14.06.2013 Views

bullettino dell' istituto di diritto romano - World eBook Library

bullettino dell' istituto di diritto romano - World eBook Library

bullettino dell' istituto di diritto romano - World eBook Library

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

COLLARI DI SCHIAVI 13<br />

nascere fin da antico il dubbio, che Tuso delle bulle venisse<br />

introdotto soltanto sotto quell'imperatore, a proposito <strong>di</strong> una<br />

sua costituzione, la quale proibiva le impronte a fuoco sul<br />

volto dei servi. Lo Spoii ^ così ne parla : « Aììtiquis Bomanis<br />

ttios erat servos a fuga recìiperatos stigmate notare, hoc est ìiteris<br />

ani notis quihtisdam frontem inurere. Ciini vero Constantinus id<br />

retnisset, quod dedeceret faciem, quae ad similitìidìnem raelestis<br />

imlchntii<strong>di</strong>ms est figurata, maculari, coutumeliam frontis ad col-<br />

laria, quae fugitiris aptahaìdur, traìistideriint, in qaihas iiì-<br />

scriptum domini nomen aut saìtem in laminis iis apiìensis lege-<br />

hatur». Tale fu l'opinione del Pignorio, ^ ed è quella del De<br />

Kossi. Anch'io l'accetto, specialmente per le bulle.<br />

Vero è, che la costituzione <strong>di</strong> Costantino, raccolta nel co<strong>di</strong>ce<br />

Teodosiano, e da questo passatai nel Giustinianeo, ^ parla solo<br />

dei condannati ad metaìia. Eccone le parole:<br />

« Si quis in metallum fuerit prò criminum deprehensorum<br />

qualitate damnatus, minime in eius facie scribatur, cum et in<br />

manibus et in suris possit poena damnationis una scriptione<br />

comprehen<strong>di</strong>, quo facies, quae ad similitu<strong>di</strong>nem pulchritu<strong>di</strong>nis<br />

caelestis est figurata, minime maculetur ».<br />

Credette il Pignorio, ed accettò il De Rossi, che V intera<br />

costituzione riguardasse tutti i servi, o, se anche il testo ge-<br />

nuino fu quale venne conservato dal co<strong>di</strong>ce Teodosiano, per be-<br />

nigna interpetrazione si fosse estesa a tutti i servi.<br />

Io, più che ad una benigna interpetrazione, credo ad una<br />

mutilazione. Le scoperte moderne ci hanno posto in grado <strong>di</strong><br />

non meravigliarci nò delle interpolazioni dei compilatori giusti-<br />

nianei, nò delle mutilazioni fatte <strong>di</strong>.i compilatori del co<strong>di</strong>ce Teo-<br />

dosiano. Si Hono ritrovati i testi genuini <strong>di</strong> costituzioni, che,<br />

Mine. rnul. aittiq., p. 3(Mt.<br />

* l'KiNouio, De Hervis eornniqne miiiisferiisy Padova, Milli, p. 21 e scjij.<br />

= Cod. Te/od., IX, 40, 2; cod. Ju»t. L. 17, de poents, IX, 47.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!