07.06.2013 Views

politikuri Teoria da

politikuri Teoria da

politikuri Teoria da

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

i. kveselava, v. SubiTiZe<br />

politologia<br />

(<strong>politikuri</strong> <strong>Teoria</strong> <strong>da</strong> praqtika)<br />

`teqnikuri universiteti”@


saqarTvelos teqnikuri universiteti<br />

i. kveselava, v. SubiTiZe<br />

politologia<br />

(<strong>politikuri</strong> <strong>Teoria</strong> <strong>da</strong> praqtika)<br />

<strong>da</strong>mtkicebulia stu-s<br />

sare<strong>da</strong>qcio-sagamomcemlo sabWos<br />

mier. 27.05.2009, oqmi #5<br />

Tbilisi<br />

2009


politologiis es axali saxelmZRvanelo Zvelebisagan<br />

gansxvavebiT gamoirCeva mravali TemiT <strong>da</strong> Seqmnilia bolo<br />

wlebSi gamoqveynebuli samecniero <strong>da</strong> saswavlo-meToduri<br />

literaturis gaTvaliswinebiT. saxelmZRvanelo ZiriTa<strong>da</strong>d<br />

eyrdnoba cnobili amerikeli (e. heivudi), rusi (s. soloviovi,<br />

m. makarenkovi, i. suSkovi, r. muxaevi, g. polunina <strong>da</strong> sxv.) <strong>da</strong><br />

qarTveli avtorebis (i. rexviaSvili, j. jaliaSvili,<br />

v. xoWolava, vl. WanuyvaZe, v. qobalia, m. macaberiZe, S. jafariZe,<br />

g. abesaZe, a. tukvaZe, v. Wania, T. kiknaZe, o. gogiaSvili,<br />

a. kuWuxiZe, n. baraTaSvili, v. doliZe, a. bucxrikiZe,<br />

o. qoCoraZe, o. <strong>da</strong>viTaSvili, v. feraZe, o. WumburiZe, m. sioriZe,<br />

q. jijeiSvili, e. gvenetaZe, i. kveselava, v. SubiTiZe <strong>da</strong> sxv.)<br />

Sromebs, monografiebs, saxelmZRvaneloebsa <strong>da</strong> statiebs. wigni<br />

ZiriTa<strong>da</strong>d gaTvaliswinebulia studentebis, magistrebisa <strong>da</strong><br />

doqtorantebisaTvis, magram igi uTuod miiqcevs praqtikospolitikosTa,<br />

saxelmwifo moxeleTa, politikur mkvlevarTa <strong>da</strong><br />

eqspertTa, mkiTxvelTa farTo wris yuradRebas, radgan masSi<br />

wamoWrili <strong>da</strong> ganxilulia politikis Teoriisa <strong>da</strong> praqtikis<br />

mravali aspeqti, romelic Cvens transformirebad sazogadoebaSi<br />

mwvaved dgas <strong>da</strong> kvalificiur gansjas moiTxovs.<br />

re<strong>da</strong>qtorebi: asoc. profesori q. jijeiSvili<br />

asoc. profesori z. kvetenaZe<br />

recenzentebi: asoc. profesori e. gvenetaZe<br />

asoc. profesori r. ruxaZe<br />

© sagamomcemlo saxli ,,teqnikuri universiteti’’, 2009<br />

ISBN 978-9941-14-744-9<br />

http://www.gtu.ge/publishinghouse/<br />

yvela ufleba <strong>da</strong>culia. am wignis arc erTi nawili (iqneba es teqsti, foto,<br />

ilustracia Tu sxva) aranairi formiT <strong>da</strong> saSualebiT (iqneba es eleqtronuli Tu<br />

meqanikuri), ar SeiZleba gamoyenebul iqnas gamomcemlis werilobiTi nebarTvis<br />

gareSe.<br />

saavtoro uflebebis <strong>da</strong>rRveva isjeba kanoniT.


Tavi Tavi Tavi Tavi Tavi I. I. I. I. I. politika politika politika politika politika _ _ _ _ _ mowodeba, mowodeba, mowodeba, mowodeba, mowodeba, xeloba, xeloba, xeloba, xeloba, xeloba, xelovneba<br />

xelovneba<br />

xelovneba xelovneba<br />

xelovneba ------ ------ ------ ------ ------10<br />

10 10 10 10<br />

politikis politikis politikis politikis politikis gansazRvreba<br />

gansazRvreba<br />

gansazRvreba gansazRvreba<br />

gansazRvreba --------------------------------------------------<br />

--------------------------------------------------<br />

-------------------------------------------------- --------------------------------------------------<br />

--------------------------------------------------10<br />

10 10 10 10<br />

politika politika politika politika politika rogorc rogorc rogorc rogorc rogorc saxelmwifo saxelmwifo saxelmwifo saxelmwifo saxelmwifo marTvis marTvis marTvis marTvis marTvis xelovneba<br />

xelovneba<br />

xelovneba xelovneba<br />

xelovneba ------ ------ ------ ------ ------12<br />

12 12 12 12<br />

politika politika politika politika politika rogorc rogorc rogorc rogorc rogorc sajaro sajaro sajaro sajaro sajaro procesi procesi procesi procesi procesi ------------------------------<br />

------------------------------<br />

------------------------------ ------------------------------<br />

------------------------------14<br />

14 14 14 14<br />

politika politika politika politika politika rogorc rogorc rogorc rogorc rogorc kompromisi kompromisi kompromisi kompromisi kompromisi <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> konsensusi<br />

konsensusi<br />

konsensusi konsensusi<br />

konsensusi ------------ ------------ ------------ ------------ ------------15<br />

15 15 15 15<br />

<strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> Zalaufleba<br />

Zalaufleba<br />

Zalaufleba Zalaufleba<br />

Zalaufleba -------------------------------------------------<br />

-------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------- -------------------------------------------------<br />

-------------------------------------------------16<br />

16 16 16 16<br />

politikis politikis politikis politikis politikis cnebebi, cnebebi, cnebebi, cnebebi, cnebebi, modelebi modelebi modelebi modelebi modelebi <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> Teoriebi Teoriebi Teoriebi Teoriebi Teoriebi ----------------<br />

----------------<br />

---------------- ----------------<br />

----------------17<br />

17 17 17 17<br />

Tavi Tavi Tavi Tavi Tavi II. II. II. II. II. mTavrobebi, mTavrobebi, mTavrobebi, mTavrobebi, mTavrobebi, sistemebi sistemebi sistemebi sistemebi sistemebi <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> reJimebi reJimebi reJimebi------------<br />

reJimebi reJimebi------------<br />

------------ ------------ ------------ 20 20 20 20 20<br />

tradiciuli tradiciuli tradiciuli tradiciuli tradiciuli klasifikacia klasifikacia klasifikacia klasifikacia klasifikacia <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> ti ti ti ti tipologiebi<br />

pologiebi<br />

pologiebi pologiebi<br />

pologiebi-------------<br />

------------- ------------- ------------- ------------- 20 20 20 20 20<br />

`sami `sami `sami `sami `sami samyaros~ samyaros~ samyaros~ samyaros~ samyaros~ ti ti ti ti tipologia<br />

pologia pologia pologia pologia -------------------------------------------<br />

-------------------------------------------<br />

------------------------------------------- -------------------------------------------<br />

------------------------------------------- 23 23 23 23 23<br />

Tanamedrove Tanamedrove Tanamedrove Tanamedrove Tanamedrove msoflios msoflios msoflios msoflios msoflios reJimebi reJimebi reJimebi reJimebi reJimebi<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> axali axali axali axali axali demokratia<br />

demokratia<br />

demokratia demokratia<br />

demokratia -------------------------------------------------------<br />

-------------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------------- -------------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------------- 25 25 25 25 25<br />

Tavi Tavi Tavi Tavi Tavi III. III. III. III. III. <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> ideologiebi<br />

ideologiebi<br />

ideologiebi ideologiebi<br />

ideologiebi --------------------------<br />

--------------------------<br />

-------------------------- --------------------------<br />

-------------------------- 35 35 35 35 35<br />

liberalizmi liberalizmi liberalizmi liberalizmi liberalizmi <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> neoliberalizmi<br />

neoliberalizmi<br />

neoliberalizmi neoliberalizmi<br />

neoliberalizmi-------------------------------<br />

-------------------------------<br />

------------------------------- -------------------------------<br />

------------------------------- 36 36 36 36 36<br />

Tanamedrove<br />

Tanamedrove<br />

Tanamedrove Tanamedrove<br />

Tanamedrove liberalizmi<br />

liberalizmi<br />

liberalizmi---------------------------------------------<br />

liberalizmi<br />

liberalizmi---------------------------------------------<br />

---------------------------------------------<br />

--------------------------------------------- --------------------------------------------- 39 39 39 39 39<br />

neoliberalizmi<br />

neoliberalizmi<br />

neoliberalizmi neoliberalizmi<br />

neoliberalizmi ---------------------------------------------------------------<br />

---------------------------------------------------------------<br />

--------------------------------------------------------------- ---------------------------------------------------------------<br />

--------------------------------------------------------------- 39 39 39 39 39<br />

konservatizmi konservatizmi konservatizmi konservatizmi konservatizmi <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> neokonservatizmi<br />

neokonservatizmi<br />

neokonservatizmi neokonservatizmi<br />

neokonservatizmi ----------------------------<br />

----------------------------<br />

---------------------------- ----------------------------<br />

---------------------------- 40 40 40 40 40<br />

socializmi socializmi socializmi socializmi socializmi <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> marqsizmi<br />

marqsizmi<br />

marqsizmi-----------------------------------------------<br />

marqsizmi<br />

marqsizmi-----------------------------------------------<br />

-----------------------------------------------<br />

----------------------------------------------- ----------------------------------------------- 43 43 43 43 43<br />

social-demokratia social-demokratia social-demokratia social-demokratia social-demokratia <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> mesame mesame mesame mesame mesame gza gza gza gza gza --------------------------------<br />

--------------------------------<br />

-------------------------------- --------------------------------<br />

-------------------------------- 49 49 49 49 49<br />

sxva sxva sxva sxva sxva ideologiuri ideologiuri ideologiuri ideologiuri ideologiuri tradiciebi<br />

tradiciebi<br />

tradiciebi<br />

tradiciebi<br />

tradiciebi<br />

faSizmi faSizmi faSizmi faSizmi faSizmi --------------------------------------------------------------------------------<br />

--------------------------------------------------------------------------------<br />

-------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------<br />

--------------------------------------------------------------------------------51<br />

51 51 51 51<br />

anarqizmi<br />

anarqizmi<br />

anarqizmi anarqizmi<br />

anarqizmi----------------------------------------------------------------------------<br />

----------------------------------------------------------------------------<br />

---------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------<br />

---------------------------------------------------------------------------- 52 52 52 52 52<br />

feminizmi<br />

feminizmi<br />

feminizmi----------------------------------------------------------------------------<br />

feminizmi<br />

feminizmi----------------------------------------------------------------------------<br />

----------------------------------------------------------------------------<br />

---------------------------------------------------------------------------- ---------------------------------------------------------------------------- 53 53 53 53 53<br />

ideologiis ideologiis ideologiis ideologiis ideologiis momavali momavali momavali momavali momavali -----------------------------------------------------<br />

-----------------------------------------------------<br />

----------------------------------------------------- -----------------------------------------------------<br />

----------------------------------------------------- 54 54 54 54 54<br />

Tavi Tavi Tavi Tavi Tavi IV. IV. IV. IV. IV. demokratia<br />

demokratia<br />

demokratia demokratia<br />

demokratia ------------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------------ 56 56 56 56 56<br />

demokratiis demokratiis demokratiis demokratiis demokratiis gansazRvreba gansazRvreba gansazRvreba gansazRvreba gansazRvreba <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> modelebi<br />

modelebi<br />

modelebi modelebi<br />

modelebi ---------------------<br />

---------------------<br />

--------------------- ---------------------<br />

--------------------- 56 56 56 56 56<br />

klasikuri klasikuri klasikuri klasikuri klasikuri demokratia<br />

demokratia<br />

demokratia demokratia<br />

demokratia-----------------------------------------------------<br />

-----------------------------------------------------<br />

----------------------------------------------------- -----------------------------------------------------<br />

----------------------------------------------------- 60 60 60<br />

60 60<br />

3


proteqtoraluri proteqtoraluri proteqtoraluri proteqtoraluri proteqtoraluri demokratia<br />

demokratia<br />

demokratia demokratia<br />

demokratia -----------------------------------------<br />

-----------------------------------------<br />

----------------------------------------- -----------------------------------------<br />

-----------------------------------------61<br />

61 61 61 61<br />

ganviTarebis ganviTarebis ganviTarebis ganviTarebis ganviTarebis demokratia<br />

demokratia<br />

demokratia demokratia<br />

demokratia ------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------ ------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------ 62 62 62 62 62<br />

saxalxo saxalxo saxalxo saxalxo saxalxo demokratia<br />

demokratia<br />

demokratia---------------------------------------------------------<br />

demokratia<br />

demokratia---------------------------------------------------------<br />

---------------------------------------------------------<br />

--------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------- 64 64 64 64 64<br />

demokratia demokratia demokratia demokratia demokratia praqtikaSi: praqtikaSi: praqtikaSi: praqtikaSi: praqtikaSi: sxva<strong>da</strong>sxva sxva<strong>da</strong>sxva sxva<strong>da</strong>sxva sxva<strong>da</strong>sxva sxva<strong>da</strong>sxva Tvalsazrisi<br />

Tvalsazrisi<br />

Tvalsazrisi Tvalsazrisi<br />

Tvalsazrisi ----- ----- ----- ----- ----- 65 65 65 65 65<br />

Tavi Tavi Tavi Tavi Tavi V. V. V. V. V. saxelmwifo<br />

saxelmwifo<br />

saxelmwifo---------------------------------------------------------<br />

saxelmwifo<br />

saxelmwifo---------------------------------------------------------<br />

---------------------------------------------------------<br />

--------------------------------------------------------- ---------------------------------------------------------71<br />

71 71 71 71<br />

saxelmwifos saxelmwifos saxelmwifos saxelmwifos saxelmwifos arsi arsi arsi arsi arsi <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> ti ti ti ti tipebi<br />

pebi pebi pebi pebi -----------------------------------------<br />

-----------------------------------------<br />

----------------------------------------- -----------------------------------------<br />

-----------------------------------------71<br />

71 71 71 71<br />

saxelmwifos saxelmwifos saxelmwifos saxelmwifos saxelmwifos formebi formebi formebi formebi formebi ------------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------------ 75 75 75 75 75<br />

mcire mcire mcire mcire mcire saxelmwifo<br />

saxelmwifo<br />

saxelmwifo saxelmwifo<br />

saxelmwifo ------------------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------------------ 75 75 75 75 75<br />

socialur-demokratiuli socialur-demokratiuli socialur-demokratiuli socialur-demokratiuli socialur-demokratiuli saxelmwifo<br />

saxelmwifo<br />

saxelmwifo saxelmwifo<br />

saxelmwifo -------------------------<br />

-------------------------<br />

------------------------- -------------------------<br />

------------------------- 77 77 77 77 77<br />

totalitaruli totalitaruli totalitaruli totalitaruli totalitaruli saxelmwifo<br />

saxelmwifo<br />

saxelmwifo saxelmwifo<br />

saxelmwifo ------------------------------------------<br />

------------------------------------------<br />

------------------------------------------ ------------------------------------------<br />

------------------------------------------ 78 78 78 78 78<br />

koleqtivilizireburi koleqtivilizireburi koleqtivilizireburi koleqtivilizireburi koleqtivilizireburi saxelmwifo<br />

saxelmwifo<br />

saxelmwifo saxelmwifo<br />

saxelmwifo -----------------------------<br />

-----------------------------<br />

----------------------------- -----------------------------<br />

----------------------------- 79 79 79 79 79<br />

globalizacia globalizacia globalizacia globalizacia globalizacia <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> saxelmwifo<br />

saxelmwifo<br />

saxelmwifo saxelmwifo<br />

saxelmwifo -------------------------------------<br />

-------------------------------------<br />

------------------------------------- -------------------------------------<br />

------------------------------------- 79 79 79 79 79<br />

Tavi Tavi Tavi Tavi Tavi VI. VI. VI. VI. VI. erebi erebi erebi erebi erebi <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> nacionalizmi<br />

nacionalizmi<br />

nacionalizmi nacionalizmi<br />

nacionalizmi -------------------------------<br />

-------------------------------<br />

------------------------------- -------------------------------<br />

------------------------------- 84 84 84 84 84<br />

eri, eri, eri, eri, eri, rogorc rogorc rogorc rogorc rogorc kulturuli kulturuli kulturuli kulturuli kulturuli <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> erToba erToba erToba erToba erToba --- --- --- --- --- 84 84 84 84 84<br />

nacionalizmis nacionalizmis nacionalizmis nacionalizmis nacionalizmis saxeebi saxeebi saxeebi----------------------------------------------------<br />

saxeebi saxeebi----------------------------------------------------<br />

----------------------------------------------------<br />

---------------------------------------------------- ---------------------------------------------------- 89 89 89 89 89<br />

liberaluri liberaluri liberaluri liberaluri liberaluri nacionalizmi<br />

nacionalizmi<br />

nacionalizmi nacionalizmi<br />

nacionalizmi -------------------------------------------<br />

-------------------------------------------<br />

------------------------------------------- -------------------------------------------<br />

------------------------------------------- 90 90 90 90 90<br />

konservatoriuli konservatoriuli konservatoriuli konservatoriuli konservatoriuli nacionalizmi<br />

nacionalizmi<br />

nacionalizmi nacionalizmi<br />

nacionalizmi ----------------------------------<br />

----------------------------------<br />

---------------------------------- ----------------------------------<br />

---------------------------------- 92 92 92 92 92<br />

eqspansionisturi eqspansionisturi eqspansionisturi eqspansionisturi eqspansionisturi nacionalizmi<br />

nacionalizmi<br />

nacionalizmi-----------------------------------<br />

nacionalizmi<br />

nacionalizmi-----------------------------------<br />

-----------------------------------<br />

----------------------------------- ----------------------------------- 93 93 93 93 93<br />

erovnuli erovnuli erovnuli erovnuli erovnuli saxelmwifos saxelmwifos saxelmwifos saxelmwifos saxelmwifos momavali momavali momavali momavali momavali---------------------------------<br />

---------------------------------<br />

--------------------------------- ---------------------------------<br />

--------------------------------- 93 93 93 93 93<br />

Tavi Tavi Tavi Tavi Tavi VII. VII. VII. VII. VII. msoflio msoflio msoflio msoflio msoflio politika<br />

politika<br />

politika politika<br />

politika--------------------------------------<br />

--------------------------------------<br />

-------------------------------------- --------------------------------------<br />

-------------------------------------- 97 97 97 97 97<br />

msoflio msoflio msoflio msoflio msoflio politikis politikis politikis politikis politikis arsi arsi arsi arsi arsi <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong><br />

ZiriTadi ZiriTadi ZiriTadi ZiriTadi ZiriTadi Teoriuli Teoriuli Teoriuli Teoriuli Teoriuli skolebi skolebi skolebi skolebi skolebi ---------------------------------------<br />

---------------------------------------<br />

--------------------------------------- ---------------------------------------<br />

--------------------------------------- 97 97 97 97 97<br />

idealizmi<br />

idealizmi<br />

idealizmi idealizmi<br />

idealizmi --------------------------------------------------------------------------<br />

--------------------------------------------------------------------------<br />

-------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------<br />

-------------------------------------------------------------------------- 98 98 98 98 98<br />

realizmi<br />

realizmi<br />

realizmi realizmi<br />

realizmi ----------------------------------------------------------------------------<br />

----------------------------------------------------------------------------<br />

---------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------<br />

---------------------------------------------------------------------------- 99 99 99 99 99<br />

pluralizmi<br />

pluralizmi<br />

pluralizmi----------------------------------------------------------------------<br />

pluralizmi<br />

pluralizmi----------------------------------------------------------------------<br />

----------------------------------------------------------------------<br />

---------------------------------------------------------------------- ---------------------------------------------------------------------- 101 101 101 101 101<br />

marqsizmi<br />

marqsizmi<br />

marqsizmi marqsizmi<br />

marqsizmi---------------------------------------------------------------------------<br />

---------------------------------------------------------------------------<br />

--------------------------------------------------------------------------- ---------------------------------------------------------------------------<br />

--------------------------------------------------------------------------- 102 102 102 102 102<br />

msoflio msoflio msoflio msoflio msoflio wesrigi wesrigi wesrigi wesrigi wesrigi XXI XXI XXI XXI XXI sauku sauku saukuneSi<br />

sauku saukuneSi<br />

neSi neSi neSi --------------------------------<br />

--------------------------------<br />

-------------------------------- --------------------------------<br />

-------------------------------- 103 103 103 103 103<br />

Tavi Tavi Tavi Tavi Tavi VIII. VIII. VIII. VIII. VIII. qveynis qveynis qveynis qveynis qveynis Si<strong>da</strong> Si<strong>da</strong> Si<strong>da</strong> Si<strong>da</strong> Si<strong>da</strong> politika<br />

politika<br />

politika-----------------------------<br />

politika<br />

politika-----------------------------<br />

-----------------------------<br />

----------------------------- ----------------------------- 107 107 107 107 107<br />

centralizacia centralizacia centralizacia centralizacia centralizacia Tu Tu Tu Tu Tu decentralizacia?<br />

decentralizacia?<br />

decentralizacia? decentralizacia?<br />

decentralizacia? ----------------------<br />

----------------------<br />

---------------------- ----------------------<br />

---------------------- 107 107 107 107 107<br />

federaciuli federaciuli federaciuli federaciuli federaciuli sistemebi<br />

sistemebi<br />

sistemebi sistemebi<br />

sistemebi -------------------------------------------------<br />

-------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------- -------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------- 109 109 109 109 109<br />

federalizmis federalizmis federalizmis federalizmis federalizmis niSnebi niSnebi niSnebi niSnebi niSnebi ---------------------------------------------------<br />

---------------------------------------------------<br />

--------------------------------------------------- ---------------------------------------------------<br />

--------------------------------------------------- 112 112 112 112 112<br />

federalizmis federalizmis federalizmis federalizmis federalizmis Zlieri Zlieri Zlieri Zlieri Zlieri <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> susti susti susti susti susti mxareebi mxareebi mxareebi mxareebi mxareebi -----------------<br />

-----------------<br />

----------------- -----------------<br />

----------------- 114 114 114 114 114<br />

unitarizmi<br />

unitarizmi<br />

unitarizmi------------------------------------------------------------------------<br />

unitarizmi<br />

unitarizmi------------------------------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------ 115 115 115 115 115<br />

adgilobrivi adgilobrivi adgilobrivi adgilobrivi adgilobrivi xelisufleba<br />

xelisufleba<br />

xelisufleba xelisufleba<br />

xelisufleba -------------------------------------------<br />

-------------------------------------------<br />

------------------------------------------- -------------------------------------------<br />

------------------------------------------- 116 116 116 116 116<br />

devolucia devolucia devolucia devolucia devolucia (uflebamosilebis (uflebamosilebis (uflebamosilebis (uflebamosilebis (uflebamosilebis ga<strong>da</strong>cema)<br />

ga<strong>da</strong>cema)<br />

ga<strong>da</strong>cema) ga<strong>da</strong>cema)<br />

ga<strong>da</strong>cema) -------------------<br />

-------------------<br />

------------------- -------------------<br />

------------------- 116 116 116 116 116<br />

eTnikuri eTnikuri eTnikuri eTnikuri eTnikuri <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> adgilobrivi adgilobrivi adgilobrivi adgilobrivi adgilobrivi politika.<br />

politika.<br />

politika.<br />

politika.<br />

politika.<br />

nacionalizmis nacionalizmis nacionalizmis nacionalizmis nacionalizmis gamococxleba<br />

gamococxleba<br />

gamococxleba--------------------------------------<br />

gamococxleba<br />

gamococxleba--------------------------------------<br />

--------------------------------------<br />

-------------------------------------- -------------------------------------- 118 118 118 118 118<br />

Tavi Tavi Tavi Tavi Tavi IX. IX. IX. IX. IX. sazogadoeba sazogadoeba sazogadoeba sazogadoeba sazogadoeba <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> ekonomikuri ekonomikuri ekonomikuri ekonomikuri ekonomikuri sistemebi<br />

sistemebi<br />

sistemebi sistemebi<br />

sistemebi --- --- --- --- --- 121 121 121 121 121<br />

kapitalizmis kapitalizmis kapitalizmis kapitalizmis kapitalizmis saxeobebi<br />

saxeobebi<br />

saxeobebi saxeobebi<br />

saxeobebi -------------------------------------------------<br />

-------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------- -------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------- 121 121 121 121 121<br />

sawarmoo sawarmoo sawarmoo sawarmoo sawarmoo kapitalizmi<br />

kapitalizmi<br />

kapitalizmi kapitalizmi<br />

kapitalizmi----------------------------------------------------<br />

----------------------------------------------------<br />

---------------------------------------------------- ----------------------------------------------------<br />

---------------------------------------------------- 122 122 122 122 122<br />

socialuri socialuri socialuri socialuri socialuri kapitalizmi<br />

kapitalizmi<br />

kapitalizmi kapitalizmi<br />

kapitalizmi ------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------ ------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------ 124 124 124 124 124<br />

koleqtiuri koleqtiuri koleqtiuri koleqtiuri koleqtiuri kapitalizmi<br />

kapitalizmi<br />

kapitalizmi kapitalizmi<br />

kapitalizmi ----------------------------------------------<br />

----------------------------------------------<br />

---------------------------------------------- ----------------------------------------------<br />

---------------------------------------------- 125 125 125 125 125<br />

marTvadi marTvadi marTvadi marTvadi marTvadi Tu Tu Tu Tu Tu TviTregulirebadi TviTregulirebadi TviTregulirebadi TviTregulirebadi TviTregulirebadi kapitalizmi<br />

kapitalizmi<br />

kapitalizmi kapitalizmi<br />

kapitalizmi --------- --------- --------- --------- --------- 126 126 126 126 126<br />

socializmis socializmis socializmis socializmis socializmis saxeobani<br />

saxeobani<br />

saxeobani saxeobani<br />

saxeobani--------------------------------------------------<br />

--------------------------------------------------<br />

-------------------------------------------------- --------------------------------------------------<br />

-------------------------------------------------- 128 128 128 128 128<br />

saxelmwifo saxelmwifo saxelmwifo saxelmwifo saxelmwifo socializmi<br />

socializmi<br />

socializmi------------------------------------------------<br />

socializmi<br />

socializmi------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------ ------------------------------------------------ 129 129 129 129 129<br />

sabazro sabazro sabazro sabazro sabazro socializmi<br />

socializmi<br />

socializmi socializmi<br />

socializmi ------------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------------ 129 129 129 129 129<br />

arsebobs arsebobs arsebobs arsebobs arsebobs Tu Tu Tu Tu Tu ara ara ara ara ara ekonomikaSi ekonomikaSi ekonomikaSi ekonomikaSi ekonomikaSi `mesame `mesame `mesame `mesame `mesame gza~? gza~? gza~? gza~? gza~? -------------- -------------- -------------- -------------- -------------- 130 130 130 130 130<br />

Tavi Tavi Tavi Tavi Tavi X. X. X. X. X. <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> kultura,<br />

kultura,<br />

kultura,<br />

kultura,<br />

kultura,<br />

TviTgamo<br />

TviTgamo<br />

TviTgamorkveva TviTgamo<br />

TviTgamorkveva<br />

rkveva rkveva rkveva <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> legitimuroba<br />

legitimuroba<br />

legitimuroba--------------------------<br />

legitimuroba<br />

legitimuroba--------------------------<br />

--------------------------<br />

-------------------------- -------------------------- 133 133 133 133 133<br />

samoqalaqo samoqalaqo samoqalaqo samoqalaqo samoqalaqo kultura kultura kultura kultura kultura Tu Tu Tu Tu Tu ideologiuri ideologiuri ideologiuri ideologiuri ideologiuri hegemonia?<br />

hegemonia?<br />

hegemonia?------<br />

hegemonia?<br />

hegemonia? ------ ------ ------ ------ 134 134 134 134 134<br />

masobrivi masobrivi masobrivi masobrivi masobrivi informaciis informaciis informaciis informaciis informaciis saSualebebi<br />

saSualebebi<br />

saSualebebi<br />

saSualebebi<br />

saSualebebi<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> komunikacia<br />

komunikacia<br />

komunikacia komunikacia<br />

komunikacia -----------------------------------------<br />

-----------------------------------------<br />

----------------------------------------- -----------------------------------------<br />

----------------------------------------- 136 136 136 136 136<br />

socialuri socialuri socialuri socialuri socialuri kapitalis kapitalis kapitalis kapitalis kapitalis degra<strong>da</strong>cia?<br />

degra<strong>da</strong>cia?<br />

degra<strong>da</strong>cia? degra<strong>da</strong>cia?<br />

degra<strong>da</strong>cia? ----------------------------<br />

----------------------------<br />

---------------------------- ----------------------------<br />

---------------------------- 137 137 137 137 137<br />

legitimuroba legitimuroba legitimuroba legitimuroba legitimuroba <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> stabiluroba<br />

stabiluroba<br />

stabiluroba stabiluroba<br />

stabiluroba ----------- ----------- ----------- ----------- ----------- 139 139 139 139 139<br />

Zalauflebis<br />

Zalauflebis<br />

Zalauflebis Zalauflebis<br />

Zalauflebis legitimacia<br />

legitimacia<br />

legitimacia legitimacia<br />

legitimacia -------------------------------------------<br />

-------------------------------------------<br />

------------------------------------------- -------------------------------------------<br />

------------------------------------------- 140 140 140<br />

140 140<br />

4 5


legitimurobis legitimurobis legitimurobis legitimurobis legitimurobis krizisi krizisi krizisi-------------------------------------------------<br />

krizisi krizisi-------------------------------------------------<br />

-------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------- ------------------------------------------------- 142 142 142 142 142<br />

ratom ratom ratom ratom ratom xdeba xdeba xdeba xdeba xdeba revoluciebi<br />

revoluciebi<br />

revoluciebi revoluciebi<br />

revoluciebi ---------------------------------------------<br />

---------------------------------------------<br />

--------------------------------------------- ---------------------------------------------<br />

--------------------------------------------- 143 143 143 143 143<br />

marqsistuli marqsistuli marqsistuli marqsistuli marqsistuli revoluciuri revoluciuri revoluciuri revoluciuri revoluciuri Teoriebi<br />

Teoriebi Teoriebi Teoriebi<br />

Teoriebi ------------------------<br />

------------------------<br />

------------------------ ------------------------<br />

------------------------ 144 144 144 144 144<br />

revoluciis revoluciis revoluciis revoluciis revoluciis aramarqsistuli aramarqsistuli aramarqsistuli aramarqsistuli aramarqsistuli Teoriebi<br />

Teoriebi Teoriebi Teoriebi<br />

Teoriebi ---------------------<br />

---------------------<br />

--------------------- ---------------------<br />

--------------------- 145 145 145 145 145<br />

Tavi Tavi Tavi Tavi Tavi XI. XI. XI. XI. XI. warmomadgenloba, warmomadgenloba, warmomadgenloba, warmomadgenloba, warmomadgenloba, arCevnebi,<br />

arCevnebi,<br />

arCevnebi,<br />

arCevnebi,<br />

arCevnebi,<br />

xmis xmis xmis xmis xmis micema micema micema micema micema <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> referendumi<br />

referendumi<br />

referendumi---------------------------------------<br />

referendumi<br />

referendumi---------------------------------------<br />

---------------------------------------<br />

--------------------------------------- --------------------------------------- 149 149 149 149 149<br />

warmomadgenlobis warmomadgenlobis warmomadgenlobis warmomadgenlobis warmomadgenlobis Teoriebi<br />

Teoriebi<br />

Teoriebi-----------------------------------------<br />

Teoriebi<br />

Teoriebi-----------------------------------------<br />

-----------------------------------------<br />

----------------------------------------- ----------------------------------------- 149 149 149 149 149<br />

mindobilobis mindobilobis mindobilobis mindobilobis mindobilobis modeli modeli modeli modeli modeli ---------------------------------------------------<br />

---------------------------------------------------<br />

--------------------------------------------------- ---------------------------------------------------<br />

--------------------------------------------------- 150 150 150 150 150<br />

delegirebis delegirebis delegirebis delegirebis delegirebis modeli modeli modeli modeli modeli ------------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------------ 151 151 151 151 151<br />

saman<strong>da</strong>to saman<strong>da</strong>to saman<strong>da</strong>to saman<strong>da</strong>to saman<strong>da</strong>to modeli modeli modeli modeli modeli -----------------------------------------------------------<br />

-----------------------------------------------------------<br />

----------------------------------------------------------- -----------------------------------------------------------<br />

----------------------------------------------------------- 152 152 152 152 152<br />

gaigivebis gaigivebis gaigivebis gaigivebis gaigivebis modeli modeli modeli modeli modeli ----------------------------------------------------------<br />

----------------------------------------------------------<br />

---------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------<br />

---------------------------------------------------------- 153 153 153 153 153<br />

arCevnebis arCevnebis arCevnebis arCevnebis arCevnebis arsi arsi arsi arsi arsi <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> funqciebi<br />

funqciebi<br />

funqciebi funqciebi<br />

funqciebi --------------------------------------<br />

--------------------------------------<br />

-------------------------------------- --------------------------------------<br />

-------------------------------------- 154 154 154 154 154<br />

saarCevno saarCevno saarCevno saarCevno saarCevno sistemebi: sistemebi: sistemebi: sistemebi: sistemebi: Zlieri Zlieri Zlieri Zlieri Zlieri <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> susti susti susti susti susti mxareebi mxareebi mxareebi mxareebi mxareebi ----- ----- ----- ----- ----- 157 157 157 157 157<br />

xmis xmis xmis xmis xmis micemis micemis micemis micemis micemis Teoriebi<br />

Teoriebi Teoriebi Teoriebi<br />

Teoriebi ---------------------------------------------------<br />

---------------------------------------------------<br />

--------------------------------------------------- ---------------------------------------------------<br />

--------------------------------------------------- 159 159 159 159 159<br />

referendumi<br />

referendumi<br />

referendumi referendumi<br />

referendumi----------------------------------------------------------------------<br />

----------------------------------------------------------------------<br />

---------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------<br />

---------------------------------------------------------------------- 160 160 160 160 160<br />

Tavi Tavi Tavi Tavi Tavi XII. XII. XII. XII. XII. konstituciebi,<br />

konstituciebi,<br />

konstituciebi, konstituciebi,<br />

konstituciebi, kanonmdebloba<br />

kanonmdebloba<br />

kanonmdebloba<br />

kanonmdebloba<br />

kanonmdebloba<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> sasamarTlo sasamarTlo sasamarTlo sasamarTlo sasamarTlo sistemebi<br />

sistemebi<br />

sistemebi sistemebi<br />

sistemebi ---------------------------------------------<br />

---------------------------------------------<br />

--------------------------------------------- ---------------------------------------------<br />

--------------------------------------------- 163 163 163 163 163<br />

konstituciebi<br />

konstituciebi<br />

konstituciebi------------------------------------------------------------------<br />

konstituciebi<br />

konstituciebi------------------------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------ 163 163 163 163 163<br />

konstituciebis konstituciebis konstituciebis konstituciebis konstituciebis klasifikacia<br />

klasifikacia<br />

klasifikacia klasifikacia<br />

klasifikacia -------------------------------------<br />

-------------------------------------<br />

------------------------------------- -------------------------------------<br />

------------------------------------- 164 164 164 164 164<br />

konstituciis konstituciis konstituciis konstituciis konstituciis miznebi miznebi miznebi miznebi miznebi ----------------------------------------------------<br />

----------------------------------------------------<br />

---------------------------------------------------- ----------------------------------------------------<br />

---------------------------------------------------- 169 169 169 169 169<br />

saxelmwifo saxelmwifo saxelmwifo saxelmwifo saxelmwifo iurisdiqciis iurisdiqciis iurisdiqciis iurisdiqciis iurisdiqciis gansazRvra<br />

gansazRvra<br />

gansazRvra gansazRvra<br />

gansazRvra -----------------------<br />

-----------------------<br />

----------------------- -----------------------<br />

----------------------- 169 169 169 169 169<br />

saerTo saerTo saerTo saerTo saerTo faseulobebis faseulobebis faseulobebis faseulobebis faseulobebis <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> miznebis miznebis miznebis miznebis miznebis <strong>da</strong>dgena <strong>da</strong>dgena <strong>da</strong>dgena <strong>da</strong>dgena <strong>da</strong>dgena -------------- -------------- -------------- -------------- -------------- 170 170 170 170 170<br />

mmarTvelobis mmarTvelobis mmarTvelobis mmarTvelobis mmarTvelobis stabilurobis stabilurobis stabilurobis stabilurobis stabilurobis uzrunvelyofa<br />

uzrunvelyofa<br />

uzrunvelyofa uzrunvelyofa<br />

uzrunvelyofa------------<br />

------------ ------------ ------------ ------------ 170 170 170 170 170<br />

uflebebis uflebebis uflebebis uflebebis uflebebis <strong>da</strong>cva <strong>da</strong>cva <strong>da</strong>cva <strong>da</strong>cva <strong>da</strong>cva -------------------------------------------------------------<br />

-------------------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------------------- -------------------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------------------- 171 171 171 171 171<br />

rrrrreJimebis eJimebis eJimebis eJimebis eJimebis legitimacia<br />

legitimacia<br />

legitimacia legitimacia<br />

legitimacia --------------------------------------------------<br />

--------------------------------------------------<br />

-------------------------------------------------- --------------------------------------------------<br />

-------------------------------------------------- 171 171 171 171 171<br />

raSi raSi raSi raSi raSi mdgomareobs mdgomareobs mdgomareobs mdgomareobs mdgomareobs konstituciis konstituciis konstituciis konstituciis konstituciis mniSvneloba?<br />

mniSvneloba?<br />

mniSvneloba? mniSvneloba?<br />

mniSvneloba? ------- ------- ------- ------- ------- 171 171 171 171 171<br />

samarTali, samarTali, samarTali, samarTali, samarTali, morali morali morali morali morali <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> politika<br />

politika<br />

politika politika<br />

politika ---------------------------------<br />

---------------------------------<br />

--------------------------------- ---------------------------------<br />

--------------------------------- 173 173 173 173 173<br />

sasamarTlo sasamarTlo sasamarTlo sasamarTlo sasamarTlo xelisufleba<br />

xelisufleba<br />

xelisufleba xelisufleba<br />

xelisufleba ---------------------------------------------<br />

---------------------------------------------<br />

--------------------------------------------- ---------------------------------------------<br />

--------------------------------------------- 174 174 174 174 174<br />

warmoadgenen warmoadgenen warmoadgenen warmoadgenen warmoadgenen Tu Tu Tu Tu Tu ara ara ara ara ara mosamarTleebi<br />

mosamarTleebi<br />

mosamarTleebi<br />

mosamarTleebi<br />

mosamarTleebi<br />

politikur politikur politikur politikur politikur figurebs?<br />

figurebs?<br />

figurebs? figurebs?<br />

figurebs? -----------------------------------------------------<br />

-----------------------------------------------------<br />

----------------------------------------------------- -----------------------------------------------------<br />

----------------------------------------------------- 175 175 175 175 175<br />

qmnian qmnian qmnian qmnian qmnian Tu Tu Tu Tu Tu ara ara ara ara ara mosamarTleebi mosamarTleebi mosamarTleebi mosamarTleebi mosamarTleebi politikas?<br />

politikas?<br />

politikas? politikas?<br />

politikas? ----------------<br />

----------------<br />

---------------- ----------------<br />

---------------- 178 178 178 178 178<br />

Tavi Tavi Tavi Tavi Tavi XIII. XIII. XIII. XIII. XIII. sakanonmdeblo sakanonmdeblo sakanonmdeblo sakanonmdeblo sakanonmdeblo xelisufleba<br />

xelisufleba<br />

xelisufleba-------------------<br />

xelisufleba<br />

xelisufleba-------------------<br />

-------------------<br />

------------------- ------------------- 182 182 182 182 182<br />

saparlamento saparlamento saparlamento saparlamento saparlamento <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> saprezidento saprezidento saprezidento saprezidento saprezidento sistemebi<br />

sistemebi<br />

sistemebi sistemebi<br />

sistemebi ----------------<br />

----------------<br />

---------------- ----------------<br />

---------------- 182 182 182 182 182<br />

saxelmwifo saxelmwifo saxelmwifo saxelmwifo saxelmwifo mmarTvelobis mmarTvelobis mmarTvelobis mmarTvelobis mmarTvelobis meqanizmebi<br />

meqanizmebi<br />

meqanizmebi meqanizmebi<br />

meqanizmebi ----------------------<br />

----------------------<br />

---------------------- ----------------------<br />

---------------------- 183 183 183 183 183<br />

sakanonmdeblo sakanonmdeblo sakanonmdeblo sakanonmdeblo sakanonmdeblo kreba kreba kreba kreba kreba ------------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------------ 184 184 184 184 184<br />

saxelmwifo saxelmwifo saxelmwifo saxelmwifo saxelmwifo mmarTvelobis mmarTvelobis mmarTvelobis mmarTvelobis mmarTvelobis meqanizmebi<br />

meqanizmebi<br />

meqanizmebi meqanizmebi<br />

meqanizmebi ----------------------<br />

----------------------<br />

---------------------- ----------------------<br />

---------------------- 185 185 185 185 185<br />

warmomadgenloba<br />

warmomadgenloba<br />

warmomadgenloba warmomadgenloba<br />

warmomadgenloba -------------------------------------------------------------<br />

-------------------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------------------- -------------------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------------------- 186 186 186 186 186<br />

Tvalyuris Tvalyuris Tvalyuris Tvalyuris Tvalyuris devneba devneba devneba devneba devneba <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> kontroli<br />

kontroli<br />

kontroli kontroli<br />

kontroli -------------------------------<br />

-------------------------------<br />

------------------------------- -------------------------------<br />

------------------------------- 187 187 187 187 187<br />

<strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> ga<strong>da</strong>adgileba ga<strong>da</strong>adgileba ga<strong>da</strong>adgileba ga<strong>da</strong>adgileba ga<strong>da</strong>adgileba <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> momzadeba<br />

momzadeba<br />

momzadeba momzadeba<br />

momzadeba -------------------<br />

-------------------<br />

------------------- -------------------<br />

------------------- 188 188 188 188 188<br />

rrrrreJimis eJimis eJimis eJimis eJimis legitimuroba<br />

legitimuroba<br />

legitimuroba legitimuroba<br />

legitimuroba ---------------------------------------------------<br />

---------------------------------------------------<br />

--------------------------------------------------- ---------------------------------------------------<br />

--------------------------------------------------- 188 188 188 188 188<br />

sakanonmdeblo sakanonmdeblo sakanonmdeblo sakanonmdeblo sakanonmdeblo krebis krebis krebis krebis krebis struqtura<br />

struqtura<br />

struqtura struqtura<br />

struqtura -------------------------------<br />

-------------------------------<br />

------------------------------- -------------------------------<br />

------------------------------- 189 189 189 189 189<br />

erTi erTi erTi erTi erTi Tu Tu Tu Tu Tu ori ori ori ori ori palata? palata? palata? palata? palata? ----------------------------------------------------<br />

----------------------------------------------------<br />

---------------------------------------------------- ----------------------------------------------------<br />

---------------------------------------------------- 191 191 191 191 191<br />

komitetis komitetis komitetis komitetis komitetis upiratesoba upiratesoba upiratesoba upiratesoba upiratesoba <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> nakli nakli nakli nakli nakli --------------------------------<br />

--------------------------------<br />

-------------------------------- --------------------------------<br />

-------------------------------- 193 193 193 193 193<br />

komitetebi<br />

komitetebi<br />

komitetebi komitetebi<br />

komitetebi ------------------------------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------------------------------ 194 194 194 194 194<br />

sakanonmdeblo sakanonmdeblo sakanonmdeblo sakanonmdeblo sakanonmdeblo krebebis krebebis krebebis krebebis krebebis renesansi<br />

renesansi<br />

renesansi------------------------------<br />

renesansi<br />

renesansi------------------------------<br />

------------------------------<br />

------------------------------ ------------------------------ 198 198 198 198 198<br />

