Disaster 2003-Creole - Department of Elder Affairs
Disaster 2003-Creole - Department of Elder Affairs
Disaster 2003-Creole - Department of Elder Affairs
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
SA KI NAN NIMEWO SA A<br />
Enntraks..................................................19<br />
Pwazon ak Pwodwi Chimik ak Lè<br />
Pwodwi Chimik Boule Yon Moun ................23<br />
Preparasyon Pou Sezon Fredi .....................17<br />
Valiz Pwovizyon Pou Dezas ........................13<br />
Kondwi Lè Gen Yon Dezas .........................12<br />
Telefòn Pou Ede Granmoun Aje..................21<br />
Lis Pou Preparasyon Pou Ijans ....................13<br />
Gwo Chalè...............................................16<br />
Chache Kote Danje Yo Ye Andedan Kay La .....3<br />
Inondasyon ..............................................11<br />
Asirans Pou Inondasyon.............................10<br />
Enfòmasyon Sou Siklòn .........................2,4,5<br />
Sekirite Pou Kay Prefabrike .........................9<br />
Radyo Meteyo NOAA .................................9<br />
Bèt Domestik Lè Gen Dezas ......................14<br />
Aksidan Radyolojik....................................18<br />
Teworis ...................................................20<br />
Tanpèt Loray ak Zeklè..............................7, 8<br />
Toubiyon ...................................................6<br />
Dife Sovaj ................................................15<br />
<strong>2003</strong><br />
PREPARASYON<br />
P O U D E Z A S<br />
Mesaj Gouvènè a<br />
Gouvènè Jeb Bush<br />
TERRY F. WHITE • SEKRETÈ<br />
Depatman Afè Granmoun Aje Florid Volim 12 • Nimewo 7 • Jen <strong>2003</strong> • Nimewo Espesyal<br />
Preparasyon Pou Dezas Pou Granmoun Aje<br />
Granmoun aje ka pwoteje<br />
tèt yo epi debouye yo lè<br />
gen yon dezas si yo prepare<br />
davans. Pi bon pwoteksyon<br />
ou genyen se pou konnen sa pou<br />
fè. Dabò, se yon bon ide pou konnen<br />
ki kalite dezas ki pase souvan<br />
nan zonn ou. Lè ou prepare pou<br />
yon dezas ki ka rive nan zonn ou<br />
an sa va ede ou prepare pou nenpòt<br />
dezas. Isit nan Florid, move<br />
tan tanpèt menase nou, tankou<br />
tanpèt tropikal ak siklòn. Yon<br />
Plan pou siviv nan moman siklòn<br />
nesesè anpil anpil pou genyen.<br />
Menm si ou genyen pwoblèm nan<br />
kò ou ki anpeche ou fonksyone<br />
jan ou ta dwe, ou ka toujou<br />
Klima agreyab, cho Florid la atire anpil vizitè<br />
ak moun ki vini pou rete nan bèl eta nou an.<br />
Kèk fwa li ban nou tou eksperyans nesesè pou<br />
nou prepare epi pran aksyon nan moman siklòn ak lòt<br />
ijans ki gen rapò ak tan. Pandan nou ap rantre nan yon<br />
lòt sezon siklòn, nou bezwen sonje tou pou nou rete<br />
prepare pou nenpòt lòt ijans ki ka rive. Preparasyon<br />
pou yon dezas oubyen yon ijans se pi bon zouti yon<br />
moun ka genyen.<br />
Byenke nou pap viv nan lapèrèz, nou kwè prepasyon<br />
pou ijans se yon priyorite pou chak Floridyen.<br />
Mwen ankouraje chak moun pou repase plan fanmiy<br />
li, valiz provizyon, epi plan evakyasyon l tanzantan.<br />
Si yo bay lòd pou tout moun deplase nan zonn kote<br />
ou rete a, fè plan pou kite bonnè pou evite delè sou<br />
otowout. Lè ou deja fin fè tout plan ou yo davans<br />
sa pèmèt ou gen tèt repoze pou kotinye ak lavi epi<br />
aktivite jounen an.<br />
pwoteje tèt ou si ou gen yon plan.<br />
Li enpòtan anpil tou pou toujou<br />
chache konnen ki jan kondisyon tan<br />
an ye. Koute nouvèl yo bay chak jou<br />
sou ki jan tan an ye pandan sezon<br />
siklòn (1 jen – 30 novanm). Ou ta<br />
dwe konnen tout estasyon radyo<br />
Sistèm pou Avètisman Ijans la.<br />
Pandan siklòn yo ap fòme, Sèvis<br />
Nasyonal Meteyo swiv yo de prè<br />
pou bay avètisman, siveyans, anons<br />
ak lòt enfòmasyon sou sitiyasyon<br />
danje 24 è pa jou. Ou ka achte yon<br />
radyo meteyo pou koute nouvèl sa<br />
a yo. Ou ka jwenn yo nan boutik ki<br />
vann aparèy elekronik. Rele biwo<br />
Sèvis Nasyonal Meteyo nan zonn<br />
ou pou plis enfòmasyon.<br />
Se yon bon ide tou pou genyen yon<br />
plan pou dezas yon fason pou pran<br />
aksyon ki kòrèk byen vit nan yon<br />
sitiyasyon ijans. Fè plan epi fè pratik<br />
ki kote ki pi bon pou sòti nan kay<br />
ou si gen yon kouri. Mete nimewo<br />
telefòn pou ijans yo tou pre telefòn<br />
oubyen frijidè. Fè aranjman pou gen<br />
yon “kontak,” yon moun ki va rele<br />
pou wè ki jan ou ye nan ka ta gen<br />
yon ijans. Montre moun ki ka bezwen<br />
ede ou ki jan pou yo opere ekipman<br />
ki nesesè tankou aparèy pou ede ou<br />
respire. Si se nesesè, fè aranjman<br />
pou transpòtasyon si ou bezwen<br />
deplase pou ale nan yon kote ki<br />
gen pwoteksyon. Moun ki bezwen<br />
kontinye li nan paj 22<br />
Mesaj Sekretè a<br />
Sekretè Terry White<br />
Jenerasyon ki pi aje a te wè anpil chanjman pandan tout<br />
vi yo. Koumanse ak Gwo Depresyon epi Dezyèm Gè<br />
Mondyal, Granmoun aje nan Florid yo pase nan anpil<br />
gwo difikilte ak ijans pandan lavi yo. Lè nou sonje evènman<br />
sa a yo nou vin gen yon lapèrèz ki melanje ak yon fòs<br />
detèminasyon ak kouraj ki ka ede jenerasyon pi jenn yo.<br />
Pandan sezon siklòn nan ap pwoche epi chak moun<br />
nan Florid ap prepare pou posibilite ka gen evènman<br />
nou pa ta p atann, granmoun aje yo espesyalman gen<br />
bezwen pou yo fè plan davans. Granmoun aje ki fèb<br />
anpil yo ak moun ka p pran swen yo ka gen difikilte pou<br />
pran aksyon toutswit lè gen yon sitiyasyon dezas.<br />
Vwazen ak zanmi ka ede granmoun aje yo ki bezwen<br />
konkou lè yo pran aksyon pou ba yo yon kout men.<br />
Si ou gen nenpòt kesyon sou kouman pou prepare<br />
pou yon dezas, tanpri rele telefòn pou ede granmoun aje<br />
ki nan Depatman Afè Granmoun Aje 1800-96-ELDER<br />
(1800-963-5337).
2<br />
(USPS 403-710/ISSN 1060-4545)<br />
<strong>Elder</strong> Update se yon piblikasyon ki parèt<br />
chak de mwa yo voye bay moun kap viv<br />
nan Florid san yo pa fè moun ki resevwa l<br />
la peye. Moun kap viv nan lòt eta ka jwenn<br />
<strong>Elder</strong> Update sou Entènèt nan adrès sa a:<br />
http://elderaffairs.state.fl.us.<br />
Preparasyon pou<br />
Dezas Gid Pou<br />
Granmoun Aje<br />
<strong>2003</strong><br />
Jeb Bush<br />
Gouvènè<br />
Toni Jennings<br />
Lyetnan Gouvènè<br />
Terry F. White<br />
Sekretè<br />
Gwen Wall<br />
Koòdinatè Ijans<br />
Jodi Bailey<br />
Asistan Koòdinatè Ijans<br />
Lisa R. Meyer<br />
Editè<br />
Martha Pratt<br />
Direktè Kominikasyon<br />
Peter Denes<br />
Aranjman ak Desen<br />
Rony Joseph<br />
Translator<br />
Postmaster: Send address changes to:<br />
<strong>Elder</strong> Update<br />
<strong>Department</strong> <strong>of</strong> <strong>Elder</strong> <strong>Affairs</strong><br />
P.O. Box 6750<br />
Tallahassee, Florida 32314-6750<br />
Periodicals postage paid at Tallahassee, FL<br />
PREPARASYON POU DEZAS<br />
Prediksyon Sezon Siklòn Nan<br />
Lanmè Atlantik <strong>2003</strong><br />
Dapre William M. Gray ak Kòlèg li yo / Inivèsite Eta Kolorado<br />
Prediksyon Sezon Siklòn Pou ane <strong>2003</strong><br />
Prediksyon:<br />
(Chif nan parantèz yo se mwayèn)<br />
Kantite tanpèt yo deja bay non (9.6)...................................12<br />
Kantite Jou Tanpèt (49) .......................................................65<br />
Siklòn (5.9) ............................................................................8<br />
Kantite Jou Siklòn (5.9)........................................................35<br />
Gwo Siklòn – Katogori 3,4,5 (2.3) .........................................3<br />
Kantite Jou Gwo Siklòn ..........................................................6<br />
Kapasite Siklòn Pou fè Dega (73) ......................................100<br />
Posibilite pou Omwens Yon Gwo Siklòn (Kategori 3-4-5)<br />
Frape Chak Nan Zonn Tè Bò Lanmè Ki Sou Lis Sa a:<br />
Tout Zonn Peyi Etazini Ki Bò lanmè .....................................................68%<br />
(mwayèn pou dènye syèk la se 52%)<br />
Zonn Tè ki bò Lanmè Ès Etazini - Zonn Florid ladan tou...........................48%<br />
(mwayèn pou syèk pase a se 31%)<br />
Tè Ki Bò Gòf la kòmanse bò zonn Pennhendòl Florid pou ale lwès<br />
jouk rive Bronsville...........................................................................38%<br />
(mwayèn pou syèk pase a se 30%)<br />
Yo predi chans pou yon gwo siklòn touche zonn Karayib la pi wo pase mwayèn.<br />
Adrès Entènèt: http://typhoon.atmos.colostate.edu/forecasts<br />
Sistèm Avètisman Siklòn pa mwayen Imel<br />
Lakwawouj Ameriken te mete sou pye yon Sistèm Avètisman Siklòn<br />
pa mwayen Imel pou ba ou enfòmasyon pandan tout sezon siklòn <strong>2003</strong><br />
sou kote siklòn yo ye nan Lanmè Atlantik la ak Gòf Meksik la.<br />
Si ou vle yo mete non ou nan Sistèm Avètisman Siklòn nan, tanpwi<br />
voye yon imel ak non ou epi adrès Imel ou bay tallaha@crossnet.org.<br />
✃<br />
NEW SUBSCRIPTIONS ONLY!!<br />
If you are not currently receiving <strong>Elder</strong> Update,<br />
you may do so by completing the form below and mailing it to<br />
<strong>Elder</strong> Update, P.O. Box 6750, Tallahassee, FL 32314-6750<br />
Please allow 8-10 weeks to receive first issue.<br />
<strong>Elder</strong> Update is distributed at no cost to elder Floridians.<br />
Title (Mr./Mrs. /Dr., etc.) ___________________________________________________________________________________________________________________________________________<br />
First Name _____________________________________________________________________________________________________________________ M. Initial _______________________________<br />
Last Name ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________<br />
Business /Organization _______________________________________________________________________________________________________________________________________________<br />
Street Address or P.O. Box No. _______________________________________________________________________________________________________________________________<br />
_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________<br />
Florida<br />
City ________________________________________________________________________ State ______________________________________ Zip Code __________________________________________<br />
County _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________<br />
Date _______________________________________________________ Signature ___________________________________________________________________________________________________________<br />
Postal regulations require that the person receiving the<br />
subscription be the one requesting the subscription.<br />
<strong>Elder</strong> Update<br />
Jen <strong>2003</strong> Nimewo Espesyal<br />
KÒMANTÈ<br />
OU YO<br />
ENPÒTAN<br />
ANPIL POU<br />
NOU!<br />
Nou kontan pou resevwa<br />
kòmantè ak sigjesyon ou yo.<br />
Tanpwi fè nou konnen kouman<br />
ou wè sèvis na p bay la.<br />
Voye tout lèt bay:<br />
<strong>Elder</strong> Update Editor<br />
Florida <strong>Department</strong> <strong>of</strong><br />
<strong>Elder</strong> <strong>Affairs</strong><br />
P.O. Box 6750<br />
Tallahassee, Florida 32314-6750<br />
Andrès Imel:<br />
eueditor@elderaffairs.org<br />
Voye kesyon ou genyan sou<br />
abònman ak chanjman<br />
adrès bay:<br />
Subscriber Relations<br />
<strong>Elder</strong> Update<br />
Florida <strong>Department</strong> <strong>of</strong> <strong>Elder</strong> <strong>Affairs</strong><br />
P.O. Box 6750<br />
Tallahassee, Florida 32314-6750<br />
Andrès Imel:<br />
eusubscription@elderaffairs.org<br />
Periodicals postage paid<br />
at Tallahassee, Florida.
<strong>Elder</strong> Update<br />
Jen <strong>2003</strong> Nimewo Espesyal PREPARASYON POU DEZAS 3<br />
Konsiderasyon Espesyal Pou Granmoun Aje ki Genyen Bezwen Espesyal<br />
Nan Florid, se fasil pou<br />
move tan frape nou tankou<br />
siklòn. Fòs move tan sa a<br />
yo ka frape granmoun aje yo pi fò.<br />
Granmoun aje yo kap viv pou kont<br />
yo oubyen ki pa gen fanmiy<br />
oubyen zanmi ka p ede yo dwe<br />
pran prekosyon espesyal nan ka<br />
sitiyasyon ijans. Moun ki fèb<br />
oubyen kokobe ka bezwen konkou<br />
espesyal nan men fanmiy yo, zanmi<br />
yo oubyen ajans sèvis sosyal.<br />
Anplis, granmoun aje yo kap pran<br />
swen lòt moun ka bezwen konkou<br />
lòt moun tou.<br />
Me prekosyon moun dwe pran<br />
nan ka ijans:<br />
• Pou moun ki soufri kè oubyen lòt<br />
maladi, lè yo anba gwo depresyon<br />
ak tètchaje sa ka ogmante<br />
posibilite pou yo tonbe malad.<br />
• Granmoun aje kap viv nan nòsengwoum,<br />
nan kay kote yo ede<br />
granmoun aje (ALF) oubyen<br />
nan pansyon, yo dwe kontakte<br />
administratè a pou chache<br />
konnen ki plan l genyen pou kay<br />
kote yo ye a lè gen yon dezas.<br />
• Moun ki rete lakay ki pa ka<br />
deplase oubyen moun ka p<br />
resevwa swen sante, me sa yo dwe<br />
fè: Fè ajans sante ou konnen kote<br />
ou pra l ye pandan yon siklòn epi<br />
ki lè yo ka rekòmanse ba ou swen.<br />
Chache Kote Danje<br />
Yo Ye andedan Kay La<br />
Pandan epi touswit apre yon<br />
dezas, nenpòt bagay ki ka<br />
deplase, tonbe, kase oubyen<br />
pran dife se yon danje. Omwens<br />
yon fwa chak ane, enspekte kay<br />
ou pou jwenn epi ranje tout sa ki<br />
ka lakòz danje. Tcheke pou sa ki<br />
yon danje tankou elektrisite,<br />
pwodwi chimik ak dife.<br />
Elektrisite<br />
• Chanje kòd elektrik ak fil elektrik<br />
aparèy ki defiltre oubyen<br />
kase, plòg ki pa sere byen.<br />
• Fè si genyen sèlman yon plòg<br />
pou chak sòkèt. Chache mwayen<br />
pou pa sèvi sòkèt ki gen fòm kib<br />
oubyen pou pa mete twòp chaj<br />
sou sòkèt yo. Si ou dwe sèvi yon<br />
sòkèk elektrik, sèvi yon kòd elektrik<br />
ki fèt pou sipòte fòs kouran<br />
kote ou ploge l la genyen.<br />
• Retire kòd elektrik ki pase anba<br />
tapi oubyen sou klou, sou<br />
aparèy ch<strong>of</strong>aj, sou tiyo.<br />
• Kouvri sòkèt ak fil kouran ki deyò.<br />
• Repare oubyen ranplase aparèy<br />
ki ch<strong>of</strong>e twòp, ka p limen tenyen,<br />
kap fè lafimen oupbyen etensèl.<br />
Pwodwi Chimik<br />
• Mete likid ki ka pran dife tankou<br />
gazolin, asetòn, benzèn, ak tinè<br />
nan manmit ki gen sekirite yo fè<br />
pou sa epi mete yo lwen kay la.<br />
Mete manmit yo kote lè sikile<br />
trè byen epi fèmen kouvèti yo<br />
byen sere. Pran swen manmit<br />
yo pou likid yo pa tonbe.<br />
• Si ou dwe sere materyèl ki ka<br />
pran dife fasil nan kay la, sèvi<br />
ak yon manmit ki gen etikèt<br />
Laboratwa Underwriter (UL)<br />
oubyen liv faktori (FM) sou li.<br />
Retire materyèl ki pre kote gen<br />
chalè, flanm dife, aparèy ki<br />
mache ak gaz, epi timoun.<br />
• Mete likid ki ka pran dife<br />
tankou tinè pou penti, kewozin,<br />
likid pou limen chabon, epi<br />
terebantin lwen kote gen dife.<br />
• Sere bagay ki gen lwil ak twal<br />
ou sèvi pou poli nan yon<br />
manmit byen kovri.<br />
• Bay fanmiy ou lòd pou yo pa<br />
sèvi ak gazolin, benzèn, oubyen<br />
lòt likid ki ka pran dife lè yo ap<br />
limen dife oubyen lè yo ap<br />
netwaye kay.<br />
Dife<br />
• Ranmase ansyen vye rad chire,<br />
papye, matla, mèb kraze epi lòt<br />
materyèl ki ka pran dife fasil<br />
• Retire rad, rido, vye rad, epi<br />
bagay ki fèt ak papye bò kote<br />
Kontinye li nan paj 19<br />
• Si ou lakay ou pa ka sòti epi se<br />
yon dokè kap swaye ou se pa yon<br />
ajans sante, kontake doktè ou.<br />
• Si ou bezwen aparèy pou respire<br />
oubyen lòt ekipman medikal ki<br />
mache ak kouran, ou dwe fè aranjman<br />
medikal davans ak doktè ou.<br />
Ou dwe pou enregistre tou davans<br />
Alachua (352) 264-6510<br />
Baker (904) 259-6111<br />
Bay (850) 784-4000<br />
Bradford (904) 966-6336<br />
Brevard (321) 633-1770<br />
Broward (954) 537-2888<br />
Calhoun (850) 674-8075<br />
Charlotte (941) 505-4620<br />
Citrus (352) 746-6555<br />
Clay (904) 269-6381<br />
Collier (941) 774-8444<br />
Columbia (386) 758-1125<br />
Dade (See Miami-Dade)<br />
DeSoto (863) 993-4831<br />
Dixie (352) 498-1240<br />
Duval (904) 630-2472<br />
Escambia (850) 595-3311<br />
Flagler (386) 437-7381 or 437-7382<br />
Franklin (850) 653-8977<br />
Gadsden (850) 875-8642<br />
Gilchrist (352) 463-3198<br />
Glades (863) 946-1217<br />
Gulf (850) 229-9111<br />
Hamilton (386) 792-6647<br />
Hardee (863) 773-6373<br />
Hendry LaBelle (863) 612-4700<br />
Clewiston (863) 983-1594<br />
Hernando (352) 754-4083<br />
Highlands (863) 385-1112<br />
Hillsborough (813) 276-2385<br />
Holmes (850) 547-1112<br />
Indian River (772) 567-2154<br />
Jackson (850) 482-9678<br />
Jefferson (850) 342-0211<br />
Lafayette (386) 294-1950<br />
Lake (352) 315-8300<br />
Lee (239) 477-3600 or (239) 335-1601<br />
ak konpayi elektrisite zonn ou.<br />
• Si ou bezwen oksijèn, kontakte<br />
konpayi ki ba ou oksijèn nan pou<br />
konnen sa pou fè nan sitiyasyon<br />
ijans. Si yo mande ou pou<br />
deplase, sonje pou pran renmèd<br />
ou, enstriksyon yo te ekri sou ki<br />
jan pou pran swen sante ou,<br />
woulèt ou sèvi pou mache, chèz<br />
woulant ou, baton ou oubyen<br />
nenpòt lòt ekipman. Pran kabann<br />
ou tou. Si ou bezwen konkou lè<br />
gen evakyason, tanpwi enrejistre<br />
kounye a ak Ajans ki Responsab<br />
Ijans nan zonn kote ou ap viv la.<br />
Yo va mete non ou sou lis moun<br />
ki gen bezwen espesyal.<br />
www.stpete.org/stormeld.htm<br />
Regis Pou Moun Ki Genyen Bezwen Espesyal<br />
(Pou Chak Kanton) www.MyFlorida.com<br />
Leon (850) 488-5921<br />
Levy (352) 486-5213<br />
Liberty (850) 643-2339<br />
Madison (850) 973-3698<br />
Manatee (941) 749-3022 or 748-2241<br />
Marion (352) 622-3205<br />
Martin (772) 287-1652<br />
Miami-Dade (305) 513-7700<br />
Monroe Upper Keys (305) 852-1469<br />
Middle Keys (305) 743-0079<br />
Lower Keys (305) 292-4591<br />
Nassau (904) 491-7550<br />
Okaloosa (850) 651-7560<br />
Okeechobee (863) 462-5776<br />
Orange (407) 650-4047<br />
Osceola (407) 343-7000<br />
Palm Beach (561) 712-6400<br />
Pasco (727) 847-8137<br />
Pinellas (727) 464-3800<br />
Polk (863) 534-6704<br />
Putnam (386) 329-0379<br />
Santa Rosa (850) 983-5360<br />
Sarasota (941) 951-5283<br />
Seminole (407) 665-5102<br />
St. Johns (904) 824-5550<br />
St. Lucie (561) 462-1736<br />
Sumter (352) 569-1111<br />
Suwannee (386) 364-3405<br />
Taylor (850) 838-3575 or 838-3576<br />
Union (386) 496-4330<br />
Volusia (386) 736-5980<br />
(386) 258-4088<br />
(386) 423-3395<br />
Wakulla (850) 926-0861<br />
Walton (850) 892-8066<br />
Washington (850) 638-6203
4<br />
Echèl Saffir-Simpson<br />
Pou Mezire Entensite Siklòn<br />
■ Kategori 1 - Fòs Van 75-95 mph<br />
(121–153 kilomèt alè)<br />
• Pa gen kay ak konstriksyon solid ki vrèman andomaje<br />
• Sa ki andomaje sitou se kay yo te konstri nan faktori<br />
ki pa gen okenn baz nan tè, touf plant ak pye bwa.<br />
