Raconto longo de Giacometo - Associazione culturale amici per la ...
Raconto longo de Giacometo - Associazione culturale amici per la ...
Raconto longo de Giacometo - Associazione culturale amici per la ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
el b ·l!id<br />
<strong>de</strong><strong>la</strong>(I/S!iJqOPfP qrf./D 11<br />
urumItr lonrjrr <strong>de</strong> GIACOmGrO
el brivido<br />
<strong>de</strong><strong>la</strong><br />
castagnara granda<br />
raconto <strong>longo</strong> <strong>de</strong> <strong>Giacometo</strong><br />
a cura<br />
di Mans. Francesco Canel<strong>la</strong><br />
Tipografia Antoniana · Padova
Per oltre trent'anni Parroco di Tencaro<strong>la</strong><br />
dal 1966 Vicario Foraneo <strong>de</strong>l Vicariato di Selvazzano<br />
<strong>per</strong> venticinque anni col<strong>la</strong>boratore <strong>de</strong> "l a Difesa <strong>de</strong>l Popolo "<br />
Don ANGELO BERTOLIN<br />
profuse nell'aposto<strong>la</strong>to con generosità senza limite<br />
le sue doti mirabili di mente e di cuore<br />
tino a ca<strong>de</strong>re Improvvisamente sul<strong>la</strong> breccia<br />
<strong>la</strong> sera di domenica 18 aprile 1971<br />
Una Parrocchia mo<strong>de</strong>llo pur nel tumultuoso sviluppo<br />
una chiesa parrocchiale fra le più belle<br />
una partecipazione funebre anzi una apoteosi di popolo mai vista<br />
TE S TI MON IA NO<br />
il pieno successo <strong>de</strong>l suo <strong>per</strong>sonalissimo ministero parrocchiale<br />
di pietà preghiera esempio impegno consiglio carità<br />
cosi come gli scritti senza numero e <strong>la</strong> fama <strong>la</strong>rghissima di " <strong>Giacometo</strong>"<br />
DO C UMENT ANO<br />
l'acutezza <strong>de</strong>ll'ingegno e l'estro inesauribile di autentico artista<br />
seminatore simpaticissimo a piene mani<br />
di sana leUzia e di consigli santi
I<br />
PARTE l
On consegio. T osi; dopo che gavì ocià e S1èho <strong>la</strong> vostra<br />
« Carolina)) (e serchève<strong>la</strong> ne<strong>la</strong> vostra categoria : nè più alta, nè<br />
più bassa! . " On bo.5.ro, come podaràlo mantegnt:rc n3 ... baronessa?<br />
! .. . ) non stèghe mai dire: « Tesoro, dirne <strong>de</strong> 51 ... , se<br />
no mi mc tràgo a' negàre! . .. )). Non bisogna, e no se pOe<br />
butarse massa zò, senza mortificare <strong>la</strong> dignità dt: orno che Dio<br />
ga messo in ncaltri! ... Disìghe pitosto: « Senti, Ferucia, mi<br />
no te me <strong>de</strong>spiàsi.. . Se te ghc 5tè, se sposemo presto... Se<br />
no, mi ghe ne cato almanco on ... sentenàro come ti ... e anca<br />
<strong>de</strong> mègio». Non stè mai farve capire che andè a carità dt: amort:<br />
. . . se no i xè afari seri . . . e -più tardi, invesse <strong>de</strong> ( babbo »<br />
i ve ciamarà: Il màmo! . .. ».<br />
El documenta rio continua a girare ... E c05sì Giassinto ga<br />
sposà con <strong>de</strong>coro <strong>la</strong> so Cristina, e i ga ciamà a sto mondo, quatro<br />
creature, bele cofà el sole!<br />
El più birbo <strong>de</strong> tuti xè sta cl primo: A rduino. Dopo el san tc1<br />
Batèsemo, co' i lo ga portà a casa, cl ga vcrto i océti ... cl se<br />
ga vardà ·torno, e ve<strong>de</strong>ndose in mezo ai Sambugari, cl ga pcn·<br />
sà: « Mi me torna conto dc tomarc in mczo ai Angioleti! ... »<br />
c el xè svolà drito in Paradiso ... El xè sta on gran dolore, ma<br />
confortà da<strong>la</strong> Fe<strong>de</strong>; c, l'ano drio, da l'arivo <strong>de</strong> A mdio ... Squasi<br />
sinquc chili, a peso .. . ncto; testa a pcro . .. (eh, ma dopo cl se<br />
suga!); facia <strong>la</strong>rga, man gran<strong>de</strong> ... : tuta so pare, nato e spuàto.<br />
Quator<strong>de</strong>se mesi dopo, in Contrà <strong>de</strong>le Pantegàne, xè sbarcà <strong>la</strong><br />
Dorolinda: copia parfeta <strong>de</strong> so fra<strong>de</strong>leto Amelio; precisi come<br />
dO giosse <strong>de</strong> acqua.<br />
I putèi i v.ien su ben! . .. « I eresse cofà <strong>la</strong> u<strong>la</strong>ta, sti mostrld!<br />
... )1 dise Giassinto con compiacensa.<br />
Ghe sta drio so nona, <strong>la</strong> vecia Giustina Sambugara, <strong>la</strong> vedova<br />
<strong>de</strong>l poro Archime<strong>de</strong>, parché so mare vera, <strong>la</strong> Cristina non<br />
pOe <strong>la</strong>tarli ... Infati, dopo ·<strong>la</strong> nassita <strong>de</strong><strong>la</strong> (( Linda)l <strong>la</strong> levatricemadre<br />
(ossia <strong>la</strong> comare - suoccra) ghe ga trovà a<strong>la</strong> sposa <strong>de</strong> Gias-<br />
40<br />
sinto, on stato <strong>de</strong> profondo esaurimento ncrboso, causà da 'nemìa<br />
acuta, e agravà da crisi <strong>de</strong> malinconia <strong>de</strong>pressiva ... ecc.<br />
« Maria Vergene, benedctal ... T uri 5ti mali, in te on colpo<br />
solo!? . .. )/ se <strong>la</strong>menta Giassioto, co' 1c man sui ,aigi.<br />
« Eh 51, SI! . .. Serti òmani, che conosso mi ... , egolisti e<br />
materialisti! ... i dovaria avere più riguardo ..• più cura <strong>de</strong><strong>la</strong><br />
so dona ! ... Ciò, luri non ghe ne porta le conseguensc! ... » se<br />
sfoga velenosa, <strong>la</strong> Il comaròna Il. Ma so zènaro ghe scavessa cl<br />
discorso :<br />
« Sentìl .. . pati ciàri e <strong>amici</strong>ssia 10nga! ... Questi i xè afari<br />
che vu no' i ve riguarda! . . . Lassè che se rangia chi che ghe<br />
[oca! .... Pitosto; consegième: cassa gòi da farghe a<strong>la</strong> Cri<br />
. ,<br />
SUoa .•• • ».<br />
Desso <strong>la</strong> xè <strong>la</strong> suocera che <strong>la</strong> gà el cortèlo pal mànego! . . .<br />
E <strong>la</strong> parte in pichiata . ..<br />
« Prima <strong>de</strong> tuto bisogna mètar<strong>la</strong> a riposo assoluto; po' dopo<br />
ghe vale cibo bondànte e <strong>de</strong> sustànsia . . . n.<br />
« Brodo ristreto <strong>de</strong> galina vedova; bistcche al sangue .. . ; bisteche<br />
<strong>de</strong> cavàlo ... ; fegato ai ferii medaglioncini di sarvèi . .. ;<br />
animè:e <strong>de</strong> vedèo ... ; vin vedo <strong>de</strong> botilia ... )I.<br />
« Beh, mi credo che -se <strong>la</strong> me magoa tuta sta roba b me fa<br />
'03 sumànsa ... 'na ingiaràda ... c <strong>la</strong> crepa <strong>de</strong> indigestion ! " .<br />
Vardè che scherzo! . .. La gavarà -le bisteche sanguinose ... e1<br />
fega to . .. , i sarvei, le medàgie, cl vin .. . : ma, le aneme dc ve-<br />
&0 ... . pove vago a catarle?! ... >l.<br />
.( Mi:!, da qualsiasi beàro! ... n.<br />
(t Go capìo, e dopo?! ... )).<br />
,( Dopo? ... Ve<strong>de</strong>mo! ... Riposo? . . ; 10 go dito! Cibo bondante?<br />
.. ; lo go dito! ... Ah! ... cco : cambiamento <strong>de</strong> ana e<br />
svago! .. . ».<br />