Tavi Tavi Tavi Tavi Tavi XIV. XIV. XIV. XIV. XIV. aRmasrulebeli aRmasrulebeli aRmasrulebeli aRmasrulebeli aRmasrulebeli xelisufleba<br />

xelisufleba<br />

xelisufleba xelisufleba<br />

xelisufleba ------------------<br />

------------------<br />

------------------ ------------------<br />

------------------ 201 201 201 201 201<br />

aRmasrulebeli aRmasrulebeli aRmasrulebeli aRmasrulebeli aRmasrulebeli xelisuflebis<br />

xelisuflebis<br />

xelisuflebis<br />

xelisuflebis<br />

xelisuflebis<br />

struqtura struqtura struqtura struqtura struqtura <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> funqciebi<br />

funqciebi<br />

funqciebi<br />

funqciebi<br />

funqciebi<br />

vin vin vin vin vin vin vin vin vin vin aris aris aris aris aris aRmasrulebeli<br />

aRmasrulebeli<br />

aRmasrulebeli<br />

aRmasrulebeli<br />

aRmasrulebeli<br />

xelisuflebis xelisuflebis xelisuflebis xelisuflebis xelisuflebis sistemaSi<br />

sistemaSi<br />

sistemaSi sistemaSi<br />

sistemaSi -----------------------------------------------<br />

-----------------------------------------------<br />

----------------------------------------------- -----------------------------------------------<br />

----------------------------------------------- 201 201 201 201 201<br />

kontroli kontroli kontroli kontroli kontroli politikis politikis politikis politikis politikis ganxorcielebaze<br />

ganxorcielebaze<br />

ganxorcielebaze ganxorcielebaze<br />

ganxorcielebaze --------------------<br />

--------------------<br />

-------------------- --------------------<br />

-------------------- 203 203 203 203 203<br />

saxelmwifo saxelmwifo saxelmwifo saxelmwifo saxelmwifo samsaxuris samsaxuris samsaxuris samsaxuris samsaxuris marTva marTva marTva marTva marTva ------------------------------------<br />

------------------------------------<br />

------------------------------------ ------------------------------------<br />

------------------------------------ 204 204 204 204 204<br />

ga<strong>da</strong>wyvetilebis ga<strong>da</strong>wyvetilebis ga<strong>da</strong>wyvetilebis ga<strong>da</strong>wyvetilebis ga<strong>da</strong>wyvetilebis miReba miReba miReba miReba miReba krizisul krizisul krizisul krizisul krizisul situaciebSi<br />

situaciebSi<br />

situaciebSi situaciebSi<br />

situaciebSi ----- ----- ----- ----- ----- 205 205 205 205 205<br />

rezidentebi<br />

rezidentebi<br />

rezidentebi rezidentebi<br />

rezidentebi----------------------------------------------------------------------<br />

----------------------------------------------------------------------<br />

---------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------<br />

---------------------------------------------------------------------- 206 206 206 206 206<br />

premier-ministrebi<br />

premier-ministrebi<br />

premier-ministrebi premier-ministrebi<br />

premier-ministrebi ----------------------------------------------------------<br />

----------------------------------------------------------<br />

---------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------<br />

---------------------------------------------------------- 212 212 212 212 212<br />

ministrTa ministrTa ministrTa ministrTa ministrTa kabineti kabineti kabineti---------------------------------------------------------<br />

kabineti kabineti---------------------------------------------------------<br />

---------------------------------------------------------<br />

--------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------- 216 216 216<br />

216 216<br />

6 7


politikur<br />

politikur<br />

<strong>politikuri</strong><br />

politikur<br />

<strong>politikuri</strong><br />

i i i lideroba lideroba lideroba lideroba lideroba <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> misi misi misi misi misi TT<br />

Teo TT<br />

eo eo eorrrrriebi eo iebi iebi iebi iebi ----------------<br />

----------------<br />

---------------- ----------------<br />

---------------- 218 218 218 218 218<br />

liderobis liderobis liderobis liderobis liderobis Teoriebi<br />

Teoriebi<br />

Teoriebi Teoriebi<br />

Teoriebi ------------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------------ 219 219 219 219 219<br />

liderobis liderobis liderobis liderobis liderobis stili stili stili stili stili-----------------------------------------------------------<br />

-----------------------------------------------------------<br />

----------------------------------------------------------- -----------------------------------------------------------<br />

----------------------------------------------------------- 223 223 223 223 223<br />

Tavi Tavi Tavi Tavi Tavi XV. XV. XV. XV. XV. armia armia armia armia armia <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> policia policia policia policia policia ---------------------------------------<br />

---------------------------------------<br />

--------------------------------------- ---------------------------------------<br />

--------------------------------------- 228 228 228 228 228<br />

armia armia armia armia armia <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> politika<br />

politika<br />

politika politika<br />

politika ----------------------------------------------------------<br />

----------------------------------------------------------<br />

---------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------<br />

---------------------------------------------------------- 228 228 228 228 228<br />

armiis armiis armiis armiis armiis roli roli roli roli roli<br />

omis omis omis omis omis iaraRi iaraRi iaraRi iaraRi iaraRi ----------------------------------------------------------------------<br />

----------------------------------------------------------------------<br />

---------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------<br />

---------------------------------------------------------------------- 230 230 230 230 230<br />

armia armia armia armia armia rogorc rogorc rogorc rogorc rogorc interesebis interesebis interesebis interesebis interesebis <strong>da</strong>jgufeba<br />

<strong>da</strong>jgufeba<br />

<strong>da</strong>jgufeba <strong>da</strong>jgufeba<br />

<strong>da</strong>jgufeba -----------------------<br />

-----------------------<br />

----------------------- -----------------------<br />

----------------------- 231 231 231 231 231<br />

samoqalaqo samoqalaqo samoqalaqo samoqalaqo samoqalaqo mmarTvelobis mmarTvelobis mmarTvelobis mmarTvelobis mmarTvelobis alternativa<br />

alternativa<br />

alternativa---------------------<br />

alternativa<br />

alternativa---------------------<br />

---------------------<br />

--------------------- --------------------- 233 233 233 233 233<br />

armiaze armiaze armiaze armiaze armiaze kontroli<br />

kontroli<br />

kontroli kontroli<br />

kontroli ----------------------------------------------------------<br />

----------------------------------------------------------<br />

---------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------<br />

---------------------------------------------------------- 235 235 235 235 235<br />

rogor rogor rogor rogor rogor xdeba xdeba xdeba xdeba xdeba armiaze armiaze armiaze armiaze armiaze samoqalaqo<br />

samoqalaqo<br />

samoqalaqo<br />

samoqalaqo<br />

samoqalaqo<br />

kontrolis kontrolis kontrolis kontrolis kontrolis <strong>da</strong>weseba? <strong>da</strong>weseba? <strong>da</strong>weseba?-------------------------------------------------------<br />

<strong>da</strong>weseba? <strong>da</strong>weseba? -------------------------------------------------------<br />

-------------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------------- ------------------------------------------------------- 236 236 236 236 236<br />

Sinagani Sinagani Sinagani Sinagani Sinagani wesrigis wesrigis wesrigis wesrigis wesrigis garantia garantia garantia garantia garantia------------------------------------------<br />

------------------------------------------<br />

------------------------------------------ ------------------------------------------<br />

------------------------------------------ 237 237 237 237 237<br />

policia policia policia policia policia <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> politika<br />

politika<br />

politika politika<br />

politika ----------------------------------------------------<br />

----------------------------------------------------<br />

---------------------------------------------------- ----------------------------------------------------<br />

---------------------------------------------------- 239 239 239 239 239<br />

samoqalaqo samoqalaqo samoqalaqo samoqalaqo samoqalaqo policia policia policia policia policia-------------------------------------------------------<br />

-------------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------------- -------------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------------- 240 240 240 240 240<br />

<strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> policia policia policia policia policia -----------------------------------------------------<br />

-----------------------------------------------------<br />

----------------------------------------------------- -----------------------------------------------------<br />

----------------------------------------------------- 241 241 241 241 241<br />

policiuri policiuri policiuri policiuri policiuri saxelmwifoebi<br />

saxelmwifoebi<br />

saxelmwifoebi--------------------------------------------<br />

saxelmwifoebi<br />

saxelmwifoebi--------------------------------------------<br />

--------------------------------------------<br />

-------------------------------------------- -------------------------------------------- 243 243 243 243 243<br />

Tavi Tavi Tavi Tavi Tavi XVI. XVI. XVI. XVI. XVI. saqarTvelos saqarTvelos saqarTvelos saqarTvelos saqarTvelos <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> sistema sistema sistema sistema sistema ------- ------- ------- ------- ------- 247 247 247 247 247<br />

sakanonmdeblo sakanonmdeblo sakanonmdeblo sakanonmdeblo sakanonmdeblo xelisufleba xelisufleba xelisufleba xelisufleba xelisufleba parlamenti<br />

parlamenti<br />

parlamenti parlamenti<br />

parlamenti -----------------<br />

-----------------<br />

----------------- -----------------<br />

----------------- 248 248 248 248 248<br />

aRmasrulebeli aRmasrulebeli aRmasrulebeli aRmasrulebeli aRmasrulebeli xelisufleba<br />

xelisufleba<br />

xelisufleba xelisufleba<br />

xelisufleba --------------------------------------<br />

--------------------------------------<br />

-------------------------------------- --------------------------------------<br />

-------------------------------------- 248 248 248 248 248<br />

sasamarTlo sasamarTlo sasamarTlo sasamarTlo sasamarTlo xelisufleba<br />

xelisufleba<br />

xelisufleba xelisufleba<br />

xelisufleba ---------------------------------------------<br />

---------------------------------------------<br />

--------------------------------------------- ---------------------------------------------<br />

--------------------------------------------- 250 250 250 250 250<br />

adgilobrivi adgilobrivi adgilobrivi adgilobrivi adgilobrivi xelisufleba<br />

xelisufleba<br />

xelisufleba xelisufleba<br />

xelisufleba -------------------------------------------<br />

-------------------------------------------<br />

------------------------------------------- -------------------------------------------<br />

------------------------------------------- 250 250 250 250 250<br />

avtonomiebi<br />

avtonomiebi<br />

avtonomiebi-----------------------------------------------------------------------<br />

avtonomiebi<br />

avtonomiebi-----------------------------------------------------------------------<br />

-----------------------------------------------------------------------<br />

----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- 250 250 250 250 250<br />

cxinvalis cxinvalis cxinvalis cxinvalis cxinvalis regioni regioni regioni regioni regioni ---------------------------------------------------------<br />

---------------------------------------------------------<br />

--------------------------------------------------------- ---------------------------------------------------------<br />

--------------------------------------------------------- 252 252 252 252 252<br />

aWaris aWaris aWaris aWaris aWaris avtonomiuri avtonomiuri avtonomiuri avtonomiuri avtonomiuri respublika<br />

respublika<br />

respublika respublika<br />

respublika ----------------------------------<br />

----------------------------------<br />

---------------------------------- ----------------------------------<br />

---------------------------------- 253 253 253 253 253<br />

adgilobrivi adgilobrivi adgilobrivi adgilobrivi adgilobrivi TviTmmarTveloba<br />

TviTmmarTveloba<br />

TviTmmarTveloba TviTmmarTveloba<br />

TviTmmarTveloba -----------------------------------<br />

-----------------------------------<br />

----------------------------------- -----------------------------------<br />

----------------------------------- 254 254 254 254 254<br />

<strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> partiebi partiebi partiebi partiebi partiebi -----------------------------------------------------<br />

-----------------------------------------------------<br />

----------------------------------------------------- -----------------------------------------------------<br />

----------------------------------------------------- 255 255 255 255 255<br />

masmedia masmedia masmedia------------------------------------------------------------------------------<br />

masmedia masmedia------------------------------------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------------------------------------<br />

------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------ 256 256 256 256 256<br />

arasamTavrobo arasamTavrobo arasamTavrobo arasamTavrobo arasamTavrobo organizaciebi<br />

organizaciebi<br />

organizaciebi organizaciebi<br />

organizaciebi --------------------------------------<br />

--------------------------------------<br />

-------------------------------------- --------------------------------------<br />

-------------------------------------- 257 257 257 257 257<br />

Tavi Tavi Tavi Tavi Tavi XVII. XVII. XVII. XVII. XVII. qarTuli qarTuli qarTuli qarTuli qarTuli <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> azri azri azri azri azri -------------------<br />

-------------------<br />

------------------- -------------------<br />

------------------- 259 259 259 259 259<br />

qarTuli qarTuli qarTuli qarTuli qarTuli <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> azrovnebis azrovnebis azrovnebis azrovnebis azrovnebis saTaveebTan<br />

saTaveebTan<br />

saTaveebTan--------<br />

saTaveebTan<br />

saTaveebTan--------<br />

-------- -------- -------- 259 259 259 259 259<br />

<strong>da</strong>viT <strong>da</strong>viT <strong>da</strong>viT <strong>da</strong>viT <strong>da</strong>viT aRmaSenebeli aRmaSenebeli aRmaSenebeli aRmaSenebeli aRmaSenebeli (1089-1125) (1089-1125) (1089-1125) (1089-1125) (1089-1125)<br />

_ _ _ _ _ politikosi politikosi politikosi politikosi politikosi <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> moazrovne<br />

moazrovne<br />

moazrovne-----------------------------------------<br />

moazrovne<br />

moazrovne-----------------------------------------<br />

-----------------------------------------<br />

----------------------------------------- ----------------------------------------- 262 262 262 262 262<br />

SoTa SoTa SoTa SoTa SoTa rusTavelis rusTavelis rusTavelis rusTavelis rusTavelis socialur-<strong>politikuri</strong><br />

socialur-<strong>politikuri</strong><br />

socialur-<strong>politikuri</strong><br />

socialur-<strong>politikuri</strong><br />

socialur-<strong>politikuri</strong><br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> religiuri religiuri religiuri religiuri religiuri Sexedulebebi<br />

Sexedulebebi<br />

Sexedulebebi Sexedulebebi<br />

Sexedulebebi ----------------------------------------<br />

----------------------------------------<br />

---------------------------------------- ----------------------------------------<br />

---------------------------------------- 267 267 267 267 267<br />

xelisuflebis xelisuflebis xelisuflebis xelisuflebis xelisuflebis <strong>da</strong>nawilebis <strong>da</strong>nawilebis <strong>da</strong>nawilebis <strong>da</strong>nawilebis <strong>da</strong>nawilebis qarTuli qarTuli qarTuli qarTuli qarTuli modeli modeli modeli modeli modeli<br />

(`isnis (`isnis (`isnis (`isnis (`isnis karavi~) karavi~) karavi~) karavi~) karavi~) ----------------------------------------------------------------<br />

----------------------------------------------------------------<br />

---------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------<br />

---------------------------------------------------------------- 272 272 272 272 272<br />

ilia ilia ilia ilia ilia WavWavaZis WavWavaZis WavWavaZis WavWavaZis WavWavaZis socialur-<strong>politikuri</strong><br />

socialur-<strong>politikuri</strong><br />

socialur-<strong>politikuri</strong><br />

socialur-<strong>politikuri</strong><br />

socialur-<strong>politikuri</strong><br />

Sexedulebebi<br />

Sexedulebebi<br />

Sexedulebebi--------------------------------------------------------------------<br />

Sexedulebebi<br />

Sexedulebebi--------------------------------------------------------------------<br />

--------------------------------------------------------------------<br />

-------------------------------------------------------------------- -------------------------------------------------------------------- 276 276 276 276 276<br />

niko niko niko niko niko nikolaZis nikolaZis nikolaZis nikolaZis nikolaZis (1843-1928)<br />

(1843-1928)<br />

(1843-1928)<br />

(1843-1928)<br />

(1843-1928)<br />

<strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> Sexedulebebi<br />

Sexedulebebi<br />

Sexedulebebi Sexedulebebi<br />

Sexedulebebi --------------------------------------------<br />

--------------------------------------------<br />

-------------------------------------------- --------------------------------------------<br />

-------------------------------------------- 283 283 283 283 283<br />

vaJa-fSavela vaJa-fSavela vaJa-fSavela vaJa-fSavela vaJa-fSavela kosmopolitizmisa<br />

kosmopolitizmisa<br />

kosmopolitizmisa<br />

kosmopolitizmisa<br />

kosmopolitizmisa<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> patriotizmis patriotizmis patriotizmis patriotizmis patriotizmis Sesaxeb Sesaxeb Sesaxeb Sesaxeb Sesaxeb-----------------------------------------------<br />

-----------------------------------------------<br />

----------------------------------------------- -----------------------------------------------<br />

----------------------------------------------- 291 291 291 291 291<br />

Tavi Tavi Tavi Tavi Tavi XVIII. XVIII. XVIII. XVIII. XVIII. saqarTvelos saqarTvelos saqarTvelos saqarTvelos saqarTvelos <strong>politikuri</strong><br />

<strong>politikuri</strong><br />

<strong>politikuri</strong><br />

<strong>politikuri</strong><br />

<strong>politikuri</strong><br />

orientacia: orientacia: orientacia: orientacia: orientacia: warsuli warsuli warsuli warsuli warsuli <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> Tanamedroveoba<br />

Tanamedroveoba<br />

Tanamedroveoba Tanamedroveoba<br />

Tanamedroveoba ------------ ------------ ------------ ------------ ------------ 294 294 294 294 294<br />

politikur politikur politikur politikur politikur sityvaTa<br />

sityvaTa<br />

sityvaTa sityvaTa<br />

sityvaTa leqsikon<br />

leqsikon<br />

leqsikoniiiii leqsikon<br />

leqsikon -----------------------------<br />

-----------------------------<br />

----------------------------- -----------------------------<br />

----------------------------- 304 304 304<br />

304 304<br />

8 9


Tavi Tavi I<br />

I<br />

politika politika _ _ mowodeba, mowodeba, xeloba,<br />

xeloba,<br />

xelovneba<br />

xelovneba<br />

politika saintereso saqmea, radgan a<strong>da</strong>mianebi sxva<strong>da</strong>sxvanairebi<br />

arian <strong>da</strong> maT Soris ar aris SeTanxmeba, rogor<br />

un<strong>da</strong> icxovron, vin <strong>da</strong> ra un<strong>da</strong> miiRos sazogadoebi<strong>da</strong>n, vin<br />

aris Zalauflebis Rirsi, rogor un<strong>da</strong> iyos gayofili sazogadoebrivi<br />

resursebi <strong>da</strong> bolos, ra aris sazogadoebrivi cxovrebis<br />

fuZe _ TanamSromloba Tu konfliqti. a<strong>da</strong>mianebi<br />

xSirad ver Tanxmebian imaSi, Tu rogor un<strong>da</strong> ga<strong>da</strong>wydes es<br />

sakiTxebi, rogor un<strong>da</strong> iqnas SemuSavebuli koleqtiuri ga<strong>da</strong>wyvetilebebi,<br />

vin <strong>da</strong> rogor un<strong>da</strong> gamoTqvas Tavisi mosazreba,<br />

rogor SeuZlia a<strong>da</strong>mians imoqmedos sazogadoebriv cxovrebaze<br />

<strong>da</strong> a.S. aristoteles TvalsazrisiT, yvelaferi es politikas<br />

`samefo mecnierebad~ ayalibeb<strong>da</strong>, rasac un<strong>da</strong> gaeumjobesebina<br />

cxovrebis done <strong>da</strong> Seeqmna Rirseuli sazogadoeba. politika,<br />

umTavresad sazogadoebrivi moRvaweobaa. is yovelTvis<br />

dialogia <strong>da</strong> ara monologi. cxadia, calke aRebul individebs,<br />

robinzon kruzos msgavsad, xelewifebaT Tavisi meurneobis<br />

gamarTva, xelovnebis nimuSis Seqmna <strong>da</strong> a.S. erTaderTi, rac maT<br />

ar SeuZliaT, es politikiT <strong>da</strong>kavebaa. es imitom xdeba, rom<br />

politika mxolod maSin iwyeba, mxatvrulad rom vTqvaT, rodesac<br />

paraskeva Cndeba. mravalxmianoba, romelic politikis fuZeSi<br />

devs, raTqma un<strong>da</strong>, badebs kiTxvas, rogor un<strong>da</strong> SeviswavloT es<br />

sagani. aq isev sxva<strong>da</strong>sxvagvar gagebas vejaxebiT, rac ama Tu im<br />

sazogadoebis problemas `politikurs~ xdis _ rogor analizs<br />

saWiroebs <strong>politikuri</strong> moRvaweoba, rogor avxsnaT igi<br />

ufro ukeTesad.<br />

politikis politikis politikis politikis politikis gansazRvreba<br />

gansazRvreba<br />

gansazRvreba<br />

gansazRvreba<br />

gansazRvreba<br />

yvelaze zogadi saxiT politika aris procesi, romlis<br />

farglebSic xalxi qmnis, inarCunebs <strong>da</strong> amdidrebs Tavis Tanacxovrebis<br />

normebs. amitom politika ganuyofla<strong>da</strong>a <strong>da</strong>kavSirebuli<br />

iseT movlenebTan, rogorebicaa konfliqti <strong>da</strong> TanamSromloba.<br />

es asea, radgan sazogadoebaSi arsebobs azrTa sxvaoba,<br />

romelic, erTis mxriv, moxmarebas, interesebsa Tanacxovrebis<br />

saerTo normebs exeba; meores mxriv, yvela xvdeba, rom am wese-<br />

bis Secvlas an maT SenarCunebas aucileblad sWirdeba TanamSromloba.<br />

politikis arsi xSirad <strong>da</strong>inaxeba konfliqtebis <strong>da</strong>regulirebis<br />

procesSi. un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom aseTi farTo midgomis<br />

drosac politika un<strong>da</strong> gavigoT ara rogorc konfliqtebis<br />

ga<strong>da</strong>wyveta, aramed gzebis Zieba maTi mogvarebisaTvis, radgan<br />

sazogadoebaSi yvela konfliqtis mogvareba rodia Sesa-<br />

Zlebeli. aqe<strong>da</strong>n gamomdinare, erTis mxriv sazogadoebrivi nairferovneba,<br />

meores mxriv, sazogado resursebis deficiti mu<strong>da</strong>m<br />

iqneba sazogadoebis ganuyofeli nawili.<br />

yovelgvari c<strong>da</strong> ufro zustad ganvsazRvroT cneba `politika~,<br />

<strong>da</strong>kavSirebulia ori problemis ga<strong>da</strong>wyvetasTan.<br />

pirveli _ es asociaciebis simravlea, romlebic yoveld-<br />

Riurad xmaroben termins `politika~. es maSin, rodesac terminebi,<br />

ekonomika, geografia, istoria an biologia sazogadoeba-<br />

Si miCneulia rogorc samecniero disciplinebi, politika ki<br />

gansxvavebul asociaciebs aRZravs. xSirad gvesmis, rom politika<br />

aris mikerZoebuli, SeuZlebelia misi Seswavla piradi emociebis<br />

gareSe. zogierTis TvalSi politika ubralod `binZuri~<br />

<strong>da</strong> `saeWvo~ saqmea, romelic iseT saqmeebTan aris <strong>da</strong>kavSirebuli,<br />

rogoricaa Zaladoba, maqinaciebi, TvalTmaqcoba an ubralod<br />

tyuili. cxadia, aq araferi axali ar aris. mag., jer kidev<br />

1775 wels ingliseli poeti <strong>da</strong> kritikosi samuel jonsoni<br />

ambob<strong>da</strong>, rom `politika _ mxolod <strong>da</strong> mxolod karieris gakeTebaa<br />

am samyaroSi~. XIX s. amerikeli istorikosi henri a<strong>da</strong>msi<br />

ase axasiaTeb<strong>da</strong> am sagans _ `urTierTgautanlobis mowesrigebuli<br />

sistema~. Tumca un<strong>da</strong> iTqvas, rom politikas aqvs meore,<br />

sruliad sapirispiro reputaciac _ sazogadoebis nawilis<br />

TvalSi politika umTavresi <strong>da</strong> sapativcemlo saqmea.<br />

meore ufro rTuli problema mdgomareobs imaSi, rom<br />

yvelaze didi avtoritetebic ki dRemde ver SeTanxmebulan, Tu<br />

ras warmoadgens politikis mecnierebis sagani <strong>da</strong> sxva<strong>da</strong>sxva<br />

meTodebiT gansazRvraven mas. SeiZleba gamoiyos oTxi Sexeduleba<br />

politikaze:<br />

politika rogorc saxelmwifos marTvis xelovneba;<br />

politika rogorc sajaro procesi;<br />

politika rogorc kompromisi <strong>da</strong> konsensusi;<br />

politika rogorc Zalaufleba <strong>da</strong> resursebis ga<strong>da</strong>nawileba.<br />

10 11


politika politika politika politika politika rogorc rogorc rogorc rogorc rogorc saxelmwifo saxelmwifo saxelmwifo saxelmwifo saxelmwifo marTvis marTvis marTvis marTvis marTvis xelovneba<br />

xelovneba<br />

xelovneba<br />

xelovneba<br />

xelovneba<br />

`politika ar aris mecniereba _ es xelovnebaa~ _ am<br />

sityvebs germaniis kancler bismarks miaweren. cxadia, mas<br />

mxedvelobaSi hqon<strong>da</strong> saxelmwifos marTvis xelovneba Zveli<br />

berZnuli sityvis mniSvnelobis mixedviT. termini `politika~<br />

warmoiqmneba sityvi<strong>da</strong>n polis (polis), rac sityvasityviT<br />

niSnavs qalaq-saxelmwifos, TiToeul maTgans hqon<strong>da</strong> Tavisi<br />

marTvis organoebi. maTgan yvelaze didi <strong>da</strong> mZlavri aTeni<br />

iyo, romelic kanonierad iTvleba demokratiis akvnad. istoriul<br />

WrilSi sityva politika gvagebinebs, rom saqme gvaqvs<br />

Tanamedrove gansazRvrebis im formebTan, rac saxelmwifos<br />

exeba. politikis aseTi gaazreba ufro metad vlindeba yoveld-<br />

Riur metyvelebaSi, ase magaliTad, a<strong>da</strong>mianze, romelmac <strong>da</strong>ikava<br />

saxelmwifos esa Tu is Tanamdeboba, Cven vambobT _ `politika-<br />

Si wavi<strong>da</strong>~. dReisaTvis politikis amgvari gageba ramdenamde<br />

moZvel<strong>da</strong>, Tumca akademiur politikur mecnierebaSi arsebobs<br />

tradicia, rom politikis Seswavla niSnavs mTavrobis, ufro<br />

farTod ki xelisuflebis funqcionireba-Seswavlas. es tradicia<br />

gatarebulia gavleniani amerikeli politologis, devid is-<br />

Tonis naSromebSi. igi gansazRvravs politikas, rogorc `faseulobis<br />

ga<strong>da</strong>nawilebas~, romelsac Zalismieri struqturebi<br />

axorcieleben. aq varaudoben, rom politika moicavs mxolod<br />

im procesebs, romelTa meSveobiT mTavroba reagirebs sazogadoebriv<br />

zewolaze, riTac axerxebs gaanawilos faseulobebi<br />

an negatur moqmedebebs mimarTavs. faseulobad miRebulia is<br />

aucilebeli Tvisebebi, romlebic miRebulia sazogadoebis mier<br />

<strong>da</strong> aRiarebulia aucileblobad.<br />

aseTi midgomis nakli aris misi siviwrove. gamodis,<br />

rom politika efuZneba mxolod imas, rac Sig politikaSi<br />

xdeba _ im sazogadoebis organizaciis sistemaSi, romelic<br />

saxelisuflebo aparatis xelisuflebis irgvliv koncentrirdeba.<br />

aseTi gagebiT politika iqmneba mxolod kabinetebSi,<br />

sakanonmdeblo palatebSi, samTavrobo uwyebebSi, xolo ganageben<br />

mas Zalian mcire <strong>da</strong> gansakuTrebuli jgufebis a<strong>da</strong>mianebi.<br />

a<strong>da</strong>mianTa umravlesoba <strong>da</strong> institutebis didi nawili<br />

politikis CarCoebs miRma rCeba. biznesi, sxva<strong>da</strong>sxvagvari adgilobrivi<br />

gaerTianebebi, ojaxi, skola <strong>da</strong> sxva saganmanaTleblo<br />

<strong>da</strong>wesebulebebi _ yvelani aRiniSnebian, rogoc `ara<strong>politikuri</strong>~<br />

struqturebi, isini arafriT ar arian <strong>da</strong>kavSirebulni<br />

`qveynis marTvasTan~. saxelmwifo aparatebis gaigiveba politikasTan<br />

niSnavs, rom CarCoebs miRma rCeba saerTaSoriso<br />

faqtorebi _ transnacionaluri korporaciebi, romlebic sul<br />

ufro mzard gavlenas axdenen Cvens cxovrebaze, iyo dro, rodesac<br />

saerTaSoriso arenaze moqmedeb<strong>da</strong> Si<strong>da</strong> Caketili nacionaluri<br />

saxelmwifoebi, es ewinaaRmdegeba dRevandelobas, rodesac<br />

ufro <strong>da</strong> ufro rTuli sazogadoebebi xdebian marTvis<br />

obieqtebi <strong>da</strong> sazogadoebis marTvas axorcielebs ara imdenad<br />

mTavroba, aramed sazogadoebrivi <strong>da</strong> kerZo seqtori. amitom<br />

amboben, rom movi<strong>da</strong> dro, roca un<strong>da</strong> Seicvalos terminiT _<br />

`makromarTva~.<br />

politikisa <strong>da</strong> saxelmwifos TvalTaxedviT <strong>politikuri</strong><br />

moRvaweoba xSirad negatiur WrilSia moTavsebuli, politikosebs<br />

ki arc Tu saxarbielod ixseneben. es yvelaferi tolobis<br />

niSniT erTiandeba <strong>politikuri</strong> sferosa <strong>da</strong> saxelmwifo<br />

moRvaweTa saqmianobaSi. yvela kargad icnobs mliqvnel politikoss,<br />

romelic xelisuflebisken iltvis, magram araferi<br />

gaaCnia sakuTari ambiciebis gar<strong>da</strong>. sainformacio saSualebebis<br />

meSveobiT vigebT korumpirebulobis faqtebs saxelmwifo<br />

eSelonebSi. amaze laparakoben, rogorc `politikanobaze~, <strong>da</strong><br />

`biurokratebze, romlebic TavianT savarZelSi arian mokalaTebulni~.<br />

aqe<strong>da</strong>n gamomdinare `antipolitikis~ kargi nia<strong>da</strong>gi<br />

Cndeba. xSirad amasTan <strong>da</strong>kavSirebiT nikolo makiavelis naSromebs<br />

moixsenieben, romelmac wignSi `mTavari~ (1513 w.) aRwera<br />

Tavisi drois mmarTvelebis veragoba, cbiereba <strong>da</strong> simkacris<br />

realisturi suraTi.<br />

politikis negatiuri saxe sazrdovdeba liberaluri<br />

filosofiis mxri<strong>da</strong>nac: individs am filosofiaSi yovelTvis<br />

miewereba esa Tu is piraduli xasiaTis <strong>da</strong>intereseba, <strong>politikuri</strong><br />

xelisufleba, <strong>da</strong>sawyisSive afuWebs a<strong>da</strong>mians, radgan<br />

isini vinc `xelisuflebaSia~, yovelTvis gamoiyenebs Tavis<br />

adgils sakuTari miznebisaTvis sxvis xarjze.<br />

es mosazreba aisaxa lordi aktonis (1834-1902) cnobil<br />

aforizmSi `yvelanairi Zalaufleba ryvnis, _ absoluturi<br />

Zalaufleba ki absoluturad~.<br />

12 13


politika politika politika politika politika rogorc rogorc rogorc rogorc rogorc sajaro sajaro sajaro sajaro sajaro procesi procesi procesi procesi procesi<br />

meore ufro farTo koncefcia politikisa scildeba<br />

samTavrobo marTvas, kerZod, im mimarTulebiT midis, rasac<br />

ewodeba `sazogado cxovreba~ an `sazogado saqme~. am midgomis<br />

Tanaxmad, gansxvaveba `politikursa~ <strong>da</strong> `arapolitikurs~ Soris<br />

emTxveva gansxvavebas sajaro <strong>da</strong> kerZo cxovrebis sferoebs<br />

Soris. aseTi Sexedulebebi politikaze gamomdinareobs berZeni<br />

filosofosis aristoteles Sromebi<strong>da</strong>n. Tavis `politika-<br />

Si~ man miniSneba moaxdina imaze, rom `a<strong>da</strong>miani TavisTavad<br />

Tavisi bunebiT aris <strong>politikuri</strong> arseba~ <strong>da</strong> `Rirseuli cxovreba~<br />

xalxs SeuZlia mxolod im sazogadoebaSi, sa<strong>da</strong>c aris<br />

politika, _ politikur TanasazogadoebaSi. aq politika warmodgenilia<br />

ZiriTa<strong>da</strong>d eTikur aspeqtSi: politika isaa, rac<br />

ukavSirdeba `samarTlian sazogadoebas~, anu is, rasac aristotelem<br />

`samefo mecniereba~ uwo<strong>da</strong>. kiTxva mxolod erTSi mdebareobs<br />

_ zustad sad gadis sazRvari `sajaro~ <strong>da</strong> `pirad~<br />

cxovrebas Soris. saerTod amboben, rom is emTxveva saxelmwifo<br />

<strong>da</strong> samoqalaqo sazogadoebis gayofas. saxelmwifo institutebs<br />

(saxelmwifo aparati, sasamarTloebi, policia, jari,<br />

socialuri <strong>da</strong>cvis sistema <strong>da</strong> a.S.). Cven ganvixilavT rogorc<br />

`sajaros~, radgan isini pasuxs ageben sazogadoebis koleqtiuri<br />

cxovrebis organizaciaze <strong>da</strong> amasTanave sazogadoebis<br />

xarjze finansdebian _ ga<strong>da</strong>saxadebis saxiT.<br />

samoqalaqo sazogadoeba Sedgeba `patara ujredebisagan~,<br />

rogorc mas edmund biorki uwodeb<strong>da</strong>, anu iseTi institutebi,<br />

rogoricaa ojaxi, sisxliT monaTesave sazogadoebebi,<br />

kerZo sawarmoebi, profkavSirebi, klubebi, adgilobrivi Tanasazogadoebebi<br />

<strong>da</strong> sxva msgavsi struqturebi. isini `kerZoa~ im<br />

gagebiT, rom iqmnebian <strong>da</strong> arseboben kerZo pirebis xarjze<br />

maTi interesebis gaTvaliswinebiT (ekonomikaSi, socialur,<br />

sayofacxovrebo, pirad, kulturul sferoebSi <strong>da</strong> a.S.) <strong>da</strong> warmogvidgebian<br />

rogorc `ara<strong>politikuri</strong>~. politikis, rogorc<br />

sazogadoebrivi moRvaweobis koncefcia, yovelTvis iyofo<strong>da</strong><br />

`momxreebad~ <strong>da</strong> `mowinaaRmdegeebad~. aristoteles tradiciebis<br />

gaTvaliswinebiT, <strong>politikuri</strong> moRvaweoba ganixileba,<br />

rogorc Rirseuli <strong>da</strong> ganaTlebuli saqmianoba swored misi<br />

`sajaro~ xasiaTis gamo. ufro mogvianebiT es tradicia gaagr-<br />

Zela hanna arendcma, romelic naSromSi `a<strong>da</strong>mianuri arsebobis<br />

pirobebi~ (1958 w.) wer<strong>da</strong> imis Sesaxeb, rom politika aris<br />

a<strong>da</strong>mianuri moRvaweobis yvelaze mTavari forma, imitom rom aq<br />

saqme gvaqvs Tanaswor <strong>da</strong> Tavisufal moqalaqeebis urTierTobasTan,<br />

es aris is raRac unikaluri, rac yvela a<strong>da</strong>mians aZlevs<br />

cxovrebis azrs. miaxlovebul azrs gamoxatav<strong>da</strong> Jan-Jak ruso<br />

<strong>da</strong> jon stiuard mili.<br />

politika politika politika politika politika rogorc rogorc rogorc rogorc rogorc kompromisi kompromisi kompromisi kompromisi kompromisi <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> konsensusi<br />

konsensusi<br />

konsensusi<br />

konsensusi<br />

konsensusi<br />

politikis mesame koncefcia yuradRebas amaxvilebs imaze,<br />

Tu rogori gziT miiReba ga<strong>da</strong>wyvetilebebi. politika ganixileba<br />

rogorc konfliqtebis mogvarebis saSualeba kompromisebis,<br />

molaparakebebisa <strong>da</strong> sxva saSualebebis gziT, romlebic<br />

gamoricxaven Zalis gamoyenebas an SiSvel Zalauflebas.<br />

es koncefcia aqvT mxedvelobaSi, roca amboben `politika<br />

aris SesaZleblobis xelovneba~. rodesac laparakia problemis<br />

`<strong>politikuri</strong>~ gziT ga<strong>da</strong>wyvetaze, mxedvelobaSi aqvT samSvidobo<br />

molaparakeba `Zalovan~ an `samxedro~ ga<strong>da</strong>wyvetilebebis<br />

winaaRmdeg. es tradiciac aristotelesagan modis. swored<br />

misi postulatia _ idealuri marTvis sistema aris `politika~<br />

_ `Sereuli~ forma, romelic Seicavs rogorc aristokratiul,<br />

aseve demokratiul elementebs. am tradiciebis momxre<br />

Cvens droSi gaxlavT bernard kriki. Tavis klasikur naSrom-<br />

Si `politikis <strong>da</strong>sacavad~ is wers, rom konfliqtis mxareebi<br />

Tanxmdebian mxolod maSin, rodesac maT gaaCniaT Zalaufleba<br />

an Zala. winaaRmdeg SemTxvevaSi erT-erTi mxare ubralod<br />

gaiTeleba. Tu raime konfliqti warmoiSva, is un<strong>da</strong> ga<strong>da</strong>iWras<br />

Zaladobisa <strong>da</strong> muqaris gareSe. kriks kritikosebi gamouCndnen,<br />

romlebic miuTiTebdnen imaze, rom is gaerTo <strong>da</strong>savleli<br />

pluralistebis magaliTiT <strong>da</strong> gaaigiva politika iseT movlenasTan,<br />

rogoric eleqtoraluri procesi <strong>da</strong> partiuli mowinaaRmdegeebia;<br />

rac Seexeba erTpartiul saxelmwifoebs <strong>da</strong><br />

samxedro diqtaturas, aq misi pozicia cota rames gangvimartavs.<br />

mocemuli koncefcia umTavresad miiCnevs kompromiss <strong>da</strong><br />

konsensuss. igi politikas <strong>da</strong>debiT WrilSi warmoadgens, magram<br />

miuTiTebs, rom aseT politikaSi midis brZola, sa<strong>da</strong>c<br />

mTavar xifaTs warmoadgens _ `nebismieri fasiT Semovides<br />

mkafio sicxade <strong>da</strong> garkveuloba~, es SesaZloa iyos demokratiisadmi<br />

brma mimxroba, yba<strong>da</strong>Rebuli nacionalizmi an sulac<br />

mecnierebis pretenzia saboloo WeSmaritebazea.<br />

14 15


<strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> Zalaufleba<br />

Zalaufleba<br />

Zalaufleba<br />

Zalaufleba<br />

Zalaufleba<br />

meoTxe koncefcia yvelaze farToa <strong>da</strong> radikaluri. politikas<br />

aq ar eTmoba raime konkretuli sfero mTavrobaSi, saxelmwifosa<br />

Tu `sazogado cxovrebaSi~, is sazogado moRvaweobis<br />

yvela <strong>da</strong>rgSia, yvela `nabijze~. rogorc adrian leftiviCi<br />

aRniSnavs Tavis naSromSi `ra aris politika? <strong>politikuri</strong><br />

moRvaweoba <strong>da</strong> misi Seswavla~. `politika sazogado moRvaweobis<br />

centrSia, rogorc oficialurad, aseve araoficialurad,<br />

sajaro <strong>da</strong> kerZoa, is yvela socialur jgufSia, institutebsa<br />

<strong>da</strong> sazogadoebebSi~; Cven mas vxe<strong>da</strong>vT yvela sazogado urTier-<br />

TobaSi. ojaxSi, mcire jgufebsa Tu megobarTa wreSi, Tu ersa<br />

<strong>da</strong> globalur TanasazogadoebaSi. maSin ra gansxvavebaa politikursa<br />

<strong>da</strong> sxva saxis moRvaweobas Soris, raSia misi specifika?<br />

am kiTxvas es tradicia Semdegnairad xsnis: politika<br />

ewodeba yvelafers, rac warmoebasTanaa <strong>da</strong>kavSirebuli, resursebis<br />

<strong>da</strong>nawilebasa <strong>da</strong> gamoyenebaze sazogadoebis funqcionirebis<br />

uzrunvelsayofad, saubaria Zalauflebaze _ maT unarze<br />

`Tavisi miiRon~ xSirad nebismieri saSualebebiT. es idea mSvenivra<strong>da</strong>a<br />

reziumirebuli harold lasuelas wignSi `politika:<br />

vin ras Rebulobs, rodis <strong>da</strong> rogor?~ (1936 w.) sazogado<br />

cxovrebaSi es tradicia iTvaliswinebs interesebis mudmiv<br />

konfliqts, <strong>da</strong> rac mTavaria _ resursebis deficits, romelic<br />

momdinareobs im ubralo viTarebisagan, rom a<strong>da</strong>mianis survilebi<br />

usazRvroa, magram maTi <strong>da</strong>kmayofilebis saSualeba SezRuduli.<br />

amitom aq politikas, rogorc winaaRmdegobas, ise ganixilaven;<br />

Zalauflebas ki, rogorc mTavar instruments am winaaRmdegobaSi.<br />

am midgomas emxrobian feministebi <strong>da</strong> marqsistebi.<br />

Tanamedrove feminizmi sazrdoobs ideiT, rom politika<br />

ZiriTa<strong>da</strong>d gamoricxavs qalebis moRvaweobas <strong>da</strong> mas mxolod<br />

ojaxisa <strong>da</strong> ojaxuri valdebulebebis irgvliv tovebs,<br />

mamakaci ki agrZelebs moRvaweobas ara mxolod politikaSi,<br />

aramed sxva sazogado sferoebSic. amitom feminizmis Teoretikosebi<br />

ewinaaRmdegebian sajarosa <strong>da</strong> piradulis gayofas<br />

sazogadoebaSi, rasac Semdgom lozungs uyeneben `piraduli<br />

aris politika~, raSic rogorc wylis wveTSi irekleba<br />

radikaluri feminizmis mTeli filosofia.<br />

feminizmma Taviseburi niSa gamoyo _ `yoveldRiurobis<br />

politika~. aq yvela saxis urTierToba _ ojaxSi, col-qmars<br />

Soris, bavSvebTan iseve, `<strong>politikuri</strong>a~, rogorc mosamsaxurisa<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong>mqiraveblis an mTavrobisa <strong>da</strong> moqalaqis urTierTobani.<br />

marqsizmi politikaze saubrobs, rogorc sazogadoebis<br />

or doneze `zednaSenze~ <strong>da</strong> `bazisze~. TviT marqsi pirvelsawyisad<br />

politikas aRiqvam<strong>da</strong> klasikurad, anu akavSireb<strong>da</strong> mas<br />

saxelmwifosTan: magaliTad `komunisturi partiis manifest-<br />

Si~ (1848 w.) is wers politikur xelisuflebaze, rogorc `erTi<br />

klasis mier organizebul Zalauflebaze~. SemdgomSi man ganaviTara<br />

Tavisi <strong>Teoria</strong>, miakuTvna politikur urTierTobas<br />

sakanonmdeblo <strong>da</strong> kulturuli urTierTobani, anu `zednaSeni~.<br />

`zednaSeni~ `bazisi<strong>da</strong>n~ warmoiSoba <strong>da</strong> mas ireklavs.<br />

SemdgomSi leninma moaxdina postulizeba <strong>da</strong> <strong>politikuri</strong><br />