• Inondasyon sou kèk wout bò lanmè ak ti dega nan<br />
waf yo.<br />
■ Kategori 2 - Fòs Van 96-110 mph<br />
(154–177 kilomèt alè)<br />
• Kèk domaj nan do kay, pòt ak fenèt kay<br />
• Bon kou domaj sou jaden ak plant, sou kay mobil<br />
ak waf yo.<br />
• Inondasyon sou wout bò lanmè ak wout pou<br />
evakyasyon bò kote ki plat 2-4 èd tan anvan je<br />
siklòn nan rive nan zonn an.<br />
• Kòd ti bato ki nan yon kote ki pa byen pwoteje<br />
kase.<br />
■ Kategori 3 - Fòs Van 111-130 mph<br />
(178–209 kilomèt alè)<br />
• kèk domaj sou kò ti kay kote moun rete ak bilding<br />
sèvis piblik. Yon ti kantite mi dekoratif kraze.<br />
• Kay prefabrike kraze<br />
• Inondasyon bò lanmè kraze ti kay epi materyèl kap<br />
vòltije andomaje pi gro bilding yo.<br />
• Tè ki tout tan nan yon nivo pi ba pase 5 pye sou<br />
bò lanmè ka inonde jouk yon distans 13 kilomèt.<br />
■ Kategori 4 - Fòs Van 131-155 mph<br />
(209–250 kilomèt alè)<br />
• Plis gwo domaj sou mi dekoratif yo; kèk tèt tikay<br />
abitab kraze nèt<br />
• Plis ewozyon bò plaj yo<br />
• Gwo domaj nan pwemye etaj kay ki bò lanmè yo<br />
• Tè ki tout tan nan yon nivo pi ba pase 10 pye sou<br />
bò lanmè ka inonde sa ki egzije pou yo evakye zonn<br />
rezidansyèl ki nan yon distans 10 kilomèt bò kote<br />
lanmè a.<br />
■ Kategori 5 - Fòs Van piwo pase 155 mph<br />
(250 kilomèt alè)<br />
• Tèt kay anpil kay abitab ak bilding faktori kraze nèt<br />
• Kèk bilding tonbe nèt; kèk ti bilding sèvis piblik<br />
kraze oubyen van bwote yo<br />
• Gwo dega sou pwemye etaj tout kay ki nan yon<br />
wotè pi piti pase 15 pye nivo lanmè a epi ki nan<br />
yon distans 128 pye bò kote lanmè a.<br />
• Yo ka oblije fè yon evakyasyon global nan tout<br />
zonn rezidansyèl ki nan yon nivo ba epi yon distans<br />
8 – 16 kilomèt bò lanmè a.<br />
www.srh.noaa.gov<br />
PREPARASYON POU DEZAS<br />
<strong>Elder</strong> Update<br />
Jen <strong>2003</strong> Nimewo Espesyal<br />
Preparsyon Ak<br />
Evakyasyon Pou Siklòn<br />
Mete Zòrèy Ou A Lekout<br />
Byenke meteolojis yo fè anpil pwogrè nan fason yo predi ak swiv move tan, sitou siklòn, pa<br />
gen okenn fason pou yo predi davans egzateman ki kantite tanpèt ki va frape yon zonn epi ki<br />
lè egzateman. Piske yo pa ka fè prediksyon ezat, yon faktè enpòtan pou pwoteje kay, byen ak<br />
lavi se pou tout moun toujou veyatif.<br />
Pou bò pa yo otorite ak volontè yo mete sou pye yon gwoup pw<strong>of</strong>esyonèl ak volontè pou<br />
òganize epi sipèvize aktivite tankou evakyasyon, preparasyon pou dezas, men piblik la<br />
responsab pou chache jwenn enfòmasyon sou tout chanjman pandan yon dezas. Piblik la ka<br />
jwenn sa pou fè, ki lè pou yo pran aksyon epi ki kote pou ale lè yo rete veyatif epi lè yo koute<br />
pwogram estasyon radyo ak televizyon yo.<br />
Evakye Bonnè<br />
Fè plan pou evakye bonnè epi kite tank machin ou plen gaz pandan sezon siklòn nan. Chache<br />
konnen kote wout evakyasyon yo ye anvan tanpèt la koumanse epi fè aranjman ak zanmi<br />
oubyen fanmiy ki rete lwen lanmè a pou ale rete lakay yo jouk tan tanpèt la fini. Deplase byen<br />
bonnè, pandan lajounen si sa posib, epi pa janm eseye kondwi pandan yon siklòn. Apre tanpèt<br />
la, tann jouk tan yo anonse tout bagay nan plas yo anvan ou retounen lakay ou. Pa kondwi sou<br />
wout bò lanmè oubyen ki nan zonn plat paske lanmè a ka monte epi plis inondasyon ka fèt san<br />
avètisman epi sanzatann apre siklòn.<br />
Pwoteje Propriyete Ou Kite Dèyè<br />
• Mete byen ou genyen ki pi enpòtan nan kote ki pi wo<br />
nan kay la si ou pa ka deplase ak yo.<br />
• Fèmen gaz, dlo, ak elektrisite. Tcheke pou wè si ou te<br />
fè tout sa ou dwe fè pou pwopriyete ou pa endomaje<br />
oubyen pèdi.<br />
• Fèmen tout fenèt ak tout pòt.<br />
Pran Papye Enpòtan Yo<br />
Kenbe dokiman sa a yo ak ou tout tan:<br />
• Lisans ch<strong>of</strong>è ou ak lòt papye identifikasyon<br />
• kontra asirans ou yo<br />
• Envantè propriyete ou<br />
• Aparèy pou ijans medikal ak enfòmasyon medikal<br />
espesyal<br />
• Kat geografi zonn kote ou prale a<br />
www.floridadisaster.org
<strong>Elder</strong> Update<br />
Jen <strong>2003</strong> Nimewo Espesyal PREPARASYON POU DEZAS 5<br />
Vokabilè Ou Dwe Konnen<br />
Avètisman Siklòn, Siveyans Siklòn,<br />
Konsèy Pou Lè Gen Siklòn<br />
■ Siveyans Siklòn Yo anonse siveyans siklòn pou<br />
pati lanmè ki tou pre tè ak katye ki kole ak lanmè lè yo<br />
atann yon move tan siklòn nan 36 èd tan. Yon move tan<br />
siklòn se lè gen yon van san rete ki gen yon vitès 74 mph<br />
oubyen piwo (119 kilomèt alè oubyen piwo) ki mache ak<br />
yon siklòn twopikal.<br />
■ Avètisman Siklòn Yo bay yon avètisman siklòn<br />
lè yo atann yon move tan siklòn nan 24 èd tan.<br />
■ Siveyans ak Avètisman Tanpèt Twopikal Yo<br />
anonse yon Siveyans oubyen avètisman tanpèt twopikal<br />
pou pati lanmè ki tou pre tè ak katye ki kole ak lanmè lè<br />
yo atann yon move tan tanpèt ant 24 – 36 èd tan. 24 pou<br />
siveyans epi 36 pou avètisman. Yon move tan tanpèt se<br />
lè gen van ant 39 rive 73 mph (63 – 115 kilomèt alè) ki<br />
mache ak yon siklòn twopikal.<br />
■ Avètisman Gwo Van Yo bay yon avètisman<br />
gwo van lè yo atann van ak yon vitès ant 39 rive 54 mph<br />
(63 rive 87 kilomèt alè) san rete ki mache ak yon tanpèt<br />
ki pa yon tanpèt twopikal pou pati lanmè ki tou pre tè<br />
ak katye ki kole ak lanmè.<br />
■ Avètisman Tanpèt Yo bay yon avètisman tanpèt<br />
lè yo atann van ak yon vitès 55 mph (89 kilomèt alè) san<br />
rete ki mache ak yon tanpèt ki pa yon tanpèt twopikal<br />
pou pati lanmè ki tou pre tè ak katye ki kole ak lanmè.<br />
■ Avètisman Espesyal Pou Maren Yo bay yon<br />
avètisman espesyal pou maren lè yo atann kout van ale<br />
vini men ki pa dire ak yon vitès 39 mph oubyen pi wo<br />
(62 kilomèt alè oubyen pi wo) ki rete sou lanmè sèlman.<br />
Van sa a yo pi souvan mache ak gwo loray. Yo bay<br />
avètisman pou maren tou lè yo obsève oubyen atann<br />
yon gwo lapli sou lanmè oubyen sou yon rivè.<br />
■ Konsèy pou Ti Bato Yo bay konsèy pou ti bato<br />
lè genyen oubyen yo ap atann van san rete ant 24 -38<br />
mph (39-61 kilomèt alè) oubyen lanmè a monte oubyen<br />
yo atann pou lanmè a monte rive sèt pye oubyen pi wo.<br />
■ Prekosyon Pou Moun Nan Ti Bato Pran<br />
Yo anonse jan prekosyon sa a lè genyen oubyen yo ap<br />
atann van san rete ant 17-23 mph (27-37 kilomèt alè)<br />
oubyen lanmè a monte oubyen yo atann pou lanmè a<br />
monte rive sis pye oubyen pi wo<br />
■ Enfòmasyon Sou Tan Pou Maren Yo bay<br />
enfòmasyon sou tan pou maren pou bay moun kap<br />
monte bato konsèy sou move tan ki reprezante yon<br />
danje pou ti bato men ki pa ranpli kondisyon pou lòt<br />
avètisman ak konsèy yo.<br />
www.floridadisaster.org<br />
Sezon Siklòn Ane Pase Ak<br />
Fason Yo Te Anonse l<br />
Sezon siklòn ane 2002 a te fini <strong>of</strong>isyèlman samdi<br />
30 novanm 2002. Otorite Administrasyon<br />
Ajans pou Ijans Eta a remake malgre El Niño<br />
te dire pi lontan epi sezon siklòn nan te pran plis<br />
tan pou koumanse, mwa septanm sèlman te bay<br />
wit siklòn dapre sa yo te konnen. Sa se te yon<br />
kantite yo pa te janm anrejistre anvan.<br />
Touswit apre anivèsè siklòn Enndwouz,<br />
koumanse 29 daou, Sant Administrasyon Ijans<br />
Eta a swiv pou pi piti yon tanpèt tropikal pa jou<br />
pandan 45 jou yonn apre lòt.” Dapre sa Matthew<br />
Green, Meteolojis Eta a kap travay nan<br />
Administrasyon Ajans pou Ijans te rapòte.<br />
Sezon siklòn ane pase a te bay 12 tanpèt yo te<br />
konnen ak 4 siklòn, yo te mete de nan yo, Siklòn<br />
Isidore ak Lili sou lis gwo siklòn. Siklòn Isidore<br />
te frape zonn Penhendèl Florid. Li te fè domaj ki<br />
te evalye plis pase 9 milyon dola. Gwo vag danje<br />
tanpèt tropikal Hanna a bò kote pa l te touye twa<br />
moun.<br />
“Pèt vi tris sa a ta ka pa rive si moun ki ale nan<br />
plaj yo te sèlman koute konsèy Sant Natyonal<br />
Siklòn nan ak otorite lokal te bay pou yo pa ale<br />
nan lanmè si yo vle evite danje.” Dapre sa Graig<br />
Fugate, Direktè Divizyon Administrasyon Ijans<br />
Florid la te di.<br />
Tanpèt Tropikal (TT) Edouard se te sèl tanpèt<br />
ki te frape sou tè Florid dirèkteman ane pase.<br />
Tanpèt tropikal Hanna ak Siklòn Isidore te kite<br />
tras yo dèyè tandike Siklòn Kyle te vin tanpèt nan<br />
basen Atlantik la ki te dire pi lontan. Li te rive nan<br />
kategori tanpèt tropikal senk fwa nan yon espas<br />
22 jou anvan li te pase bò plaj nan nòdès eta a.<br />
Direktè Fugate te fè remak sa a: “Byenke yon<br />
gwo tanpèt pa te frape popilasyon Florid la ane<br />
pase, anpil nan moun ki rete Florid yo te pran<br />
aksyon davans. Yo te fè sa ki te nesesè pou yo te<br />
prepare. Nou bat bravo pou jèfò yo epi tou pou<br />
aksyon kanton lokal yo te fè pou sèten sitwayen<br />
yo te jwenn proteksyon.”<br />
Pandan nou ap prepare pou sezon siklòn <strong>2003</strong>,<br />
ki va koumanse 1 jen, tout moun ki rete nan eta<br />
a ta dwe fè envantè pwovizyon ki nan bwat<br />
pwovizyon pou ka ijans yo. Sonje pou ranplase<br />
manje nan manmit ak lòt provizyon. Tcheke flash<br />
yo ak batri yo. Ranplase provizyon ki fini. Moun<br />
kap viv nan Florid ta dwe pou veyatif pou tout<br />
dezas, ladan yo genyen dezas move tan epi dezas<br />
moun lakòz. Moun kap viv nan eta a ta dwe<br />
kenbe yon kantite pwovizyon nesesè ki kont<br />
tankou flash, pil ak Radyo Meteyo NOAA.<br />
www.floridadisaster.org<br />
Preparasyon Pou Siklòn<br />
Preparasyon pou siklòn dwe koumanse<br />
byen lontan anvan evènman an rive. Ou<br />
ka prepare byen bonnè pou danje siklòn<br />
ka lakòz pou sante ak sekirite lè ou fè sa<br />
ki nan lis sa a :<br />
• Chache konnen tout preparasyon<br />
kominote kote ou ap viv la mete sou<br />
pye, tankou sirèn pou avèti moun,<br />
wout pou evakasyon, epi kote sant<br />
pou moun ale yo ye. Epi<br />
• Patisipe nan yon klas premye swen<br />
epi CPR<br />
Ou ta dwe prepare pou ijans akòz<br />
move tan tou si ou pran aksyon sa a yo:<br />
• Chache wè tout danje ki ka rive nan<br />
kay la pandan yon siklòn tankou danje<br />
gaz, elektrisite, pwodwi chimik ak<br />
fason kay la konstri ka lakòz.<br />
• Mete yon aparèy pou detekte lafimen<br />
nan kay la epi tcheke l chak mwa.<br />
• Achte yon ponp pou tenyen dife epi<br />
ou dwe sèten fanmiy ou konnen kote<br />
l ye epi kouman pou yo sèvi ak li.<br />
• Fè yon repetisyon sou fason pou sòti<br />
nan kay ou nan ka dezas. Prepare<br />
omwens de kote pou pase.<br />
• Mete yon echèl pou sèvi nan ka ijans<br />
pou kay ki gen plizyè etaj.<br />
• Fikse yon kote pou fanmiy ou rankontre<br />
nan ka gen dife oubyen si yon dezas<br />
frape pandan yo tout pa ansanm nan<br />
kay la.<br />
• Bay paran ou ak zanmi ou non yon<br />
moun ka p konnen kote ou ye epi ki<br />
jan ou ye.<br />
• Konnen kote papye enpòtan ou yo ye<br />
tankou kontra asirans ou, testaman,<br />
lisans ou, estòk, elatriye.<br />
• Montre fanmiy ou kouman pou yo<br />
fèmen switch prensipal pou gaz, dlo<br />
ak elektrisite.<br />
• Mete nimewo telefòn pou ijans bò kote<br />
tout telefòn nan kay la.<br />
• Bay otorite zonn nan enfòmasyon sou<br />
bezwen espesyal granmoun aje yo, moun<br />
ki malad kouche nan kabann tout tan<br />
oubyen nenpòt moun andikape genyen.<br />
www.cdc.gov
6<br />
Yo Mezire<br />
Toubiyon Ak<br />
Echèl Fujita<br />
Echèl Fujita (F-scale) sèvi ak<br />
kantite dega yon toubiyon fè pou<br />
mezire vitès van toubiyon an.<br />
■ F0 Toubiyon Van Fò<br />
40-72 mph (64-115 kilomèt alè)<br />
Kèk chemine kraze. Kèk branch bwa<br />
kase. Pye bwa ki pa gen rasis fon nan<br />
tè tonbe.<br />
■ F1 Toubiyon Fòs Modere<br />
73-112 mph (116-180 kilomèt alè)<br />
Li dekale do kay. Li ranvèse kay yo te<br />
fè nan faktori.<br />
■ F2 Gwo Toubiyon<br />
113-157 mph (181-253 kilomèt alè)<br />
Bon kou dega. Twati kay bwa dekole.<br />
Gwo pye bwa kase oubyen derasine.<br />
Bagay ki pa lou voltije tankou se yon<br />
fize yo lanse.<br />
■ F3 Toubiyon Sevè<br />
158-206 mph (254-332 kilomèt alè)<br />
Gwo dega. Twati ak miray kèk kay ki<br />
byen bati dekole. Tren chavire. Pi fò<br />
pye bwa nan forè derasine. Li leve<br />
gwo machin lou; li voye yo jete.<br />
■ F4 Toubiyon Devastatè<br />
207-260 mph (333-419 kilomèt alè)<br />
Kay ki te byen konstri kraze ratè. Kay<br />
ki pa te gen bon fondasyon vole epi<br />
tonbe byen lwen. Machin voltije epi<br />
anpil gwo bagay vole tankou se yon<br />
fize yo lanse.<br />
■ F5 Toubiyon Ekstraòdinè<br />
261-318 mph (420-512 kilomèt alè)<br />
Kay bwa byen solid dekole kite<br />
fondasyon yo epi kraze fè ti miyèt.<br />
Bagay ki gwosè yon machin vole<br />
tankou se yon fize ak yon vitès 100<br />
mph (161 kilomèt alè). Pye bwa<br />
tonbe.<br />
www.srh.noaa.gov<br />
PREPARASYON POU DEZAS<br />
Sekirite Pou Toubiyon<br />
Pa gen sa ki rele sekirite garanti<br />
nan mitan yon toubiyon.<br />
Aksidan moun pa pwevwa<br />
ka rive, epi toubiyon ki pi vyolan<br />
ka demoli epi pote ale preske<br />
nenpòt kay ak tout moun ki ladan l.<br />
Men toubiyon ki vyolan nan dènye<br />
degre kategory F5 ra anpil. Pi fò<br />
toubiyon nan reyalite pi fèb epi<br />
moun ka siviv ladan yo si yo sèvi<br />
lide sekirite sa a yo.<br />
Proteksyon ak Repetisyon<br />
Anvan Tanpèt la<br />
Lakay ou, se pou prepare yon<br />
plan toubiyon pou fanmiy ou, dapre<br />
kalite kay ou ap viv ladan ak konsèy<br />
pou sekirite nou pra l ba ou la.<br />
Konnen ki kote ou ka pran refij nan<br />
kèk segond epi fè repetisyon pou<br />
toubiyon omwens yon fwa chak<br />
ane. Gen yon kote ou chwazi<br />
davans pou rankont apre toubiyon<br />
an. Debri ka p vòltije se pi gwo<br />
danje lè gen toubiyon, se pou sa ou<br />
dwe mete bagay ou ka sèvi kòm<br />
proteksyon (Egzanp; matla, sak<br />
pou dòmi, gwo kouvreli, elatriye)<br />
andedan oubyen tou pre kote ou<br />
chwazi pou pran refij la, konsa yo<br />
pare pou ou sèvi ak yo nan kèk<br />
segond apre yo fin anonse toubiyon<br />
an. Lè yo anonse yon siveyans<br />
toubiyon, panse sou repetisyon ou<br />
te fè a epi fè si tout sa ou bezwen<br />
pou sekirite la. Louvwi radyo zonn<br />
nan, radyo meteyo NOAA oubyen<br />
TV epi mete zòrèy ou a lekout pou<br />
tande avètisman yo ap bay.<br />
Konnen Tout Siy yon Toubiyon<br />
Lasyans yo sèvi pou bay nouvèl<br />
sou ki jan tan an pra l ye li pa pafè,<br />
konsa kèk toubiyon ka frape san<br />
avètisman. Pa gen anyen ki ka<br />
ranplase abitid pou toujou ap<br />
siveye ki jan syèl la ye. Anplis siy<br />
toubiyon ou ka wè, gade epi koute<br />
siy avètisman sa a yo:<br />
• Lè pati anba nwaj la ap vire byen<br />
fò san rete.<br />
• Pousyè oubyen fatra ap fè<br />
lawoulèt atè anba yon gwo<br />
nwaj – pafwa toubiyon pa gen<br />
yon antonwa!<br />
• Kalm oubyen yon van ki vante<br />
fò epi vit apre lagrèl oubyen gwo<br />
lapli. Anpil toubiyon deplase nan<br />
mitan gwo lapli epi moun pa ka<br />
wè yo.<br />
• Loray kap fè bwi oubyen gronde<br />
byen fò san l pa sispann nan kèk<br />
segond menm jan ak lè se yon<br />
gwo kout lowaj ki fèt.<br />
• Aswè - Etensèl byen klere koulè<br />
ble-vèt rive blan sou nivo tè tou<br />
pre kote gen gwo loraj (sa ki<br />
difere de kout zeklè byen long<br />
koulè ajan nan nwaj yo). Sa siyiyi<br />
gwo van ap frape fil kouran yo,<br />
pètèt yon toubiyon.<br />
• Aswè – pati anba nwaj la ap<br />
kontinye desann pi ba san rete<br />
pandan zeklè ap klere l – sitou si<br />
se atè oubyen anba nwaj la gen<br />
yon limyè ak yon melanj koulè<br />
ble-vèt epi blan.<br />
Ki Sa Pou ou Fè<br />
Nan yon kay ki gen besment:<br />
Pa rete pre fenèt. Desann nan<br />
besment nan epi rantre anba kèk<br />
materyèl ki di pou ba ou pwoteksy-<br />
<strong>Elder</strong> Update<br />
Jen <strong>2003</strong> Nimewo Espesyal<br />
on (tab lou oubyen yon etabli),<br />
oubyen pwoteje tout kò ou ak yon<br />
matla oubyen yon sak pou moun<br />
dòmi. Chache konnen ki kote gwo<br />
bagay yo ye nan etaj ki sou tèt ou<br />
(pyano, frijidè, kabann-a-dlo,<br />
elatriye) epi pa rete anba yo. Yo<br />
ka tonbe ansanm ak yon planche<br />
ki pa solid epi krabinen ou.<br />
Nan yon kay ki pa gen besment,<br />
yon dòtwa oubyen yon apatman:<br />
Pa rete bò fenèt. Desann nan premye<br />
etaj la, ale nan yon ti chanm ki<br />
nan mitan (tankou yon chanmdeben<br />
oubyen yon klozèt), anba yon<br />
eskalye, oubyen nan yon koulwa<br />
ki andedan ki pa gen fenèt. Koupi<br />
pi pre planche a posib, bese tèt ou,<br />
epi kouvri tèt ou ak men ou. Yon<br />
douch ka ba ou moso proteksyon.<br />
Menm si ou nan yon chanm ki nan<br />
mitan, ou ta dwe pwoteje kò ou ak<br />
yon kouvèti ki epè (matla, gwo<br />
kouvreli, elatriye), pou pwoteje ou<br />
kont debri ka p vole sizoka twati<br />
ak plafon tonbe.<br />
Nan yon bilding pou biwo,<br />
lopital, nòsengwoum oubyen<br />
gratsyèl: Ale toutswit yon kote ki<br />
fèmen ki pa gen fenèt nan mitan<br />
bilding nan – byen lwen vit. Koupi<br />
epi kouvri tèt ou. Eskalye andedan<br />
souvan se bon kote pou pran refij,<br />
epi si l pa gen anpil moun sou li, li<br />
pèmet ou desann nan etaj ki pi ba<br />
byen vit. Rete lwen asansè yo; ou<br />
ka bloke andedan yo si kouran an<br />
koupe.<br />
Nan yon kay prefabrike: Sòti<br />
toutswit! Menm si kay ou rakroche<br />
atè, ou ka gen plis pwoteksyon<br />
deyò, menm si sèl sa ou ka fè se<br />
pran refij an plennè. Pifò toubiyon<br />
ka kraze menm kay prefabrike ki<br />
rakroche nan tè, epi li pi bon pou<br />
pa mete nan tèt ou pa ou la se yonn<br />
nan sa a yo ka p gen chans chape.<br />
Si gen yon bilding solid ki estab<br />
nan yon distans kote ki fasil pou<br />
kouri rive, chache refij la. Sinon,<br />
kouche plat atè lwen kay ou,<br />
pwoteje tèt ou. Si posib ale nan<br />
plennè ki lwen pye bwa ak machin.<br />
Van ka bwote yo lage sou ou.<br />
Nan yon vwati oubyen yon<br />
kamyon: Machin gen anpil danje<br />
nan yon toubiyon. Si ou ka wè<br />
Kotinye li nan paj 11
<strong>Elder</strong> Update<br />
Jen <strong>2003</strong> Nimewo Espesyal PREPARASYON POU DEZAS 7<br />
Moun ka wè kèk tanpèt<br />
loray kap pwoche, men<br />
kèk lòt frape sanzatann. Li<br />
enpòtan pou moun chache konnen<br />
epi rekonèt siy danje yo epi fè<br />
preparasyon davans.<br />
ANVAN YON TANPÈT<br />
Chache konnen tout siy<br />
danje yon tanpèt loray<br />
• Gwo nwaj nwa ki ka fè moun<br />
pè monte tankou se yon bilding<br />
ak anpil etaj<br />
• Loray ak zeklè nan yon distans<br />
byen lwen.<br />
Rasanble tout sa ou va<br />
bezwen pou dezas la<br />
• Flach ak pil siplemantè<br />
• Radyo pòtatif ki mache ak pil<br />
epi pil de rechanj<br />
• Materyèl premye swen ak tout<br />
enstriksyon yo<br />
• Manje ak dlo pou ka ijans<br />
• Zouti ki pa bezwen elektrisite<br />
pou louvwi bwat<br />
• Medikaman ki esansyèl<br />
• Lajan likid ak kat kredi<br />
• soulye solid<br />
Tcheke pou wè ki sa ki ka<br />