« Beh ! ,'aria '<strong>la</strong> pòe cambiar<strong>la</strong> ogni volta che <strong>la</strong> vole . . . basta<br />
che <strong>la</strong> vena i balconi! . .. Mi son forte <strong>de</strong> palmòni e no go<br />
paura <strong>de</strong>l fredimento. Pitosto spieghcme: cosa xèlo sto svàco? ... n.<br />
41
Come: gera pre:visto, Giassinto se: ga comosso; e! ghe: xè andà vis+<br />
sin, col fassol e:to in man, a sugarghe le làgreme.<br />
« Non vogio che te piansi, tosoro ... che te: rovini que:i ociéti<br />
beli ! . . . Te contentarò! . . . E xè stà come: s'e! gav e:sse: firmà <strong>la</strong><br />
resa incondissionata!<br />
. . . Riva e! giorno tanto sospirà! ... l'ultima domenega <strong>de</strong><br />
magio. Ame!io e <strong>la</strong> Linda i camina davanti, bei com'e! sole! Da<br />
drio incé<strong>de</strong> maestosa <strong>la</strong> Cristina, co' in testa on gran capèlo blu,<br />
a<strong>la</strong> "corsara U<br />
• • Anca Giassinto ga dovesto comprarse on capèlo<br />
novo .. . par non sfigurare; cl xè <strong>de</strong> tinta verdòn; e lu 10 ga arichio<br />
co' on magnifico rissa, ch'cl ga cavà da<strong>la</strong> cba <strong>de</strong>l màzaro<br />
da rassa ...<br />
Chi no se comòve osservando i putèi che va in ciesa par <strong>la</strong><br />
Prima Comunion?! ... Epure, quei viliacru <strong>de</strong> Bistrojòn, ve<strong>de</strong>ndo<br />
passare e! nostro picolo corteo, i ga scominsià a bu,fonare<br />
sigando:<br />
« Ocio, ai pulsini! . . . Sa-ra i pulsini, che passa <strong>la</strong> pbja! ...<br />
Ocio, che riva <strong>la</strong> pojana! . .. » e i vardava e! capèlo <strong>de</strong><strong>la</strong> Cristina,<br />
<strong>la</strong>rgo cofà na giostra» .. .<br />
In ciesa, tuta ben, tuto belo ... Don Rugibto ga sup:lrà se stesso,<br />
nda predica, comovendo tutti ...<br />
L'inci<strong>de</strong>nte xè capità a l'Agnus Dei ... La Linda (xèlo stà cl<br />
caldo, xè<strong>la</strong> stà l'emossion, xè stà par via <strong>de</strong>l vostito, che <strong>la</strong> tegneva<br />
impasturà e squasi sensa respiro! . . . ) <strong>la</strong> Linda se ga voltà,<br />
bianca cofà <strong>la</strong> zèra ... col visèto tuto im<strong>per</strong>là <strong>de</strong> subre fredo ...<br />
Par fortuna, proprio in te quel momento Suor Rosa-Mistica<br />
ga intonà e! canto: "Eco, quel dolce ùtantc!" . . . ».<br />
« Mama . '. mama!... Mc vien afàno! ... » e <strong>la</strong> pico<strong>la</strong><br />
piànze ...<br />
« Proprio '<strong>de</strong>sso!! . . . Tien saldo ... manda zo! ... ».<br />
Ma, guai ad opòrse e contrariare le legi dda natura!<br />
On <strong>la</strong>mpo! . . . La Cristina ga intuio . .. 'na rovina!<br />
« El vestito bianco, no!! . . . » <strong>la</strong> ga esc<strong>la</strong>mà. E con mossa ful-<br />
58<br />
«Oclo. ai pulsinil ... Sara i pulsini che passa <strong>la</strong> poja! Ocio. che riva <strong>la</strong><br />
pojana! . .. » e i vardava il capelo <strong>de</strong>l<strong>la</strong> Cristina, <strong>la</strong>rgo colà na giostra.<br />
59
cc Carof ... T asi, e scolta! ..• T e ricorda gnente ? I ... ».<br />
c( Come no ?1 ... Come posso <strong>de</strong>smentegare eI nostro primo<br />
incontro ... cossi timido ... COSSI impaciato ... cossf pudico? I ...<br />
Proprio par questo e! xè sta cosSI be<strong>la</strong>i .. . l tosi d'inquò co' <strong>la</strong><br />
so pressa i rovina ruttol ... Ma noaltri semo sempre i stessi; non<br />
xè vero, cara? 1 .. .<br />
.. "Sf, tesoro! ... ". E ghe xè stà on ritorno <strong>de</strong> nama cOSSI potente,<br />
che po<strong>de</strong>va ciapar foga anca <strong>la</strong> castagnara! .. .In te que<strong>la</strong><br />
ga sonà <strong>la</strong> campa ne!a <strong>de</strong> "cm'orll <strong>de</strong> note" ... e a<strong>la</strong>ra i se ga<br />
alsà e i xè andai in leto recitando il Deprafundi par i Povari<br />
Morti.<br />
84<br />
PARTE ]]
CAPITOLO I<br />
TE GIUTEMO NOALTRI!<br />
D. Pacifico, da quel hon prete ch'e! xè, e! fa <strong>la</strong> Dotrina ogni<br />
giorno par siè mesi continui; e tanto i tosi come le putèle le studia<br />
con amore; e i ghe fà fare sempre be<strong>la</strong> figura sia davanti al<br />
Vescovo bene<strong>de</strong>to, sia davanti al Vicario. Ormai le scole comunali<br />
le xè finie, e <strong>la</strong> Dotrina <strong>la</strong> va a gran carica ... E que<strong>la</strong> sera<br />
tornava a casa <strong>de</strong> gran cariera anca Amelio e <strong>la</strong> Linda ... ; iu fà<br />
<strong>la</strong> usta, e <strong>la</strong> pico<strong>la</strong>, <strong>la</strong> quinta . ..<br />
- Te dago ... diese metri <strong>de</strong> vantagio! ... Ve<strong>de</strong>mo chi riva<br />
prima a<strong>la</strong> "castagnara"! ... Prontiii: uno, due, tr . .. viaaaa! ...<br />
Co' do salti da canguro el toso spassa so sorda, che, rossa 10vasà,<br />
<strong>la</strong> protesta:<br />
- No valel ... no vale! ... Imbrogiòn: te SI partio prima!<br />
Ma el picolo contrasto se chièta -subito. Sentà mia banchéta,<br />
a piè <strong>de</strong><strong>la</strong> castagnara, ghe xè so papà; el se alsa, r- sori<strong>de</strong>ndo el<br />
ghe disc:<br />
- Cossa ghe xè da ra<strong>de</strong>gàre ?! ... vegni qua che go na gran<br />
be<strong>la</strong> novità da dirve ... Eco, ti, el me ometo, séntate qua; e ti,<br />
Linda, par <strong>de</strong> qua ... come quando che geri putei ... Dunque<br />
<strong>la</strong> be<strong>la</strong> novità! ...<br />
87
Atimo dc stupore, . . . <strong>de</strong> meravegia ... <strong>de</strong> sgomento! ... A<strong>la</strong><br />
Cristina no ghe par vero . . . Noi xè mai stà cossi! . .. Ne! silensio<br />
se ga sentlo batare tre colpi sul so<strong>la</strong>ro <strong>de</strong> to<strong>la</strong> : (I 111m . •. tum<br />
lum! . .. )).<br />
La Cristina ga tentà <strong>de</strong> fare <strong>de</strong>! spirito:<br />
I( Oh! ... eco el tÌlm tàm <strong>de</strong> me nona! . . . Corri, va I:ì ... Va<br />
a imbC':arau: <strong>la</strong> veda ! ... ll.<br />
« T e podaressi par<strong>la</strong>re anca con pili rispeto . .. )', ga osservà<br />
gelido Giassinto; e a<strong>la</strong> tosa : « Linda, pòrtaghe q ue1a squc<strong>la</strong> <strong>de</strong> acqua<br />
col limòn, a to nona, cara! ... l), e cl se ga butà <strong>la</strong> giacheta<br />
sule spalc, e eI xè an dà fora a ciapare aria ... sbaten do <strong>la</strong> porta.<br />
On momento dopo, da<strong>la</strong> carezà in fondo al campo, se ga sentio<br />
lo scato e <strong>la</strong> paca <strong>de</strong> on sportèlo <strong>de</strong> otòmobile che se sara ... e<br />
po' cl sfr itegare <strong>de</strong><strong>la</strong> frission . . . e finalmen te <strong>la</strong> m:achina che parte<br />
... (chi fusse stà ben atento, gavaria sendo anche cl passéto<br />