Zalaufleba <strong>da</strong>ukavSira sazogado klasobriv sistemas, anu `politika<br />

ekonomikis koncentrirebuli gamomxatveli gaxa<strong>da</strong>~.<br />

marqsizmis Tanaxmad `ekonomika _ ukve politikaa~. zemoT<br />

ganxilulis mixedviT, politika aris xalxisadmi mtruli Zala,<br />

igi <strong>da</strong>kavSirebulia erTi a<strong>da</strong>mianisadmi meoris <strong>da</strong>morCilebasTan.<br />

radikaluri feminizmisaTvis es azri amkvidrebs `politikur<br />

patriarqats,~ sa<strong>da</strong>c qalisaTvis mamakacis qveSevrdomis rolia<br />

gankuTvnili; marqsizmisaTvis _ burJuaziis mier proletariatis<br />

eqspluatacias. amave ToeriaSi politikas ara mxolod negatiuri,<br />

aramed pozitiuri mniSvneloba eniWeba _ rogorc iaraRs,<br />

romliTac sazogadoebriv uTanasworobas ebrZvian. feministebi<br />

mouwodebdnen bolo moeRos `seqsizmis politikas~ <strong>da</strong> aSendes<br />

iseTi sazogadoeba, romelSic ar iqneba sqesobrivi <strong>da</strong>yofa.<br />

marqsistebis TvalsazrisiT `klasebis politika~ istorias<br />

Cabardeba. is migviyvans `saxelmwifos sikvdilamde~<br />

<strong>da</strong> politikis, klasikuri gagebiT, <strong>da</strong>srulebamde.<br />

politikis politikis politikis politikis politikis cnebebi, cnebebi, cnebebi, cnebebi, cnebebi, modelebi modelebi modelebi modelebi modelebi <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> Teoriebi Teoriebi Teoriebi Teoriebi Teoriebi<br />

cnebebi, modelebi <strong>da</strong> Teoriebi aris <strong>politikuri</strong> analizis<br />

instrumentebi, magram maTTan frTxili mopyrobaa saWiro.<br />

cneba _ esaa saerTo idea, ZiriTa<strong>da</strong>d erTi sityviT an erTi<br />

wina<strong>da</strong>debiT gamoxatuli. magram is ufro metia, vidre saku-<br />

Tari an sazogado sityva. mag. cneba `prezidentoba~ ar<br />

ganekuTvneba romelime konkretul prezidents. igi aris ideate<br />

erToblioba saxelmwifos meTauris raobaze. cneba instrumentia,<br />

romelic gvexmareba fiqris, kritikis, mtkicebis,<br />

axsnasa <strong>da</strong> analizis dros. ubralo Tvalyuris devneba ar<br />

16 17


gvaZlevs srul codnas gare samyaros Sesaxeb. yvelaferi pir<strong>da</strong>pir<br />

kavSirSia politikis samyarosTan: Cven viZenT codnas, vamdidrebT<br />

<strong>da</strong> vayalibebT cnebebs, romlebic msoflios usazRvrobis<br />

arss gvagebinebs. cneba <strong>da</strong> koncefcia TavisTavad a<strong>da</strong>mians<br />

movlenaTa Semecnebasa <strong>da</strong> gaazrebaSi exmareba.<br />

modeli <strong>da</strong> <strong>Teoria</strong> farTe cnebaa; isini ideebia mTel<br />

speqtrs Seicaven. modelis sityvis qveS tradiciulad viazrebT<br />

obieqts Semcirebuli masStabiT. mag, Tojinis saxli an<br />

TviTmfrinavi. modelis funqciaa rac SeiZleba zustad gaimeoros<br />

originali. mag. kompiuteruli ekonomikis modeli ver<br />

iqneba TviTon ekonomikis fizikuri analogia. konceptualuri<br />

modeli _ ufro analitikuri instrumentia. modelebi Seicaven<br />

urTierTobebis garkveul SigTavss, romlebic warmogviCenen<br />

empiriuli monacemebis azrsa <strong>da</strong> mniSvnelobas. <strong>politikuri</strong><br />

analizis erT-erTi yvelaze kargi <strong>politikuri</strong> sistemis<br />

modeli SeimuSava devid istonma.<br />

models Zalian ambiciuri mizani hqon<strong>da</strong>, analizis sistemis<br />

safuZvelze aexsna mTeli <strong>politikuri</strong> procesi wamyvani<br />

<strong>politikuri</strong> aqtebis CaTvliT. rac, Tavis mxriv, erT mTlianobas<br />

qmnis. politikur sistemaSi, rogorc istonma axsna, aris `wvlili~<br />

<strong>da</strong> `sargebeli~. pirveli niSnavs moTxovnas, mxar<strong>da</strong>Weras<br />

sazogadoebis mxriv. meore _ ga<strong>da</strong>wyvetilebebsa <strong>da</strong> moqmedebebs,<br />

romelSic sxva<strong>da</strong>sxva programebi Sedis, kanonebis miReba<br />

<strong>da</strong> sazogado saSualebebis gafarToeba. istonis modelSi <strong>politikuri</strong><br />

partiebi <strong>da</strong> interesebis jgufebi warmodgenilia rogorc<br />

`mekare~. maTi mTavari amocanaa politikur sistemaSi `Seyvanis~<br />

raodenobis regulireba. istonis modeli ukeTesad xsnis<br />

imas, Tu ratom midian represiasa <strong>da</strong> Zalisxmevaze, rogor xdebo<strong>da</strong><br />

es ama Tu im politikur sistemebSi. terminebi `<strong>Teoria</strong>~ <strong>da</strong><br />

`modeli~ xSirad ixmareba rogorc urTierTSemcvleli cnebebi.<br />

erTic <strong>da</strong> meorec Semadgeneli konceptualuri konstruqciaa.<br />

politologebi ityvian, rom <strong>Teoria</strong> SesaZloa iyos naklebad<br />

WeSmariti, modeli ki _ ufro naklebad `sasargeblo~.<br />

<strong>Teoria</strong> <strong>da</strong> modeli xSirad urTierTkavSirSia. rTul politikur<br />

Teoriebs SeuZliaT iyon ilustrirebuli rigi modelebiT.<br />

magaliTad, pluralizmis <strong>Teoria</strong> SeiZleba aixsnas<br />

saxelmwifo modelis gamoyenebiT, eleqtoratuli procesis<br />

<strong>Teoria</strong> ki jgufuri politikis modeliT <strong>da</strong> a.S.<br />

modeli <strong>da</strong> mikro<strong>Teoria</strong> <strong>politikuri</strong> analizis umTavresi<br />

Teoretikuli instrumentebia, romlis centrSic Zalau-<br />

flebisa <strong>da</strong> saxelmwifos problematika devs: pluralizmi,<br />

elitizmi, klasobrivi analizi <strong>da</strong> a.S.<br />

tomas kunim Tavis wignSi `mecnieruli revoluciis<br />

struqtura~ makroTeoriis warmodgenas uwo<strong>da</strong> paradigma, rogorc<br />

ideologiur tradicias. paradigma _ urTierT<strong>da</strong>kavSirebuli<br />

prognozebis, doqtrinebis <strong>da</strong> Teoriebis aris krebuli, romlebic<br />

xels uwyobs gaazrebis struqturul process. bunebismetyvelebaSi,<br />

klunis mixedviT, yvela droSi mefobs erTi<br />

paradigma, Zvel paradigmas axali cvlis. es paradigmebi Rebuloben<br />

farTo socialuri filosofiis formas, rasac xSirad<br />

ideologias uwodeben _ liberalizms, konservatizms, socializms,<br />

faSizms, feminizms <strong>da</strong> a.S.<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

politika aris moRvaweoba, romlis farglebSic xalxi<br />

qmnis, inarCunebs <strong>da</strong> amdidrebs sazogado wesebs. sazogado<br />

moRvaweoba <strong>da</strong>kavSirebulia, erTis mxriv, nairferovnebasa <strong>da</strong><br />

konfliqtze, meores mxriv, _ TanamSromlobisa <strong>da</strong> amoqmedebaze.<br />

politika umjobesia gavigoT, rogorc konfliqtebis ga<strong>da</strong>Wris<br />

gza, magram yvela konfliqti ar aris mogvarebadi.<br />

sxva<strong>da</strong>sxva tradiciebiT <strong>da</strong> sxva<strong>da</strong>sxva moazrovneTa<br />

mixedviT politikas igebdnen sxva<strong>da</strong>sxvagvarad. mas saxelmwifo<br />

marTvis xelovnebad aRiqvamdnen. sazogado konfliqtebis<br />

mogvareba xdebo<strong>da</strong> diskusiebiTa <strong>da</strong> kompromisebiT. yvelaze<br />

sa<strong>da</strong>o problema politologiaSi aris is, Tu sazogado cxovrebis<br />

romel sferos moicavs `politika~. tradiciuli midgomiT<br />

am sferos ganekuTvnebian mxolod institutebi <strong>da</strong> isini,<br />

vinc moRvaweobs sazogadoebis `sajaro <strong>da</strong>wesebulebebSi~. Tu<br />

politikas gavigebT, rogorc Zalovani urTierTobis process,<br />

maSin mas miekuTvneba piradi cxovrebis calkeuli mxareebi.<br />

politikis Seswavla mecnierul xasiaTs atarebs imdenad,<br />

ramdena<strong>da</strong>c SesaZlebelia miviRoT obieqturi codna politikis<br />

samyaroze, koncefciebi, modelebi <strong>da</strong> Teoriebi un<strong>da</strong><br />

gavigoT, rogorc <strong>politikuri</strong> analizis instrumentebi, romel-<br />

Ta meSveobiTac Cven gamovyofT codnas usasrulo <strong>da</strong> rTuli<br />

realobi<strong>da</strong>n. saboloo jamSi, sazogadoebisa <strong>da</strong> politikis esa<br />

Tu is gageba xorcieldeba farTo inteleqtualuri konstruqciis<br />

farglebSi _ ideologiur paradigmaSi.<br />

18 19


Tavi Tavi II<br />

II<br />

mTavrobebi, mTavrobebi, sistemebi sistemebi <strong>da</strong> <strong>da</strong> reJimebi<br />

reJimebi<br />

Zveli drois moazrovneebi ganasxvavebdnen mmarTvelobis<br />

sxva<strong>da</strong>sxva formebs. jer kidev Zv. w. aR. me-4 s. aristotelem<br />

pirvelma <strong>da</strong>axasiaTa <strong>politikuri</strong> reJimebi iseTi cnebebis gamoyenebiT,<br />

rogorebicaa `demokratia~, `oligarqia~ <strong>da</strong> `tirania~.<br />

me-18 <strong>da</strong>sawyisSi ukve gvaqvs monarqiuli <strong>da</strong> respublikuri<br />

saxelmwifoebi, avtokratiuli <strong>da</strong> konstituciuri re-<br />

Jimebi. XX saukuneSi gaCn<strong>da</strong> kidev ufro specifikuri klasifikaciebi.<br />

mag. `civi omis~ periodSi planetis <strong>politikuri</strong><br />

suraTi warmogvidgebo<strong>da</strong> or <strong>da</strong>pirispirebul mxares _ demokratiasa<br />

<strong>da</strong> totalitarizms Soris.<br />

dReisTvis es klasifikacia moZvelebuli Cans iseTi<br />

movlenebis fonze, rogorebicaa komunizmis kraxi, aRmosavleT<br />

aziis amoZraveba <strong>da</strong> <strong>politikuri</strong> islamis Camoyalibeba. Tumca<br />

jerjerobiT garkveuli ar aris raze mianiSnebs es cvlilebebi<br />

_ <strong>da</strong>savluri liberaluri demokratiis triumfze Tu<br />

Tanamedrove msoflios Semdgom politikur fragmentaciaze.<br />

tradiciuli tradiciuli tradiciuli tradiciuli tradiciuli klasifikacia klasifikacia klasifikacia klasifikacia klasifikacia <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> ti ti ti ti tipologiebi<br />

pologiebi<br />

pologiebi<br />

pologiebi<br />

pologiebi<br />

saxelmwifo mmarTvelobis sistemis arsebuli klasifikaciebis<br />

sakiTxze ga<strong>da</strong>sasvlelad saWiroa pasuxi kiTxvebze<br />

_ ra aris `mTavroba~ <strong>da</strong> riT gansxvavdeba mTavroba<br />

`<strong>politikuri</strong> sistemebis~ an `reJimebisagan~. termini `mTavroba~<br />

miekuTvneba institutebsa <strong>da</strong> procesebs. romlis CarCoeb-<br />

Sic ZiriTa<strong>da</strong>d miiReba koleqtiuri <strong>da</strong>, amasTanave, rogorc<br />

wesi, Sesasruleblad aucilebeli ga<strong>da</strong>wyvetilebebi. <strong>politikuri</strong><br />

sistema an reJimi farTo gagebiT moicavs aramarto<br />

Zalauflebis meqanizmebsa <strong>da</strong> saxelmwifos institutebs, aseve<br />

struqturebsa <strong>da</strong> procesebs, romelTa meSveobiT saxelmwifo<br />

zemoqmedebs sazogadoebasTan.<br />

reJimi aris `mmarTvelobis sistema~, romelic narCundeba<br />

mTavrobis yovelgvari cvlilebisas. mTavrobebi SeiZleba<br />

Seicvalos arCevnebis, dinastiebis Secvlis, saxelmwifo<br />

ga<strong>da</strong>trialebebis <strong>da</strong> sxva movlenaTa Sedegad. reJimebi ki icvleba<br />

an gare<strong>da</strong>n samxedro Carevis Sedegad, an SigniT revoluciuri<br />

ga<strong>da</strong>trialebiT.<br />

saxelmwifoSi SeiZleba vigulisxmoT nebismieri<br />

meqanizmi an instituti, romelic xelmZRvanelobs sazogadoebas,<br />

mxars uWers masSi <strong>da</strong>wesebul wesrigs, gaaCnia unari gamoimuSavos<br />

koleqtiuri ga<strong>da</strong>wyvetilebebi <strong>da</strong> ganaxorcielos isini.<br />

garkveuli mmarTvelobis amgvar sistemas Cven aRmovaCenT TiTqmis<br />

yvela socialur institutSi _ ojaxSi, skolaSi, saqmian<br />

struqturaSi, profkavSirebSi <strong>da</strong> sxv. termins `saxelmwifo<br />

mmarTveloba~ ZiriTa<strong>da</strong>d miakuTvneben im oficialur <strong>da</strong> institucionalur<br />

procesebs, romelTa meSveobiTac erovnul<br />

doneze narCundeba kanoni <strong>da</strong> wesrigi, xorcieldeba koleqtiuri<br />

xasiaTis qmedebani. saxelmwifos centraluri funqciaa<br />

SeimuSaos, miiRos kanonebi <strong>da</strong> cxovrebaSi ganaxorcielos.<br />

<strong>politikuri</strong> sistemis klasifikacia CvenTvis saintereso<br />

<strong>da</strong> mniSvnelovania ori mizeziT. pirveli, igi arsebiTad amsubuqebs<br />

politikis <strong>da</strong> saxelmwifo mmarTvelobis gagebas,<br />

politologiasa <strong>da</strong> sxva sazogadoebriv mecnierebebSi cnobiereba<br />

ZiriTa<strong>da</strong>d modis Se<strong>da</strong>rebis gziT, eqsperimentuli xasiaTis<br />

meTodebi aq miuRebelia.<br />

meore _ klasifikacia aiolebs ara marto analizs,<br />

aramed movlenebis Sefasebas. aristoteles droi<strong>da</strong>n <strong>politikuri</strong><br />

moazrovneebi miiswrafodnen ara marto gaegoT, aramed<br />

moexdinaT Zalauflebis srulyofa. istoriaSi araerTxel<br />

ganxorciel<strong>da</strong> udidesi arsiT utopiuri cdebi mmarTvelobis<br />

idealuri sistemis <strong>da</strong>saxatad. mag. platonis `respublika~,<br />

Tomas moris `utopia~, `mindvrebi, fabrikebi <strong>da</strong> saxelosnoebi~<br />

<strong>da</strong> sxv. Cven gveZleva SesaZlebloba mivceT maT garkveuli<br />

xarisxobrivi <strong>da</strong>xasiaTeba, Sefaseba. mxolod Se<strong>da</strong>rebiTi midgomis<br />

CarCoebSi SeiZleba garkveuli msjeloba sxva<strong>da</strong>sxva sakiTxebze.<br />

mag. `un<strong>da</strong> mivesalmoT Tu ara ruseTis, saqarTvelos<br />

<strong>da</strong> sxv. postsabWoTa qveynebis ga<strong>da</strong>svlas liberalur demokratiaze?~<br />

`indoeTma uari un<strong>da</strong> Tqvas Tu ara federalizmze<br />

unitaruli sistemis Tu regionebis <strong>da</strong>moukideblobis sasargeblod?~,<br />

`didma britaneTma un<strong>da</strong> miiRos Tu ara <strong>da</strong>werili<br />

konstitucia?~ <strong>da</strong> a.S.<br />

klasifikaciis yvela sistemas aqvs Tavisi naklovanebebi.<br />

aris saSiSroeba imisa, rom ar iqnas SemCneuli <strong>da</strong> gaTvaliswinebuli<br />

sxva<strong>da</strong>sxva pirobebSi erTi <strong>da</strong> igive movlenis<br />

gansxvavebuli azri, mag. iaponiasa <strong>da</strong> mTel aRmosavleT azia-<br />

Si `saxelmwifo~ arsiT <strong>da</strong> tipiT SeiZleba gansxvavdebodes<br />

im `saxelmwifosgan~, rogorc igi esmiT <strong>da</strong>savleTSi. amitom<br />

20 21


Se<strong>da</strong>rebiTi analizis Catarebisas mxedvelobaSia misaRebi eTnocentrizmis<br />

saSiSroeba. klasifikaciebi SeiZleba iyos <strong>da</strong>maxinjebuli<br />

ama Tu im faseuli zegavleniT. mag. iyo dro, roca<br />

politologebi aerTianebdnen komunistur <strong>da</strong> faSistur re-<br />

Jimebs erTi rubrikis `totalitarulis~ qveS; warmoiSva suraTi,<br />

rom `civi omis~ wlebSi <strong>da</strong>savleTis liberaluri<br />

demokratiebi ebrZodnen arsebiTad im mters, romelTanac TanamSromlobdnen<br />

meore msoflio omSi. klasifikaciis yvela<br />

Cvens sistemas axasiaTebs kidev erTi nakli _ win ayenebs<br />

saxelmwifos, xolo qveynebs ganixilavs, rogorc mTlian sistemebs.<br />

globalizaciis epoqaSi aseTi midgoma gaumarTlebelia.<br />

istoriulad mmarTvelobis sistemis yvelaze ufro<br />

avtoritetuli sistema iyo is, romelic IV s. Cv. eramde SeimuSava<br />

aristotelem _ misTvis masalad iqca 158 berZnuli<br />

polisi, romlebic im momentisTvis arsebob<strong>da</strong>. aristoteles<br />

Semdeg es sistema batonob<strong>da</strong> politikur filosofiaSi kidev<br />

2500 wels. aristotele Tvli<strong>da</strong>, rom mTavrobebi erTmaneTisgan<br />

gansxvavdeba ori kategoriiT: `vin marTavs~ <strong>da</strong> `vis interesebSia<br />

es~. Zalaufleba SeiZleba iyos erTi a<strong>da</strong>mianis, a<strong>da</strong>mianTa<br />

jgufebis an mravali moqalaqis xelSi. yvela am SemTxvevaSi<br />

igi SeiZleba emsaxurebodes an mmarTvelebis viwro,<br />

aSkarad egoistur interesebs an mTeli sazogadoebis interesebs.<br />

ase aristotelem gamoyo mmarTvelobis eqvsi<br />

forma:Ltirania, oligarqia, demokratia, monarqia, aristokratia<br />

<strong>da</strong> politia.<br />

aristotele cdilob<strong>da</strong> Rirseulad Seefasebina<br />

mmarTvelobis TiToeuli forma, raTa ganesazRvra maT Soris<br />

ukeTesi. uares, gafuWebul formebs man miakuTvna tirania,<br />

oligarqia <strong>da</strong> demokratia. ufro srulyofilad miiCnia monarqia,<br />

aristokratia <strong>da</strong> politia: am sistemebSi Sesabamisad erTi<br />

a<strong>da</strong>miani, a<strong>da</strong>mianTa klasi <strong>da</strong> sazogadoebis farTo fenebi mar-<br />

Tavdnen. mmarTvelobis yvelaze cud formad aristotele Tvli<strong>da</strong><br />

tiranias. mmarTvelobis srulyofil <strong>da</strong> mdgrad formad<br />

miCneuli iqna politia.<br />

aristotele upiratesobas aniWeb<strong>da</strong> mmarTvelobis<br />

`Sereul~ formas, romelic gaaerTianeb<strong>da</strong> Tavis TavSi demokratiisa<br />

<strong>da</strong> aristokratiis elementebs, xolo Zalaufleba iqnebo<strong>da</strong><br />

`saSualo klasebis~ _ arc mdidrebisa <strong>da</strong> arc Raribebis<br />

xelSi. SemdegSi aristoteles <strong>Teoria</strong> ganviTarebuli iqna<br />

iseTi moazrovneebis mier, rogorebic iyvnen tomas hobsi <strong>da</strong><br />

Jan bodeni. naSromSi `saerTo keTildReobis eqvsi principi~<br />

bodeni <strong>da</strong>wvrilebiT ganixilav<strong>da</strong> sakiTxs imis Sesaxeb, Tu vin<br />

aris Zalauflebis matarebeli saxelmwifoebSi. is mivi<strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>skvnamde, rom mmarTvelobis ufro misaReb formad miCneuli<br />

un<strong>da</strong> iqnes absolutizmi, rameTu Zalauflebis matarebeli aq<br />

aris mmarTveli, romelsac aqvs ufleba ukarnaxos kanoni, Tavad<br />

ki aranairi kanoniT ar izRudeba. rodesac Zalaufleba<br />

erTi a<strong>da</strong>mianis xelSia saxelmwifo, bodenis mixedviT, iRebs<br />

erTiani <strong>da</strong> ganuyofeli suverenitetis yvela sikeTes. amasTanave<br />

monarqic SezRudulia Tavis nebaSi _ RvTaebrivi kanoniT an<br />

a<strong>da</strong>mianebis bunebrivi uflebiT. hobsi suverenitets ganmartav<strong>da</strong><br />

rogorc gansakuTrebul uflebas iZulebiT Zalauflebaze.<br />

mis wignSi `leviaTani~ mmarTveli gamodis SeuzRu<strong>da</strong>vi<br />

xelisuflebis matareblad.<br />

mogvianebiT am ideebis radikaluri ga<strong>da</strong>sinjvis moTxovniT<br />

gamovidnen adrindeli liberaluri azris iseTi warmomadgenlebi,<br />

rogorebic iyvnen jon loki <strong>da</strong> monteskie _<br />

konstituciuri mmarTvelobis ideologebi. lokma `mTavrobis<br />

or traqtatSi~ win wamoswia debuleba imis Sesaxeb, rom<br />

suvereniteti `Tavsdeba~ ara monarqSi, aramed xalxSi. mTavrobis<br />

Zalaufleba ki SezRuduli un<strong>da</strong> iqnas a<strong>da</strong>mianis bunebrivi<br />

uflebebiT, gansakuTrebiT sicocxlis, Tavisuflebisa<br />

<strong>da</strong> sakuTrebis uflebebiT. monteskies cnobili `kanonTa krebuli~<br />

warmoadgen<strong>da</strong> sazogadoebis WeSmaritad mecnieruli<br />

gamokvlevis c<strong>da</strong>s, rom Tavad monteskiem, absolutizmis Seurigebelma<br />

kritikosma <strong>da</strong> inglisis parlamentaruli tradiciis<br />

enTuziastma, pirvelma wamoayena `Zalauflebis <strong>da</strong>nawilebis~<br />

wina<strong>da</strong>deba aRmasrulebel, sakanonmdeblo <strong>da</strong> sasamarTlo institutebs<br />

Soris. mogvianebiT es principi ganxorciel<strong>da</strong><br />

amerikis konstituciaSi (1787).<br />

`sami `sami samyaros~ samyaros~ ti tipologia<br />

ti pologia<br />

XX saukuneSi istoriis svlam kidev erTxel Secvala<br />

<strong>politikuri</strong> tipologiis kriteriumebi. or msoflio oms Soris<br />

periodSi warmoiSva avtoritarizmis axali formebi _ stalinur<br />

ruseTSi, faSistur italiasa <strong>da</strong> nacistur germaniaSi; msoflio<br />

gax<strong>da</strong> gaiyo or sistemad _ demokratiul <strong>da</strong> totalitarul<br />

saxelmwifoebad. Tumca meore msoflio omSi faSizmi<br />

22 23


ganadgur<strong>da</strong>, kontrasti demokratiasa <strong>da</strong> totalitarizms Soris<br />

mainc TvalSisacemi iyo. <strong>da</strong>iwyo kvalifikaciis iseTi sistemis<br />

Zieba, romelic iqnebo<strong>da</strong> sruliad obieqturi <strong>da</strong> neitraluri.<br />

droTa ganmavlobaSi popularoba moipova e.w. `sami samyaros~<br />

koncefciam, romlis mixedviT <strong>politikuri</strong> samyaro SeiZleba<br />

<strong>da</strong>iyos sam blokad:<br />

kapitalisturi `pirveli samyaro~;<br />

komunisturi `meore samyaro~;<br />

ganviTarebadi `mesame samyaro~.<br />

am klasifikacias aqvs Tavisi ekonomikuri, ideologiuri,<br />

<strong>politikuri</strong> <strong>da</strong> samxedro-strategiuli ganzomilebani.<br />

<strong>da</strong>savluri industriuli reJimebi gamocxadebuli iqna<br />

`pirvel samyarod~. ekonomikuri TvalsazrisiT aq mosaxleobis<br />

cxovrebis yvelaze maRali donea. 1983 w. es qveynebi, romelSic<br />

iyo msoflio mosaxleobis mxolod 15%, qmni<strong>da</strong> msoflios<br />

Si<strong>da</strong> produqtis 63% (1885 w. msoflio bankis monacemebiT). am<br />

azriT, komunisturi reJimebi iyvnen `meoreebi~. maT gaiares<br />

industrializaciis procesi <strong>da</strong> SeeZloT <strong>da</strong>ekmayofilebinaT<br />

TavianTi mosaxleobis ZiriTadi materialuri moTxovnebi; aq<br />

cxovrob<strong>da</strong> msoflio mosaxleobis 33%, es qveynebi awarmoebdnen<br />

msoflio Si<strong>da</strong> produqciis 19%. aziis, afrikisa <strong>da</strong> laTinuri<br />

amerikis naklebad ganviTarebuli qveynebi gaerTiandnen<br />

`mesame samyarod~ im kriteriumiT, rom isini ekonomikurad<br />

<strong>da</strong>mokidebuli <strong>da</strong> masobrivi siRaribiT arian moculi: aq msoflio<br />

mosaxleobis 52% cxovrobs <strong>da</strong> masze modis msoflio<br />

sasaqonlo produqciis 18%. <strong>da</strong>mangreveli <strong>da</strong>rtyma sami samyaros<br />

koncefciaze miitanes 1989-1991 w. aRmosavleT evropulma<br />

revoluciebma. maTi Sedegi iyo orTodoqsaluri komunizmis<br />

kraxi ssr kavSirSi <strong>da</strong> yofili socialisturi banakis<br />

qveynebSi, <strong>politikuri</strong> liberalizaciis <strong>da</strong> sabazro reformebis<br />

<strong>da</strong>wyeba. am mimarTulebiT frensis fukuiamam ganacxa<strong>da</strong>,<br />

rom yvelaferi es niSnavs `istoriis <strong>da</strong>sasruls~, radgan yovelgvari<br />

ideologiuri winaaRmdegobebi <strong>da</strong>mTavr<strong>da</strong> <strong>da</strong>savluri<br />

liberaluri demokratiis gamarjvebiT. rac Seexeba meore <strong>da</strong><br />

mesame samyaros reJimebs, maT sabolood un<strong>da</strong> gaiazron, rom<br />

mxolod kapitalisturi pirveli samyaro Tavazobs ekonomikuri<br />

ayvavebisa <strong>da</strong> <strong>politikuri</strong> stabilurobis WeSmaritad swor<br />

perspeqtivebs.<br />

Tanamedrove Tanamedrove Tanamedrove Tanamedrove Tanamedrove msoflios msoflios msoflios msoflios msoflios reJimebi reJimebi reJimebi reJimebi reJimebi<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> axali axali axali axali axali demokratia<br />

demokratia<br />

demokratia<br />

demokratia<br />

demokratia<br />

1980 wlebis bolo<strong>da</strong>n politologiaSi saerTod ar iyo<br />

seriozuli cdebi <strong>politikuri</strong> sistemebis klasifikaciaSi<br />

SemoeTavazebinaT raime axali <strong>Teoria</strong>. sami samyaros koncefciaze<br />

uari Tqves, magram rogori un<strong>da</strong> iyos <strong>da</strong>yofis axali<br />

xazebi msoflios politikur rukaze, aqamde ucnobia. istoriis<br />

<strong>da</strong>sasrulis idea Tavisi arsiT aRmoCn<strong>da</strong> erTdRiani pepela,<br />

romelic gamofrin<strong>da</strong> sinaTleze mxolod komunizmisa <strong>da</strong><br />

demokratizaciis kraxis gamo 1989 wlis bolos <strong>da</strong> 1990 wlebis<br />

<strong>da</strong>sawyisSi. dRes gasagebia, rom triumfis ganwyobileba, ramac<br />

maSin <strong>da</strong>savleTi moicva sinamdvileSi iyo civi omis Semdeg<br />

kmayofileba.<br />

rac Seexeba axali sistemis klasifikaciis konturebs,<br />

SeiniSneba kidev erTi siZnele _ mkafio kriteriumebis uqonloba.<br />

un<strong>da</strong> iTqvas, rom klasifikaciis arcerTi sistema ar<br />

efuZnebo<strong>da</strong> erTaderT kriteriums, Tun<strong>da</strong>c yvelaze seriozuls.<br />

un<strong>da</strong> gaviTvaliswinoT reJimis sami ZiriTadi <strong>da</strong>xasiaTeba<br />

_ misi <strong>politikuri</strong>, ekonomikuri <strong>da</strong> kulturuli aspeqtebi.<br />

sistemebi gansxvavdeba ara marto Tavisi konkretuli <strong>politikuri</strong>,<br />

ekonomikuri <strong>da</strong> kulturuli parametrebiT, aramed imiT,<br />

Tu rogor zemoqmedeben erTmaneTze <strong>da</strong> es parametrebi exmarebian<br />

erTmaneTs realur cxovrebaSi Tavisi kulturuli konteqsti<strong>da</strong>n<br />

gamomdinare: mag. mravalpartiuli arCevnebi <strong>da</strong> sabazro<br />

ekonomika <strong>da</strong>savluri sazogadoebis liberalur kulturaSi<br />

_ es erTia, <strong>da</strong>savluri sazogadoebis kulturaSi gansxvavebuli.<br />

amasTanave saWiroa gageba, rom XX saukunis <strong>da</strong>sasrulis<br />

uRrmesi <strong>politikuri</strong> ga<strong>da</strong>trialebebis fonze nebismieri<br />

klasifikacia droebiTi xasiaTis iqneba. TviTon <strong>politikuri</strong><br />

sistemebi dRes icvlebian ise swrafad, rom maTi klasificireba<br />

urTulesia. es cvalebadi <strong>politikuri</strong> realobisa<br />

maradiuli rbolaa.<br />

Tanamedrove msoflioSi SeiZleba gamoiyos reJimebis<br />

xuTi ZiriTadi tipi: <strong>da</strong>savluri poliarqiebi, axali demokratiebi,<br />

aRmosavleT-aziuri reJimebi, islamuri <strong>da</strong> samxedro reJimebi.<br />

cneba `<strong>da</strong>savluri poliarqiebi~, faqtiurad, miekuTvneba<br />

im sistemebs, romlebzec adre laparakobdnen rogorc liberalur<br />

demokratiebze. es aris sistemebi, romelTa sawyisi<br />

24 25


geografiuli areali iyo CrdiloeT amerika, <strong>da</strong>savleT evropa<br />

<strong>da</strong> avstralia. am reJimebSi hanTingToni ganixilav<strong>da</strong> demokratizaciis<br />

pirveli ori talRis produqts, romelTagan pirveli<br />

moicavs periods 1828 wli<strong>da</strong>n 1926 wlamde <strong>da</strong> iseT qveynebs,<br />

rogoricaa aSS, safrangeTi <strong>da</strong> didi britaneTi, xolo meore<br />

1943-1962 ww. <strong>da</strong> moicavs <strong>da</strong>savleT germanias, italias, iaponias<br />

<strong>da</strong> indoeTs. Tumca am sistemebis <strong>da</strong>myarebis procesi gadio<strong>da</strong><br />

demokratizaciasa <strong>da</strong> liberalizaciaze. termini poliarqia<br />

mocemul SemTxvevaSi ufro misaRebia, vidre `liberaluri<br />

demokratia~. miT umetes, cnebaSi `liberaluri demokratia~<br />

ufro bevri ramaa aRebuli <strong>politikuri</strong> ideali<strong>da</strong>n, vidre sinamdvili<strong>da</strong>n.<br />

<strong>politikuri</strong> sistemebis aRsawerad cneba `poliarqia~<br />

Semotanili iqna <strong>da</strong>lis <strong>da</strong> lindblomis mier naSromSi `politika,<br />

ekonomika <strong>da</strong> keTildReoba~, xolo Semdeg ganviTarebul<br />

iqna <strong>da</strong>lis mier naSromSi `poliarqia: monawileoba <strong>da</strong> opozicia~.<br />

am avtorTa azriT, poliarqiebi sazogadoebas aZleven<br />

farTo SesaZleblobebs politikur cxovrebaSi monawileobis<br />

misaRebad. aq didia <strong>politikuri</strong> aqtivobis done, romlis miRweva<br />

xdeba mkveTrad <strong>da</strong>muSavebuli saarCevno sistemiT, rac<br />

moqalaqeebs uflebas aZlevs gaakontrolos, <strong>da</strong> Tu aucilebelia,<br />

moiSoros arasasurveli politikosebi. am azriT poliarqiebi<br />

axloa demokratiuli elitizmis im formasTan,<br />

romelsac ioseb Sumpeteri aRwers naSromSi `kapitalizmi,<br />

socializmi <strong>da</strong> demokratia~. Tumca lindblomi <strong>da</strong> <strong>da</strong>li<br />

(1985) aRiarebdnen im faqts, rom poliarqiebi imyofebian didi<br />

korporaciebis uzomo zegavlenis qveS. saerTod, raRac poliarqiuli<br />

niSnebi <strong>da</strong>maxasiaTebelia yvela saxelmwifosaTvis,<br />

romelTa praqtikaSic mravalperioduli arCevnebia. Tumca ar<br />

SeiZleba iTqvas, rom <strong>da</strong>savluri poliarqiebi erT Targzea<br />

gamoWrili. zogni midrekilni arian centralizaciisa <strong>da</strong> ma-<br />

Joritaruli mmarTvelobisadmi. maJoritaruli demokratiebi<br />

<strong>da</strong>fuZnebulia parlamentarizmis principebze. yvelaze naTeli<br />

magaliTi aq, ra Tqma un<strong>da</strong>, didi britaneTia, magram am<br />

modelis mravali niSani Cans axali zelandiis, avstraliis,<br />

kanadis, israelisa <strong>da</strong> indoeTis politikur sistemebSi. am<br />

modelisgan gansxvavebiT <strong>da</strong>savluri poliarqiebisTvis <strong>da</strong>maxasiaTebelia<br />

Zalauflebis <strong>da</strong>yofa samTavrobo <strong>da</strong> partiuli<br />

institutebis mTel speqtrze. aSS mmarTvelobis sistema<br />

<strong>da</strong>fuZnebulia mTavrobis institutebs Soris Zalauflebis<br />

mkacr ganawilebaze <strong>da</strong> sruliad naTlad gawerilia konstituciis<br />

muxlebSi. sxva qveynebSi, gansakuTrebiT kontinentalur<br />

evropaSi saboloo <strong>politikuri</strong> konsensusis ukan dgas<br />

partiaTa Soris urTierToba _ maTi molaparakebebiT, `vaWrobiT~<br />

<strong>da</strong> `Zalauflebis <strong>da</strong>nawilebiT~. belgiaSi, avstriasa <strong>da</strong><br />

SveicariaSi ganviTareba hpova SeTanxmebiTi demokratiis<br />

sistemam, rac ufro miesa<strong>da</strong>geba Rrma religiuri, ideologiuri,<br />

kulturuli, regionaluri gansxvavebebis sazogadoebebs. konsensusuri<br />

an pluralistuli tendenciebi xSirad asocirdeba<br />

koaliciur mTavrobasTan, Zalauflebis <strong>da</strong>nawilebasTan aRmasrulebel<br />

<strong>da</strong> sakanonmdeblo Stoebs Soris <strong>da</strong> a.S.<br />

rogorc ar un<strong>da</strong> moxdes <strong>politikuri</strong> sistemis klasificireba,<br />

yvela poliarqiuli reJimi unikaluri erTjeradi<br />

<strong>da</strong> gansakuTrebulia. amerikulis gansakuTrebuloba umetesad<br />

modis iqi<strong>da</strong>n, rom qveyanas ar gauvlia feo<strong>da</strong>lizmi, magram iyo<br />

migraciis gamocdileba, <strong>da</strong>saxlebis mowyoba <strong>da</strong> sazRvrebis<br />

ganawileba. yvelaferi es gvixsnis Cven ratomaa aSS <strong>politikuri</strong><br />

kultura ase individualisturi, ratom (unikaluri<br />

momenti <strong>da</strong>savlur poliarqiebs Soris) moaxdina qveyanam imunitetis<br />

demonstrireba socialisturi <strong>da</strong> am tipis sxva<br />

moZraobebis mimarT).<br />

ufro rTul SemTxvevas warmoadgens indoeTi. kulturul,<br />

religiur <strong>da</strong> filosofiur mimarTebaSi qveyanas verafriT<br />

mivakuTvnebT <strong>da</strong>savleTs. evropisa <strong>da</strong> CrdiloeT amerikis<br />

ganviTarebuli poliarqiebisgan gansxvavebiT igi umetesad<br />

agraruli qveyanaa, sa<strong>da</strong>c ganaTlebis done odnav aRemateba<br />

50%-s. 1947 w. <strong>da</strong>moukideblobis miRebis Semdeg indoeTi warmoadgen<strong>da</strong><br />

ti piur poliarqias, romelmac sakmaod advilad<br />

ga<strong>da</strong>itana `gansakuTrebuli mdgomareobac~ ki, romelic indira<br />

gandim SemoiRo 1970 w. bolos.<br />

indoeTis <strong>politikuri</strong> stabiluroba aixsneba indoeTis<br />

nacionaluri kongresis kasturi politikiT <strong>da</strong>, SeiZleba<br />

iTqvas, im `mistikiT~, rac yovelTvis gars akrav<strong>da</strong> neru-gandis<br />

dinastias. dRes arcerTi faqtori aRar arsebobs <strong>da</strong> xdeba<br />

indoeTis evolucionireba SeTanxmebiTi demokratiisken.<br />

msoflioSi demokratizaciis axali talRa hanTingTonis<br />

mixedviT <strong>da</strong>iwyo 1994 w. memarjvene mTavrobebis <strong>da</strong>mxobiT<br />

saberZneTSi, portugaliasa <strong>da</strong> espaneTSi <strong>da</strong> Semdeg gamoixata<br />

laTinur amerikaSi samxedro diqtatorTa poziciebis SesustebiT<br />

<strong>da</strong>, rac mTavaria, komunizmis kraxiT. 1989-1991 w.w. aRmo-<br />

26 27


savleT evropuli revoluciebi aaqtiurebs demokratizaciis<br />

procesebs, romelTa msvlelobaSi bevri ram nasesxebi iqna<br />

<strong>da</strong>savluri liberaluri modeli<strong>da</strong>n. mTavari aq iyo politikaSi<br />

mravalpartiuli arCevnebisa <strong>da</strong> ekonomikaSi sabazro<br />

reformebis SemoReba. bevri <strong>politikuri</strong> reJimi ganicdis gar<strong>da</strong>maval<br />

periods, romelic droTa ganmavlobaSi gaiyvans maT<br />

<strong>da</strong>savluri modelis poliarqiebze. dReisTvis umjobesia es<br />

sistemebi mivakuTvnoT gansakuTrebul gar<strong>da</strong>maval tips. pirvel<br />

rigSi, un<strong>da</strong> iTqvas, rom komunisturi warsulis simZimis<br />

<strong>da</strong>Zleva SeuZlebelia mokle xanSi, gansakuTrebiT ruseTSi. am<br />

qveynebSi gar<strong>da</strong>mavalma periodma moitana axali problemebi,<br />

rasac araferi saerTo ar hqon<strong>da</strong> <strong>da</strong>savlur sazogadoebaTa<br />

problemebTan. es reJimebi Sesabamisad axal demokratiebad an<br />

naxevrad demokratiul reJimebad un<strong>da</strong> iqnas kvalificirebuli.<br />

paradoqsulia, magram, garkveul wilad, am sistemebSi<br />

stabilurobis ideas atareben komunisturi <strong>da</strong> yofili komunisturi<br />

partiebi. rumineTSi <strong>da</strong> bulgareTSi komunisturi<br />

sazogadoebis bevri instituti warmatebiT ga<strong>da</strong>barg<strong>da</strong> postkomunistur<br />

epoqaSi, xolo ungreTSi, poloneTsa <strong>da</strong> ruseTSi<br />

komunisturi partiebi principuli an koniunqturuli mizezebiT<br />

social-demokratiul poziciebze dganan.<br />

kidev erTi problemebis wyeba <strong>da</strong>kavSirebulia<br />

ekonomikuri gar<strong>da</strong>qmnis procesTan. `Sokuri Terapia~, romelic<br />

saerTaSoriso savaluto fondis receptebiT mimdinareobs,<br />

aris centraluri <strong>da</strong>gegmarebi<strong>da</strong>n Tavisufal kapitalizmze<br />

ga<strong>da</strong>svla, man umuSevrobis zrdisa <strong>da</strong> inflaciis gamo arsebi-<br />

Tad gaauaresa sazogadoebis sxva<strong>da</strong>sxva fenis mdgomareoba <strong>da</strong><br />

gaaZliera socialuri uTanasworoba.<br />

90-iani wlebis rTul drosTan Se<strong>da</strong>rebiT dRes<br />

ekonomikuri liberalizaciis tempebi mkveTrad Senel<strong>da</strong>. umetesad,<br />

sazogadoebis uaryofiTi reaqciis gamo sabazro reformebze,<br />

rac gamoixata komunistur <strong>da</strong> Tavisi SeferilobiT<br />

nacionalisturi partiebis mxar<strong>da</strong>WeraSi. bolos, problemebis<br />

kidev erTi wre <strong>da</strong>kavSirebulia saxelmwifo mmarTvelobis<br />

sisustesTan. dRes es aSkarad Cans eTnikuri <strong>da</strong> erovnuli<br />

winaaRmdegobebis aRorZinebaSi. ssrk kavSirSi komunizmis<br />

kraxTan erTad mox<strong>da</strong> yofili sabWoTa imperiis <strong>da</strong>Sla. im 15<br />

