–5;8] Sualedze gansazRvruli y=f(x)<br />
funqcia. ramden gansxvavebul mTel mniSvnelobas Rebulobs<br />
es funqcia?<br />
y<br />
5,2<br />
–5,2<br />
14 marTkuTxa paralelepipedis fuZis erTi gverdis sigrZe<br />
meoreze 2 sm-iT metia, xolo simaRle fuZis orive gverdis<br />
jamis tolia. dawereT paralelepipedis moculobis gamosaTvleli<br />
formula da iangariSeT misi mniSvneloba, Tu<br />
paralelepipedis simaRle 14 sm-ia.<br />
15 <strong>Tavi</strong>suflad vardnili sxeulis mier gavlili manZili gamoiTvleba<br />
S = gt2<br />
2<br />
formuliT. sxeuli vardeba H m simaRlidan.<br />
ipoveT funqciis gansazRvris are.<br />
x
16 ipoveT funqciis gansazRvris are:<br />
a) y = 4x 2 – 7x + 1; b) y = ; g) y = ;<br />
d) y = ; e) y = ; v) y = .<br />
17 dawereT funqcia, romlis gansazRvris area:<br />
a) R; b) [2;∞); g) R\{1;–1}; d) R\{–3}.<br />
18 SeiZleba Tu ara 1 m fuZis mqone samkuTxedis farTobi iyos<br />
10 6 m 2 -is toli? dawereT funqcia<br />
f: samkuTxedis simaRle → samkuTxedis farTobi.<br />
amocana damoukidebeli kvlevisTvis:<br />
1. SeadgineT funqcia, romelic aRwers wylis Tanabari gamodinebis<br />
SemTxvevaSi wylis moculobis damokidebulebas droze.<br />
xelsawyoebi: 10-litriani danayofebiani WurWeli (bijiT 0,1 l) da<br />
saaTi.<br />
2. SeadgineT funqcia, romelic aRwers cilindris moculobis missave<br />
simaRleze damokidebulebas. xelsawyoebi: ramdenime cilindruli<br />
WurWeli (danayofebiani), santimetri.<br />
kvadrati zomiT 8×8 daWrilia nawilebad ise, rogorc nax. a)-zea da miRebuli<br />
nawilebisagan Sedgenilia marTkuTxedi (nax. b).<br />
?<br />
64 = 65<br />
S=5·13=65<br />
S=8·8=64<br />
a) b)<br />
15
I<br />
<strong>Tavi</strong><br />
16<br />
2 amovicnoT wrfivi funqcia<br />
1. Caatares cda: wyliT savse kolba dadges spirtquraze. drois<br />
aTvla daiwyes im momentidan, roca wylis temperaturam miaRwia<br />
60°-s. cxrilSi mocemulia wylis temperaturis damokidebuleba<br />
droze.<br />
dro wuTebSi 0 2 4 6 8 10<br />
wylis temperatura 60° 68° 76° 84° 92° 100°<br />
a) rogoria cxrilSi mocemuli damokidebuleba?<br />
b) dawereT funqcia f : dro → wylis temperatura da aageT<br />
Sesabamisi grafiki;<br />
g) grafikis saSualebiT ipoveT wylis temperatura gacxelebidan<br />
7 wuTis Semdeg.<br />
d) ramden wuTSi miaRwevs wylis temperatura 80°-s?<br />
e) ipoveT miRebuli funqciis gansazRvris are (spirtqura wylis<br />
aduRebisTanave gamorTes).<br />
e.i.<br />
cxrilis mixedviT, rogor mimdevrobas qmnis argumentis mniSvnelobebi?<br />
funqciis mniSvnelobebi?<br />
iqneba Tu aracxriliT mocemuli damokidebuleba wrfivi?<br />
rogor funqcias ewodeba wrfivi funqcia?<br />
x 1<br />
x 2 = x 1 + a<br />
x 3 = x 2 + a = x 1 + 2a<br />
......................................<br />
x k = x k–1 + a = x 1 + (k–1)a<br />
......................................<br />
gavixsenoT: Tu wrfivi funqciis argumentis<br />
mniSvnelobebs erTi da imave a erTeuliT gavzrdiT,<br />
maSin funqciis Sesabamisi mniSvnelobebi<br />
erTi da imave ka erTeuliT Seicvleba (gaizrdeba,<br />
Tu k>0 da Semcirdeba, Tu k
davweroT (x 1 , y 1 ) da (x 2 , y 2 ) wertilebze gamavali wrfis gantoleba.<br />
– y1 = kx + b 1<br />
y = kx + b<br />
y = 1<br />
2 2 c a x1 + b ⇒ b = y1 – c a x1 aqedan<br />
___________<br />
c = ak y = c a x + y1 – c a x1 da<br />
k = c a<br />
saZiebeli wrfis gantoleba iqneba y = c a (x – x1 ) + y1 .<br />
vaCvenoT, rom am wrfeze mdebareobs nebismieri (x ; y ) wertilic.<br />
k k<br />
y = k c a (xk –x1 )+y1 , aqedan y1 + (k–1)c = c a (k – 1)a + y , miviReT 0 = 0.<br />
1<br />
e. i. aseTi Tvisebis mqone y=f(x) funqcia wrfivi funqciaa.<br />
ra geometriul figuras qmnis yvela im wertilis<br />
simravle, romelTa ordinata nebismieria, xolo<br />
abscisa a-s tolia? (pasuxi daasabuTeT).<br />
imedia, sworad mixvdiT, saZiebeli geometriuli figura<br />
aris y RerZis paraleluri wrfe, romelic x RerZs kveTs (a;0)<br />
wertilSi.<br />
aris Tu ara mocemuli wrfe raime funqciis grafiki?<br />
e .i . sakoordinato sibrtyeSi mocemuli nebismieri wrfe<br />
moicema y = kx+b an x = a gantolebiT .<br />
ukve advilad SevZlebT pasuxi gavceT paragrafis dasawyisSi<br />
mocemul amocanaSi dasmul SekiTxvebs.<br />
amoxsna:<br />
a-b) cxrilidan Cans, rom argumentis mniSvnelobebi izrdeba 2-iT,<br />
xolo Sesabamis funqciis mniSvnelobaTa nazrdi 8-is tolia, e.i.<br />
mudmivia. aseTi funqcia wrfivi funqciaa. wrfis gantolebis<br />
dasawerad y = kx + b gantolebaSi CavsvaT romelime ori wertilis,<br />
magaliTad, (0;60) da (2;68) wertilTa koordinatebi. miviRebT<br />
60 = 0·k + b<br />
, e.i. wrfis gantolebaa y = 4x + 60.<br />
68 = 2·k + b<br />
g) Tu x=7, maSin y=88,<br />
e.i. 7 wuTis Semdeg temperatura 88°C iqneba;<br />
d) y=4x+60 gantolebaSi y-is nacvlad CavsvaT 80.<br />
80=4x+60<br />
x=5.<br />
5 wuTSi.<br />
e) funqciis gansazRvris area [0;10] Sualedi.<br />
x 2 –x 1 – argumentis nazrdi;<br />
y 2 –y 1 – funqciis nazrdi.<br />
ΔABM=ΔBCN ⇒∠BAM=∠CBN<br />
C∈AB wrfes.<br />
x=a<br />
17
I<br />
<strong>Tavi</strong><br />
18<br />
SeavseT gamotovebuli adgilebi:<br />
1. Tu y = 3x + 5 funqciisTvis arguments mivaniWebT mniSvnelobebs<br />
bijiT1, maSinSesabamisifunqciismniSvnelobebierTmaneTisagan<br />
? gansxvavdeba.<br />
2. TuargumentismudmivinazrdisSemTxvevaSifunqciisSesabamisi<br />
nazrdebi tolia, maSin es funqcia ? funqciaa.<br />
3. Tu y = –2x + 3 funqciis mniSvnelobaTa mimdevrobis yoveli wevri<br />
winaze 4-iT naklebia, maSin argumentis Sesabamisi mniSvnelobebi<br />
erTmaneTisagan ? -iT gansxvavdeba.<br />
savarjiSoebi:<br />
1 m ricxvis 5-ze gayofisas miiReba ganayofi k da naSTi 3. dawereT<br />
Sesabamisi formula. ra damokidebulaa k-sa da m-s Soris? aris<br />
Tu ara es damokidebuleba wrfivi funqcia. ipoveT m, roca<br />
gamyofi tolia 4; 5; 6. dawereT funqciis gansazRvris are;<br />
mniSvnelobaTa simravle.<br />
2 mgzavri pirvel saaTSi gadis 3km-s da yovel Semdeg sT-Si 2kmiT<br />
mets. SeadgineT mgzavris mier pirvel 10sT-Si gavlili<br />
manZilebis cxrili. aageT Sesabamisi grafiki. aris Tu ara<br />
mocemuli damokidebuleba wrfivi funqcia? dawereT Sesabamisi<br />
damokidebulebis formula.<br />
3 bavSvTa sacurao auzis gaxsnis pirvel dRes 14 bavSvi movida,<br />
xolo yovel Semdeg dRes 3 bavSviT meti modioda. gaxsnidan<br />
romel dRes miva auzze 44 bavSvi,32 bavSvi,26 bavSvi. iqnebaTu ara<br />
romelime dRes 22 bavSvi? SeadgineT cxrili: dReebi → im dRes<br />
bavSvebis raodenoba. aris Tu ara aRniSnuli damokidebuleba<br />
wrfivi funqcia?<br />
4 gaarkvieT aris Tu ara cxrilSi mocemuli damokidebuleba<br />
wrfivi funqcia: dadebiTi pasuxis SemTxvevaSi dawereT Sesabamisi<br />
formula.<br />
a) x –5 –2 1 4 7<br />
b) x –4 –2 0 2 4<br />
y 4 3 2 0 –1 y 6 3 0 –3 –6<br />
g) x –3 –2 –1 0 1 2<br />
d) x –4 –3 –2 –1 1 2<br />
y –2 –1,5 –1 –0,5 0 0,5 y 5 4 3 2 1 0
5. cnobilia, rom x da y cvladebs Soris arsebobs wrfivi<br />
damokidebuleba. SeavseT carieli ujrebi:<br />
a) x 0 1 2 3 4 5<br />
b) x –2 0 2 4 6 8<br />
y –3 0 y –5 1<br />
6. N pirovnebam isesxa 1000 lari im pirobiT, rom yovelTviurad<br />
mevalisaTvis dasabrunebeli Tanxa gaizrdeboda nasesxebi<br />
Tanxis (1000 laris) 5%-iT.<br />
SeadgineT cxrili Tveebi → dasabrunebeli Tanxa. rogori<br />
damokidebuleba arsebobs dasabrunebel Tanxasa da Tveebis<br />
raodenobas Soris? dawereT Sesabamisi formula (miRebul<br />
formulas martivi procentis formula ewodeba).<br />
7. urnidan, romelSic 5 TeTri da 8 wiTeli birTvia, iReben or birTvs.<br />
ipoveT imis albaToba, rom orive birTvi wiTeli ferisaa.<br />
8. miwis nakveTis gegmas aqvs paralelogramis forma. ipoveT nakveTis<br />
farTobi, Tu gegmaze paralelogramis maxvili kuTxea<br />
30°, gverdebi ki 21 sm da 8 sm-ia. cnobilia, rom gegma Sesrulebulia<br />
1 : 100 000 masStabiT.<br />
9. glexi Wyint yvels 6 larad yidis, xolo Semagrebuls _ 6,5<br />
larad. cnobilia, rom transportirebisas Wyinti yvelis<br />
yovel kilograms gasdis 100 gr/wyali. ra ufro momgebiania<br />
movaWrisTvis, iyidos 20kg Wyinti Tu Semagrebuli yveli?<br />
10. romel sakoordinato meoTxedebSi gaivlis y=kx+b funqciis<br />
grafiki, Tu:<br />
a) k>0; b0; b>0;<br />