leziero <strong>de</strong> 'na parsona che vale ·fa r<strong>la</strong> franca, e no tirare .J'atension<br />
. .. ; e po' el vèrzarse in sbocheo dc<strong>la</strong> portiera <strong>de</strong> casa . .. ;<br />
e 00 dialogo sofegà: «( Sito qua, tesoro I ? . .. Aria <strong>de</strong> burisca<br />
stassera. . . règo<strong>la</strong>te! ... ». « Ciào, mametal. . . Son tanto felicei!!<br />
. .. ).<br />
Nc<strong>la</strong> càmera <strong>de</strong> su, distesa nel gran leto (indove che xè morto<br />
e! poro Archime<strong>de</strong>), da tre ani ( giace <strong>la</strong> pia col tremolo )l . •. , come<br />
che dice il poeta Manzoni Alessandro. Anzi, no xè gnentc vero<br />
che <strong>la</strong> sia distesa, ma <strong>la</strong> xè sentà in untòne . . . par podère respirare<br />
megio ... Ansi par mantegner·<strong>la</strong> su, ne<strong>la</strong> posission giusta,<br />
Giassinto ga rissoho cl problema co' 'na trovata geniale (e ve <strong>la</strong><br />
suggerisso! . . . ) : soto <strong>la</strong> schina dc<strong>la</strong> veeia, ansi soto ai cussini<br />
indove che <strong>la</strong> posa, cl ghe gà messo da 5achi picni <strong>de</strong> scanaréi<br />
in<strong>de</strong>formabili !! . ..<br />
Pora Giustina, COffie se ga riduta que<strong>la</strong> dona ? . . La xè semprc<br />
stà 'na s-cianta ... te pòi imaginarte '<strong>de</strong>sso ... dopo tre ani<br />
dc lero <strong>de</strong>gente ininteròto continuol ... La <strong>de</strong>sgr:mia xè ca pità<br />
on me"wdj" che <strong>la</strong> gera andà a darghe da magnare oltrighe pestàe<br />
108<br />
ai pita rèli ... Giassinlo <strong>la</strong> gOl c:nà 10nga dcstesa e srosa vita coi<br />
pitareli tornavia; <strong>la</strong> ga sen tà sul cariolòn e <strong>la</strong> ga menà casa ...<br />
(Credo ansi che <strong>de</strong>riva da questo fato, quel <strong>de</strong>tto popo<strong>la</strong>re, lievemente<br />
impreca tivo: « to nona in cario<strong>la</strong>! ... che <strong>la</strong> canta e <strong>la</strong><br />
si6Ia!) .. I). Ma <strong>la</strong> Gi ustina gheva poca vogia di siolàre!_ .. El<br />
dottor "cavatappi" (SOlO via i lo ciamava cosSI parché cl gera piu<br />
brào a vènare botitic:, che a cavar <strong>de</strong>nti! . .. ) eI dotare ga giano<br />
JJicà: « 'Na trombòi<strong>de</strong> fu lminante incoronaria <strong>de</strong><strong>la</strong> vena aItèrica<br />
<strong>de</strong>l sarvèo <strong>de</strong>stro lesionan te <strong>la</strong> "pia madre" c provocante <strong>la</strong> emiplegia<br />
sinistra, con parèsi <strong>la</strong>terale <strong>de</strong>i organi ciclomotori! . . . ».<br />
'( Maria 55 . .. . quanti mali in te on colpo so<strong>la</strong>i . .. Me mare<br />
xè sempre stà ben! . . . SI, <strong>la</strong> gaveva qualche giramento <strong>de</strong> testa,<br />
(a gaveva cl sangue grosso _ .. : ciò, <strong>la</strong> gera <strong>de</strong> pasto <strong>la</strong> dona! ... ».<br />
{(Cos'à!a magnà?! ... I).<br />
I( Vè<strong>de</strong>o, signor dotore: gèri sera, bacalà in tòcio co' <strong>la</strong> polentina<br />
; stamatina bacalà in salàta, ossia bianco mentecato a<strong>la</strong> visenlina<br />
. e polenta bustolà; inquò <strong>de</strong> mezodi, bacalà in salsa co' le<br />
sar<strong>de</strong>le, e polenta tenara ... )).<br />
« Eco, '<strong>de</strong>sso tuto xè eiato; tuto se spiega: <strong>la</strong> ga fa to 'na bacaUte,<br />
con ingropamento <strong>de</strong>l canale digerente, e questo ga brocà<br />
el flu sso sanguigno al sarvèo, ecetara, ecetara. Giasso! . .. gran<br />
giasso su<strong>la</strong> testa ... ».<br />
n DISelO, datore, <strong>de</strong> tacarghe <strong>de</strong>1e sanguéte che magna e1 sangue<br />
guasto? ! ... c <strong>de</strong> farghe on salàsso? Il.<br />
« Sito ti el datore '<strong>de</strong>s50, o sògio mi?! ... Giasso, go dito, e<br />
bastal ____ •<br />
« Che ·<strong>la</strong> se riprenda, dotare ?! ... ».<br />
« Mah! ... Spcremo! . .. Bondi:» .<br />
E invesse <strong>la</strong> se ga ripreso! Ciò, ma <strong>la</strong> me xè rcstà offesa, co'<br />
mezo corpo paralizà : meza viva c meza morta ... ; co l'odo drito<br />
verto e qudo sanco sarà; co <strong>la</strong> boca in parte ... La move solo <strong>la</strong><br />
man drita, co' <strong>la</strong> quale <strong>la</strong> bragagna <strong>la</strong> corona <strong>de</strong>l S_ Rosario; e<br />
cl piè drito col quale ogni tanto <strong>la</strong> peada, par dar segno <strong>de</strong> vita . . .<br />
109
urte" ... e se ve<strong>de</strong>va i maoni bia nchi andare su e zò ... su e<br />
zò ... con ritmo rego<strong>la</strong>re, anca parché quda sca rp<strong>la</strong> <strong>de</strong> vestiti n<br />
che le gà 'dosso ... cl xè tuto par aria .. . DO tosi i ghe rond;lva<br />
torno aIe "colombine". Uno <strong>de</strong>i dò, co'l ga visto cl Prete che<br />
vegneva vanti co' <strong>la</strong> ... massima pru<strong>de</strong>nsa, el se ghe ga rivolto<br />
sfaciatamente: (( ... Dài! ... Farsa, Coppi! ... I). E li se gà<br />
tuti slontanà ri<strong>de</strong>ndo e sganassando ...<br />
De primo impeto D. Pacifico voleva sigarghe drio: ,( Ciò,<br />
toco <strong>de</strong> futuro eavaròn! .. . chi xè che te ga ioscgnà lé ducassiooe<br />
... <strong>de</strong> darghe impasso a<strong>la</strong> zente che va par <strong>la</strong> so strada?! ...<br />
Ghe xè poco da bufonarc! . . . Coppi?! ... mi, co' g heva <strong>la</strong> to<br />
età . . . gavar<strong>la</strong> b.1tuo anca Coppi!... Ben, Coppi ... magari,<br />
proprio no! ... ma par ti, sbaslo, sa rfa pronto anca '<strong>de</strong>sso! ... )) .<br />
Ma , iovesse, ricordandosi Chi ch'cl gaveva in compagnia, el se<br />
ga content:" <strong>de</strong> menare <strong>la</strong> testa, e po' cl ga dito:<br />
(,Signore! ... non stè badarghe ... : sal : i xè tosi ... piu spavaldi<br />
che cativi; piu spi ritosi ( ... almanco i cre<strong>de</strong> <strong>de</strong>' essarlo 1)<br />
che inteligenti ... ; e po' non i lo fà par malissia .. ma, COSSI,<br />
pa r farse vedare da quele q uatro sizampoléte ... Signore, <strong>de</strong>smenteghemo<br />
tuta e benedimo anca questi ... An si mi, poro<br />
vccio, Ve prego par luri; " Lalldau, pl<strong>la</strong>i, DominI/m, <strong>la</strong>llJau<br />
nonun Domini ... I).<br />
• ••<br />
La Linda se gaveva alsà dO-ore-di . .. e <strong>la</strong> gaveva disposto tuta<br />
a ma ravegia! ... Scoà, sca rpià, spolvarà ... , <strong>la</strong>và, peten:" c cambià<br />
so nona, ché que<strong>la</strong> vCCI!ta pareva 00 gelsomln. Sistema <strong>la</strong><br />
caffiara : prima <strong>la</strong> ghe ga dà aria (pn r via che dove che dorme<br />
malài, e specialmente veci . . . l'aria <strong>la</strong> xè . .. pesante): dopo <strong>la</strong><br />