<strong>da</strong>moukidebel saxelmwifoSi, romelmac igi Secvala ruseTis<br />

CaTvliT, erovnuli problemebi dgas yvelaze ufro mkveTrad.<br />

1992 w. Sewyvita arseboba Cexoslovakiam <strong>da</strong> <strong>da</strong>iyo CexeTad <strong>da</strong><br />

slovakeTad. magram ufro dramatuli formebi miiRo nacionalur-eTnikurma<br />

konfliqtma iugoslaviaSi, sa<strong>da</strong>c man gamoiwvia<br />

omi serbeTsa <strong>da</strong> xorvatias Soris 1991 w. <strong>da</strong> samoqalaqo omi<br />

bosniaSi 1992-1996 w.<br />

postkomunisturi reJimebi, ra Tqma un<strong>da</strong>, aseve araerTgvarovania.<br />

mTavari gansxvavebebi aq gadis industriulad ganviTarebul<br />

<strong>da</strong> `<strong>da</strong>savlurad~ mcxovreb centralur evropis<br />

qveynebs _ CexeTi, ungreTi <strong>da</strong> poloneTi <strong>da</strong> ufro CamorCenil<br />

qveynebs _ rumineTi, bulgareTi <strong>da</strong> garkveul wilad ruseTs<br />

Soris. pirvel jgufSi sabazro reformebi Catar<strong>da</strong> swrafad<br />

<strong>da</strong> Se<strong>da</strong>rebiT uproblemod, meoreSi isini arasruli iyo, gamoiwvia<br />

seriozuli <strong>politikuri</strong> winaaRmdegobebi. saxelmwifoebis<br />

pirveli jgufi cdilobs rac SeiZleba swrafad Sevides<br />

evropis kavSirSi. <strong>da</strong> bolos, SeuZlebelia <strong>da</strong>viviwyoT TviT<br />

ruseTis unikaluroba, rac gamomdinareobs misi imperiuli<br />

warsuli<strong>da</strong>n, avtoritaruli <strong>da</strong> eqspansionisturi formebis<br />

miRebis rusuli saxelmwifoebriobis midrekilebi<strong>da</strong>n <strong>da</strong> im<br />

garemoebi<strong>da</strong>n, rom petre I-is droi<strong>da</strong>n aq pirispir idgnen<br />

<strong>da</strong>savluri <strong>da</strong> slavinofiluri interesebi <strong>da</strong> amitom dRes mas<br />

uWirs gaerkves Tavis kulturul <strong>da</strong> politikur bedSi.<br />

SeuZlebelia gamovricxoT, rom XX s <strong>da</strong>sasrulisTvis<br />

<strong>da</strong>wyebuli aRmosavleT aziis aRmavloba SeiZleba gaxdes ufro<br />

mniSvnelovani globalur-istoriuli procesi, vidre komunizmis<br />

kraxi. am xnis ganmavlobaSi msoflio ekonomikis centrma<br />

ga<strong>da</strong>inacvla <strong>da</strong>savleTi<strong>da</strong>n aRmosavleTiT. ukve XX s<br />

bolo or aTwleulSi ekonomikuri zrdis monacemebi wynari<br />

okeanis regionis <strong>da</strong>savleT `gareubanSi~ oTxjer aRematebo<strong>da</strong><br />

evropisa <strong>da</strong> amerikis ganviTarebuli ekonomikis monacemebs.<br />

ufro naklebs laparakoben aRmosavleT-aziur politikur<br />

sistemaze. 1980-1990 wlebSi mravalpartiuli eleqtoraluri<br />

sistemebi warmatebiT ganviTar<strong>da</strong> iseT qveynebSi, rogoricaa<br />

tailandi, samxreT korea <strong>da</strong> taivani. Tumca aziis poliarqiuli<br />

institutebi ise ar funqcionireben, rogorc <strong>da</strong>savleTSi.<br />

arsebiTi gansxvaveba kulturebs Sorisac, rac konfucianizmis<br />

zegavleniT <strong>da</strong>savlurma fun<strong>da</strong>mentalizmma Camoayaliba. un<strong>da</strong><br />

vaRiaroT, rom aziuri Rirebulebani <strong>da</strong>savlurisgan mkveTrad<br />

gansxvavebulia. ama Tu im mimarTebiT aRmosavleT aziur re-<br />

Jimebs aqvT raRac saerTo. isini met wilad organizebulni<br />

arian ufro ekonomikuri miznebis garSemo; maTi mTavari amocanaa<br />

28 29


xeli Seuwyon ekonomikur zr<strong>da</strong>s <strong>da</strong> keTildReobas <strong>da</strong> ar<br />

gaafarTovon individualur uflebaTa <strong>da</strong> TavisuflebaTa is<br />

wre, rasac Cven vxe<strong>da</strong>vT <strong>da</strong>savleTSi. es metismeti pragmatizmi<br />

aSkarad TvalSisacemia `xuTi vefxvis~ ekonomikur ganviTarebaSi<br />

_ samxreT korea, taivani, honkongi, singapuri <strong>da</strong> malaizia.<br />

masve vxe<strong>da</strong>vT CineTis ganviTarebaSi 1970-iani wlebis bolo<strong>da</strong>n<br />

<strong>da</strong> es Zalauflebaze im komunisturi monopoliis dros, romelic<br />

jerac arsebobs CineTSi. am sistemebSi <strong>da</strong>fuZnebulia `Zlieri~<br />

mTavrobis idea _ saxelmwifosadmi pativiscema <strong>da</strong> saTanado<br />

mxar<strong>da</strong>Wera mmarTveli partiis mxri<strong>da</strong>n, Tun<strong>da</strong>c es kompartia<br />

iyos.<br />

xelmZRvaneli <strong>da</strong> lideri aq sargeblobs pativiscemiT.<br />

Tumca loalobis konfuciuri tradiciis mixedviT, yvelafer<br />

amaSi SeiZleba <strong>da</strong>vinaxoT raRac <strong>da</strong>faruli an Ria<br />

tendencia totalitarizmisken. <strong>da</strong> bolos, aq bevrs fiqroben<br />

sazogadoebasa <strong>da</strong> socialur kavSirebze _ ojaxi aris am<br />

tradiciis centraluri elementi. jamSi yalibdeba is, rasac<br />

iaponelebi uwodeben `jgufur azrovnebas~, sa<strong>da</strong>c sustia individualizmi<br />

<strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianis uflebebi.<br />

rogorc sxva sistemebi, aRmosavleT-aziuri sistemebi<br />

erTgvarovani ar aris. aq vlindeba kulturuli gansxvavebebi.<br />

sainteresoa, rom singapuris skolebSi konfuciuri programebis<br />

<strong>da</strong>nergva uSedegod <strong>da</strong>mTavr<strong>da</strong>. msgavs situacias adgili<br />

hqon<strong>da</strong> malaiziaSi, sa<strong>da</strong>c aseve yvelaferi keTdebo<strong>da</strong>, raTa<br />

SeeferxebinaT Cinuri zegavlena <strong>da</strong> metad gaeZlierebinaT<br />

amis gareSec aSkarad gamoxatuli nacionaluri kulturis<br />

islamuri elementebi. CineTis ga<strong>da</strong>svlam kapitalisturi ganviTarebis<br />

gzaze metwilad Caaqro, Tumca ver ga<strong>da</strong>wyvita yvela<br />

es winaaRmdegoba. aqamde, SenarCunebulia mkveTri kontrasti<br />

`sabazro stalinizmsa~ (Cinuri nimuSis) <strong>da</strong> Rrmad gamj<strong>da</strong>r<br />

iaponur demokratias Soris.<br />

islamis, rogorc <strong>politikuri</strong> Zalis, aRmavlobam moaxdina<br />

gavlena CrdiloeT afrikaSi, aziis nawilsa <strong>da</strong> axlo<br />

aRmosavleTSi politikis sferoze. calkeul SemTxvevebSi<br />

mebrZoli muslimanuri moZraobebi Tavis Tavze iReben qalaqis<br />

RaribTa interesebis ruporis rols marqsizm-leninizmSi<br />

sayovelTao imedgacruebis gamo <strong>da</strong> amiT ucxadeben gamowvevas<br />

arsebul reJimebs.<br />

wmin<strong>da</strong> islamur saxelmwifod Tavisi warmoSobis<br />

droi<strong>da</strong>n _ 1932 w _ iqca saudis arabeTi. 1979 w. iranSi<br />

revoluciam gamoiwvia islamuri respublikis Seqmna aiaTola<br />

homeinis meTaurobiT (1900-1989), romelsac Semdeg mibaZa su<strong>da</strong>nma<br />

<strong>da</strong> pakistanma. specifikuri <strong>da</strong> eqstravagantulic ki gax<strong>da</strong><br />

islamis interpretacia iseT qveynebSi, rogoricaa libia.<br />

islami arasdros ar iyo mxolod religia. es ufro<br />

mTliani cxovrebis wesia, rac gansazRvravs eTnikuri, <strong>politikuri</strong><br />

<strong>da</strong> ekonomikuri qcevis normebs rogorc a<strong>da</strong>mianebis,<br />

aseve saxelmwifosTvis. `islamis gza~ efuZneba muhamadis moZRvrebas<br />

(570-632), romelic gadmocemulia yuranSi, rasac yvela muslimi<br />

aRiarebs, rogorc RvTis sityvas, aseve surebSi `gakvalul<br />

gzaSi~, morwmune muslimanTa mxriv a<strong>da</strong>Tebis <strong>da</strong>cvaSi.<br />

<strong>politikuri</strong> islami iswrafvis Teokratiuli saxelmwifos<br />

Seqmnisken, sa<strong>da</strong>c <strong>politikuri</strong> <strong>da</strong> sxva urTierTobebi<br />

<strong>da</strong>morCilebuli iqneba rwmenis principebs. amasTanave arsebobs<br />

misi gansxvavebuli mimarTulebebi Seurigebeli fun<strong>da</strong>mentalizmi<strong>da</strong>n<br />

iseT formebamde, romlebic garkveulad exebian<br />

politikur pluralizms.<br />

islamis fun<strong>da</strong>mentalisturi versia asocirebulia<br />

iranTan. aq sicocxlis bolomde saTaveSi idga aiaTola homeini,<br />

romelic xelmZRvanelob<strong>da</strong> islamis revoluciur sabWos, organos,<br />

romelic aerTianeb<strong>da</strong> saeklesio ierarqiis 15 umaRles<br />

pirs. qveyanaSi arsebob<strong>da</strong> sayovelTaod arCeuli parlamenti,<br />

islamis sakonsultacio asambleis saxiT, yvela kanoni un<strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>mtkicebuliyo konstituciis <strong>da</strong>cvis sabWos mier, igi Tvalyurs<br />

adevneb<strong>da</strong> maT Sesabamisobas islamis principebTan.<br />

homeinis gar<strong>da</strong>cvalebis Semdeg 1989 w. misi memkvidre<br />

xaSemi rafsanjani ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> ufro pragmatul <strong>da</strong> naklebad<br />

ideologizirebul politikaze. SariaTis samarTali aq dRemde<br />

rCeba gabatonebul samarTlad <strong>da</strong> moralur kodeqsad. ufro<br />

metad fun<strong>da</strong>mentalizmi gamovlin<strong>da</strong> avRaneTSi. Talibanis reJimi<br />

1997-2001 wlebSi atareb<strong>da</strong> Teokratiul mmarTvelobas, sa<strong>da</strong>c<br />

qalebi savsebiT gamoiricxnen ganaTlebi<strong>da</strong>n, ekonomiki<strong>da</strong>n <strong>da</strong>,<br />

saerTod, sazogadoebrivi cxovrebi<strong>da</strong>n. aranakleb mniSvnelovan<br />

rols asrulebs fun<strong>da</strong>mentalizmi saudis arabeTSi, Tumca<br />

konservatiuli sunituri reJimi gamoirCeva ufro msubuqi<br />

formebiT, vidre Siituri iranis revoluciuri populizmi.<br />

TviTon muslimanebi ar eTanxmebian islamuri reJimis Sefasebebs<br />

rogorc `fun<strong>da</strong>mentalisturisas~, xe<strong>da</strong>ven ra masSi mxolod<br />

<strong>da</strong>savluri winaswarganzraxulobis gamovlenas `egzotikuri~<br />

<strong>da</strong> `despoturi~ aRmosavleTis winaaRmdeg. imis ma-<br />

30 31


galiTi, rom islami savsebiT SeTavsebadia politikur pluralizmTan,<br />

aris malaizia. miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom islami aq<br />

aris oficialuri saxelmwifo religia <strong>da</strong> qveynis umaRlesi<br />

mmarTveli aris saxelmwifos <strong>da</strong> eklesiis meTauri, qveyanaSi<br />

Camoyalib<strong>da</strong> raRac `marTuli~ demokratiis magvari, sa<strong>da</strong>c<br />

mravalpartiuli sistemis CarCoebSi Zalaufleba ekuTvnis<br />

malaizielTa erovnul organizacias premier-ministris xelmZRvanelobiT.<br />

Tumca 1988 w. reJims aRmoaCn<strong>da</strong> avtoritaruli<br />

tendenciebi, <strong>da</strong> <strong>da</strong>Werebisa <strong>da</strong> qveyanaSi mkacri cenzuris<br />

SemoRebis Semdeg Sewyvita arseboba <strong>da</strong>moukidebelma samar-<br />

Talwarmoebam..<br />

maSin, rodesac <strong>politikuri</strong> sistemebis umravlesoba<br />

formirdeba <strong>politikuri</strong>, kulturuli <strong>da</strong> ideologiuri faqtoris<br />

zemoqmedebiT, msoflioSi rCeba iseTi reJimebi, romlebic<br />

<strong>da</strong>myarebulia wmin<strong>da</strong> samxedro Zalaze, sistematiur<br />

iZulebasa <strong>da</strong> represiebze _ samxedro reJimebze. maT miakuTvneben<br />

`avtoritarulebis~ ufro farTo kategorias. samxedro yaidis<br />

avtoritarizmi yovelTvis gavrcelebuli iyo laTinur amerika-<br />

Si, axlo aRmosavleTSi, afrikasa <strong>da</strong> samxreT-aRmosavleT azia-<br />

Si. meore msoflio omis Semdeg samxedro reJimebi aseve warmoiSva<br />

espaneTSi, portugaliasa <strong>da</strong> saberZneTSi. rogorc wesi,<br />

samxedro reJimis dros Zalaufleba ga<strong>da</strong>dis samxedro xelmZRvanelobis<br />

xelSi. amasTanave xdeba tradiciuli <strong>politikuri</strong><br />

<strong>da</strong> sakonstitucio <strong>da</strong>wesebulebebis moqmedebis SeCereba,<br />

xolo institutebi, romelTa meSveobiTac SeiZleba sajaro<br />

opoziciis gamoxatva, parlamenti <strong>da</strong> presa sustdeba an ikrZaleba.<br />

Tumca samxedro mmarTvelobis yvela forma Rrmad represiulia,<br />

maT Soris mravali gansxvavebaa. zogierT diqtaturaSi<br />

armia iTvisebs mTavrobaze pir<strong>da</strong>piri kontrolis funqcias. am<br />

nairsaxeobis klasikuri gamoxatulebaa samxedro xunta. rogorc<br />

laTinuri amerikis istoria gviCvenebs, es koleqtiuri samxedro<br />

mmarTvelobis formaa, sa<strong>da</strong>c yvelaferi wydeba sameTauro sab-<br />

Wos mier. masSi jaris sami saxeobaa warmodgenili (saxmeleTo,<br />

sazRvao <strong>da</strong> samxedro-sahaero), zogjer xuntebisTvis <strong>da</strong>maxasiaTebelia<br />

jaris saxeobebs Soris metoqeoba, ris Sedega<strong>da</strong>c<br />

Zalaufleba SeiZleba ga<strong>da</strong>vides xeli<strong>da</strong>n xelSi.<br />

samxedro reJimis sxva formaa piradi diqtatura. am<br />

dros xSirad adgili aqvs pirovnebis kults <strong>da</strong> miswrafebas<br />

Camoyalibdes qarizmatuli wyobis Zalaufleba. amis magali-<br />

Tia generaluri papandopulosi saberZneTSi (1974-1986 w.), generali<br />

pinoCeti CileSi 1973 w. <strong>da</strong> generali abaCa nigeriaSi<br />

1993-1998 w.w. bolos, Cven vxe<strong>da</strong>vT samxedro diqtaturebs, sa<strong>da</strong>c<br />

mTavari faqtori armiis samxedro poziciaa, TviTon generaliteti<br />

ki amjobinebs <strong>da</strong>rCes CrdilSi <strong>da</strong> `mxolod Zafebi <strong>da</strong>qa-<br />

Cos~. swored aseT suraTs warmoadgen<strong>da</strong> brazilia meore msoflio<br />

omis Semdeg, sa<strong>da</strong>c armia amjobineb<strong>da</strong> SeenarCunebina<br />

Zalauflebis politikur <strong>da</strong> samxedro organoebad <strong>da</strong>nawileba<br />

(aseT dros aris albaToba imisa, rom sazogadoebaSi Caisaxeba<br />

samoqalaqo mmarTvelobisken miswrafeba <strong>da</strong> diqtatura adre<br />

Tu gvian <strong>da</strong>Tmobs Tavis poziciebs <strong>da</strong> adgils <strong>da</strong>uTmobs demokratizaciis<br />

procesebs).<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

mTavroba un<strong>da</strong> aRviqvaT rogorc meqanizmi, romlis meSveobiTac<br />

mowesrigebulia mmarTveloba, misi mTavari niSania<br />

_ koleqtiuri ga<strong>da</strong>wyvetis gamotanis <strong>da</strong> maTi aRsrulebis<br />

uzrunvelyofis unari. cneba `<strong>politikuri</strong> sistema~ an `reJimi~<br />

moicavs ara marto mmarTvelobis meqanizmebs <strong>da</strong> saxelmwifo<br />

institutebs, aramed struqturebsa <strong>da</strong> procesebs, romlis<br />

meSveobiTac saxelmwifo urTierTmoqmedebs sazogadoebasTan.<br />

<strong>politikuri</strong> sistemebis klasifikacia or mizans emsaxureba:<br />

1. movlenebis SejerebiT uzrunvelyofs maTSi msgavsebisa<br />

<strong>da</strong> gansxvavebis gamovlenas; 2. gvexmareba SevafasoT <strong>politikuri</strong><br />

sistemebis esa Tu is xarisxi <strong>da</strong> Rirseba.<br />

reJimebis klasifikaciisTvis istoriulad arsebob<strong>da</strong><br />

gansxvavebuli kriteriumebi. klasikuri tipologiebi aristoteles<br />

droi<strong>da</strong>n gamodiodnen sazogadoebis calkeuli institutebis<br />

saerTo.<br />

komunizmis kraxma <strong>da</strong> demokratiis progresma seriozuli<br />

siZneleebi Seitana axali msoflios <strong>politikuri</strong> kulturis<br />

gagebaSi. klasifikaciis tradiciuli sistemebi moZvel<strong>da</strong>,<br />

miT umetes, rom klasifikaciebs droebiTi xasiaTi aqvT.<br />

dRes <strong>politikuri</strong> sistemebis klasifikacia un<strong>da</strong> moxdes imis<br />

mixedviT, Tu rogor xdeba maTSi <strong>politikuri</strong>, kulturuli <strong>da</strong><br />

ekonomikuri faqtorebis urTierTzemoqmedeba.<br />

`istoriis <strong>da</strong>sasrulis~ Teoretikosebma gamoacxades,<br />

rom istoria <strong>da</strong>mTavr<strong>da</strong>, an male <strong>da</strong>mTavrdeba _ liberaluri<br />

32 33


demokratiis principebis sruli gamarjvebisTanave. dRes Cven<br />

marTlac vxe<strong>da</strong>vT, rom Tanamedrove samyaros <strong>politikuri</strong> sistemebis<br />

umetesoba warmoadgens demokratiis ama Tu im saxeobas.<br />

amasTan arsebobs seriozuli safuZveli CavTvaloT, rom sinamdvileSi<br />

msoflios <strong>politikuri</strong> sistemebi xdeba ufro rTuli<br />

<strong>da</strong> mravalsaxovani, rac Cans <strong>da</strong>savluri poliarqiebis, axali<br />

demokratiebis, samxedro diqtaturebis aRmosavleT aziisa <strong>da</strong><br />

islamuri reJimebis Se<strong>da</strong>rebisas.<br />

Tavi Tavi III<br />

III<br />

<strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> ideologiebi<br />

ideologiebi<br />

ideologiebi<br />

ideologiebi<br />

ideologiebi<br />

~ideologia~ _ politologiis is cnebaa, romlis irgvlivac<br />

mudmivad mimdinareob<strong>da</strong> <strong>da</strong> momavalSic gagrZeldeba<br />

xangrZlivi kamaTi. marTalia es termini Cvens droSi neitraluri<br />

mniSvnelobiT gamoiyeneba, rogorc ama Tu im msoflmxedvelobis<br />

ubralo axsna, magram, istoriulad mas sakmaod<br />

mZime bedi ergo. iyo dro, rodesac mas uaryofiT mniSvnelobas<br />

aniWebdnen. <strong>politikuri</strong> Sexedulebebis ~ideologiad~ moxsenieba<br />

im droisaTvis yvelaze gamanadgurebeli Sefasebis tolfasi<br />

iyo.<br />

TviTon sityva ~ideologia~ pirvelad gamoiyena frangma<br />

filosofosma destiut de trasma (1754-1836). de trasisaTvis<br />

igi niSnav<strong>da</strong> axal ~mecnierebas ideaTa Sesaxeb~, romelsac<br />

Cveni azrebis warmomavloba un<strong>da</strong> Seeswavla. filosofosi<br />

imedovneb<strong>da</strong>, rom ~ideologia~ droTa ganmavlobaSi iseTive<br />

aRiarebuli mecniereba gaxdebo<strong>da</strong>, rogoric aris zoologia<br />

an biologia... magram termins is mniSvneloba <strong>da</strong>umkvidr<strong>da</strong>,<br />

romelic XIX saukuneSi karl marqsma mianiWa. marqsi ideologias<br />

ganixilav<strong>da</strong> rogorc ~mmarTveli klasis~ ideebis gamoxatulebas,<br />

romlebic aSuqebdnen fenebis eqspluatacias.<br />

liberaluri <strong>da</strong> konservatiuli tradiciebi Taviseburad<br />

ganmartavdnen ideologias totalitaruli ideis warmoqmnas-<br />

Tan erTad. liberaluri orientaciis mecnierebebSi karl<br />

koperma (1902-1994), hana ardentma <strong>da</strong> j.l. talmonma, ideologiis<br />

ganxilva <strong>da</strong>iwyes rogorc socialuri kontrolis saSualebisa,<br />

romelic uzrunvelyof<strong>da</strong> sazogadoebriv Tanxmobasa <strong>da</strong><br />

morCilebas. `civi omis~ periodSi muSaobisas es Teoretikosebi<br />

faSizmisa <strong>da</strong> komunizmis ideologias ganixilavdnen<br />

rogorc `<strong>da</strong>xuruli~ azrovnebis or variants. WeSmaritebis<br />

monopoliur flobaze acxadebdnen pretenzias <strong>da</strong> ar uSveb<strong>da</strong><br />

gansxvavebuli azris arsebobas. am fonze, liberalizmi, konservatizmi<br />

<strong>da</strong> demokratiuli socializmi aRiqmebodnen ara<br />

rogorc ideologiebi, aramed rogorc `Ria~ sistemebi _ im<br />

gagebiT, rom isini uSvebdnen Tavisufal azrovnebas, kritikasa<br />

<strong>da</strong> opozicias. ufro metic, <strong>da</strong>JinebiT moiTxovdnen maT arsebobas.<br />

`ideologiis~ konservatiuli gageba SemuSavebuli iqna<br />

iseTi moazrovnis mier, rogoric iyo maikl oukSoti. igi<br />

34 35


gamomdinareob<strong>da</strong> im garemoebi<strong>da</strong>n, rom garSemomyofi samyaro<br />

mTeli Tavisi sirTuliT a<strong>da</strong>mianis SegnebisaTvis miuwvdomelia.<br />

`politikaSi a<strong>da</strong>mianebi curaven uZiro <strong>da</strong> usazRvro<br />

zRvaSi~. am TvalsazrisiT ideologia gvxvdeba rogorc<br />

`azrovnebis abstraqtuli sistema~ _ ideebis nakrebi, romlebic<br />

amaxinjeben politikur realobas, vinai<strong>da</strong>n cdiloben<br />

axsnan is, risi axsnac SeuZlebelia. amis gaTvaliswinebiT<br />

konservatorebi ideologiis nacvlad upiratesobas aniWebdnen<br />

pragmatizms, tradiciasa <strong>da</strong> istorias.<br />

yvela zemo aRniSnul midgomas gaaCnia is nakli, rom<br />

maTSi ideologia negatiuri mxriT aris warmodgenili. gamodis,<br />

rom zogi <strong>politikuri</strong> doqtrina SeiZleba mivakuTvnoT<br />

ideologias, zogi ki ara. marqsi <strong>da</strong>JinebiT amtkiceb<strong>da</strong>, rom<br />

misi ideebi atarebdnen ara ideologiur, aramed mecnierul<br />

xasiaTs; liberalebi uaryofdnen TavianTi filosofiis msoflio<br />

ideologiisadmi mikuTvnebas; xolo konservatorebi amtkicebdnen,<br />

rom politikaSi emxrobian ara ideologiur, aramed<br />

pragmatul pozicias. saWiroa moinaxos neitraluri <strong>da</strong><br />

yovelmxrivi, yvela <strong>politikuri</strong> tradiciisaTvis misaRebi<br />

ideologiis klasifikacia, un<strong>da</strong> ganvTavisufldeT im warmodgenisagan,<br />

rom ideologia SeiZleba iyos `cudi an kargi, tyuili<br />

an marTali, ganmaTavisuflebeli an <strong>da</strong>mmorCilebeli~. ideologiis<br />

Tanamedrove sazogadoebriv-mecnieruli gagebis Rirseba<br />

aris is, rom igi aixsneba rogorc ideebis mTlianoba, romelic<br />

ama Tu im meTodiT marTavs politikur qmedebas.<br />

liberalizmi liberalizmi liberalizmi liberalizmi liberalizmi <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> neoliberalizmi<br />

neoliberalizmi<br />

neoliberalizmi<br />

neoliberalizmi<br />

neoliberalizmi<br />

nebismieri <strong>politikuri</strong> ideologiebis CamonaTvali<br />

liberalizmiT un<strong>da</strong> iwyebodes, radgan liberalizmi Tavisi<br />

arsiT warmoadgens samrewvelo <strong>da</strong>savleTis ideologias. rogorc<br />

Camoyalibebuli <strong>politikuri</strong> doqtrina liberalizmi XIX sis<br />

<strong>da</strong>sawyisSi <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong>. misi calkeuli elementebi Semdgomi<br />

3 saukunis ganmavlobaSi formirdebo<strong>da</strong>. Tavisi SinaarsiT,<br />

liberalizmi iyo feo<strong>da</strong>lizmis rRvevisa <strong>da</strong> sabazro kapitalisturi<br />

sazogadoebis Camoyalibebis Sedegi. adreuli liberalizmi<br />

gamoxatav<strong>da</strong> samrewvelo, saSualo klasis miswrafebebs.<br />

mas Semdeg liberalizmi <strong>da</strong> kapitalizmi erTmaneTisagan<br />

faqtobrivad ganuyofelia. igi Tav<strong>da</strong>pirvelad sufTa poli-<br />

tikuri doqtrina iyo, romelic absolutizms, feo<strong>da</strong>lur privilegiebsa<br />

<strong>da</strong> maT urTierTsawinaaRmdego konstituciur <strong>da</strong><br />

mogvianebiT, warmomadgenlobiT mmarTvelobasac akritikeb<strong>da</strong>.<br />

XIX s-is <strong>da</strong>sawyisisaTvis ganviTareba pova ekonomikurma<br />

liberalizmma, romelic propagan<strong>da</strong>s uwev<strong>da</strong> Tavisufal kapitalizms<br />

<strong>da</strong> gmob<strong>da</strong> saxelmwifos yvelanair Carevas ekonomika-<br />

Si. XIX saukunis bolos warmoiSva socialuri liberalizmis<br />

forma, romelmac gaaTviTcnobiera socialuri reformebisa<br />

<strong>da</strong> ekonomikur cxovrebaSi saxelmwifos Carevis aucilebloba.<br />

aseTi midgoma XX saukunis liberalizmis <strong>da</strong>maxasiaTebeli<br />

Tema gax<strong>da</strong>.<br />

upirveles yovlisa, a<strong>da</strong>mianebi aq ganixilebian rogorc<br />

individebi. isini unikalurebi arian <strong>da</strong> gaaCniaT Tanabari<br />

moraluri Rirsebebi. amitom liberalizmi cdilobs Seqmnas<br />

iseTi sazogadoeba, sa<strong>da</strong>c individis uzrunvelyofili iqneba<br />

keTildReoba <strong>da</strong> yovel a<strong>da</strong>mians mecema Sansi srulad moaxdinon<br />

TavianTi SesaZleblobebis realizeba.<br />

36 37<br />

pirovnebis pirovnebis Tavisufleba Tavisufleba _ liberalizmis erT-erTi<br />

Semadgeneli nawilia, romelic ufro mniSvnelovania, vidre,<br />

vTqvaT, Tanasworoba, samarTlianoba an Zalaufleba. liberalebi<br />

amjobineben isaubron ~Tavisuflebaze kanonis farglebSi~.<br />

isini cxa<strong>da</strong>d acnobiereben, rom erTi a<strong>da</strong>mianis Tavisuflebam<br />

SeiZleba safrTxe Seuqmnas sxva a<strong>da</strong>mianebis Tavisuflebas <strong>da</strong><br />

es SeiZleba ga<strong>da</strong>izardos qaosSi. am problemis idealuri<br />

gamosavali aq warmogvidgeba Semdegnairad: a<strong>da</strong>mians un<strong>da</strong> mieces<br />

Tavisuflebis is maqsimumi, romelic safrTxes ar Seuqmnis<br />

sxva a<strong>da</strong>mianebis Tavisuflebas.<br />

goneba goneba _ liberalebs swamT, rom samyaros gaaCnia Semec-<br />

nebiTi xasiaTi. amitom isini amjobineben irwmunon individis<br />

SesaZlebloba <strong>da</strong>moukideblad miiRos ga<strong>da</strong>wyvetileba. aqe<strong>da</strong>n gamomdinareobs<br />

liberalebSi progresisa <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianebis SesaZleblobebis<br />

rwmena ga<strong>da</strong>laxon winaaRmdegobebi mSvidobiani gziT _<br />

diskusiiTa <strong>da</strong> molaparakebebiT <strong>da</strong> ara ZaladobiTa <strong>da</strong> omiT.<br />

Tanasworoba Tanasworoba _ individualizmi moicavs a<strong>da</strong>mianTa Ta-<br />

nasworobis ideas. igi ar aRiarebs socialuri Tanasworobis<br />

ideas _ Sedegebis Tanasworobas. vinai<strong>da</strong>n amis magivrad igi<br />

amjobinebs isaubros ~SesaZleblobebis Tanasworobaze~, romelic<br />

xalxs saSualebas aZlevs moaxdinos sakuTari potencialis<br />

realizeba, romelic Tavi<strong>da</strong>nve araTanabaria.<br />

tolerantoba tolerantoba _ liberalebi <strong>da</strong>rwmunebulni arian, rom


tolerantoba erTdroulad piradi Tavisuflebis, kulturisa<br />

<strong>da</strong> sxva <strong>da</strong>narCenis garantiaa. jansaRi sazogadoebis Seucdomel<br />

maCveneblad gvevlineba pluralizmi, vinai<strong>da</strong>n igi xels<br />

uwyobs SexedulebaTa gacvlas sazogadoebaSi <strong>da</strong> gavlenas<br />

axdens maT ganviTarebaze, radgan mxolod aseT pirobebSi<br />

gamoicdeba SexedulebaTa WeSmariteba Tavisufali sabazro<br />

ideebis CarCoebSi. ufro metic, liberalizms sjera, rom sawinaaRmdego<br />

interesebs Sorisac ki arsebobs ~<strong>da</strong>mkvidrebuli<br />

harmonia~. swored amitom sazogadoebaSi ar arsebobs <strong>da</strong> arc<br />

SeiZleba arsebobdes iseTi konfliqti, romlis ga<strong>da</strong>wyvetac<br />

ar SeiZleba.<br />

sazogadoebr<br />

sazogadoebrivi sazogadoebr ivi Tanxmoba. Tanxmoba. konsesu konsesusi.<br />

konsesu konsesu si. _ liberalizmis<br />

filosofiis Tanaxmad Zalaufleba <strong>da</strong> urTierTobebi<br />

<strong>da</strong>fuZnebuli un<strong>da</strong> iyos sazogadoebriv Tanxmobasa <strong>da</strong> nebayoflobiT<br />

SeTanxmebebze. yvelanairi mmarTveloba un<strong>da</strong> emyarebodes<br />

`im mxareTa Tanxmobas~, romelTac isini marTaven. swored<br />

amitom liberalizmi emxroba demokratiis doqtrinas <strong>da</strong> politikur<br />

warmomadgenlobas.<br />

konstituci<br />

konstitucionalizmi<br />

konstituci onalizmi _ liberaluri ideologiisaTvis<br />

yovelTvis warmoadgen<strong>da</strong> sasicocxlod mniSvnelovani wesrigisa<br />

<strong>da</strong> stabilurobis garants sazogadoebaSi. yovelTvis<br />

arsebobs saSiSroeba, rom xelisuflebam SeiZleba gamoavlinos<br />

tirania. Sesabamisad saWiroa misi SezRudva. sakiTxis<br />

ga<strong>da</strong>Wra xdeba saxelmwifos Zalauflebis gayofiT. am amocanis<br />

ga<strong>da</strong>Wra xdeba saxelmwifo institutebSi Zalauflebisa <strong>da</strong><br />

winaaRmdegobebis SeCerebiT, kodificirebuli an werilobiTi<br />

samarTlebrivi konstituciis miRebiT, romliTac ganisazRvreba<br />

individis <strong>da</strong> saxelmwifos urTierToba.<br />

klasikuri liberalizmi Tavi<strong>da</strong>nve emxrobo<strong>da</strong> individualizmis<br />

ukidures formas. am tradiciis mqone a<strong>da</strong>mianebi<br />

aRiqmebodnen rogorc egoisturi arsebebi, romlebic sakuTari<br />

miznebis misaRwevad iRvwodnen <strong>da</strong> mxolod TavianTi Tavis<br />

imedi hqon<strong>da</strong>T. isini arian sakuTari bedis gamgebeli a<strong>da</strong>mian-<br />

Ta kategoria, am sityvis sruli gagebiT, romelTac aranairi<br />

valdebuleba ar gaaCniaT sazogadoebisa <strong>da</strong> xalxis winaSe.<br />

klasikuri liberalizmis idealad ~minimaluri saxelmwifos~<br />

idea miiCneo<strong>da</strong>, romelic ~Ramis guSagis~ funqcias<br />

Seasruleb<strong>da</strong> <strong>da</strong> Tanamoqalaqeebs yovelgvari usiamovno qmedebisagan<br />

<strong>da</strong>icav<strong>da</strong>.<br />

Tanamedrove<br />

Tanamedrove<br />

Tanamedrove Tanamedrove<br />

Tanamedrove liberalizmi<br />

liberalizmi<br />

liberalizmi<br />

liberalizmi<br />

liberalizmi<br />

Tanamedrove liberalizmi ufro advilad urigdeba saxelmwifos<br />

Carevas sazogadoebriv saqmianobaSi. arsebobs egreT<br />

wodebuli socialuri liberalizmis, an sxvagvarad rom vTqvaT,<br />

~sayovelTao keTildReobis~ liberalizmis cneba. aq mTavari<br />

idea imaSi mdgomareobs, rom saxelmwifos Careva, gansakuTrebiT<br />

socialuri <strong>da</strong>xmarebebis saxiT, afarToebs sazogadoebriv<br />

sazRvrebs <strong>da</strong> icavs a<strong>da</strong>mians ~bedis ukuRmarTobisagan~. did<br />

britaneTSi 1942 w. erT-erT samTavrobo moxsenebaSi am sakiTx-<br />

Tan <strong>da</strong>kavSirebiT miTiTebulia 5 ~monstris~ Sesaxeb: SimSili,<br />

umecreba, <strong>da</strong>usaqmebloba, avadmyofoba <strong>da</strong> gamflangveloba. yvela<br />

am garemoebis gaTvaliswinebiT Tanamedrove liberalizmma uaryo<br />

Tavisufali kapitalis ideali. amaSi gansakuTrebuli roli<br />

iTamaSa j.m. keinsis <strong>Teoria</strong>m imis Sesaxeb, rom zr<strong>da</strong> <strong>da</strong> ganvi-<br />

Tareba miiRweva mxolod ~marTvadi~ CarCoebis farglebSi an<br />

regulirebisas, rodesac saxelmwifo Tavis Tavze iRebs ZiriTadi<br />

ekonomikuri amocanebis ga<strong>da</strong>Wras. magram amave dros, axali<br />

drois liberalebi mzad arian mxari <strong>da</strong>uWiron saxelmwifo<br />

Carevis ideas mxolod garkveuli pirobebis <strong>da</strong>cvis SemTxveva-<br />

Si. maT mTavar sazrunavs warmoadgens ukiduresad gaWirvebuli<br />

fenis <strong>da</strong>cva, romlebic namdvilad ususurebi arian; xolo mizans<br />

_ <strong>da</strong>exmaron am xalxs miaRwion im dones, roca isini<br />

SeZleben <strong>da</strong>moukideblad moiwyon sakuTari cxovreba <strong>da</strong> eqnebaT<br />

Tavisufali arCevanis saSualeba. yvelaze gavleniani Teoretikosi,<br />

romelic Seeca<strong>da</strong> <strong>da</strong>ekavSirebina liberalizmis principebi<br />

~sayovelTao keTildReobis~ politikasTan <strong>da</strong> sazogadoebrivi<br />

resursebis ga<strong>da</strong>nawilebis praqtikasTan, iyo jon loki.<br />

neoliberalizmi<br />

neoliberalizmi<br />

neoliberalizmi<br />

neoliberalizmi<br />

neoliberalizmi<br />

Tavisi SinaarsiT neoliberalizmi Tavisufali bazris<br />

Sesaxeb klasikuri <strong>politikuri</strong> ekonomikis ganaxlebul variants<br />

warmoadgens, romelsac Tavis droze anviTarebdnen fridrix<br />

haieki, milton fridmani <strong>da</strong> robert noziki. neoliberalizmi<br />

or veSapzea <strong>da</strong>fuZnebuli: bazarsa <strong>da</strong> individze. neoliberalizmis<br />

mTavari mizani iyo ~saxelmwifo sazRvrebis ga<strong>da</strong>weva~<br />

im gaangariSebiT, rom regulirebisagan ganTavisuflebuli<br />

kapitalisturi bazari TavisTavad moitans ekonomikur<br />

38 39


efeqts, zr<strong>da</strong>sa <strong>da</strong> ganviTarebas saxelmwifo ki, rogorc am<br />

orientaciis mimdevrebi amtkiceben, axSobs pirad iniciativas<br />

<strong>da</strong> mewarmeobas.<br />

neoliberalizmis mimdevrebis gansakuTrebul Relvas<br />

iwvevs sakuTrebis problema. isini upiratesobas aniWeben ara<br />

saxelmwifo an nacionalur, aramed kerZo sakuTrebas e.i. ~yvelaferi<br />

sakuTari kargia, saxalxo _ cudi~. amis msgavsi ideebi<br />

xSirad asocirdeba ~myari individualizmis~ saxelTan, romelmac<br />

gamoxatuleba pova margaret tetCeris cnobil frazaSi:<br />

`ar arsebobs cneba sazogadoeba _ arseboben mxolod a<strong>da</strong>mianebi<br />

<strong>da</strong> maTi ojaxebi~.<br />

dRes es ideebi globaluri progresis meSveobiT ikafaven<br />

gzebs, romlebic rigi avtorebis azriT, gvibrundeba neoliberaluri<br />

globalizaciis saxiT.<br />

konservatizmi konservatizmi konservatizmi konservatizmi konservatizmi <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> neokonservatizmi<br />

neokonservatizmi<br />

neokonservatizmi<br />

neokonservatizmi<br />

neokonservatizmi<br />

konservatiuli ideebi <strong>da</strong> doqtrinebi pirvelad XVIII s.<br />

bolos Camoyalibdnen. konservatizmi <strong>da</strong>mcvelad <strong>da</strong>udga moZvelebuli<br />

sazogadoebriv wyobas, magram amave dros TviT yvelaze<br />

konservatiul ideaSic Tavi<strong>da</strong>nve ar iyo erTianoba.<br />

kontinentalur evropaSi gaCn<strong>da</strong> mimdinareoba, romelic Riad<br />

atareb<strong>da</strong> aristokratiul <strong>da</strong> reaqciul xasiaTs <strong>da</strong> Tavi<strong>da</strong>nve<br />

uaryof<strong>da</strong> nebismier cvlilebas. amerikasa <strong>da</strong> britaneTSi sicocxlisunariani<br />

konservatizmis forma aisaxa lozungSi: ~Seicvalo,<br />

raTa SeinarCuno~.<br />

aseTma midgomam saSualeba misca konservatorebs XIX s.<br />

ga<strong>da</strong>suliyvnen socialuri reformebis poziciaSi paternalisturi<br />

lozungiT ~erTiani nacia~. am moZraobis apogeam miaRwia<br />

did britaneTSi 1950-ian wlebSi, rodesac konservatiuli<br />

partia bolos <strong>da</strong> bolos Seegua omis Semdgom wesrigs <strong>da</strong><br />

wamowia demokratiis sakuTari versia keinsis socialuri<br />

doqtrinis saxiT, magram es moZraoba 1970-ian wlebSi Seejaxa<br />

konservatiul opozicias ~axali memarjveneebis~ mxri<strong>da</strong>n <strong>da</strong><br />

mimdinareoba Taviseburi antietatisturi <strong>da</strong> antipaternalisturi<br />

sicxariT miubrun<strong>da</strong> klasikur Temebs <strong>da</strong> adreuli liberalizmis<br />

faseulobebs.<br />

tradicia tradicia _ konservatiuli ideis centraluri Tema _<br />

~monapovris (<strong>da</strong>grovebulis) SenarCuneba~ _ mWidrod aris<br />

<strong>da</strong>kavSirebuli yvelafer imasTan, rac drom gamosca<strong>da</strong> _<br />

tradiciebTan, a<strong>da</strong>T wesebTan, institutebTan. aq tradicia aris<br />

warsulSi <strong>da</strong>grovebuli sibrZne, romelic aucileblad un<strong>da</strong><br />

iqnes SenarCunebuli momavali Taobebis sakeTildReod. yvelaferi<br />

es Zalian mniSvnelovania imiTac, rom amyarebs sazogadoebis<br />

<strong>da</strong>mokidebulebas stabilurobisa <strong>da</strong> usafrTxoebisadmi.<br />

40 41<br />

pragmatizmi pragmatizmi _ konservatorebi yovelTvis miuTiTebd-<br />

nen, rom samyaro metismetad rTulia saimisod, rom mas a<strong>da</strong>mianis<br />

goneba Caswvdes. aqe<strong>da</strong>n gamomdinareobs maTi instinqturi<br />

undobloba absraqtuli principebisa <strong>da</strong> Teoriebis mimarT.<br />

isini amjobineben <strong>da</strong>eyrdnon gamocdilebas, istorias <strong>da</strong>, rac<br />

mTavaria, <strong>da</strong>rwmunebulni arian, rom un<strong>da</strong> imoqmedon gonivrulad,<br />

praqtikul garemoebebTan <strong>da</strong> miznebTan SeTanxmebiT, erTi<br />

sityviT, yvelafer imasTan, rac ~muSaobs praqtikaSi~.<br />

ierarqia ierarqia _ konservatorTa rwmeniT organul sazogadoebaSi<br />

sxvaoba a<strong>da</strong>mianTa socialur mdgomareobasa <strong>da</strong> statuss<br />

Soris bunebrivi <strong>da</strong> gar<strong>da</strong>uvalia. yvela a<strong>da</strong>mians sxva<strong>da</strong>sxva<br />

roli <strong>da</strong> faseulobebi akisria: mewarme <strong>da</strong> muSa, maswavlebeli<br />

<strong>da</strong> moswavle, mSobeli <strong>da</strong> Svili. magram es uTanasworoba<br />

TavisTavad ar qmnis konfliqts, radgan sazogadoeba<br />

kavSirebiT aris gamagrebuli. gansakuTrebuli pasuxismgebloba<br />

akisria sazogadoebis umaRles fenas. maTi moraluri valia<br />

im a<strong>da</strong>mianebze ifiqron, romlebsac naklebad gaumarTlaT<br />

cxovrebaSi.<br />

Zalaufleba Zalaufleba Zalaufleba <strong>da</strong> <strong>da</strong> avtoriteti avtoriteti _ konservatorebi<br />

yovelTvis amtkicebdnen, rom avtoriteti <strong>da</strong> Zalaufleba iqmnes<br />