lakòz danje nan lakou a<br />
• Pye bwa oubyen branch bwa ki<br />
mouri ka tonbe pandan yon gwo<br />
tanpèt loray epi blese moun<br />
oubyen fè lòt domaj.<br />
Prepare tout mwayen pou<br />
kominike<br />
• Ou dwe sèten tout fanmiy ou<br />
konnen sa pou yo fè apre yon<br />
tanpèt loray.<br />
• Montre fanmiy ou kijan epi ki lè<br />
pou yo fèmen gaz, elektrisite ak dlo.<br />
• Montre timoun yo kouman epi<br />
ki lè pou yo rele 9-1-1, polis,<br />
depatman ponpye epi ki estasyon<br />
radyo pou yo koute pou yo jwenn<br />
enfòmasyon sou ka ijans.<br />
Aprann Vokabilè Pou Tanpèt<br />
Se Sèvis Nasyonal Meteyo ki<br />
anonse Siveyans Pou Yon Tanpèt Loray<br />
Sevè lè kondisyon tan an montre li<br />
posib pou yonn frape (tankou van ki<br />
ka koze domaj ak yon vitès 58 mph<br />
(93 kilomèt alè), oubyen lagrèl ki<br />
gen yon dyamèt ant twa-kat pous).<br />
Tanpèt Loray<br />
Ak Zeklè<br />
Se nan moman sa a ou dwe jwenn<br />
yon kote nan kay la ki gen sekirite<br />
epi di fanmiy ou pou yo swiv sa ka<br />
p pase nan syèl la epi koute estasyon<br />
radyo oubyen gade estasyon<br />
televizyon pou plis enfòmasyon.<br />
Yo bay avètisman pou yon tanpèt<br />
loray lè yo wè yon tanpèt loray byen<br />
lwen ap vini oubyen lè rada meteyo<br />
detekte yonn. Nan moman sa a<br />
danje a serye anpil epi tout moun ta<br />
dwe ale nan yon kote ki gen sekirite,<br />
louvwi radyo oubyen televizyon ki<br />
mache ak pil epi rete tann jouk tan<br />
otorite yo anonse danje a pase.<br />
Aprann ki sa pou fè lè yon<br />
toubiyon frape oubyen lè gen<br />
yon gwo inondasyon sanzatann<br />
Se Tanpèt loray ki lakòz toubiyon<br />
yo epi gwo inondasyon sanzatann<br />
ka parèt lè gen yon tanpèt loray tou.<br />
Se pou sa lè yo bay avètisman pou<br />
yon tanpèt loray, ou dwe pase sou<br />
tout bagay yo mande pou ou fè lè<br />
yo bay “avètisman pou toubiyon”<br />
oubyen “avètisman pou gwo<br />
inondasyon sanzatann.<br />
Prepare Yon Plan Pou<br />
Kominike Lè Gen Yon Ka Ijans<br />
• Nan ka tout manm fanmiy nan ta<br />
separe yonn de lòt pandan yon<br />
tanpèt loray (sa se yon pagay ki<br />
vrèman posib pandan lajounen lè<br />
tout granmoun nan travay epi<br />
tout timoun lekòl), ou dwe<br />
genyen yon plan sou ki jan pou<br />
tout moun rankontre.<br />
• Mande yon paran oubyen yon<br />
zanmi kap viv nan yon lòt eta<br />
pou sèvi kòm “kontak fanmiy<br />
nan.” Apre yon dezas, li konn<br />
byen souvan pi fasil pou fè apèl<br />
long distans. Ou dwe sèten tout<br />
moun konnen non, adrès ak<br />
nimewo telefòn moun ou schwazi<br />
kòm kontak la.<br />
• Kontakte biwo ajans pou ka ijans<br />
nan zonn ou oubyen biwo Lakwa<br />
Wouj Ameriken pou plis enfòmasyon<br />
sou tanpèt loray ak zeklè.<br />
PANDAN YON TANPÈT<br />
Si ou andedan kay<br />
• Mete tout bagay ki deyò tankou<br />
mèb pou lakou ki ka voltije oubyen<br />
lakòz domaj oubyen blese moun<br />
yon kote ki gen sekirite. Mete tout<br />
bagay ki pa lou yo andedan.<br />
• Kouvwi fenèt yo trè byen ak<br />
kouvèti pou fenèt epi ranfòse pòt<br />
deyò yo.<br />
• Louvwi yon radyo oubyen yon televizyon<br />
ki mache ak pil pou koute<br />
enfòmasyon fre sou tanpèt la.<br />
• Pa manyen okenn aparèy ki<br />
mache ak kouran oubyen telefòn<br />
paske zeklè ka swiv fil yo.<br />
• Televizyon sitou gen plis danje<br />
nan yon moman konsa<br />
• Pa rantre nan basen, pa manyen<br />
fè tiyo ak lavabo paske kouran<br />
ka pase nan metal tiyo yo.<br />
Si ou Deyò<br />
• Eseye pou rantre nan yon bilding<br />
oubyen yon otomobil<br />
• Si pa gen bilding kote ou ye a, ale<br />
nan yon espas vid epi koupi byen<br />
ba atè pi vit posib. (Si ou nan yon<br />
forè, chache jwenn yon zonn ki<br />
gen ti pye bwa ba toutotou l. Pa<br />
janm kanpe anba yon gwo pye<br />
bwa ki kanpe pou kò l nan yon<br />
espas vid.) Toujou sonje li posib ka<br />
gen inondasyon nan zonn plat yo.<br />
• Koupi epi mete men ou sou genou.<br />
• Evite tout sa ki wo tankou<br />
moniman oubyen bilding ki wo<br />
anpil, pye bwa wo, lantouray,<br />
fil telefòn oubyen fil elektrik.<br />
• Rete lwen tout sa ki nòmalman<br />
atire zeklè tankou baton pou jwe<br />
gòf, traktè, baton pou lapèch,<br />
bisiklèt, oubyen ekipman pou kan.<br />
• Rete lwen larivyè, lak, oubyen<br />
tout kalite dlo.<br />
• Si ou pou kont ou nan yon laplenn<br />
oubyen sou yon plantasyon epi ou<br />
santi tout chive nan tèt ou ap tresayi<br />
(se yon siy pra l gen yon kout<br />
zeklè) koube do ou devan; mete<br />
men ou sou jenou. Yo rekòmande<br />
pou kole pye ou ansanm epi<br />
koupi. Yo rekòmande tou pou retire<br />
tout bagay ki gen metal bò kote<br />
ou ye a. Pa kouche tou long atè.<br />
Si ou nan yon Machin<br />
• Kondwi ale sou kote wout la ak<br />
anpil prekosyon byen lwen pye<br />
bwa ki ka tonbe sou machin nan.<br />
• Rete nan machin nan epi limen<br />
limyè ijans la jouk tan gwo lapli<br />
a pase.<br />
• Pa pase sou wout kote gen<br />
inondasyon.<br />
Ki Jan Pou Evalye Distans Yon<br />
Tanpèt Loray De Kote Ou Ye<br />
Akòz limyè vwayaje pi vit pase<br />
son, ou ka wè kout zeklè a yon bon<br />
tan anvan ou tande loray la. Pou<br />
evalye kantite kilomèt ki separe ou<br />
ak yon tanpèt loray konte kantite<br />
segond ki pase ant yon kout zeklè ak<br />
lè ou tande kout loray ki vini touswit<br />
apre l. Divize chich sa a pa senk.<br />
Inpòtan: Ou nan mitan danje zeklè<br />
si ou ka tande loray.<br />
Lagrèl<br />
Anpil gwo tanpèt bay lagrèl.<br />
Lagrèl ka pi piti pase yon grenn<br />
pwa frans oubyen li ka gwosè yon<br />
boul sòfbòl. Li ka koze anpil dega<br />
pou plant ak rekòt. Si ou rankontre<br />
yon tanpèt lagrèl chache yon kote<br />
pou pwoteje tèt ou touswit. Lagrèl<br />
ka frape sitou zannimo yo gade<br />
Kontinye li nan paj 14
8<br />
Gwo Tanpèt Nan Florid<br />
Byenke sa posib pou nenpòt tanpèt nan Florid touye moun,<br />
blese moun oubyen fè domaj, apeprè 10 pousan bay van<br />
oubyen lagrèl ak yon fòs ki va depase fòs yo konnen ka fè<br />
anpil dega sou bilding ki byen konstri oubyen blese moun. Yo rele<br />
yo gwo tanpèt. Gwo tanpèt bay lagrèl ki gwosè yon dis santim<br />
ameriken oubyen pi gwo ak/oubyen van ak yon vitès 58 mph<br />
oubyen pi wo (93 kilomèt alè oubyen plis).<br />
Nan mwayèn, zonn ki lwen lanmè nan mitan Florid resevwa plis<br />
tanpèt, plis pase 100 jou tanpèt chak ane. Men tanpèt frape zonn bò<br />
lanmè yo tou byen souvan ak yon mwayèn 80 a 90 jou chak ane.<br />
Byenke tanpèt Florid yo jeneralman kouvwi yon distans 15 mil (24<br />
kilomèt), yo ka gen yon wotè ki ka depase 10 mil (16 kilomèt) nan<br />
direksyon syèl la. Rezilta kantite dlo ki konsantre nan yon ti zonn<br />
tou piti eskplike pouki sa yon tanpèt ki direkteman sou yon zonn ka<br />
bay kat pous lapli oubyen plis nan mwens inè, tandike yon zonn ki<br />
sèlman kèk kilomèt pi lwen ka jwenn sèlman kèk degout lapli.<br />
Kèk Enfòmasyon Sou Tanpèt<br />
PREPARASYON POU DEZAS<br />
Siveyans Ak Anons<br />
Tanpèt<br />
■ Siveyans Tanpèt<br />
Siveyans tanpèt vle di tout<br />
kondisyon yo favorab pou yon<br />
move tan.<br />
■ Anons Tanpèt<br />
Anons tanpèt vle di move tan<br />
an deja frape oubyen yo detekte<br />
l nan rada.<br />
■ Lagrèl (3/4 pous oubyen pi gwo)<br />
• Lagrèl ka koze gwo domaj sou machin ou; li ka kraze fenèt oubyen<br />
endomaje tèt kay abitab oubyen kay komèsyal.<br />
• Lagrèl ka blese moun seryezman tankou zo kase epi menm pete je<br />
moun si van ap vante.<br />
• Yo rapòte te gen lagrèl gwosè yon balon sòfbòl (4.5 pous) ki te<br />
tonbe Lake Wales nan Florid nan dat 30 mas 1996.<br />
• Pil lagrèl jouk yon wotè kat pye ak chak lagrèl gwosè yon dis santim<br />
ameriken te tonbe nan zonn plat bò Zephyrhills nan Florid nan dat<br />
29 janvye 1997.<br />
• Wòch lagrèl gwosè balon sòfbòl ka tonbe ak you vitès ki pi rapid<br />
pase 100 mil pa è ( 161 kilomèt alè).<br />
■ Gwo Tanpèt (58 mph oubyen pi wo) (93 kilomèt alè oubyen plis)<br />
• Gwo tanpèt ka fè gwo domaj sou kay ki byen konstri, jete gwo pye<br />
bwa, dekole siy wout ak ansèy komèsyal yo, epi separe twati kay<br />
ak rès kay la.<br />
• Yo mezire gwo tanpèt ak yon vitès pi plis pase 100 mph (161 kilomèt<br />
alè)<br />
• Gwo tanpèt ka lakòz dega menm jan ak sa yon gwo toubiyon ka fè,<br />
epi ka lakòz moun mouri oubyen gwo blese pandan van an ap<br />
bwote tout sa l jwenn oubyen pandan kay ak bilding ap kraze.<br />
www.floridadisaster.org<br />
Anvan Tanpèt la<br />
• Chache konnen non kanton kote ou<br />
ap viv la epi non vil enpòtan yo ki<br />
tou pre. Yo bay avètisman move tan<br />
dapre chak kanton oubyen seksyon<br />
kominal.<br />
• Pran nouvèl ki jan tan an pral ye<br />
anvan ou kite kay ou pou yon<br />
aktivite deyò kap dire lontan.<br />
• Gade ki jan tan an ye pou wè si gen<br />
tanpèt ka p pwoche.<br />
• Si yon tanpèt ap pwoche, kenbe yon<br />
radyo NOAA ki bay nouvèl sou move<br />
tan oubyen yon radyo AM/FM.<br />
• Ranvwaye aktivite deyò si yon tanpèt<br />
prèt pou rive. Se meyè fason pou<br />
evite rankontre yon sitiyasyon danje.<br />
• Si ou gen moun ki gen pwoblèm pou<br />
ale nan kay sekou yo lè yo anonse<br />
move tan, chache konnen ki kote yo<br />
ye epi ki jan yo ye.<br />
Lè Tanpèt yo Ap Pwoche<br />
• Sonje: Si ou ka tande loray, distans<br />
kote ou ye a ak tanpèt la kont pou<br />
zeklè ka tonbe sou ou. Rantre yon<br />
kote pou pwoteje tèt ou toutswit.<br />
• Rantre andedan yon kay ki solid<br />
oubyen nan yon otomobil. Pa ale yon<br />
kote ou jwenn yon ti kouvèti, oubyen<br />
anba yon pye bwa izole, oubyen nan<br />
yon otomobil dekapotab.<br />
• Rete nan machin ou si ou ap<br />
vwayaje. Otomobil bay bon jan<br />
proteksyon kont zeklè.<br />
• Pa retire rad ou pann sou yon liy deyò.<br />
• Chache proteksyon nan bilding yo. Si<br />
pa gen bilding kote ou ye a, pi bon<br />
proteksyon ou se nan yon twou wòch,<br />
nan yon twou, nan mitan gwo wòch,<br />
oubyen nan yon espas vid ki gen touf<br />
bwa byen wo toutotou nan yon forè.<br />
• Si pa gen kote pou pwoteje tèt ou<br />
nan zonn kote ou ye a, rete lwen tou<br />
sa ki wo nan zonn nan. Si se sèlman<br />
kèk pye bwa ki kanpe sèl ki nan zonn<br />
nan, pi bon pwoteksyon ou se pou ou<br />
koupi nan yon espas vid. Ant ou<br />
menm ak pye bwa yo se pou gen yon<br />
distans ki de fwa wotè pye bwa yo.<br />
• Rete lwen tèt mòn, gran espas vid,<br />
lantouraj fil fè, liy pou pann rad ki<br />
fèt ak metal, ti ajoupa ki pa solid epi<br />
nenpòt sa ki anlè kouran ka pase<br />
ladan yo.<br />
• Lè ou santi yon fòs kouran — si<br />
cheve ou kanpe oubyen po kò ou<br />
<strong>Elder</strong> Update<br />
Jen <strong>2003</strong> Nimewo Espesyal<br />
Konsèy Pou Sekirite pandan<br />
Gwo Tanpèt ak Zeklè<br />
ap tresayi-yon kout zeklè pral frape.<br />
Kouche atè toutswit.<br />
• Desann bato yo epi rete lwen dlo.<br />
• Pa sèvi bagay ki fèt ak metal tankou<br />
baton pou zen lè ou ap lapèch ak<br />
baton pou jwe gòf. Jwè gòf ki mete<br />
soulye ki gen metal se bon jan baton<br />
pou atire zeklè.<br />
• Si ou andedan, rete la. Pa pran chans<br />
sòti eksepte si se pou yon bagay ki<br />
nesesè epi ki pa ka tann.<br />
• Rete lwen pòt ak fenèt, founèz,<br />
radyatè, fou, tiyo ki fèt ak metal,<br />
lavabo, epi pa ploge anyen ki mache<br />
ak elektektrisite.<br />
• Pa sèvi ekipman ki mache ak elektrisite<br />
tankou machin pou seche<br />
cheve, bròsdan elektrik oubyen<br />
razwa elektrik pandan yon tanpèt.<br />
• Pa sèvi ak telefòn pandan tanpèt.<br />
Zeklè ka tonbe sou fil telefòn deyò.<br />
• Pa benyen nan basen oubyen nan<br />
douch.<br />
• Fèmen èkondisyone a. Fòs kouran<br />
zeklè a ka mete plis chaj sou<br />
konpresè a.<br />
• Ale nan kote ki wo si se posib ka<br />
gen inondasyon sanzatann. Lè<br />
inondasyon koumanse, sòti nan<br />
machin yo monte yon kote ki wo.<br />
Pa eseye kondwi pou rive yon kote<br />
ki gen sekirite. Sonje: pi fò moun ki<br />
mouri pandan inondasyon sanzatann<br />
mouri nan machin.<br />
Si Tanpèt Bare Ou Deyò epi<br />
Pa Gen kote Ki pre Pou Ale<br />
PouPwoteksyon<br />
• Chache jwenn yon kote ki ba byen<br />
lwen pye bwa, lantouraj ak poto.<br />
Ou dwe sèten inondonsyon pap<br />
pase kote ou chwazi a.<br />
• Si ou nan forè, chache proteksyon<br />
anba pye bwa ki pi kout yo.<br />
• Si ou santi po kò ou ap tresayi<br />
oubyen cheve nan tèt ou kanpe,<br />
koupi byen ba atè sou pwent pye ou.<br />
Mete men ou sou jenou ou ak tèt ou<br />
nan mitan yo. Fè kò ou vin pi piti<br />
posib pou pa atire loraj epi fè tout sa<br />
ou kapap pou se yon ti pati nan kò<br />
ou sèlman ki kole ak tè a.<br />
• Si ou sou yon bato oubyen ap naje,<br />
ale sou tè epi chache yon kote pou<br />
jwenn pwoteksyon toutswit.<br />
www.fema.gov
<strong>Elder</strong> Update<br />
Jen <strong>2003</strong> Nimewo Espesyal PREPARASYON POU DEZAS 9<br />
Sekirite pou Kay Prefabrike<br />
Moun kap viv nan kay prefabrike/<br />
Kay yo ka deplase, nan gran<br />
danje pou menas siklòn,<br />
espesyalman danje ki mache ak van.<br />
Pandan yon menas siklòn, yo bay kominote<br />
ki bò lanmè yo plis atansyon, men dapre<br />
sa ki te rive pandan siklòn pase yo, moun<br />
ka p viv lwen lanmè nan kay prefabrike<br />
te fè gwo pèt akòz fòs destriksyon siklòn<br />
sa a yo. Piske ou genyen yon kay prefabrike,<br />
proprietè kay bezwen konnen ki sa<br />
menas yo ye epi prepare pou limite yo.<br />
Pou pifò moun, pa gen anyen nan lavi<br />
ki gen menm enpòtans ak fanmiy yo epi<br />
kay yo. Men lanati gen yon jan pou<br />
menase sa nou bay plis valè. Siklòn yo se<br />
yonn nan pi gwo menas nan lanati. Pou<br />
moun ki ap viv nan kanton bò lanmè yo,<br />
gen yon posibilite pou siklòn frape zonn<br />
kote yo rete a pandan sis mwa nan ane a.<br />
Kay prefabrike yo konstri kounye a yo pi<br />
“solid” pase ansyen modèl yo; men van<br />
siklòn ak lòt danje ki mache ak yo ka<br />
toujou menase tout moun ki rete nan kay<br />
prefabrike.<br />
Moun ki rete nan kay prefabrike ka<br />
sibi danje tanpèt menm lè kay yo pa<br />
dirèkteman sou wout tanpèt la. Me enpe<br />
nan lis danje yo:<br />
• Van nan zonn ki lwen lanmè – Fòs van<br />
siklòn ki gen yon vitès byen ba ka<br />
kraze kay ki nan yon distans anpil kilomèt<br />
kote siklòn nan te rantre sou tè.<br />
• Pye bwa/branch bwa ki tonbe – Asyen<br />
pye bwa ak branch bwa ki kouvri ak<br />
dlo ka tonbe lè gen gwo van epi kraze<br />
anpil bagay.<br />
• Bagay ka p vòltije – Ansèy, materyèl ki<br />
sou do kay, materyèl ki kouvri miray<br />
kay ak bagay ki pa an sekirite deyò ka<br />
vole tankou se yon misil pandan yon<br />
siklòn.<br />
• Toubiyon/kout van ki pa twò gwo – Sa<br />
konn lakòz byen souvan epi sanzatann<br />
bon jan dega nan zonn ki lwen lanmen<br />
pandan siklòn.<br />
Lè yo mande pou moun deplase, tout<br />
moun kap viv nan kay prefabrike dwe<br />
deplase kèlkeswa kote kay la ye, ak ki<br />
materyo kay la te fèt oubyen si kay la<br />
kole nan yon baz atè.<br />
Prekosyon pou Toubiyon ak<br />
Inondasyon<br />
Toubiyon ka pase nenpòt lè pandan<br />
siklòn oubyen gwo tanpèt. Toubiyon ka<br />
pase nan Florid pandan tout ane a, pandan<br />
sezon siklòn men tou gwo tanpèt ka<br />
koze toubiyon menm lè se pa sezon siklòn.<br />
Me prekosyon pou moun pran lè gen<br />
yon siveyans oubyen anons toubiyon:<br />
• Ou dwe sèten kay prefabrike ou<br />
genyen ou te fikse l dapre enfòmasyon<br />
konpayi ki te fè kay la te ba ou epi tou<br />
dapre tout regleman otorite lokal ak<br />
eta a mande.<br />
• Si kay prefabrike ou genyen an nan<br />
yon zonn kote ka gen inondasyon, prepare<br />
pou ale nan yon kote ki wo ki gen<br />
sekirite lè yo anonse ka gen inondasyon<br />
oubyen gwo lapli pou zonn ou an.<br />
• Ou dwe sèten ou gen lakay ou yon<br />
radyo tranzistò oubyen yon radyo<br />
sèvis meteyo ak pil ki ponkò fini.<br />
• Bay nouvèl meteyo anpil atansyon.<br />
Ou dwe konnen diferans ant yon<br />
siveyans (lè kondisyon yo pare pou<br />
yon move tan ki ka fè gwo domaj) ak<br />
avètisman (lè yon move tan ki ka fè<br />
gwo domaj deja rive ou preske rive).<br />
• Fè plan pou konnen kote pou ou ale<br />
lè gen move tan – tankou yon bilding<br />
kominotè oubyen yon bilding piblik<br />
yo chwazi pou ijans.<br />
• Lè yo bay avètisman pou yon toubiyon,<br />
kite kay prefabike ou ladan l touswit.<br />
Ale nan yon kote ki gen sekirite ou te<br />
prepare anvan oubyen kouche atè nan<br />
yon kote ki plat ak men ou dèyè tèt ou<br />
ak dèyè kou ou.<br />
• Bò pòt prensipal pou sòti nan kay la,<br />
mete yon bwat pou ijans ki genyen<br />
ladan l yon rad derechanj pou chak<br />
manm fanmiy nan, yon dra, yon bwat<br />
materyèl pou ka ijans ak yon flach.<br />
• Pifò nan asirans nòmal pou kay pa<br />
kouvri pèt moun fè pandan inondasyon.<br />
Nan kominote kote inonsasyon pase<br />
fasil, Program Asirans Nasyonal pou<br />
Inondasyon bay asirans inondasyon<br />
pou kay prefabrike ki gen fondasyon.<br />
Wè ajan asisirans ou pou detay.<br />
http://elderaffairs.state.fl.us<br />
Radyo Meteyo NOAA<br />
Radyo Meteyo NOAA se yon sèvis Administrasyon Nasyonal<br />
Atmosfè ak Osean (NOAA) nan Depatman Komès Etazini. Kòm<br />
se “Vwa Sèvis Nasyonal Meteyo”, li bay nouvèl meteyo san rete<br />
dapre dènye enfòmasyon ki sòti dirèkteman nan biwo Sèvis<br />
Nasyonal Meteyo. Ant chak kat a senk minit yo repete Mesaj<br />
meteyo yo te anregistre epi kòm woutin yo revize mesaj yo apre<br />
chak inè pou pi piti epi twa zè pou pi plis, oubyen pi souvan si<br />
sa nesesè. Pi fò nan estasyon yo rete louvwi 24 è pa jou.<br />
Pandan move tan, estasyon radyo Sèvis Meteyo Nasyonal<br />
yo ka sispans program meteyo regilye yo epi ranplase yo ak<br />
mesaj avètisman espesyal. Estasyon radyo sa a yo ka louvwi<br />
otomatikman yon seri aparèy yo fè pou pase mesaj ijans.<br />
Aparèy sa a yo ka bay yon son ijans pou fè konnen gen yon<br />
danje, sa avèti oditè a pou ogmante volim aparèy la nan yon<br />
wotè l ka tande oubyen si aparèy la te pwograme pou rete<br />
limen men pou l pa fè bwi, li louvwi otomatikman pou mesaj<br />
ijans la ka pase. Aparèy “Siyal danje” sa a yo enpòtan<br />
espesyalman pou lekòl yo, lopital yo, ajans piblik ki responsab<br />
sekirite yo ak biwo nouvèl jounal, televisyon ak radyo yo.<br />
Dapwe yon desizyon <strong>of</strong>isyèl Mezon Blanch te pran nan<br />
mwa janvye 1975, yo te chwazi Radyo Meteyo NOAA tankou<br />
sèl sistèm nan gouvènman an pou voye avètisman an dirèk<br />
nan kay prive yo pou ni dezas nasyonal ni atak nikleyè. Sa se<br />
an plis avètisman pa mwayen sirèn ak radyo epi televizyon<br />
komèsyal yo.<br />
Yo pwograme estasyon radyo yo pou bay moun kap koute<br />
yo enfòmasyon yo bezwen pou zonn kote yo ye a. Kòm<br />
ezanp, estasyon ki nan zonn lanmè oubyen Gwo Lak yo bay<br />
enfòmasyon pou moun ki gen bato, moun kap lapèch ak lòt<br />
moun ki nan aktivite sou lanmè; yo bay enfòmasyon jeneral<br />
meteyo tou.<br />