ga cambià cl covertore, e <strong>la</strong> ghe ga messo questo belo; c co' on<br />
bel tapéo a fiori <strong>la</strong> ga sconto quei do sachi dc totani-sc;ma rei<br />
che tegneva in sen lòn <strong>la</strong> vecia ...<br />
126<br />
l<br />
• ... Dà!! ... forsa, Coppi! ... ". E li se ga tutl slontanà ri<strong>de</strong>ndo e<br />
sganassando ...<br />
127
el xè vitima <strong>de</strong> l'ambiente! .. . )) . El prete se alsa s<strong>de</strong>gnà, e rosso<br />
,<br />
Invasa ...<br />
({ No, no! ... mi non so cossa fàrghene <strong>de</strong>l to compatimento!<br />
E se son vecio, no son gnancora insiminlo <strong>de</strong>l tuto! . .. Ma, come?<br />
! ... el to ·Paroco d vien in casa tua ... par avisarte, a quatTo<br />
OCI, In segreto .. . <strong>de</strong> on <strong>per</strong>icolo che minacia to fio<strong>la</strong> ... , c invesse<br />
<strong>de</strong> ringrassiarme che te verzo i nei .. . te me salti su. cofà<br />
'na gata! ... E te parl i <strong>de</strong> calunic, e te me acùsi <strong>de</strong> legeressa e <strong>de</strong><br />
scoltàre le pàciole <strong>de</strong>le paciolòse dclc fémene? l ... l) .<br />
« Reverenda, non voleva oféndar<strong>la</strong>! ... Ma resta d fato che<br />
<strong>la</strong> me Desy <strong>la</strong> xè sempre stà odià e malvista ... ; e s'd vole saverlo,<br />
son stà mi, proprio mi, a dirghe <strong>de</strong> non notarse a<strong>la</strong> Assione<br />
Catolica, par non trovarse piti in mezo a quel s-ciapo <strong>de</strong> madalene<br />
pentite ... )) .<br />
« Te ghè da savère che qu<strong>de</strong> " madalene pentite" le xè le megio<br />
putèle che ghemo in parochia, le piti inteligenti e le piu generose!<br />
. . . E to fio<strong>la</strong> gavar<strong>la</strong> tanto da imparare da lore; e prima<br />
<strong>de</strong> tuto: ad amare <strong>de</strong> piu cl Signore e a freq U!':ntare <strong>de</strong> piu <strong>la</strong><br />
Clesa . .... I<br />
l).<br />
« Oh, ben, reverenda; non ghe xè miga solo che <strong>la</strong> so ciesa!<br />
... )).<br />
« E a chi ghe <strong>la</strong> dèto da intendare ... che andè a confessa rve<br />
dai Capussini . . . a Messa al Santo ... e ai Ves<strong>per</strong>i a ... Abano-<br />
T arme (nel "Duomo", se capisse)?! ... E po', no go vogia <strong>de</strong><br />
questionare! ... T e fasso 'na doma nda so<strong>la</strong>. Ti, prima, iriverentemente,<br />
te ghè paragonà to fio<strong>la</strong> ... a<strong>la</strong> Madona! Dunque: se<br />
to fio<strong>la</strong> morisse in te sto momento, sito sicura che <strong>la</strong> 'n daTia in<br />
Paradito?! . . . Pénsaghel)).<br />
La dona <strong>la</strong> xè restà colpia! par via che vardandose nel<br />
specio <strong>de</strong><strong>la</strong> Morte ... non se ga miga tanta vogia <strong>de</strong> schers3.re!<br />
E a1ora, par non dichiarare <strong>la</strong> resa incondissionata, <strong>la</strong> ga cambià<br />
argomento :<br />
134<br />
({ Quanto ab machina, SI, xè vero ghe xè on distinto Signor,<br />
ansi on dotare ... )).<br />
({ Dotar Mostacèa! ... I) .<br />
({ ... on dotore <strong>de</strong> Mi<strong>la</strong>n, molto serio, e rispetoso ... , che ghe<br />
ofre on passagio, quando che <strong>la</strong> fà -le ore straordinarie nel Scato<br />
Uficio indove che {a <strong>la</strong>vora .. . , e <strong>la</strong> <strong>per</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong> corrièra . . . Cossa ghe<br />
xè <strong>de</strong> male?! ... Mi ansi go caro, pitosto che <strong>la</strong> me tornasse in<br />
bicicreta ... col terrore che <strong>la</strong> me vegna invest<strong>la</strong> da qualche machina!<br />
... Reverenda, non bisogna fare giudissi temerari! ... ».<br />
D. Pacifico xè stufo, e imbotonandose el paletò, el concra<strong>de</strong>:<br />
« Ben, ben! . .. Mi go fa to el me dovere! ... Avisà, te si avisà:<br />
sàpiate regolàrel ... tien i oci verti! ... che non suceda che .. .<br />
on giorno o l'altro non te vegni ti in serca dc mi! ... Ciao! .. .<br />
Sia lodato Gesu Cristo! ... )).<br />
Quando D. Pacifico ga verto el portonsln <strong>de</strong>i Sambugari par<br />
tornare casa, cl se ga trovà davanti <strong>la</strong> sagoma imponente e atrètica<br />
<strong>de</strong> on carbunièro ...<br />
135
{( Come se ciàme<strong>la</strong>?! " , eh!", te lo domando par via dci<br />
"stato libaro " ! '" )) ,<br />
« Bertil<strong>la</strong> Salgàro dci fu Bèrico e <strong>de</strong> Zigolina Savatòn , , , nata<br />
a Pogiana dc Sgrann.òn", casalinga! '" )),<br />
« Basta, basta! ' " T e auguro che 'sto incrocio <strong>de</strong> Sambugari<br />
coi Salgàri, soto cl siéJo <strong>de</strong> Sicilia, cl riessa puito! '" E '<strong>de</strong>sso,<br />
va drento da<strong>la</strong> to "bedda malri"!", Quda, eh"" bisognaria<br />
métarghe le manéte! ... T e spiegarò . . . Ciaol ,., Te speto! ' . , )) ,<br />
E cl parco xè montà in se<strong>la</strong> ." , eI ga sostà on momento in<br />
"sorpàsst:" ch'cl pareva on monumento equestre, e po' lentamente<br />
d xè partio, , .<br />
« C'è <strong>per</strong>messo!? , ., Si può salutare l'augusta genitrice?! , , .<br />
Ciao, mama! . ,. l) .<br />
« Varda chi che se ve<strong>de</strong>!! . Come mai, Amelio, 'sta sorpresa?!<br />
... n,<br />
« Son qua! . . , Stèo ben tuti?,. c me nona?, . . come sta<strong>la</strong><br />
?! ' . , )),<br />
"Cossi e cossi! . ,. Cossa vuto, .. ; ciò, ani xC: tanti .. . c<br />
dopo <strong>la</strong> parai se, non <strong>la</strong> xè piu stà eia! . ' . Trent'ani <strong>de</strong> manco<br />
ghe voria!, . . )l .<br />
« Ci5.pa, mama! .. , meti via 'sta roba ; mI vago a darghe on<br />
saludin ! . . . », c co' do salti che ga fa to tremare <strong>la</strong> casa, el toso<br />
cl xè an dà in dmara <strong>de</strong> su. , ,<br />
...<br />
Nd paese <strong>de</strong> X ... se festegi:l, come Patrona, <strong>la</strong> Madona Ausiliatrice;<br />
i gà anca <strong>la</strong> so statua re<strong>la</strong>tiva, ma co' <strong>la</strong> Madona <strong>de</strong><br />
D. Bosco <strong>de</strong> Torin ... non le se somcgia par gnc:nte! .,. Non le<br />
pare gnanca cugine! .. , T uti sa che 'sta festa bene<strong>de</strong>ta casca eI<br />
24 magio! . ,. "Il Piall': mormorò: non passa lo strani.:ro , .. ". E<br />
invesse, <strong>la</strong> doménega drio (ché se fà <strong>la</strong> festa esterna) bisogna vé-<br />
/38<br />
Ne l paese di X .. , si festeg<strong>la</strong>. come Patrona, <strong>la</strong><br />
trice." che <strong>la</strong> xè una <strong>de</strong>le prime", anzi <strong>la</strong> prima<br />
dopo il disgelo invernale,<br />
Madona Ausilia·<br />
sagra <strong>de</strong><strong>la</strong> zona,<br />
139
dare quanti" straniui" . . . specialmente roba <strong>de</strong> gioventli ... che<br />