e) k
I<br />
<strong>Tavi</strong><br />
20<br />
proeqti:<br />
gazomvebidan funqciebamde<br />
1 onkanidan danayofebian cilindrul WiqaSi wveTavs wyali<br />
(nax. 1).<br />
a) daadgineT dagrovili wylis moculobis damokidebuleba<br />
wveTebis raodenobaze. rogoria es damokidebuleba?<br />
SeavseT Sesabamisi cxrili:<br />
wveTebisraodenoba 50 100 150 200 250<br />
moculoba<br />
amocana damoukidebeli kvlevisTvis:<br />
14. mocemulia y=kx+bfunqcia.vTqvaTx 1 , x 2 , . . ., x n . . . argumentismudmivinazrdis<br />
mqone mimdevrobaa, sadac Δx=x k –x k–1 =m. funqciis Sesabamisi mniSvnelobebi<br />
iyos y 1 , y 2 , . . . , y n , . . . Sesabamisi Δy=n nazrdiT. ipoveT k koeficienti.<br />
15. aCveneT,romcxriliTmocemulidamokidebuleba<br />
wrfivia da pirveli amocanis mixedviT ipoveT k<br />
koeficienti.<br />
b) dawereT funqcia f : wveTebis raodenoba → moculoba sm 3 .<br />
g) miRebuli formulis saSualebiT ipoveT moculoba, Tu<br />
wveTebis raodenobaa: 500, 2000, 5000.<br />
2 aiReT WanWiki (nax. 2). gamoikvlieT funqcia<br />
f : qanCis datrialebis ricxvi → d manZili.<br />
a) daatrialeT qanCi bolomde da gazomeT d<br />
sigrZe. Semdeg daatrialeT TandaTanobiT qanCi<br />
ukan da Sesabamisad gazomeT d manZilis ramdenime<br />
mniSvneloba;<br />
b) dawereT f funqcia me-3 nax.-is mixedviT;<br />
g) me-3 nax.-is mixedviT gansazRvre AM-is sigrZe.<br />
ipoveT ra manZilze iwevs qanCi erTi sruli<br />
brunvisas.<br />
x –3 –1 1 3 5<br />
y 0 3 6 9 12<br />
nax.1<br />
nax. 2<br />
3 SeadgineT denis Zalis (I) Zabvaze (V) damokidebulebis<br />
funqcia.<br />
miTiTeba: cdis Casatareblad aiReT nebismieri zomis gamtari da SeadgineT<br />
wredi. Semdeg cvaleT Zabva da gazomeT Sesabamisad rogorc Zabvis, ise denis<br />
sidide. monacemebi CaiwereT cxrilSi. cxrilis saSualebiT aageT grafiki. Semdeg<br />
SecvaleT gamtari da gaimeoreT igive procesi <strong>Tavi</strong>dan. daakvirdiT miRebul<br />
Sedegebs da gamoitaneT gonivruli daskvna.<br />
d
3 f: x→x 2 funqcia<br />
dawereT funqciuri damokidebuleba:<br />
kvadratis gverdis sigrZe → kvadratis<br />
farTobi.<br />
avagoT f : x →x 2 funqciis grafiki, risTvisac Seva dginoT Sesabamisi<br />
cxrili da miRebuli wertilebi mo vniSnoT marTkuTxa sako ordinato<br />
sistemaSi.<br />
x x 2<br />
–2 4<br />
–1,5 2,25<br />
–1 1<br />
–0,5 0,25<br />
0 0<br />
0,5 0,25<br />
1 1<br />
1,5 2,25<br />
2 4<br />
Tu miRebul wertilebs SevaerTebT, miviRebT wirs, romelic warmoadgens<br />
f : x →x 2 funqciis grafiks.<br />
f : x →x 2 funqciis grafiks parabola ewodeba .<br />
f : x →x 2 funqciis Tvisebebi parabolis Tvisebebi<br />
1. y=x 2 funqciis mniSvnelobebi<br />
arauaryofiTia.<br />
2. x-is nebismieri mniSvnelobisa<br />
Tvis sruldeba: f(x) = f(–x).<br />
3. funqciisumciresimniSvnelo -<br />
baa 0. f(0)=0.<br />
magaliTi 1.<br />
(-a;b)<br />
2 2<br />
b=(-a) =a<br />
-3<br />
-a -1 0<br />
1. parabola moTavsebuliax-Rer-<br />
Zis zeda naxevarsibrtyeSi.<br />
2. simetriulia y-RerZis mimarT.<br />
3. M(0,0) wertili parabolis `uRrme<br />
si~ wertilia. mas parabolis<br />
wvero ewodeba.<br />
mdebareobs Tu ara y=x 2 formuliT mocemul funqciis grafikze<br />
wertili: a) M(–2 ,12), b) N(3,1; 9,51).<br />
-2<br />
y<br />
4<br />
3<br />
b<br />
2<br />
1<br />
nax. 2<br />
1 a<br />
(a;b), b=a 2<br />
2<br />
3<br />
x<br />
nax. 1<br />
daamzadeT parabolis<br />
Sabloni da<br />
gamoiyeneT SemdgomSi<br />
dasaxazad.<br />
f(x) = x 2<br />
f(–x) = (–x) 2 = x 2<br />
funqcias, romlis<br />
grafiki simetriulia<br />
y RerZis mimarT,<br />
luw funqcias uwodeben,<br />
e.i. y=x2 luwi<br />
funqciaa.<br />
21
I<br />
<strong>Tavi</strong><br />
22<br />
y<br />
10<br />
-3 -2 -1 0 1 2 3<br />
9<br />
8<br />
7<br />
6<br />
5<br />
4<br />
3<br />
2<br />
1<br />
nax. 1<br />
amoxsna:<br />
a) y=x 2 gantolebaSi x-is nacvlad CavsvaT M wertilis abscisa.<br />
miviRebT y = (–2 ) 2 = 4 · 3 = 12.<br />
e.i. M(–2 ,12) mdebareobs y=x 2 funqciis grafikze.<br />
b) y = (3,1) 2 = (3 + 0,1) 2 = 9 + 2·3·0,1 + 0,01 = 9,61.<br />
e.i. N(3,1; 9,51) ar mdebareobs y=x 2 funqciis grafikze.<br />
SeavseT gamotovebuli adgilebi:<br />
1. y = x 2 funqciis grafiki ? .<br />
2. y = x 2 funqciis mniSvnelobebi x-is nebismieri mniSvnelobis-<br />
Tvis ? .<br />
3. parabolis wveroa M ( ? ; ? ).<br />
4. y = x 2 funqciis umciresi mniSvnelobaa y = ? .<br />
5. Tu 0
3 ujredebiani rveulis furcelze SabloniT aageT<br />
y = x2 formuliT mocemuli funqciis grafiki. grafikis<br />
mixedviT ipoveT:<br />
a) x-is mniSvneloba, Tu y(x) = 9; 3,2; 8.<br />
b) f(–3); f(0); f(2,7); f(3).<br />
g) rogori mniSvnelobebis miReba SeuZlia x-s — daadgineT<br />
y = x 2 funqciis gansazRvris are.<br />
d)rogoricvlebafunqciismniSvnelobebi,Tuxizrdeba:<br />
1) –∞-dan 0-mde; 2) 0-dan +∞-mde?<br />
4 mocemulia f : x→x 2 funqcia. SeavseT cxrilSi carieli ujrebi<br />
ise, rom pirvel striqonSi x-is mniSvnelobebi zrdis mixedviT<br />
iyos dalagebuli.<br />
x –4 0 1 3<br />
f(x) 9 4 4<br />
5 mdebareobs Tu ara f(x)=x 2 funqciis grafikze wertilebi:<br />
A(–1,5; 2,25); B(2,3; 4,29); C(1,3; 1,6); D(–0,2; 0,04).<br />
6 mTamsvleli A mwvervalis dalaSqvris Semdeg<br />
gaemarTa B mwvervalis dasap y robad. wiri,<br />
romelzec unda imoZraos mTa msvlelma, parabolaa.<br />
ipoveT xeobis siR r me, Tu mwver valebs<br />
Soris manZili 80 m-ia (mwvervalebis simaRle<br />
zRvis donidan to lia).<br />
7 erTsa da imave marTkuTxa sakoordinato<br />
sistemaSi daxazeT f : x →x 2 (SabloniT) da<br />
g : x → x + 3 funqciaTa grafikebi. abscisaTa<br />
RerZze (wiTlad SeaferadeT) is wertilebi,<br />
romelTaTvisac sruldeba:<br />
a) x 2 = x + 3; b) x 2 < x + 3; g) x 2 ≥ x + 3.<br />
x<br />
1<br />
1<br />
8 x sm sigrZis gverdis mqone kvadratis<br />
kuTxeebSi amoWres 1 sm sigrZis gverdis<br />
mqone patara kvadratebi (nax. 1). dawereT<br />
funqcia, romelic Tavdapirveli<br />
kvadratis gverdis sigrZes uTanadebs<br />
miRebuli figuris (cisferi) farTobs;<br />
9 F wertili mdebareobs y = x 2 +C funqciis grafikze. ipoveT C<br />
ricxvi, Tu:<br />
a) F(0;2); b) F(11;0); g) F(1;12); d) F(4;28).<br />
10* cnobilia, rom y=x 2 funqciis grafikze mdebareobs wertili<br />
A( m;27). mdebareobs Tu ara imave grafikze:<br />
a) M(5; 8|m|+1) wertili; b) M(2m; m 2 – 1) wertili.<br />
A<br />
6<br />
5<br />
4<br />
3<br />
2<br />
1<br />
y<br />
0<br />
parabolis Sabloni<br />
80 m<br />
h<br />
B<br />
x<br />
gasaxseneblad!<br />
Tu wertili mdebareobs<br />
grafikze,<br />
maSin misi koordinatebi<br />
akmayofilebs<br />
grafikis Sesabamis<br />
gantolebas.<br />
23
I<br />
<strong>Tavi</strong><br />
24<br />
15%<br />
1,5 < n ≤ 2<br />
20%<br />
1 < n ≤ 1,5<br />
11 SeamCnieT kanonzomiereba da dawereT mimdevrobis kidev sami<br />
wevri:<br />
a) − ; 2 ; −4 ; ... b) 4; 12; 36; ...<br />
g) 2 − ; 1; 2 + ; ... d) 1; 1+ ; 1+ 2 ; ...<br />
12 rogorc viciT, saaTze wuTebis 60 danayofia. didi isari<br />
1 saaTSi gadis 60 danayofs, patara ki _ 5 danayofs. amasTan,<br />
didi isari erT saaTSi asrulebs 360°-ian bruns.<br />
a) gamosaxeT danayofebiT: 1°, 30°, 45°, 90°, 180°;<br />
b) gamosaxeT gradusebiT: 1; 5; 10; 30 danayofi;<br />
g) gamosaxeT danayof-saaTebiT (dan/sT) saaTis didi da patara<br />
isrebis siCqareebi.<br />
A<br />
35%<br />
0 < n ≤ 0,5<br />
30%<br />
0,5 < n ≤ 1<br />
B<br />
D<br />
C<br />
E<br />
13 ramdeni gradusia naxatze gamosaxul saa-<br />
Tis isrebs Soris?<br />
14 Svidis 10 wuTze ramdeni gradusia saaTis<br />
isrebs Soris?<br />
15 Tu axla 2 saaTia, ramdeni saaTis Semdeg<br />
iqneba pirvelad saaTis isrebs Soris<br />
kuTxe 90 gradusi?<br />
16 skolaSi, romelSic 1200 moswavle swavlobs,<br />
Caatares gamokiTxva – saSualod<br />
ramden saaTs (n) uTmobs moswavle kompiuterul<br />
TamaSebs. kiTxvas ar upasuxa<br />
100-ma moswavlem, danarCen moswavleTa pasuxebi<br />
mocemulia wriul diagramaze.<br />
a) ramdeni moswavle uTmobs kompiuterul<br />
TamaSebs 0,5 sT-ze mets?<br />
b) ramdeni moswavle uTmobs kompiuterul<br />
TamaSebs 1 sT-ze naklebs?<br />
17 naxazze Sefardebulia wris 1<br />
; ∠B=25°.<br />
4<br />
ipoveT CDE kuTxis gradusuli zoma.