Emisyon Radyo Meteyo NOAA pase sou yonn nan sèt<br />
frekans FM band long yo ki ant 162.40 a 162.55 MHz. Aparèy<br />
radyo moun genyen nòmalman lakay yo pa gen kalite frekans<br />
sa a yo. Men gen yon kantite konpayi ki fè aparèy radyo ki fè<br />
radyo meteyo espesyal ki ka kapte frekans sa a yo. Gen nan yo<br />
ki gen alam pou anonse danje gen ki pa genyen l. Epi gen<br />
anpil radyo yo vann ki gen frekans estanda AM/FM yo ak<br />
“band meyeto” kòm yon diplis.<br />
Yo ka koute emisyon Radyo Meteyo NOAA yo jouk yon<br />
distans 64 kilomèt de kote antèn nan ye, kèk fwa menm pi lwen.<br />
Distans kote yo ka koute emisyon yo byen klè depann sou plizyè<br />
faktè patikilyèman otè antèn radyo a, jeografi zonn nan, kalite<br />
aparèy radyo a ak kalite antèn aparèy la. Kòm yon pwensip<br />
jeneral, oditè ki pre ou petèt pi lwen pase distans 64 kilomèt la<br />
ta dwe gen yon bon kalite aparèy si yo espere resevwa emisyon<br />
an byen klè. Epi nan yon distans konsa, li ka nesesè pou yo<br />
gen yon antèn deyò. Si sa posib, yo ta dwe eseye yon aparèy<br />
nan zonn kote yo konte sèvi ak li anvan moun nan achte l nèt.<br />
Sèvis Nasyonal Meteyo a gen anviwon 380 estasyon radyo.<br />
Apeprè 90 pousan popilasyon peyi a rete nan zonn kote yo ka<br />
tande emisyon Radyo Meteyo NOAA. Tout moun ki abite nan<br />
Florid rete nan zonn kote yo ka tande emisyon Radyo Meteyo<br />
NOAA.<br />
www.tallytown.com/redcross
10<br />
PREPARASYON POU DEZAS<br />
<strong>Elder</strong> Update<br />
Jen <strong>2003</strong> Nimewo Espesyal<br />
Sa ou Dwe Konnen Konsènan Asirans Inondasyon<br />
Pou pifò nan nou, kay nou se<br />
byen ki gen plis valè nou<br />
genyen. Men chak ane, inondasyon<br />
andomaje plis kay Ozetazini<br />
pase nenpòt lòt dezas natirèl.<br />
Se pa sèlman moun kap viv pre<br />
dlo ki viktim lè gen inondasyon.<br />
Inondasyon sòti nan yon lokalite ale<br />
nan yon lòt epi l ka kouvwi anpil<br />
kilomèt. Inondasyon yo ka gen<br />
kouran dlo ki byen fò ki ka pote ale,<br />
nan kèk moman, tout sa yon moun<br />
te travay fè pandan tout lavi l epi<br />
kite yon pil labou ak fatra dèyè.<br />
Inondasyon pa pase sèlman nan<br />
zonn ki gen anpil risk. Ant 20 a 25<br />
pousan aplikasyon pou domaj<br />
asisrans yo resevwa pou yo peye<br />
sòti nan zonn kote risk inondasyon<br />
an nan mitan oubyen ba.<br />
Achte Asirans Inondasyon<br />
■ Depi kominote ou patisipe nan Pwogram Nasyonal Asirans<br />
Inondasyon, eksepte pou zonn ki kouvwi anba “Coastal Barrier<br />
Resources Act”, ou ka achte yon kontra asirans inondasyon depi pa<br />
gen yon tanpèt kap pwoche. Kit ou ap viv nan yon zonn kote l<br />
posib pou inondasyon pase oubyen nan yon zonn kote risk pou<br />
inondasyon byen ba, ou ka achte asirans inondasyon.<br />
■ Gen kèk fwa yo ka egzije ou pou achete asirans inondasyon. Si ou<br />
gen yon kay nan yon zonn yo mete sou lis zonn ki gen anpil risk<br />
pou inondasyon pase, epi si ou pran yon ipotèk nan yon enstitisyon<br />
ki kouvwi anba regleman federal, moun kap prete ou kòb la, dapre<br />
lalwa, dwe egzije pou achte asirans inondasyon.<br />
■ Gen asirans pou bilding komèsyal ak rezidansyèl ak tout sa ki<br />
ladan yo, epi moun ki lwe ka achte asirans sa a tou:<br />
■ Pou pi wo $250.000 pou yon kay pou yon fanmiy, pou kay pou de<br />
jiska kat fanmiy, ak lòt bilding rezidansyèl.<br />
■ Pou pi wo $500.000<br />
pou bilding kote<br />
moun pa rete, landan<br />
yo genyen bilding<br />
pou ti bizniz.<br />
■ Pou pi wo $100.000<br />
pou kouvwi tout sa<br />
ki nan yon kay rezidansyèl<br />
pou mèt kay<br />
la oubyen lokatè.<br />
■ Pou pi wo $500.000<br />
pou tout sa ki nan<br />
yon bilding pou<br />
biznis, ti biznis yo<br />
ladan l tou.<br />
VERITE:<br />
Inondasyon ka pase lakay ou.<br />
Erèzman, ou ka proteje tèt ou ak<br />
landenmen ou kont pèt ki koute<br />
anpil kòb byen souvan inondasyon<br />
lakòz pa mwayen yon pwogram<br />
Ajans Federal pou Administrasyon<br />
Ijans (FEMA) ap dirije. Sou kouvèti<br />
Pwogram Nasyonal Asirans pou<br />
Inondasyon (NFIP) ki nan FEMA,<br />
gen asirans pou inondasyon<br />
gouvènman federal la sipòte pou<br />
kominote ki adòpte epi egzekite<br />
regleman pou diminye pèt lè gen<br />
inondasyon. Asirans inondasyon<br />
bay pwoteksyon asirans ou genyen<br />
pou kay ou pa bay – asirans pou<br />
kouvri domaj inondasyon yo lakòz.<br />
Bòn nouvèl la gen preske 19.000<br />
kominote nan Etazini ak lòt teritwa l yo kote li posib pou inondasyon<br />
pase ki patisipe nan NFIP, konsa<br />
gen yon bon chans pou jwenn asirans<br />
inondasyon.<br />
VERITE:<br />
Asirans inondasyon pi bon<br />
anpil pase pou depann sou<br />
asistans federal lè gen dezas.<br />
Moun ka jwenn asirans federal<br />
sa a sèlman lè yo pibliye<br />
yon dekrè pou deklare dezas<br />
la se yon dezas federal.<br />
Si ou gen yon kontra asirans pou<br />
inondasyon, yo ka ranbouse ou pou<br />
tout pèt ou te fè ki nan kontra asirans<br />
nan menm si yo pa dekrete<br />
dezas la se yon dezas federal. Lè ou<br />
konpare, asistans federal nan ka<br />
dezas se yon kòb ou prete – ou dwe<br />
peye tout – ak enterè!<br />
Pou yon kontra asirans pou inondasyon,<br />
tout sa ou gen pou peye se<br />
yon kòb yon sèl fwa nan ane a. Epi,<br />
si ou fè pèt akòz inondasyon, yo va<br />
ranbouse ou pou pèt ou fè ki te kouvwi<br />
nan kontra a, ou pap janm gen<br />
pou peye kòb sa a.<br />
Asirans inondasyon pa twò chè.<br />
Nan mwayèn, pri pou peye pou<br />
asirans inondasyon yon ti jan pi plis<br />
pase $300 chak ane pou yon valè<br />
asirans an mwayèn $100.000 Pri a<br />
varye epi sa depann de kote kay la<br />
ye ak valè kay la. Men, kòm ezanp,<br />
pou peye $50.000ou te prete pou<br />
refè kay ou apre yon dezas, va<br />
koute nan mwayèn $300 chak mwa<br />
– pandan yon peryòd 20 an an<br />
mwayèn pandan ou ap peye dèt la.<br />
Epi natirèlman, si ou pa gen asirans,<br />
epi yo pa dekrete dezas la tankou<br />
yon dezas federal, kay ou ak tout<br />
sa ou posede ka detri san ankenn<br />
espwa pou jwenn yo ankò.<br />
Pwoteje tèt ou, kay ou,<br />
fanmiy ou, ak kondisyon<br />
finans ou pou denmen<br />
Rele konpayi asirans ou oubyen<br />
ajan asirans ou pou chache konnen<br />
si kominote ou patisipe nan<br />
pwogran NFIP a. Si li pa patisipe,<br />
mande detay sou ki jan pou achte<br />
aisirans inondasyon. Fè sa jodia<br />
menm. Kontra asirans koumanse<br />
nan 30 jou apre ou te achte asirans<br />
nan. Ou pa p ka achte ansirans<br />
inondasyon nan ka kote yo deja<br />
anonse gen yon tanpèt ka p vini.<br />
Pwoteje kay ou ak fanmiy ou jodi a<br />
menm.<br />
Pou jwenn plis enfòmasyon sou<br />
pwogram NIFIP a ak asirans inondasyon,<br />
kontakte konpayi asirans<br />
ou oubyen ajan asirans ou, obyen<br />
rele NFIP nan nimewo sa a: 1-888-<br />
FLOOD29, TDD 1-800-427-5593.<br />
www.fema.gov
<strong>Elder</strong> Update<br />
Jen <strong>2003</strong> Nimewo Espesyal PREPARASYON POU DEZAS 11<br />
Fason pou debouye ou nan yon inondasyon: Anvan, Pandan epi Apre<br />
Pèsonn pa ka rete yon inondasyon.<br />
Men si ou nan mitan<br />
yonn, gen aksyon ou ka pran<br />
pou pwoteje fanmiy ou epi kenbe<br />
pèt sa ou genyen byen ba.<br />
Bagay ki pi enpòtan se pou ou fè<br />
si fanmiy ou gen sekirite.<br />
Anvan Yon Inondasyon<br />
• Kite yon radyo ki mache ak pil<br />
louvwi epi fikse sou estasyon<br />
radyo zonn nan, epi swiv tout<br />
enfòmasyon pou ijans yo ap bay.<br />
• Si dlo koumanse monte andedan<br />
kay ou anvan ou gen tan pou<br />
evakye, ale nan dezyèm etaj la,<br />
monte nan fetay kay la, epi si sa<br />
nesesè monte sou do kay la. Pran<br />
rad ki sèch, yon flach, ak radyo ki<br />
mache ak pil. Epi rete tann sekou.<br />
Pa eseye naje pou ale yon kote ki<br />
gen sekirite; tann pou moun kap<br />
pote sekou rive kote ou ye a.<br />
Lòt Preparasyon<br />
Si ou gen tan, me lòt etap ou ka<br />
pran anvan dlo inondasyon an monte:<br />
• Koupe tout kouran. Pou fè sa,<br />
fèmen switch elektrik prensipal<br />
la epi fèmen tiyo gaz prensipal si<br />
li vin nesesè pou evakye.<br />
• Mete sa ou gen ki enpòtan, tankou<br />
papye enpòtan, manto ki fèt ak po<br />
bèt, bijou, ak rad nan etaj ki pi wo<br />
oubyen nan kote ki pi wo.<br />
• Plen basen nan chanmdeben,<br />
lavabo, boutèy kola an plastik ak<br />
dlo pwòp. Anvan ou fè sa, pwòpte<br />
lavabo ak basen yo ak kloròks.<br />
Rense yo epi plen yo ak dlo pwòp.<br />
• Rantre tout sa ou genyen ki deyò,<br />
tankou mèb pou lakou, recho pou<br />
fè babekyou, kannistè pou fatra,<br />
oubyen mare yo nan yon bagay ki<br />
byen solid.<br />
Lè Inondasyon Rive<br />
• Pa kondwi nan yon zonn ki gen<br />
inondasyon. Si ou rankontre yon<br />
wout ki anba dlo, kase tèt tounen<br />
ale nan yon lòt wout. Pi fò moun<br />
nwaye nan machin yo plis pase<br />
nenpòt lòt kote.<br />
• Pa mache nan yon zonn ki gen<br />
inondasyon. Yon kantite dlo yon<br />
ti wòtè sis pous kap kouri ka fese<br />
ou atè.<br />
• Rete lwen fil elektrik ak fil kouran<br />
ki tonbe. Moun kouran touye se<br />
yon lòt kòz anpil ka mòtalite<br />
pandan inondasyon. Kouran<br />
elektrik pase fasilman nan dlo.<br />
• Gade pou wè si pa gen zannimo –<br />
sitou koulèv. Zannimo pèdi kay<br />
yo tou pandan inondasyon. Yo ka<br />
pran refij nan pa ou.<br />
Apre Inondasyon an<br />
• Si kay ou, apatman ou oubyen<br />
biznis ou endomaje, rele konpayi<br />
asisrans ou oubyen ajan asirans ki<br />
okipe kontra asirans inondasyon<br />
ou touswit pou ranpli yon<br />
aplikasyon pou rapòte pèt yo.<br />
• Anvan ou rantre nan yon bilding,<br />
tcheke pou wè si pa gen kote l<br />
kraze. Pa rantre si gen ankenn<br />
chans pou bilding nan tonbe.<br />
• Pandan ou ap rantre nan bilding<br />
nan, pa sèvi alimèt, brikè pou limen<br />
sigarèt oubyen ankenn lòt bagay<br />
pou limen dife piske gaz ka anvayi<br />
andedan bilding nan. Sèvi ak yon<br />
flach pou wè kote ou prale pito.<br />
• Kite elektrisite a fèmen jouk tan<br />
yon elektrisyen fin enspekte<br />
sistèm elektrik ou pou wè si pa<br />
gen ankenn danje.<br />
• Dlo inondasyon pase pran<br />
eskreman ak pwodwi chimik<br />
sou wout yo, jaden ak faktori yo.<br />
Si inondasyon te envayi kay ou,<br />
pwòpte kay ou toutswit pou<br />
pwoteje sante fanmiy ou. Jete<br />
manje ak medikaman ki ka te<br />
mouye nan dlo inondasyon an.<br />
• Jiskaske otorite zonn nan deklare<br />
dlo ou resevwa a pa gen danje,<br />
byen bouyi dlo ou ap sèvi ni<br />
pou bwè ni pou fè manje pandan<br />
senk minit anvan ou sèvi l.<br />
• Pran anpil prekosyon pandan ou<br />
ap mache nan kay la. Apre inondasyon,<br />
eskalye ak planche konn<br />
glise byen souvan akòz labou ak<br />
fatra ki kouvri yo, ladan yo ka<br />
gen klou ak mosa glas kraze tou.<br />
• Pran aksyon pou diminye risk<br />
pou gen yon lòt inondasyon nan<br />
lavni. Fèt si ou swiv regleman<br />
zonn nan sou fason pou bati lè<br />
ou ap rekonstri kay ou epi sèvi ak<br />
materyo epi teknik inondasyon pa<br />
ka fè anyen pou pwoteje tèt ou ak<br />
pwopriyete ou lè gen inondasyon<br />
ankò nan lavni.<br />
Yonn nan bagay ki pi enpòtan<br />
ou ka fè pou pwoteje kay ou ak<br />
fanmiy ou anvan yon inondasyon<br />
se pou achte yon kontra asirans pou<br />
inondasyon.<br />
Ou ka jwenn yonn nan konpayi<br />
asirans ou oubyen ajan asirans ou<br />
ka vann ou yonn. Gen garanti pou<br />
Sekirite Kont Toubiyon Rès lekti paj 6<br />
toubiyon an nan yon gran distans,<br />
epi si pa gen anpil trafik sou wout<br />
la, ou ka gen chans pou kondwi kite<br />
kote toubiyon an ap pase a pandan<br />
ou ap deplase nan yon ang dwat pa<br />
rapò toubiyon an.<br />
Si ou pa ka fè sa, pake machin<br />
nan vit yon kote ki gen sekirite otan<br />
ou kapab – lwen wout kote machin<br />
yo ap pase. (Li pi bon pou retire<br />
machin nan nan labou pita si sa<br />
nesesè tan pou ta lakòz yon aksidan.)<br />
Sòti nan machin nan epi<br />
chache refij nan yon bilding solid. Si<br />
ou nan yon zonn kote pa gen kay,<br />
kouri yon kote ki ba lwen machin<br />
(ki ka glise desann sou ou). Kouche<br />
plat fas atè, pwoteje dèyè tèt ou ak<br />
bra ou. Pa chache pwoteksyon anba<br />
pon, ki ka lakòz gwo danje pou<br />
touye moun nan trafik la pandan<br />
pon a pa ba ou ankenn pwoteksyon<br />
kont debri ka p vòltije.<br />
Nan plennè deyò Si posib,<br />
chache refij nan yon bilding solid.<br />
Sinon, kouche plat fas atè yon kote<br />
ki plat. Pwoteje dèyè tèt ou ak bra<br />
ou. Ale lwen pye bwa ak machin<br />
tout tan ou kapab. Van ka bwote yo<br />
lage yo sou ou nan yon toubiyon.<br />
Nan yon mòl, gran magazen,<br />
legliz oubyen sine: Nan yon<br />
sitiyasyon kote ou ka nan mitan<br />
jwenn asirans inondasyon pa<br />
mwayen Program Nasyonal Asirans<br />
Inondasyon (NFIP), Ajans Federal<br />
Pou Administrasyon Ijans ap dirije.<br />
Asirans ou genyen pou kay ou pa<br />
kouvwi domaj inondasyon fè.<br />
Pa tann jouk tan yon inondasyon<br />
ap pwoche pou achte kontra asirans<br />
ou. Nòmalman sa pran 30 jou apre<br />
ou fin achete you kontra asirans<br />
inondasyon pou asirans nan<br />
kouvwi pèt ou fè.<br />
Si ou bezwen plis enfòmasyon<br />
sou NFIP ak asirans inondsyon,<br />
kontakte konpayi asirans ou oubyen<br />
ajan asirans ou, oubyen rele NFIP<br />
nan nimewo sa a: 1-800-FLOOD29<br />
oubyen TTD#1-800-427-5593<br />
www.fema.gov<br />
yon foul moun, fè tout sa ou kapab<br />
pou rete kalm epi ede moun ki bò<br />
kote ou. Si posib, deplase vit tout<br />
tan ou kapab, men yon fason ki<br />
gen lòd, pou ale andedan nan yon<br />
twalèt, koulwa, chanm depo<br />
oubyen nan yon ti kote ki bare<br />
lwen fènèt. Koupi ak tèt ou bese<br />
epi pwoteje tèt ou ak bra ou. Si ou<br />
pa gen kont tan, rantre anba bagay<br />
moun chita, anba ban, tab, oubyen<br />
tab solid, pwoteje tèt ou ak bra ou<br />
oubyen men ou.<br />
Apre Toubiyon an<br />
Kenbe tout fanmiy ou ansanm<br />
epi tann pou anplwaye ijans yo rive.<br />
Bay moun ki blese yo koukou ak<br />
anpil prekosyon. Rete lwen fil<br />
kouran ak ma dlo ki gen fil kouran<br />
ladan yo; yo ka toujou gen kouran<br />
nan yo! Pandan ou ap mache, gade<br />
kote ou prale pou pa mete pye ou<br />
sou moso glas, klou, ak lòt bagay ki<br />
ka blese ou. Rete lwen tout bilding<br />
ak kay ki andomaje anpil; yo ka<br />
tonbe nenpòt lè. Pa sèvi ak alimèt<br />
oubyen brikè si gen tiyo gaz<br />
pwopa-n ka p degoute oubyen tank<br />
gaz tou pre. Rete kalm epi veyatif,<br />
epi koute enfòmasyon ekip ijans<br />
oubyen otorite lokal yo ap bay.<br />
www.noaa.gov
12<br />
Nou menm Ameriken,<br />
lemond antye konnen ki jan<br />
nou damou pou otomobil.<br />
Men lè gen yon ijans moun yo gen<br />
reyaksyon ki pa kòrèk, yo oubyen<br />
rete nan machin yo oubyen yo kouri<br />
kite machin yo nan move lè. Erè sa<br />
a yo ka lakòz moun mouri.<br />
Preske apre chak dezas, ekip kap<br />
chache kote gen danje epi sove lavi<br />
jwenn moun ki mouri ki poutan ta<br />
ka sove si yo te konnen si yo te dwe<br />
rete nan machin yo oubyen sòti.<br />
Konsèy pou sekirite ki nan lis pi ba<br />
a se pou ch<strong>of</strong>è nan tout kalite ijans.<br />
Nan nenpòt sitiyasyon, pwensip ki<br />
pi enpotan, pa pèdi tèt ou!<br />
SIKLÒN<br />
Deplase byen bonnè<br />
Inonsasyon ka koumanse yon<br />
bon bout tan anvan yon siklòn rive<br />
bò tè. Fè plan pou deplase bonnè<br />
epi plen tank machin ou gaz pandan<br />
sezon siklòn nan. Chache konnen ki<br />
wout ki pi bon pou pran lè yo<br />
mande pou moun deplase anvan<br />
yon tanpèt koumanse epi fè aranjman<br />
ak zanmi oubyen fanmiy ki lwen<br />
lanmè pou rete lakay yo jouk tan<br />
tanpèt la fin pase. Pa jann eseye<br />
kondwi pandan yon siklòn oubyen<br />
jiskaske yo anonse tout bagay<br />
nòmal apwe tanpèt la. Inondasyon<br />
ka anvayi yon zonn sanzatann<br />
apre yon siklòn fin pase. Evite pou<br />
kondwi sou wout ki bò lanmè<br />
oubyen nan zonn ki plat. Tanpèt ka<br />
lakòz lanmè a monte epi siklòn ka<br />
lakòz inondasyon sanzatann. Se pa<br />
yon sitiyasyon moun ka kontrole.<br />
Avan l frape, li ka bay yon ti siy tou<br />
piti oubyen l rive san avètisman.<br />
Koute radyo oubyen televizyon<br />
pou dènye nouvèl Sèvis Nasyonal<br />
Meteyo sou move tan pou zonn<br />
kote ou pra l kondwi a.<br />
INONDASYON<br />
Sòti nan machin nan<br />
Pa jannm eseye kondwi nan dlo<br />
lè ou sou yon wout. Yon dlo ka pi<br />
fon pase jan l parèt, epi wotè dlo a<br />
ka monte rapidman. Pifò otomobil<br />
ka rete sou dlo nan yon sitiyasyon<br />
PREPARASYON POU DEZAS<br />
Konsèy pou Sekirite Ch<strong>of</strong>è nan Ijans<br />
danje omwens pou yon ti tan. Dlo<br />
ka anvayi yon machin epi kouran<br />
dlo a ka bwote l desann pandan<br />
yon inondasyon. Dlo inondasyon<br />
an ka kraze yon pati nan wout la,<br />
epi yon moso nan wout la ka dekole<br />
— menm yon pon ka disparèt — ou<br />
ka pa wè sa akòz dlo ki kouvwi tout<br />
zonn nan. Mache nan dlo sèlman<br />
si dlo a pap koule vit epi sèlman<br />
nan dlo ki pa pi wo pase jenou ou.<br />
Si yon machin tenyen nan dlo<br />
inondasyon, sòti byen vit epi ale<br />
yon kote ki wo. Dlo inondasyon an<br />
ka kontinye monte, epi l ka pote<br />
machin nan ale nenpòt moman.<br />
TOUBIYON<br />
Sòti nan machin nan<br />
Yon machin se yon kote ki gen<br />
mwens sekirite pou yon moun ye<br />
pandan yon toubiyon. Lè yo bay<br />
avètisman, pa eseye kite zonn nan<br />
nan machin. Si ou nan yon machin,<br />
kite l epi pran refij nan yon bilding.<br />
Si yon toubiyon ap pwoche, epi pa<br />
gen yon kote ki gen sekirite tou pre,<br />
kouche plat nan yon rigòl oubyen<br />
nan mitan yon fant tè ak bra ou<br />
sou tèt ou.<br />
GWO CHALÈ PANDAN<br />
LETE<br />
Pa rete nan yon machin<br />
ki pake<br />
Pandan sezon cho, degre chalè a<br />
ka ogmante byen vit epi byen wo<br />
nan yon machin ki gen tout pòt ak<br />
tout vit fèmen oubyen preske<br />
fèmen. Gwo chalè ka touye moun<br />
ak bèt nan kèk minit lè yo kite yo<br />
nan yon machin ki fèmen. Pa jann<br />
kite ankenn moun nan yon machin ki<br />
pake pandan sezon gwo chalè a nan lete.<br />
TRANBLEMANDTÈ<br />
Rete nan machin nan<br />
Kanpe machin nan toutswit ou ka<br />
fè sa san danje, epi rete nan machin<br />
nan jiskaske tranblemandtè a<br />
sispann. Sispansyon machin nan<br />
<strong>Elder</strong> Update<br />
Jen <strong>2003</strong> Nimewo Espesyal<br />
ap fè l souke byen fò pandan<br />
tranblemandtè a, men li toujou yon<br />
kote ki gen sekirite pou rete. Evite<br />
pou pa kanpe machin nan pre<br />
oubyen anban bilding, pon, oubyen<br />
fil kouran. Lè tranblemandtè a sispann,<br />
kontinye ak anpil prekosyon.<br />
Rete lwen pon ak tout sa ki wo, ki<br />
ka te andomaje pandan tranblemandtè<br />
a epi ki ka endomaje pi<br />
plis akòz ti sekous apre gwo fòs<br />
tranblemadtè a.<br />
IJANS KA P DEWOULE<br />
Se pou toujou gen bon<br />
enfòmasyon<br />
Nan moman ijans ap dewoule<br />