va a que<strong>la</strong> sagra!<br />
I motivi psicologichi <strong>de</strong> tuto sto fenomeno turistico sagraiolo<br />
li xè stà studiai dal benemerito Gomitata, e i se poi ridure a tre:<br />
l'' 'na corente <strong>de</strong> simpatia verso quel caro e pacifico paese . .. ;<br />
2" el fatto importantissimo che <strong>la</strong> xè una <strong>de</strong>le prime ... anzi <strong>la</strong><br />
prima sagra <strong>de</strong><strong>la</strong> zona, dopo el disgelo invernale; e 3" ... el reciàmo,<br />
iresistibile par le àneme romantiche ... , <strong>de</strong>le stradèle<br />
sconte ... <strong>de</strong>le folte sièse discrete ... e <strong>de</strong>le file <strong>de</strong> salgari, fermi<br />
impalài sule rive <strong>de</strong>i .fossi . .. Quanta poesia, e quanta pace! .. .<br />
Oh, qua si, che se poI capirse. '. in questo idilio Glmpestre . . .<br />
lontan dal trafico congestionà, da<strong>la</strong> confusiòn, dal strepito <strong>de</strong><strong>la</strong><br />
Strada Lugànea .. ' Anca qua, xè vero, ghe xè i sé> rumori: ma,<br />
cassa vuto!, i xè sOni cosSI inossenti, COSS I Iiégri ... : le tromocte<br />
e i cuchéti <strong>de</strong>i purèi . '. i dischi <strong>de</strong>le giostre e <strong>de</strong>i scontri ...<br />
i scopi <strong>de</strong>l tiro a segno ... , l'altopar<strong>la</strong>nte <strong>de</strong><strong>la</strong> Pesca <strong>de</strong> beneficiensa<br />
... Tute 'ste armonie smissiàe insieme le te crea on crima,<br />
'na tomosfèra ... che ren<strong>de</strong> pili ovatàto cl silensio . . .<br />
Anche i fradci 5ambugaro xè andài a<strong>la</strong> sagra <strong>de</strong> l'Ausiliatrice,<br />
co' tuti i so parmessi in rego<strong>la</strong>:<br />
(( Papà! ... 'ndémo a scoltare <strong>la</strong> predica, c a védare <strong>la</strong> procession!<br />
... i).<br />
(( Mama! ... 'ndémo a ciapàre on fià dc aria, e a wvertirse! .. . )).<br />
(( Vegnl casa prestai ... e tuti insieme. Ti, Mèlio, che te SI cl<br />
piu vedo, e te si l'omo <strong>de</strong> l'ordine prubico, tien <strong>de</strong> odo le 10u!<br />
... i).<br />
Le tose? " . 51, par via che 'sta volta ghe xè anca <strong>la</strong> Linda!<br />
Ma, ohe, cristiani! ". Non <strong>la</strong> me pare pili eia ... Cosa che voi<br />
dire on fiantin <strong>de</strong> vestidn ben fato! Parché so pare Giassinto ga<br />
mantegnlìo <strong>la</strong> paro<strong>la</strong> e el ghe ga crompà on bel tagio <strong>de</strong> stofeta<br />
celeste-<strong>la</strong>nguido; e <strong>la</strong> sartora da dona: Pe<strong>la</strong>gia (co' <strong>la</strong> lingua che<br />
euse e che tagia) <strong>la</strong> ghe ga fato saltare fora on vestito a penèlo! ...<br />
col so mato chitarin o bolèro par <strong>de</strong> sora. .. e el so co<strong>la</strong>rin, <strong>la</strong><br />
140<br />
so mata petorina, e i damani in pisso <strong>de</strong> S. Gallo (ch'.e) vegnaria<br />
essare on merIo straforato) .... 'Na belessa! E po' el ghe ga crompà<br />
'na borseta <strong>de</strong> falso cocodrilo, on paro <strong>de</strong> scarpe <strong>de</strong> falso serpente-boia,<br />
e on triangolo <strong>de</strong> velo <strong>de</strong> falso merleto <strong>de</strong> Brusselesi<br />
... No basta! ... ma, come invasà <strong>de</strong><strong>la</strong> so i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> rivinzita<br />
( . . . verso <strong>la</strong> pico<strong>la</strong> e so mare!) e <strong>de</strong> riparassione, verso quc<strong>la</strong> para<br />
Linda, bona cofà el pan . . . ma che gera stà sempre trascurà,<br />
sfrutà e dispressà, e! ghe gà comandi\. <strong>de</strong> cambiare petenadura ...<br />
«( Vogio che te te tagi quel e drésse a<strong>la</strong> /Jerginda che te strenze<br />
<strong>la</strong> testa cofà 'na corona <strong>de</strong> spini . . . , che te invécia ... e te fà so-<br />
megiàre a 'na aspiran te-munega ... a on Ancelàto <strong>de</strong> S. Eufe-<br />
. I<br />
mIa .. . . ».<br />
« Ma, papà! .. . La zente ridarà, e <strong>la</strong> dirà che - <strong>de</strong>sso che <strong>de</strong>vento<br />
vecia - ... me vien <strong>de</strong>i grigi par <strong>la</strong> testa e <strong>de</strong>vento matal<br />
... ».<br />
«( Ma no, cara! Prima <strong>de</strong> tuto ti non te SI vecia . . . ; e po' xè<br />
on dovere anca tegnerse su e rispetare <strong>la</strong> nostra parsonalità e curare<br />
anca el nostro <strong>de</strong>coro; . . . sensa scopi cativi, sensa ambission<br />
esagerate, se capisse; . . . ma par riconossenza par i doni <strong>de</strong>! Signore!<br />
... i).<br />
Insoma <strong>la</strong> paruchiera Ag<strong>la</strong>e Piodn <strong>la</strong> ghe ga tagià le còc e <strong>la</strong><br />
ghe ga fato 'na testina dclissiosa; non sgionfà cofà 'na vessiga <strong>de</strong><br />
onta, ma legermente mossa e sofice, co' dé> eascatine che ghe scon<strong>de</strong><br />
le recie, e ghe affina el viso ... E a<strong>la</strong> Sagra <strong>de</strong><strong>la</strong> Madana, <strong>la</strong><br />
Linda ghe xè andà pili che altro par darghe sodisfassion a so papà<br />
. . . La Desy, invesse, invelenà parché cl so "amore cran<strong>de</strong>stino",<br />
par motivi <strong>de</strong> <strong>la</strong>voro, el xè partlo par <strong>la</strong> Mili a-Vechia Romagna<br />
... , <strong>la</strong> ga pensà par <strong>la</strong> sagra on piano <strong>de</strong> squisita <strong>per</strong>fidia<br />
femenile ... La vale divertirse aie spale <strong>de</strong> qualchedun ... E <strong>la</strong><br />
ga za scielto <strong>la</strong> so vitima: Ernesto Piégora, <strong>de</strong>to el "molton ".<br />
141
« Congratu<strong>la</strong>menti, caro collega, <strong>per</strong> le vostre splendi<strong>de</strong> imprese<br />
siciliane, che ho visto ci tate nel<strong>la</strong> Gazzetta <strong>de</strong>ll'Arma e . . . condo.<br />
glianze <strong>per</strong> questo brutto inci<strong>de</strong>nte che coinvolge vostra sorel<strong>la</strong><br />
e . .. diciamolo pure! ... offusca <strong>la</strong> vostra fama! . . . lI.<br />
« Ma, santo Cielo, cos'è successo?! .. . Il.<br />
« Appuntato! ... Ragguagliate, ragguagliate il collega sull'ac·<br />
cadu to! ... Leggete il verbalizz..atol ... D.<br />
Amelio ga pensà che sari"a sta megio discutare el caso privata·<br />
men te. La zen te gaveva zà sganassà bastansa! . .. e COSsl el ghe<br />
ga pari? al brigadiere in te 'na récia. El brigadiere ga dito <strong>de</strong> s!<br />
co' <strong>la</strong> testa, e, bri ncando el megafono (ch'e! vegnaria essare 'na<br />
specie <strong>de</strong> imp1ria) <strong>de</strong> quelo <strong>de</strong>i scontri, el ga sl anci? sto messagio:<br />
H Cittadini! L'Arma domina <strong>la</strong> situassione! . . . L'ordine pubblico<br />