~zevi<strong>da</strong>n~. mxolod namdvil liders ZaluZs <strong>da</strong>anaxos sazogadoebas<br />

swori mimarTuleba <strong>da</strong> mxari <strong>da</strong>uWiros maT, visac ar<br />

yofnis gamocdileba, ganaTleba <strong>da</strong> codna. odesRac es yvelaferi<br />

~bunebrivi aristokratiulobi<strong>da</strong>n~ gamomdinareob<strong>da</strong>.<br />

dRes ki, avtoriteti <strong>da</strong> lideroba efuZneba ganaTlebasa <strong>da</strong><br />

gamocdilebas.<br />

sakuTreba sakuTreba _ gansakuTrebul mniSvnelobas konservatorebi<br />

aniWeben sakuTrebas, romelsac a<strong>da</strong>mianisTvis moaqvs<br />

usafrTxoeba <strong>da</strong> uzrunvelyofs <strong>da</strong>moukideblobas saxelmwifosgan.<br />

gar<strong>da</strong> amisa, es Tavis mxriv, a<strong>da</strong>mianis ~eqsteritorizaciaa~.<br />

amave dros, sakuTreba <strong>da</strong>kavSirebulia rogorc uflebebTan,<br />

aseve valdebulebebTanac. garkveuli gagebiT yoveli<br />

Cvengani mxolod qonebis meurveebi varT, romelic memkvidreo


iT gvergo winaprebisagan <strong>da</strong> SemdgomSi STamomavlebs un<strong>da</strong><br />

ga<strong>da</strong>vceT.<br />

neokonservatizmi faqtobrivad aRadgens XIX s. konservatizmis<br />

socialur principebs. mTavar miznad igi miiCnevs<br />

aaRorZinos ~avtoriteti~ <strong>da</strong> tradiciuli faseulobebi <strong>da</strong>kav-<br />

Sirebuli ojaxTan, religiasTan <strong>da</strong> naciasTan. neokonservatorebis<br />

azriT, mxolod avtoriteti iZleva stabilorobis<br />

SenarCunebis garantias sazogadoebaSi, ramdena<strong>da</strong>c mas Tan<br />

sdevs disciplina <strong>da</strong> pativiscema tradiciebisadmi, romlebic<br />

uzrunvelyofen sazogadoebriv erTianobas. amas upirispirdeba<br />

TviTneboba, sakuTari `me~-s kulti, Cveva ~moiqce ise, rogorc<br />

gin<strong>da</strong>~, romelic neokonservatorebis azriT, 1960-ianma wlebma<br />

moitana.<br />

sainteresoa, rom amerikeli neokonservatorebis umetesoba<br />

sinamdvileSi yofili liberalia, romlebsac imedi gaucruaT<br />

kenedi-jonsonis epoqaSi momx<strong>da</strong>rma reformebma.<br />

~axali memarjveneebis~ ideologia imdenad gaemijna konservatiuli<br />

ideis mTavar azrs, rom, Tavis mxriv, igi iqca im<br />

praqtikis erTgvar kontrevoluciad, romelic Camoyalib<strong>da</strong> omis<br />

Semdgom periodSi <strong>da</strong> romelic iTvaliswineb<strong>da</strong> xelisuflebis<br />

Carevasa <strong>da</strong> liberaluri <strong>da</strong> socialur-progresuli Rirebulebebis<br />

gavrcelebas.<br />

am ideologiis formireba 1970-ian wlebSi <strong>da</strong>emTxva im<br />

specifikur moments, roca, erTi mxriv, amowuruli aRmoCn<strong>da</strong><br />

keinzis moZRvreba socialuri demokratiis Sesaxeb, rac gamoixata<br />

omis Semdgomi ekonomikuri aRmavlobis SewyvetiT <strong>da</strong>,<br />

meore mxriv, gamoikveTa socialuri krizisis konturebi <strong>da</strong><br />

xelisuflebis avtoritetis vardna sazogadoebaSi. 1980-ian<br />

wlebSi did britaneTsa <strong>da</strong> amerikaSi, ~axalma memarjveneebma~<br />

gamoxatuleba poves tetCerizmsa <strong>da</strong> reiganizmSi. amas mohyva<br />

masiuri Zvrebi sabazro ekonomikis formirebaSi, magram imavdroulad<br />

~axali memarjveneebis~ ideologia gax<strong>da</strong> ara imdenad<br />

erTiani <strong>da</strong> sistematuri filosofia, ramdena<strong>da</strong>c mcdeloba<br />

SeeTavsebinaT ori erTmaneTisagan gansxvavebuli tradicia _<br />

~neoliberalizmi~ <strong>da</strong> ~neokonservatizmi~. miuxe<strong>da</strong>vad imisa,<br />

rom am or mimarTulebas Soris arsebobs Taviseburi <strong>da</strong><br />

ideologiuri winaaRmdegobebi, maT aerTianebT lozungi: ~Tavisufali<br />

ekonomika <strong>da</strong> Zlieri saxelmwifo~.<br />

socializmi socializmi socializmi socializmi socializmi <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> marqsizmi<br />

marqsizmi<br />

marqsizmi<br />

marqsizmi<br />

marqsizmi<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom socialisturi ideebis kvali XVII<br />

s. gamoCn<strong>da</strong> levelerebTan <strong>da</strong> digerebTan, socializmi rogorc<br />

<strong>politikuri</strong> doqtrina Camoyalib<strong>da</strong> XIX s. <strong>da</strong>sawyisSi samrewvelo<br />

kapitalizmis reaqciul mowinaaRmdeged. pirvelad<br />

mis socialur safuZvels warmoadgendnen xelosnebi, magram<br />

male igi mzardma proletariatma, adreuli industrializaciis<br />

~fabrikis xorcma~ Secvala. Tavis adreul formebSi socializmi<br />

atareb<strong>da</strong> fun<strong>da</strong>mentalur, utopiur <strong>da</strong> revoluciur<br />

xasiaTs. misi mizani iyo kapitalisturi meurneobis likvi<strong>da</strong>cia<br />

<strong>da</strong> misi Secvla axali, xarisxiani socialisturi sazogadoebiT,<br />

romelic <strong>da</strong>fuZnebuli iqnebo<strong>da</strong> sazogadoebriv sakuTrebaze.<br />

am mimarTulebis yvelaze avtoritetuli moazrovnis<br />

karl marqsis ideebma fun<strong>da</strong>menti Cauyara XX s-is komunistur<br />

ideologias. Tumca XIX s-is <strong>da</strong>sawyisSi socializmSi gaCn<strong>da</strong><br />

reformistuli dineba, romelmac asaxa muSaTa klasis Tan<strong>da</strong>-<br />

TanobiTi integraciis procesi kapitalizmis pirobebSi _<br />

Sromis pirobebis gaumjobesebis, xelfasebis zrdis, profkav-<br />

Sirebis gaZlierebisa <strong>da</strong> socialisturi muSaTa partiebis<br />

Camoyalibebis gziT. reformizmma gamoavlina mSvidobiani,<br />

Tan<strong>da</strong>TanobiTi <strong>da</strong> sruliad legaluri ~saparlamento gziT~<br />

socializmSi ga<strong>da</strong>svlis SesaZlebloba. am ideologias gaaCn<strong>da</strong><br />

ori wyaro: eTikuri socializmis humanisturi tradiciebi,<br />

<strong>da</strong>kavSirebuli iseT moazrovneebTan, rogorebic arian: robert<br />

oueni (1771-1858), Sarl furie (1772-1837) <strong>da</strong> uiliam morisi<br />

(1854-1896) <strong>da</strong> aseve marqsistuli revizionistuli Sexedulebebi,<br />

romelsac ZiriTa<strong>da</strong>d eduard bernSteini aviTareb<strong>da</strong>.<br />

XX s. socialisturi moZraoba or mowinaaRmdege banakad<br />

iyo gayofili: revoluciuri mimarTulebis socialistebad,<br />

romlebic gayvnen leninsa <strong>da</strong> bolSevikebs <strong>da</strong> bolos <strong>da</strong><br />

bolos ganisazRvrnen rogorc komunistebad. social-reformatorebad,<br />

romelTac legaluri konstituciuri politikis<br />

pozicia ekavaT, imaT TavianT irgvliv Semoikribes yvela is<br />

elementi, romelTac SemdgomSi social-demokratia <strong>da</strong>erqva.<br />

debatebi mimdinareob<strong>da</strong> ara marto socializmze ga<strong>da</strong>svlis<br />

gzebze, aramed ixilebo<strong>da</strong> TviTon socialisturi ideebis arsi.<br />

social-demokratebma kategoriulad uaryves iseTi<br />

radikaluri xasiaTis moTxovnilebebi, rogoric iyo sazogadoebrivi<br />

sakuTreba <strong>da</strong> saxelmwifo <strong>da</strong>gegmareba. cdilobdnen<br />

42 43


a gaeanalizebinaT socializmis kategoriebSi ~saxelmwifo<br />

sayovelTao keTildReobisaTvis~, sazogadoebrivi saxsrebis<br />

gonebrivi ga<strong>da</strong>nawileba <strong>da</strong> strategiul-ekonomikuri mmarTveloba.<br />

XX s. bolos orive mimdinareobam krizisi ganica<strong>da</strong>, ramac<br />

sakmaod bevri aalaparaka ~socializmis <strong>da</strong>sasrulze~. yvelaze<br />

dramatuli momenti ki am SemTxvevaSi iyo komunizmis<br />

krizisi, romelic aRmosavleT evropis 1989-91 w. revoluciis<br />

inicirebam gamoiwvia. magram social-demokratiis garkveulma<br />

nawilma principulad ar uaryo Tavisi tradiciebi, amitom,<br />

rogorc zogierTi Teoretikosi fiqrobs, dRes isini arafriT<br />

ar gamoirCevian liberalebisagan.<br />

sazogadoeba sazogadoeba _ mTavari socializmSi aris Sexeduleba<br />

a<strong>da</strong>mianze, rogorc socialur arsebaze, romelic mTeli Tavisi<br />

arsiT <strong>da</strong>kavSirebulia samyarosTan.<br />

~yoveli a<strong>da</strong>miani kontinentis nawilia~... sazogadoeba,<br />

marTlac, a<strong>da</strong>mianis ganviTarebis umniSvnelovanesi faqtoria.<br />

a<strong>da</strong>miani yalibdeba sazogadoebrivi urTierTobebis, socialuri<br />

jgufebisa <strong>da</strong> koleqtivebis Camoyalibebis safuZvelze.<br />

amitom socialistebi a<strong>da</strong>mianTa qmedebebs xsnian ara Tan<strong>da</strong>yolili<br />

TvisebebiT, aramed ZiriTa<strong>da</strong>d socialuri faqtoriT.<br />

erToba erToba _ socialistebis azriT, xalxi, romelic sam-<br />

yaros ekuTvnis, erTmaneTTan <strong>da</strong>kavSirebulni un<strong>da</strong> iyvnen Zmuri<br />

urTierTobebiT. amitom, es tradicia amtkicebs TanamSromlobis<br />

prioritets konkurenciaze <strong>da</strong> koleqtivizmisas _ individualizmze.<br />

TanamSromlobis dros xalxi aerTianebs TavianT<br />

Zalebs <strong>da</strong> amyareben socialur kavSirebs, xolo konkurenciisas<br />

isini upirispirdebian erTmaneTs, aqvT mtruli <strong>da</strong> konfliqturi<br />

<strong>da</strong>mokidebuleba.<br />

socialuri socialuri Tanasworoba<br />

Tanasworoba Tanasworoba _ Tanasworoba socializ-<br />

mis erT-erTi fun<strong>da</strong>menturi faseulobaa. xSirad socializmi<br />

esmiT rogorc egalitarizmis erT-erTi forma, sa<strong>da</strong>c Tanasworobis<br />

cneba yvelaze ufro faseulia sxva faseulobaTa<br />

Soris. gansakuTrebuli roli am ideebis erTobliobaSi<br />

miekuTvneba socialur Tanasworobis ideas _ Tanabar rezultatebs<br />

<strong>da</strong> ara Tanabar SesaZleblobebs.<br />

moTxovnileba<br />

moTxovnileba moTxovnileba _ socialisturi ideologiis mixedviT,<br />

Tanasworobis principi<strong>da</strong>n gamomdinare, sazogadoebaSi materialuri<br />

keTildReoba un<strong>da</strong> nawildebodes moTxovnilebebis<br />

mixedviT <strong>da</strong> ara sxva mizezebis gamo. am principis klasikur<br />

gamoxatulebas Cven vpoulobT marqsistul formulaSi: ~yve-<br />

lasgan SesaZleblobis mixedviT _ yvelas moTxovnilebis<br />

mixedviT~. am filosofiis mixedviT, mxolod pirveladi moTxovnilebebis<br />

<strong>da</strong>kmayofilebis Semdeg iRebs a<strong>da</strong>miani sazogadoebriv<br />

cxovrebaSi monawileobas. magram gaurkvevelia, Tu<br />

rogor mivaRwioT imas, rom moraluri xasiaTis faqtorma ga<strong>da</strong>wonos<br />

materialuri.<br />

44 45<br />

socialuri socialuri klasi klasi _ socialisturi ideologia xSir-<br />

ad asocirdeba klasobrivi politikis garkveul formasTan.<br />

jer erTi, sazogadoeba upiratesad warmoCindeba klasobrivi<br />

politikis struqturebi<strong>da</strong>n gamomdinare, sa<strong>da</strong>c keTildReoba<br />

klasobrivi moTxovnilebebis safuZvelze yalibdeba. meorec,<br />

socializmi Tavi<strong>da</strong>nve gamoxatav<strong>da</strong> Cagruli proletariatis<br />

interesebs <strong>da</strong> ganixilav<strong>da</strong> mas, rogorc socialuri revoluciis<br />

<strong>da</strong> sazogadoebrivi progresis mamoZravebel Zalas. am ideologiis<br />

pozicii<strong>da</strong>n gamomdinare, klasobrivi gansxvaveba gar<strong>da</strong>maval<br />

xasiaTs atarebs. socialistebis amocanas warmoadens socialuri<br />

<strong>da</strong> ekonomikuri uTanasworobis likvidireba an maTi mniSvnelovnad<br />

Semcireba,<br />

sazogadoebrivi sazogadoebrivi sakuTreba sakuTreba _ sakiTxi imis Sesaxeb,<br />

Tu rogor un<strong>da</strong> ga<strong>da</strong>wydes principuli problema sakuTrebis<br />

ganawilebis Sesaxeb, socialuri ideologiisTvisac ki sakama-<br />

To aRmoCn<strong>da</strong>. sakamaTo ar iyo mxolod is, rom warmoebis<br />

xarjze Seqmnili sazogadoebrivi sakuTreba, SesaZleblobas<br />

iZleo<strong>da</strong> materialuri resursebi Caeyenebina xalxis samsaxur-<br />

Si im dros, rodesac kerZo sakuTreba badebs egoizmsa <strong>da</strong><br />

momxveWelobas, <strong>da</strong>, bolos <strong>da</strong> bolos, xels uwyobs sazogadoebis<br />

<strong>da</strong>yofas mdidrebad <strong>da</strong> Raribebad.<br />

rogorc calke Teoriuli sistema, marqsizmi yovelTvis<br />

iyo liberalizmis mTavari oponenti. igi axali drois <strong>da</strong>savleTSi<br />

rogorc sulier, ise mis kulturul cxovrebaze gabaton<strong>da</strong>.<br />

asazrdoeb<strong>da</strong> saerTaSoriso komunistur moZraobas <strong>da</strong><br />

masTan erTad kapitalizmis sistemis mowinaaRmdege politikur<br />

Zala<strong>da</strong>c gvevlinebo<strong>da</strong>. yoveli SemTxvevisTvis es ase iyo 1917-<br />

1991 w.w. TvalTaxedvis ari<strong>da</strong>n ar un<strong>da</strong> gamogvrCes socialuri<br />

filosofiis sxvaoba, gamomdinare karl marqsisa <strong>da</strong> fridrix<br />

engelsis klasikur naSromebsa <strong>da</strong> XX s-is komunizmis fenomens<br />

Soris, romelic sakmaod Camocil<strong>da</strong> klasikuri marqsizmis principebs.<br />

socializmis krizisi ar un<strong>da</strong> ganvixiloT rogorc<br />

marqsizmis <strong>da</strong>sasruli. leninizmisa <strong>da</strong> stalinizmisagan gan-<br />

Tavisuflebam mas misca unari axali sunTqva SeiZinos.


marqsizmi rTuli sistemaa. marqsis gviani namuSevrebi<br />

mniSvnelovnad gansxvavdeba adreulisagan. erTi ram naTelia<br />

_ TviT marqsi Rrmad iyo <strong>da</strong>rwmunebuli, rom SeimuSava socializmis<br />

mecnieruli sistema, romelic ara mxolod akritikeb<strong>da</strong><br />

kapitalizms esTetikuri pozicii<strong>da</strong>n, aramed yovelmxriv<br />

ganmartav<strong>da</strong> sazogadoebriv-istoriul procesebs. marqsis ideebma<br />

ufro didi auditoria misi gar<strong>da</strong>cvalebis Semdeg Semoikriba.<br />

ZiriTa<strong>da</strong>d misi TanamebrZolis f. engelsis, agreTve germaneli<br />

socialistebis lideris karl kacskis (1854-1938) <strong>da</strong> rusi<br />

Teoretikosis giorgi plexanovis (1856-1918) naSromebi<strong>da</strong>n gamomdinare,<br />

paralelurad yalibdebo<strong>da</strong> orTodoqsaluri marqsizmi,<br />

romelsac dialeqtikuri materializmi ewo<strong>da</strong>.<br />

istoriuli istoriuli materializmi<br />

materializmi<br />

materializmi. materializmi marqsistuli filosofiis<br />

ZiriTad idead gvevlineba is, rasac engelsma istoriis materialuri<br />

gageba uwo<strong>da</strong> _ koncefcia, romelic asaxavs ekonomikis<br />

mniSvnelobas <strong>da</strong>, saerTod, sazogadoebrivi warmoebis materialur<br />

pirobebs. marqsis mixedviT ekonomikuri ~bazisi~, yvela<br />

im niSniT, romliTac xasiaTdeba ~warmoebis saSualeba~, warmoadgens<br />

erTgvar safuZvels, romelze<strong>da</strong>c Sendeba <strong>politikuri</strong><br />

<strong>da</strong> ideologiuri urTierTobebis sistema.<br />

dialeqtika dialeqtika _ hegelis moZRvrebaze <strong>da</strong>yrdnobiT, marqsi<br />

fiqrob<strong>da</strong>, rom istoriuli ganviTareba dialeqtikurad mimdinareob<strong>da</strong><br />

winaaRmdegobrivi brZoliT, romlis Sedegic aris<br />

ganviTarebis ufro maRal stadiaze ga<strong>da</strong>svla. Tavis materialur<br />

ganmartebaSi es idea aRniSnavs, rom istorias amoZravebs<br />

~warmoebis saSualebebSi~ Cadebuli winaaRmdegobebi <strong>da</strong> klasebs<br />

Soris urTierTobebi. am modelis versia varaudobs, rom istoriuli<br />

ganviTareba ~warmoebis saSualebebSi~ winaaRmdegobebis<br />

Sedegia, romelic aisaxeba klasobriv antagonizmSi.<br />

klasobrivi klasobrivi brZola brZola brZola _ kapitalizmis mTavari winaaRm-<br />

degobebi warmoqmna kerZo sakuTrebam, romelmac sazogadoeba<br />

<strong>da</strong>yo kapitalistebad, romelTac gaaCniaT warmoebis saSualebebi<br />

<strong>da</strong> sakuTrebaCamorTmeuli proletariati, romlebic mxolod<br />

sakuTari Sromis gayidviT arseboben. burJuazia ~mmarTvel<br />

klasad~ gvevlineba yvela SesaZlo mdgomareobaSi. isini<br />

floben ekonomikur Zalauflebas, saxelmwifos meSveobiT axorcieleben<br />

TavianT politikur Zalauflebas <strong>da</strong> sargebloben<br />

sakuTari ideologiuri Zalauflebis yvela upiratesobiT,<br />

radgan maTi ideebi TavianTi drois ~mmarTvel ideebs~ warmoadgenen.<br />

zedmeti zedmeti Rirebuleba Rirebuleba _ urTierToba burJuaziasa <strong>da</strong><br />

proletariats Soris aris Seurigebeli antagonisturi xasiaTisa.<br />

marqsis mixedviT muSis eqspluatacias kapitalistisaTvis<br />

<strong>da</strong>matebiTi Semosavali moaqvs, romelic warmoebis procesSi<br />

warmoiqmneba. kapitalisti amas aRwevs muSisaTvis ufro<br />

<strong>da</strong>bali anazRaurebis ga<strong>da</strong>xdiT, vidre mas ekuTvnis saqonlis<br />

Rirebulebi<strong>da</strong>n gamomdinare. <strong>da</strong>skvna: ramdena<strong>da</strong>c proletariats<br />

ar SeuZlia mudmivad Seeguos eqspluatacias, kapitalizmi<br />

<strong>da</strong>RupvisaTvis aris ganwiruli.<br />

proletaruli proletaruli proletaruli revolucia revolucia _ kapitalizmi <strong>da</strong>RupvisTvis<br />

aris ganwiruli <strong>da</strong>, rogorc marqsi ambob<strong>da</strong>, proletariatis<br />

saxiT mas sakuTari ~mesaflave~ gaaCnia. magram kapitalizms<br />

jer kidev mouwevs uamravi krizisisa <strong>da</strong> winaaRmdegobis ga<strong>da</strong>laxva<br />

gar<strong>da</strong>qmnis gzaze. am dros proletariats uCndeba sakuTari<br />

revoluciuri klasobrivi azrovneba. Cndeba uamravi<br />

mizezi proletaruli revoluciisaTvis, romelic marqsis varaudiT<br />

stiqiur qmedebebSi gamovlindeba. magram Tavis gviandel<br />

wlebSi igi ar gamoricxav<strong>da</strong> socializmSi mSvidobiani gziT<br />

ga<strong>da</strong>svlis SesaZleblobas.<br />

komunizmi komunizmi _ marqsis mixedviT, proletaruli revoluciis<br />

Semdeg un<strong>da</strong> <strong>da</strong>dges gansakuTrebuli, ~socialisturi periodi~,<br />

rodesac burJuaziuli kontrrevoluciis CasaxSobad saWiro<br />

gaxdeba ~proletariatis diqtatura~. klasobrivi winaaRmdegobebis<br />

ga<strong>da</strong>laxvis Semdeg <strong>da</strong>iwyeba WeSmariti komunisturi<br />

sazogadoebis Camoyalibebis procesi, romlis mimdinareobis<br />

drosac saxelmwifo intensiurad <strong>da</strong>iwyebs ~kvdomas~. <strong>da</strong>dgeba<br />

araklasobrivi komunisturi sazogadoebis epoqa. yvelanairi<br />

materialuri simdidre sazogadoebriv sakuTrebaSi ga<strong>da</strong>va, xolo<br />

saqonlis warmoebis sanacvlod <strong>da</strong>iwyeba a<strong>da</strong>mianisTvis realurad<br />

saWiro moTxovnilebebis <strong>da</strong>kmayofileba. amis Semdeg<br />

xalxi TviTon gaxdeba sakuTari bedis gamgebeli <strong>da</strong> miecemaT<br />

saSualeba Tavisuflad ganaviTaron TavianTi SesaZleblobebi:<br />

~TiToeuli a<strong>da</strong>mianis Tavisufali ganviTareba, yvelasaTvis<br />

Tavisufali ganviTarebis piroba gaxdeba~.<br />

praqtikaSi marqsizmi mWidrod aRmoCn<strong>da</strong> <strong>da</strong>kavSirebuli<br />

sabWoTa komunizmis periodTan <strong>da</strong>, pirvel rigSi, ori sabWoTa<br />

lideris _ v.i. leninisa <strong>da</strong> i. stalinis moRvaweobasTan. XX sis<br />

ideologia marqsizm-leninizmad iwodeba <strong>da</strong> orTodoqsalur<br />

marqsizms warmoadgens im elementebis cvlilebebiT, romelic<br />

masSi leninma Seitana. ZiriTadi wvlili, romelic marqsizmSi<br />

46 47


leninma Seitana iyo revoluciuri <strong>Teoria</strong>. lenini iqi<strong>da</strong>n gamomdinareob<strong>da</strong>,<br />

rom mudmivad burJuaziuli ideebisa <strong>da</strong> burJuaziuli<br />

crurwmenebis qveS myof proletariats ar SeeZlo gaeTviTcnobierebina<br />

Tavisi revoluciuri SesaZleblobebi <strong>da</strong> ar<br />

Seswev<strong>da</strong> unari elementaruli ~trediunionis~ situacii<strong>da</strong>n gamosuliyo,<br />

raTa gaeumjobesebina sakuTari Sromisa <strong>da</strong> cxovrebis<br />

pirobebi. amitom ~muSaTa klasis avangar<strong>da</strong>d~ saWiro iyo revoluciuri<br />

partiis arseboba, romelic mecnieruli marqsizmiT<br />

iqnebo<strong>da</strong> aRWurvili. es un<strong>da</strong> yofiliyo axali tipis partia, ara<br />

masobrivi organizacia, aramed mcire, Sinaganad Sekruli profesionali<br />

revolucionerebis gundi. aseTi, ~muSaTa klasis avangarduli<br />

partiis~ meSveobiT movidnen 1917 wels bolSevikebi<br />

xelisuflebis saTaveSi. Tumca, Zalian male ~proletariatis<br />

diqtatura~ ~komunisturi partiis diqtaturad~ amotrial<strong>da</strong>,<br />

romelic sabWoTa erTpartiuli saxelmwifos ~mamoZravebel Zalad~<br />

iqca. 1930-iani wlebis stalinis ~meore revoluciam~ qveyana<br />

ufro Zlierad ga<strong>da</strong>atriala, vidre 1917 wlis revoluciam. sab-<br />

WoTa saxelmwifos Zirfesvianad Secvlis Semdeg stalinma Seqmna<br />

orTodoqsaluri komunizmis sistema, romelic 1945 wlis Semdeg<br />

<strong>da</strong>inerga aRmosavleT evropaSi, CineTSi, Crd. koreasa <strong>da</strong><br />

kubaSi. ekonomikis pirveli xuTwledi <strong>da</strong>iwyo 1928 w. <strong>da</strong> ekonomikaSi<br />

kerZo seqtoris swrafi aRmofxvriT <strong>da</strong>mTavr<strong>da</strong>. amas 1929 w.<br />

soflis meurneobis sruli koleqtivizacia mohyva. mTeli ekonomika<br />

saxelmwifo kontrolis qveS ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> <strong>da</strong> saxelmwifo <strong>da</strong>gegmarebis<br />

sistemas <strong>da</strong>eqvemdebara.<br />

aseTive Rrma iyo qveyanaSi <strong>politikuri</strong> cvlilebebi. 1930—<br />

ani wlebis ganmavlobaSi stalinma ssrk-Si diqtatura <strong>da</strong>amyara.<br />

partiaSi aRmofxvra sityvis Tavisufleba, saxelmwifo<br />

moxeleebi <strong>da</strong> samxedro mosamsaxureebi opoziciisagan gawmin<strong>da</strong>.<br />

ssrk gax<strong>da</strong> totalitaruli saxelmwifo. represiebi <strong>da</strong> terori<br />

cxovrebis normad iqca. gorbaCoviseuli gar<strong>da</strong>qmna (1985-1991)<br />

cdilob<strong>da</strong> Tavi <strong>da</strong>exsna dromoWmuli centralizebuli <strong>da</strong>gegmarebis<br />

sistemisagan. ze<strong>da</strong>pirze amoxeTqa Zalam, romelic didi<br />

xnis ganmavlobaSi Rrmad iyo Camaluli <strong>da</strong> romelmac gaamgzavra<br />

komunizmi l. trockis TqmiT ~istoriis sanagve yuTze~.<br />

marqsizmis bevrad rTulma <strong>da</strong> ~rafinirebulma~ formam<br />

Tanamedrove marqsizmis saxiT, gavrceleba pova <strong>da</strong>savleT evropaSi.<br />

Tanamedrove marqsistebma Tavi <strong>da</strong>aRwies formulas _<br />

~bazisi _ zednaSeni~ <strong>da</strong> uari Tqves klasobrivi brZolis<br />

Sexedulebebze, rogorc socialuri analizis alfasa <strong>da</strong> ome-<br />

gaze. maT ideebs xan<strong>da</strong>xan neomarqsizmis kvalifikacias aniWeben.<br />

pirvelebi, vinc marqsizmi humanistur filosofiad warmoadgines,<br />

iyvnen ungreli marqsisti georg lukasi (1885-1971)<br />

<strong>da</strong> italieli antonio gramSi, romelic 1929-35 wlebSi Tavis<br />

~cixis rveulebSi~ wer<strong>da</strong>, rom kapitalizmi emyareba ara marto<br />

ekonomikur, aramed politikur <strong>da</strong> kulturul faqtorebsac.<br />

gramSma amas ~ideologiuri hegemonia~ uwo<strong>da</strong>.<br />

mrqsizmis ufro aSkarad hegelianuri mimarTuleba ganaviTara<br />

franqfurtis sociologiurma skolam, romlis wamyvani<br />

liderebi iyvnen: Teodor adorno (1903-1969), marqs horkhaimeri<br />

(1895-1973) <strong>da</strong> herbert markuze. franqfurtelma Teoretikosebma<br />

ganaviTares ~kritikuli <strong>Teoria</strong>~, romelic hegelis filosofiis,<br />

marqsistuli ekonomikisa <strong>da</strong> froidis fsiqologiis Sexamebas<br />

warmoadgen<strong>da</strong> <strong>da</strong> ramac didi gavlena iqonia 1960-iani wlebis<br />

~axal memarjveneebze~.<br />

social-demokratia social-demokratia social-demokratia social-demokratia social-demokratia <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> mesame mesame mesame mesame mesame gza gza gza gza gza<br />

social-demokratias ar axasiaTebs is Teoriuli mTlianoba<br />

<strong>da</strong> Tanmimdevroba, rac axasiaTebs klasikur liberalizms an<br />

radikalur socializms. im dros, rodesac liberalizmi<br />

ideologiurad bazris, xolo socializmi sazogadoebrivi<br />

sakuTrebis momxrea, social-demokratia mudmivad eZebs wonasworobas<br />

bazarsa <strong>da</strong> saxelmwifos, sazogadoebasa <strong>da</strong> individs<br />

Soris. un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom social-demokratebisaTvis bazris<br />

aRiareba metad mtkivneuli aRmoCn<strong>da</strong>, magram isini am mosazrebas<br />

xsnidnen ara ideologiuri, aramed pragmatuli TvalsazrisiT<br />

eleqtoratis moTxovnilebebis safuZvelze. mag. SeiZleba moviyvanoT<br />

reformistuli aqti, rodesac XX s.-is <strong>da</strong>sawyisSi, germaniis<br />

social-demokratiulma partiam miiRo eduard bernSteinis<br />

revizionizmi. mogvianebiT, magdegburgis yrilobaze, 1959 wels<br />

germaniis social-demokratiulma partiam sabolood Tqva uari<br />

marqsizmze <strong>da</strong> SeiaraR<strong>da</strong> principiT: ~konkurencia sa<strong>da</strong>c saWiroa,<br />

_ <strong>da</strong>gegmareba sa<strong>da</strong>c aucilebelia~.<br />

social-demokratebis Tviseba iyo zrunva yvelaze susti,<br />

gandgomili fenis mimarT. magram am SemTxvevaSic ki ibadeba<br />

kiTxva: ramdenad SeiZleba mivakuTvnoT isini sufTa socialistur<br />

tradiciebs. es ideebi saTaves Rebulobs farTo sainformacio<br />

wyaroebi<strong>da</strong>n: TanagrZnobis humanuri eTiki<strong>da</strong>n, samyaro-<br />

48 49


saTvis individis mikuTvnebis socialisturi ideebisagan, Tanabari<br />

SesaZleblobebisa <strong>da</strong> pozitiuri Tavisuflebis liberaluri<br />

filosofiisagan <strong>da</strong>, bolos, konservatizmisaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebeli<br />

paternalisturi wesebis <strong>da</strong>dgeniT. magram rogori<br />

zegavlenac ar un<strong>da</strong> moexdina maTze social-demokratias yvelaferi<br />

yovelTvis mTavrdebo<strong>da</strong> lozungiT ~saxelmwifos keTildReoba~,<br />

sazogadoebrivi saSualebebis ga<strong>da</strong>nawileba <strong>da</strong>bali<br />

fenebisa <strong>da</strong> socialuri samarTlianobis sasargeblod. yvelaferi<br />

es SesaZloa kargi iyo keinzianuri batonobis epoqaSi, magram<br />

meore msoflio omis Semdgom yvela <strong>da</strong>rwmun<strong>da</strong>, rom saxelmwifos<br />

ekonomikaSi farTod Carevis SemTxvevaSi SeiZleba kapitalizmis<br />

~humanizireba~, sruli <strong>da</strong>saqmeba <strong>da</strong> bolos <strong>da</strong> bolos<br />

zRvaris SenarCuneba mdidrebsa <strong>da</strong> Raribebs Soris. siRaribis<br />

SemcirebasTan erTad industriul qveynebSi ekonomikuri zrdis<br />

mkveTrma vardnam social-demokratia <strong>da</strong>ayena aucileblobis<br />

winaSe ga<strong>da</strong>exe<strong>da</strong>T TavianTi poziciebisaTvis.<br />

~mesame gza~ zusti terminia <strong>da</strong> bevri interpretacia gaaCnia.<br />

es imiT aixsneba, rom es moZraoba Tavi<strong>da</strong>nve eyrdnobo<strong>da</strong><br />

sxva<strong>da</strong>sxva ideologiur tradiciebs. esenia: uaxlesi liberalizmi,<br />

~erTiani naciis~ konservatiuli principi <strong>da</strong> Tanamedrove<br />

social-demokratia. ~mesame gzis~ koncefcia sxva<strong>da</strong>sxva<br />

qveynebSi sxva<strong>da</strong>sxva <strong>politikuri</strong> Zalebis mier iyo wamoweuli.<br />

aSS-Si ~axali demokratebisa~ <strong>da</strong> bil qlinTonis mier, britaneTSi<br />

~axali demokratebisa~ <strong>da</strong> toni bleris mier. agreTve<br />

sxva<strong>da</strong>sxva Teoretikosebis mier germaniaSi, holandiaSi, italiasa<br />

<strong>da</strong> axal zelandiaSi. gansxvavebebis miuxe<strong>da</strong>vad Camoyalibebul<br />

ideologiaSi SeiZleba gamovyoT ramdenime saerTo Tema.<br />

pirveli, yvela sistemam, romelic agebulia principiT ~zemo<strong>da</strong>n<br />

_ qvemoT~ <strong>da</strong> romlebic odnav mainc emxroba saxelmwifos<br />

Carevas, gansakuTrebiT ki socialisturma sistemebma, sruliad<br />

amowures TavianTi SesaZleblobebi. meore, globalizaciis<br />

kval<strong>da</strong>kval kapitalizmi ganicdis transformirebas ~codnis<br />

ekonomikaSi~, romelic emyareba informaciul teqnologiebs,<br />

individualuri momzadebis waxalisebasa <strong>da</strong> samuSao Zalis<br />

mobilurobas. neoliberalizmis sapirispirod ~mesame gzis~<br />

ideologia saxelmwifos cnobs sicocxlisaTvis aucilebel<br />

rogorc ekonomikur, ise socialur Zalad, im ganmartebiT, rom<br />

saxelmwifos movaleobaa xeli Seuwyos nacionaluri ekonomikis<br />

saerTaSoriso konkurentunarianobas ganaTlebisa <strong>da</strong> profesiuli<br />

momzadebis gziT, aseve Seakavos globaluri sabazro sti-<br />

qiuroba adgilobrivi kavSirebisa <strong>da</strong> mTlianad samoqalaqo<br />

sazogadoebis ganviTarebis meSveobiT. am kuTxiT ~mesame gzis~<br />

politika warmoCindeba rogorc liberaluri komunitarizmis<br />

saxesxvaoba, romelic ~axali individualizmis~ deklarirebisas,<br />

saWiroebs balanss, erTi mxriv, a<strong>da</strong>mianis uflebebsa <strong>da</strong><br />

mewarmeobas Soris, meore mxriv, sazogadoebriv valdebulebebisa<br />

<strong>da</strong> moraluri pasuxismgeblobas Soris. <strong>da</strong> bolos, kidev erTi<br />

Tviseba ~mesame gzis~ ideologiisa, romelic uaryofs yvelanair<br />

evalitarizms, Tanabari SesaZleblobebis principis deklarirebasa<br />

<strong>da</strong> meritokracias _ am orientaciis <strong>politikuri</strong> moRvaweebi<br />

reformebis aucileblobas xe<strong>da</strong>ven ara imisTvis, rom<br />

mudmivad, ~akvni<strong>da</strong>n samaremde~ uzrunvelyon xalxi, aramed `xeli<br />

Seuwyon a<strong>da</strong>mians, raTa a<strong>da</strong>miani TviTon <strong>da</strong>exmaros Tavs~, iqneba<br />

es SeRavaTebi Tu stipendia ganaTlebisTvis; uzrunvelyos is<br />

kategoria, romlebic TviTon arian <strong>da</strong>interesebulni saqmianobiT<br />

<strong>da</strong> mxolod sakuTari Tavis imedi aqvT. am ideologias<br />

kritikosebic gamouCn<strong>da</strong>, miuTiTebdnen ra, rom aseTi midgoma<br />

sakmaod winaaRmdegobrivia <strong>da</strong> maTi ga<strong>da</strong>Wra praqtikulad rTuli<br />

<strong>da</strong> SeuZlebelic kia.<br />

sxva sxva sxva sxva sxva ideologiuri ideologiuri ideologiuri ideologiuri ideologiuri tradiciebi<br />

tradiciebi<br />

tradiciebi<br />

tradiciebi<br />

tradiciebi<br />

faSizmi faSizmi faSizmi faSizmi faSizmi<br />

liberalizmi, konservatizmi <strong>da</strong> socializmi saTavis XIX<br />

s-Si iRebs, xolo faSizmi XX s-is pirmSoa. SeiZleba iTqvas,<br />

igi or msoflio oms Sors periodSi Camoyalib<strong>da</strong>. faSisturi<br />

ideologiis zogierTi elementi XIX s-is bolos gamovlin<strong>da</strong>,<br />

magram saboloo saxe am idebs pirvelma msoflio omma <strong>da</strong><br />

misma Sedegebma, kerZod, pirveli msoflio omisa <strong>da</strong> revoluciis<br />

nazavma misca. am moZraobis ori ZiriTadi pirmSoa: musolinis<br />

faSisturi diqtatura italiaSi 1922-43 w.w. <strong>da</strong> hitleris<br />

nacisturi diqtatura germaniaSi 1933-45 w.w. calkeuli neofa-<br />

Sisturi <strong>da</strong> neonacisturi recidivebi SeimCneo<strong>da</strong> XX s-is<br />

bolos, romelic ekonomikurma krizisma <strong>da</strong> politikurma arastabilurobam<br />

gamoiwvia.<br />

Tavis droze, garkveuli azriT, faSizmi Camoyalib<strong>da</strong><br />

rogorc protesti im faseulobaTa <strong>da</strong> ideaTa sawinaaRmdegod,<br />

romelic <strong>da</strong>monirdeba safrangeTis revoluciis droi<strong>da</strong>n. racionalizmi,<br />

progresi, Tavisufleba, Tanasworoba _ yvelaferi es<br />

50 51


uaryofili iyo hegemoniis, beladizmis, Zalauflebisa <strong>da</strong> omis<br />

saxeliT. amitom faSizmSi mkveTrad figurirebs Zlieri ~anti~,<br />

ZiriTa<strong>da</strong>d iq, rac misTvis miuRebelia. faSizmi antikomunizmis,<br />

antikapitalizmis, antiliberalizmis, antiindividualizmis<br />

<strong>da</strong> a.S. saxesxvaobaa. miuxe<strong>da</strong>vad amisa, SeiZleba gamovyoT<br />

centraluri Tema _ erTiani naciis organuli suraTi. individi<br />

am SemTxvevaSi arafers ar niSnavs, is aucileblad un<strong>da</strong><br />

Seerwyas koleqtivs, jgufs an kavSirebs. faSisturi idealia _<br />

~axali a<strong>da</strong>miani~. es aris pasuxismgeblobis, movaleobis, Rirsebis<br />

grZnobiT aRsavse gmiri, romelic mzad aris fiureris erTi<br />

sityvis gamo sicocxle gawiros erisa <strong>da</strong> naciis didebisaTvis.<br />

Tumca, moZarobis SigniT iyo gansxvavebebic. italiuri<br />

faSizmi miiswrafo<strong>da</strong> etatizmis ukiduresi formisaken. rogorc<br />

faSizmis filosofosma jentilem (1875-1944) aRniSna: ~yvelaferi<br />

saxelmwifosTvis, araferi saxelmwifos winaaRmdeg. araferi<br />

saxelmwifos gareT~. germaniis nacional-socializmi ki eyrdnobo<strong>da</strong><br />

rasizm-semitizms, ebraeloba gamocxadebuli iyo<br />

borotebad <strong>da</strong> aRmofxvras eqvemdebarebo<strong>da</strong>.<br />

anarqizmi<br />

anarqizmi<br />

anarqizmi<br />

anarqizmi<br />

anarqizmi<br />

politikur ideologiebs Soris anarqia unikaluria _<br />

arc erT anarqiul partias arsad <strong>da</strong> arasdros ar miuRwevia<br />

ZalauflebisaTvis. miuxe<strong>da</strong>vad amisa, anarqizmi sakmaod gavleniani<br />

moZraoba iyo. espaneTSi, safrangeTSi, ruseTsa <strong>da</strong> meqsika-<br />

Si XX s-is <strong>da</strong>sawyisamde, anarqias, rogorc ideologias dResac<br />

Tavisi adgili ukavia politikur diskusiebSi; rogorc anti-<br />

Tezas im tradiciuli mrwamsis mimarT, rom sazogadoeba ar<br />

arsebobs kanonis, xelisuflebisa <strong>da</strong> saxelmwifos gareSe. anarqizmis<br />

mTavari ideaa <strong>politikuri</strong> Zalebis miuRebloba yvela<br />

mis gamovlinebaSi, gansakuTrebiT, saxelmwifos saxiT. anarqistebi<br />

mxars uWeren sazogadoebas saxelmwifos gareSe, sa<strong>da</strong>c<br />

xalxi TviTon moagvarebs yvela problemas, Tavisuflad SeTanxmdebian<br />

<strong>da</strong> iTanamSromleben erTmaneTTan. sainteresoa, rom<br />

es ideologia Tavis droze viTardebo<strong>da</strong> ori mowinaaRmdege<br />

tradiciis _ liberaluri individualizmisa <strong>da</strong> socialisturi<br />

komunitarizmis zegavleniT. amitom anarqizmi warmoadgens<br />

raRac saSualos liberalizmsa <strong>da</strong> socializms Soris _<br />

~ultraliberalizmisa~ <strong>da</strong> ~ultrasocializmis~ erTianobas.<br />

feminizmi<br />

feminizmi<br />

feminizmi<br />

feminizmi<br />

feminizmi<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom feminizmze saubrebi jer kidev<br />

Zvel CineTSi SeiZleba aRmovaCinoT, am sferoSi aranairi<br />

Teoriebi ar arsebob<strong>da</strong> sanam 1792 w. ar gamoCn<strong>da</strong> meri volstounkraftis<br />

wigni ~qalTa uflebebis <strong>da</strong>cva~. ufro farTo<br />

auditoria feminizmma moizi<strong>da</strong> 1840-50-ian wlebSi, rodesac<br />

<strong>da</strong>savleTis qveynebSi <strong>da</strong>iwyo sufrakistebis moZraoba, romel-<br />