4 kvadratuli<br />
gantolebis grafikuli<br />
amoxsna<br />
1. kvadratuli formis yvavilnars 1m siganis zoli<br />
miuerTes. miRebuli nakveTis farTobi 6 m 2 -ia.<br />
ipoveT Tavdapirveli nakveTis gverdis sigrZe.<br />
amoxsna:<br />
vTqvaT, Tavdapirveli nakveTis gverdis sigrZe x m<br />
iyo, maSin miRebuli marTkuTxa nakveTis farTobi<br />
iqneba x(x+1). miviReT gantoleba:<br />
x(x + 1) = 6<br />
x 2 + x – 6 = 0<br />
miRebul gantolebas kvadratul gantolebas uwodeben.<br />
ax 2 +bx+c=0 saxis gantolebas, sadac a,b,c∈R, a≠0, xolo x<br />
ucnobia, kvadratuli gantoleba ewodeba .<br />
a-s kvadratuli gantolebis pirvel koeficients uwodeben,<br />
b-s _ meore koeficients, xolo c-s _ mesame koeficients<br />
(<strong>Tavi</strong>sufal wevrs).<br />
amovxsnaT grafikulad ax 2 + bx + c = 0, a ≠ 0 (1) gantoleba.<br />
I. (1) gantolebas mivceT x2 = kx + m saxe.<br />
(ax2 + bx + c = 0) ⇔ |:a<br />
(x2 + b c<br />
x +<br />
a a = 0) ⇔ (x2 = – b c<br />
x –<br />
a a )<br />
Tu – b c<br />
≡ k da – ≡ m,<br />
a a<br />
maSin miviRebT x2 = kx + m.<br />
II. erTsa da imave marTkuTxa<br />
sakoordinato sistemaSi avagoT<br />
y = x 2 da y = kx + m funqciaTa<br />
grafikebi.<br />
magaliTad,<br />
x 2 = _0,5x + 1,5<br />
(x 2 = –0,5x +1,5) ⇔<br />
x = –1,5<br />
x =1<br />
III. grafikebis gadakveTis<br />
wertilTa abscisebi iqneba (1)<br />
gantolebis amonaxsnebi.<br />
ramdeni saerTo wertili<br />
SesaZlebelia hqondes<br />
wrfesa da parabolas?<br />
parabolas wrfesTan<br />
SesaZlebelia hqondes:<br />
I. ori saerTo<br />
wertili<br />
II. erTi saerTo<br />
wertili<br />
III. arc erTi saerTo<br />
wertili<br />
25
I<br />
<strong>Tavi</strong><br />
26<br />
nax. 1<br />
kvadratul gantolebas SesaZlebelia hqondes erTi<br />
amonaxseni, ori amonaxseni an arc erTi amonaxseni.<br />
amovxsnaT paragrafis dasawyisSi dasmuli amocanis<br />
Sesabamisi gantoleba:<br />
x 2 + x – 6 = 0<br />
gantolebas mivceT saxe: x 2 = –x + 6<br />
avagoT y = x 2 da y = –x + 6 funqciaTa grafikebi.<br />
radgan sigrZe arauaryofiTi ricxviT gamoisaxeba,<br />
amitom amocanis amonaxseni iqneba A wertilis abscisa.<br />
e. i. x = 2.<br />
maSasadame, Tavdapirveli kvadratis gverdis sigrZe<br />
2 m-ia.<br />
magaliTi 1<br />
amoxseniT grafikulad x 2 = m (1) gantoleba.<br />
amoxsna:<br />
avagoT y = x2 da y = m funqciaTa grafikebi. Tu<br />
davakvirdebiT 1-el naxazs, advilad davaskvniT, rom<br />
erTi amonaxseni, roca m = 0<br />
x 2 = m gantolebas aqvs ori amonaxseni, roca m > 0<br />
arc erTi amonaxseni, roca m < 0<br />
kerZod, Tu m = 0, maSin (1) gantolebis amonaxseni iqneba x = 0.<br />
xolo, roca m > 0, maSin (1) gantolebis amonaxsnebi iqneba x = 1<br />
da x = − (axseniT, ratom?).<br />
2<br />
amrigad,<br />
m0<br />
x∈∅ x∈{0} x∈{ ; − }<br />
magaliTi 2<br />
amoxseniT grafikulad Semdegi gantoleba: 2x2 – 3x + 5 = 0.<br />
amoxsna:<br />
b) (2x2 – 3x + 5 = 0) ⇔ (x2 + 3 5<br />
x +<br />
2 2 = 0) ⇔ (x2 = 3 5<br />
x –<br />
2 2 )<br />
avagoT y = x2 da y = 3 5<br />
x – funqciaTa grafikebi. radgan<br />
2 2<br />
miRebul grafikebs saerTo wertili ara aqvs, maSasadame<br />
gantolebas amonaxseni ar eqneba. e.i. amonaxsenTa<br />
simravle iqneba ∅ .
magaliTi 3<br />
amoxseniT gantolebebi: a) x 2 – 5 = 0; b) 3x 2 + 2 = 0; g) (x – 7) 2 = 10.<br />
amoxsna:<br />
a) (x2 − 5 = 0) ⇔ (x2 = 5) ⇔ (x = ± );<br />
b) (3x2 + 2 = 0) ⇔ (x2 = – 2<br />
3 ) ⇔ (x ∈ ∅);<br />
g) ((x − 7) 2 x – 7 = x = 7 +<br />
= 10) ⇔<br />
x – 7 = – ) ⇔<br />
x = 7 –<br />
e.i. x = 7 + 1 ; x = 7 − 2 .<br />
SeavseT gamotovebuli adgilebi:<br />
1. x 2 – 2x – 3 = 0 gantolebis pirveli koeficientia ? , meore<br />
_ ? , mesame _ ? .<br />
2. Tu y = x2 da y = kx + b wrfes aqvs a) erTi saerTo wertili;<br />
b) ori saerTo wertili; g) arc erTi saerTo wertili<br />
Sesabamisad, x2 – kx – b = 0 gantolebas eqneba a) ? amonaxseni;<br />
b) ? amonaxseni; g) ? amonaxseni.<br />
3. a) Tu x 2 = 3, maSin x = ? ; b) Tu x 2 = –5, maSin x = ? ; g) Tu x 2 = 16,<br />
maSin x = ? .<br />
4. f : x → x2 da g: x → – 1<br />
x – 7 funqciaTa gadakveTis wertilebis<br />
2<br />
abscisebi aris ? = 0 gantolebis amonaxsnebi.<br />
savarjiSoebi:<br />
1 gantoleba amoxseniT grafikulad:<br />
a) x2 + 3x + 2 = 0; b) x2 + 5x + 4 = 0; g) x2 + 2x + 4 = 0;<br />
d) x2 = 1; e) 0,1x2 – 2 = 0; v) 5,4x2 + 3 = 0;<br />
z) x2 + 4x + 4 = 0; T) x2 + 3x + 5 = 0; i) 2x2 – 2 = –3x.<br />
2 amoxseniT gantoleba:<br />
a) x2 = 36; b) x2 = 0; g) x2 = –4;<br />
d) x2 = 0,64; e) x2 = 5 ; v) –3x2 = –48;<br />
z) 0,2x2 + 3 = 0; T) 2x2 = 40; i) x2 = ;<br />
k) x2 + 3 = 12; l) x2 – 0,69 = 1; m) 2 – x2 = 9;<br />
n) (x2 – 5) 2 = 49; o) (2x + 1) 2 = 17; p) (1 – 3x) 2 = 18;<br />
J) (x+2)(x–2)=12; r) (2x – 7)(2x + 7) = 11; s) (3x + 2) 2 – 12x + 21 = 0;<br />
t) (x+1) 2 + x = 3x–1; u) 4x2 –(2–5x2 ) = 1<br />
2 x2 ; f) 3x2 – 5x = 6(5x2 – 2) – 5x.<br />
)<br />
Tu m>0, maSin<br />
(x2 = m) ⇔<br />
⇔ x =<br />
x = – )<br />
aseve,<br />
((x + a) 2 = m) ⇔<br />
⇔<br />
x + a =<br />
x + a = –<br />
)<br />
yuradReba!<br />
gantolebis grafikulad<br />
amoxsnisas<br />
vRebulobT<br />
mis miaxloebiT<br />
amonaxsens!<br />
27
I<br />
<strong>Tavi</strong><br />
28<br />
3 dawereT kvadratuli gantoleba, romlis grafikuli amoxsna<br />
naxazzea mocemuli.<br />
a) b)<br />
4 dawereT kvadratuli gantoleba, romlis grafikuli amoxsna<br />
mocemulia naxazze.<br />
a) b) g)<br />
gasaxseneblad!<br />
x=a-s y=f(x)<br />
funqciis nuli<br />
ewodeba, Tu f(a)=0.<br />
5 ipoveT naxazze mocemul funqciaTa nulebi.
6 ipoveT wris radiusi, Tu misi<br />
farTobi 2 sm sigrZis gverdis mqone<br />
kvadratis farTobis tolia.<br />
7 Tu axla 3 saaTia, ramden saaTSi iqneba pirvelad saaTis isrebi<br />
erT wrfeze?<br />
8 Tu axla 4-is 10 wuTia, ramden saaTSi iqneba pirvelad saaTis isrebs<br />
Soris kuTxe: a) 30°, b) 90°?<br />
9 naxazze samkuTxed ABC-Si<br />
gavlebuli BH simaRle yofs<br />
ABC samkuTxeds or samkuTxedad.<br />
miuTiTeT miRebul samkuTxedebSi<br />
simaRleTa gadakveTis<br />
wertilebi. ramdeni<br />
wertili miiReba?<br />
A<br />
N<br />
B<br />
S wr = S kv<br />
S<br />
M<br />
2 sm<br />
11 naxazis mixedviT ipoveT<br />
BD, Tu AB=5 sm.<br />
C<br />
H<br />
10 M da N wertilebi SABC piramidis,<br />
Sesabamisad, SC da AB wiboebis Suawertilebia.<br />
daasaxeleT monakveTebi<br />
da Sesabamisi samkuTxedebi, romelTa<br />
medianebsac es minakveTebi warmoadgenen.<br />
A<br />
A<br />
C B<br />
60°<br />
B<br />
F<br />
C<br />
D<br />
wris farTobi<br />
gamoiTvleba<br />
formuliT<br />
S = πR 2<br />
29
I<br />
<strong>Tavi</strong><br />
davazustoT!<br />
roca D = 0,<br />
kvadratul<br />
gantoleba aqvs ori<br />
erTmaneTis toli<br />
amonaxseni.<br />
x 1 = x 2 = – b<br />
2a<br />
30<br />
5 kvadratuli gantolebis amoxsna<br />
amocana 1<br />
fotografiul suraTs, zomiT 12sm × 18sm, erTnairi<br />
siganis CarCo aqvs. gansazRvreT CarCos sigane,<br />
Tu misi farTobi suraTis farTobis tolia.<br />
upirveles yovlisa SevniSnoT, rom CarCoiani<br />
suraTis farTobi (ABCD marTkuTxedis farTobi)<br />
toli iqneba CarCos da suraTis farTobebis<br />
jamisa.<br />
amoxsna:<br />
vTqvaT, CarCos sigane x sm-ia, maSin CarCoiani<br />
suraTis zomebi iqneba: AB=18+2x da AD=12+2x,<br />
xolo farTobi ki – S =(18+2x)(12+2x). a.p.T.<br />
ABCD<br />
CarCos farTobi suraTis farTobis tolia,<br />
amitom vwerT gantolebas:<br />
(18 + 2x)(12 + 2x) = 2 · 12 · 18.<br />
((18 + 2x)(12 + 2x) = 2 · 12 · 18) ⇔ (2(9 + x)2(6 + x) – 2 · 12 · 18 = 0) ⇔ |:4<br />
⇔ ((9 + x)(6 + x) – 2 · 3 · 18 = 0) ⇔ (x 2 + 15x + 54 – 108 = 0) ⇔<br />
⇔ (x 2 + 15x – 54 = 0)<br />
miviReT kvadratuli gantoleba, romlis grafikuli amoxsnac,<br />
rogorc viciT, sazogadod, gantolebis miaxloebiT amonaxsens<br />
gvaZlevs. gavecnoT kvadratuli gantolebis amoxsnis analizur<br />
xerxs.<br />
ganvixiloT ax 2 + bx + c = 0, a ≠ 0 (1) sruli kvadratuli gantoleba.<br />
(ax 2 + bx + c = 0) ⇔ |· 4a<br />
⇔ (4a 2 x 2 + 4abx +4ac =0) ⇔ |–4ac<br />
⇔ (4a 2 x 2 + 4abx = –4ac) ⇔ |+b 2<br />
⇔ (4a 2 x 2 + 4abx + b 2 = b 2 – 4ac) | tolobis marcxena mxare sruli kvadratia<br />
⇔ ((2ax + b) 2 = b 2 – 4ac) (2) | miviReT x 2 =m saxis gantoleba. amovxsnaT:<br />
a) Tu b 2 –4ac
g) Tu b 2 – 4ac > 0, maSin<br />
((2ax+b) 2 = b 2 – 4ac) ⇔<br />
e.i. (1) gantolebas aqvs ori gansxvavebuli amonaxseni.<br />
fesvqveSa gamosaxulebas – (b 2 – 4ac)-s diskriminants uwodeben.<br />
igi D asoTi aRiniSneba.<br />
D = b 2 – 4ac.<br />
amrigad, ax 2 + bx + c =0, a≠0 kvadratul gantolebas, Tu:<br />
a) D>0, aqvs ori gansxvavebuli amonaxseni:<br />
x 1 = , x 2 = . (3)<br />
b) D=0 _ erTi amonaxseni: x = – b ufro zustad, ori erTmaneTis<br />
2a<br />
.<br />
toli amonaxseni x = x = –<br />
1 2 b<br />
2a<br />
g) D
I<br />
<strong>Tavi</strong><br />
32<br />
amovxsnaT<br />
formuliT<br />
(3x 2 – 7x = 0) ⇔<br />
⇔ (3x 2 – 7x + 0 = 0)<br />
x =<br />
7 + 7<br />
x = 1 6<br />
7 – 7<br />
x = 2 6<br />
= 7<br />