è ristabilito. Pertanto ... leviamo il coprifuoco! La sagra ri·<br />
pren<strong>de</strong>! II. E sotovosse: « r pregiudicati ci seguano in caserma! Il.<br />
Invesse Amelio li ga convinti <strong>de</strong> passare nda saléta privata<br />
<strong>de</strong> l'osteria, davanti <strong>la</strong> quale Giordano e <strong>la</strong> Linda i gera ancora<br />
sentiti ... e i se vardava nci oci ... e i se par<strong>la</strong>va a monosil<strong>la</strong>bi ...<br />
tanto che non i se g1l gnanca inacorto <strong>de</strong>l tragico corteo.<br />
« Appuntato! Lezzéte e ragguagliate! .. . )1 .<br />
« Ogi, domenica :z6 magio ecetera ecetera, in località ecetera<br />
ecetera . . . , mentre in parfelo ordine e serena letizia ... JJ.<br />
« Ma appuntatol ... Sorvo<strong>la</strong>te, sorvo<strong>la</strong>te <strong>la</strong> Letizia ... e venite<br />
all'ossol ... II.<br />
« Dunque ... mmm.m . '. <strong>la</strong> nominata Botese<strong>la</strong> Clorinda <strong>de</strong>ta<br />
<strong>la</strong> TOHa par via dd suo pe<strong>la</strong>gio . . . II.<br />
« Sorvo<strong>la</strong>te il pe<strong>la</strong>giol ... D.<br />
« ... proditoriamente c senza preaviso alcuno, agrcdiva a mano<br />
libua, su<strong>la</strong> prubica piassa, il suo fida nsato Ernesto Piegora, <strong>de</strong>to<br />
Moltòne, con frasi contumeliose, e vie di fato (sberle e sgrafòni).<br />
Similmente investiva <strong>la</strong> nominata Sambugaro Maria Desi<strong>de</strong>rata di<br />
Giacinto (che al Moltòne casualmente si compagnava) con ingiurie<br />
infamatorie, e con violenze manuali, provocando '<strong>la</strong> tumefaz ione<br />
154<br />
<strong>de</strong>ll'ochio e sgraf6 in facia, con <strong>per</strong>icolo di téttano, e di sfregio<br />
<strong>per</strong>manente (attendare visita e referto medico), e causando dane·<br />
giamento <strong>per</strong> sbregamento di vestito nuovo, e sfragel<strong>la</strong>mento in·<br />
sanabile di bambo<strong>la</strong>, estranea al fatto.<br />
La Sam Bugaro a sua volta è imputata dci crimine di a<strong>de</strong>·<br />
scamen to publico di altrui 6danzato, con probabile rotura di mo.<br />
rosàgio e di provocassione nei confronti <strong>de</strong>l<strong>la</strong> Botese<strong>la</strong>. Entrambe<br />
due le prevenute, inoltre, sono ree di <strong>per</strong>turbamento dci ordine<br />
prubico ... II.<br />
ti Fatto grave, caro collega! Caso complicato assai che ri·<br />
veste una molteplice casistica, con diversi capi d'accusa: publica<br />
difamassione; lesioni <strong>per</strong>sonali; danegiamenti va ri; a<strong>de</strong>scamento,<br />
e attentato al'ordine publico! . . . E potrebbe sa lt,lfe fuori anche<br />
l'abigeato <strong>per</strong> via <strong>de</strong><strong>la</strong> Piegora e <strong>de</strong>l Mohòne ... I).<br />
« Ma, caro collega - tenta Amelio - cerchiamo di ridimen·<br />
sionare! ... )).<br />
155
CAPITOLO XV<br />
SOTO COEGO! . . . SOTO COf:GO! . ..<br />
Mèlio se ga maridà co' <strong>la</strong> so Bertl<strong>la</strong> e! 27 <strong>de</strong> lugio, festa <strong>de</strong><br />
San Pantaleone Martire ... E par sposarse ai ultimi <strong>de</strong> lugio ...<br />
c in Sicilia, ghe vole <strong>de</strong>l coragio civile! ... Infati in quel giorno<br />
gera <strong>de</strong> zoba; e! prete siciiian <strong>de</strong> Ge<strong>la</strong> cl ga funsionà press'a poco<br />
come i preti nostrani. In t'e! discorso: el xè partlo dal Paradiso<br />
tarestre ... e po' dopo e1 ga paragonà <strong>la</strong> bianca spma "al<strong>la</strong> colomba<br />
noética <strong>de</strong>l Dilubio universale"; e da<strong>la</strong> colomba el xè saltà a<br />
Gesu: ({ Ciò che Dio ha congiunto, l'uomo non separi! .. . », el<br />
ga concrùso: « el glorioso martire Pantaleone, da ogni avverzità<br />
ve protegga! ... ed ogni prava cogitazione . .. (che maligno penziero,<br />
è!) allontani »).<br />
La ciesa gera piena <strong>de</strong> Salgàri e <strong>de</strong> carbunieri. Vogio dire:<br />
tuta <strong>la</strong> parente<strong>la</strong> <strong>de</strong>1a Bertil<strong>la</strong>, vegnua, in parte, anche dal continente;<br />
e i compagni d'arma <strong>de</strong> Amelio, in alta uniforme, col penàcio<br />
rosso e blu .. .<br />
E come mai nessun Sambugaro?! ... (El telegrama e1 xè ancora<br />
in giro; speté ch'el riva!).<br />
Be!a funsiòn; bel discorso; be<strong>la</strong> <strong>de</strong>sa ben preparà ... Dopo e!<br />
rito, in sagrestia se ga svolto 'sta sceneta: <strong>la</strong> Bertl<strong>la</strong> <strong>la</strong> ga oferto<br />
al prete <strong>la</strong> bomboniera e C'p. fassoleto bianco ... « Oh, grazie! .. .<br />
1156<br />
Vossia me scuzàsse : ma <strong>la</strong> signora, il fazzoletto dimentica ... )) .<br />
La Bcrtl<strong>la</strong> ri<strong>de</strong>, contenta, ch'el <strong>la</strong> gà ciamà "signora " .. .<br />
« Oh, non lo go mica dismenticato! . . . Lo go dato a posta! ...<br />
Questo sono <strong>per</strong> lui, signor! . . . Sono una costumansa d<strong>de</strong> nostre<br />
ban<strong>de</strong>! . . . Lo tenghi, lo tenghi! . . . )) .<br />
« A mmia!? . . oh, grazil'":! ... Costumanzia?! ... ban<strong>de</strong> nastre?!<br />
. . . E chi ce capisse?! ... )l. Intervien Amdio a spiegare :<br />
« Ve<strong>de</strong>, reverendo; mia moglie, veneta è! . . . E <strong>la</strong>ssu da noi le<br />
ragazze che escono spose, a simboleggiare <strong>la</strong> commozione e le<br />
<strong>la</strong>crime re:! distacco dal<strong>la</strong> casa paterna . .. rega<strong>la</strong>no fazzoletti ...<br />
I nostri parroci non ne com<strong>per</strong>ano mai! .. . Riforniti sono!)).<br />
« Bel<strong>la</strong> costumanzia! ... Ottima i<strong>de</strong>a! Al<strong>la</strong> "Cassa <strong>de</strong>l Mezzogiorno"<br />
<strong>la</strong> propongo! . .. Perché, simbolo è! ».<br />
E COSSl anca <strong>la</strong> Sertna Salgaro in Sambugaro <strong>la</strong> ga contribulo<br />
con "i<strong>de</strong>e nove" al'a<strong>de</strong>guamentO dl'": quda Regione autonoma a<br />
Statuto speciale .. .<br />
« Scusi, reverendo, . . . le sue competenze? .. ", domanda<br />
Amelio.<br />
« Quen<strong>de</strong>cemiii<strong>la</strong>! .. . E il P.U.S., compreso è! ... )) . (Par chi<br />
non conosse tute le sigle: P.U.S. vuoi dire Pia Unione Sagrestani<br />
... ).<br />
O mirabile, e inusitata scena! ". Nel stesso, preciso momento<br />
tre òmani se ga smissià ... , tre man xè sprofondà ne! scarsdòn<br />
sud-oci<strong>de</strong>ntale <strong>de</strong>le braghe; e tre portafoli xt: vegnui a<strong>la</strong> luce .. .<br />
Ma chi pagarà?! ... chi vi nzarà 'sta nobile e inaudita gara?! .. .<br />
Ne<strong>la</strong> sagrestia, esplo<strong>de</strong> on comando 5&0, cofà. 'na martelà su<br />