tankou materyèl ki gen pwazon ki<br />
tonbe yon kote, aksidan yon izin<br />
nikleyè, oubyen atak lenmi, kite yon<br />
radyo oubyen yon televizyon louvwi<br />
epi tann enfòmasyon. Si yo mande<br />
pou moun deplase, deplase byen<br />
vit men ak tèt ou byen an plas,<br />
swiv enstriksyon yo ap bay sou ki<br />
wout pou pase, ki kote pou ale<br />
chache refij epi ak lòt enfòmasyon.<br />
PWOVIZYON POU IJANS<br />
Sa pou mete nan machin nan<br />
Machin yo ta dwe gen ladan yo<br />
pwovizyon ki ka itil nan nenpòp<br />
ijans. Sa depann de lokalite a, klima<br />
zonn nan, bezwen pèsonèl ak kèk<br />
lòt bagay, yon sak provizyon ka gen<br />
bagay sa a yo ladan l (byenke l ga<br />
gen plis pase sa):<br />
• Dra oubyen yon sak pou dòmi<br />
• Kab pou boustè ak zouti<br />
• Boutèy dlo<br />
• Manmit fwi ak nwa<br />
• Kle pou louvwi manmit<br />
• Flach ak pil derechanj<br />
• Bwat materyèl premye swen<br />
• Alimèt ak bouji<br />
• Medikaman nesesè<br />
• Ekipman pou lapli ak plis rad<br />
PA JANM POTE GAZOLIN<br />
NAN MANMIT EKSEPTE<br />
NAN TANK GAZ MACHIN<br />
NAN!<br />
www.fema.gov
<strong>Elder</strong> Update<br />
Jen <strong>2003</strong> Nimewo Espesyal PREPARASYON POU DEZAS 13<br />
VALIZ PWOVIZYON POU DEZAS<br />
Dezas rive nènpòt lè nenpòt kote. Epi lè dezas frape, ou ka pa gen anpil tan<br />
pou prepare. Yon pwodwi oubyen materyèl ki ka koze danje ki tonbe sou yon<br />
otowout oubyen ka egzije pou moun deplase. Yon move tan pandan livè ka fè<br />
fanmiy ou rete fèmen andedan kay. Yon tranblemandtè, inondasyon, ou nenpòt<br />
lòt dezas ka koupe dlo, elektrisite ak telefòn pandan plizyè jou.<br />
Apre yon dezas, otirite lokal yo ak travayè sekou yo ap sou plas, men yo pap<br />
kapab ede tout moun touswit. Ou ka resevwa sekou nan kèk èd tan oubyen sa<br />
ka pran plizyè jou. Eske fanmiy ou ap pare pou debouye yo nan yon ka ijans<br />
jiskaske yo pote yo sekou?<br />
Fanmiy ou ap ka debouye yo pi byen si ou fè preparsyon pou yon dezas<br />
anvan l rive. Yon jan pou prepare se pou rasanble yon Valiz Pwovizyon pou<br />
Dezas. Lè dezas la frape, ou pa p gen tan pou fè pwovizyon oubyen pou chache<br />
pwovizyon. Men si ou rasanble pwovizyon davans, fanmiy ou ka reziste yon<br />
evakasyon oubyen yon tan fèmen andedan kay.<br />
Sèvi ak yon valiz enpèmeyab pou ijans oubyen yon gwo bwat plastik pou<br />
sere machandiz pou dezas. Me sa pou mete ladan l:<br />
• Dlo – omwens yon galon pa jou pou chak<br />
moun pou 3 a 7 jou. Mete dlo a nan bagay<br />
ki byen fèmen ki pa ka kraze. Make dat<br />
ou mete dlo a nan depo epi ranplase l<br />
chak sis mwa<br />
• Manje – omwens yon kantite kont pou 3 a<br />
7 jou.<br />
• Bwat oubyen manmit manje ak fwi ki pap<br />
gade<br />
• Manje bou ti bebe oubyen pou granmoun<br />
aje<br />
• Manje pou kolasyon<br />
• Kle ki pa bezwen kouran pou lwouvwi<br />
bwat<br />
• Istansil ak gaz pou fè manje<br />
• Asyèt papye, istansil plastik, sak plastik<br />
pou fatra.<br />
• Dra, zorye, sak pou dòmi<br />
• Rad – ki ale ak sezon an, rad ak soulye<br />
fèm pou lapli<br />
• Bwat materyèl premye swen, medikaman,<br />
medikaman sou preskripsyon<br />
• Pwovizyon espesyal – pou ti bebe ak<br />
granmoun aje<br />
• Pwovizyon pou fè twalèt – pou fè pwòpte<br />
kò<br />
• Patdantifris ak bròsadan<br />
• Fo dan ak linèt<br />
• Deodoran ak savon<br />
• Aparèy ak tout sa ki nesesè pou fè bab<br />
• Kouchèt ou ka sèvi yon sèl fwa ak lòt atik<br />
pèsonnèl pou twalèt si ou pra l pran swen<br />
yon moun nan fanmiy ou oubyen yon<br />
zanmi ki pa ka fè anyen pou kont li.<br />
• Chanpou<br />
• Ti sèvyèt pou fè twalèt ak lave men<br />
• Krèm pou kò<br />
• Papye ijyenik<br />
• Flach ak pil<br />
• Pwodwi pou chase moustik ak ekran pou<br />
pare solèy<br />
• Grenn pou pirifye dlo nan yon sak plastik<br />
• Radyo ki mache ak pil epi radyo meteyo<br />
NOAA<br />
• Kat kredi<br />
• Lajan likid – bank ak ATM ka pa louvwi<br />
oubyen ou ka pa jwenn pandan yon<br />
bon bout tan.<br />
• Kle – pran kle derechanj<br />
• Linèt derechanj<br />
• Jwèt, liv, jounal ak jwèt pou plizyè<br />
moun jwe<br />
• Dokiman enpòtan – mete yo nan yon<br />
sak enpèmeyab<br />
• Asirans, dosye medikal, nimewo kont<br />
bank, kat sekirite sosyal, elatriye.<br />
• Mete tout bagay ou genyen ki enpòtan<br />
sou yon videyo si sa posib<br />
• Enfòmasyon sou ki jan pou fèmen elektrisite,<br />
gaz ak dlo si otorite yo mande<br />
pou fè sa. (Sonje, ou va bezwen mande<br />
yon pw<strong>of</strong>esyonèl pou rekonekte gaz<br />
natirèl la pou ou.)<br />
• Lis tout doktè fanmiy nan<br />
• Lis nimewo telefòn fanmiy, zanmi, famasi,<br />
moun ka p bay swen, ak kontak biznis.<br />
• Lis enfòmasyon enpòtan fanmiy nan<br />
tankou mak ak nimewo fabrik aparèy<br />
medikal, pesmekè ladan l tou.<br />
• Zouti – kenbe yon bwat ak ou pandan<br />
tanpèt la<br />
• Mete pwovizyon sa a yo nan machin ou:<br />
• Plen tank machin nan gaz<br />
• Radyo ki mache ak pil ak plizyè pil an plis<br />
• Flach ak plizyè pil an plis<br />
• Dra<br />
• Kab pou ba machin boustè<br />
• Ponp pou tenyen dife (5 liv., modèl A-B-C)<br />
• Bwat materyèl premye swen ak liv sou<br />
fason pou sèvi yo<br />
• Boutèy dlo ak manje ki pa p gate epi<br />
ki bay anpil enèji tankou dous granola,<br />
rezen, ak manba<br />
• Kat jeografi<br />
• Pèl<br />
• Zouti pou repare kawotchou ak ponp<br />
• Siyal ki reflete limyè.<br />
www.floridadisaster.org<br />
Lis pou Preparasyon pou Ijans<br />
Pwochèn fwa yon dezas frape, ou ka pa gen anpil tan pou pran<br />
aksyon. Prepare kounye a pou yon ijans sanzatann. Aprann<br />
kouman pou proteje tèt ou epi debouye ou nan yon dezas pandan ou<br />
ap fè plan davans. Lis sa a ka ede ou pou koumanse. Diskite ide sa<br />
a yo ak moun nan fanmiy ou, epi prepare yon plan pou ijans. Mete<br />
plan an yon kote tout moun ka wè l – sou frigidè a oubyen yon<br />
tablo kote ou ekri enfòmasyon. Si ou bezwen plis enfòmasyon sou<br />
ki jan pou prepare pou yon dezas nan kominote ou, kontakte Biwo<br />
Administrasyon Ijans ak Biwo Lakwa Wouj Ameriken nan zonn ou.<br />
Lis pou Tcheke pou Ijans<br />
1. Rele Biwo Administrasyon Ijans ak Biwo Lakwa<br />
Wouj Ameriken nan zonn ou.<br />
• Chache konnen ki kalite dezas ki ka pase nan zonn ou.<br />
• Mande ki sa pou fè pou prepare pou chak dezas.<br />
• Mande ki jan yo ap avèti ou lè gen yon ijans.<br />
• Chache konnen wout pou pran nan zonn ou lè yo mande tout<br />
moun pou deplase<br />
• Mande ki asistans espesyal yo genyen pou granmoun aje ak<br />
moun kokobe.<br />
• Mande ki plan yo genyen pou ka ijans nan travay ou.<br />
• Mande ki plan yo genyen pou ka ijans nan lekòl oubyen nan<br />
gadri pitit ou.<br />
2. Prepare Yon Plan Ijans<br />
• Fè yon reyinyon ak fanmiy ou pou diskite danje dife, move tan<br />
ak lòt ka ijans ka lakòz. Esplike ki sa pou fè pou chak nan yo.<br />
• Jwenn ki kote ki gen sekirite nan kay la pou chak kalite dezas.<br />
• Diskite ki sa pou fè lè gen blakawout ak lè moun blese.<br />
• Trase yon desen ki montre kote tout chanm yo ye nan kay la.<br />
Make de kote moun ka sòti nan chak chanm si gen yon kouri.<br />
• Montre tout moun nan kay la ki jan pou fèmen dlo, gaz ak<br />
elektrisite nan switch prensipal la lè sa nesesè.<br />
• Mete tout nimewo telefòn pou ijans bò kote telefòn yo.<br />
• Montre timoun yo ki jan pou yo rele 9-1-1, polis ak depatman<br />
ponpye<br />
• Bay moun nan kay la lòd pou yo louvwi radyo pou tande<br />
enfòmasyon sou ka ijans.<br />
• Chwazi yon paran oubyen yon zanmi ka p viv nan yon lòt eta<br />
epi yon paran oubyen yon zanmi ka p viv nan lokalite a pou<br />
manm famiy ou ka rele si yo separe ak fanmiy nan pandan yon<br />
dezas (souvan li ka pa fasil pou rele yon moun nan yon lòt eta<br />
pase yon moun nan zonn kote dezas la pase a).<br />
• Montre tout manm fanmiy nan nimewo telefòn kontak ou<br />
genyen nan lòt eta.<br />
• Chwazi de kote pou fanmiy ou rankontre lè gen yon ijans<br />
- Yon kote tou pre kay ou nan ka ta gen yon dife.<br />
- Yon kote lwen zonn kote ou rete a nan ka ou pa ka rantre lakay<br />
ou apre yon dezas.<br />
• Pran yon klas debaz sou premye swen ak CPR.<br />
• Mete dokiman fanmiy nan nan yon bagay dlo pa ka rantre ladan<br />
l ni dife pa ka boule.<br />
3. Prepare yon Bwat Materyèl pou Ijans<br />
• Rasanble pwovizyon ou ka bezwen nan yon evakasyon. Mete yo<br />
nan yon bagay ki fasil pou pote tankou yon sak pou pote sou do<br />
oubyen yon sak militè sèvi.<br />
www.fema.gov
14<br />
Bèt nou yo rann lavi nou miyò<br />
nan plis fason pase sa nou ka<br />
rakonte. Bò kote pa yo, yo<br />
depann de nou pou sekirite ak byennèt<br />
yo. Me kouman ou ka prepare<br />
pou proteje bèt ou yo lè dezas frape.<br />
Se pou Gen yon Plan<br />
pou Dezas<br />
Meyè fason pou proteje fanmiy<br />
ou kont dega yon dezas se pou gen<br />
yon plan dezas. Si ou gen zanmimo,<br />
ou dwe ajoute yo nan plan sa a. Bon<br />
preparasyon ka sove lavi yo.<br />
Ou dwe gen yon plan diferan<br />
pou chak kalite dezas. Men kit<br />
dezas la se yon siklòn oubyen yon<br />
pwazon ki gaye, ou ka bezwen kite<br />
kay ou.<br />
Nan ka gen yon dezas epi si ou<br />
dwe deplase, sa ki pi enpòtan ou ka<br />
fè pou proteje bèt ou yo se pou<br />
deplase ak yo tou. Si ou kite bèt yo<br />
dèyè, menm si ou eseye ranje yon<br />
kote ki gen sekirite pou yo, gen anpil<br />
chans yo ka blese epi, sa ki pi mal,<br />
yo ka pèdi. Kidonk, fè preparsyon<br />
kounye a pou jou kote ou menm ak<br />
bèt ou yo va dwe kouri kite kay ou.<br />
Chèltè Lakwa Wouj yo pa ka<br />
resevwa bèt akòz regleman sou<br />
sante ak prekosyon yo dwe pran epi<br />
akòz lòt konsiderasyon. Bèt kap ede<br />
moun andikape yo se sèl zannimo<br />
yo aksepte nan chèltè Lakwa Wouj<br />
yo. Sa ka difisil, pètèt menm enposib,<br />
pou jwenn chèltè pou zannimo<br />
ou yo nan mitan yon dezas, kidonk,<br />
ou dwe fè preparasyon davans. Pa<br />
tann se lè dezas la frape pou ap<br />
chache konnen sa pou fè.<br />
• Kontakte otèl ak motèl ki pa nan<br />
zonn ou an men ki tou pre pou<br />
chache konnen ki kondisyon yo<br />
genyen pou aksepte bèt epi ki<br />
eksepsyon yo genyen sou kantite,<br />
gwosè, ak kalite. Mande si yo ka<br />
sispans “regleman pou pa aksepte<br />
bèt” lè gen yon ijans. Kenbe yon lis<br />
tout kote moun yo gen “zanmitay<br />
pou bèt” ak nimewo telefòn yo<br />
menm kote ou mete pwovizyon<br />
ak enfòmasyon pou dezas.<br />
• Mande zanmi, paran, oubyen lòt<br />
moun ki pa nan zonn dezas la si<br />
yo ka resevwa bèt ou yo. Si ou<br />
PREPARASYON POU DEZAS<br />
Bèt Domestik Lè Dezas: Se pou Prepare<br />
gen plis pase yon bèt, yo ka pi<br />
konfòtab si ou kite yo ansanm,<br />
men se pou kanmenm fè plan<br />
pou mete yo nan diferan kote.<br />
• Prepare yon lis biznis ak veterinè<br />
ki ka aksepte bèt lè gen yon ijans.<br />
Mete sou lis la nimewo telefòn ou<br />
ka rele 24 è pa jou.<br />
• Mande chèltè pou zannimo nan<br />
zonn nan si yo resevwa oubyen<br />
pran swen bèt lè gen yon ijans<br />
oubyen yon dezas. Chèltè pou<br />
zannimo ka gen twòp pou yo fè<br />
pou pran swen zannimo yo deja<br />
genyen nan menm tan zannimo<br />
dezas la mete deyò. Kidonk, sa ta<br />
dwe dènye solisyon ou.<br />
Bwat Pwovizyon pou Bèt<br />
Lè Gen Dezas<br />
• Bonjan idantifikasyon; enfòmasyon<br />
sou vaksen dwe ladan l tou.<br />
• Yon bon kantite manje ak dlo<br />
• Yon bwat oubyen yon kalòj ou<br />
ka pote<br />
• Medikaman<br />
• Mizo, kolye ak kòd<br />
• Kabann<br />
• Ti pèl<br />
Konnen Sa pou Fè Pandan<br />
Yon Dezas Ap Pwoche<br />
• Byen souvan, yo bay avètisman<br />
plizyè èd tan, menm plizyè jou,<br />
davans. Depi yo bay premye siyal<br />
la, pran aksyon pou proteje bèt ou.<br />
• Rele davans pou tcheke aranjman<br />
chèltè pou ou ak bèt ou yo.<br />
• Tcheke pou fèt si pwovizyon pou<br />
dezas pou bèt ou pare pou ka<br />
pase men pran yo nan yon ti<br />
moman si yo mande ou pou fè sa.<br />
• Rantre tout bèt yo andedan kay la<br />
konsa ou pa p bezwen chache kote<br />
yo ye si ou dwe deplase byen vit.<br />
• Fè si tout chen ak chat gen yon<br />
kolye nan kou yo ki byen mare<br />
ak idantifikasyon yo fèk renouvle.<br />
Mete nimewo telefòn ak adrès<br />
chèltè tanporè ou, si ou konnen l,<br />
oubyen pa yon zanmi oubyen yon<br />
paran ki pa rete nan zonn dezas<br />
la. Ou ka achte etikèt tanporè<br />
oubyen mete tep adezif sou kat<br />
idantifikasyon bèt ou. Ekri enfòmasyon<br />
an ak yon plim ki gen<br />
lank yo pa ka efase.<br />
Ou ka pa lakay ou lè yo bay lòd<br />
pou moun deplase. Chache konnen<br />
si yon vwazen ou fè konfyans ka vle<br />
pran bèt ou pou ou epi rankontre<br />
ou yon kote nou te deja chwazi.<br />
Moun sa a dwe konfòtab ak bèt ou<br />
yo, li dwe konnen kote bèt yo ka ye,<br />
kote ou mete bwat pwovizyon pou<br />
bèt ou yo pou lè gen yon dezas, epi<br />
li dwe gen yon kle kay ou. Si ou<br />
sèvi ak yon biznis kote yo resevwa<br />
bèt, gen chans yo ka ede, men se<br />
pou diskite sa ak yo byen davans.<br />
Loray ak zeklè Rès lekti paj 7<br />
lakay ak zannimo kap viv nan chan.<br />
Se pou sa ou dwe chache yon kote<br />
pou mete zannimo yo.<br />
APRE YON TANPÈT<br />
Tcheke pou wè si pa gen<br />
moun ki blese<br />
Lè zeklè tonbe sou yon moun<br />
kò moun nan pa gen elektrisite<br />
sou li ki ka bay lòt moun kouran.<br />
Si moun nan boule, bay premye<br />
swen epi rele asistans medikal pou<br />
ijans imediatman. Chache kote<br />
moun nan boule, kote zeklè a te<br />
rantre nan kò moun nan epi kote l<br />
te sòti. Si kout zeklè a fè kè moun<br />
nan rete epi l sispann respire, fè<br />
resisitasyon pou li (CPR) jouk tan<br />
pw<strong>of</strong>esyonèl medikal rive pou<br />
pran la relèv.<br />
• Sonje pou ede vwazen ou ki<br />
ka bezwen asistans espesyal<br />
<strong>Elder</strong> Update<br />
Jen <strong>2003</strong> Nimewo Espesyal<br />
Si ou gen yon plan epi fè<br />
preparasyon sa ka pèmèt ou deplase<br />
ak bèt ou yo byen vit epi ak sekirite.<br />
Men sonje sa byen, zannimo reyaji<br />
yon jan difereran lè yo sou tansyon.<br />
Lè ou deyò oubyen nan machin<br />
nan, kenbe chen yo byen mare.<br />
Mete chat yo nan yon bagay ou ka<br />
pote. Pa kite bèt yo pou kont yo<br />
okenn kote yo ka pati. Bèt ou fè plis<br />
konfyans ka pran lapèrèz, al sere,<br />
eseye sove, oubyen menm mode<br />
oubyen grafonyen moun. Epi, lè ou<br />
retounen lakay ou, bay bèt yo tan<br />
pou yo reprann aktivite nòmal yo.<br />
Mennen yo kay veterinè ou si yo<br />
kontinye ap aji yon jan dwòl.<br />
Si ou dwe deplase, pa kite bèt ou<br />
dèyè. Ale ak yo nan yo kote ki gen<br />
sekirite ou te deja chwazi si yo pa ka<br />
rete ak ou pandan peryòd evakasyon<br />
an ( sonje, yo pa aksepte bèt nan<br />
chèltè Lakwa Wouj Ameriken yo).<br />
Si gen yon posibilite dezas la ka<br />
frape lè ou pa la, gen prekosyon ou<br />
ka pran pou ogmante chans pou<br />
sove bèt ou, men yo pa ka ranplase<br />
nesesite pou deplase ak bèt ou.<br />
www.tallytown.com/redcross<br />
tankou ti bebe, granmoun aje,<br />
epi moun ki kokobe.<br />
• Rapòte tout fil elektrik ki tonbe.<br />
• Kondwi sèlman si sa nesesè. Debri<br />
ak wout dlo lave ka reprezante<br />
yon gwo danje pou kondwi.<br />
Preparsyon ak Mitigasyon<br />
Mitigasyon se tout aktivite ki ka<br />
anpeche yon ka ijans rive, ki diminye<br />
chans pou ijans la rive, oubyen<br />
diminye fòs dega yon ka ijans moun<br />
pa te ka anpeche. Depanse kounye<br />
a pou dimnye oubyen anpeche yon<br />
ijans tankou enstale yon paratonè<br />
pou kondwi fòs elektrik zeklè a tou<br />
dwat nan tè, achete asisrans pou<br />
inondasyon, ka ede diminye dega<br />
yon gwo tanpèt nan lavni. Pou plis<br />
enfòmasyon sou mitigasyon kontakte<br />
biwo ajans pou ka ijans zonn ou.<br />
www.fema.gov
<strong>Elder</strong> Update<br />
Jen <strong>2003</strong> Nimewo Espesyal PREPARASYON POU DEZAS 15<br />
Pi plis moun ap bati kay yo nan<br />
zonn bwa — andedan oubyen<br />
arebò rakbwa, nan zonn riral<br />
oubyen nan zonn izole. Lè yo la, mèt<br />
kay yo ap jwi bote zonn nan men yo<br />
devan yon veritab danje dife sovaj.<br />
Dife sovaj souvan koumanse san<br />
moun pa wè, epi gaye byen vit, pou<br />
boule touf bwa, pye bwa ak kay. Fè<br />
preparasyon kounye a pou ka<br />
diminye danje pa ou — anvan dife<br />
sovaj la koumanse. Fè yon reyinyon<br />
ak fanmiy ou pou deside ki sa pou<br />
fè epi ki kote pou ale si dife sovaj<br />
mete zonn ou an nan danje.<br />
Pratike Prosedi pou<br />
Proteksyon kont Dife Sovaj<br />
Se moun ki koumanse pifò dife<br />
sovaj… chache konnen ki jan pou<br />
pratike epi pwopaje prosedi pou<br />
proteksyon kont dife sovaj.<br />
• Kontakte depatman ponpye<br />
oubyen biwo forestye nan zonn<br />
ou pou yo ba ou enfòmasyon<br />
sou lalwa sou dife. Fèt si machin<br />
ponpye ka rive lakay ou.<br />
• Make byen klè tout wout machin<br />
ka pase pou rive lakay ou epi<br />
mete non ou ak adrès yon kote<br />
devan pou moun ka wè.<br />
• Rapòte tout sitiyasyon danje ki<br />
ka koumanse yon dife.<br />
• Anseye timoun yo pwoteksyon<br />
pou yo pran kont dife. Pa kite<br />
alimèt kote yo ka pran l.<br />
• Ekri nimewo telefòn pou moun<br />
rele lè gen dife yon kote tout<br />
moun ka wè.<br />
• Chwazi davans plizye wout pou<br />
sòti kote kay ou ye a lè gen danje<br />
— nan machin epi apye.<br />
• Pale ak vwazen ou konsènan<br />
pwekosyon pou lè gen yon dife<br />
sovaj. Fè plan kouman tout<br />
kominote a ka travay ansanm<br />
apre yon dife sovaj. Fè yon lis tout<br />
domèn konesans vwazen ou yo<br />
tankou domèn medikal oubyen<br />
teknik. Panse ki fason ou ka ede<br />
vwazen ki gen bezwen espesyal<br />
tankou granmoun aje oubyen<br />
moun andikape. Fè plan pou pran<br />
swen timoun ki ka lakay pou kont<br />
yo si paran yo pa ka rive lakay la.<br />
Anvan Danje Dife Sovaj La<br />
Pwoteje kay ou<br />
• Panse sou sekirite kont dife sovaj<br />
lè ou ap fè plan kay ou ak jaden<br />
Dife Sovaj:<br />
Eske ou<br />
Prepare?<br />
alantou kay you. Sèvi ak materyo<br />
epi plant ki ka rete dife olye pou<br />
yo pwopaje l. Sèvi ak materyo ki<br />
ka bloke dife a oubyen ki pa brile<br />
pou mete sou twati ak sou kò kay<br />
ou. Plante touf plant ak pye bwa<br />
ki ka bloke dife. Kòm ezanp, pye<br />
bwa ki di pi difisil pou boule pase<br />
bwapen, plant ki toujou vèt,<br />
ekalipsis oubyen sapen.<br />
• Netwaye twati ak goutyè yo<br />
byen souvan.<br />
• Enspekte chemine yo omwens<br />
de fwa nan ane a. Netwaye yo<br />
omwens yon fwa nan ane a.<br />
• Mete yon aparèy pou detekte<br />
lafimen sou chak etaj nan kay ou.<br />
Tcheke yo chak mwa epi chanje<br />
pil yo de fwa chak ane.<br />
• Montre manm fanmiy ou<br />
kouman pou yo sèvi ak ponp<br />
pou tenyen dife.<br />
• Ranmase fèy, branch bwa ak ti<br />
bwa chèch. Retire tout plant ki<br />
ka pran dife.<br />
• Koupe branch bwa chèch ki<br />