3<br />
= 0<br />
sruli kvadratuli<br />
gantolebis<br />
amoxsnisas<br />
sasurvelia b da<br />
c koeficientebi<br />
iyos mTeli<br />
ricxvebi, xolo a _<br />
naturaluri ricxvi.<br />
e.i. CarCos sigane 3 sm-ia (x = –18 amocanis amonaxsenad ar gamogvadgeba,<br />
radgan sigrZe yovelTvis arauaryofiTi ricxviT<br />
gamoisaxeba).<br />
magaliTi 1<br />
ramdeni amonaxseni aqvs kvadratul gantolebas?<br />
a) 5x2 – 7x – 1 = 0; b) 2x2 + 3x + 9 = 0.<br />
amoxsna:<br />
a) a = 5; b = –7; c = –1. b) a=2; b=3; c=9.<br />
D = (–7) 2 – 4·5(–1) = 49 + 20 > 0 D = 32 – 4·2·9 = 9–72 < 0<br />
gantolebas aqvs ori gansxvavebuli gantolebas amonaxseni<br />
amonaxseni; ara aqvs.<br />
magaliTi 2<br />
amoxseniT gantoleba:<br />
a) 3x2 =7x; b) 0,7x2 - 1,3x - 2 = 0; g) 3x2 - 4x - 4 = 0.<br />
amoxsna:<br />
a) (3x2 = 7x) ⇔ (3x2 x = 0 x = 0<br />
-7x=0) ⇔ (x(3x-7)=0) ⇔<br />
3x – 7 = 0 ) ⇔<br />
x = 7 ). x∈{0;21<br />
3<br />
3 }<br />
b) (0,7x2 -1,3x - 2 = 0 |⋅10) ⇔ (7x2 - 13x - 20 = 0)<br />
a = 7; b = -13; c = -20.<br />
D=(–13) 2 - 4·7·(–20) = 169 + 560 = 729<br />
x =<br />
13 ±<br />
14<br />
13 + 27<br />
x = = 1 14<br />
20<br />
7 ; x 13 – 27<br />
= = –1. x∈{2 2 14<br />
6<br />
7 ;–1}<br />
g) a=3; b=-4; c=-4. radgan b luwi ricxvia, amitom visargebloT (4)<br />
formuliT:<br />
D<br />
4 = (– 4<br />
2 ) 2<br />
– 3(–4) = 4+12 = 16.<br />
2 ±<br />
x =<br />
3<br />
2 + 4<br />
x = 1 3 = 2; x 2 – 4<br />
= 2 3<br />
amocana 3<br />
= – 2 . x∈{2;– 2<br />
3 3 }<br />
wyalsadenis avzi ori miliT 2 sT 55 wuTSi ivseba. calke pirveli<br />
mili mas 2 saaTiT ufro swrafad avsebs, vidre calke meore mili.<br />
ra dro dasWirdeba TiToeul mils cal-calke avzis asavsebad?<br />
amoxsna:<br />
2 sT 55 wT = 255 sT = 211<br />
60 12 sT.<br />
vTqvaT, marto pirveli mili avzs x saaTSi avsebs, maSin marto<br />
meore mili avzs (x+2) saaTSi aavsebs. 1 saaTSi pirveli mili aavsebs<br />
avzis 1<br />
x<br />
nawils, xolo meore mili – 1<br />
x+2<br />
nawils. orive mili 211<br />
12
saaTSi aavsebs avzis 211 12 ( 1 + 1<br />
x x+2 ) nawils. a.p.T. orive miliT 211<br />
12<br />
saaTSi mTlianad aivso avzi. vwerT gantolebas:<br />
211 12 ( 1 + 1<br />
x x+2 ) = 1 (mTeli avzi 1 erTeulia).<br />
35<br />
12 ( 1 + 1<br />
x x+2 )<br />
= 1; x + 2 + x<br />
x(x + 2)<br />
= 12<br />
35 ;<br />
35x + 35 = 6x 2 + 12x; 6x 2 – 23x – 35 = 0;<br />
23 ±<br />
x =<br />
12<br />
, x 1 = 5; x 2 = – 7<br />
6 .<br />
x + 1<br />
x(x + 2)<br />
= 6<br />
35 ;<br />
pirveli mili avzs avsebs 5 saaTSi, xolo meore _ 7 saaTSi.<br />
SeavseT gamotovebuli adgilebi:<br />
1. b 2 – 4ac-s ? ewodeba.<br />
2. mocemulia ax 2 + bx + c = 0 (1) gantoleba, Tu D>0, maSin (1)<br />
gantoleba aqvs ? amonaxsens Tu D0.<br />
3 amoxseniT kvadratuli gantoleba:<br />
a) x 2 - x - 20 = 0 ; b) 2x 2 - 11x - 6 = 0 ; g) x 2 - x - 56 = 0;<br />
d) 3z 2 - z - 4 = 0 ; e) 2t 2 + 9t + 7 = 0 ; v) 3z 2 -11z +10 = 0 .<br />
z) x 2 + 6x + 5 = 0 ; T) x 2 - 2x - 35 = 0 ; i) 3x 2 - 4x - 5 = 0;<br />
k) 3x 2 -10x + 9 = 0 ; l) 15x 2 - 34x +15 = 0; m) 3x 2 - 8x + 9 = 0 .<br />
n) 84 − 3y 2 − 9y = 0 ; o) 5x − 9 = 4x 2 ; p) 49 − 28x = −4x 2 .<br />
4 amoxseniT gantoleba:<br />
a) 0,2x 2 − 0,1x + 0,012 = 0; b) 0,5t 2 + 0,2t + 0,52 = 0;<br />
g) 2y 2 = 0,18 −1,6y; d) m 2 + 4 m− 2 = 0;<br />
e*) z 2 + 2( +1)z + 2 = 0; v*) 4( −1)t 2 − 6t + ( +1) = 0.<br />
33
I<br />
<strong>Tavi</strong><br />
34<br />
z) 10x 2 −120 + 6x = 98x − 3x 2 − 24; T) 25x 2 −3x+8=3x 2 +25x+3+7x 2 ;<br />
i) x(3x − 7) = (x + 2) 2 + x − 4; k) (x +1)(2x + 3) = 4x 2 − 22.<br />
5* amoxseniT gantoleba:<br />
a) x 3 + 8x 2 + 9x = 0; b) x 3 - x 2 -56x = 0 ;<br />
g) (x 2 + 2x +1) + 3x(x +1) 2 = 0; d) 2x 3 - 5x 2 - 42x = 0;<br />
e) (16x 2 + 8x +1) + 5x(4x +1) 2 = 0; v) (7x 2 +14x + 7) = 24x(x +1) 2 ;<br />
z) (25x 2 + 30x + 9) + (5 − 8x)(5x + 3) 2 = 0; T) x 2 -1- 7x(x -1)(x +1) = 0 .<br />
6 amoxseniT gantoleba:<br />
a) ; b) ;<br />
g) ; d) 9 – ;<br />
e) ; v) ; z) ;<br />
T) . i) ; k) ;<br />
l) ; m) ;<br />
n) ; o) .<br />
7* ipoveT amonaxsenTa simravle:<br />
a) 5x 2 + 6|x| + 1 = 0; b) 5x 2 –7|x| + 2 = 0.<br />
8 ipoveT k-s mniSvneloba, romlisTvisac gantolebis amonaxsnebia:<br />
3; –2; 7; –1.<br />
a) kx 2 – 2x = 0; b) 5x 2 = kx; g) 35x – kx 2 = 0.<br />
9 dawereT mocemuli kvadratuli gantolebis pirveli, meore,<br />
mesame koeficientebi:<br />
a) ax 2 + (2a – 1)x + 5 = 0; b) (a – 1)x 2 – (a + 1)x + 2a = 0;<br />
10 a-s ra mniSvnelobisaTvis aqvs kvadratul gantolebas erTi<br />
amonaxseni:<br />
a) 2x 2 - 3ax +1= 0 ; b) x 2 - 4ax - 5a = 0; g) (a - 1)x 2 - 2x + a +1= 0.<br />
11 a-s ra mniSvnelobisaTvis aqvs kvadratul gantolebas ori<br />
gansxvavebuli amonaxseni:<br />
a) 4x 2 + 3x + a = 0; b) - 4x 2 + ax +8 = 0; g) ax 2 + 3x + 7 = 0 .<br />
12 a-s ra mniSvnelobisaTvis ara aqvs gantolebas amonaxseni:<br />
a) 3x 2 - 2x - a = 0; b) - 7x 2 + ax +1= 0; g) (a – 1)x 2 + 2x +1= 0 .<br />
13* amoxseniT kvadratuli gantoleba:<br />
a) x 2 + 2kx - 3 = 0 ; b) 4x 2 - 2(k - 2)x - 2k = 0.<br />
14 ricxvis namravli missave mesamedze 108-is tolia. ipoveT es<br />
ricxvi.<br />
15 ori momdevno ricxvis namravli 55-iT metia maTsave jamze.<br />
ipoveT es ricxvebi.
16 ricxvis namravli missave mexuTedze 80-is tolia. ipoveT es<br />
ricxvi.<br />
17 gasammagebuli ricxvis namravli mis mecxredze 108-is tolia.<br />
ipoveT es ricxvi.<br />
18 oTxi momdevno naturaluri ricxvis kvadratebis jami 446-is<br />
tolia. ipoveT es ricxvebi.<br />
19 Tu kvadratis TiToeuli gverdis sigrZes 1sm-iT gavzrdiT,<br />
maSin miRebuli kvadratis farTobi 3-jer meti aRmoCndeba<br />
Tavdapirveli kvadratis farTobze. ipoveT Tavdapirveli<br />
kvadratis gverdi.<br />
20 kvadratis formis muyaos furcels 5 sm siganis zoli<br />
CamoaWres. furclis darCenili nawilis farTobi 36sm 2 -ia.<br />
ipoveT muyaos furclis Tavdapirveli zomebi.<br />
21 kvadratis formis Tunuqis furcelze gakeTebulia<br />
naxvretebi ise, rogorc es naxazzea.<br />
a) ramdeni naxvreti iqneba sul, Tu pirvel rig-<br />
Si n naxvretia?<br />
b) saWiroa gakeTdes 113 naxvreti. ramdeni naxvreti<br />
unda iyos pirvel rigSi? (nax. 1).<br />
nax. 2<br />
nax. 4<br />
22 ra sigrZisaa marTkuTxedis (nax.2)<br />
gverdebi, Tu b gverdis sigrZe a gverdis<br />
sigrZis 3 -ia, xolo diagonalze 8 sm-iT na-<br />
4<br />
klebia.<br />
23 me-3 naxazis mixedviT<br />
aRadgineT amocana da ipoveT<br />
wrewiris radiusi.<br />
24 ipoveT tolferda samkuTxedis<br />
fuZis sigrZe (nax.4),<br />
Tu ferdis sigrZe a-s tolia,<br />
xolo simaRle ferdis naxevaria.<br />
25 me-5 naxazis mixedviT<br />
aRadgineT amocana da a gverdi<br />
gamosaxeT h-is saSualebiT.<br />
nax. 1<br />
nax. 3<br />
nax. 5<br />
35
I<br />
<strong>Tavi</strong><br />
navis sakuTari<br />
siCqarea navis siCqare<br />
mdgar wyalSi.<br />
36<br />
26 naxazis mixedviT aRadgineT amocana da ipoveT<br />
CK-s sigrZe.<br />
27 wiladis mniSvneli 4-iT metia mricxvelze,<br />
Tu am wiladis mricxvelsac da mniSvnelsac<br />
3-iT gavzrdiT, maSin wiladi 1 -iT gadiddeba.<br />
9<br />
ipoveT Tavdapirveli wiladi.<br />
28 400 km sigrZis manZili Cqarma matarebelma gaiara 1 saaTiT<br />
ufro swrafad, vidre sabargom. ras udris TiToeuli matareblis<br />
moZraobis siCqare, Tu sabargo 1 saaTSi gadioda 20 kmiT<br />
nakleb manZils, vidre Cqari matarebeli?<br />
29 Tu matareblis siCqares 10km/sT-iT gavzrdiT, maSin igi 720kmis<br />
gavlas 1 saaTiT nakleb dros moandomebs. ipoveT matareblis<br />
Tavdapirveli siCqare.<br />
30 manZili or navsadgurs Soris mdinariT 48 km-ia. gemi am manZilis<br />
gavlas iqeT-aqeT 5 sT-s andomebs. ipoveT gemis siCqare<br />
mdgar wyalSi, Tu mdinaris dinebis siCqare 4km/sT-ia.<br />
31 navma mdinaris dinebis sawinaaRmdego mimarTulebiT 221 2 kilometri<br />
gaiara, xolo dinebis mimarTulebiT – 281 2 kilometri.<br />
sul am mgzavrobas 8 saaTi dasWirda. ipoveT navis saku-<br />
Tari siCqare, Tu mdinaris dinebis siCqare 21 2 km/sT-ia.<br />
32 or qalaqs Soris manZili 840km-ia. am qalaqebidan gamosuli<br />
matareblebi erTmaneTs Sua gzaSi Sexvdnen. ipoveT TiToeuli<br />
matareblis siCqare, Tu cnobilia, rom meore gamovida<br />
40 wuTiT adre da misi siCqare 7km/sT-iT naklebia pirveli<br />
matareblis siCqareze.<br />
33 15 tona bostneulis gadasazidad saWiro iyo gansazRvruli<br />
tvirTmzidaobis ramdenime sabarguli. aseTi tvirTmzidaobis<br />
sabargulebis uqonlobis gamo garaJma 1 toniT naklebi<br />
2<br />
tvirTmzidaobis, magram erTiT meti sabarguli gagzavna.<br />
ramden tona bostneuls itevda TiToeuli sabarguli?<br />
34 18 tona Rvino garkveuli tevadobis kasrebSi unda CaesxaT,<br />
magram aseTi kasrebis uqonlobis gamo Rvino 0,3t-iT meti<br />
tevadobis kasrebSi gaanawiles, risTvisac 5 kasriT naklebi<br />
dasWirdaT. ramden kasrSi gaanawiles Rvino?<br />
35 qsovilis fasma imdeni procentiT daiklo, ramdeni laric<br />
Rirda fasebis daklebamde. ramdeni procentiT gaiafda qsovili,<br />
Tu 1 m-is fasi 16 lari gaxda?