on déo! ...<br />
« Tenente Carciòfoli. . . Brigadiere Sambugaro!... At ...<br />
tentiii! ».<br />
I do subalterni li xè scatà sui atenti . .. col portafolio <strong>de</strong>stirà<br />
su<strong>la</strong> braghessa <strong>de</strong>stra ... Cossi, st'altro compare, d capitano Calo::ero<br />
Ficurlndia el ga pagà el prete con calma . .. El ghe ga d:'<br />
do rosse ... « lenite, tenlte, barrino! ... l).<br />
167
strada <strong>de</strong>i to Comandamenti. Sti piè qua non gà conossuo mai -<strong>la</strong><br />
strada d<strong>de</strong> vanilà, dci baH, <strong>de</strong>i cinemi, <strong>de</strong>i pecati . .. ma que<strong>la</strong> <strong>de</strong><br />
l'onore, <strong>de</strong>l <strong>la</strong>voro, <strong>de</strong><strong>la</strong> to Casa ! ... l) .<br />
Co 'ga finio el se gà trovà anca lu, Don Pacifico ... sensa saverlo<br />
co' le Jagreme ai oci! ...<br />
Sugandose le man (ch'el se gaveva 13và co' l'aq ua calda) cl se<br />
gà vissin:\ al leto .. .<br />
Il E, alora, Giustina? ... sia contenta? .. . ». E <strong>la</strong> veeia, ategiando<br />
<strong>la</strong> boea in soriso, <strong>la</strong> ga risposto:<br />
tI T anto ... tanto! ... Gr:mie ... grassie ... a tuti! ... Speto<br />
... che i ... riva ... e pa rto ... conten ta! . .. l) .<br />
Don Pacifico se gà voltà comosso, e, par darse on contegno d<br />
ghe gà dà on graton in testa a Pompilio ...<br />
( Oh, bravo cl me bersaliere! ... Veto in asilo, a<strong>de</strong>sso ? ... ».<br />
« 51, signor paroco! ... ».<br />
I( Vanti, da brào . .. dàghe on baséto a<strong>la</strong> man dd pa rco! ...<br />
Eco, cosI! ... . e '<strong>de</strong>sso saluda <strong>la</strong> nona! )l.<br />
tt Ciào, nona! ... )l.<br />
Tuti xè andà via, in ponta <strong>de</strong> piè. Poco dopo, 'na machina se<br />
gà fe rmà nda corte <strong>de</strong>i Sambugari.<br />
178<br />
CAPITOLO XVII<br />
LA NOTTE LONGA ...<br />
Da l'otomobile, fermo in corte, xè saltà fora Amelio, che subito<br />
se gà voltà par gi utarghe a <strong>de</strong>smontare a<strong>la</strong> sposeta, par via<br />
che <strong>la</strong> gaveva on pie inguselà dal sgranfo. Po' d gà impirà drento<br />
dal sportèlo <strong>la</strong> testa c meza parsona, cl gà frugnà, e d gà tirà fora<br />
do grosse valise, e le gà posàe par teta, e le spolvarine d se le gà<br />
bu tà in spa<strong>la</strong>.<br />
El gà fa to ora anca a pagare cl nolesin <strong>de</strong> l' otomobile prima<br />
che se verzesse <strong>la</strong> porta <strong>de</strong> casa.<br />
Sul a porta xè comparsa <strong>la</strong> C ristina. Là i se gà basà e strucà ...<br />
(( Ben arivati! ". " Ciao, mama! ... questa xè <strong>la</strong> Berti<strong>la</strong>! II.<br />
(( Mol to lieta ! n. « Piacer mio, mama! ... ». I( Te loare stanca , cara!<br />
... )1 . Eh, on fiantino stufaI ... II. (( Vien ... vegnl' drento a<br />
riposarve! )l .<br />
It Ma ma ... c mc nona? ... )). Amelio gà <strong>la</strong> vose che ghe trema<br />
parché e1 teme . . . che <strong>la</strong> sia za mort3 .. .<br />
I( La xè là! ... I ghe gà apena dà eI Viatico c i Ogi Santi ... )l.<br />
(t Mama, se non te <strong>de</strong>spi3se, posèmo qua 'sta roba, e an<strong>de</strong>mo<br />
subito da me nona. ' . e dopo se <strong>la</strong>vemo on fià e magnemo on<br />
bacon ! ... Xè<strong>la</strong> ancora in sentimenti ? .. ».<br />
(t Come ti! ... solo che <strong>la</strong> xè hnia ... E <strong>la</strong> vale par<strong>la</strong>re! ... mi<br />
no' capisso gnen te, ma <strong>la</strong> Linda capisse tuta! .. . )l.<br />
179
La Desy xè za pentia <strong>de</strong>l passo che <strong>la</strong> ga fato .. .<br />
Ciò, el sicilian l'è ar<strong>de</strong>nte e intrapren<strong>de</strong>nte ... E po' el val<br />
rifa rse dc l'ultimo apuntamentol ... Ve ricord r:o? .. durante<br />
l'agonia <strong>de</strong><strong>la</strong> pora Giustina ... el<strong>la</strong>mento <strong>de</strong><strong>la</strong> -soeta, ... el bagno<br />
ne<strong>la</strong> busa ... le s--ciopetae <strong>de</strong> Giordano! ... E da alora le xè<br />
stà tute dis<strong>de</strong>te ... : par le Feste el xè tornà in Sicilia ... , po' el<br />
ga dovesto ocuparse dc 'na nova zona dt: <strong>la</strong>voro, lontana ...<br />
ma, '<strong>de</strong>sso!! .. .<br />
(( Oh, ma ora, inzieme stiamo! ... Vi cium, Desy ; cotesto<br />
domo · .. <strong>per</strong> mia e <strong>per</strong> voss<strong>la</strong> inemmorabbele sarà! ... )I.<br />
Là, caro mio, i ga girà tuta cl giorno: Mino voleva fermarse<br />
nel parco <strong>de</strong>le Frassanele, indove ghe xè <strong>de</strong>le fresch e<br />
grotc e <strong>de</strong>i folti e discreti baruscari ... ma <strong>la</strong> tosa se gà oposto:<br />
Il No, no; caro! ... el xè on <strong>la</strong>go massa frequentà ... ; c se<br />
quaIchedun me ve<strong>de</strong> co' ti? .. e cl ghe lo dise a me papà?! ... l).<br />
E, sempre co' sta scusa. xè stà scartà: Teolo, Torègia, Galzignan,<br />
Valsanzibio e Arquà ... tuti i megio posti <strong>de</strong>i Colli Luganel<br />
...<br />
. . . Par restare soli, i se gà ignarà co' le usértole fra le rovine<br />
<strong>de</strong> Rocca Pendice ...<br />
Mino gà sconto <strong>la</strong> machina in mezo a;e mbine, e cl se gà<br />
tolto su da magnare, e da bevare, e na coverta par sentarse senza<br />
ciapare l'u midità; anca <strong>la</strong> Desy se ga portà drio eI so pacheto<br />
re<strong>la</strong>tivo ... Rivài in sima . i gà parlà <strong>de</strong> SpcroneUa prisoniera ...<br />
<strong>de</strong>l stu<strong>de</strong>n te che se ga trato zò ... e i B:a insieme amirà el paesagio<br />
solostante ... Dopo i se ga messo a magnare e a bevare ...<br />
Mino ga verto na botilia <strong>de</strong> vin zalo cofà l'oro e fi<strong>la</strong>nte cofà<br />
l'agio ...<br />
Il Bevete, Desy! ... Zibibbo di Pantelleria è! .. . )1 Ciò, se<strong>de</strong>se<br />
gradi, el fa! ... La tosa, scaldonà ... <strong>la</strong> ghe gà da drento <strong>de</strong><br />
gusto. On momento dopo ghe xè vegnua 'na fumada: <strong>la</strong> ga scominzià<br />
a sentirse <strong>la</strong> lengua ingropà, i ocieti picoli ... e voia<br />
<strong>de</strong> dormire ... Inspiegabilmente <strong>la</strong> se gà messo a ridare, e <strong>la</strong> gà<br />
236<br />
f<br />
,<br />
sempre continuà a dire <strong>de</strong> si a tuto quelo che st'altro' ghe diseva<br />
... E fin alrnr:nte <strong>la</strong> xè piombà nel sono cofà on tronco ...<br />
Co' <strong>la</strong> rientra in casa, <strong>la</strong> Desy' xè tuta sfogonà in facia e <strong>la</strong><br />
sfuge l'odo <strong>de</strong> so mare.<br />
(I E alora ?! . . . Tuta xè andà ben? .. Te gheto di<br />
vertio?! ... ) •.<br />
( Si, mama, tanto! ... », gà mcnllo <strong>la</strong> tosa, (( ... ma '<strong>de</strong>sso<br />