Ta mizani iyo qalebisaTvis saarCevno uflebebis miniWeba. es<br />

iyo e.w. ~feminizmis pirveli talRa~. mas Semdeg, rac XX s-is<br />

<strong>da</strong>sawyisSi <strong>da</strong>savleTis umetes qveynebSi qalebs rogorc iqna<br />

mianiWes amomrCevlis uflebebi, moZraoba garkveuli drois<br />

ganmavlobaSi naTeli miznisa <strong>da</strong> ZiriTadi principis gareSe<br />

<strong>da</strong>rCa. 1960-ian wlebSi agor<strong>da</strong> feminizmis ~meore talRa~.<br />

masSi aisaxa qalTa <strong>politikuri</strong> emansipaciis radikaluri <strong>da</strong><br />

im droisaTvis ufro revoluciuri moTxovnebi. dRes Cven<br />

vxvdebiT uamrav feministur Teoriebsa <strong>da</strong> ideebs. maTSi Sei-<br />

Zleba gamovyoT maTi gamaerTianebeli survili _ gaaZlieros<br />

qalis roli sazogadoebaSi. feminizms wiTel zolad gasdevs<br />

idea imis Sesaxeb, rom sazogadoebas axasiaTebs sqesTa Soris<br />

princi puli uTanasworoba, rom gabatonebuli sistema kacisa<br />

qalze aucileblad un<strong>da</strong> iqnes ga<strong>da</strong>laxuli.<br />

gamoyofen sam gansxvavebul feministuri tradicias:<br />

liberaluri orientaciis feminizmi, romelic warmodgenilia<br />

iseTi saxelebiT, rogorebic arian meri volstounkrafti <strong>da</strong><br />

beti frideni. isini problemas ganixilavdnen im kuTxiT, rom<br />

sazogadoeba qals imaze bevrad nakelb uflebebsa <strong>da</strong> saSualebebs<br />

aniWeb<strong>da</strong>, vidre mamakacs. Tanabari uflebebisaTvis<br />

brZolam reformistuli xasiaTi miiRo. saubaria ~saxalxo<br />

sferos~ mTlian reformaze, raTa amaRldes qalis <strong>politikuri</strong><br />

<strong>da</strong> samarTlebrivi statusi, mieces mas ganaTlebis miRebisa <strong>da</strong><br />

karieris gakeTebis SesaZlebloba. feminizmis socialisturi<br />

saubrebis ZiriTadi Tema iyo qalis roli kapitalisturi<br />

warmoebis sistemis CaorCoebSi. isini miuTiTebdnen, rom qali<br />

ojaxis saqmianobas aris mijaWvuli, riTac igi aTavisuflebs<br />

mamakacs saojaxo meurneobis uRlisagan. amasTan erTad, qalebi<br />

zrdian muSaxelis momaval Taobas kapitalisturi fabrikebisaTvis,<br />

romelic Tavisi arsiT Sromis sarezervo armiaa.<br />

magram yvelaze mniSvnelovani ~feminizmis meore talRa-<br />

Si~ feministuri kritikis aRmocenebaa, romelic aranairad ar<br />

52 53


aris <strong>da</strong>kavSirebuli Cveulebriv ideologiasTan. radikaluri<br />

feminizmis moZRvreba <strong>da</strong>rwmunebulia, rom sqesobrivi sxvaoba<br />

bevrad ufro Rrmaa <strong>da</strong> <strong>politikuri</strong> mniSvnelobiT sazogadoebis<br />

wyalgamyofi. mTeli sazogadoeba _ axali <strong>da</strong> Zveli _ am<br />

xedviT patriarqaluria. qeiT miletis (1969) TqmiT: es sistema<br />

~samyaros erT nawils _ kacebs saSualebas aZlebs akontrolon<br />

meore nawili _ qalebi~. radikaluri feminizmi seqsualuri<br />

revoluciis aucileblobis momxrea, romelic yvelafer-<br />

Tan erTad Secvlis ara marto politikur, aramed piradul,<br />

ojaxur cxovrebas. misi <strong>da</strong>maxasiaTebeli lozungia _ ~piraduli<br />

aris <strong>politikuri</strong>~. marTalia, saqme ar <strong>da</strong>dis iqamde, rom<br />

mamakacSi ~mteri <strong>da</strong>inaxo~. mxolod mis ukidures formebSi<br />

radikaluri feminizmis mouwodebs qalebs <strong>da</strong>Sordnen mamakac-<br />

Ta sazogadoebas.<br />

ideologiis ideologiis ideologiis ideologiis ideologiis momavali momavali momavali momavali momavali<br />

XX s. <strong>da</strong>sasruls bevrs saubrobdnen imaze, rom ideologiebi<br />

gamoifitnen an ukidures SemTxvevaSi <strong>da</strong>karges TavianTi<br />

pirveladi mniSvneloba. 1950-ian wlebSi <strong>da</strong>iwyo, mas Semdeg,<br />

rac II msoflio omSi faSizmi <strong>da</strong>mnarcx<strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong>savleTis<br />

sxva<strong>da</strong>sxva qveynebSi <strong>da</strong>iwyo komunisturi krizisi. <strong>da</strong>iwyo<br />

diskusiebi ~ideologiis <strong>da</strong>sasrulis~ Sesaxeb. deniel belma<br />

Tavis naSromSi _ ~ideologiis <strong>da</strong>sasruli? <strong>politikuri</strong> ideebis<br />

gamofitva 1950-ian wlebSi~ _ ganacxa<strong>da</strong>, rom kacobriobam<br />

absoluturad amowura <strong>politikuri</strong> ideebis maragi. belis<br />

mixedviT, ekonomikam politikaze gaimarjva. magram dReisTvis<br />

irkveva, rom momenti, romelzec beli wer<strong>da</strong>, sinamdvielSi iyo<br />

ara ideologiis <strong>da</strong>sasruli, aramed ideologiuri konsensusis<br />

farTo gamovlineba wamyvan politikur partiebs Soris. aman<br />

gamoiwvia <strong>politikuri</strong> debatebis droebiT Sewyveta, mizezi<br />

gax<strong>da</strong> ~kapitalizmis sayovelTao keTildReobis~ keinziseuli<br />

msjelobebis warmateba. diskusia ganaaxla fresis fukuiamam<br />

Tavis naSromSi ~istoriis <strong>da</strong>sasruli~. fukuiama ar<br />

amtkiceb<strong>da</strong> imas, rom politikurma ideologiam sruliad <strong>da</strong>karga<br />

mniSvneloba. igi amtkiceb<strong>da</strong>, rom liberalurma demokratiam<br />

ajoba yvela mowinaaRmdeges <strong>da</strong> es gamarjveba sabolooa. esse<br />

aRmosavleT evropaSi komunizmis kraxis fonze iwerebo<strong>da</strong> am<br />

movlenebSi, fukuiamam marqsizm-leninizmis ideologiis <strong>da</strong>sas-<br />

ruli SeniSna. magram es problemis erT<strong>da</strong>erTi xedva ar aris.<br />

mag. entoni gidesi (1994) amtkicebs, rom globalizaciis epoqa-<br />

Si tradiciebis <strong>da</strong>cemisa <strong>da</strong> socialuri refleqsurobis ga-<br />

Zlierebisas yevla ideologia zedmetia. kidev erT midgomas<br />

gvTavazobs postmodernizmi, amtkicebs ra, rom yevla ideologia<br />

Tavisi arsiT aris modernizaciis produqti, romelic<br />

dRes <strong>da</strong>srul<strong>da</strong>. aqve un<strong>da</strong> gaviazroT, rom ideologiis, istoriis<br />

an<strong>da</strong> modernizaciis eris <strong>da</strong>sasrulis mtkiceba, TavisTavad<br />

ideologizirebulia. maT ar SeuZliaT <strong>da</strong>amtkicon, rom<br />

movi<strong>da</strong> ideologiis <strong>da</strong>sasruli. amis magivrad isini amtkiceben,<br />

rom diskusia ideologiaze bunebrivi <strong>da</strong> realuria, xolo<br />

ideologiuri azris moZraoba usasrulo procesia.<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

ideilogia politikur <strong>Teoria</strong>s politikur praqtikasTan<br />

akavSirebs. igi winaaRmdegobrivi <strong>politikuri</strong> terminia, romelic<br />

garkveuli <strong>politikuri</strong> filosofiuri kategoriacaa. ideologia<br />

aris msoflmxedvelobrivi Rirebulebebis erTgvari krebuli, Tumca<br />

meore mxriv <strong>politikuri</strong> moZraobis formasac iZens <strong>politikuri</strong><br />

liderebis, partiebisa <strong>da</strong> jgufebis qmedebebSi vlindeba.<br />

ideoligiebis sistemur xasiaTs atareben, maT sakuTari<br />

principebi <strong>da</strong> ideebi aqvT. Tumca maTi sistemuroba <strong>da</strong> urTierTkavSiri<br />

mxolod fardobiTia, radgan yoveli ideologia<br />

sakuTar TavSi <strong>da</strong>pirispirebul tradiciebsa <strong>da</strong> winaaRmdegobebsac<br />

moicavs.<br />

ideologiaTa mniSvneloba drois mixedviT icvleba,<br />

anu imis Sesabamisad Tu ramdenad miesa<strong>da</strong>geba igi arsebul<br />

politikur, socialur <strong>da</strong> ekonomikur viTarebas.<br />

ideologiur <strong>da</strong>sasrulde dResac ar wydeba kamaTi. XX<br />

saukuneSi faSizmisa <strong>da</strong> komunizmis <strong>da</strong>amarcxebam xeli Seuwyo<br />

mosazrebis <strong>da</strong>mkvidrebas, rom ideologiurma <strong>da</strong>pirispirebam<br />

adgili un<strong>da</strong> <strong>da</strong>uTmos ekonomikuri TanamSromlobisa <strong>da</strong> urTierTsargeblianobis<br />

princips. Tumca male gamoCn<strong>da</strong> frensis<br />

fukuiamas `istoriis <strong>da</strong>sasruli <strong>da</strong> ukanaskneli a<strong>da</strong>miani~,<br />

romelis liberaluri demokratiis planetis masStabiT gamarjvebas<br />

gvauwyeb<strong>da</strong>. postmodernizmi ki yovelgvari ideologiisadmi<br />

yavlgasulobaze saubrobs. ase rom, kvlavac dro<br />

gviCvenebs am SexedulebaTa avkargianobas.<br />

54 55


Tavi Tavi IV<br />

IV<br />

demokratia<br />

demokratia<br />

demokratia<br />

demokratiis demokratiis demokratiis demokratiis demokratiis gansazRvreba gansazRvreba gansazRvreba gansazRvreba gansazRvreba <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> modelebi<br />

modelebi<br />

modelebi<br />

modelebi<br />

modelebi<br />

`demokratiis~ gageba CvenTan Zveli saberZneTi<strong>da</strong>n movi<strong>da</strong>,<br />

im sityvebis msgavsad, romlebic `kratia~-ze mTavrdeba (avtokratia,<br />

aristokratia, biurokratia). termini `demokratia~ <strong>da</strong>fuZnebulia<br />

berZnul sityvaze `kratia~, rac mmarTvelobas, xelisuflebas<br />

niSnavs. `demokratia~ ki, Sesabamisad, _ `demosis Zalauflebas~<br />

(demosi niSnavs `xalxs~, Tumca berZnebi Tav<strong>da</strong>pirvelad ase<br />

uwodebdnen `siRaribes~ an `masas~). es cneba `xalxis mmarTveloba~<br />

dRes cota rames Tu gveubneba. saqme imaSia, rom demokratiis<br />

problema TviTon am terminis gavrcelebadoba gax<strong>da</strong>, romelic<br />

xan<strong>da</strong>xan uSlis kidevac xels demokratiis rogorc seriozuli<br />

<strong>politikuri</strong> koncefciis gagebas. ramdena<strong>da</strong>c demokratia dResdReisobiT<br />

`karg ramed~ iTvleba, is ukve mWidrod <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong><br />

iseT sityvaTa leqsikonSi, romelic mniSvnelovnad udris xmama-<br />

Ral `vaSas~ gansazRvruli ideebis kompleqsis an Zalauflebis<br />

koncefciis mosamarTiT. rogorc bernard kriki (1993 w) aRniSnav<strong>da</strong>:<br />

`demokratia sazogadoebrivi politikis leqsikonSi Sesa-<br />

Zloa erT-erTi yvelaze arasando sityva iyos~.<br />

problemis analizi yvelaze ukeT SeiZleba <strong>da</strong>viwyoT<br />

abraam linkolnis moxsenebiT, romelic 1864 wels getisberg-<br />

Si amerikis samoqalaqo omis dros warmoTqva. igi saubrob<strong>da</strong><br />

demokratiaze, rogorc `xalxis mmarTvelobaze xalxi<strong>da</strong>n <strong>da</strong><br />

xalxisaTvis~.<br />

am sityvebi<strong>da</strong>n naTelia, rom demokratia akavSirebs<br />

mTavrobas xalxTan, magram TviTon es kavSiri SeiZleba ganxorcieldes<br />

sxva<strong>da</strong>sxva gziT: sakuTriv rogorc xalxis xalxis Zalaufleba;<br />

rogorc Zalaufleba maTi, vincvinc gamovi<strong>da</strong> gamovi<strong>da</strong> gamovi<strong>da</strong> xalxxalx-<br />

i<strong>da</strong>n i<strong>da</strong>n <strong>da</strong> rogorc mmarTveloba xalxis xalxis interesebisaTvis.<br />

interesebisaTvis.<br />

is, Tu rogor gavigoT es komponentebi, yovelTvis iyo<br />

yvelaze cxeli <strong>politikuri</strong> <strong>da</strong> ideologiuri diskusiebis<br />

sagani. saqmis arsi Tavs iyris Semdeg 3 kiTxvasTan:<br />

• ra aris xalxi?<br />

• saxeldobr rogori azria Cadebuli xalxis mmarTvelobaSi?<br />

• ramdenad Sors SeuZlia <strong>da</strong> un<strong>da</strong> gavrceldes xalxis<br />

Zalaufleba?<br />

demokratiis erT-erTi ZiriTadi niSania <strong>politikuri</strong><br />

Tanabrobis principi, idea imaze, rom <strong>politikuri</strong> Zalaufleba<br />

rac SeiZleba farTod <strong>da</strong> Tanabrad ga<strong>da</strong>nawildes. magram sakiTxi<br />

imaSi mdgomareobs, rogor socialur doneze <strong>da</strong> rogor<br />

socialur CarCoSi un<strong>da</strong> gavrceldes igi. sxva sityvebiT rom<br />

vTqvaT, vin Sedis cneba `xalxi~-s SemadgenlobaSi? erTi SexedviT<br />

pasuxi naTelia: `demos~-Si an `xalxSi~ un<strong>da</strong> vigulisxmoT<br />

yvela a<strong>da</strong>miani anu qveynis yvela macxovrebeli, Tumca<br />

praqtikulad yvela demokratiuli sistema zRu<strong>da</strong>v<strong>da</strong> politikur<br />

monawileobas <strong>da</strong> amave dros Zalian mkacrad.<br />

Zveli berZeni avtorebi demosSi moiazrebdnen, umravlesobas<br />

_ Raribebs, romlebic moklebulni iyvnen yovelgvar<br />

sakuTrebas. amitom aq sityva `demokratia~ gamoxatav<strong>da</strong> ara<br />

<strong>politikuri</strong> Tanabrobis ideas, aramed <strong>politikuri</strong> balansis<br />

<strong>da</strong>rRvevas Raribebis sasargeblod. berZnul qalaq-saxelmwifoebSi<br />

<strong>politikuri</strong> monawileoba Semoifarglebo<strong>da</strong> mosaxleobis<br />

mcire nawiliT _ 20 wels ga<strong>da</strong>cilebuli mamakacebiT.<br />

gamoiricxebodnen qalebi, monebi <strong>da</strong> ucxoelebi. <strong>da</strong>savleTis<br />

qveynebis umetesobaSi SemdgomSic arsebob<strong>da</strong> amomrCevelTa uflebebis<br />

mkacri SezRudva, gansakuTrebiT qonebrivi cenziT an<br />

qalTa diskriminaciiT. did britaneTSi amomrCevelTa ufleba<br />

sayovelTao mxolod 1928 wli<strong>da</strong>n gax<strong>da</strong>, roca amomrCevlis yuT-<br />

Tan qalebi <strong>da</strong>uSves. aSS-Si amas miaRwies 1960 w-<strong>da</strong>n; maSin bevr<br />

samxreT StatSi afroamerikelebi pirvelad <strong>da</strong>uSves arCevnebze.<br />

SveicariaSi qalebma arCevnebis ufleba miiRes 1971 wli<strong>da</strong>n.<br />

ramdena<strong>da</strong>c yvela sazogadoebaSi arsebobs Sinagani<br />

uTanxmoeba, praqtikaSi <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> xalxis sxvagvari definicia,<br />

rogorc sazogadoebis umravlesobisa. xalxi SeiZleba gavigoT<br />

aseve, rogorc Tavisufali <strong>da</strong> Tanaswori individebis erToblioba,<br />

romelTagan TiToeul maTgans aqvs ufleba miiRos sakuTari<br />

ga<strong>da</strong>wyvetileba. Sexedulebis es bolo Tvalsazrisi ara marto<br />

aSkarad ewinaaRmdegeba maJoritarizmis maJoritarizmis nebismier formas, aramed<br />

gulisxmobs, rom sabooloo jamSi erTxmad miRebuli ga<strong>da</strong>wyvetileba<br />

sayovelTaod aucilebelia demosisTvis, rac radikalurad<br />

zRu<strong>da</strong>vs demokratiuli princi pebis gamoyenebas.<br />

demokratiis umTavresi koncefciebi <strong>da</strong>fuZnebulia princi<br />

pze: `mTavroba xalxisagan~. is niSnavs, rom xalxi mniSvnelovani<br />

ga<strong>da</strong>wyvetilebebis miRebaSi monawileobiT arsebi-<br />

Tad marTavs Tavis Tavs <strong>da</strong> sakuTar <strong>da</strong> sazogadoebis beds<br />

gansazRvravs.<br />

56 57


magram am monawileobas aqvs sxva<strong>da</strong>sxva formebi. Tu<br />

Cven vsaubrobT pir<strong>da</strong>pir demokratiaze, maSin xalxis monawileobaSi<br />

igulisxmeba uSualo <strong>da</strong> ganuwyveteli monawileoba<br />

ga<strong>da</strong>wyvetilebebis miRebaSi referendumis meSveobiT, masobrivi<br />

SekrebebiT. demokratiuli monawileobis alternatiuli <strong>da</strong><br />

ufro Cveulebrivi forma aris <strong>politikuri</strong> arCevnebi. aq Cndeba<br />

e.w. warmomadgenlobiTi demokratiis <strong>da</strong>maxasiaTebeli Tviseba,<br />

roca moqalaqeebi irCeven maT, vinc miiRebs ga<strong>da</strong>wyvetilebas<br />

maTi saxeliT. xmis micemis demokratiuli xasiaTi erTis<br />

mxriv iZleva imis SesaZleblobas, rom sazogadoebam `moisrolos<br />

naZiralebi~ <strong>da</strong> amgvarad uzrunvelyos politikosebis<br />

angariSgeba sazogadoebisadmi.<br />

arsebobs demokratiis iseTi modelebic, romlebic efuZneba<br />

princips: `mTavroba xalxisaTvis~. aq xalxs utoveben pir<strong>da</strong>pir<br />

an iribad <strong>politikuri</strong> monawileobis mcire SesaZleblobas.<br />

yvelaze groteskuli magaliTia e.w. totalitaruli<br />

demokratiebi, formirebuli iseTi faSisturi diqtaturis dros,<br />

rogoric iyo musolinis <strong>da</strong> hitleris reJimebi. maTi swrafva<br />

`demokratiulobaze~ efuZnebo<strong>da</strong> im ideas, rom mxolod liders<br />

SeeZlo xalxis namdvili interesis gamoxatva. aseT SemTxveva-<br />

Si gamodis, rom `WeSmariti demokratia~ SeiZleba mxolod absoluturi<br />

diqtaturis dros. am dros `xalxis xelisufleba~<br />

gamoixatebo<strong>da</strong> yovlisSemZle beladisadmi Tavmoxris ritual-<br />

Si yrilobebis saxiT, marSebiT, e.w. sazeimo koncertebiT, SouebiT,<br />

piar-aqciebiT, demonstraciebiT <strong>da</strong> a.S. zogjer amas warmoadgendnen<br />

rogorc plebicistur demokratias, Tumca totalitarul<br />

demokratiaSi yvela Cveulebrivi gageba demokratiul<br />

mmarTvelobaze Tav<strong>da</strong>yira dgas, isini axdenen erTi mniSvnelovani<br />

momentis ilustracias, saxeldobr, `mmarTveloba uSualod<br />

xalxis meSveobiT~ (sazogadoebis aqtiuri <strong>politikuri</strong> monawileobiT)<br />

<strong>da</strong> `mmarTveloba xalxisaTvis~ (mmarTveloba xalxis<br />

interesebisaTvis) Soris SeiZleba iyos uSvelebeli distancia.<br />

amitom warmomadgenlobiTi demokratiis momxreebi<br />

yovelTvis miiswrafian sazogadoebis monawileoba politika-<br />

Si <strong>da</strong>iyvanon xmis ubralo micemaze, imis SiSiT, rom TviTon<br />

sazogadoebas SeuZlia ar eyos Wkua, gamocdileba <strong>da</strong> ganaTleba,<br />

raTa TviTon ganaxorcielos mmarTveloba.<br />

roca gavarkvieT ra aris xalxi <strong>da</strong> rogor un<strong>da</strong> mar-<br />

Tavdes igi, aucilebelia ganvixiloT sakiTxi: ramdenad far-<br />

Tod un<strong>da</strong> vrceldebodes misi mmarTveloba? rogoria sazRvre-<br />

bi `demokratiis samyarosi?~ rogori sakiTxebi un<strong>da</strong> ga<strong>da</strong>wyvitos<br />

xalxma <strong>da</strong> rogori _ calkeulma moqalaqeebma? liberalur<br />

individualizmze aSenebuli demokratiis modelebi<br />

politikis viwro gagebiT Cveulebriv gulisxmobs demokratiuli<br />

sferoebis SezRudvas politikiT. politikiT am pozicii<strong>da</strong>n<br />

demokratiis mizania <strong>da</strong>amkvidros raRac saerTo kanonebis<br />

krebuli, romlis CarCoebSic individebs eqnebaT SesaZlebloba<br />

maqsimalurad Tavisuflad ganaxorcielon piradi interesebi.<br />

arsebobs sxva saxis Sexeduleba demokratiaze, mag: socialistebis<br />

<strong>da</strong> radikal-demokratebis Teoriebi radikaluri<br />

demokratiis Sesaxeb, romlis mixedviT a<strong>da</strong>mianebs aqvT sawyisi<br />

ufleba miiRon monawileoba nebismieri ga<strong>da</strong>wyvetilebebis<br />

miRebaSi, romlebic maT cxovrebas exeba. demokratiaSi aq igulisxmeba<br />

koleqtiuri procesi, romelic uzrunvelyofs yvelafer<br />

amas. sakuTrebis gansazogadoeba <strong>da</strong> muSaTa TviTmmarTvelobis<br />

Semotana gaigeba rogorc ekonomikuri cxovrebis<br />

demokratizaciis saSualeba.<br />

amrigad, <strong>politikuri</strong> demokratiis magivrad socialistebi<br />

mouwodebdnen `sazogadoebrivi demokratiisaken~ an<br />

`sawarmoo demokratiisaken~.<br />

feminizmis warmomadgenlebic aseve moiTxoven ojaxuri<br />

cxovrebis demokratizacias, romelic gagebulia, rogorc<br />

sayovelTao monawileobis ufleba ojaxuri <strong>da</strong> piradi cxovrebisas<br />

ga<strong>da</strong>wyvetilebis miRebaSi.<br />

demokratiis ukanaskneli gageba konkretizirdeba <strong>da</strong>matebiTi<br />

epiTetiT `liberaluri~. Tumca sinamdvileSi arsebobs<br />

demokratiis ramdenime konkurentuli <strong>Teoria</strong> an modeli,<br />

romelTagan TiToeuli maTgani gvTavazobs saxalxo xelisuflebis<br />

sakuTar versias. es cxadyofs aramarto demokratiuli<br />

formebisa <strong>da</strong> meqanizmebis mravalsaxeobas, aramed logikuri<br />

safuZvlebis sxva<strong>da</strong>sxvaobas, romelze<strong>da</strong>c SesaZloa <strong>da</strong>fuZndes<br />

demokratiuli ideebi. iseT gavrcelebul terminzec ki, rogoricaa<br />

`liberaluri demokratia~, sinamdvileSi arsebobs sruliad<br />

sxva<strong>da</strong>sxva <strong>da</strong> urTierTsapirispiro poziciebi. saerTod, Sei-<br />

Zleba gamoiyos demokratiis 4 sxva<strong>da</strong>sxva modeli:<br />

• klasikuri demokratia<br />

• proteqciuli demokratia<br />

• ganviTarebis demokratia<br />

• saxalxo demokratia<br />

58 59


klasikuri klasikuri klasikuri klasikuri klasikuri demokratia<br />

demokratia<br />

demokratia<br />

demokratia<br />

demokratia<br />

demokratiis klasikuri modeli <strong>da</strong>kavSirebulia<br />

polisTan (Zv. berZnuli qalaq-saxelmwifo), xelisuflebis im<br />

sistemasTan, romelmac miiRo ganviTareba saberZneTis udides<br />

<strong>da</strong> yvelaze Zlier qalaq-saxelmwifoSi _ aTenSi. pir<strong>da</strong>piri<br />

demokratiis forma, romelic arsebob<strong>da</strong> aTenSi Cv.w.aR.-mde VI-<br />

V s.s., xSirad gaigeba, rogorc <strong>politikuri</strong> monawileobis er-<br />

TaderTi idealuri sistema. am modelma gavlena moaxdina<br />

ufro gviandel moazrovneebze, rogoric iyo ruso <strong>da</strong> marqsi.<br />

aTenis demokratia Tavis TavSi moicav<strong>da</strong> pir<strong>da</strong>piri saxalxo<br />

xelisuflebis specifikur saxes, romelsac Tanamedrove msoflioSi<br />

Zalian SezRudulad gamoiyeneba. demokratia aTenSi<br />

gaigivebuli iyo mmarTvelobasTan saxalxo krebis meSveobiT.<br />

yvela ZiriTad ga<strong>da</strong>wyvetilebas iReb<strong>da</strong> kreba, romelSic yvela<br />

moqalaqe Sedio<strong>da</strong>. igi ikribebo<strong>da</strong> aranakleb 40-jer weliwad-<br />

Si. Tanamdebobebi, rogoroc wesi, gaTvlili iyo xanmokle<br />

droze. saxalxo krebis aRmasrulebel organos warmoadgen<strong>da</strong><br />

didi sabWo, romelSic Sedio<strong>da</strong> 500 moqalaqe, agreTve arsebob<strong>da</strong><br />

50 moqalaqis kolegia, romelic wina<strong>da</strong>debas awvdi<strong>da</strong> did<br />

sabWos. kolegiis Tavmjdomare asruleb<strong>da</strong> am movaleobas mxolod<br />

erT dRes <strong>da</strong> am mniSvnelovani sapatio adgilis <strong>da</strong>kaveba<br />

SeeZlo mxolod erTxel cxovrebaSi. erTaderTi gamonaklisi<br />

<strong>da</strong>iSvebo<strong>da</strong> 10 samxedro sardlisaTvis.<br />

aTenis demokratiis mniSvnelovani niSani iyo moqalaqe-<br />

Ta <strong>politikuri</strong> aqtivobis done. isini ara marto monawileobdnen<br />

regularul SexvedrebSi, aramed umravlesoba mzad iyo<br />

<strong>da</strong>ekavebina nebismieri saxelmwifo Tanamdeboba, Tumca am demokratias<br />

hyav<strong>da</strong> Tavisi kritikosebic. maT Soris gansakuTrebiT<br />

gavleniani iyo filosofosi platoni. is akritikeb<strong>da</strong> <strong>politikuri</strong><br />

Tanabrobis princips. naSromSi `respublika~ problemis<br />

ga<strong>da</strong>wyvetas is xe<strong>da</strong>v<strong>da</strong> imaSi, rom Zalaufleba ga<strong>da</strong>scemo<strong>da</strong>T<br />

mefe-filosofosebs. aTenis demokratiis mTavari nakli<br />

iyo is, rom ga<strong>da</strong>wyvetilebis miRebaSi mosaxleobis zogierTi<br />

kategoria ar monawileob<strong>da</strong>. monawileobis ufleba hqon<strong>da</strong>T<br />

mxolod aTenSi <strong>da</strong>badebul mamakacebs 20 wlis zeviT. monebs<br />

(mosaxleobis umetesoba), qalebs <strong>da</strong> ucxoelebs ar hqon<strong>da</strong>T<br />

araviTari <strong>politikuri</strong> ufleba. gasagebia, rom aTenelebs hqon<strong>da</strong>T<br />

SesaZlebloba mieZRvnaT mTeli dro politikisTvis imis<br />

wyalobiT, rom monaTmflobeloba aTavisufleb<strong>da</strong> maT ramde-<br />

nadme <strong>da</strong>Zabuli movaleobebisagan. am azriT aTenuri polisi<br />

Tavis TavSi moicav<strong>da</strong> demokratiuli idealebis sruliad sapirispiro<br />

models. miuxe<strong>da</strong>vad amisa politikur cxovrebaSi<br />

xalxis pir<strong>da</strong>piri <strong>da</strong> ganuwyveteli monawileobis klasikurma<br />

modelma gamoyeneba hpova ufro mogvianebiTac. igi devs referendumis<br />

safuZvelSi, gansakuTrebiT konstituciur sakiTxebTan<br />

<strong>da</strong>kavSirebiT <strong>da</strong> axali demokratiuli gamocdilebis <strong>da</strong>nergvis<br />

dro. magaliTisTvis SeiZleba moviyvanoT saxalxo<br />

TaTbiri <strong>da</strong> eleqtronuli demokratia.<br />

proteqtoraluri proteqtoraluri proteqtoraluri proteqtoraluri proteqtoraluri demokratia<br />

demokratia<br />

demokratia<br />

demokratia<br />

demokratia<br />

aRorZinebis periodSi XVII-XVIII s.s. demokratiuli<br />

ideebi Zlier gansxvavdebo<strong>da</strong> Zv. berZnuli klasikuri demokratiisgan.<br />

demokratias ganmartavdnen ara rogorc politikur<br />

cxovrebaSi sazogadoebis monawileobis meqanizms, aramed rogorc<br />

saSualebas, romliTac xalxs SeeZlo SemoesazRvra Tavi TavianT<br />

cxovrebaSi saxelmwifos Carevisagan. aqe<strong>da</strong>naa saxelwodeba<br />

`proteqtoruli demokratia~. demokratiis aseTi gageba <strong>da</strong>maxasiaTebeli<br />

iyo adreuli liberaluri moazrovneebisaTvis.<br />

SeuzRu<strong>da</strong>vi mmarTvelobisadmi SiSis gamo, jon loki<br />

XVIII s. amtkiceb<strong>da</strong>, rom xmis <strong>politikuri</strong> ufleba momdinareobs<br />

a<strong>da</strong>mianis bunebrivi uflebisagan, kerZod, sakuTrebis uflebisagan.<br />

Tanamedrove gagebiT TviTon loks Znelad SeiZleba<br />

ewodos demokrati, ramdena<strong>da</strong>c is Tvli<strong>da</strong>, rom xmis <strong>politikuri</strong><br />

ufleba un<strong>da</strong> hqondes mxolod sakuTrebis mflobelebs,<br />

radgan mxolod isini floben im bunebriv uflebas, romelsac<br />

SeuZlia SezRudos saxelmwifo mmarTveloba. ufro radikaluri<br />

gageba sayovelTao arCevnebis Taobaze hqon<strong>da</strong>T XVIII s. utilitarizmis<br />

iseT Teoretikosebs, rogorebic iyvnen ieremia bentani<br />

<strong>da</strong> jeims mili (1773-1836 ww).<br />

utilitarizmi demokratiis <strong>da</strong>sabuTebaSi eyrdnobo<strong>da</strong><br />

individualuri interesebis <strong>da</strong>cvis an mxar<strong>da</strong>Weris aucileblobas.<br />

demokratiis <strong>da</strong>fuZnebas individis <strong>da</strong>cvis principze<br />

aqvs mniSvnelovani, magram ara ga<strong>da</strong>mwyveti mniSvneloba. proteqtoraluri<br />

koncefcia mainc Tavis TavSi moicavs SezRudul<br />

<strong>da</strong> ara pir<strong>da</strong>piri demokratiis formas. es upirvelesad <strong>da</strong><br />

umTavresad konstituciuri demokratiis sistemaa, funqcion-<br />

60 61


irebadi gansazRvruli formebiT <strong>da</strong> araformaluri uflebiT,<br />

uzrunvelyofili Zalauflebis gayofiT aRmasrulebel, sakanonmdeblo<br />

<strong>da</strong> sasamarTlo xelisuflebad, agreTve uflebiT<br />

a<strong>da</strong>mainis ZiriTadi uzrunvelyofili _ sityvis uflebiT, ga<strong>da</strong>adgilebis<br />

TavisuflebiTa <strong>da</strong> TviTnebobisagan <strong>da</strong>cviT.<br />

proteqtoruli demokratia orientirebulia moqalaqeTaTvis<br />

rac SeiZleba ufro farTo SesaZleblobebis<br />

micemaze, raTa man icxovros ise, rogorc un<strong>da</strong>. TvalnaTelia,<br />

rom is <strong>da</strong>kavSirebulia Tavisufali kapitalizmis principTan<br />

<strong>da</strong> koncefciasTan, rom swored individi un<strong>da</strong> aRiWurvos maqsimaluri<br />

pasuxismgeblobiT Tavis ekonomikur <strong>da</strong> socialur<br />

mdgomareobaze.<br />

ganviTarebis ganviTarebis ganviTarebis ganviTarebis ganviTarebis demokratia<br />

demokratia<br />

demokratia<br />

demokratia<br />

demokratia<br />

demokratiis Tav<strong>da</strong>pirveli <strong>Teoria</strong> ufro metad pirovnebis<br />

uflebebis <strong>da</strong> interesebis <strong>da</strong>cviT iyo <strong>da</strong>kavebuli, magram<br />

male masSi gaCn<strong>da</strong> arsebiTad axali aqcenti _ sazogadoebisa<br />

<strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianis ganviTarebis Sesaxeb. am WrilSi aRmocenebuli<br />

axali koncefciebi SeiZleba mivakuTvnoT models, romelsac<br />

ganviTarebis demokratia hqvia. yvelaze Tamami midgoma am<br />

sferoSi Tavisi droisTvis wamoayena Jan-Jak rusom. bevri<br />

TvalsazrisiT rusos ideebma, romlebic ga<strong>da</strong>WriT uaryofdnen<br />

demokratiis liberaluri koncefciis batonobas, momavalSi<br />

gavlena moaxdines rogorc marqsistul, ise anarqistul<br />

tradiciebze, ufro mogvianebiT _ `axal memarcxeneebze~.<br />

rusosTvis demokratia iyo saSualeba, romlis <strong>da</strong>xmarebiTac<br />

a<strong>da</strong>mianebi moipovebdnen Tavisuflebas <strong>da</strong> <strong>da</strong>moukideblobas.<br />

ruso gamodio<strong>da</strong> demokratiis gagebis im CarCo<strong>da</strong>n,<br />

romelsac <strong>da</strong>hyavs igi arCevnebamde <strong>da</strong> win swev<strong>da</strong> pir<strong>da</strong>piri<br />

demokratiis ideas, romelic Zalian radikaluri iyo Tavisi<br />

droisaTvis. misi TeoriiT moqalaqeebi `Tavisuflebi arian<br />

mxolod maSin, roca isini TviTon pir<strong>da</strong>pir <strong>da</strong> ganuwyvetliv<br />

monawileoben sazogadoebriv saqmianobaSi~. SemTxveviTi araa,<br />

rom man mogvca mkacri kritika arCevnebis im sistemisadmi,<br />

romelic did britaneTSi iyo. `sazogadoebriv xelSekruleba~-Si<br />

(1762).<br />

rusos <strong>Teoria</strong> <strong>da</strong>exmara Tanamedrove ideis formirebas,<br />

romliTac 1960-70-ian wlebSi gamovidnen `axali memarcxeneebi~.<br />

saqme exeba `monawileobis sazogadoebas~, _ sazogadoebas, romelSic<br />

Teoriulad moqalaqes eqneba sruli Tavisufleba ga<strong>da</strong>wyvetilebis<br />

miRebaSi monawileobis dros. amas ver mivaRwevT mTavari<br />

sazogadoebrivi institutebis _ ojaxis, samuSao adgilisa <strong>da</strong><br />

adgilobrivi sazogadoebis, aseve <strong>politikuri</strong> institutebis _<br />

partiis, interesTa jgufis, sakanonmdeblo organoebis Riaobis,<br />

angariSgebisa <strong>da</strong> decentralizaciis gareSe.<br />

am modelis safuZvlad devs koncefcia `<strong>da</strong>bali~ demokratiis<br />

an rogorc mas uwodebdnen `balaxis fesvebis demokratiis~<br />

koncefcia. misi arsi mdgomareobs imaSi, rom <strong>politikuri</strong> Zalaufleba<br />

un<strong>da</strong> amovides Zalian <strong>da</strong>bali doni<strong>da</strong>n maRla.<br />

ganviTarebadi demokratiis koncefciis ufro zomieri<br />

varianti, <strong>da</strong>kavSirebuli warmomadgenlobiTi mTavrobis liberalur<br />

modelTan, Camoyalibebulia jon stuard midis mier.<br />

demokratiis mTavar Rirsebad midi ganixilav<strong>da</strong> imas, rom is<br />

uzrunvelyofs a<strong>da</strong>mianis SesaZleblobebis harmoniul <strong>da</strong><br />

umaRles ganviTarebas. politikur cxovrebaSi monawileoba<br />

amaRlebs moqalaqis Segnebis dones <strong>da</strong> zrdis a<strong>da</strong>mianis grZnobas,<br />

erTi sityviT, ganaviTarebs mas. demokratia aq warmogvidgeba<br />

rogorc ganaTleba. amitomac midi mouwodeb<strong>da</strong> gafarToebuliyo<br />

moqalaqeTa monawileobis sferoebi politikaSi. sTvli<strong>da</strong>,<br />

rom xmis ufleba un<strong>da</strong> iyos micemuli yvela a<strong>da</strong>mianisaTvis,<br />

gar<strong>da</strong> gaunaTleblebisa. amomrCevlis uflebas is avrceleb<strong>da</strong><br />

qalebzec. es iyo im droisaTvis yvelaze radikaluri<br />

idea. mis <strong>Teoria</strong>Si mniSvnelovan adgils ikaveb<strong>da</strong> Zlieri <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>moukidebeli adgilobrivi xelisuflebac, liberaluri azris<br />

sxva warmomadgenlebisgan gansxvavebiT is ar scnob<strong>da</strong> formaluri<br />

<strong>politikuri</strong> Tanasworobis ideas iseve, rogorc Tavis<br />

droze platoni. aqe<strong>da</strong>n momdinareobs misi wina<strong>da</strong>deba mravaljera<strong>da</strong>d<br />

xmis micemaze _ iseTi sistemis Seqmnaze, romlis<br />

drosac arakvalificiur muSas eqneba erTi xma, kvalificiurs<br />

_ ori, kolej<strong>da</strong>mTavrebulsa <strong>da</strong> mecniers ki _ 5-6. magram mids<br />

aseT SemTxvevaSi hqon<strong>da</strong> seriozuli eWvebi, romelic aleqsis<br />

de tokvilma Tavis cnobil frazaSi gaaxmiana: `umravlesobis<br />

tirania~. demokratia am TvalsazrisiT yovelTvis atarebs<br />

Tavis TavSi imis saSiSroebas, sazogadoebis sulieri cxovreba<br />

SeiZleba msxverplad iqnas mitanili umravlesobis survilTan<br />

<strong>da</strong> maSin gamefdeba erTferovneba <strong>da</strong> mosawyeni konformizmi.<br />

62 63


saxalxo saxalxo saxalxo saxalxo saxalxo demokratia<br />

demokratia<br />

demokratia<br />

demokratia<br />

demokratia<br />

termini `saxalxo demokratia~ modis im orTodoqsaluri<br />

komunisturi reJimi<strong>da</strong>n, romelic Seiqmna meore msoflio<br />

omis Semdeg. Cven viyenebT mas farTo gagebiT, mivakuTvnebT<br />

ra mas marqsistuli tradiciebiT warmoSobil demokratiis<br />

sruliad gansxvavebul modelebs. isini cota ar aris <strong>da</strong><br />

yvela isini arian STambeW<strong>da</strong>v kontrastSi gavrcelebul liberalur<br />

demokratiul modelebTan. marqsistebi, rogorc cnobilia,<br />

yovelTvis emijnebodnen liberalur an parlamentarul<br />

demokratias, xe<strong>da</strong>vdnen ra masSi ufro metad `burJuaziul~,<br />

`kapitalistur~ mmarTvelobis formas. am ideals maT mimarTes<br />

imitom, rom masSi arsebobs Tanasworobis idea. `demokratia~<br />

aq niSnav<strong>da</strong> socialur Tanasworobas agebuls sakuTrebis<br />

ganzogadebaze. marqsi <strong>da</strong>rwmunebuli iyo imaSi, rom sakmarisia<br />

<strong>da</strong>amarcxo kapitalizmi <strong>da</strong> demokratia adre Tu gvian<br />

gaimarjvebs. marTalia, namdvil komunizmamde jer kidev Soria,<br />

amitom saWiro iqneba e.w. gar<strong>da</strong>mavali periodi misTvis <strong>da</strong>maxasiaTebeli<br />

`proletariatis revoluciuri diqtaturiT~. ase<br />

mova `burJuaziuli <strong>da</strong>mokratiis~ Semcvlelad sruliad axali<br />

sistema _ `proletaruli demokratia~. marqsistuli<br />

demokratiis modeli komunistur sazogadoebaSi <strong>da</strong>kavSirebulia<br />

ufro leninis saxelTan. 1917 wels leninis lozungSi<br />

`mTeli Zalaufleba muSaTa, jariskacTa <strong>da</strong> mezRvaurTa sab-<br />

Woebs~, iyo parizis komunis suliskveTeba, magram, praqtikulad,<br />

Zalaufleba Zalian male ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> bolSevikTa partiis xel-<br />

Si. leninis azriT, es iyo `mSromelTa klasis avangardi~,<br />

SeiaraRebuli marqsizmiT <strong>da</strong> amitomac hqon<strong>da</strong> unari gaego<br />

proletariatis WeSmariti interesebi. es <strong>Teoria</strong> gax<strong>da</strong> `leninuri<br />

demokratiis~ qvakuTxedi sabWoTa kavSirSi <strong>da</strong> Semdeg<br />

miRebuli iqna komunisturi reJimebis mier, rogorc marqsizmleninizmis<br />

erT-erTi centraluri debuleba. am sistemis mTavari<br />

sisuste iyo, rom igi ar iTvaliswineb<strong>da</strong> kontrols kompartiis<br />

Zalauflebaze, gansakuTrebiT misi liderebis mimarT<br />

<strong>da</strong> Sesabamisad, isinic ar gaxdnen is sinamdvileSi pasuxismgebeli<br />

<strong>da</strong> angariSvaldebuli muSaTa klasis winaSe. isic<br />

sakiTxavia, Tu movaxdenT aristoteles kiTxvis perifrazirebas<br />

platonisadmi _ vin <strong>da</strong>icavs komunistur partias?<br />

demokratia demokratia demokratia demokratia demokratia praqtikaSi: praqtikaSi: praqtikaSi: praqtikaSi: praqtikaSi: sxva<strong>da</strong>sxva sxva<strong>da</strong>sxva sxva<strong>da</strong>sxva sxva<strong>da</strong>sxva sxva<strong>da</strong>sxva Tvalsazrisi<br />