36 likam da Takom yvavilebis dargva nakveTSi 4 saaTSi daam-<br />
Tavres. ramdeni saaTi dasWirdeboda TiToeuls cal-calke<br />
am yvavilnaris gasaSeneblad, Tu marto likas SeeZlo<br />
yvavilebis dargva 6 saaTiT adre daesrulebina, vidre marto<br />
Takos?<br />
37 orma glexma simindis yana 6 dReSi gaToxna. ramdeni dRe das-<br />
Wirdeboda TiToeuls cal-calke am yanis gasaToxnad, Tu<br />
erTs damoukideblad SeeZlo mTeli samuSaos Sesruleba 5<br />
dRiT nakleb droSi, vidre meores?<br />
38 Tu axla saaTis isrebs Soris kuTxe 18 gradusia, ramden saa-<br />
TSi iqneba pirvelad maT Soris kuTxe 66°?<br />
39 ipoveT naxatze gamosaxul saaTis isrebs Soris<br />
kuTxis gradusuli zoma.<br />
40 sakoordinato sibrtyeze moniSneT yvela is<br />
P(x;y) wertili, romlisTvisac gamosaxulebas<br />
azri aqvs:<br />
a) ; b) + ; g) + ; d) ; e) .<br />
41* a ricxvis ra mniSvnelobebisaTvis ar eqneba (x − a)( +1)= 0<br />
gantolebas amonaxseni?<br />
42 ipoveT n, Tu m 5–n = 4 da m 3+n = 64.<br />
43 ipoveT y = |x – 4| funqciis udidesi da umciresi mniSvnelobebi<br />
[1;6] intervalSi.<br />
44 sad mdebareobs y=x 2 +bx+c parabolas wvero, Tu<br />
a) b>0; c>0; D>0; b) b0; D0; c0<br />
(daxazeT Sesabamisi sqematuri naxazebi)<br />
amocana damoukidebeli kvlevisTvis:<br />
11<br />
12<br />
1<br />
10 2<br />
9 3<br />
8 4<br />
7<br />
6<br />
5<br />
45 a-s ra mniSvnelobE<br />
BebisTvis aqvs gantolebas mxolod erTi<br />
amonaxseni?<br />
a) ax 2 – 12x + 3a – 3 = 0; b) (a – 3)x 2 + 5x + a + 3 = 0.<br />
37
I<br />
<strong>Tavi</strong><br />
38<br />
6 amovxsnaT<br />
jgufuri mecadineoba<br />
kvadratuli utoloba<br />
1. amovxsnaT utoloba x 2 – 4 > 0.<br />
davSaloT mamravlebad utolobis marcxena mxare: (x – 2)(x + 2) > 0 .<br />
ra SemTxvevaSi iqneba ori<br />
ricxvis namravli dadebiTi?<br />
(1) ricxviT wrfeze aRniSnulia x–2>0<br />
(wiTlad) da x–20 (wiTlad) x+2 0) ⇔ (x ∈ (–∞;–2) (2;∞)).<br />
2. amovxsnaT x 2 – 3 ≤ 0 utoloba.<br />
(x 2 – 3 ≤ 0) ⇔ ((x − )(x + ) ≤ 0).<br />
rogori ori ricxvis namravli<br />
iqneba uaryofiTi?<br />
savarjiSoebi:<br />
1 amoxseniT utoloba:<br />
a) (x–2)(x+5)>0; b) x(x+3)≥0; g) (2x–3,5)(x+3,5)≥0;<br />
d) (x+1)(x+4)0; v) (5x–1)(x+2)≤0;<br />
z) (x–5)(3x+1) x + 2) ⇔ x∈(−∞;–1) (2;∞))<br />
><br />
>
7 vietas Teorema<br />
1 SeadgineT dayvanili kvadratuli gantoleba, Tu cnobilia,<br />
rom misi fesvebia: x 1 =2, x 2 =3.<br />
vietis Teorema:<br />
Tu ax2 + bx + c = 0 kvadratuli gantolebis diskriminanti D≥0,<br />
maSin misi fesvebis jami – b<br />
s, xolo fesvebis namravli<br />
c<br />
a<br />
s tolia .<br />
a<br />
damtkiceba:<br />
rogorc cnobilia, roca D≥0 kvadratul gantolebas aqvs ori<br />
amonaxseni (an gansxvavebuli an toli).<br />
x 1 = , x 2 =<br />
x + x = 1 2 +<br />
− b +<br />
=<br />
2<br />
b − 4ac − b −<br />
2a<br />
2<br />
b − 4ac<br />
=<br />
= –2b b<br />
= –<br />
2a a .<br />
xolo x ·x = 1 2 ·<br />
2<br />
2 2<br />
( − b) + b − 4ac<br />
= 2<br />
4a<br />
= c<br />
a .<br />
amrigad,<br />
roca D≥0<br />
x + x = – 1 2 b<br />
a , x1 ·x c<br />
= 2 a .<br />
marTebulia vietis Teoremis Sebrunebuli Teoremac:<br />
mocemuli x 1 da x 2 ricxvebi iseTi x 2 +px+q=0 gantolebis amonaxsnebia,<br />
sadac p=–(x 1 +x 2 ) da q=x 1 x 2 .<br />
magaliTi 1<br />
amoxseniT gantoleba vietis Teoremis gamoyenebiT:<br />
a) x 2 –x–12=0; b) x 2 +8x+15=0.<br />
amoxsna:<br />
a) –12 davSaloT mamravlebad:<br />
–12=1·(–12)=(–1)·12=2·(–6)=(–2)·6=(–3)·4=3·(–4). vietis Teoremis Tanaxmad<br />
miRebuli Tanamamravlebidan gantolebis amonaxsnebi<br />
iqnebian isini, romelTa jamic 1-is tolia: –3+4=1.<br />
e.i. x =–3, x =4.<br />
1 2<br />
fransua vieta<br />
(1540-1603)<br />
!Tu 2 x +bx+c=0, gantolebas<br />
(a=1; b;c∉Z)<br />
aqvs racionaluri<br />
fesvebi, maSin<br />
isini aucileblad<br />
mTeli ricxvebia.<br />
39
I<br />
<strong>Tavi</strong><br />
x 1 da x 2 ricxvebi<br />
arian<br />
x 2 –(x 1 +x 2 )x+x 1 x 2 =0<br />
gantolebis<br />
amonaxsnebi<br />
40<br />
b) 15=1·15=(–1)(–15)=3·5=(–3)(–5)<br />
1+15=16; –1–15=–16; 3+5=8; –3–5=–8.<br />
radgan (–3)(–5)=15 da –3–5=–8, amitom x 2 +8x+15=0 gantolebis amonaxsnebia:<br />
x 1 = –3, x 2 = –5.<br />
magaliTi 2<br />
SeadgineT kvadratuli gantoleba, Tu misi fesvebia –1 da 5.<br />
amoxsna:<br />
vietis Teoremis Sebrunebuli Teoremis mixedviT SesaZlebelia<br />
SevadginoT dayvanili x2 +px+q=0 gantoleba, sadac p=–(x +x ) da<br />
1 2<br />
q = x x . 1 2<br />
e.i. p = –4 da q = –5.<br />
saZiebeli gantolebaa x2 – 4x – 5 = 0.<br />
SeavseT gamotovebuli adgilebi:<br />
1 x 2 +5x–7=0 gantolebisTvis x 1 +x 2 = ? da x 1 x 2 = ? .<br />
2 x 2 –7x–1=0 gantolebisTvis x 1 +x 2 = ? da x 1 x 2 = ? .<br />
3 1 da –1 arian x 2 – ? x+ ? =0 gantolebis fesvebi.<br />
4 x 2 +2x–5=0 gantolebis fesvebi ? niSnianebia.<br />
savarjiSoebi:<br />
1 gantolebis amouxsnelad ipoveT misi fesvebis jami da namravli<br />
(Tuki isini arseboben).<br />
a) x 2 –12x+16=0; b) 5x 2 –7x+2=0; g) 3x 2 –2x–1=0;<br />
d) 3x 2 +51x–12=0; e) –1,5x 2 –2x+2=0; v) 4x 2 –7=0;<br />
z) 7x 2 – 7 x=0; T) ( 3 +1)x 2 –2=0; i) ( 2 –1)x 2 –2x=0.<br />
2 vietis Teoremis gamoyenebiT SeamowmeT aris Tu ara mocemuli<br />
simravle Sesabamisi kvadratuli gantolebis amonaxsenTa simravle:<br />
a) x2 +7x+12=0 {3;4}; b) m2 g) 8t<br />
+3m+2=0 {–2;–1};<br />
2 –10t+3=0 { 1 3<br />
;<br />
2 4 }; d) 4x2 +8x–5=0 { 1 5<br />
; –<br />
2 2 }.<br />
3 SeadgineT kvadratuli gantoleba, romlis amonaxsnebia x da x :<br />
1 2<br />
a) x =1, x =–3; 1 2<br />
d) x = 1<br />
b) x =2, x =4; 1 2 g) x =0,3, x =1,5;<br />
1 2 1<br />
2 , x2 =2<br />
5 ; e) x1 = x2 = – 2<br />
3 ; v) x1 = 3, x 2<br />
= 2 3 ;<br />
z) x =2– 1 5, x =2+ 2 5; T) x =x =3 5 –1; 1 2 i) x =1– 1 2 , x =2+ 2 2 .