vago in leto, parché san stufa ... le contarò domanI ».<br />
237
che ghe gavemo comprà a S. Marino! ... do, tre statuete <strong>de</strong> ceramica<br />
e alcune vedute <strong>de</strong><strong>la</strong> repubrica e 'na torta <strong>de</strong>l Titano ...<br />
che go incaricà <strong>la</strong> Marièlia <strong>de</strong> portarme a casa. Te SI furba,<br />
seto Desy! .. . te le pensi propio tute!! . . . Oh, eco qua: un<br />
fià <strong>de</strong> cipria sotofondo intorno ai od ... Ii s<strong>la</strong>rghémo con OD<br />
colpo <strong>de</strong> matita nera ... na ripassadina d(': rosseto sui làvari ...<br />
e tuta xè a posto! ... Propio .. . xè tuto a posto?! ... Ben, intanto<br />
<strong>la</strong> roba piu importante xè vedare Mino ... xè par<strong>la</strong>re co'<br />
lu .. . Sentiremo. E a<strong>la</strong> piu <strong>de</strong>s<strong>per</strong>à . .. se sposemo: in fondo<br />
in fondo go squasi disdOto ani! . . Chissà che stasera cl vegna<br />
tarme a<strong>la</strong> fabrica . . . )l.<br />
D (':cisa, franca e sicura <strong>la</strong> fà <strong>la</strong> sca<strong>la</strong> dc corsa ( .. anca se <strong>la</strong><br />
se gavaria piu volentiera tornà a butare sul 1eto!) e <strong>la</strong> se precipita<br />
in cucinino, cantando 'na canson <strong>de</strong> Dalida:<br />
« A tuti voi daròoo.. . <strong>la</strong> mia fdicitàaa! . . . ».<br />
La svòda el cicaròn <strong>de</strong><strong>la</strong> cica<strong>la</strong>ta. « Ciào, mama! Jl; e <strong>la</strong><br />
schiza fora <strong>de</strong><strong>la</strong> porta cofà on sbiànzo... So mare se <strong>la</strong> varda,<br />
anca quando che non <strong>la</strong> ghe xè piu: i( Cara <strong>la</strong> me putéa! ...<br />
Tesoro santo, cossi be<strong>la</strong>, COSSI af(':tuosa, cossi sensibile! . .. E<br />
tanto intiligente, e tanto seria, ché nessuno poi dir gn(':nt(': <strong>de</strong>l<br />
me sangue! ... E se qualchr:dun ... par<strong>la</strong>, lo fà par pura invidia,<br />
par gelosia ... par v.ia che <strong>la</strong> me Desy le fa scomparire tute<br />
'ste quatro boare! . . . Signore, déghe ogni fortuna a<strong>la</strong> me creatura,<br />
che <strong>la</strong> s(': <strong>la</strong> merita! . . . )l.<br />
[Xèle preghiere da fare, queste!? .. Par fortuna ch'el Signore,<br />
fin da que<strong>la</strong> volta ch'El ga scoltà <strong>la</strong> Marr: dt:i figli d r:<br />
Zr:b<strong>de</strong>o ... El sa rego<strong>la</strong>rse benissimo: noi ghe dà peso, e El fa<br />
quelo ch'El vole ... ] .<br />
242<br />
In fabrica .<br />
« Riverisco, cavaliere! ... l).<br />
« Oh, signorina Desy, bon giorno! ... Gi (':ri gavemo scntio<br />
<strong>la</strong> so mancansa ... Come mai? ... ))<br />
« Eh, Son sta male anca mi, cavaliere; . .. gera tanto che<br />
spetava quel giorno! Mah, forsa magiore! .. . ».<br />
« Ma, cassa ghe xè sucessor . . . ))<br />
« ••• a mi?! . . . gn(':nte! Me mama . . . <strong>la</strong> ga vudo on erolàsso<br />
... No, no, cavaliere ... gnente <strong>de</strong> grave ... <strong>la</strong> se ga zà<br />
npreso ... ».<br />
Infilsando 'na be<strong>la</strong> colàna <strong>de</strong> busie, xè nvà sera ... La Dcsy<br />
parte par prima, col so pachéto <strong>de</strong>i sOlllltnirs in Dorséta, e <strong>la</strong> se<br />
ferma davanti a<strong>la</strong> solita <strong>la</strong>ttaria a spetare el so ({gran<strong>de</strong> amore"<br />
. . .<br />
Viénlo? ... no -viénlor . . . Speta, speta c speta ...<br />
Ma que<strong>la</strong> sera d siciliàn no se ga fato védarel<br />
243
« Si, <strong>la</strong> sig.na Giglio<strong>la</strong> Fiorini: <strong>la</strong> xé on angelo col cuore<br />
d'oro! ... )l .<br />
La sirena ga rkiamà tuti al <strong>la</strong>voro. La Desy ghe ga strtto<br />
<strong>la</strong> man a<strong>la</strong> Mariélia, e questa ghe ga batuo su <strong>la</strong> spa<strong>la</strong>. Durante<br />
cl <strong>la</strong>voro, quando che le se: scontrava con l'acio, le se: sori<strong>de</strong>va ...<br />
Piu tardi, le xé andàe a confessar$(: ...<br />
Quando <strong>la</strong> Desy <strong>la</strong> xé passà in bicicreta sul ponte <strong>de</strong> Tenca·<br />
ro<strong>la</strong>, <strong>la</strong> ga vardà l'agua che score sotto, pigra e indiffa ren te.<br />
On brivido. Ma <strong>de</strong> là dal ponte <strong>la</strong> $(: ga fermà a vardare <strong>la</strong> Ciesa.<br />
El sole rosso, che stava scomparendo drlo el Monte dci Madona,<br />
l'acen<strong>de</strong>va riflessi d'oro su<strong>la</strong> Croce, alta su<strong>la</strong> fac iata; e e! faseva<br />
bril<strong>la</strong>re quel volo d'Angeli in salita I .'. Verso <strong>la</strong> Croce! . . . Anca<br />
<strong>la</strong> so vita, cosdl<br />
258<br />
CAPITOLO XXXI<br />
EL Xli RIVÀ! ... EL xt RIVÀ!<br />
Qua bisognar<strong>la</strong> intonare on cantico al'<strong>amici</strong>ssia cristiana I .'.<br />
La vera amieissia ; discreta, sincera e fed ele che te sugerisse e!<br />
ben, e te dà 'na man par farlo ... e che sémena tut'intorno<br />
serenità.<br />
'Sto genere <strong>de</strong> <strong>amici</strong>ssia non se cata miga tanto fassilmente!<br />
Ti te pooaré trovare a sentenari ... zente che, ve<strong>de</strong>ndote turbio,<br />
sòra pensiero, intavanà, i Se'! afre come conso<strong>la</strong>tori:<br />
Il T e ghé 'na bruta sièra! ... Ma, cassa gheto?!. ". Còntamd<br />
... Sfògat(: co' mi ... dime tuta quelo che te' travàgia ...<br />
Dopo te te $entiré megio! ... )1 •• E durante el to slogo i te<br />
conforta cosSI; (( Ehi ... ma fdo aposta o schérsito?! ... Ma, no<br />
credo gnanea! .. ' Ah, cOSSI e! te ga dito ?! ... Varda che faraburo!<br />
.. Ben, ben, ben! ... Questa sé massa grossa!! ... Ah ;<br />
mi, $(: fussi ti ... prima ghe spacana el muso ... e dopo ghe<br />
far<strong>la</strong> quare<strong>la</strong>!! ... D .<br />
Questi, invessc: <strong>de</strong> stuàre, i xé <strong>de</strong>i stissafoghi! ... E co' te<br />
ghe voltà le spale, li xé i primi a ridarte drio, e a sparpagnare<br />
i to segreti anca a chi no voi sentirli.<br />
La Desy confortà da J'<strong>amici</strong>ssia cossi' cordiale e disinteressà<br />
<strong>de</strong><strong>la</strong> Mariélia e dai frequenti coloqui con l'Assistente Sociale<br />
259
gorio Barbariga eI disc\'J: " El pesse sCOlllinsi" a spussare da<br />
<strong>la</strong> tes<strong>la</strong>!", La testa <strong>de</strong> 'sta casa son mi! ... e par questo vogio<br />
darve esempio <strong>de</strong> riparassion .. . n.<br />
"Ma, dormire par tera, caro?! . .. )l.<br />
« Cassa crédito che sia cosSI gr;lve, cossi difissile? .. S:mt'Alessio<br />
cl gà darmio ani c ani nd sotosca<strong>la</strong> <strong>de</strong><strong>la</strong> so cas:l. patnsSl