kouche sou do kay la.<br />
• Koupe branch bwa ak touf plant<br />
ki yon distans 15 pye bò tiyo, yon<br />
fou oubyen bouch yon chemine.<br />
• Mande konpayi elektrik pou<br />
koupe branch bwa ki kole ak fil<br />
elektrik yo.<br />
• Koupe gazon regilyèman.<br />
• Mete gazolin, twal ki gen lwil ak<br />
lòt materyèl ki ka pran dife nan<br />
yon manmit yo aprouve epi ki<br />
gen sekirite.<br />
• Anpile bwa pou dife omwens<br />
yon distans 100 pye de kay la epi<br />
yon kote wo ki pa kole ak kay la.<br />
• Panse pou mete nan kay ou<br />
pèsyèn ki ka pwoteje l kont dife<br />
oubyen rido dife pa ka boule fasil.<br />
• Mete tou pre zouti nan kay la ou<br />
ka sèvi pou konbat dife tankou<br />
rato, rach, si-a-men, bokit ak pèl.<br />
Fè Plan Pou Kantite<br />
Dlo Ou Bezwen<br />
• Chache jwenn epi kenbe an bon<br />
eta sa ki ka ba ou kantite dlo ou<br />
bezwen deyò a tankou yon ti<br />
basen, sitèn, pi, pisin oubyen<br />
tiyo pou ponpye.<br />
• Se pou gen yon kayoutchou ki<br />
long dekwa pou rive nenpòt kote<br />
nan kay la ak lòt sa ou genyen<br />
sou proriyete a.<br />
• Enstale tiyo ki pa ka jele omwens<br />
sou de bò kay la epi tou pre lòt<br />
sa ou genyen sou propriyete a.<br />
Enstale lòt tiyo omwens yon<br />
distans 50 pye de kay la.<br />
• Panse pou jwenn yon ponp<br />
pòtatif ki mache ak gazolin<br />
sizoka yo koupe kouran an.<br />
Pandan Danje Dife sovaj la<br />
Si yo avèti ou yon dife sovaj<br />
menase zonn ou an, koute radyo ki<br />
mache ak pil ou genyen an pou<br />
rapò ak enfòmasyon sou evakasyon.<br />
Swiv enstriksyon otorite lokal yo.<br />
• Rantre machin ou nan garaj la pa<br />
bak oubyen pake l deyò mete tèt<br />
li nan direksyon wout pou pran<br />
nan ka danje. Fèmen pòt yo epi<br />
monte fenèt yo. Kite kle a nan<br />
switch machin nan. Fèmen pòt ak<br />
fenèt garaj la, men pa fèmen yo a<br />
kle. Dekonekte switch otomatik<br />
pou louvwi garaj la.<br />
• Fèmen bèt yo nan yon sèl chanm.<br />
Fè plan sou fason pou pran swen<br />
bèt ou an ka ou dwe deplase.<br />
• Fè aranjman pou rete tanporèman<br />
kay yon zanmi oubyen yon paran<br />
ki pa abite nan zonn danje a.<br />
Si yo mande ou pou deplase,<br />
Fè sa toutswit.<br />
• Mete rad pou pwoteje tèt ou —<br />
soulye solid, rad koton oubyen<br />
lenn, pantanlon long, chemiz<br />
manch long, gan ak mouchwa<br />
pou pwoteje figi ou.<br />
• Pran bwat pwovizyon dezas ou<br />
• Fèmen pòt kay ou<br />
• Di yon moun ki lè ou deplase<br />
epi ki kote ou prale.<br />
• Chwazi yon wout ki lwen danje<br />
dife a. Siveye chanjman nan vitès<br />
ak direksyon dife a ak lafimen an.<br />
Si ou sèten ou gen kont tan,<br />
pran aksyon pou pwoteje<br />
kay ou.<br />
Andedan<br />
• Fèmen fenèt yo, ouvèti pou lè<br />
rantre, pòt, jalouzi ak gwo rido<br />
yo. Retire rido twal fen yo.<br />
• Fèmen gaz nan kontè a. Tenyen<br />
limyè ki toujou rete limen nan<br />
aparèy yo.<br />
• Louvwi plato founèz la. Fèmen<br />
griy founèz la<br />
• Mete mèb ki ka pran dife fasil yo<br />
nan mitan kay la lwen fennèt ak<br />
pòt an glas a koulis yo.<br />
• Limen limyè nan chak chanm pou<br />
pèmèt moun ka wè andedan<br />
chanm nan lè gen gwo lafimen.<br />
Deyò<br />
• Bouche twou fetay kay la ak<br />
ouvèti anba kay la ak playwoud<br />
ou te koupe davans oubyen<br />
kouvèti ou te achte.<br />
• Fèmen tank gaz propa-n yo.<br />
• Mete mèb ou sèvi nan lakou ki<br />
ka pran dife andedan.<br />
• Konekte kayoutchou ou sèvi pou<br />
wouze jaden nan yon tiyo deyò.<br />
• Fikse ponp pòtatif ki mache ak<br />
gazolin nan.<br />
• Mete tiwo arozwa pou wouze<br />
gazon yo sou do kay la epi tou<br />
pre tank gaz ki pa anba tè yo.<br />
Mouye do kay la.<br />
• Mouye oubyen retire touf bwa<br />
chèch ki nan yon distans 15 pye<br />
de kay la<br />
• Rasanble tout zouti pou dife.<br />
Dife sovaj ak lòt kalite dezas ka<br />
frape byen vit epi san avètisman. Ou<br />
ka debouye ou si ou prepare davans<br />
epi travay ansanm ak fanmiy ou<br />
pou mete sou pye yon Plan Dezas<br />
pou Fanmiy ki gen ladan l yon Bwat<br />
Pwovizyon pou Dezas. Diskite ak<br />
fanmiy ou pouki sa li enpòtan pou<br />
gen yon plan epi pratike ki jan pou<br />
ekzekite plan an tanzantan.<br />
www.tallytown.com/redcross
16<br />
Lè yon moun fè twòp aktivite<br />
nan yon jounen cho, pase twòp<br />
tan nan solèy oubyen rete twòp<br />
yon kote ki cho depase sa ka lakòz<br />
moun nan pran maladi gwo chalè<br />
bay. Chache konnen sentòm yon<br />
moun genyen lè kò l cho depase ak<br />
lè li rete twòp nan solèy epi prepare<br />
pou bay trètman premye swen.<br />
ANVAN<br />
• Kontakte biwo administrasyon<br />
ijans oubyen biwo Lakwa Wouj<br />
Ameriken nan zonn ou pou yo<br />
ba ou enfòmasyon sou chalè<br />
dènye limit.<br />
• Enstale èkondisyone sou fènèt<br />
yon fason konfòtab<br />
• Fèmen tout aparèy ki tou pre ka<br />
p bay chalè<br />
• Bouche tout espas ki toutotou<br />
èkondisyone yo pou yo pi sere.<br />
• Sèvi ak vantilatè ka p vire oubyen<br />
ki nan yon bwat pou gaye lè fre a.<br />
Kenbe lè cho a deyò epi lè<br />
fre a andedan<br />
• Enstale reflektè tanporè, tankou<br />
kadbòd ki kouvwi ak papye<br />
alimiyòm, pou voye chalè a<br />
deyò. Sèvi ak bòdi pou bouche<br />
jwen pòt yo ak pwodwi pou<br />
bouche arebò fenèt yo pou kenbe<br />
lè fre a andedan.<br />
• Panse pou monte fenèt pou tanpèt<br />
yo pandan tout ane a. Fenèt pou<br />
tanpèt yo ka kenbe chalè al deyò<br />
yon kay pandan lete menm jan yo<br />
kenbe lè frèt la deyò pandan livè.<br />
• Tcheke ouvèti èkondisyone yo<br />
pou wè si lè a sikile byen.<br />
PANDAN<br />
• Pwoteje fennèt yo. Kouvwi fennèt<br />
kote solèy la frape maten oubyen<br />
apremidi ak yon bagay pou ba<br />
yo lonb, rido, parasolèy oubyen<br />
paravan. Parasolèy oubyen paravan<br />
ka diminye kantite chalè ki<br />
rantre nan kay la jiska 80 pousan.<br />
Konsève elektrisite.<br />
• Pandan sezon chalè dènyè limit<br />
yo, moun yo gen tandans sèvi<br />
anpil elektrisite pou èkondisyone<br />
sa k ka lakòz pa gen kont elektrisite<br />
oubyen blakawout. Rete<br />
andedan kay tout tan sa posib. Si<br />
pa gen èkondisyone, rete nan<br />
PREPARASYON POU DEZAS<br />
Gwo Chalè<br />
premye etaj la lwen solèy. Sonje,<br />
vantilatè elektrik pa bese tanperati<br />
yo sèlman voye lè cho.<br />
• Manje repa leje, byen balanse<br />
• Bwè anpil dlo souvan. Moun ki<br />
gen maladi malkadi, kè, ren<br />
oubyen fwa; ki sou dayèt pou pa<br />
bwè anpil likid; oubyen ki gen<br />
pwoblèm pou kò yo kenbe dlo<br />
ta dwe wè doktè yo anvan yo<br />
ogmante kantite likid yo ap bwè.<br />
• Ba bwè anpil bwason ki gen alkòl.<br />
Byenke byè ak bwason ki gen<br />
alkòl sanble yo pase swaf moun,<br />
men nan reyalite yo lakòz kò<br />
moun pèdi plis dlo.<br />
• Mete rad ki pa sere ki kouvwi<br />
tout po kò posib. Rad leje, rad ki<br />
pa gen anpil koulè ki repouse<br />
chalè ak reyon solèy epi kenbe<br />
tanperati kò a nòmal.<br />
• Mete yon chapo ki gen yon gwo<br />
bòdi pou pwoteje figi ou ak tèt ou.<br />
• Bay kò ou tan pou l abitye ak<br />
tanperati cho a pandan 2 oubyen<br />
3 premye jou kout chalè a.<br />
• Evite twòp solèy. Lè solèy boule<br />
po kò li diminye kapasite po kò a<br />
pou l rafredi limenm. Sèvi ak<br />
krèm solèy ki gen yon SPF (faktè<br />
pwoteksyon kont solèy) ki wo.<br />
• Evite chanjman tanperati ki nan<br />
de limit. Yon beny fre toutswit<br />
apre moun nan sòti nan yon<br />
tanperati cho dèyò ka lakòz<br />
ipotèmi, sitou pou granmoun aje<br />
ak moun ki jenn anpil.<br />
• Ale dousman. Diminye, elimine,<br />
oubyen voye pou yon lòt lè<br />
aktivite ki mande anpil efò.<br />
Moun ki frajil yo ta dwe rete<br />
kote ki fre. Pran anpil repo pou<br />
pèmèt “sistèm natirèl pou kenbe<br />
kò a fre” fè travay li.<br />
• Pran grenn ki gen sèl sèlman si<br />
doktè ou mande pou fè sa. Moun<br />
ki sou dyèt pou pa pran anpil sèl<br />
ta dwe wè doktè yo anvan yo<br />
ogmante kantite sèl yo ap pran.<br />
• Netwaye filtè èkondisyone yo<br />
chak senmenn pandan peryòd<br />
ou ap sèvi yo anpil.<br />
• Chache konnen sentòm maladi<br />
chalè epi kouman pou bay premye<br />
swen.<br />
Pandan yon sechrès<br />
• Diminye kantite dlo ou ap sèvi.<br />
Lè ou wouze gazon ak lave<br />
machin ou gaspiye dlo. Depi sa<br />
posib, sèvi ak yon dlo defwa.<br />
• Mete yon brik oubyen yon lòt<br />
bagay laj ki solid nan rezèvwa<br />
komòd la pou diminye kantite<br />
dlo l sèvi pou fè komòd la pati.<br />
• Agrikiltè yo ta dwe kontakte<br />
Ajans Sèvis Agrikòl kanton an<br />
pou enfòmasyon sou asistans lè<br />
gen yon dezas.<br />
www.fema.gov<br />
<strong>Elder</strong> Update<br />
Jen <strong>2003</strong> Nimewo Espesyal<br />
Maladi Chalè<br />
Kout Solèy<br />
Sentòm: Po kò a vin wouj epi l<br />
fè mal, li posib pou gen anflamasyon,<br />
glòb, fyèv, maltèt.<br />
Premye Swen: Benyen, sèvi ak<br />
savon, pou lave lwil ki ka<br />
bouche ti twou ki nan po kò a<br />
sa ki ka anpeche kò a vin fre<br />
natirèlman. Si glòb leve sou kò<br />
ou, mete twal pansman sèk ki<br />
esterilize sou li epi chache<br />
swen medikal.<br />
Kranp Chalè<br />
Sentòm: misk yo fè mal sitou<br />
misk ki nan janb ak nan vant,<br />
difikilte pou respire, anpil swè.<br />
Premye Swen: peze sou misk ki<br />
gen kranp nan oubyen yon ti<br />
masaj pou aleje doulè misk yo.<br />
Bay moun nan kèk gòje dlo. Si<br />
moun nan santi l vle vomi, pa<br />
kontinye bay dlo a.<br />
Gwo Fatig Chalè<br />
Sentòm: Moun nan traspire<br />
anpil, li fèb, po kò l frèt, li vin<br />
pal epi imid, kè a bat fèb, li<br />
posib pou tanperati kò a nòmal,<br />
toudisman, vomisman.<br />
Premye Swen: Mete malad la<br />
kouche yon kote ki fre. Delache<br />
rad li. Mete twal mouye ki fre<br />
sou li. Limen yon vantilatè<br />
oubyen pote malad la kote ki<br />
gen èkondisyone. Bay bwè kèk<br />
gòje dlo. Si li kontinye vle vomi,<br />
pa kontinye bay dlo a. Si li vomi,<br />
chache swen medikal toutswit.<br />
Gwo Atak Chalè<br />
Sentòm: Tanperati kò a wo (106+),<br />
po kò moun nan cho epi sèch,<br />
kè l bat vit epi fò, epi li posib<br />
pou moun nan endispoze. Jeneralman<br />
malad la pap transpire.<br />
Premye Swen: Yon gwo atak chalè<br />
se yon ijans medikal grav. Rele<br />
9-1-1 oubyen sèvis medikal ijans<br />
oubyen ale lopital ak moun nan<br />
toutswit. Si ou tann, moun nan<br />
ka mouri. Mete malad la yon<br />
kote ki pi fre. Bay moun nan yon<br />
beny fre oubyen tanponnen l ak<br />
yon twalèt fre pou eseye desann<br />
tanperati kò l. Pran anpil<br />
prekosyon. Retire rad li. Limen<br />
vantilatè oubyen èkondisyone.<br />
PA BA L BWÈ LIKID.
<strong>Elder</strong> Update<br />
Jen <strong>2003</strong> Nimewo Espesyal PREPARASYON POU DEZAS 17<br />
Akòz tanperati a ki nòmalman<br />
pa frèt, kay nan Florid yo<br />
byen souvan pa gen kont<br />
ch<strong>of</strong>aj epi yo pa bouche tout twou<br />
nan kay yo pou anpeche van frèt<br />
rantre. Fason moun yo viv nan<br />
Florid gen tèlman aktivite deyò, sa<br />
ka lakòz yon danje pou moun ki pa<br />
prepare. Anplis degre tanperati a, lè<br />
van an ap vante, yon lòt kalite fredi<br />
(tanperati moun santi sou kò yo)<br />
frape tout kote po kò a pa kouvwi.<br />
Lè yo ap espere yon tanperati ki<br />
glase oubyen yon van frèt, Sèvis<br />
Nasyonal Meteyo va bay avètisman<br />
ak enfòmasyon sou sa pou moun fè.<br />
Vokabilè yo Sèvi pou Tan Fredi<br />
Fredi glase (Freeze) se yon<br />
sitiyasyon ki rive lè tanperati nan<br />
atmosfè a pi ba pase tanperati pou<br />
fè glas (32˚F oubyen 0˚C), li kouvwi<br />
yon zonn byen laj epi pandan yon<br />
tan ki long dekwa pou tout moun<br />
konsidere tanperati a kòm yon pati<br />
tan an. Fredi glase (freeze) se yon<br />
vokabilè yo sèvi pou pale de yon<br />
sitiyasyon kote tanperati ki nan<br />
atmosfè a tèlman ba li andomaje<br />
plant yo menm si yo pa tounen glas.<br />
Jele (Frost) se yon kouch glas<br />
koulè kristal ki sòti nan dlo atmosfè<br />
a lè l nan yon degre fredi glase<br />
oubyen pi ba.<br />
Wotè tanperati van frèt (wind<br />
chill factor) se yon konsekans fredi<br />
ki sòti nan nènpòt konbinezon<br />
tanperati ak van frèt, sa lakòz kò<br />
moun pèdi chalè. Yo rele sa tou<br />
“wind-chill index”.<br />
Avètisman fredi glase – Sèvis<br />
Nasyonal Meteyo bay avètisman sa<br />
a pou fè moun ki gen enterè nan<br />
agrikilti ak piblik la konnen gen yon<br />
gwo fredi ka p vini ki ka fè plant yo<br />
tounen glas nan yon zonn byen laj.<br />
Avètisman Gwo fredi glase –<br />
Sevis Nasyonal Meteyo bay<br />
avètisman sa a pou fè moun ki gen<br />
entere nan agrikilti ak piblik la<br />
konnen gen yon gwo fredi kap vini<br />
ki ka fè plant yo tounen glas ki va<br />
dire kat èd tan oubyen plis, kap nan<br />
yon degre pi ba pase 28˚F, epi ki va<br />
kouvwi yon zonn byen laj.<br />
Pandan Yon Gwo Fredi<br />
Si ou andedan kay:<br />
• Rete andedan epi sèvi ak bagay<br />
pou ch<strong>of</strong>e kay la ki pa gen danje.<br />
• Konsève elektrisite ak gaz.<br />
Preparasyon pou Sezon Fredi<br />
Eske ou Konnen 5 P yo pou<br />
Preparasyon pou Sezon Fredi?<br />
Pwoteje Moun<br />
Pwoteje plant<br />
Pwoteje Bèt yo<br />
Pwoteje Tiyo Ki pa kouvri<br />
Pratike prekosyon ou dwe pran<br />
sizoka gen dife<br />
• Bese tèmostat la nan 65 degre pandan<br />
lajounen epi 55 degre aswè.<br />
Fèmen chanm ou pap sèvi yo.<br />
• Si tiyo yo jele, retire tout sa ki<br />
antoure yo oubyen tout kouch<br />
papye jounal epi vlope yo ak<br />
vye rad.<br />
• Louvwi tout wobinè yo nèt epi<br />
vide dlo cho sou tiyo yo,<br />
koumanse kote fredi a te frape yo<br />
pi plis (oubyen kote fredi a ka te<br />
rantre pi fasil).<br />
• Koute radyo ak televizyon pou<br />
tande nouvèl fre yo ap bay sou<br />
sitiyasyon an.<br />
• Moun nan kay yo dwe pran anpil<br />
prekosyon lè yo ap sèvi lòt aparèy<br />
pou ch<strong>of</strong>e kay yo. Fè si tout sa ki<br />
ka pran dife fasil tankou rido<br />
oubyen chèz nan yon distans<br />
omwens twa pye ak kote aparèy<br />
pou ch<strong>of</strong>aj la ye. Pa sèvi ak likid ki<br />
ka pran dife pou limen chemine yo<br />
epi pa limen yon chemine si pa gen<br />
moun bò kote l. Sa ki pi enpòtan,<br />
tcheke aparèy pou detekte lafimen<br />
pou fèt si li fonksyone byen.<br />
Si ou deyò:<br />
• Mete rad cho.<br />
• Mete rad ki pa sere, ki gen plizyè<br />
pyès, ki pa lou. Si rad la gen plizyè<br />
pyès, ou ka wete yon pati pou pa<br />
swe epi pou pa pran grip. Kouti<br />
pati deyò rad la ta dwe byen sere<br />
epi l ta dwe enpèmeyab. Gan ki<br />
kenbe kat dwèt ansanm pi cho pase<br />
gan ki separe dwèt yo paske dwèt<br />
vin cho lè yo ap fwote yonn ak lòt.<br />
• Kenbe rad ki sou ou a sèch.<br />
• Chanje rad mouye souvan pou<br />
anpechè kò ou pèdi chalè. Rad<br />
mouye pèdi tout posibilite pou<br />
pwoteje ou kont fredi epi li kite<br />
chalè kò ou evapore byen vit.<br />
Wotè Tanperati Van Frèt<br />
Yonn nan pi gwo danje tan lè<br />
sezon ivè se wotè tanpirati van frèt.<br />
Wotè tanperati van frèt la se rezilta<br />
kantite chalè kò yon moun pèdi lè<br />
po kò moun nan ekspoze nan yon<br />
melanj van ak fredi. Pandan van an<br />
ap ogmante, kò a ap pèdi chalè ak<br />
yon vitès pi rapid, sa ki fè tanperati<br />
kò a bese. Mezi van frèt la afekte<br />
zannimo yo tou.<br />
Atak Fredi ak Ipotèmi<br />
Atak fredi se yon reyaksyon grav<br />
ki pase nan kò yon moun lè li rete<br />
nan fredi ki ka paralize moun li<br />
atake a pou tout lavi. Lè yo manyen<br />
yon moun epi l pa santi anyen, epi<br />
yon koulè blanch pal sou zonk, dwèt<br />
pye, nen ak po zòrey moun nan se<br />
sentòm yon atak fredi. Byenke se<br />
yon bagay ki ra nan Florid, moun ki<br />
pase anpil tan deyò lè l fè frèt anpil<br />
ka pran yon atak fredi nan pati po<br />
kò kote fredi a frape moun nan.<br />
Ipotèmi se yon sitiyasyon ki rive lè<br />
tanperati kò yon moun bese pi ba<br />
pase 95 degre Farennait. Ou konnen<br />
yon moun pran ipotèmi lè l gen yon<br />
tranbleman li pa kontrole, li pale<br />
dousman, la p pèdi memwa, la p<br />
bite souvan, li toudi, epi li gen yon<br />
gwo fatig. Nan Florid, granmoun aje<br />
yo, timoun ak moun ki malad nan<br />
pi gwo danje pou yo pran ipotèmi.<br />
Sonje pou voye je sou vwazen ou yo<br />
ki ka bezwen èd espesyal – ti bebe,<br />
granmoun aje, ak moun andikape.<br />
Si ou remake yon moun gen<br />
ipotèmi, koumanse frote moun nan<br />
byen dousman epi chache swen<br />
medikal. Ch<strong>of</strong>e kò moun nan<br />
anvan. Sèvi ak chalè kò ou pou ede.<br />
Ch<strong>of</strong>e bra yo ak pye yo an dènye<br />
paske si ou bay bra yo ak pye yo<br />
masaj anvan yo ka voye san frèt nan<br />
kè a sa ka fè kè a kanpe. Mete rad<br />
sèch sou moun nan epi vlope tout<br />
kò l nan yon dra.<br />
Pa janm bay yon moun ki fè yon<br />
atak ipotèmi yon bagay ki gen<br />
kafeyin landan (tankou kafe oubyen<br />
te) oubyen alkòl. Kafeyin, se yon<br />
remontan, li ka lakòz kè a bat pi vit<br />
epi fè fredi a atake kò a pi vit. Alkòl,<br />
se yon sedatif, li ka fè kè a bat pi<br />
dousman epi fè maladi moun pran<br />
lè tanperati kò yo ba rive pi vit.<br />
www.floridadisaster.org<br />
Konsèy sou Fason<br />
pou Rete Cho<br />
nan Sezon Fredi<br />
Si ou gen yon chemine lakay<br />
ou, sonje pou…<br />
•Tcheke filtè a yon fwa pa mwa,<br />
change l si sa nesesè, oubyen<br />
omwens de fwa chak ane.<br />
• Pa sere materyèl ki ka pran<br />
dife pre chemine a.<br />
• Fè yo enspekte chemine ou<br />
yon fwa chak ane epi fè yo<br />
teste l pou wè si l pap gen<br />
kote l fann. Fèt si bouch<br />
chemine a louvri deyò.<br />
Enspekte chemine a pou wè si<br />
pa gen debri ki dwe bouche l.<br />
Si ou pra l sèvi you aparèy<br />
ch<strong>of</strong>aj ki mache ak kouran…<br />
• Fè si aparèy ch<strong>of</strong>aj la se yon<br />
aparèy yo aprouve epi laboratwa<br />
ki responsab li a te teste l.<br />
• Li liv yo bay chak propriyetè<br />
aparèy yo anvan ou opere<br />
aparèy la. Pran swen aparèy<br />
la dapre sa ki nan liv la.<br />
• PA mete aparèy ch<strong>of</strong>aj kote<br />
moun ap mache. Mete aparèy<br />
ch<strong>of</strong>aj la 3 pye distans tout sa<br />
ki ka pran dife tankou rido<br />
oubyen mèb.<br />
• Antrene timoun yo pou yo<br />
pa rete pre aparèy ch<strong>of</strong>aj la.<br />
Kò kèk aparèy ch<strong>of</strong>aj ka<br />
depase 500˚F.<br />
• Pa kite yon aparèy ch<strong>of</strong>aj<br />
limen lè pa gen pèsonn nan<br />
kay la oubyen lè ou ap dòmi.<br />
• Kèlkeswa mak aparèy ch<strong>of</strong>aj<br />
ou achete, mete aparèy pou<br />
detekte lafimen sou chak etaj<br />
nan kay la epi kenbe yo an bon<br />
eta. Epi tou se pou gen ponp<br />
pou tenyen dife toujou pare.<br />
Lè ou ap abyiye lè fredi, sonje:<br />
Mete rad pwòp<br />
Pa ch<strong>of</strong>e kò ou twòp<br />
Pa mete rad sere. Mete rad plizye pyès.<br />
Pa kite rad mouye sou ou.