4 SeadgineT kvadratuli gantoleba, Tu misi fesvebis saSualo<br />
ariTmetikuli A-s, xolo saSualo geometriuli G-s tolia:<br />
a) A=4, G=2; b) A=16, G=12; g) A=100, G=100.<br />
5 amoxseniT kvadratuli gantoleba vietis Teoremis gamoyenebiT:<br />
a) x 2 +5x+6=0; b) x 2 –10x+16=0; g) t 2 +4t–21=0;<br />
d) x 2 –3x+2=0; e) x 2 –2x–3=0; v) y 2 –9y+14=0.<br />
6 ipoveT ricxvTa yvela wyvili, romelTa a) jamia 8, xolo namravli<br />
15; b) jamia 7, namravli ki — 10.<br />
7 ipoveT p ricxvi, Tu gantolebis erT-erTi amonaxseni mocemuli<br />
ricxvia:<br />
a) x 2 –3x+p=0, x 1 =2; b) x 2 +px+4=0, x 1 =–2;<br />
g) 2x 2 +px–1=0, x 1 =1; d) x 2 –px+15=0, x 1 =3.<br />
8 gantolebis amouxsnelad daadgineT misi amonaxsnebis niSnebi:<br />
a) 3x 2 –2x–1=0; b) 2x 2 +5x+1=0; g) x 2 –4x+3=0;<br />
d) y 2 –7x–11=0; e) 0,5y 2 –12y+4=0; v) 5m 2 +8m+1=0.<br />
9 gansazRvreT 5x 2 –4x–7=0 gantolebis fesvebis niSnebi. daadgineT,<br />
romeli fesvis modulia meti.<br />
10* m-is ra mniSvnelobebisTvis eqneba gantolebas sxvadasxva<br />
niSniani fesvebi? gansazRvreT im fesvis niSani, romlis modulic<br />
metia:<br />
a) x 2 –7x+m=0; b) x 2 +3x+m=0.<br />
11* x2 –15x+26=0 gantolebis amouxsnelad ipoveT 1<br />
+<br />
x1 1<br />
, sadac x<br />
x 1<br />
2<br />
da x mocemuli gantolebis fesvebia.<br />
2<br />
12* SeadgineT kvadratuli gantoleba, romlis fesvebi 3-jer metia<br />
15x 2 –7x–3=0 gantolebis fesvebze (gantolebis amouxsnelad).<br />
13* q-s ra mniSvnelobisaTvis iqneba x 2 –6x+q=0 gantolebis fesvebis<br />
sxvaoba 2-is toli.<br />
14 p-s ra mniSvnelobisaTvis iqneba x 2 +2px–12=0 gantolebis fesvebis<br />
Sefardeba –3-is toli.<br />
15 daamtkiceT, rom ax 2 +bx+c=0 gantolebis fesvi, roca c≠0 ar<br />
SeiZleba iyos ricxvi 0.<br />
16* daamtkiceT, rom ax 2 +bx+a=0 gantolebis fesvebi (Tuki arseboben)<br />
urTierTSebrunebuli ricxvebia.<br />
41
I<br />
<strong>Tavi</strong><br />
42<br />
17 amoxseniT gantoleba:<br />
a) 2y2 + 11y + 10 = 0; b) 3z2 – 4z – 2 = 0;<br />
3<br />
g)<br />
x2 –9 +<br />
1 3<br />
2 =<br />
(3–x) 2x2 ;<br />
+6x<br />
x+2 x+3<br />
d) +<br />
x+1 x–2 =<br />
29<br />
(x+1)(x–2)<br />
18 soflidan qalaqSi mimavali avtobusi Sua gzaze 10 wuTiT<br />
SeaCeres. qalaqSi rom droze Casuliyo mZRolma siCqare<br />
12 km/sT-iT gazarda. ipoveT avtobusis Tavdapirveli siCqare,<br />
Tu qalaqamde manZili 80 km-ia.<br />
19 daamtkiceT, rom oTxkuTxedi rombia, Tu misi wveroebi warmoadgens<br />
a) marTkuTxedis, b) tolferda trapeciis gverdebis<br />
Suawertilebs.<br />
20 ABCD paralelogramis AC diagonalis sigrZea 18sm.<br />
AB gverdis M Suawertili SeerTebulia D wverosTan. ipoveT<br />
monakveTebi, romlebadac AC diagonali iyofa DM<br />
monakveTiT.<br />
21 xis simaRlis gasazomad SeiZleba gamoviyenoT sarke<br />
ise, rogorc naxatzea naCvenebi. sinaTlis sxivi FD, sarkidan<br />
airekleba D wertilSi da xvdeba adamians TvalSi<br />
(B wertilSi). daadgineT xis simaRle, Tu AB=165sm;<br />
AD=12sm, DE=4,8m (cxadia ∠1=∠2).<br />
22 naxazze AP mxebia. Semdeg winadadebebidanromeliSeiZlebaiyosmcdari?<br />
a) AB·BC=AM·MK; g) AP 2 =AM·AK;<br />
b) KN·NM=CN·NP; d) AM·AK=AB·AC.<br />
amocana damoukidebeli kvlevisTvis:<br />
23 ipoveT a-s yvela is mniSvneloba, romelTaTvisac<br />
(x 2 +5x+a)(4x 2 –7x+a)=0 gantolebis yvela fesvis namravli<br />
1-is tolia.<br />
C<br />
K<br />
N<br />
B<br />
.<br />
M<br />
P<br />
A
8 kvadratuli<br />
samwevris daSla<br />
mamravlebad<br />
daSaleT mamravlebad:<br />
a) x 2 –64x; b) 16x 2 –25; g) x 2 –5x+6; d) x 2 –x–6.<br />
ax 2 +bx+c saxis mravalwevrs, sadac a, b, c∈R da a≠0, xolo x<br />
cvladia, kvadratuli samwevri ewodeba .<br />
x 2 –2x+3 da –3x 2 –0,5x+1 kvadratuli samwevrebia. cxadia, kvadratuli<br />
samwevris mniSvneloba damokidebulia cvladis mniSvnelobaze.<br />
magaliTad, Tu x=1, maSin 2x 2 –3x+5=4, xolo Tu x=0, ma-<br />
Sin 2x 2 –3x+5=5 da a.S.<br />
cvladis im mniSvnelobas, romlisTvisac kvadratuli<br />
samwevris mniSvneloba nulis tolia, kvadratuli samwevris<br />
fesvi ewodeba .<br />
Tu ax 2 +bx+c samwevris fesvebia x 1 da x 2 , maSin risi toli<br />
iqneba ax 2 +bx+c=0 gantolebis fesvebi? (pasuxi daasabuTeT)<br />
cxadia, kvadratuli samwevris fesvebis raodenoba iseve, rogorc<br />
kvadratuli gantolebis amonaxsenTa raodenoba damokidebulia<br />
diskriminantze:<br />
Tu D>0, kvadratul samwevrs eqneba ori gansxvavebuli fesvi,<br />
Tu D=0, kvadratul samwevrs eqneba erTi fesvi (ori toli fesvi),<br />
Tu D
I<br />
<strong>Tavi</strong><br />
44<br />
yuradReba: Tu D=0, maSin, rogorc cnobilia,<br />
x 1 =x 2 , amitom ax 2 +bx+c=a(x–x 1 ) 2<br />
Tu D
savarjiSoebi:<br />
1 SesaZlebelia Tu ara, rom sxvadasxva kvadratul samwevrs<br />
hqondes erTi da igive fesvebi?<br />
2 SesaZlebelia Tu ara, rom sxvadasxva kvadratul funqciebs<br />
hqondeT erTi da igive nulebi? dadebiTi pasuxis SemTxvevaSi<br />
aCveneT, ra aqvT saerTo da riT gansxvavdebian maTi grafikebi<br />
erTmaneTisgan.<br />
3 rogor iqnebian ganlagebulni erTmaneTis mimarT kvadratul<br />
funqciaTa grafikebi, romelTa<br />
a) fesvebis jami erTmaneTis tolia;<br />
b) fesvebis namravli erTmaneTis tolia.<br />
4 ipoveT kvadratuli samwevris fesvebi:<br />
a) x 2 –8x+15; b) y 2 –7y+6; g) x 2 +15x+56;<br />
d) 0,3x 2 +1,5x–0,9; e) 0,2m 2 +3m–20; v) 3x 2 –3x+1.<br />
5 SeamowmeT, aqvs Tu ara kvadratul samwevrs fesvebi. dadebiTi<br />
pasuxis SemTxvevaSi ipoveT maTi jami da namravli:<br />
a) 3x 2 –2x–5; b) 2t 2 –t+5; g) 3,4x 2 –14x+1;<br />
d) 5m 2 –12m+2; e) 5m 2 –12m–2; v) 0,3x 2 –2x–1.<br />
6 kvadratuli samwevri daSaleT mamravlebad:<br />
a) x2 –2x–15; b) x2 –5x–14; g) x2 –x–20; d) 2x2 –x–3;<br />
e) 8t2 –6t+1; v) 25t2 –20t+4; z) 4z2 –12z+9; T) –7x2 +22x–3;<br />
i) –2x2 +5x+7; k) –35x2 +19x–2; l) –3x2 +38x–120; m) –3x2 +6x+9;<br />
n) x2 – 3 1<br />
x+<br />
4 8 ; o) x2 +2x+ 3<br />
;<br />
4<br />
1<br />
p)<br />
4 a2 –2a+4; J) – 2<br />
3 a2 –4a–6.<br />
7 SekveceT wiladi:<br />
a)<br />
x2 –5x+6<br />
x2 +4x–12<br />
; b)<br />
d)<br />
2t2 –6t–8<br />
–3t2 –4t–1<br />
; e)<br />
7m2 +m–8<br />
7m–7<br />
x2 –16<br />
x2 –x–12<br />
8 amoxseniT gantoleba:<br />
a)<br />
x2 +7x+10<br />
x2 –x–6<br />
=0; b)<br />
g)<br />
13<br />
2x2 +x–21 +<br />
1<br />
2x+7 =<br />
6<br />
x2 ;<br />
–9<br />
d)<br />
; g)<br />
; v)<br />
2x 2 –3x–2<br />
a+110–a 2<br />
a2 –22–9a<br />
2x2 –3x–2<br />
8x2 –2<br />
6x 2 +5x+1 =0;<br />
3<br />
x+2<br />
+ 2x–1<br />
x+1 =<br />
9 ageT y = x2 –2x–8<br />
da y = x + 2 funqciaTa grafikebi.<br />
x–4<br />
riT gansxvavdeba es grafikebi erTmaneTisagan?<br />
;<br />
.<br />
2x–1<br />
x 2 +3x+2 .<br />
45
I<br />
<strong>Tavi</strong><br />
gavixsenoT!<br />
x = a, maSin a 2 = x.<br />
46<br />
10* amoxseniT gantoleba:<br />
a) x − 2 = x–4; b) 3x + 1 = x–1.<br />
11 velosipedistma 20 km sigrZis aRmarTi da 60 km sigrZis swori<br />
gza 6 saaTSi gaiara. ra siCqariT moZraobda velosipedisti<br />
gzis TiToeul ubanze, Tu misi siCqare aRmarTze 50 km/sT-iT<br />
naklebia, vidre swor gzaze?<br />
12 Tu 5 katas 5 Tagvis dasaWerad sWirdeba 5 wuTi, ramdeni kataa<br />
saWiro imisTvis, rom 100 wuTSi daiWiron 100 Tagvi?<br />
13 sferos zedapirze aRebulia nebismieri<br />
3 wertili. ra aris albaToba imisa,<br />
rom es wertilebi aRmoCndeba erT<br />
naxevarsferoze?<br />
A B<br />
14 sami adamiani A, B da C iTvlidnen 4 feris burTulebs, amasTan<br />
yoveli maTgani sworad arCevda 2 fers, xolo danarCeni ori<br />
SeiZleba areoda. erTi ver arCevda wiTels da forToxlisfers.<br />
meore forToxlisfers da yviTels, mesame yviTels da<br />
mwvanes. ramdeni da ra feris burTula iyo, Tu daTvlis Sedegebi<br />
moyvanilia cxrilSi.<br />
wiTeli forToxlisferi yviTeli mwvane<br />
A 2 5 7 9<br />
B 2 4 9 8<br />
C 4 2 8 9<br />
amocana damoukidebeli kvlevisTvis:<br />
15 daSaleT mravalwevri mamravlebad:<br />
a) 3x 2 –5xy–2y 2 ; b) y 4 –xy 3 –xy+x 2 .<br />
C
Seamowme Seni codna:<br />
1 Tu f(x)=x 2 funqciis grafikze<br />
mdebareobs (a;b) wertili, maSin<br />
amave grafikis wertilia:<br />
a) (–a;–b); b) (a;–b);<br />
g) (–a;b); d) (–a;a+1).<br />
2 y = x 2 da y = –5 wirebs aqvT:<br />
a) erTi saerTo wertili;<br />
b) arc erTi saerTo wertili;<br />
g) ori saerTo wertili;<br />
d) sami saerTo wertili.<br />
3 2x2 – 3x – 7 = 0 gantolebis amonaxsnebi<br />
aris f da g funqciaTa grafikebis<br />
gadakveTis wertilTa<br />
abscisebi, sadac:<br />
a) f : x → x2 b) f : x → x2 g : x → 1<br />
x–7.<br />
2<br />
3<br />
g : x →<br />
2 x+7.<br />
g) f : x → x2 d) f : x → x2 g : x → 3 7<br />
x+ .<br />
2 2<br />
g : x → 3x+7.<br />
4 x 2 =b–1 gantolebas aqvs ori gansxvavebuli<br />
amonaxseni, Tu:<br />
a) b>0; b) b≥0; g) b1.<br />
5 kvadratul gantolebas ara aqvs<br />
amonaxseni mxolod maSin, roca:<br />
a) D0; g) D≥0; d) D≤0.<br />
6 ax 2 +bx+c=0 kvadratul gantolebas<br />
aqvs ara umetes erTi amonaxseni<br />
mxolod maSin, roca<br />
a) D≤0; b) D0.<br />
7 Tu x 2 +kx+15=0 gantolebis fesvia<br />
5, maSin k=<br />
a) 5; b) -8; g) 8; d) 10.<br />
8 Tu (x+5)(x-8)≥0, maSin x∈<br />
a) (-5;8); b) (–∞;–5) (8;∞);<br />
g) x∈[8;∞); d) [–∞;–5) [8;∞).<br />
9 y =<br />
area:<br />
2<br />
4 − x funqciis gansazRvris<br />
a) x
I<br />
<strong>Tavi</strong><br />
48<br />
I <strong>Tavi</strong>s damatebiTi savarjiSoebi:<br />
1 aageT A da B wertilebis simetriuli wertilebi x da y RerZebis mimarT,<br />
Tu<br />
a) A( – 2;3), B(1; – 2); b) A( – 3; – 5), B(1;4).<br />
2 aageT y = 2x – 1, x∈[1;3] monakveTis simetriuli monakveTebi rogorc x,<br />
aseve y RerZis mimarT.<br />
4 amoxseniT grafikulad:<br />
a) x2 + x – 6 = 0; b) 1,7x2 + 1,7x – 10,2 = 0; g) 3x2 + 15x + 12 = 0;<br />
d) 5x2 = 12; e) 0,2x2 = 1,2; v) 2x2 = 5x;<br />
z) 4x2 + 11x = 0; T) 2,3x2 + 5 = 0; i) x2 + 4x + 5 = 0.<br />
5 amoxseniT gantoleba:<br />
a) 5x2 – 7x = 0; b) 0,3x = 7,2x2 ; g) 8x2 = 5,12;<br />
d) (2x + 5) 2 = 13; e) 12x2 – 9x = 3(1 – 3x); v) (3 – 4x) 2 – 17 = 0;<br />
z) x2 – 3x – 28 = 0; T) 8x2 + x – 75 = 0; i) 3x2 + 11x – 34 = 0;<br />
k) 16x2 – 18x + 5 = 0; l) 2t2 – 4t + 3 = 0; m) 2m2 – 9m + 4 = 0;<br />
n) x2 – 2 3x – 72 = 0; o) x2 – 5 2x + 12 = 0; p) 5x2 – 3x + 2 7 = 0.<br />
6 amoxseniT gantoleba:<br />
a) 12x2 + 2x = 9x2 + 9x – 2; b) 8y2 + 20 + 4y = 11y2 – 7y;<br />
g) 2m(3m – 4) + 4 = 5m – 3; d) 2(x + 1) – 8x2 = 9x – 11x2 ;<br />
e) 7x2 + 4x – 10 = 10x2 – 7x; v) 3(5 – 2z) = z(12z – 2) + 10 – 4z;<br />
7 amoxseniT gantoleba:<br />
a) (x + 2) 2 + x – 4 = x(3x – 7); b) (3p + 5) 2 – p(7p – 3) = 29p + 25;<br />
g) (4t + 5) 2 – (2t + 9) 2 = (t + 2) 2 ; d) (4x – 5) 2 = (3x – 1) 2 – (7x – 6) 2 ;<br />
e) 2(3x – 1) 2 = (6x + 1) 2 – 6x + 1; v) (12y – 5) 2 = (6y – 4) 2 – 9(y – 1).<br />
8 ipoveT gantolebis amonaxsenTa miaxloebiTi mniSvneloba 0,1-mde sizustiT.<br />
a) x2 – 2x – 2 = 0; b) 2x2 – 3x – 1 = 0; g) x2 – 7x + 5 = 0;<br />
d) 2x2 + 15x + 5 = 0; e) 3x2 + 14x + 4 = 0; v) 4x2 + 3x – 2 = 0.<br />
9 ipoveT gantolebis amonaxsenTa simravle:<br />
a) 19t3 – 7t2 = 16t3 + 4t2 + 20t; b) (3 + 2x)(5 – x) = 0;<br />
g) 3x4 + 2x3 + 5x2 = x2 – 3x3; d) x(3 + 4x)(2 – 5x)(8x – 1) = 0;<br />
e) x(x – 2) – 5(x – 2) = 0; v) (5 – x)(x – 2) – 4(x – 5) = 0.<br />
10*. ipoveT gantolebis amonaxsenTa simravle:<br />
a) (x2 – 5) 2 + 4(x2 – 5) – 5 = 0; b) (x2 + 3) 2 + 84 = 19(x2 + 3).