Tvalsazrisi<br />

Tvalsazrisi<br />

Tvalsazrisi<br />

Tvalsazrisi<br />

demokratiis ama Tu im formebis Sesaxeb kamaTi ar<br />

wydeba, magram dRes ufro mets kamaToben imaze, Tu rogor<br />

muSaobs demokratia praqtikulad. ZiriTa<strong>da</strong>d saubari midis<br />

liberaluri demokratiis modelze, romelic ase Tu ise aRiarebulia<br />

mTels msoflioSi, Tumca Sinaganad masSi gvxvdeba<br />

winaaRmdegobebic.<br />

liberaluri demokratiis modeli <strong>da</strong>fuZnebulia SejibrebiTobaze,<br />

masSi yvelaferi wydeba amomrCevelTa arCevaniT<br />

<strong>da</strong> Zalaufleba ekuTvnis mas, vinc gaimarjvebs arCevnebSi, arCevnebi<br />

ki <strong>da</strong>fuZnebulia yvela moqalaqis formalur politikur<br />

Tanasworobaze. aq saxelmwifo <strong>da</strong> samoqalaqo sazogadoeba<br />

erTmaneTisagan mkveTrad arian gamijnuli: sazogadoeba yalibdeba<br />

<strong>da</strong>moukidebeli socialuri jgufebisagan <strong>da</strong> organizebulia<br />

sabazro e.i. kapitalisturi ekonomikis principebze.<br />

liberalur demokratiasTan <strong>da</strong>kavSirebiT arsebobs<br />

kiTxvebic: efeqturad uzrunvelyofs Tu ara es modeli namdvil<br />

ganawilebas politikur xelisuflebaSi. saboloo angariSSi<br />

mogebulia Tu wagebulia sazogadoeba, Sesabamisoba-<br />

Sia Tu ara <strong>politikuri</strong> Tanasworoba ekonomikur uTanasworobasTan?<br />

Teoretikosebi sxva<strong>da</strong>sxvanairad pasuxoben am<br />

kiTxvebze. imis mixedviT, Tu rogori pasuxi gvaqvs, un<strong>da</strong> gamovyoT<br />

Semdegi ZiriTadi midgomebi: pluralizmi, elitizmi, korporativizmi,<br />

axali memarjveneebi, marqsizmi.<br />

pluralistuli ideebi <strong>da</strong>kavSirebulia liberalur<br />

politikur filosofiasTan, kerZod, lokisa <strong>da</strong> monteskies<br />

naSromebTan. magram mas ufro sistematuri forma misca jeims<br />

medisonma, romelmac pirvelad Camoayaliba pluralizmis principebi.<br />

dReisTvis <strong>politikuri</strong> pluralizmis Teoriis TvalsaCino<br />

warmomadgenlad iTvleba robert <strong>da</strong>li, romelmac empiriuli<br />

analizis safuZvelze saintereso <strong>da</strong>skvnebi gaakeTa.<br />

termin `pluralizms~ aqvs ori gageba: farTo <strong>da</strong> viwro.<br />

farTo gagebiT igia mravalferovani <strong>da</strong> mravalsaxeobiTi<br />

SexedulebaTa sistema. termini SeiZleba gamoyenebul iqnes<br />

mravalpartiulobis aRsaniSnavad (<strong>politikuri</strong> pluralizmi);<br />

eTikuri faseulobebis mravalferovnebis (eTikuri pluralizmi)<br />

an kulturuli normebis (kulturuli pluralizmi)<br />

gamosaxatavad. igi gulisxmobs, rom TavisTavad mravalfer-<br />

64 65


ovneba warmoadgens sazogadoebis sasurveli <strong>da</strong> jansaRi ganviTarebis<br />

aucileblobas, radgan is xels uwyobs pirovnebis<br />

<strong>da</strong>cvas <strong>da</strong> warmoadgens areals diskusiebisaTvis.<br />

ufro viwro gagebiT pluralizmi esaa koncefcia <strong>politikuri</strong><br />

xelisuflebis ganawilebis Sesaxeb. misi arsi imaSia,<br />

rom Zalaufleba ar un<strong>da</strong> iyos koncentrirebuli elitisa <strong>da</strong><br />

wamyvani klasis xelSi. am SemTxvevaSi pluralizmi Cveulebriv<br />

ganixileba, rogorc `jgufuri politikis~ <strong>Teoria</strong>, romelic<br />

gulisxmobs, rom individebis interesi un<strong>da</strong> gamovlindes sazogadoebrivi<br />

organizaciebis meSveobiT.<br />

elituri midgomis ideologiebi <strong>da</strong> misi momxreebi<br />

Tvlian, rom Zalaufleba sazogadoebaSi ekuTvnis elitebs.<br />

amas miiCneven sazogadoebis yofis normalur <strong>da</strong> <strong>da</strong>debiT an<br />

arasasurvel, magram gamosworebad procesad. klasikuri elitizmis<br />

Teoretikosebia vilfredo pareto, gaetano moska <strong>da</strong><br />

robert mixelsi. maTi mtkicebiT demokratia briyvuli <strong>da</strong>bneulobaa,<br />

ramdena<strong>da</strong>c <strong>politikuri</strong> Zala yovelTvis ekuTvnis<br />

privilegirebul umciresobas _ elitas.<br />

paretom gamohyo a<strong>da</strong>mianTa ori fsiqologiuri tipi,<br />

romlebsac marTvis unari gaaCniaT _ `meliebi~, romlebic<br />

marTaven eSmakobiT <strong>da</strong> lomebi, romlebic mizans ZaladobiT<br />

<strong>da</strong> iZulebiT aRweven.<br />

mixelsma SemogvTavaza meorenairi midgoma, romelic<br />

exeba nebismier organizacias, rogori demokratiulic ar un<strong>da</strong><br />

gveCvenebodes is. masSi xdeba xelisuflebis koncentracia<br />

a<strong>da</strong>mianTa mcire jgufis xelSi, romelTac dominirebis, organizaciisa<br />

<strong>da</strong> ga<strong>da</strong>wyvetilebaTa miRebis unari gaaCniaT, sxvaTa<br />

sawinaaRmdegod. mixelsma amas uwo<strong>da</strong> `oligarqiis rkinis kanoni~.<br />

ufro gvian jeims barnexmma <strong>da</strong>amuSava `biurokratiuli<br />

mmarTvelobis~ cneba. is amtkiceb<strong>da</strong> rom, yvela industriul<br />

sazogadoebaSi, rogorc kapitalisturSi, aseve socialistur-<br />

Sic mmarTveli klasi gamoirCeva samecniero teqnikuri codniTa<br />

<strong>da</strong> administrirebis xelovnebiT.<br />

Tanamedrove <strong>politikuri</strong> Teoretikosebi ufro metad<br />

saubroben imaze, Tu ra Sorsaa calkeuli <strong>politikuri</strong> sistemebi<br />

demokratiul idealisagan. aseT pozicias afiqsirebs<br />

raita milsi Tavis cnobil gamokvlevebSi, romlebSic naCvenebia,<br />

rom aSS-Si batonobs Zalze viwro wre sxva<strong>da</strong>sxva <strong>da</strong>jgufebebi<strong>da</strong>n.<br />

`xelisuflebrivi elita~ warmoqmnilia didi biznesis<br />

armiisa <strong>da</strong> samrewvelo kompleqsis <strong>da</strong>jgufebi<strong>da</strong>n. preziden-<br />

tis irgvliv arsebul Zalauflebriv elitas aqvs SesaZlebloba<br />

miiRos `WeSmaritad istoriuli~ ga<strong>da</strong>wyvetilebani, gansakuTrebiT<br />

Tav<strong>da</strong>cvasa <strong>da</strong> saSinao politikaSi, aseve ekonomikur<br />

strategiaSi.<br />

Zalauflebrivi elitis am modeli<strong>da</strong>n bunebrivad gamomdinareobs<br />

<strong>da</strong>skvna, rom sinamdvileSi amerikul demokratiaze<br />

laparaki ar SeiZleba.<br />

amasTan zogierTi Teoretikosi amtkicebs, rom zog<br />

SemTxvevebSi elitis Zalaufleba ar gamoricxavs <strong>politikuri</strong><br />

angariSsworebis process, aq saubaria konkurentuli elitizmis<br />

koncefciaze gamomdinare elitis SejibrebiTobis faqti<strong>da</strong>n.<br />

antoni <strong>da</strong>unsma konkretuli elitizmis modelze <strong>da</strong>yrdnobiT<br />

<strong>da</strong>amuSava `demokratiis ekonomikuri <strong>Teoria</strong>~, sa<strong>da</strong>c<br />

gvTavazobs Semdeg koncefcias: arCevnebze metoqeoba qmnis<br />

Tavisebur politikur bazars, sa<strong>da</strong>c politikosebi warmodgenilia<br />

mewarmeebad, romlebic miiltvian miiRon Zalaufleba,<br />

amomrCevlebi ki _ momxmareblebad, romlebic xmas aZleven<br />

maTi survilebisa <strong>da</strong> arCevanis gamomxatvel partias.<br />

am SemTxvevaSi sistema Riaa <strong>da</strong> SejibrebiTi arCevnebis<br />

demokratiuloba garantirebulia, radgan xelisufleba ga<strong>da</strong>ecema<br />

im partias, romlis filosofia, faseulobani <strong>da</strong> politika<br />

Seesabameba amomrCevelTa umravlesobis interesebs.<br />

rogorc Sumpeteri ambobs: `demokratia _ es <strong>politikuri</strong><br />

Zalauflebaa~. elitebis konkurencia rogorc demokratiuli<br />

politikis modeli zustad xsnis liberalur-demokratiuli<br />

sistemis namdvil meqanizms.<br />

elitebis konkurencia yovel SemTxvevaSi aris<br />

demokratiis susti forma. elitis Secvlis dros sazogadoebas<br />

eniWeba Zalian mokrZalebuli roli _ ramdenime weliwad-<br />

Si erTxel ga<strong>da</strong>wyvitos Tu romeli elita <strong>da</strong>iwyebs marTvas<br />

misi saxeliT. es ki iwvevs sazogadoebis pasiurobas, gulgrilobasa<br />

<strong>da</strong> gaucxoebas.<br />

igi saTaves iRebs im periodi<strong>da</strong>n, rodesac faSistur<br />

italiaSi cdilobdnen SeeqmnaT e.w. `korporatiuli saxelmwifo~,<br />

sa<strong>da</strong>c ga<strong>da</strong>wyvetilebas miiRebdnen mmarTvelebi <strong>da</strong> muSebi.<br />

aRniSnuli midgomis Teoretikosebi miuTiTeben imaze, rom<br />

wamyvani industriuli saxelmwifoebis ganviTarebaSi SeimCneva<br />

saerTo procesebi. saubaria `sammxrivi mTavrobis~ mTeli<br />

speqtris Camoyalibebis ideaze, sa<strong>da</strong>c mmarTveloba xorcieldeba<br />

organizaciuli struqturebiT, romlebic erTmaneTTan<br />

66 67


pir<strong>da</strong>pir akavSirebs saxelmwifo Cinovnikebs, saqmian wreebsa<br />

<strong>da</strong> profkavSirebs. amis safuZvelze yalibdeba neokorporativizmi<br />

an liberaluri korporativizmi.<br />

ekonomikuri interesebis pir<strong>da</strong>piri CarTva saxelmwifoebriv<br />

mmarTvelobaSi gamovlin<strong>da</strong> omis Semdgom periodSi<br />

iseT qveynebSi, rogorebic iyvnen Svecia, norvegia, holandia <strong>da</strong><br />

avstria. aq xelisuflebis ZiriTad amocanas mmarTvelobisa<br />

<strong>da</strong> ekonomikis regulacia warmoadgen<strong>da</strong>. saxelmwifo eswrafvo<strong>da</strong><br />

ekonomikuri momsaxurebis uzrunvelyofas, rac ukavSirdebo<strong>da</strong><br />

institucionalur sqemas, romlis CarCoebSi sazogadoebis<br />

sxva<strong>da</strong>sxva kategoriebi mxars uWerdnen qveynis saerTo ekonomikur<br />

strategias. iq, sa<strong>da</strong>c saxelmwifoebrivi Careva ekonomikur<br />

cxovrebasa <strong>da</strong> bazris gafarToebaSi SezRuduli iyo (rogorc,<br />

mag. did britaneTSi 1979 wlis Semdgom) uars ambobdnen korporativizmze.<br />

`axali memarjveneebis~ gamoCena mox<strong>da</strong> 70-ian wlebSi<br />

demokratizmis kritikiT. maT <strong>da</strong>iwyes saubari sazogadoebis<br />

`demokratiul ga<strong>da</strong>tvirTvaze~, aseve <strong>politikuri</strong> sistemis paralizebaze<br />

metismeti eleqtoratuli zewolis gamo. mkacri kritikis<br />

qveS moeqca korporativizmic, saqme imaSi iyo, rom `axali<br />

memarjveneebis~ Teoretikosebi _ Tavisufali bazris mtkice<br />

momxreebi miiCnevdnen, rom ekonomika yvelaze ukeTesad<br />

muSaobs maSin, rodesac mTavroba mas ar awuxebs.<br />

rogorc devid markandi SeniSnav<strong>da</strong>, axali memarjveneebis<br />

midgomis Tvalsazrisi imaSi mdgomareob<strong>da</strong>, rom `demokratia<br />

ufrosebisaTvis _ es igive iyo, rac Sokoladi bavSvisaTvis~.<br />

rac uvnebelia patara doziT, magram mavnebelia didi<br />

doziT. amitom `axali memarjveneebis~ Teoretikosebs aqvT<br />

midrekileba <strong>da</strong>inaxon demokratiaSi ara socialuri gar<strong>da</strong>qmnis,<br />

aramed mTavrobis TviTnebobisagan <strong>da</strong>cvis saSualeba.<br />

marqsistuli Sexeduleba demokratiaze <strong>da</strong>fuZnebulia<br />

klasobriv analizze. marqsizmis mixedviT ar SeiZleba <strong>politikuri</strong><br />

xelisuflebis arsi ganvixiloT viwro gagebiT. saWiroa<br />

ufro Rrmad Caxedva, radgan <strong>politikuri</strong> Zalaufleba asaxavs<br />

ekonomikuri Zalauflebis ganawilebas. marqsizmi akritikebs<br />

liberalur <strong>da</strong> pluralistur demokratiebs, saubrobs elitistur<br />

Teoriebzec.<br />

magram Tanamedrove marqsistebi sulac ar xe<strong>da</strong>ven eleqtoralur<br />

demokratiaSi mTlian butaforiasa <strong>da</strong> motyuebas.<br />

evrokomunistebma magaliTad uaryves socialisturi<br />

revoluciis idea <strong>da</strong> mTlianad ga<strong>da</strong>vidnen mSvidobiani, kanonieri<br />

<strong>da</strong> demokratiuli `socializmis gzis~ ideologiaze.<br />

Tumca neomaqrsistebi, iseTebi, rogorebic iyvnen iurgen hamermansi<br />

<strong>da</strong> klaus ofe, Zveleburad miuTiTebdnen kapitalisturi<br />

demokratiis Si<strong>da</strong> arastabilurobaze <strong>da</strong> winaaRmdegobebze.<br />

praqtikaSi yvelaze aRiarebuli demokratiis modelia<br />

liberaluri demokratia. misi Zlieri mxareebi mdgomareobs<br />

imaSi, demokratiis es forma <strong>da</strong>fuZnebulia regularul<br />

arCevnebze, funqcionirebs ra partiuli Sejibrebisa <strong>da</strong> eleqtoratuli<br />

sistemis safuZvelze, is icavs zust zRvars saxelmwifosa<br />

<strong>da</strong> samoqalaqo sazogadoebas Soris <strong>da</strong> sanqcias<br />

aZlevs Tavisufali, <strong>da</strong>moukidebeli socialuri jgufebisa <strong>da</strong><br />

kerZo sakuTrebis funqcionirebas.<br />

arsebobs demokratiis uamravi modeli, romelSic Ti-<br />

Toeuli maTgani gvTavazobs demokratiuli mmarTvelobis saku-<br />

Tar versias. esaa klasikuri demokratia, romelic <strong>da</strong>fuZnebulia<br />

saxalxo TviTmmarTvelobis principebze; proteqtuli demokratia,<br />

romelic gamomdinareobs Tavisuflebis individualuri gagebisagan;<br />

ganviTarebis demokratia, romelic orientirebulia sazogadoebis<br />

politikur gafarToebaze <strong>da</strong> saxalxo demokratia,<br />

sa<strong>da</strong>c centraluri sakiTxi aris urTierTobebi klasebs Soris.<br />

klasikuri demokratia, romelic momdinareobs aTenis <strong>politikuri</strong><br />

sistemi<strong>da</strong>n, istoriaSi Sevi<strong>da</strong> imiT, rom marto aq xorcieldebo<strong>da</strong><br />

xalxis uSualo Zalaufleba. proteqtiuli demokratia aniWebs<br />

xalxs maqsimalur Tavisuflebas piradi cxovrebis mosawyobad.<br />

ganviTarebis demokratiis Rirseba imaSia, rom axasiaTebs ra<br />

politikur monawileobas, is amasTan afarToebs Tavisuflebis<br />

sferos <strong>da</strong> individis pirad ganviTarebas. saxalxo demokratia<br />

orientirebulia ara imdenad individis <strong>politikuri</strong> uflebebis<br />

gafarToebaze, ramdena<strong>da</strong>c mis ekonomikur emansipaciaze.<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

demokratiis cneba, rogorc seriozuli <strong>politikuri</strong><br />

koncefcia, zogjer Zalian Znelad gamoiyeneba. terminSi Cadebulia<br />

Ria sxva<strong>da</strong>sxva mniSvnelobebi _ masebis Zalauflebi<strong>da</strong>n<br />

<strong>da</strong>wyebuli <strong>da</strong> mmarTvelobis formebiT <strong>da</strong>mTavrebuli, romlebic<br />

<strong>da</strong>fuZnebulia sazogadoebis pir<strong>da</strong>pir <strong>da</strong> mudmiv politikur<br />

monawileobaze, umravlesobis Zalauflebaze, partiuli<br />

68 69


konkurenciis sistemasa <strong>da</strong> sayovelTao saarCevno uflebebze.<br />

istoriulad diskusiebi demokratiis bunebaze 3 sakiTxis<br />

irgvliv trialeb<strong>da</strong>. pirveli _ ra aris xalxi <strong>da</strong><br />

ramdenad un<strong>da</strong> vrceldebodes maTze <strong>politikuri</strong> Zalaufleba?<br />

meore _ SeuZlia Tu ara xalxs marTos Tavisi Tavi<br />

TviTon Tu es funqcia un<strong>da</strong> ga<strong>da</strong>sces politikosebsa <strong>da</strong> politikur<br />

partiebs, romlebsac aqvT pretenzia warmoadgendnen<br />

sazogadoebas? mesame _ ra sakiTxebi eqvemdebareba koleqtiur<br />

ga<strong>da</strong>wyvetas demokratiul procesSi?<br />

Tavi Tavi V<br />

V<br />

saxelmwifo<br />

saxelmwifo<br />

saxelmwifos saxelmwifos saxelmwifos saxelmwifos saxelmwifos arsi arsi arsi arsi arsi <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> ti ti ti ti tipebi<br />

pebi pebi pebi pebi<br />

terminis `saxelmwifo~-s mimarT arsebobs idealisturi,<br />

funqcionaluri <strong>da</strong> organizaciuli midgoma.<br />

idealisturi midgoma <strong>da</strong>maxasiaTebulia hegelis naSromebisaTvis,<br />

sa<strong>da</strong>c saxelmwifo eTikur sazogadoebas warmoadgens,<br />

gamsWvaluls saerTo simpaTiiT. Tumca saxelmwifos<br />

eTikur kategoriaSi ganTavsebiT, igi uZluri xdeba gviCvenos<br />

zusti zRvari saxelmwifo <strong>da</strong> ara saxelmwifo institutebs<br />

Soris.<br />

funqcionaluri midgoma saxelmwifosadmi imazea fokusirebuli,<br />

Tu rogoria saxelmwifo institutebis roli <strong>da</strong><br />

miznebi. aq saxelmwifos mTavari funqciaa sazogadoebrivi<br />

wesrigis <strong>da</strong>myareba, kerZod, saxelmwifo warmogvidgeba rogorc<br />

institutebis kompleqsi, romelic amyarebs wesrigsa <strong>da</strong> stabilurobas<br />

sazogadoebaSi.<br />

rac Seexeba organizaciul midgomas, aq saxelmwifo<br />

warmogvidgeba marTvis aparatis yvelaze farTo mniSvnelobiT.<br />

es aris institutebis kompleqsi, romelTac aqvT aSkarad<br />

gamoxatuli `saxalxo~ xasiaTi im azriT, _ is pasuxobs koleqtiuri<br />

sazogadoebrivi cxovrebis organizacias <strong>da</strong> finansirdeba<br />

sazogadoebis xarjze.<br />

Tanamedrove saxelmwifos warmoSoba <strong>da</strong>kavSirebulia<br />

evropasTan (XV-XVI ss.), rodesac aq warmoiSva pirveli centralizebuli<br />

marTvis organoebi, romlebmac Tanmimdevrulad<br />

<strong>da</strong>iqvemdebara sxva institutebi <strong>da</strong> struqturebi, rogorc sasuliero,<br />

ise aristokratiuli, xolo vestfaliis samSvidobo<br />

molaparakebaSi (1680 w.) pirvelad iyo formulirebuli `saxelmwifo<br />

suvereniteti~.<br />

saxelmwifo mmarTvelobis saSualeba, romelic uzrunvelyofs<br />

yvela kanonis <strong>da</strong>cvas <strong>da</strong> sjis maT <strong>da</strong>mrRvevebs, e.i.<br />

`kanoniT <strong>da</strong>Svebuli Zaladobis~ meSveobiT (maqs veberi) gamoxatavs<br />

Tavis suverenitets.<br />

saxelmwifo xelisuflebaze farTo cnebaa. xelisufleba<br />

misi nawilia. Tu saxelmwifo aris istoriulad Camoyalibebuli<br />

<strong>da</strong> samu<strong>da</strong>mo, xelisufleba aris droebiTi, romelic<br />

modis <strong>da</strong> midis. xelisufleba aris saSualeba, romlis<br />

70 71


meSveobiTac saxelmwifo axorcielebs xelisuflebas, is saxelmwifos<br />

tvinia, romelic xels uwyobs mis arsebobas <strong>da</strong><br />

gamoxatavs imaT partiul midrekilebebs, vinc imyofeba xelisuflebis<br />

saTaveSi.<br />

politologiis erT-erTi mTavari problema yovelTvis<br />

iyo saxelmwifo Zalauflebis bunebis sakiTxi. politologiaSi<br />

gamoyofen saxelmwifos oTx <strong>Teoria</strong>s: pluralizebuls,<br />

kapitalisturs, saxelmwifo leviaTanisa <strong>da</strong> patriarqalurs.<br />

pluralizebuli saxelmwifos <strong>Teoria</strong> ixreba liberaluri<br />

tradiciisken. saxelmwifo aq warmogvidgeba rogorc<br />

`referi~ sazogadoebaSi, romelic yuradRebas ar aqcevs an<br />

naklebad aqcevs saxelmwifosa <strong>da</strong> mis institutebs <strong>da</strong> did<br />

mniSvnelobas aniWebs `xelisuflebas~.<br />

saxelmwifos Teoriis sawyisebi viTardeba XVII saukuneSi<br />

iseTi Teoretikosebis mier, rogorebic arian Tomas hobsi<br />

<strong>da</strong> jon loki. yvelaze metad am politologebs awuxebT<br />

kiTxva <strong>politikuri</strong> valdebulebebis Sesaxeb.<br />

XX saukuneSi am ideebze <strong>da</strong>yrdnobiT warmoiSva pluralistuli<br />

ideologiis saxelmwifo. rogorc sazogadoebis<br />

koncefcia, pluralizmis Tanaxmad liberalur-demokratiul<br />

saxelmwifoSi xelisufleba <strong>da</strong>nawilebulia farTod <strong>da</strong><br />

Tanabrad. yoveli saxelmwifo reagirebs saxelmwifoebriv azrze.<br />

ase rom saxelmwifo SeiZleba Seva<strong>da</strong>roT fliugers, romelic<br />

Sebrundeba im mxares, saiTkenac miuTiTebs sazogadoeba.<br />

marqsizmi gvTavazobs kapitalisturi saxelmwifos<br />

sruliad sxva gagebas. mas araferi aqvs saerTo `neitraluri<br />

referis~ politikasTan, romli<strong>da</strong>nac gamomdinareoben pluralizmis<br />

Teoretikosebi. marqsizmis Tanaxmad, saxelmwifo ar<br />

SeiZleba iqnas ganxiluli sazogadoebis araekonomikur struqturaSi;<br />

klasikuri formulirebiT, es aris klasobrivi Cagvris<br />

iaraRi, romelic warmoiSoba klasobrivi sistemi<strong>da</strong>n <strong>da</strong> aris<br />

misi anarekli.<br />

marqsizmis mTavari azri imaSi gamoixateba, rom saxelmwifo,<br />

romelsac warmoSobs kapitalisturi klasi, gvevlineba,<br />

an <strong>da</strong>monebis iaraRad, an kidev klasobrivi antagonizmis Serbilebis<br />

meqanizmad. magram marqsis <strong>da</strong>mokidebuleba saxelmwifosadmi<br />

ar iyo mTlianad negatiuri. is Tvli<strong>da</strong>, rom kapitalizmi<strong>da</strong>n<br />

komunizmSi ga<strong>da</strong>svlis periodSi `proletariatis revoluciuri<br />

diqtatura~ SeiZleba gamoyenebul iqnas rogorc<br />

absoluturad konstruqciuli Zala; amasTan erTad kapital-<br />

isturi sistemis <strong>da</strong>ngreva gamoiwvev<strong>da</strong> burJuaziuli klasis<br />

<strong>da</strong>Slas <strong>da</strong> xels Seuwyob<strong>da</strong> axali, proletaruli saxelmwifos<br />

Seqmnas.<br />

marqsis memkvidreobaSi arsebuli winaaRmdegobebi <strong>da</strong>utoves<br />

Tanamedrove maqrsistebs an <strong>da</strong> neomarqsistebs, raTa<br />

TviTon moaxdinon saxelmwifo xelisuflebis farTo analizi.<br />

aq didi roli iTamaSa italieli marqsistis antonio<br />

gramSis Sromebma, sa<strong>da</strong>c amtkiceb<strong>da</strong>, rom mmarTveli klasi<br />

cdilobs moipovos batonoba ara Ria Zal<strong>da</strong>tanebiT, aramed<br />

ideologiuri manipulaciebiT. gramSisTvis burJuaziis <strong>politikuri</strong><br />

batonoba narCundeba `hegemoniiT~ _ misi batonobiT<br />

sasuliero <strong>da</strong> kulturul cxovrebaSi, raSic saxelmwifo Tama-<br />

Sobs umniSvnelovanes rols.<br />

saxelmwifos saxe, rogorc `leviaTani~ (monstri, romelic<br />

<strong>da</strong>kavebulia Tavis Tavis gamokvebiT <strong>da</strong> gazrdiT sigrZesa<br />

<strong>da</strong> siganeSi) ganmtkicebuli iyo Tanamedrove politikur<br />

azrovnebaSi <strong>da</strong> Tanamedrove Teoretikosebis SromebSi. saer-<br />

Tod ki es Sexeduleba warmoiSva klasikuri liberalizmis<br />

dros. am Sexedulebis Tanaxmad, saxelmwifo ar una Caerios<br />

qveynis ekonomikur <strong>da</strong> socialur sferoSi, radgan es emuqreba<br />

pirovnebis Tavisuflebasa <strong>da</strong> qveynis ekonomikis usafrTxoebas.<br />

aq ukve saxelmwifo gvevlineba ara rogorc msaji, rogorc<br />

es pluralistebs miaCn<strong>da</strong>T, aramed rogorc uceremonio `ZiZa~,<br />

romelic midis sazogado interesebis winaaRmdeg (gansxvavebuli<br />

niSani marqsizmisgan!) <strong>da</strong> es interesebi yovelTvis moiTxovs<br />

saxelmwifos rolisa <strong>da</strong> pasuxismgeblobis gazr<strong>da</strong>s. `axali<br />

uflebis~ Teoretikosebi amiT gviCveneben, rom XX saukunis<br />

moZraoba saxelmwifos Carevis uflebis gafarTovebiT,<br />

sinamdvileSi ar iyo pasuxi sazogadoebis moTxovnebze _<br />

ekonomikuri <strong>da</strong> socialuri usafrTxoebis uzrunvelyofa aseve<br />

kapitalizmis stabilurobaze klasobrivi urTierTobis Serbilebis<br />

xarjze _ aramed es iyo saxelmwifos Sinagani dinamika.<br />

Tanamedrove ierarqiuli saxelmwifos idea wamovi<strong>da</strong><br />

feministuri Teorii<strong>da</strong>n. Tumca es ar niSnavs, rom feministebs<br />

sakuTari <strong>Teoria</strong> aqvT saxelmwifos Sesaxeb. saerTod feministebi<br />

did mniSvnelobas ar aniWeben saxelmwifos, radgan<br />

isini ikvleven mamakacis batonobas sazogadoebaze, romlis<br />

fesvebicaa ojaxuri <strong>da</strong> ekonomikuri urTierTobebi. ra Tqma<br />

un<strong>da</strong>, zogierTi feministi ar eTanxmeba saxelmwifos sazoga-<br />

72 73


doebriv gagebas, isini amtkicebdnen, rom mamakaci ar flobs<br />

monopolias mocemul Zaladobaze. un<strong>da</strong> iTqvas, rom feminizmma<br />

gaamdidra diskusia saxelmwifos Sesaxeb sruliad axali midgomebiTa<br />

<strong>da</strong> saintereso koncefciebiT.<br />

liberaluri feminizmis warmomadgenlebi, romlebic<br />

Tvlidnen, rom miaRwevdnen sqesebis Tanasworobas sazogadoebrivi<br />

urTierTobebis Tanmimdevruli ga<strong>da</strong>wyobiT, sinamdvile-<br />

Si emxrobian saxelmwifos Sesaxeb pluralistur mosazrebas.<br />

isini iqi<strong>da</strong>n gamodian, rom rodesac qals uars eubnebian iuridiul<br />

<strong>da</strong> politikur Tanasworobaze, gansakuTrebiT xmis<br />

micemasTan <strong>da</strong>kavSirebiT, saxelmwifo upiratesobas aniWebs<br />

kacs, magram, amis<strong>da</strong> miuxe<strong>da</strong>vad, saxelmwifos mainc uWiravs<br />

neitraluri pozicia, radgan adre Tu gvian amis gamosworeba<br />

SeiZleba. amitom liberaluri feministebi <strong>da</strong>rwmunebulni<br />

arian imaSi, rom yvela sazogadoebriv jgufs (qalebis CaTvliT)<br />

aqvs Tanabari potenciali saxelmwifos winaSe <strong>da</strong> swored<br />

amitom SesaZlebeli xdeba sazogadoebrivi samarTlis miRweva.<br />

amasTan erTad saxelmwifo warmogvidgeba Ria ferebSi:<br />

iTvleba, rom misi sazogadoebriv cxovrebaSi CareviT Sesa-<br />

Zlebelia sqesebis uTanabrobis problemis mogvareba <strong>da</strong> sazogadoebaSi<br />

qalis adgilisa <strong>da</strong> rolis gamtkiceba. rogorc<br />

marqsizmSi, feminizmSic ganviTar<strong>da</strong> specifikuri instrumentaluri<br />

<strong>da</strong> struqturuli versiebi.<br />

instrumentaluri ganStoeba warmogvidgens saxelmwofos<br />

`agentad~ an `instrumentad~, risi saSualebiTac mamakaci<br />

axorcielebs Tavis interesebs <strong>da</strong> amkvidrebs <strong>da</strong> aZlierebs<br />

ierarqias. mokled rom vTqvaT, saxelmwifos marTaven mxolod<br />

mamakacebi, romlebic yvelafers TavisTvis akeTeben.<br />

feminizmis instrumentaluri versiisgan gansxvavebiT,<br />

romlis analizis sfero saxelmwifo elitaa, xolo struqturuli<br />

versia miiswrafis <strong>da</strong>gvanaxos, rom saxelmwifo institutebi<br />

TiTqos<strong>da</strong> CaSenebulia ufro farTo patriarqiuli<br />

sistemis xelisuflebaSi. gansakuTrebul interess am radikalur<br />

feminizmSi iwvevs fenomeni `saxelmwifo sayovelTao keTildReobisaTvis~.<br />

maTi azriT, es aris patriarqiis axali saxeoba.<br />

mTeli es sistema Tavis `patriarqobas~ imiT gamoxatavs,<br />

rom xdeba qalis ga<strong>da</strong>svla kerZo <strong>da</strong>moukideblobi<strong>da</strong>n saxalxo<br />

sferoSi, sa<strong>da</strong>c igi xvdeba `didi~ saxelmwifos meTvalyureobis<br />

qveS. ase rom, saxelmwifos Careva qalis sferoSi gamoiwvevs<br />

qalis <strong>da</strong>moukideblobis axali sferos Camoyalibebas.<br />

saxelmwifos saxelmwifos saxelmwifos saxelmwifos saxelmwifos formebi formebi formebi formebi formebi<br />

yvela arsebuli koncefcia saxelmwifo xelisuflebis<br />

Sesaxeb, ase Tu ise, <strong>da</strong>kavSirebulia kiTxvebTan _ ra rols<br />

TamaSobs saxelmwifo, rogoria misi valdebulebebi, riT un<strong>da</strong><br />

iyvnen <strong>da</strong>kavebulebi saxelmwifoebi <strong>da</strong> ra funqciebi un<strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>rCes kerZo pirebis xelSi. am kiTxvebis garSemo brunavs<br />

rogorc saarCevno politika, aseve partiuli konkurencia. anarqistebis<br />

gamoklebiT, romlebic saxelmwifos naklebad <strong>da</strong>debiTi<br />

mxri<strong>da</strong>n axasiaTeben, socialuri revoluciis mimdevrebic<br />

ki, romlebic deklarirebdnen leninis lozungs `<strong>da</strong>vangrioT<br />

saxelmwifo~, xe<strong>da</strong>vdnen masSi raRac saWiros _ proletariatis<br />

saxelmwifo miaCn<strong>da</strong>T aucilebel gar<strong>da</strong>maval rgolad<br />

kapitalizmi<strong>da</strong>n komunizmSi ga<strong>da</strong>sasvlelad. SekiTxvaze _ Tu<br />

ra rols un<strong>da</strong> srulebdes saxelmwifo <strong>da</strong> rogori un<strong>da</strong> iyos<br />

balansi masa <strong>da</strong> sazogadoebas Soris _ sxva<strong>da</strong>sxvaobaa. Cven<br />

gamovyofT saxelmwifos Semdeg saxeebs:<br />

_ mcire (minimaluri saxelmwifo)<br />

_ ganviTarebadi saxelmwifo<br />

_ social-demokratiuli saxelmwifo<br />

_ koleqtivizeburi saxelmwifo<br />

_ totalitaruli saxelmwifo<br />

mcire mcire mcire mcire mcire saxelmwifo<br />

saxelmwifo<br />

saxelmwifo<br />

saxelmwifo<br />

saxelmwifo<br />

`rac SeiZleba naklebi saxelmwifo~ yovelTvis iyo<br />

klasikuri liberalizmis lozungi. es tradicia Tavisi fesvebiT<br />

midis `sayovelTao molaparakebis~ <strong>Teoria</strong>mde, magram<br />

amis<strong>da</strong> miuxe<strong>da</strong>vad, is mainc negatiur Sexedulebas gamoxatavs<br />

saxelmwifos mimarT. igi Tvlis, rom mxolod saxelmwifos<br />

SeuZlia a<strong>da</strong>mianis qcevebi moaqcios gansazRvrul farglebSi<br />

<strong>da</strong> amiT <strong>da</strong>icvas a<strong>da</strong>mianebi, raTa maT ar Seaviwrovon erTmane-<br />

Tis uflebebi. saxelmwifo aq gamodis Tavisi proteqcionaproteqciona<br />

luri luri funqciiT, romelic mdgomareobs msoflio wesrigisa <strong>da</strong><br />

socialuri keTildReobis <strong>da</strong>cvaSi, rodesac xalxi wyvets, Tu<br />

rogor urCevnia cxovreba. lokis TqmiT, saxelmwifom un<strong>da</strong><br />

imoqmedos rogorc Ramis guSagma, romelsac sTxoven <strong>da</strong>xmarebas<br />

uwesrigobis dros, magram aseTi Sexeduleba mainc utovebs<br />

`Ramis guSags~ an `mcire saxelmwifos~ sam mniSvnelovan fun-<br />

74 75


qcias. pirveli <strong>da</strong> mTavari funqcia mdgomareobs imaSi, rom<br />

saxelmwifom un<strong>da</strong> uzrunvelyos Sinagani wesrigi; meore _ man<br />

un<strong>da</strong> akontrolos SeTanxmebaTa uzrunvelyofa; mesame _ saxelmwifom<br />

un<strong>da</strong> <strong>da</strong>icvas qveyana garegani safrTxisagan. aseTi<br />

saxelmwifos institucionaluri aparati mWidro kavSirSia<br />

policiasTan, sasamarTlo sistemasTan <strong>da</strong> jarTan, xolo<br />

ekonomikuri, kulturuli <strong>da</strong> socialuri sxva saqmeebi ekisreba<br />

individs, romelic aris sazogadoebis ganuyofeli nawili.<br />

`mcire saxelmwifos~ problema Tanamedrove periodSi<br />

wamoyenebuli iqna `axali memarjveneebis~ mier. `axali liberalizmis~<br />

Tavisufali bazris ekonomikuri Teoriebisgan gansxvavebiT.<br />

axali memarjveneebis filosofiis mixedviT saxsax<br />

elmwifos elmwifos ekonomikuri ekonomikuri roli roli un<strong>da</strong> iyos Serwymuli or<br />

funqciasTan: nacionaluri valutis stabilizaciasa (`janmrTeli<br />

fulis~ lozungi, romelic aRniSnavs mcire an nulovan<br />

inflacias) <strong>da</strong> saRi konkurenciis mxar<strong>da</strong>WerasTan, monopoliebis<br />

kontrolsa <strong>da</strong> fiqsirebul fasebTan brZolasTan.<br />

dResdReobiT mcire saxelmwifos magaliTebs xe<strong>da</strong>ven iseT<br />

aziur saxelmwifoebSi, rogorebicaa taivani, singapuri <strong>da</strong> malaizia,<br />

magram ar aRniSnaven Tu raoden did rols TamaSobs aq<br />

saxelmwifo ekonomikis marTvaSi investiciebis ga<strong>da</strong>nawileba-<br />

Si, ganaTlebasa <strong>da</strong> profesionalur momzadebaSi.<br />

ganviTarebadi ganviTarebadi saxelmwifo. saxelmwifo. ganviTarebadi saxelm-<br />

wifoebis yvelaze naTeli magaliTi iyo XIX s. didi britane-<br />

Ti <strong>da</strong> aSS, magram arsebobs erTi saerTo wesi: saxelmwifo rac<br />

ufro gvian iwyebs industrializaciis process, miT ufro<br />

didi roli eniWeba saxelmwifos ekonomikis ganviTarebaSi.<br />

dResdReobiT ganviTarebadi saxelmwifos qveS igulisxmeba<br />

saxelmwifo, romelic axorcielebs Carevas qveynis ekonomikur<br />

sistemaSi erTi mizniT, rom gaaZlieros qveynis ekonomikuri<br />

potenciali. amasTan erTad igulisxmeba, rom bazris adgilas<br />

funqcionirebs <strong>da</strong>gegmvis <strong>da</strong> kontrolis `socialisturi~ sistema<br />

_ saubari midis saxelmwifosa <strong>da</strong> saqmian xalxs Soris urTierTobis<br />

awyobaze, romelsac Tan sdevs konservatiuli konservatiuli <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong><br />

naci nacionalur<br />

naci onalur onaluri onalur i lozungebi.<br />

lozungebi.<br />

ganviTarebadi saxelmwifos klasikur saxes warmoadgens<br />

iaponia. meiZis epoqaSi 1868-1912 wlebSi iaponurma saxelmwifom<br />

<strong>da</strong>amyara mWidro urTierTobebi ZaibacusTan _ Zlevamosil,<br />

saqmian <strong>da</strong> ojaxur imperiasTan, romelic SemdgomSi mbrZaneblob<strong>da</strong><br />

iaponiis ekonomikaSi meore msoflio omamde. 1945<br />

wli<strong>da</strong>n ganviTarebis gegma miRebuli iqna saSinao vaWrobis<br />

saministros mier, romelic iaponiis bankTan urTierTobiT<br />

awarmoeb<strong>da</strong> investiciur procesebs qveyanaSi <strong>da</strong> xels uwyob<strong>da</strong><br />

msoflio bazarze qveynis konkurentunarianobis gazr<strong>da</strong>s.<br />

ekonomikur cxovrebaSi Carevis aseTi formebi safrangeTSic<br />

SeimCneo<strong>da</strong>, sa<strong>da</strong>c memarjveneebica <strong>da</strong> memarcxeneebic yovelTvis<br />

aRiarebdnen ekonomikuri <strong>da</strong>gegmvis aucileblobas, xolo umaRlesi<br />

Cinovnikebi Tavis upirveles amocanad miiCnevdnen nacionaluri<br />

interesebis saguSagoze dgomas, ekonomikuri ganvi-<br />

Tareba aseve midio<strong>da</strong> `partnioruli saxelmwifos~ gziT, romelic<br />

akavSirebs saxelmwifos did biznesTan <strong>da</strong> profkavSirebTan.<br />

sabolood, ekonomikuri globalizaciis kval<strong>da</strong>kval warmoiqmneba<br />

saxelmwifoebi, romlebic adganan konkurenciis gzas.<br />

isini ekonomikur vefxvebad iTvlebian (tiger economies) aRmosavleT<br />

aziaSi: aq saxelmwifos gamoyofili aqvs sistematiuri<br />

saerTaSoriso konkurenciis safuZvelze ganviTarebis Sorsgamoznuli<br />

strategiis gamomuSavebis funqcia.<br />

socialur-demokratiuli socialur-demokratiuli socialur-demokratiuli socialur-demokratiuli socialur-demokratiuli saxelmwifo<br />

saxelmwifo<br />

saxelmwifo<br />

saxelmwifo<br />

saxelmwifo<br />

im dros, rodesac ganviTarebadi saxelmwifo mimarTavs<br />

ekonomikaSi Carevis gzas ekonomikuri ganviTarebis <strong>da</strong>saCqareblad,<br />

social-demokratebi akeTeben amasve `socialuri Tanasworobis~<br />

lozungebiT (social justice) socialuri urTierTobebis<br />

Secvlis mizniT. avstraliasa <strong>da</strong> SvedeTSi saxelmwifo<br />

yovelTvis iyeneb<strong>da</strong> rogorc ganviTarebis prioritetebs, aseve<br />

social-demokratiul principebs. miuxe<strong>da</strong>vad amisa, am midgomebs<br />

Soris arsebobs urTierTwinaaRmdegobebi. rogorc didi<br />

britaneTis magaliTze <strong>da</strong>gvanaxa devid markandma, meore msoflio<br />

omis <strong>da</strong>srulebis periodSi saxelmwifom safuZvliani<br />

evolucia ganica<strong>da</strong> social-demokratiuli mimarTulebiT, is<br />

ar gax<strong>da</strong> ganviTarebadi saxelmwifo. social-demokratiuli<br />

gagebis gasaRebi imaSi mdgomareobs, rom sxva<strong>da</strong>sxva qveynebSi<br />

mox<strong>da</strong> sazogadoebaSi Zvra `negatiuri<strong>da</strong>n~ `pozitiurisken~,<br />

rac gax<strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianis Tavisuflebis gafarToebis mizezi. am<br />

fonze social-demokratiuli saxelmwifo uceb gax<strong>da</strong> ideali<br />

rogorc axali Taobis liberalebisTvis, aseve socialdemokratebisTvisac.<br />

social-demokratiuli saxelmwifos mizani mdgomare-<br />

76 77


obs ara imdenad kargi, wesieri cxovrebis pirobebis SeqmnaSi,<br />

aramed igi TviTon miiswrafvis am cxovrebaSi monawileobisken,<br />

raTa sazogadoebas <strong>da</strong>exmaros sabazro ekonomikis negatiuri<br />

gamovlinebis <strong>da</strong>saTrgunavad, amitom igi nakleba<strong>da</strong>a orientirebuli<br />

materialur miznebze <strong>da</strong> ufro met yuradRebas uTmobs<br />

Tanaswor <strong>da</strong> samarTlian ganawilebas. praqtikaSi saubari midis<br />

siRaribis aRmofxvrasa <strong>da</strong> socialuri uTanasworobis Semcirebaze.<br />

social-demokratiuli saxelmwifos or did veSaps<br />

warmoadgenen keinzianeloba keinzianeloba <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> socialuri socialuri <strong>da</strong>xmarebis<br />