18<br />
Aksidan radyolojik ka fèt<br />
nenpòt lè yo ap sèvi, mete<br />
nan depo oubyen transpòte<br />
materyèl radyolojik. Anplis konpayi<br />
elektrisite nikleyè, aksidan<br />
radyolojik ka fèt nan lopital,<br />
inivèsite, laboratwa pou fè rechèch,<br />
indistri, gwo otowout yo, tren,<br />
oubyen nan waf yo.<br />
ANVAN<br />
Kenbe enfòmasyon sa a yo<br />
ki gen rapò ak radyasyon<br />
epi materyèl radyoaktif<br />
• Materyèl radyoaktif fèt ak atòm ki<br />
pa estab. Yon atòm ki pa estab<br />
lage enèji li pa bezwen jouk tan l<br />
vin estab. Enèji l lage a se sa yo<br />
rele radyasyon.<br />
• Aktivite pou atòm nan chanje sòti<br />
nan yon kondisyon ki pa estab<br />
pou rive nan yon kondisyon ki pi<br />
estab pandan la p lage radyasyon<br />
rele dekadans radyoaktif oubyen<br />
radyoaktivite.<br />
• Materyèl radyoaktif gen anpil<br />
danje akòz gwo dega kèk kalite<br />
radyasyon ka genyen sou globil<br />
kò moun. Pi lontan yon moun<br />
rete kote gen radyasyon se plis li<br />
nan danje.<br />
• Moun yo pran kèk radyasyon<br />
chak jou nan solèy, nan pwodwi<br />
radyoaktif ki nan tè a ak wòch yo,<br />
nan aparèy nan kay tankou aparèy<br />
televizyon ak makrowev, epi<br />
radyografi medikal ak pou dan.<br />
• Yo pa ka konnen si yon kote gen<br />
radyasyon lè yo gade, santi oubyen<br />
pa mwayen lòt pati kò yon moun.<br />
• Radyasyon ka yon kote san moun<br />
pa konnen paske moun pa ka ni<br />
wè l, ni tande l, ni santi l, ni<br />
touche l, ni goute l.<br />
Kontakte administratè ka ijans<br />
zonn ou pou jwenn enfòmasyon<br />
sou ki sa pou fè lè gen yon aksidan<br />
radyoaktif, epi chache konnen plan<br />
pou ijans pou lekòl yo, gadri yo, ak<br />
nòsengwoum yo – nenpòt kote<br />
moun nan fanmiy ou ka ye.<br />
Yon kominote ki bò wout ki gen<br />
anpil machin ka p transpòte<br />
machandiz ta dwe prepare yon<br />
plan sou sa moun dwe fè nan yon<br />
PREPARASYON POU DEZAS<br />
Aksidan Radyolojik<br />
aksidan sou wout ki gen materyèl<br />
radyoaktif ladan l epi montre moun<br />
yo ki fason pou ekzekite plan sa a.<br />
Chache konnen ki sistèm<br />
kominote ou a genyen pou bay<br />
moun avètisman<br />
Fè otorite lokal yo ba ou enfòmasyon<br />
sou wout yo chwazi pou<br />
moun pran lè yo mande popilasyon<br />
an pou deplase.<br />
Se pou toujou genyen<br />
pwovizyon pou dezas sou plas.<br />
• Flach ak plis pil<br />
• Radyo pòtatif ki sèvi ak pil epi<br />
pil derechanj<br />
• Valiz premye swen ak liv sou<br />
kouman pou sèvi sa ki ladan l<br />
• Manje ak dlo pou ka ijans<br />
• Kle pou louvwi bwat ki pa sèvi<br />
ak kouran<br />
• Medikaman enpòtan<br />
• Kat kredi ak kat pou pran kach<br />
• Soulye solid<br />
Twa Fason pou diminye kanti<br />
radyasyon kò ou resevwa<br />
Gen twa bagay ki diminye kantite<br />
radyasyon kò ou resevwa: distans,<br />
pwoteksyon epi tan.<br />
Distans – Plis distans ki genyen ant<br />
kote ou ye a ak kote radyasyon an<br />
ap sòti, se mwens radyasyon kò ou<br />
resevwa. Lè gen yon gwo aksidan<br />
nikleyè, gen anpil chans otorite<br />
lokal yo va mande tout moun pou<br />
deplase, konsa yo ogmante distans<br />
ant ou menm ak radyasyon an.<br />
Pwoteksyon - Menm jan ak distans,<br />
plis materyèl ki separe ou ak kote<br />
radyasyon an ap sòti a lou, pwès<br />
li pi bon pou ou. Se pou sa otirite<br />
lokal yo ka mande pou rete<br />
andedan kay nan ka yon aksidan<br />
radyolojik. Nan kèk ka, mi kay<br />
ou ka kont pou pwoteje ou.<br />
Tan – Pi fò aktivite radyasyon pèdi<br />
fòs yo yon fason byen vit. Si ou<br />
bese kantite tan ou pase pre kote<br />
radyasyon an ye sa ka diminye<br />
kantite radyasyon ou resevwa.<br />
Apre yon aksidan radyolojik,<br />
otorite lokal yo va swiv si gen<br />
radyasyon nan zonn aksidan an<br />
epi chache konnen ki lè danje a<br />
sispann.<br />
Lòt Konsèy<br />
Prepare ou deplase oubyen fèmen<br />
andedan kay ou.<br />
Devlope yon plan kominikasyon<br />
ijans.<br />
Nan ka manm fanmiy yo separe<br />
yonn ak lòt pandan yon dezas (sa<br />
se yon posibilite ki ka rive pandan<br />
lajounen lè tout granmoun nan<br />
travay epi tout timoun lekòl), se<br />
pou gen yon plan pou tout moun<br />
rankontre.<br />
Mande yon paran oubyen yon<br />
zanmi kap viv nan yon lòt eta pou<br />
sèvi kòm “kontak fanmiy” nan.<br />
<strong>Elder</strong> Update<br />
Jen <strong>2003</strong> Nimewo Espesyal<br />
Apre dezas la, li souvan pi fasil<br />
pou fè apèl long distans. Fèt si<br />
tout moun konnen non, adress, ak<br />
nimewo telefòn kontak la.<br />
PANDAN<br />
Koute radyo oubyen televizyon<br />
pou enfòmasyon <strong>of</strong>isyèl<br />
Si yo mande ou pou rete<br />
lakay ou:<br />
• Rantre tout bèt yo<br />
• Fèmen tout fenèt ak pòt a kle<br />
• Tenyen èkondisyone, tout ouvèti,<br />
vantilatè, ak chemine.<br />
• Fèmen chemine founèz<br />
• Ale nan besment oubyen lòt kote<br />
ki anba tè, si ou genyen.<br />
• Rete andedan jouk tan otirite di<br />
danje a pase moun mèt sòti.<br />
• Si ou dwe sòti, kouvri bouch ak<br />
nen ou ak yon sèvyèt mouye.<br />
Prepare pou deplase oubyen rete<br />
fèmen andedan kay ou.<br />
Si ou te dèyo epi ou ap rantre:<br />
• Benyen epi chanje rad ak soulye.<br />
• Mete tout rad ki te sou ou lè ou<br />
te deyò a nan yon sak plastik epi<br />
fèmen l.<br />
Si yo mande ou pou deplase:<br />
• Koute radyo oubyen televizyon<br />
pou jwenn enf`omasyon sou<br />
wout pou pran, chèltè tanporè,<br />
ak tout lòt sa pou fè.<br />
• Bese byen ba chans pou<br />
kontaminasyon nan kay ou.<br />
• Fèmen fenèt ak pòt yo a kle.<br />
• Tenyen èdondisyone, fèmen tout<br />
ouvèti, vantilatè, ak founèz.<br />
• Fèmen bouch chemine a.<br />
• Pran valiz provizyon pou dezas.<br />
Sonje vwazen ou yo ki ka bezwen<br />
èd espesyal – ti bebe, granmoun aje,<br />
ak moun andikape.<br />
APRE<br />
Lè danje a fin pase, pa sèvi ak<br />
manje ki sòti nan jaden ou oubyen<br />
lèt bèf oubyen kabrit ou jiskaske<br />
otorite lokal yo ka enspekte yo.<br />
Kontaminasyon an ka rive nan yon<br />
zonn ki jiska 8o kilomèt de distans.<br />
www.fema.gov
<strong>Elder</strong> Update<br />
Jen <strong>2003</strong> Nimewo Espesyal PREPARASYON POU DEZAS 19<br />
Sa Pou Fè Ak Enntraks epi<br />
Lòt Pwodwi Biyolojik<br />
Anpil kote nan kominote yo<br />
toupatou nan peyi a te resevwa lèt<br />
menas enntraks. Pi fò nan yo se te<br />
anvlòp vid epi kèk lòt te gen pwodwi<br />
ki sanble ak poud. Objektif enfòmasyon<br />
sa yo se pou bay konsèy<br />
sou sa pou moun fè lè ka konsa rive.<br />
Pa Pèdi Tèt Ou<br />
Pwodwi Enntraks yo ka lakòz<br />
infeksyon sou po kò moun, nan trip<br />
ak lestomak oubyen nan poumon<br />
moun. Pou sa rive, fòk pwodwi a<br />
rantre nan blesi po kò moun nan,<br />
moun nan vale, oubyen respire<br />
pwodwi a sou fòm pousyè fen ki<br />
mele ak gaz nan lè a. Yo ka anpeche<br />
maladi a rantre sou moun ki te gen<br />
kontak ak pwodwi enntraks la si<br />
yo trete moun nan byen vit ak<br />
antibyotik ki bon pou yon ka konsa.<br />
Enntraks pa kontaje; li pa sòti sou<br />
yon moun ale sou yon lòt.<br />
Pou enntraks gen efikasite kòm<br />
yon pwodwi ki mal pou moun<br />
detekte, fòk yo mete l sou fòm<br />
pousyè fen ki gen yon gaz ladan.<br />
Se yon bagay ki difisil pou yo fè<br />
epi sa mande anpil konesans teknik<br />
ak aparèy espesyal. Si yon moun<br />
respire ti pousyè fen sa a yo, li ka<br />
pran yon enfeksyon nan poumon<br />
ki ka touye l, men si yo remake sa<br />
byen vit epi bay moun nan trètman<br />
byen vit sa ka sove la vi moun nan.<br />
Si ou resevwa yon lèt oubyen<br />
yon pake dwòl ki gen yon mesaj<br />
sou li pou menase moun tankou<br />
“Enntraks” (Anthrax):<br />
• Pa souke oubyen vide sa ki nan<br />
ankenn anvlòp oubyen pake dwòl.<br />
• Mete anvlòp la oubyen pake a<br />
nan yon bak plastik oubyen nan<br />
yon lòt bagay pou anpeche sa ki<br />
ladan yo filtre deyò.<br />
• Si ou pa gen anyen pou mete yo,<br />
kouvwi anvlòp la oubyen pake a<br />
ak nenpòt bagay (tankou rad,<br />
papye, manmit ou mete fatra) epi<br />
pa leve kouvèti a!<br />
• Sòti nan chanm nan epi fèmen pòt<br />
la oubyen zonn nan pou anpeche<br />
lòt moun rantre (sa vle di fè lòt<br />
moun rete lwen).<br />
• Lave men ou ak savon epi dlo pou<br />
anpeche ankenn poud touche figi ou<br />
Sa Ou Dwe Konnen Sou Enntraks (Anthrax)<br />
• Si ou lakay ou, rapòte sa k pase<br />
bay polis<br />
• Si ou nan travay, rapòte sak pase<br />
bay polis zonn nan epi fè otorite<br />
sekirite bilding ou an oubyen yon<br />
sipèvizè ki pi wo ki la konn sa.<br />
• Fè yon lis tout moun ki te nan<br />
chanm nan oubyen nan zonn nan<br />
lè yo te dekouvwi lèt oubyen pake<br />
dwòl sa a. Renmèt lis la bay ni<br />
otorite sante piblik ni otorite ki<br />
responsab pou fè respekte lalwa<br />
nan zonn nan pou yo ka pran<br />
aksyon pou fè envestigasyon epi<br />
di moun sa pou yo fè.<br />
Anvlòp Ki Gen Poud Ladan<br />
Yo ak Lè Gen Poud Atè<br />
• Anplis prekosyon nou bay anvan<br />
yo, me sa ou ta dwe fè ankò:<br />
• Ranmanse tout rad ki kontamine<br />
anpil sito posib epi mete yo nan<br />
yon bag plastik oubyen nan yon<br />
lòt bagay ou ka fèmen byen sere.<br />
Ou dwe renmèt rad sa a yo bay<br />
otorite ki vini pou ijans nan pou<br />
yo fè sa ki nesesè ak yo.<br />
• Benyen ak savon epi dlo sito<br />
posib. Pa mete kloròks oubyen lòt<br />
desenfektan sou po kò ou.<br />
Kouman Pou Fè Rekonèt Yon<br />
Lèt Oubyen Yon Pake Dwòl?<br />
Me kèk nan siy yon lèt oubyen<br />
yon pake ki parèt dwòl:<br />
• Plis tenb pase sa ki nesesè<br />
• Yo ekri adrès la alamen oubyen<br />
yo tape l tou mal<br />
• Tit yo pa kòrèk<br />
• Tit yon pozisyon san non yon moun<br />
• Yo mal ekri mo tout moun konnen<br />
• Tach lwil, anvlòp la oubyen pake<br />
a pèdi koulè oubyen l gen yon<br />
odè dwòl<br />
• Moun nan pa mete adrès kote<br />
pou yo voye repons ba li<br />
Chache Kote Danje Yo Ye andedan Kay La Rès lekti paj 3<br />
kote ekipman elektrik, aparèy ki<br />
mache ak gaz oubyen materyèl ki<br />
ka pran dife.<br />
• Ranmase gazon ou te koupe ki<br />
sèch, branch bwa ak lòt plant<br />
sovaj ki sou pwopriyete a.<br />
• Netwaye epi repare chemine, tiyo,<br />
trou vid nan mitan de bakay ki<br />
konekte ansanm, epi tiyo pou gaz.<br />
• Mete aparèy ch<strong>of</strong>aj ak bouji lwen<br />
rido ak mèb.<br />
• Mete aparèy ch<strong>of</strong>aj pòtatif sou<br />
yon bagay ki plat lwen kote anpil<br />
moun ap pase (achte aparèy<br />
ch<strong>of</strong>aj pòtatif ki gen switch<br />
otomatic pou fèmen l epi pa<br />
sèvi ak yon bann kòd elektrik).<br />
Techeke Ekipman Sekirite Ou<br />
• Mete omwens yon aparèy pou<br />
detekte lafenmen sou chak etaj kay<br />
la, sitou pre chanmakouche yo.<br />
Tcheke yo chak mwa epi chanje<br />
pil yo omwens yon fwa nan ane a.<br />
• Mete lakay ou omwens yon ponp<br />
pou tenyen dife (modèl A-B-C).<br />
Kenbe l an bonneta epi rechaje l<br />
dapwe jan konpayi ki te fè l la<br />
mande. Montre tout moun nan<br />
famiy ou ki kote l ye epi kouman<br />
pou sèvi ak li.<br />
Mache nan tout kay ou epi<br />
tcheke pou wè tout bagay ki<br />
ka glise oubyen tonbe.<br />
• Fikse byen solid nan mi aparèy<br />
pou ch<strong>of</strong>e dlo, gwo aparèy, etajè<br />
pou liv, lòt mèb ki wo epi ki lou,<br />
etajè, mirwa, epi foto.<br />
• Si aparèy pou ch<strong>of</strong>e dlo a mache<br />
ak gaz, konekte l nan yon tiyo gaz<br />
ki ka pèmèt ou deplase l.<br />
• Mete bagay ki lou oubyen gwo yo<br />
sou etajè ki pi ba yo.<br />
• Mete krochèt, seri ou byen lòt bagay<br />
ki ka pèmèt ou fèmen pòt bifèt yo.<br />
• Bay aparèy ki mache ak gaz yo<br />
bonjan sipò epi sèvi ak koneksyon<br />
ki ka pèmèt ou deplase yo.<br />
• Atache limyè plafon yo byen solid.<br />
• Pandye bakay ki lou tankou foto,<br />
mirwa lwen kabann ak kote moun<br />
chita.<br />
• Repare nenpòt kote ki fann nan<br />
plafon oubyen nan planche<br />
Tcheke tout sa ki itil anpil<br />
nan kay la tankou elektrisite,<br />
gaz ak dlo.<br />
• Chache jwenn kote switch<br />
prensipal pou koupe kouran an<br />
ye, kote pou fèmen dlo a, epi<br />
kote pou fèmen gaz natirèl la.<br />
• Plis pwa pase sa ki nesesè<br />
• Yon bò anvlòp la pi gwo pase lòt<br />
bò a oubyen l pa plat<br />
• Fil ki vle pèse anvlòp la oubyen<br />
papye aliminyòm<br />
• Anpil materyèl pou pwoteje sa ki<br />
nan anvlòp la tankou tep, riban<br />
elatriye.<br />
• Bagay ki sou anvlòp la ki ka<br />
detounen atansyon moun<br />
• Bakay kap sonnen nan anvlòp la<br />
• Mesaj pou anpeche lòt moun<br />
manyen anvlòp la tankou<br />
“Pèsonèl” oubyen “konfidansyèl”<br />
• So lapòs mete sou anvlòp la gen<br />
yon vil ak yon eta ladan l ki pa<br />
menm ak vil epi adrès ak moun<br />
nan bay pou yo voye repons ba li.<br />
Pou jwenn plis enfòmasyon, ou ka<br />
vizite www.tallytown.com/redcross<br />
oubyen rele Lakwa Wouj zonn ou an.<br />
• Kontakte konpayi elektrik, gaz<br />
ak dlo nan zonn nan pou yo ba<br />
ou enfòmasyon sou kouman pou<br />
fèmen yo. Montre moun nan<br />
fanmiy ou ki lè epi kouman pou<br />
yo fèmen yo.<br />
• Netwaye zonn kote switch yo ye<br />
pou pèmèt moun ka rive kote yo<br />
ye a pi fasil.<br />
• Mete yon gwo kle oubyen zouti<br />
espesyal bò kote tiyo oubyen yon<br />
lòt kote ki tou pre wobinè prensipal<br />
pou fèmen gaz ak dlo.<br />
• Pentire wobinè prensipal pou<br />
fèmen gaz ak dlo an ak penti blan<br />
oubyen penti ki reflete limyè pou<br />
pèmèt moun wè yo pi fasil.<br />
Epi an dènye, sa pa vle di sa pa<br />
gen enpòtans, fè plan sou kouman<br />
pou sòti kite kay la si gen yon<br />
kouri. Chache jwenn omwens de<br />
kote pou sòti nan chak chanm. Pa<br />
kite anyen devan pòt nan koulwa<br />
epi sou eskalye ki ka anpeche moun<br />
pase. Fè repetisyon sou sa pou<br />
moun nan kay la fè si gen yon ijans.<br />
Fè repetisyon sou sa pou fè ni pandan<br />
lajounen ni pandan lannwit, epi<br />
chwazi yon kote ki gen sekirite deyò<br />
kay la pou tout moun rankontre.<br />
www.fema.gov
20<br />
ANVAN<br />
Chache konnen ki sa teworis ye.<br />
• Teworis yo chache bagay ki avidèy pou yo<br />
atake kote yo mèt la men moun pa detekte yo<br />
tankou nan ayewopò entènasyonal yo, gwo vil<br />
yo, nan gwo evènman entènasyonal yo, pak<br />
pou touwis ak pou moun ki nan vakans, epi<br />
gwo moniman oubyen bilding ki popilè anpil.<br />
• Chache konnen diferan kalite taktik tèworis<br />
sèvi pou atake tankou eksplozif, kidnape, sezi<br />
avyon, mete dife, epi tire.<br />
• Pou prepare pou pran aksyon lè gen yon atak<br />
teworis ou mèt sèvi ak anpil nan menm teknik<br />
yo sèvi pou prepare pou lòt dezas yo.<br />
• Rete eveye epi gade sa ka p pase toutotou kote<br />
ou ye a. Aktivite teworis la limenm montre ka<br />
gen yon atak san pa gen tan pou yo bay<br />
avètisman oubyen yon ti tan tou kout pou yo<br />
avèti moun.<br />
• Pran prekosyon lè ou ap vwayaje. Gade pou wè<br />
si gen aktivite dwòl oubyen ki pa òdinè. Pa<br />
pran pake nan men moun ou pa konnen. Pa<br />
leve kite malèt ou ak lòt bagay ou pote san ou<br />
pa gen yon moun pa ou ka p siveye yo.<br />
• Chache konnen kote pòt pou sòti nan ijans yo<br />
ye. Panse davans sou fason pou kouri sòti byen<br />
vit nan yon bilding, nan tren anba tè oubyen<br />
nan yon kote piblik ki gen anpil moun. Chache<br />
konnen kote eskalye yo ye.<br />
• Enspekte tout zonn kote ou ye a. Gade tout<br />
kote ki gen bagay ki ka kraze, ki ka glise, ki ka<br />
tonbe oubyen kase si gen yon eksplozyon.<br />
Preparasyon Pou Eksplozyon<br />
Nan Yon Bilding<br />
Lè teworis yo sèvi ak materyèl ki ka eksploze<br />
sa ka lakòz bilding kraze epi pran dife. Me sa<br />
moun ka p viv oubyen travay nan yon bilding<br />
ki gen anpil etaj ka fè:<br />
• Li enstriksyon sou fason pou sòti nan ijans.<br />
Chache konnen kote pòt pou sòti lè gen dife<br />
yo ye.<br />
• Kenbe ponp pou tenyen dife yo nan bon<br />
kondisyon pou yo ka travay. Konnen kote<br />
yo ye, epi kouman pou sèvi ak yo. Aprann<br />
kouman pou bay premye swen. Kontakte<br />
biwo Lakwa Wouj Ameriken nan zonn nan<br />
pou jwenn plis enfòmasyon.<br />
• Mete bagay sa a yo nan yon kote fiks sou chak<br />
etaj nan bilding nan:<br />
• Radyo pòtatif ki mache ak pil epi pil derechanj.<br />
• Plizyè flach ak pil derechanj<br />
PREPARASYON POU DEZAS<br />
Teworis<br />
• Bwat materyèl premye swen ak liv sou fason<br />
pou sèvi yo<br />
• Plizye chapo di<br />
• Tep ki reflete limyè pou bare zonn ki gen<br />
danje yo.<br />
Menas Ak Bonb<br />
Si ou resevwa nouvèl yon menas ak bonb,<br />
mande moun ki rele nan telefòn nan tout enfòmasyon<br />
li ka ba ou. Mande moun nan pou l rete<br />
nan telefòn nan epi anrejistre tout sa la p di. Rele<br />
polis epi fè administratè bilding nan konn sa.<br />
Apre yo fin ba ou nouvèl gen yon menas ak<br />
bonb, pa touche ankenn pake ki sanble dwòl.<br />
Netwaye zonn kote pake dwòl la ye a epi rele<br />
polis toutswit. Lè ou ap kouri sòti nan yon<br />
bilding nan ijans, pa kanpe devan fenèt oubyen<br />
lòt kote ki ka gen danje. Pa bare twotwa oubyen<br />
ri otorite pou ijans yo ap bezwen sèvi.<br />
PANDAN<br />
• Lè gen yon eksplozyon nan yon bilding, sòti<br />
kite bilding nan ak otan vitès ou kapab epi ak<br />
tout sanfwa posib.<br />
• Kouvwi bouch ou ak nen ou ak yon twal mouye.<br />
• Lè ou ap pwoche yon pòt ki fèmen, sèvi ak plat<br />
men ou epi bra ou pou tcheke tanperati pati<br />
anba, nan mitan ak anwo pòt la. Si l pa cho,<br />
kole sou pòt la epi louvwil dousman. Si lè ou<br />
touche l ou wè l cho, pa lovwi pòt la — chache<br />
yon lòt wout pou sòti.<br />
• Gwo lafenmen ak gaz pwazon rasanble dabò<br />
nan plafon. Rete tout tan anba lafenmen an.<br />
APRE<br />
Si krabinay bare ou:<br />
• Sèvi yon flach.<br />
<strong>Elder</strong> Update<br />
Jen <strong>2003</strong> Nimewo Espesyal<br />
• Rete kote ou ye a pou pa voye pousyè monte.<br />
Kouvwi bouch ou ak yon mouchwa obyen<br />
yon moso twal.<br />
• Frape sou yon tiyo oubyen sou yon mi pou<br />
pèmèt moun kap eseye sove moun yo tande<br />
kote ou ye. Sèvi ak yon souflèt si ou jwenn<br />
yonn. Rele sèlman si pa gen lòt ayen ou ka<br />
fè — lè yon moun rele sa ka lakòz li respire<br />
bon kou pousyè ki fè l malad.<br />
Ede Moun Ki Viktim<br />
• Moun ki pa te resevwa antrènman pou sa pa<br />
dwe eseye sove moun ki andedan yon bilding<br />
ki tonbe. Tann moun ki responsab ijans rive.<br />
Pwodwi Chimik Ki Gen Danje<br />
Pwodwi chimik ki gen danje se gaz, likid<br />
oubyen lòd bagay solid ki gen pwazon ladan yo<br />
ki ka pwazonnen oubyen touye moun, zannimo<br />
oubyen plant. Pifò pwodwi chimik ki gen danje<br />
ka lakòz gwo blesi oubyen lanmò.<br />
Gwosè blesi yo depann sou kalite ak kantite<br />
pwodwi chimik yo sèvi, epi kantite tan moun<br />
rete pre pwodwi yo.<br />
Sizoka ta gen yon atak ak pwodwi chimik<br />
ki gen danje, otorite yo ta p di tout moun si yo<br />
dwe chache pwoteksyon kote yo ye a epi fèmen<br />
bilding nan oubyen si yo dwe deplase toutswit.<br />
Pwodwi chimik ki gen danje ka touye moun ki<br />
nan zonn kote yo gaye a. Si yon moun kite kote<br />
ki gen pwoteksyon pou ale sove oubyen ede yon<br />
lòt moun ka yon desizyon ki lakòz li mouri. Pa<br />
gen ankenn èd yon moun ki pa antrene pou sa<br />
ka bay ki ka gen valè pou moun ki viktim yon<br />
atak pwodwi chimik ki gen danje.<br />
Òga-n Biyolojik Ki Gen Danje<br />
Òga-n biyolojik ki gen danje se òga-n vivan<br />
ki ka fè moun, zannimo ak plant malad.<br />
Akòz yo pa ka nesesèman detekte òga-n<br />
biyolojik ki gen danje epi òga-n sa a yo ka pran<br />
tan pou yo grandi pou bay maladi, li preske<br />
enposib pou konnen si te gen yon atak biyolojik.<br />
Si otorite gouvènman yo rive gen enfòmasyon<br />
sou yon atak biyolojik pa mwayen yon detektif<br />
oubyen avètisman teworis voye, li posib anpil<br />
yo ka mande tout moun pou oubyen chache<br />
pwoteksyon kote yo ye a epi fèmen bilding nan<br />
oubyen pou tout moun deplase toutswit.<br />
Yon moun ki pran yon atak òga-n biyolojik ki<br />
gen danje bezwen swen medikal nan men yon<br />
pw<strong>of</strong>esyonèl medikal toutswit. Gen kèt òga-n ki<br />
kontaje, yo ka bezwen izole malad la. Anplis kèk<br />
lopital ka pa resevwa malad sa a yo akòz krentif<br />
pou yo pa kontamine pasyan ak moun ka p<br />
travay nan lopital la.<br />
www.fema.gov
<strong>Elder</strong> Update<br />
Jen <strong>2003</strong> Nimewo Espesyal PREPARASYON POU DEZAS 21<br />
Infòmasyon ak referans<br />
1-800-96-ELDER<br />
(800-963-5337)<br />
Ou ka jwenn enfòmasyon sou sèvis ak aktivite pou granmoun aje lè ou rele nimewo<br />
telefòn ki bay enfòmasyon ak sèvis referans pou ede granmoun age nan chak kanton<br />
Florid yo. Pou moun ki soud oubyen bèbè, yo ka rele tout telefòn pou ede granmoun<br />
aje yo pa mwayen Florida Relay lè yo annik rele 711 nenpòt kote nan eta Florid la.<br />
Ajans Rejyonal Sou Vyeyès nan Florid (kanton kote ki gen sèvis)<br />
Northwest Florida Area<br />
Agency on Aging<br />
3300 Pace Boulevard, Suite 200<br />
Pensacola, FL 32505<br />
850-595-5428<br />
(Escambia, Okaloosa, Santa Rosa, and<br />
Walton Counties)<br />
Area Agency on Aging<br />
<strong>of</strong> North Florida, Inc.<br />
2639 N. Monroe St., Suite 145-B<br />
Tallahassee, FL 32303<br />
850-488-0055 • 1-866-467-4624<br />
(Bay, Calhoun, Franklin, Gadsden,<br />
Gulf, Holmes, Jackson, Jefferson, Leon,<br />
Liberty, Madison, Taylor, Wakulla, and<br />
Washington Counties)<br />
Mid Florida Area<br />
Agency on Aging<br />
5700 S.W. 34th St., Suite 222<br />
Gainesville, FL 32608<br />
352-378-6649 • 1-800-262-2243<br />
(Alachua, Bradford, Citrus, Columbia,<br />
Dixie, Gilchrist, Hamilton, Hernando,<br />
Lafayette, Lake, Levy, Marion, Putnam,<br />
Sumter, Suwannee, and Union Counties)<br />
Northeast Florida Area<br />
Agency on Aging<br />
4401 Wesconnett Blvd., 2nd Floor<br />
Jacksonville, FL 32210-7387<br />
904-777-2106 • 1-888-242-4464<br />
(Baker, Clay, Duval, Flagler, Nassau,<br />
St. Johns, and Volusia Counties)<br />
Area Agency on Aging<br />
<strong>of</strong> Pasco-Pinellas<br />
9887 Fourth Street North<br />
Suite 100<br />
St. Petersburg, FL 33702<br />
727-570-9696<br />
(Pasco and Pinellas Counties)<br />
West Central Florida Area<br />
Agency on Aging<br />
5911 Breckenridge Pkwy., Suite B<br />
Tampa, FL 33610<br />
1-800-336-2226 • 813-740-3888<br />
(Hardee, Highlands, Hillsborough,<br />
Manatee, and Polk Counties)<br />
Senior Resource Alliance<br />
988 Woodcock Road, Suite 200<br />
Orlando, FL 32803<br />
407-228-1800<br />
(Brevard, Orange, Osceola, and<br />
Seminole Counties)<br />
Senior Solutions<br />
<strong>of</strong> Southwest Florida<br />
2285 First Street<br />
Fort Myers, FL 33901<br />
239-332-4233<br />
(Charlotte, Collier, DeSoto, Glades,<br />
Hendry, Lee, and Sarasota Counties)<br />
Area Agency on Aging <strong>of</strong> Palm<br />
Beach/Treasure Coast, Inc.<br />
1764 N. Congress Avenue, Suite 201<br />
West Palm Beach, FL 33409<br />
561-684-5885<br />
(Indian River, Martin, Okeechobee,<br />
Palm Beach, and St. Lucie Counties)<br />
Area Agency on Aging<br />
<strong>of</strong> Broward County<br />
5345 N.W. 35th Ave.<br />
Ft. Lauderdale, FL 33309<br />
954-714-3456<br />
(Broward County)<br />
Alliance for Aging<br />
9500 S. Dadeland Blvd., Suite 400<br />
Miami, FL 33156<br />
305-670-6500<br />
(Miami-Dade and Monroe Counties)<br />
Si ou bezwen enfòmasyon sou oubyen referans pou yon ajans ki bay<br />
sèvis andeyò Florid, rele Sèvis Nasyonal pou Ede Jwenn Swen Pou<br />
Granmoun Aje nan (800) 677-1116. Yon espesyalis pou enfòmasyon<br />
va ede ou depi lendi rive vandredi depi 9 è nan maten rive 11 diswa lè<br />
pati lès Etazini. Pou moun ki sèvi aparèy telekominakasyon pou<br />
moun soud (TDD), yo ka rele tout telefòn pou ede granmoun aje yo<br />
ak telefòn Sèvis Nasyonal pou Ede Jwenn Swen Pou Granmoun Aje<br />
yo pamwayen Sèvis Florida Relay nan (800) 955-8771.<br />
Tanpwi rele nimewo telefòn ki nan zonn ou sou lis<br />
sa a pou enfòmasyon ak referans<br />
LIS TELEFÒN POU EDE GRANMOUN AJE NAN FLORID<br />
Alachua ................... 800-262-2243<br />
Baker ...................... 888-242-4464<br />
Bay .......................... 866-467-4624<br />
Bradford.................. 800-262-2243<br />
Brevard ................... 321-631-2747<br />
Broward .................. 954-714-3464<br />
Calhoun .................. 866-467-4624<br />
Charlotte ................ 866-505-4888<br />
Citrus ..................... 800-262-2243<br />
Clay......................... 888-242-4464<br />
Collier..................... 866-505-4888<br />
Columbia ................ 800-262-2243<br />
DeSoto ................... 866-505-4888<br />
Dixie ....................... 800-262-2243<br />
Duval ...................... 888-242-4464<br />
Escambia ................. 866-531-8011<br />
Flagler ..................... 888-242-4464<br />
Franklin ................... 866-467-4624<br />
Gadsden .................. 866-467-4624<br />
Gilchrist .................. 800-262-2243<br />
Glades..................... 866-505-4888<br />
Gulf......................... 866-467-4624<br />
Hamilton ................. 800-262-2243<br />
Hardee .................... 800-336-2226<br />
Hendry.................... 866-505-4888<br />
Hernando................ 800-262-2243<br />
Highlands ................ 800-336-2226<br />
Hillsborough ............ 800-336-2226<br />
Holmes ................... 866-467-4624<br />
Indian River ............. 561-383-1112<br />
Jackson.................... 866-467-4624<br />
Jefferson .................. 866-467-4624<br />
Lafayette.................. 800-262-2243<br />
Lake ........................ 800-262-2243<br />
Lee.......................... 866-505-4888<br />
Leon........................ 866-467-4624<br />
Lis telefòn pou chak kanton<br />
Levy ........................ 800-262-2243<br />
Liberty .................... 866-467-4624<br />
Madison................... 866-467-4624<br />
Manatee .................. 800-336-2226<br />
Marion .................... 800-262-2243<br />
Martin ..................... 561-383-1112<br />
Miami-Dade............. 305-670-4357<br />
Monroe ................... 305-670-4357<br />
Nassau .................... 888-242-4464<br />
Okaloosa................. 866-531-8011<br />
Okeechobee............ 561-383-1112<br />
Orange.................... 407-849-2356<br />
Osceola................... 407-849-2356<br />
Palm Beach:<br />
in-county............................... 211<br />
out-<strong>of</strong>-county......... 561-383-1112<br />
Pasco:<br />
in-state .................. 800-861-8111<br />
out-<strong>of</strong>-state............ 727-576-1533<br />
Pinellas .................... 727-576-1533<br />
Polk......................... 800-336-2226<br />
Putnam.................... 800-262-2243<br />
Santa Rosa............... 866-531-8011<br />
Sarasota .................. 866-505-4888<br />
Seminole ................. 407-849-2356<br />
St. Johns................... 888-242-4464<br />
St. Lucie................... 561-383-1112<br />
Sumter .................... 800-262-2243<br />
Suwannee ................ 800-262-2243<br />
Taylor ...................... 866-467-4624<br />
Union...................... 800-262-2243<br />
Volusia..................... 888-242-4464<br />
Wakulla ................... 866-467-4624<br />
Walton.................... 866-531-8011<br />
Washington ............. 866-467-4624<br />
Telefòn pou ede granmoun aje ka ede moun ki pa pale angle yo<br />
Lè yo rele telefòn pou ede granmoun aje yo, granmoun<br />
aje nan Florid ka jwenn sèvis pou enfòmasyon ak<br />
referans pa mwayen liy telefòn pou lang. Entèprèt sou<br />
telefòn bay asistans andirèt sou telefòn pandan yo ap<br />
tradi angle nan plis pase 148 lang diferan.<br />
Eske ou enkyete moun ka maltrete yon granmoun aje ki paran ou oubyen<br />
zanmi ou? Ou ka rapòte ka abi ou konnen oubyen ou sispèk; sèlman rele<br />
telefòn dirèk Eta Florid la nan 1-800-96-ABUSE (962-2873).