12 ipoveT gantolebis amonaxsenTa simravle:<br />
2x<br />
3 4x<br />
7<br />
a) 7;<br />
2x<br />
−3<br />
2x<br />
− 4<br />
b) ;<br />
g) ; d) .<br />
13* ipoveT gantolebis amonaxsenTa simravle:<br />
a) ; b) ;<br />
g) ; d) ;<br />
e)<br />
z)<br />
32<br />
1 1<br />
1 1<br />
1<br />
<br />
; v) <br />
0;<br />
3 2<br />
2<br />
3 2<br />
x − 2x<br />
− x 2 ( x −1)(<br />
x − 2)<br />
x 1<br />
3(<br />
x − 4)<br />
2(<br />
x 3)<br />
x − 4x<br />
3x<br />
−12<br />
x<br />
x<br />
3 <br />
3 −<br />
2 x<br />
<br />
2 x<br />
3 −<br />
3 <br />
2<br />
<br />
2<br />
3x<br />
10x<br />
2 −<br />
1−<br />
y 5 1<br />
y 5 9y<br />
; T) . 2<br />
2<br />
1<br />
y 5 1−<br />
y 5 1−<br />
5y<br />
15 ipoveT Semdeg funqciaTa grafikebis gadakveTis wertilebis koordinatebi:<br />
6<br />
7<br />
a) y da y=3x+8; b) y=5x+6 da y .<br />
5x<br />
−1<br />
2x<br />
9<br />
16 a-s ra mniSvnelobisaTvis aris gantolebis erT-erTi fesvi 2-is<br />
toli:<br />
a) 5a = 2x2 ; b) 0,5ax – 3x2 = 0; g) ax2 = 21;<br />
d) 0,75ax2 = 1,5; e) ax2 – 4x + 1 = 0; v) (2a – 1)x2 – 5ax – 1 = 0?<br />
17 daamtkiceT, rom Tu a + b + c = 0, maSin ax 2 + bx + c = 0 gantolebis erTerTi<br />
fesvi 1-is tolia.<br />
18 daamtkiceT, rom Tu x 0 aris ax 2 + bx + c = 0 gantolebis fesvi, maSin x 1 =<br />
ax 0 iqneba x 2 + bx + ac = 0 gantolebis fesvi.<br />
19* ipoveT a-s is mniSvneloba, romlisTvisac gantolebas eqneba erTi<br />
amonaxseni:<br />
a) 2x2 – (3a – 1)x + a – 1 = 0; b) ax2 = 4ax + a – 7;<br />
g) x2 + ax(x + 1) = a(x – 1) – x; d) – 3x2 + x + (a – 1) 2 = 0.<br />
20 a-s ra mniSvnelobisaTvis eqneba gantolebas 1) ara umetes erTi fesvi,<br />
2) aranakleb erTi fesvi:<br />
a) 4x 2 + 3x + a – 2 = 0; b) – 2x 2 + 8x + 3a = 0; g) (2a – 1)x 2 – 3x + 5 = 0.<br />
22* amoxseniT gantoleba:<br />
a) 2x2 − 5x − 2 = 0 ; b) x − 3(x − 4) = x2 − 7x + 12 ;<br />
g) 3x2 − 8 x − 3 = 0 ; d) 3x2 − x − 3 = 9x − 2 .<br />
49
I<br />
<strong>Tavi</strong><br />
50<br />
K<br />
y = x 2<br />
A B<br />
–3 –2 –1<br />
K<br />
23 1-el naxazze mocemul y = x 2 funqciis grafikze aRebuli<br />
A, B, da O wertilebi tolgverda samkuTxedis wveroebia.<br />
ipoveT A da B wertilebis koordinatebi, Tu A da B<br />
simetriuli wertilebia y RerZis mimarT da O(0;0).<br />
24 wrfes, romelic gadis 1) A(3;0), 2) A(0;4) wertilze,<br />
y = x 2 parabolasTan aqvs erTi saerTo wertili. ipoveT:<br />
a) am wrfis daxris koeficienti;<br />
b) wrfisa da parabolis saerTo wertilis koordinatebi.<br />
25 students gamocdis Casabareblad unda gaemeorebina wignis 360<br />
gverdi. avadmyofobis gamo pirvel sam dRes man ver SeZlo mecadineoba<br />
da amitom darCenili dReebis ganmavlobaSi igi yoveldRiurad<br />
imeorebda 20 gverdiT mets, vidre dagegmili hqonda. ramden dReSi<br />
gaimeora studentma sagani?<br />
26 wiladis mricxveli 11-iT metia mniSvnelze. Tu am wiladis mricxvels<br />
davumatebT 5-s, xolo mniSvnels ki – 12-s, miviRebT wilads, romelic<br />
samjer naklebi iqneba mocemul wiladze. ipoveT Tavdapirveli<br />
wiladi.<br />
27 katerma 12km mdinaris dinebis sawinaaRmdego mimarTulebiT da 5km<br />
mdinaris dinebis mimarTulebiT gaiara imave droSi, rac mas tbaze<br />
18km-is gasavlelad dasWirdeboda. ipoveT kateris sakuTari siCqare,<br />
Tu mdinaris dinebis siCqare 3km/sT-ia.<br />
28 SeadgineT geometriuli Sinaarsis amocana, romelic amoixsneba Semdegi<br />
gantolebis saSualebiT:<br />
M<br />
0 1 2 3<br />
nax. 1<br />
a) x(x – 2) = 36; b) (x – 2)(x + 2) = 12.<br />
B C<br />
A D<br />
M<br />
B C<br />
A D<br />
29. marTkuTxedis formis muyaos furclisgan,<br />
romlis sigrZe 1,5-jer metia<br />
siganeze, unda daamzadon TavRia<br />
yuTi, amisTvis muyaos furcels<br />
kuTxeebSi 8sm sigrZis gverdis mqone<br />
kvadratebi amoaWres. ipoveT Tavdapirveli<br />
muyaos furclis sigrZe<br />
da sigane, Tu dasamzadebeli yuTis<br />
moculoba 6080 sm 3 unda iyos.
30 A qalaqidan B qalaqisken ori avtomobili gaemgzavra. pirvelis siCqare<br />
10km/sT-iT metia meoris siCqareze da amitomac igi 2 saaTiT<br />
adre Cavida B qalaqSi, vidre meore. ipoveT TiToeuli avtomobilis<br />
siCqare, Tu qalaqebs Soris manZili 600km-ia.<br />
31 A punqtidan mdinaris dinebis mimarTulebiT tivi gagzavnes. 5sT da<br />
20 wT-is Semdeg imave punqtidan tivs motoriani navi daedevna da gaiara<br />
ra 20km, daewia tivs. ipoveT tivis siCqare, Tu motoriani navi saa-<br />
TSi 12km-iT met manZils gadis, vidre tivi.<br />
32 matarebeli gzaSi 6 wT-iT SeaCeres. memanqanem es dagvianeba 20km-ian<br />
gadasarbenze aanazRaura, romelic 10km/sT-iT meti siCqariT gaiara,<br />
vidre ganrigiT iyo dadgenili. gansazRvreT matareblis ganrigiT<br />
gaTvaliswinebuli siCqare.<br />
33 600 km sigrZis gadasarbenis 1/4 nawilis gavlis Semdeg matarebeli<br />
SeaCeres 1 sT 30 wT-iT. daniSnulebis adgilze droze rom Casuliyo,<br />
memanqanem siCqare 15 km/sT-iT gazarda, ra dro moandoma matarebelma<br />
mTeli gzis gavlas?<br />
34 A-dan B-mde 240 km manZili avtomanqanam gansazRvrul droSi gaiara.<br />
ukan dabrunebisas man Sua gzamde iara imave siCqariT, xolo Semdeg<br />
10 km/sT-iT gazarda siCqare, amitom ukan dabrunebas 2/5 sT-iT<br />
naklebi dro moandoma. ipoveT avtomobilis Tavdapirveli siCqare.<br />
35 A-dan B-mde 400 km manZili matarebelma gansazRvruli siCqariT<br />
gaiara. ukan dabrunebisas, gzis 2/5-ze midioda imave siCqariT, xolo<br />
Semdeg 20 km/sT-iT Seamcira siCqare. ipoveT matareblis siCqare gzis<br />
bolo monakveTze, Tu mTeli gzis gavlas man 11 sT moandoma.<br />
36 matarebels 840km unda gaevlo. Sua gzaze igi 30 wT-iT SeaCeres da<br />
daniSnul adgilze droze rom misuliyo, siCqare 2km/sT-iT gazarda.<br />
ra droSi gaiara matarebelma mTeli gza?<br />
37 motorianma navma mdinaris dinebis sawinaaRmdego mimarTulebiT<br />
gaiara 35 km, Semdeg gaagrZela gza mdinaris SenakadSi da gaiara kidev<br />
18 km, amasTan mTeli gzis gavlas 8 saaTi moandoma. mdinaris dinebis<br />
siCqare 1 km/sT-iT naklebia Senakadis dinebis siCqareze. ipoveT<br />
mdinaris dinebis siCqare, Tu navis siCqare mdgar wyalSi 10 km/sT-ia.<br />
38 N punqtidan mebaduri naviT mdinaris dinebis sawinaaRmdego<br />
mimarTulebiTgaemgzavra.6km-isgacurvisSemdegxeligauSvaniCbebs<br />
da mdinaris dinebam 4 sT 30 wuTis Semdeg igi kvlav N punqtSi miiyvana.<br />
ipoveT mdinaris dinebis siCqare, Tu navis siCqare mdgar wyalSi<br />
90 m/wT-ia.<br />
51
I<br />
<strong>Tavi</strong><br />
52<br />
39 A punqtidan B punqtisaken gaemarTa tivi. 2 sT 40 wT-is Semdeg mis<br />
Sesaxvedrad B punqtidan gamovida kateri, romelic Sexvda tivs<br />
B punqtidan 27 km-is daSorebiT. ipoveT tivis siCqare, Tu kateris<br />
siCqare mdgar wyalSi aris 12 km/sT da manZili A da B punqtebs Soris<br />
44 km-ia.<br />
40 avtoturistma A da B punqtebs Soris manZili, romelic 400 km-ia,<br />
raRac saSualo siCqariT gaiara. ukan dabrunebisas 2 saaTis<br />
ganmavlobaSiigiimavesiCqariTmidioda,SemdegkisiCqare10km/sT-iT<br />
gazarda, ris gamoc A punqtSi dabrunebaze 40 wuTiT naklebi dro<br />
daxarja,vidreA-danB-SiCasvlaze.radrodauxarjavsavtoturists<br />
B-dan A-Si dabrunebaze?<br />
41 motociklistma erTi qalaqidan meoreSi Casvlas 4 sT moandoma. ukan<br />
dabrunebisas pirveli 100 km gaiara imave siCqariT, Semdeg siCqare<br />
Seamcira 10 km/sT-iT da amitom ukan dabrunebas moandoma 30 wuTiT<br />
meti dro. ipoveT manZili qalaqebs Soris.<br />
42 A da B qalaqebidan erTdroulad, erTmaneTis Sesaxvedrad gamosuli<br />
ori avtomanqana erTmaneTs Sexvda 5 saaTis Semdeg.<br />
A-dan gamosuli avtomanqanis siCqare 10 km/sT-iT naklebia meore avtomanqanis<br />
siCqareze. pirveli avtomanqana A-dan 4 sT 30 wT-iT adre<br />
rom gamosuliyo, maSin isini Sexvdebodnen erTmaneTs B-dan 150 km-is<br />
daSorebiT. ipoveT manZili A da B qalaqebs Soris.<br />
43 M navsadguridan N navsadguramde manZils mdinaris dinebis<br />