22<br />
Deklarasyon Misyon<br />
Pou kreye yon anbyans ki<br />
bay granmoun aje nan<br />
Florid yo opòtinite pou<br />
chwazi, ki sipòte endepandans<br />
yo epi pèmèt yo rete<br />
nan kominote yo pou tout<br />
lavi yo.<br />
Vizyon:<br />
Chwa an Ò<br />
Pou sèvi yon lidè pou tout<br />
peyi a nan ede granmoun<br />
aje yo pou yo vyeye lakay yo,<br />
ak diyite, objektif, sekirite,<br />
epi nan yon kominote ki<br />
trete yo tankou zanmi.<br />
Prensip<br />
■ Kompasyon<br />
■ Responsabilite<br />
■ Sipò pou moun kap<br />
bay swen<br />
■ Kalite<br />
■ Bon rapò ant plizye<br />
jenerasyon<br />
■ Kolaborasyon kòm asosye<br />
■ Aksepte tout moun<br />
PREPARASYON POU DEZAS<br />
Preparasyon Pou Dezas pou Granmoun Aje<br />
Rès lekti paj 1<br />
oksijèn ta dwe tcheke ak sèvis ki<br />
bay yo oksijèn nan pou konnen sa<br />
pou fè nan ka ijans. Si ou deplase,<br />
sonje pou pran medikaman ou ak<br />
tout enfòmasyon ou genyen ekri<br />
yon kote sou sa pou fè pou pran<br />
swen tèt ou. Pou granmoun aje yo<br />
ka p viv nan nòsengwoum, nan<br />
yon kay ki bay granmoun asistans<br />
(ALF) oubyen nan yon pansyon,<br />
yo ta dwe kontakte administratè a<br />
pou mande enfòmasyon sou plan<br />
dezas ak evakasyon yo genyen pou<br />
enstitisyon sa a.<br />
Pou sekirite ou epi pou mete tèt<br />
ou alèz, ou dwe genyen pwovizyon<br />
pou ijans ranje nan yon sèl kote<br />
anvan yon dezas frape. Ou ta dwe<br />
rasanble kont pwovizyon ki ka dire<br />
twa jou pou pi piti. Ou ta dwe mete<br />
pwovizyon yo nan yon bagay ou ka<br />
sèvi epi pote fasil, tankou yon sak<br />
pou do oubyen yon sak militè sèvi<br />
ak yon idantifikasyon kole sou li.<br />
Pwovizyon Ijans Anjeneral<br />
• Pwovizyon dlo – yon galon pa<br />
jou pou chak moun nan yon<br />
bagay ki byen fèmen, ki pa ka<br />
kraze epi ki fasil pou moun sèvi.<br />
• Pwovizyon manje ki pap gade<br />
ladan yo dwe genyen nenpòt<br />
manje espesyal ou ka bezwen.<br />
• Radyo ki mache ak pil epi flach<br />
ak plis pil<br />
• Rad derechanj, ekipman pou<br />
lapli, ak soulye solid<br />
• Dra oubyen sak pou mete atè<br />
pou dòmi<br />
• Yon trouso kle anplis<br />
• Lajan likid, kad kredi, epi lajan<br />
monnen pou sèvi telefòn piblik<br />
• Pwovizyon pou ijèn kò<br />
• Telefòn pou fanmiy ak zanmi kap<br />
viv ni nan zonn nan ni lòt kote<br />
• Non ak nimewo telefòn ajan<br />
asirans<br />
Pwovizyon pou Bezwen<br />
medikal ou<br />
• Valiz materyèl premye swen<br />
• Medikaman yo te preskri ou,<br />
lis medikaman ak ki kantite<br />
pou pran, epi yon lis tout sa ou<br />
alèji ak yo<br />
• Yon linèt an plis<br />
• Plis pil pou aparèy pou tande<br />
• Lis mak ak nimewo fabrik tout<br />
aparèy medikal, pesmekè ladan<br />
l tou<br />
• Kat asisrans ak kat Medikè<br />
• Lis doktè ak fanmiy oubyen<br />
zanmi yo dwe rele si ou blese<br />
Li ka nesesè pou ale nan yon<br />
kote pou pwoteksyon, sitou si<br />
dezas la afekte yon gran kantite<br />
moun epi/oubyen yo espere ijans<br />
la va dire plizyè jou. Granmoun<br />
aje ka debouye yo pi byen ak<br />
kondisyon nan yon chèltè, nap<br />
repete sa ankò, si yo genyen yon<br />
bon jan plan. Si ou gen pou deplase,<br />
pran bwat pwovizyon dezas ou,<br />
epi fèt si ou fèmen pòt ou. Si yo ap<br />
ba ou swen lakay ou, fè aranjman<br />
ak moun kap ba ou swen an pou<br />
sa ou dwe fè nan yon evakasyon.<br />
Pa bliye pou fè otorite yo konnen<br />
nenpòt bezwen ou ka genyen<br />
anvan you dezas frape. Yo va fè<br />
tout sa yo kapab pou ede ou epi<br />
mete ou alèz. Epi si ou sèten ou<br />
gen kont tan (nan plis ka ou ta<br />
dwe gen plis tan, si ou rete<br />
enfòme), fè lòt moun konnen ki<br />
lè ou deplase epi ki kote ou prale.<br />
Fè aranjman pou zannimo – yo pap<br />
resevwa yo nan chèltè piblik yo.<br />
Epi, si ou gen tan, fèmen dlo, gaz<br />
ak elektrisite si yo mande pou fè sa<br />
epi si ou konnen ki jan pou fè l. Se<br />
yon pw<strong>of</strong>esyonèl ki dwe rekonekte<br />
gaz la.<br />
www.tallytown.com/redcross<br />
<strong>Elder</strong> Update<br />
Jen <strong>2003</strong> Nimewo Espesyal<br />
Eske Ou Te Konnen?<br />
• Yon kout zeklè ka frape bakay<br />
ki nan yon distans 10 kilomèt<br />
anmwayenn<br />
• Tanperati you kout zeklè ka<br />
rive nan 50.000 degre<br />
Fahrenheit. Menm fasad solèy<br />
la pa cho konsa (apeprè 11.000<br />
degre Farenheit).<br />
• Yon tanpèt anmwayenn ka<br />
kouvwi yon zonn ki gen 10-16<br />
kilomèt nan lajè.<br />
• Yon tanpèt anmwayenn ka<br />
deplase ak yon vitès 40 kilomèt<br />
pa è.<br />
• Depi gen 16 kilomèt ki separe<br />
oumenm ak pwent yon tanpèt,<br />
ou nan danje toutswit akòz<br />
posibilite pou gen kout zeklè<br />
ki sòti nan gwo nwaj ki sou tèt<br />
bò kote tanpèt la ye a. Akòz<br />
sa, anpil moun zeklè touye ak<br />
blese se bò kote syèl la byen<br />
klè sou tèt yo.<br />
• Anmwayenn, moun ka tande<br />
loray yon tanpèt sèlman nan<br />
yon distans 5 - 7 kilomèt, sa<br />
depann sou imidite, zonn nan<br />
ak kèk lòt faktè ankò.<br />
• Apeprè gen 100.000 tanpèt ki<br />
pase Ozetazini chak ane.<br />
• Apeprè 10% nan tanpèt yo<br />
mache ak kont danje ki pote<br />
gwo van, inondasyon, epi<br />
toubiyon.<br />
• Tanpèt lakòz anmwayenn 200<br />
mò ak 700 blese Ozetazini<br />
chak ane.<br />
• Nan tout peyi a gen yon kay<br />
ki pran dife chak 67 segond.<br />
• Te gen apeprè 472.000 dife nan<br />
pwopriyete kote moun rete<br />
nan ane 1992, sa te lakòz 3.750<br />
moun pèdi la.<br />
http://elderaffairs.state.fl.us
<strong>Elder</strong> Update<br />
Jen <strong>2003</strong> Nimewo Espesyal PREPARASYON POU DEZAS 23<br />
Pwazon nan Pwodwi Chimik<br />
Pwazon nan pwodwi chimik se<br />
yon ijans ki ka lakòz lanmò.<br />
Ou ta dwe konnen sentòm<br />
pwazon pwodwi chimik epi ki sa<br />
pou fè si oumenm oubyen yon<br />
moun ou konnen ta pran nan yon<br />
pwazon konsa. Me sentòm ki<br />
mache ak pwazon pwodwi chimik<br />
kit moun nan bwè pwazon an,<br />
manyen l, oubyen respire l:<br />
• Difikilte pou respire<br />
• Maltèt oubyen li wè pal<br />
• Je, po kò ak gòg grate<br />
• Moun nan pa ka mache dwat<br />
oubyen li pa ka kenbe kò l<br />
• Kranp nan lestomak oubyen dyare<br />
• Chanjman nan koulè po kò moun<br />
nan<br />
• Toudisman<br />
• Moun nan ap aji yon jan dwòl<br />
Si ou panse ou te pran yon<br />
pwazon pwodwi chimik, rele Sant<br />
Kontròl Pwazon nan 911 oubyen<br />
operatè a dapre regleman zonn ou.<br />
Si ou wè oubyen santi yon bagay<br />
ou panse ka gen danje, oubyen si ou<br />
rankontre yon moun vapè ki gen<br />
pwazon anvayi, premye sa pou fè se<br />
pou fè si ou pa viktim oumenm. Si<br />
ou rete nan kote danje a ye epi pran<br />
pwazon an oubyen ou vin pèdi<br />
konesans, ou pa p ka fè anyen pou<br />
tèt ou oubyen pou nenpòt lòt moun.<br />
Lè gen yon ijans pwazon<br />
chimik:<br />
• Voye yon moun rele Sèvis<br />
Medikal Ijans toutwit.<br />
• Di operatè a kote ijans la ye epi<br />
bay nimewo telefòn nan kote ou<br />
ap rele a.<br />
• Esplike sa ki te rive, konbe moun<br />
ki afekte epi ki sa moun ap fè pou<br />
ede yo.<br />
• Rete nan telefòn nan jiskaske<br />
operatè a di ou pou fèmen.<br />
Si ou te pran yon klas premye<br />
swen oubyen CPR, epi ou santi ou<br />
gen konfyans la vi ou pa nan danje,<br />
tcheke moun nan pou wè si l pa<br />
blese pou mouri. Bay swen ki nesesè,<br />
epi ede l ak blesi pwodwi chimik yo.<br />
Pwazon Nan Pwodwi Chimik ak Lè<br />
Pwodwi Chimik Boule Yon Moun<br />
Lè Pwodwi Chimik Boule<br />
Yon moun<br />
Lè pwodwi chimik boule yon<br />
moun sa ka yon ti boule tou piti<br />
oubyen lavi moun nan ka nan danje,<br />
men bonjan trètman ka diminye<br />
chans pou moun nan fè enfeksyon<br />
ak domaj pwodwi chimik la ka<br />
lakòz. Si pwodwi chimik boule yon<br />
moun, me sa pou fè:<br />
• Retire tout rad ak bijou ki<br />
kontamine sou moun ki blese a.<br />
•Vide anpil dlo fre kap koule sou<br />
moun nan pou lave pwodwi chimid<br />
la ki sou po moun nan anatandan<br />
sekou ijans rive. Dlo ka p koule a<br />
va lave pwodwi chimik la vit vit<br />
pou anpeche blesi a vin pi mal.<br />
Sèvi ak menm trètman an pou<br />
moun ki brile nan je yo epi retire<br />
tout linèt kontak nan je moun nan.<br />
Pran prekosyon pou lave je a<br />
koumanse kote nen an koumanse.<br />
• Si ou pa gen kont dlo pwòp,<br />
bwose po moun nan ak anpil swen<br />
pou retire pwodwi chimik nan,<br />
epi pa kite l retounen tonbe sou<br />
kò moun nan. Si pwodwi chimik<br />
nan se sou figi, kou oubyen zèpòl<br />
moun nan l ye, mande malad la<br />
pou l fèmen je l anvan ou pwose<br />
pwodwi chimik la.<br />
• Kouvri blesi a lejèman ak yon twal<br />
pwòp, sèch epi ou te esterilize pou<br />
twal la pa kole sou blesi a. Pa mete<br />
ankenn medikaman sou blesi a.<br />
• Fè moun nan wè doktè toutswit.<br />
Si ou panse ou te pran bwazon<br />
nan pwodwi chimik, rele Sant<br />
Kontròl Pwazon nan 911 oubyen<br />
operatè a toutswit. Si ou pa jwenn<br />
swen medikal toutswit, retire rad<br />
ou, koumanse anwo pou desanm<br />
rive nan chosèt ou. Pran anpil<br />
prekosyon pou pa touche rad<br />
kontamine yo ak po kò ou. Mete<br />
rad yo nan yon sak plastik konsa<br />
yo pap ka kontamine lòt moun ak<br />
lòt bagay. Pran yon bon beny pou<br />
lave pwodwi chimik yo. Mete rad<br />
pwòp sou ou, epi premye opòtinite<br />
ou genyen, pote rad kontamine yo<br />
ak ou epi ale chache èd medikal.<br />
www.tallytown.com/redcross<br />
is available in braille<br />
and on cassette tape<br />
for persons with print<br />
disabilities from the<br />
Bureau <strong>of</strong> Braille and<br />
Talking Book Library.<br />
Please call<br />
1-800-226-6075 for<br />
additional information.
YonPiblikasyon Depatman Afè Granmoun Aje<br />
Rekòmandasyon Sistèm Konsèy Sekirite Nasyonal<br />
Dekrè Sekirite Nasyonal No. 3 Mezon Blanch te pibliye nan mwa mas 2002 etabli senk<br />
kondisyon menas ki montre ka gen yon atak teworis. Tou patou nan peyi a, moun ap poze<br />
kesyon tankou “Ki sa kondisyon ‘jòn’ vle di pou fanmiy?” Lakwa Wouj Ameriken te prepare<br />
rekòmandasyon ki nan lis sa a pou domèn sa a yo pou endividi ak fanmiy:<br />
DANJE YON ATAK AK AKSYON YO REKÒMANDE<br />
GWO DANJE (Wouj)<br />
• Pran aksyon yo rekòmande yo nan nivo pi ba yo<br />
• Koute radyo/TV pou enfòmasyon/lòd yo fenk bay<br />
• Se pou toujou ap veye aktivite dwòl epi rapòte l toutswit bay otorite ki apropriye.<br />
• Kontakte biznis pou chache konnen si yo kite moun al travay.<br />
• Respekte tout restriksyon otorite gouvènman lokal yo anonse pou vwayaj.<br />
• Prepare pou chache refij kote ou ye a oubyen pou deplase si otorite gouvènman lokal<br />
mande ou pou fè sa.<br />
• Fè sèvis volontè sèlman jan yo mande ou pou fè sa.<br />
• Pale sou lapèrèz timoun yo genyen konsènan atak teworis ki deja fèt oubyen ki ka rive.<br />
DANJE A WO (Oranj)<br />
• Pran aksyon yo rekòmande yo nan nivo pi ba yo<br />
• Se pou toujou ap veye aktivite dwòl epi rapòte l toutswit bay otorite ki apropriye.<br />
• Fè envantè plan dezas pèsonèl ou ak plan pou fanmiy ou.<br />
• Fèt si tout moun nan fanmiy nan konprann/pratike plan ou genyen pou kominikasyon.<br />
• Pran anpil prekosyon lè ou ap vwayaje.<br />
• Gen yon kote pou refij, materyèl nan kay la epi li yon lòt fwa ankò ti bwochi ki gen tit<br />
“Teworis: Prepare Pou Sa Ou Pa Ta p Atann.”<br />
• Si yo anonse gen bezwen, bay san nan yon sant yo kote yo chwazi pou moun bay san.<br />
• Anvan ou fè sèvis volontè, kontakte ajans la pou chache konnen ki sa yo bezwen.<br />
• Pale sou lapèrèz timoun yo genyen konsènan atak teworis ki deja fèt oubyen ki ka rive.<br />
OGMANTE (Jòn)<br />
• Pran aksyon yo rekòmande yo nan nivo pi ba yo<br />
• Se pou toujou ap veye aktivite dwòl epi rapòte l toutswit bay otorite ki apropriye.<br />
• Fèt si valiz pwovizyon pou dezas yo ranpli epi pare.<br />
• Tcheke nimewo telefòn ak adrès imel yo ki nan plan kominikasyon pèsonèl ou epi fè<br />
koreksyon si se nesesè.<br />
• Si ou pa konnen l, kontakte lekòl pou chache konnen plan pou ijans yo genyen pou<br />
bay timoun yo enfòmasyon epi ki plan yo genyen pou deplase ak yo.<br />
• Fè plan ki lòt wout pou pran pou ale/sòti nan travay/lekòl epi eseye yo.<br />
• Kontinye fè sèvis volontè<br />
VEYE (Ble)<br />
• Pran aksyon yo rekòmande yo nan nivo pi ba yo.<br />
• Se pou toujou ap veye aktivite dwòl epi rapòte l toutswit bay otorite ki apropriye.<br />
• Fè envantè pwovizyon ou genyen nan depo pou dezas epi ranplase tout sa dat yo<br />
depase.<br />
• Prepare yon plan kominikasyon pou dezas ansanm ak fanmiy/vwazen/zanmi.<br />
• Tabli yon lòt kote pou rankontre lwen kay ou ak fanmiy/zanmi.<br />
• Fè sèvis volontè epi pran avantaj opòtinite pou pran plis edikasyon sou travay volontè.<br />
BA (Vèt)<br />
• Fè biwo Lakwa Wouj nan zonn ou ba ou yon kopi bwochi “Teworis: Prepare Pou Sa<br />
Ou Pa Ta p Atann”.<br />
• Prepare yon plan dezas pèsonèl epi yon valiz pwovizyon pou dezas. Sèvi ak bwochi<br />
Lakwa Wouj “Plan Dezas Pou Fanmiy Ou” ak “Valiz Pwovizyon Dezas Pou Fanmiy<br />
Ou” pou fè sa.<br />
• Fè yon envantè opòtinite pou fè sèvis volontè nan kominote ou; chwazi yon ajans kote<br />
ou ka fè sèvis volontè epi pran premye entrènman.<br />
• Pran yon klas CPR/AED ak premye swen Lakwa Wouj ap bay.<br />
Biwo Lakwa Wouj Ameriken nan zonn ou an gen materyèl disponib pou ede ou<br />
Devlope kapasite ou pou fè preparasyon pou ijans.<br />
ARC 1462 (Rev. 8-2002) © Lakwa Wouj Nasyonal Ameriken. All Rights Reserved<br />
NON SIKLÒN TROPIKAL<br />
LANMÈ ATLANTIK<br />
Adrès Entènèt: www.nhc.noaa.gov<br />
<strong>2003</strong><br />
ANA<br />
BILL<br />
CLAUDETTE<br />
DANNY<br />
ERIKA<br />
FABIAN<br />
GRACE<br />
HENRI<br />
ISABEL<br />
JUAN<br />
KATE<br />
LARRY<br />
MINDY<br />
NICHOLAS<br />
ODETTE<br />
PETER<br />
ROSE<br />
SAM<br />
TERESA<br />
VICTOR<br />
WANDA<br />
2004<br />
ALEX<br />
BONNIE<br />
CHARLEY<br />
DANIELLE<br />
EARL<br />
FRANCES<br />
GASTON<br />
HERMINE<br />
IVAN<br />
JEANNE<br />
KARL<br />
LISA<br />
MATTHEW<br />
NICOLE<br />
OTTO<br />
PAULA<br />
RICHARD<br />
SHARY<br />
TOMAS<br />
VIRGINIE<br />
WALTER<br />
DISASTER PREPAREDNESS <strong>2003</strong><br />
Moving? Address Change? Receiving Multiple<br />
Copies? Please let us know! We want to cut<br />
unnecessary postage costs. Allow 8 to 10<br />
weeks for your address to be changed.<br />
Send this label with your corrections<br />
in a stamped envelope to:<br />
Bonni Etherton, Database Manager<br />
The Florida <strong>Department</strong> <strong>of</strong> <strong>Elder</strong> <strong>Affairs</strong><br />
P. O. Box 6750<br />
Tallahassee, FL 32314-6750<br />
Corrections: _____________________________________________________________________<br />
_________________________________________________________________________________________________<br />
_________________________________________________________________________________________________<br />
_________________________________________________________________________________________________<br />
<strong>Elder</strong> Update is a bimonthly publication<br />
mailed in-state to Florida residents at<br />
no cost to recipients. Out <strong>of</strong> state,<br />
<strong>Elder</strong> Update can be accessed at<br />
http://elderaffairs.state.fl.us.<br />
Terry F. White, Sekretè<br />
Jen <strong>2003</strong> Nimewo Espesyal<br />
Volim 12, Nimewo 7<br />
2005<br />
ARLENE<br />
BRET<br />
CINDY<br />
DENNIS<br />
EMILY<br />
FRANKLIN<br />
GERT<br />
HARVEY<br />
IRENE<br />
JOSE<br />
KATRINA<br />
LEE<br />
MARIA<br />
NATE<br />
OPHELIA<br />
PHILIPPE<br />
RITA<br />
STAN<br />
TAMMY<br />
VINCE<br />
WILMA<br />
2006<br />
ALBERTO<br />
BERYL<br />
CHRIS<br />
DEBBY<br />
ERNESTO<br />
FLORENCE<br />
GORDON<br />
HELENE<br />
ISAAC<br />
JOYCE<br />
KIRK<br />
LESLIE<br />
MICHAEL<br />
NADINE<br />
OSCAR<br />
PATTY<br />
RAFAEL<br />
SANDY<br />
TONY<br />
VALERIE<br />
WILLIAM<br />
DISASTER PREPAREDNESS <strong>2003</strong>
Change language