mimarTulebiT kateri gadis 6 saaTSi. erTxel M sadguridan<br />
gamosuli kateri, roca N navsadguramde 40 km iyo darCenili, isev<br />
ukan M navsadgurSi dabrunda, am gzis gavlas ki 9 saaTi moandoma.<br />
ipoveT kateris siCqare mdgar wyalSi, Tu mdinaris dinebis siCqare<br />
2 km/sT-ia.<br />
44 navi 9 saaTze gavida A punqtidan mdinaris dinebis sawinaaRmdego<br />
mimarTulebiT da mivida B punqtSi. 2 saaTis Semdeg navi<br />
ukan gamobrunda da A punqtSi dabrunda 19sT da 20wT-ze. romel<br />
saaTze mivida navi B punqtSi, Tu manZili A da B punqtebs Soris<br />
60km-ia, mdinaris dinebis siCqare ki 3km/sT-ia.<br />
45 ori velosipedisti erTdroulad gamodis erTmaneTis Sesaxvedrad<br />
ori A da B punqtidan, romelTa Soris manZili 28 km-ia da erTi saa-<br />
Tis Semdeg xvdebian erTmaneTs. isini SeuCereblad ganagrZoben gzas<br />
imave siCqariT da pirveli B punqtSi midis 35 wT-iT ufro adre, vidre<br />
meore A punqtSi. ipoveT TiToeuli velosipedistis siCqare.<br />
46 ori A da B punqtidan, romelTa Soris manZili 24 km-ia, erTsa da imave<br />
dros erTmaneTis Sesaxvedrad ori avtomobili gaigzavna. maTi Sexvedris<br />
Semdeg A-dan gamosuli avtomobili B punqtSi midis 16 wT-Si,
xolo meore avtomobili 4 wuTSi midis A punqtSi. ipoveT TiToeuli<br />
avtomobilis siCqare.<br />
47 aerodromidan erTdroulad ori TviTmfrinavi gafrinda: erTi<br />
samxreTis mimarTulebiT 192 km/sT siCqariT, meore – aRmosavleTis<br />
mimarTulebiT 256 km/sT siCqariT. ra manZilze iqnebian erTmaneTisagan<br />
TviTmfrinavebi 3 saaTis Semdeg?<br />
48 ori gemi erTdroulad gavida navsadguridan: erTi CrdiloeTiT,<br />
meore aRmosavleTiT. ori saaTis Semdeg maT Soris manZili 60 km aRmoCnda.<br />
ipoveT TiToeuli gemis siCqare, Tu cnobilia, rom erTis<br />
siCqare 6 km/sT-iT metia meorisaze.<br />
49 klubis darbazSi 320 adgilia. imis Semdeg, rac TiToeul rigSi adgilebis<br />
ricxvi 4-iT gaadides da kidev erTi rigi daumates, darbazSi<br />
420 adgili gaxda. ramdeni rigia axla klubis darbazSi?<br />
50 mamam 36 vaSli xuT Svils gauyo. naxevari vaJebs misca, maT igi Tanasworad<br />
gainawiles. meore naxevari qaliSvilebs ergoT. ganawileba<br />
maT Sorisac Tanabrad moxda. aRmoCnda, rom TiToeulma qaliSvilma<br />
miiRo 3 vaSliT meti, vidre TiToeulma vaJma. ramdeni vaJi hyavda mamas?<br />
51 oTxi dRis erTad muSaobiT sxvadasxva simZlavris orma traqtorma<br />
sakolmeurneo farTobis 2/3 nawili moxna. ramden dReSi moxnavda<br />
mTel farTobs TiToeuli traqtori cal – calke, Tu pirvel<br />
traqtors SeuZlia mTeli farTobis 5 dRiT swrafad moxvna, vidre<br />
meores?<br />
52 erTi da imave procentuli maCvenebliT fasebis orjer daklebis<br />
Semdeg fotoaparatis fasi 90 laridan 72,2 laramde daeca. ramdeni<br />
procentiT klebulobda TiToeul SemTxvevaSi fotoaparatis fasi?<br />
53 qalaqis mosaxleoba 2 wlis ganmavlobaSi 800000 kacidan 832320<br />
kacamde gaizarda. ipoveT mosaxleobis zrdis yovelwliuri saSualo<br />
procenti.<br />
54 fexburTSi moswavleTa Soris qalaqis pirvelobaze 66 matCi Catarda.<br />
ramdeni gundi monawileobda gaTamaSebaSi, Tu cnobilia, rom<br />
TiToeulma gundma danarCen gundebTan mxolod TiTo matCi Caatara?<br />
55 amozneqil mravalkuTxedSi yvela SesaZlo diagonalebis ricxvi<br />
54-ia. ramdeni gverdi aqvs mravalkuTxeds?<br />
56 gamosaSvebi klasis moswavleebma erTmaneTs samaxsovrod suvenirebi<br />
dauriges. ramdeni moswavle yofila klasSi, Tu gacvla-gamocvlisaTvis<br />
saWiroa 870 suveniri?<br />
53
I<br />
<strong>Tavi</strong><br />
narevSi gaxsnili<br />
nivTierebis masis<br />
Sefardebas xsnaris<br />
raodenobasTan am<br />
nivTierebis masuri<br />
wili ewodeba.<br />
nivTierebis masuri<br />
wili gamravlebuli<br />
100%-ze<br />
aris am nivTierebis<br />
procentuli<br />
koncentracia.<br />
54<br />
57 erT kolbaSi 2kg-iT meti wyalia, vidre meoreSi. wylis<br />
TiToeuli masis gaTbobaze daixarja 96kkal. siTbo. aRmoCnda<br />
rom wylis meti masa 4°-iT nakleb temperaturamde<br />
gaTba, vidre naklebi. gansazRvreT TiToeul kolbaSi mo-<br />
Tavsebuli wylis masa.<br />
58 xsnars, romelic 40gr marils Seicavda, daumates 200gr<br />
wyali, ris Sedegadac misi koncentracia 10%-iT Semcirda.<br />
ramden wyals Seicavda xsnari da rogori iyo misi procentuli<br />
koncentracia?<br />
Zveli induri amocana:<br />
59 or partiad dayofilni 12 ki sufTa haers<br />
erTobodnen maimunni, ayruebda JriamuliT;<br />
maTi mervedi kvadratSi axla miTxar Tu WalaSi<br />
laRad ancobda WalaSi; ramdenia maimuni?<br />
60 lotosos yvavili amoweulia guburis zedapiridan 4futis simaRleze.<br />
qaris mowolis gamo misi Rero daimala wyalqveS 16 futis man-<br />
Zilze im adgilidan, sadac igi wyals zeviT iyo amoweuli. ra siRrmis<br />
yofila gubura?<br />
61 (magnickis ariTmetikidan (1703 w.). erT kacs kedelze kibe unda miedga.<br />
kedlis simaRle 117 terfi iyo. man iSova 125 terfi sigrZis kibe. unda<br />
gavigoT, ramdeni terfiT unda daSordes kedels kibis qveda bolo?<br />
62 amoxseniT utoloba:<br />
a) (x + 5)(3 – x)
66 SeadgineT kvadratuli gantoleba, romelsac mxolod erTi, miTiTebuli<br />
fesvi aqvs:<br />
a) 5; b) ; g) –2 ; d) 1<br />
7 .<br />
67. daSaleT mamravlebad Semdegi samwevri:<br />
a) x2 +5a+6a 2 ; b) –x 2 –6x–9; g) x2 –6x–7;<br />
d) x2 +6x–91; e) x2 –ax–2a 2 ; v) 2x 2 +8x–90.<br />
68. SekveceT wiladi:<br />
a) b2 + 6b – 91<br />
b2 ; b)<br />
+ 8b – 105<br />
3a 2 – 3x – 6<br />
12a 2 – 36a + 24 ;<br />
g) x2 – 9xy + 14y 2<br />
x 2 – xy – 2y 2 ; d) 6x2 – 7x – 3<br />
2x 2 – x – 3 .<br />
69 x 2 +4x+q=0 gantolebis fesvebis sxvaoba 6-is tolia. ipoveT q.<br />
70 x da x x 1 2 2 –3x+1=0 gantolebis fesvebia. ipoveT:<br />
a) 5<br />
x<br />
+<br />
1<br />
5<br />
x<br />
;<br />
2<br />
b) 5<br />
2 x1 + 5<br />
2 x<br />
;<br />
2<br />
g) 5<br />
3 x1 + 5<br />
3 x<br />
.<br />
2<br />
71 Tu x da x aris 3x 1 2 2 +45x+16=0 gantolebis fesvebi. ipoveT 5 5<br />
+<br />
3|x | 3|x | 1 2 .<br />
72 SeadgineT kvadratuli gantoleba, romlis fesvebi 2-jer meti iqneba<br />
x 2 –5x–1=0 gantolebis fesvebze.<br />
73 SeadgineT axali kvadratuli gantoleba, romlis TiToeuli fesvi<br />
2-iT meti iqneba x2 +3x–2=0 gantolebis fesvebze.<br />
74 gansazRvreT a-s mniSvneloba, romlisaTvisac a2 +a(x–1)=2+ 7<br />
2x gantolebas<br />
aqvs moduliT toli da niSniT gansxvavebuli fesvebi.<br />
75 ipoveT a-s mniSvneloba, romlisaTvisac 7x 2 –a(x–1)=7 gantolebis<br />
2 2 fesvebi akmayofilebs pirobas: x + x = x + x2 .<br />
1 2 1<br />
76 x 2 +px+35=0 gantolebis fesvebis jami fesvebis namravlze 23-iT naklebia.<br />
ipoveT p da gantolebis fesvebi.<br />
77 ipoveT 3x2 +<br />
1+x1 3x1 , Tu x da x aris x<br />
1+x 1 2<br />
2<br />
2 –3x+1=0 gantolebis fesvebi.<br />
55
56<br />
I TavSi Seswavlili masalis mokle mimoxilva<br />
● f : x →x 2 funqciis grafiks parabola ewodeba .<br />
f : x →x 2 funqciis Tvisebebi parabolis Tvisebebi<br />
1. y = x 2 funqciis mniSvnelobebi arauaryofiTia.<br />
2. x-is nebismieri mniSvnelo bisa Tvis<br />
sruldeba: f(x) = f(–x).<br />
3. funqciis umciresi mniSvnelo baa 0.<br />
f(0)=0.<br />
m0<br />
A=∅ A={0} A={ ; − }<br />
1. parabola moTavsebulia x-Rer Zis zeda<br />
naxevarsibrtyeSi.<br />
2. simetriulia y-RerZis mimarT.<br />
3. M(0,0) wertili parabolis `uR rme si~<br />
wertilia. mas parabo lis wvero ewodeba.<br />
ax 2 +bx+c=0<br />
kvadratuli gantoleba<br />
sruli<br />
arasruli<br />
ax 2 +bx=0 ax 2 +c=0 ax 2 =0<br />
ax 2 +bx+c=0 saxis gantolebas, sadac a,b,c∈R, a≠0, xolo x ucnobia, kvadratuli gantoleba<br />
ewodeba.<br />
b2 – 4ac gamosaxulebas diskriminanti ewodeba – D = b2 – 4ac.<br />
ax 2 +bx+c=0, a≠0 kvadratul gantolebas Tu:<br />
b b ac<br />
a) D>0, aqvs ori gansxvavebuli amonaxseni: x =<br />
a<br />
− ± −<br />
2<br />
4<br />
.<br />
2<br />
b) D=0 _ erTi amonaxseni: x = – b<br />
2a<br />
(ori erTmaneTis toli amonaxseni).<br />
g) D