<strong>da</strong>xmarebis<br />

<strong>da</strong>xmarebis<br />

sistema. sistema. sistema. keinzianelebis ekonomikuri politikis mizania mar-<br />

Tos kapitalizmi iseTi saxiT, rom uzrunvelyos ekonomikis<br />

aRmavloba <strong>da</strong> sruli <strong>da</strong>saqmeba. magram es yvelaferi ar gamoricxavs<br />

centraluri <strong>da</strong>gegmvis elementebs, klasikuri keinzianuri<br />

strategia <strong>da</strong>myarebulia moTxovnilebis marTvis fiqsirebul<br />

instrumentze. amis safuZvelze warmoiqmna keTildReobis<br />

saxelmwifoebi, romlebic orientirebulni arian TavianTi moqalaqeebis<br />

sacxovrebeli pirobebis ganviTarebisaTvis.<br />

totalitaruli totalitaruli totalitaruli totalitaruli totalitaruli saxelmwifo<br />

saxelmwifo<br />

saxelmwifo<br />

saxelmwifo<br />

saxelmwifo<br />

saxelmwifos Carevis yvelaze uxeSi <strong>da</strong> yovlismomcveli<br />

formebi sazogadoebriv cxovrebaSi ikveTeba totalitarul<br />

saxelmwifoSi. totalitarizmis arsi imaSi mdgomareobs, rom<br />

Seiqmnas iseTi saxelmwifo, romelic kacobriobis yofis yvela<br />

mxaris momcveli iqneba. aseTi saxelmwifo Tavisi kontrolis<br />

qveS ayenebs ara mxolod ekonomikas, aramed kulturas, religias,<br />

ojaxur cxovrebasa <strong>da</strong> sazogadoebrivi cxovrebis sxva sferoebs.<br />

totaluri reJimis <strong>da</strong>maxasiaTebeli saxelmwifoebi _<br />

hitleris germania <strong>da</strong> stalinuri sabWoTa kavSiria, magram dResad<br />

arsebobs am niSnebis matarebeli saxelmwifoebi. aseTi saxelmwifoebi<br />

<strong>da</strong>mokidebulebi arian policiaze, saxelmwifo kontrolze<br />

<strong>da</strong> maT ideologiur ganStoebebze. ra Tqma un<strong>da</strong>, aq<br />

samoqalaqo sfero sruliad ganadgurebulia <strong>da</strong> `piradi~ cxovreba<br />

ufro garTulebulia. amisken miiswrafodnen italieli<br />

faSistebi, rom `pirovneba~ sruliad CaexSoT sazogadoebaSi.<br />

fiqroben, rom musolinis idea totalitaruli saxelmwifos<br />

Sesaxeb, uaxlovdeba hegelisebur `eTikuri sazogadoebis~ gaazrebas,<br />

rogorc, romelic mijaWvulia altruizmTan.<br />

koleqtivilizireburi koleqtivilizireburi koleqtivilizireburi koleqtivilizireburi koleqtivilizireburi saxelmwifo<br />

saxelmwifo<br />

saxelmwifo<br />

saxelmwifo<br />

saxelmwifo<br />

Tu Cvens mier ganxiluli saxelmwifoebi axorcieleben<br />

Carevas qveynis ekonomikur cxovrebaSi ekonomikis mxar<strong>da</strong>Weris<br />

mizniT, koleqtivizirebuli saxelmwifo ekonomikas aqcevs<br />

sakuTari kontrolis qveS. aseTi saxelmwifoebis yvelaze<br />

cnobili magaliTebia _ ssrk <strong>da</strong> TiTqmis mTeli aRmosavleT<br />

evropa socialisturi banakis <strong>da</strong>Slamde. Tavis mTavar miznad<br />

koleqtivizirebuli saxelmwifo isaxav<strong>da</strong> saRi ekonomikis Seqmnas,<br />

marTvadi saministroebis qseliTa <strong>da</strong> <strong>da</strong>gegmvis organoebiT.<br />

ase warmoiqmna mbrZaneblur-administraciuli ekonomika funqcionirebadi<br />

direqtiuli <strong>da</strong>gegmvis principebze <strong>da</strong> marTvadi<br />

komunisturi partiis mier. saxelmwifoebrivi koleqtivizaciis<br />

idea warmoiqmna ufro farTo socialuri doqtrini<strong>da</strong>n,<br />

saerTo qonebis upiratesobaze <strong>da</strong> ara kerZo sakuTrebaze. mTeli<br />

problema mxolod imaSia, rom am miznis ganxorcielebisTvis<br />

saWiro iyo ufro metad konstruqciuli midgoma saxelmwifosadmi,<br />

vidre warmodgenilia marqsisa <strong>da</strong> engelsis<br />

naSromebSi.<br />

marqsi <strong>da</strong> engelsi ar gamoricxavdnen nacionalizaciis<br />

aucileblobas. engelsi Tvli<strong>da</strong>, rom proletariatis diqtaturis<br />

epoqaSi saxelmwifo kontroli un<strong>da</strong> iqnes <strong>da</strong>myarebuli<br />

fabrikebze, bankebze, transportze <strong>da</strong> a.S. magram isini xe<strong>da</strong>vdnen<br />

proletariatSi mxolod droebiT movlenas. amis sawinaaRmdegod<br />

ssrk ar wavi<strong>da</strong> ga<strong>da</strong>Senebis gziT _ piriqiT, igi<br />

Tan<strong>da</strong>TanobiT ikref<strong>da</strong> Zalas. stalinis dros socializmi<br />

gax<strong>da</strong> etatizmis toli, xolo socializmis mSeneblobas Tan<br />

sdev<strong>da</strong> saxelmwifos prerogativebis gafarToveba <strong>da</strong> aparatis<br />

gaZliereba. sabolood, roca xruSCovma 1962 w. gamoacxa<strong>da</strong>, rom<br />

proletariatis diqtaturis dro <strong>da</strong>srul<strong>da</strong>, saxelmwifos <strong>da</strong>erqva<br />

erTiani sabWoTa xalxis saxelmwifo.<br />

globalizacia globalizacia globalizacia globalizacia globalizacia <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> saxelmwifo<br />

saxelmwifo<br />

saxelmwifo<br />

saxelmwifo<br />

saxelmwifo<br />

saxelmwifosTvis <strong>da</strong> erisaTvis yvelaze didi saSiSroeba<br />

moaqvs globalizaciis process. saerTod, globalizacia<br />

es aris procesi, roca planetis erT wertilSi momx<strong>da</strong>r<br />

movlenas didi gavlenis moxdena SeuZlia planetis meore<br />

wertilSi myofi xalxis cxovrebaze. amis erT-erTi magali-<br />

78 79


Tia globaluri ekonomikas, sa<strong>da</strong>c calkeul saxelmwifos aRar<br />

SeuZlia gavlena iqonios saerTaSoriso kapitalis dinebaze.<br />

am yvelafris Sedegi bevri saxelmwifosTvis dramatulia. naTeli<br />

gax<strong>da</strong>, rom saxelmwifos rCeba sakmaod SezRuduli Sesa-<br />

Zleblobebi sakuTari ekonomikis marTvisaTvis, ufro metic,<br />

globalur konteqstSi `nacionaluri~ ekonomikuri strategia<br />

saerTod ar funqcionirebs. <strong>da</strong>iwyo saerTo ukan<strong>da</strong>xeva<br />

saxelmwifos socialuri politikisagan, radgan saerTaSoriso<br />

konkurenciis gaZlierebam gamoiwvia ga<strong>da</strong>saxadebisa <strong>da</strong> xelfasebis<br />

Semcirebis saWiroeba. globalizaciis gamovlinebaa<br />

isic, rom dRes saxelmwifos uWirs mravalnacionaluri kompaniebis<br />

kontroli _ korporaciebs uadvildebaT momsaxurebisa<br />

<strong>da</strong> investiciebis ga<strong>da</strong>adgileba mTel msoflioSi. didi<br />

gavlena aqvs politikur globalizaciasac, es Cans saerTa-<br />

Soriso <strong>da</strong> nacionalur organizaciebSi, rogorebicaa gaer-<br />

Tianebuli erebis organizacia, evropis kavSiri, nato <strong>da</strong> msoflio<br />

savaWro organizacia. <strong>da</strong>rwmunebiT SeiZleba iTqvas, rom<br />

evropis kavSirSi saxelmwifo Zalauflebas emuqreba erozia,<br />

radgan yvelaze seriozuli ga<strong>da</strong>wyvetilebebi miiReba sayovelTao<br />

evropul <strong>da</strong> ara erovnul doneze.<br />

arsebobs mosazreba, rom globalizacias mivyavarT saxelmwifos<br />

Zirfesviani gar<strong>da</strong>qmnisaken am sityvis Cveulebrivi<br />

gagebiT. suverenitetis idea, rogorc saxelmwifoebriobis niSani<br />

<strong>da</strong> rogorc saxelmwifos mefobis idea, garkveul teritoriaze<br />

ukve mTliana<strong>da</strong>a amowuruli, yovel SemTxvevaSi. dRevandeli<br />

saxelmwifo funqcionirebs `post-suverenul~ pirobebSi _<br />

sazRvrebis gaxsnisa <strong>da</strong> saerTaSoriso urTierT<strong>da</strong>mokidebulebis<br />

pirobebSi. magram am yvelafers ar mivyevarT saxelmwifos<br />

gaqrobisken, vinai<strong>da</strong>n SeiZleba warmoiqmnas axali tipis saxelmwifo.<br />

social-demokratiuli orientaciisa <strong>da</strong> koleqtivizeburis<br />

msgavsi saxelmwifos adgilas modian `konkurenciis~<br />

unaris mqone saxelmwifoebi, romlebic ukeTesad moergnen globaluri<br />

ekonomikis moTxovnebs. dRes yvelaze metad fiqroben<br />

imaze, Tu rogor gazardon ganaTlebis xarisxi <strong>da</strong> profesionaluri<br />

momzadeba, raTa ipovon gza ekonomikuri warmatebisken<br />

axal maRalteqnologiur ekonomikaSi, gaaZlieron bazris reagirebis<br />

SesaZleblobebi axal gamoZaxebaze, ga<strong>da</strong>wyviton ama Tu<br />

im socialuri jgufebis problema <strong>da</strong> am yvelaferTan erTad<br />

SeinarCunon <strong>da</strong> gaaZlieron sazogadoebis moraluri mdgomareoba.<br />

politikur globalizacias, SeuZlia rogorc gazardos<br />

saxelmwifos Zalaufleba <strong>da</strong> aseve Seamciros kidevac. aseTi<br />

SemTxvevisTvis warmoiSva `gaerTianebuli suverenitetis~ koncefcia.<br />

idea mdgomareobs imaSi, rom saxelmwifoebi, romlebic<br />

imoqmedeben erTmaneTisgan <strong>da</strong>moukideblad, iqnebodnen sustebi<br />

<strong>da</strong> araefeqturebi, xolo gaZlierdebian, Tu ki iTanamSromleben<br />

saerTaSoriso <strong>da</strong> religiuri institutebTan SeTanxmebiT. aq<br />

magaliTad gamogvadgeba evrikavSiris ministrebis kreba _ igi<br />

aris evrokavSiris mTavari aRmasrulebeli organo, romelic<br />

Seqmnes wevrma saxelmwifoebma saerTo evropul forumze, sa<strong>da</strong>c<br />

miiReba saerTaSoriso ga<strong>da</strong>wyvetilebebi.<br />

1980-1990 wlebSi aSS-sa <strong>da</strong> did britaneTSi aRniSnuli<br />

iyo yvelaze agresiuli Tav<strong>da</strong>sxmebi saxelmwifoze `axali memarjveneebis~<br />

mier. es axali moZraoba gamoixata deregulizaciaSi,<br />

privatizaciasa <strong>da</strong> samuSao principebis SeRweviT sazogadoebis<br />

<strong>da</strong>xmarebaSi. amis<strong>da</strong> magvari mimdinareoba sxva qveyneb-<br />

Sic <strong>da</strong>iwyo. yvelaze intensiurad mimdinareob<strong>da</strong> postkomunistur<br />

aRmosavleTSi, sa<strong>da</strong>c swrafad mox<strong>da</strong> saxelmwifo manqanis<br />

demontaJi. yvela calkeul saxelmwifoSi `saxelmwifo <strong>da</strong>qanebis~<br />

tempi imaze iyo <strong>da</strong>mokidebuli, Tu ramdenad moqmedeb<strong>da</strong> iq<br />

antisaxelmwifo filosofia `kerZo kerZo kargia kargia _ _ sazogadoesazogadoe-<br />

brivi brivi brivi cudia~ cudia~, cudia~ magram moqmedebdnen ufro Zlieri faqtorebic.<br />

pirvel rigSi saubari midis im zewolaze, romelic aZlierebs<br />

saerTaSoriso konkurencias <strong>da</strong> aqe<strong>da</strong>n gamomdinare ufro efeqturi<br />

<strong>da</strong> moqnili politikis Seqmnis aucileblobaze _ `sax- `sax- `sax-<br />

elmwifo<strong>da</strong>n~ elmwifo<strong>da</strong>n~ `makro `makro mmarTvelobisaken~.<br />

mmarTvelobisaken~.<br />

mmarTvelobis Zveli meTodebi, romlebic warmogvidgenen<br />

xelisuflebis mkacr ierarqias, romlebic ukve ar moqmedeben<br />

sazogadoebasTan mimarTebaSi <strong>da</strong> saxelmwifosa <strong>da</strong><br />

sazogadoebis mkacri gayofa, rogorc Cans, moZvel<strong>da</strong>.<br />

subsaxelmwifoebrivi mmarTvelobisas sabolood saxelmwifo<br />

ejaxeba kidev erT gamowvevas, romelic gamomdinareobs<br />

mmarTvelobis decentralizebis yvelaze popularuli<br />

moTxovni<strong>da</strong>n, ga<strong>da</strong>itanon misi funqciebi sayovelTao nacionaluri<strong>da</strong>n<br />

adgilobrivi mmarTvelobis doneze <strong>da</strong> SemdgomSi<br />

kidev ufro gaaRrmavon patara sazogadoebriv <strong>da</strong>jgufebebSi. ra<br />

Tqma un<strong>da</strong>, es procesi ar atarebs sayovelTao xasiaTs, magram<br />

msoflios bevr adgilebSi lokaluri politikis roli mkveTrad<br />

gaizar<strong>da</strong>. mag. did britaneTSi 1999 wels Seiqmna Sotlandiis<br />

parlamenti <strong>da</strong> uelsis asamblea, ramac <strong>da</strong>axlova saxelmwifo<br />

iseT qveynebTan, rogorebicaa espaneTi, safrangeTi <strong>da</strong> italia,<br />

80 81


sa<strong>da</strong>c <strong>politikuri</strong> procesi ukve didi xania midis mmarTvelobis<br />

qvemoT ga<strong>da</strong>cemis xaziT. SotlandiisaTvis gaTvaliswinebulia<br />

adgilobrivi TviTTmmarTvelobis arCevis farTo sistema,<br />

es dRes uflebas gvaZlevs did britaneTze vilaparakoT, rogorc<br />

federaciul respublikaze. evropaSi ganviTareba hpoves iseTma<br />

Zlierma tendenciebma, rom gamovi<strong>da</strong> doqtrina `evropis regionebi~,<br />

doqtrinis Tanaxmad adgilobrivi institutebi <strong>da</strong> jgufebi<br />

iReben ufro <strong>da</strong> ufro met uSualo midgomis saSualebas<br />

evrogaerTianebis organoebTan nacionaluri xelisuflebis<br />

gavliT. amasTan <strong>da</strong>kavSirebiT Seiqmna mravaldoniani mmarTvelobis<br />

meTodebi, romlebic moicaven subsaxelmwifo, saxelmwifo<br />

<strong>da</strong> zesaxelmwifo organoebis mmarTvelobas. iqmneba suraTi,<br />

romelic savsebiT ar Seefereba tradiciul gagebas saxelmwifos<br />

Sesaxeb. msoflio gax<strong>da</strong> yvelaze dramatuli Zalebis gamovlinebisa<br />

<strong>da</strong> saxelmwifos sruli <strong>da</strong>cemis mowme. nacionalurma<br />

uTanxmoebam 1993 wels Cexoslovakia miiyvana gayofamde<br />

CexeTad <strong>da</strong> slovakeTad, 1990 wlis <strong>da</strong>sawyisSi iugoslaviaSi<br />

Camoyalib<strong>da</strong> saSiSi <strong>da</strong>pirispireba nacionalizmsa <strong>da</strong> eTnikurs<br />

Soris, rasac samoqalaqo omi <strong>da</strong> iugoslaviis <strong>da</strong>Sla mohyva.<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

saxelmwifo _ es aris <strong>politikuri</strong> organizacia, romelic<br />

axorcielebs suverenul mmarTvelobas mis <strong>da</strong>qvemdebarebul<br />

teritoriaze. saxelmwifo xelisuflebisgan gansxvavebiT, romelic<br />

gvevlineba, rogorc misi nawili, iqvemdebarebs yvela saxalxo<br />

organosa <strong>da</strong> qmnis xelisuflebas amis safuZvelze.<br />

arsebobs saxelmwifos mravali <strong>Teoria</strong>. pluralizmis<br />

Teoretikosebi saxelmwifoSi xe<strong>da</strong>ven arbitrs sazogadoebaSi<br />

<strong>da</strong>pirispirebul ZalTa Soris. marqsizmi <strong>da</strong>rwmunebulia ima-<br />

Si, rom saxelmwifo klasobrivi sistemis sa<strong>da</strong>rajoze dgas, igi<br />

aviwrovebs Rarib klasebs, riTac viTom<strong>da</strong> axSobs klasobriv<br />

antagonizms.<br />

`axali memarjveneebi~ gvixataven saxelmwifos monstrad,<br />

romelic yovelTvis gafarTovebisken miiswrafvis. radikaluri<br />

feminizmis Teoretikosebi migvaniSneben saxelmwifoSi patriarqaluri<br />

niSnebis arsebobaze, sa<strong>da</strong>c kacis batonobaa sazogadoebasa<br />

<strong>da</strong> politikaSi.<br />

saxelmwifos ideas hyavs sakuTari protagonistebi <strong>da</strong><br />

antagonistebi. saxelmwifos protagonistebi xe<strong>da</strong>ven masSi individis<br />

<strong>da</strong>cvis saSualebas an koleqtivizirebuli qcevis saSualebebs,<br />

antagonistebi, Tavis mxriv, Tvlian, rom saxelmwifo ireklavs<br />

gabatonebuli sazogadoebrivi jgufis interesebs an kidev sxva<br />

raime interesebs, romelic gamoyofilia sazogadoebisgan.<br />

istoriulad saxelmwifoebi asrulebdnen sxva<strong>da</strong>sxva<br />

funqcias, mcire saxelmwifoebi biZgs iZlevian sazogadoebrivi<br />

yofis mogvarebisaken. ganviTarebadi saxelmwifoebi miiswrafian<br />

ekonomikis ganviTarebisaken <strong>da</strong> kavSirebisken. social-demokratiuli<br />

saxelmwifo miiswrafis Secdomebis gamosworebisaken.<br />

koleqtivizirebuli saxelmwifo ayenebs mTel<br />

ekonomikur yofas Tavisi mmarTvelobis qveS. totalitaruli<br />

saxelmwifo mTlianad politikurs xdis mTel sazogadoebas<br />

<strong>da</strong> arTulebs mis cxovrebas.<br />

Tanamedrove saxelmwifo ejaxeba sxva<strong>da</strong>sxva saSiSroebebs.<br />

maT Soris mTavaria: globalizacia <strong>da</strong> zenacionaluri<br />

organoebis Camoyalibeba.<br />

82 83


Tavi Tavi VI<br />

VI<br />

erebi erebi <strong>da</strong> <strong>da</strong> nacionalizmi<br />

nacionalizmi<br />

eri, eri, eri, eri, eri, rogorc rogorc rogorc rogorc rogorc kulturuli kulturuli kulturuli kulturuli kulturuli <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> erToba erToba erToba erToba erToba<br />

yvela kiTxva, romelic ibadeba nacionalizmis fenomenis<br />

garSemo, umetes SemTxvevaSi mimdinareobs iqi<strong>da</strong>n, rom ar<br />

arsebobs erebis erTiani gageba. termini “erovneba~ (eri) miesa<strong>da</strong>geba<br />

srulad gansxvavebul gamovlinebebs – saxelmwifos,<br />

qveyanas, eTnikur jgufs.<br />

cxadia, sa<strong>da</strong>voa rogoria erovnebis saxasiaTo niSnebi.<br />

ra ganasxvavebs erebs sxva socialuri jgufebisagan <strong>da</strong> sxva<br />

gaerTianebebisagan.<br />

zusti gansazRvrebis mocema ar aris advili, imitom<br />

rom erebi gvevlineba rogorc TviTmyofadi, obieqturi <strong>da</strong><br />

subieqturi, Seqmnili kulturuli <strong>da</strong> <strong>politikuri</strong> xasiaTiT.<br />

obieqturi TvalsazrisiT eri aris kulturuli gaerTianeba –<br />

igive, rac xalxis jgufi, romlebic saubroben erT enaze, aqvT<br />

erTi religiuri mrwamsi, akavSirebT saerTo istoriuli warsuli<br />

<strong>da</strong> a.S. zustad aseTi gageba devs nacionalizmis termin-<br />

Si. mag: kana<strong>da</strong>Si q. kvebekis mcxovrebni gamoirCevian imiT, rom<br />

isini saubroben frangulad, roca mTeli kana<strong>da</strong> saubrobs<br />

inglisurad. erovnuli problemebi indoeTSi ukavSirdeba<br />

religiur <strong>da</strong>pirispirebas. mag: `siqhebis <strong>da</strong>va punjabSi “mSobliuri<br />

saxlisaTvis~ – (xalistani) an qaSmireli musulmanebis<br />

brZola qaSmiris pakistanTan mierTebisaTvis. saqme imaSia,<br />

rom eris gansazRvra erTi romelime konkretul faqtoriT<br />

SeuZlebelia, radgan sinamdvileSi erebi Tavis TavSi aigiveben<br />

ufro farTo kombinaciebs, specifikur kulturul, eTnikur<br />

<strong>da</strong> rasobriv Strixebs. Sveicarielebi <strong>da</strong>rCnen Sveicarielebad,<br />

imis miuxe<strong>da</strong>vad, rom qveyanaSi adgilobrivi dialeqtebis<br />

gar<strong>da</strong> saubroben sam enaze (frangulad, germanulad <strong>da</strong> italiurad).<br />

gansxvaveba kaTolikebsa <strong>da</strong> protestantebs Soris<br />

mkveTrad vlindeba samxreT irlandiaSi, didi britaneTis<br />

<strong>da</strong>narCeni teritoriisTvis ki principuli mniSvneloba ara<br />

aqvs, xolo germaniaSi es problemasaerTod ar arsebobs. es<br />

yvelaferi miuTiTebs, rom saboloo jamSi eri aris is, rasac<br />

subieqturad igebs masze mikuTvnebuli xalxi – es Taviseburi<br />

politikur-fsiqologiuri konstruqciaa.<br />

sxva nebismieri jgufis an gaerTianebisagan ers ansx-<br />

vavebs is, rom masze mikuTvnebuli xalxi TviTon acnobierebs<br />

Tavs rogorc ers. ras niSnavs es? es imas niSnavs, rom erebze<br />

saubari SeiZleba maSin, roca masze mikuTvnebuli xalxi acnobierebs<br />

Tavs mTlian politikur gaerTianebad, BraSic gamoixateba<br />

gansxvaveba ersa <strong>da</strong> eTnikur jgufs Soris. eTnikuri jgufic<br />

aseve <strong>da</strong>kavSirebulia Sinagani erTianobis grZnobiT <strong>da</strong> saer-<br />

To kulturiT, magram erebisagan gansxvavebiT mas ar aqvs <strong>politikuri</strong><br />

miswrafebebi. erebi xom istoriulad yovelTvis miiswrafodnen<br />

imisken, rom mieRoT an SeenarCunebinaT TavianTi<br />

saxelmwifoebroba <strong>da</strong> <strong>da</strong>moukidebloba, ukidures SemTxvevaSi ki<br />

imisaken, rom uzrunveleyoT avtonomia an sruluflebiani wevroba<br />

federaciis CarCoebSi, Tun<strong>da</strong>c, saxelmwifoebis konfederaciaSi.<br />

erebi (laT. – nasci – <strong>da</strong>badeba). es rTuli fenomenia<br />

warmoqmnili kulturuli, <strong>politikuri</strong> <strong>da</strong> fsiqologiuri faqtorebis<br />

erTobliobiT.<br />

kulturuli gagebiT eri warmoadgens xalxis gaer-<br />

Tianebas, <strong>da</strong>kavSirebulT saerTo tradiciebiT, eniT, religii-<br />

Ta <strong>da</strong> istoriiT, Tumca TiToeuli erisTvis es faqtori individualurad<br />

moqmedebs.<br />

<strong>politikuri</strong> gagebiT eri aris xalxis gaerTianeba, romelic<br />

Tavs acnobierebs, rogorc bunebrivad Seqmnil politikur<br />

erTobas, romelic upirvelesad gamoxatavs miswrafebas saxelmwifoebriobis<br />

ganviTarebis an SenarCunebisaken. aseve am<br />

erSi saxelmwifoebriobis TviTSecnobisken.<br />

fsiqologiuri gagebiT eri aris xalxis gaerTianeba,<br />

<strong>da</strong>kavSirebuli erTmaneTTan Sinagani loialobiTa <strong>da</strong> patriotizmiT,<br />

magram es ukanaskneli ar warmoadgens eris obieqtur<br />

gansazRvrebas, radgan mas a<strong>da</strong>miani nebismier SemTxvevaSi<br />

miekuTvneba.<br />

problemis sirTule mxolod amiT ar ganisazRvreba. nacionalizmis<br />

fenomeni maSinve usxlteba mkacr analizs imitom,<br />

rom TviT sakuTari mravalsaxeobebi sxva<strong>da</strong>sxvagvarad igeben enebs.<br />

gamoyofen or koncefcias; pirveli – warmoadgens eris upirvelesad<br />

kulturul erTobad, amasTanave xazs usvams materialursa <strong>da</strong><br />

suliers Soris Rrma eTnikuri kavSirebis mniSvnelobas.<br />

meore aqcents akeTebs samoqalaqo – sazogadoebriv <strong>da</strong><br />

politikur kavSirebze. gvTavazobs ra Tavis Sexedulebas eris<br />

warmomavlobaze, orive koncefciam hpova adgili nacionalizmis<br />

sxva<strong>da</strong>sxva mimdinareobaSi.<br />

idea imis Sesaxeb, rom eri upirveles yovlisa aRiqmeba,<br />

84 85


ogorc eTnikuri <strong>da</strong> kulturuli erToba, samarTlianad iTvleba<br />

eris – “pirvel~ (sawyis) koncefciad. (lafonti, 1968)). es<br />

idea fesvebs iRebs XVIII saukunis germaniaSi herderisa <strong>da</strong><br />

fixtes (1762-1814) SromebSi.<br />

herderis Tanaxmad yvela eris Tviseba (xasiaTi) ganisazRvreba<br />

iseTi faqtorebiT, rogoricaa bunebrivi garemo,<br />

klimati <strong>da</strong> fizikuri geografia, _ faqtorebiT, romliTac<br />

formirdeba cxovrebis stili, SromiTi Cvevebi, unarebi, upiratesobebi<br />

<strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianTa midrekilebebi (kerZod, Semoqmedebi-<br />

Ti).<br />

upiratesobas herderi enis faqtors aniWebs. masSi is<br />

xe<strong>da</strong>vs xalxisTvis <strong>da</strong>maxasiaTebel tradiciul <strong>da</strong> istoriul<br />

Tvisebebs. herderis azriT, yvela nacias (ers) gaaCnia Tavisi<br />

`suli~, romelic poulobs gamovlinebas simRerebSi, miTebSi,<br />

legendebSi <strong>da</strong> aris yvelafris sawyisi xelovnebaSi. herderis<br />

nacionalizmi mizanSewonilia gavigoT, rogorc kulturizmi,<br />

sa<strong>da</strong>c pirvel planze wamoweulia nacionaluri tradiciebi<br />

<strong>da</strong> koleqtiuri mexsiereba <strong>da</strong> araviTar SemTxvevaSi saxelmwifoebroba.<br />

herderis kulturizmis mTavari idea mdgomareobs imaSi,<br />

rom eri aris erToba, romelic saTaves Rebulobs Soreuli<br />

warsuli<strong>da</strong>n <strong>da</strong> iarsebebs manam, sanam iarsebebs kacobrioba.<br />

aseTive poziciaze dganan Tanamedrove socialuri fsiqologebi,<br />

romlebic miuTiTeben, rom xalxis moTxovnilebebis<br />

Sedegad warmoiqmna <strong>da</strong>jgufebebi. maT SeiZines usafrTxoebis<br />

grZnoba, erToba <strong>da</strong> Tanamonawileoba.<br />

kacobriobis erebad <strong>da</strong>yofa, am TvalsazrisiT, ganpirobebulia<br />

a<strong>da</strong>mianTa midrekilebiT gaerTiandnen imaTTan, visTanac<br />

axlos arian warmoSobiT, kulturiTa <strong>da</strong> cxovrebis wesiT.<br />

wignSi “erebi <strong>da</strong> nacionalizmi~ (1983) ernes gelnerma<br />

aCvena rom nacionalizmi <strong>da</strong>kavSirebulia modernizaciasTan,<br />

gansakuTrebiT, industrializaciis procesiT. misi koncefciiT,<br />

kapitalistur epoqamde sazogadoeba Sekruli iyo sxva<strong>da</strong>sxva<br />

kavSirebiTa <strong>da</strong> kvanZebiT, romelic feo<strong>da</strong>lizmisaTvis<br />

iyo <strong>da</strong>maxasiaTebeli. warmoqmnilma industriulma SenaerTebma<br />

TviTon <strong>da</strong>ades fasi socialur mobilurobas, <strong>da</strong>moukideblobasa<br />

<strong>da</strong> konkurencias; kulturuli erTobis SesanarCuneblad<br />

saWiro gax<strong>da</strong> axali ideologia. aseTi ideologiis<br />

roli Tavis Tavze aiRo nacionalizmma. postulatma nacionalizmisa<br />

<strong>da</strong> modernizaciis kavSiris Sesaxeb gamoiwvia winaaRm-<br />

degoba entoni smitis mxri<strong>da</strong>n, romelmac naSromSi “erebis<br />

eTnikuri fesvebi~ (1986) aCvena Serwyma Tanamedrove erebsa <strong>da</strong><br />

uZvelesi droi<strong>da</strong>n arsebul eTnikur erTobebs Soris: aseT<br />

erTobebs man <strong>da</strong>arqva eTnosebi.<br />

smitis mixedviT erebi arian istoriulad ganpirobebuli<br />

fenomenebi, romlebic yalibdebian arsebul kulturul<br />

<strong>da</strong> enobriv memkvidreobaze. eTnosebi win uswreben nacionalizmis<br />

sxva formas. smiti a<strong>da</strong>sturebs im azrs, rom Tanamedrove<br />

erebi gaCdnen maSin, roca ukve formirebulma eTnosebma aitaces<br />

<strong>politikuri</strong> suverenitetis idea. evropaSi es mox<strong>da</strong> XVIII-<br />

XIX s.s. mijnaze, aziasa <strong>da</strong> afrikaSi – XX-s-Si.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rogor wydeba sakiTxi eris warmoSobis<br />

Sesaxeb, savaraudoa, rom nacionalizmis zogierTi forma aris<br />

kulturuli <strong>da</strong> ara <strong>politikuri</strong> xasiaTis matarebeli.<br />

kulturuli nacionalizmi Rebulobs nacionaluri TviT<strong>da</strong>mkvidrebis<br />

formas, gamoxatuls erTobis saxiT, sa<strong>da</strong>c did<br />

mniSvnelobas aniWeben nacionalur siamayesa <strong>da</strong> Tavmoyvareobas.<br />

magaliTad SeiZleba moyvanili iqnas valiis nacionalizmi,<br />

romelic vlindeba ara mxolod <strong>da</strong>moukideblobis ideologiaSi,<br />

aramed eris miswrafebaSi SeinarCunos ena <strong>da</strong> kultura.<br />

“Savi nacionalizmi~ aSS-i <strong>da</strong> <strong>da</strong>savleT indoeTSi, agreTve<br />

evropis sxva<strong>da</strong>sxva nawilebSi kulturuli xasiaTisaa. mTavar<br />

ideas aq warmoadgens is, rom Savkanian xalxs un<strong>da</strong> gaaCndes<br />

Tavisi azrovneba <strong>da</strong> Tavmoyvareobis grZnoba.<br />

germaneli istorikosi fridrix mineksi yofs erebs<br />

“kulturul~ <strong>da</strong> “politikurebad~. misi SexedulebiT “kulturuli~<br />

erebi eTniurad erTgvarovanni arian, eTnosi <strong>da</strong> eri<br />

erT SemTxvevaSi TiTqmis sinonimebia. kulturul erebad Tvli<strong>da</strong><br />

is berZnebs, germanelebs, rusebs, ingliselebs, irlandielebs.<br />

magram mis koncefciaSi kulturul erebs ganekuTvnebian<br />

iseTi eTnikuri jgufebi, rogoricaa – CeCnebi. es erebi<br />

iTvlebian organul erebad. isini warmoiqmnen bunebrivi istoriuli<br />

<strong>da</strong> ara <strong>politikuri</strong> procesebis dros. “kulturuli~<br />

erebis Zala imaSi mdgomareobs, rom isini arian istoriulad<br />

determinirebuli, myari <strong>da</strong> Sinaganad gaerTianebuli nacionaluri<br />

erToba. meore mxriv, isini acxadeben pretenzias, iyvnen<br />

eTnosis wevrebi <strong>da</strong> <strong>da</strong>imkvidron TavianTi nacionaluroba~.<br />

aseTi erebi TavisTavs Tvlian didi naTesauri ojaxis wevrebad.<br />

ar SeiZleba gaxde rusi, ingliseli, germaneli marto misi<br />

enis SeswavliT <strong>da</strong> rwmenis miRebiT. aseTi gamonaklisebi<br />

86 87


warmoqmnian nacionalizmis Caketil <strong>da</strong> konservatorul formebs.<br />

isini, vinc ers Tvlian politikur organizmad, aqcents<br />

akeTeben sazogadoebriv kavSirebze misi <strong>politikuri</strong> specifikiT.<br />

eri am tradiciiT warmoadgens xalxTa erTobas, romelic erTmaneTTan<br />

<strong>da</strong>kavSirebulia kulturiT Tu eTnikuri mdebareobiT.<br />

ideam “saerTo Tavisuflebis nebis~ Sesaxeb xorci Seisxa<br />

franguli revoluciis (1789 w.) nacionaluri doqtrinebSi.<br />

mmarTveloba un<strong>da</strong> iyos <strong>da</strong>myarebuli saerTo nebis principebze,<br />

is uaryof<strong>da</strong> rogorc monarqiis, aseve yvela aristokratuli<br />

privilegiebis arsebobas. suvereniteti momdinareobs xalxi<strong>da</strong>n.<br />

frangulma revoluciam <strong>da</strong>amkvidra nacionalizmis es<br />

axali saxe, misi idealebiT Tavisuflebaze, Tanasworobaze,<br />

Zmobaze, agreTve TeoriiT eris Sesaxeb, romelic Tavad warmoadgens<br />

xelisuflebas.<br />

idea imis Sesaxeb, rom eri aris <strong>politikuri</strong> <strong>da</strong> ara eTnikuri<br />

erToba, gaiziara bevrma Teoretikosma. erik habsbaumma ipova<br />

mravali mtkicebuleba, rom erebi ar warmoadgenen arafers gar<strong>da</strong><br />

“Seqmnili tradiciebisa~. is amtkiceb<strong>da</strong> rom misi warmoqmna<br />

<strong>da</strong>fuZnebulia miTze <strong>da</strong> miTia nacionalizmis warmomqmneli. am<br />

TvalsazrisiT nacionalizmi warmoSobs erebs <strong>da</strong> ara piriqiT.<br />

kiTxviTi niSnis qveS am dros dgeba “mSobliuri enis~ idea, rac<br />

ga<strong>da</strong>ecema Taobi<strong>da</strong>n Taobas <strong>da</strong> masSi aisaxeba nacionaluri kultura.<br />

sinamdvileSi enac ganicdis cvlilebebs, radgan yvela<br />

Taobas Seaqvs masSi koreqtivebi. ismis kiTxva, SeiZleba eri warmoiqmnas<br />

Tavisuflebisken ltolvis an demokratis ganviTarebis<br />

Sedegad? Tu es ubralod politikosebis eSmakobis gamovlinebaa.<br />

mainekes azriT aseTi erebis mikuTvneba Tavisuflad<br />

SeiZleba iseT kategoriasTan, rogoricaa “<strong>politikuri</strong>~. ase-<br />

Ti erebisaTvis moqalaqeobis moments aqvs ufro seriozuli<br />

<strong>politikuri</strong> mniSvneloba, vidre eTnikuri mdebareobas.<br />

<strong>politikuri</strong> erebis klasikur magaliTs warmoadgenen<br />

qveynebi – didi britaneTi, aSS <strong>da</strong> safrangeTi. nacionaloba<br />

britanelebisTvis Zalian mniSvnelovania. maTTvis Zalian<br />

faseulia iseTi faqtorebi, rogoricaa taxtis erTguleba, parlamentis<br />

mimarT pativiscema <strong>da</strong> a.S.<br />

aSS aris emigrantTa qveyana. nacionaluri identuroba<br />

aq ar SeiZlebo<strong>da</strong> ganvTiarebuliyo, radgan ar arsebobs saer-<br />

To kulturul-istoriuli sawyisebi, amerikuli eris idea<br />

Camoyalib<strong>da</strong> ganaTlebis, kultivirebisa <strong>da</strong> pativiscemis safuZvelze.<br />

iseTi saerTo Rirebulebebis mimarT, rogoricaa Tavisu-<br />

flebis deklaracia <strong>da</strong> aSS konstitucia.<br />

analogiurad frangebis nacionaluri identuroba emyareba<br />

franguli revoluciis principebs (1789 w).<br />

aseTi erebisaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebelia erTi ram. isini<br />

Camoyalibdnen nebayoflobiT. misdevdnen erT saerTo princi<br />

ps <strong>da</strong> mizans. maTTvis <strong>da</strong>maxasiaTebelia nacionalizmis<br />

gansakuTrebuli stili – tolerantoba <strong>da</strong> demokratiuloba.<br />

nacionaluri identurobisaken swrafvis momentSi did<br />

winaaRmdegobebs waawydnen ganviTarebadi qveynebic. es erebi<br />

xasiaTdebian rogorc “<strong>politikuri</strong>~ ori gagebiT. pirveli –<br />

maT saxelmwifoebrioba moipoves kolonializmis <strong>da</strong>marcxebis<br />

Semdeg; meore – istoriulad es erebi Camoyalibdnen yofili<br />

metropolebis mier gamoyofil teritoriul sazRvrebSi.<br />

nacionalizmis nacionalizmis nacionalizmis nacionalizmis nacionalizmis saxeebi saxeebi saxeebi saxeebi saxeebi<br />

nacionalizmis politikur arsze mimdinareobs cxare<br />

kamaTi. erTi mxri<strong>da</strong>n, is aris savsebiT progresuli <strong>da</strong> ganmaTavisuflebeli<br />

Zala. meore mxriv, mas SeuZlia ga<strong>da</strong>iqces rwmenis<br />

iracionalur <strong>da</strong> reaqciul simbolod. is yovelTvis ukeTeb<strong>da</strong><br />

demonstrirebas yvela xasiaTis “politikur ganStoebas~.<br />

am mizezis gamo SeiZleba ukeT ganvixiloT nacionalizmi,<br />

rogorc erTiani <strong>politikuri</strong> fenomeni, aramed rogorc “nacionalizmebis~<br />

gaerTianeba, an sxva sityvebiT rom vTqvaT,<br />

tradiciebis erToblioba, erTmaneTTan <strong>da</strong>kavSirebuli imiT,<br />

rom yvela erTad <strong>da</strong> TiToeuli Taviseburad, aRiareben eris<br />

politikur mniSvnelobas.<br />

roca yalibdeba nacionalizmi kolonizatoruli <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>mpyrobluri saxiT, savaraudoa, rom igi ganmaTavisuflebel<br />

Zalad ar mogvevlineba. is rodesac xdeba socialuri rRvevis<br />

<strong>da</strong> demokratiuli cvlilebebis nayofi, rogorc wesi, brundeba<br />

izolacionizmis ideologiiT, qsenofobiis <strong>da</strong> rasizmis miuxe<strong>da</strong>vad.<br />

nacionalizmi politikur sferoSi warmoCindeba Semdeg<br />

saxeobebSi.<br />

• liberaluri nacionalizmi (liberal nationalizm).<br />

• konservatoruli nacionalizmi (Konservative..)<br />

• eqspansiuri nacionalizmi (Expansionist..)<br />

• antikoloniuri nacionalizmi (anticolonial..)<br />

88 89


liberaluri liberaluri liberaluri liberaluri liberaluri nacionalizmi<br />

nacionalizmi<br />

nacionalizmi<br />

nacionalizmi<br />

nacionalizmi<br />

liberaluri nacionalizmi SeiZleba CaiTvalos evropuli<br />

liberalizmis klasikur formad.<br />

kontinentalur evropaSi nacionalad yofna niSnav<strong>da</strong><br />

liberalobas <strong>da</strong> piriqiT. yvelaze mkveTrad es gamovlin<strong>da</strong><br />

italiis ganmanTavisuflebel moZraobaSi (“risorJomento~aRorZineba),<br />

romlis mTavari figurac iyo juzepe mazini. juzepe<br />

mazini (1805-1872) – italiuri nacionaluri moZraobis lideri.<br />

liberaluri respublikanizmis uryevi mimdevari. ga<strong>da</strong>asaxles<br />

jer safrangeTSi, Semdeg inglisSi. 1848 wels, roca evropas<br />

revoluciis talRam ga<strong>da</strong>uara, is cota xniT Camovi<strong>da</strong> italiaSi<br />

<strong>da</strong> miiRo monawileoba milanis ganTavisuflebaSi. 1848 wlis<br />

Semdeg mazini italiaSi aRar <strong>da</strong>brunebula. misma Sromebma<br />

didi gavlena moaxdines evropasa <strong>da</strong> amerikel emigrantebze.<br />

aseTive msoflmxedvelobas iziareb<strong>da</strong> simon boliva, romelic<br />

saTaveSi edga laTinoamerikul ganmaTavisuflebel moZraobas<br />

XIX saukuneSi. man didi wvlili Seitana espanelTa gandevnaSi<br />

(“espanuri ameriki<strong>da</strong>n~). liberaluri nacionalizmis gansakuTrebuloba<br />

aixsneba imiT, rom is akavSirebs suverenitetis ideiT<br />

Sepyrobil erebs. rom evropeli nacionalistebi XIX s-Si ibrZodnen<br />

iseTi mravalenovani imperiis winaaRmdeg, romlebic mZafrad<br />

avlendnen avtokratiisa <strong>da</strong> despotizmis Tvisebebs.<br />

mazini ibrZo<strong>da</strong> gaaerTianebina aramarto italiuri<br />

saxelmwifoebi, aramed ga<strong>da</strong>egdo avstriis avtokratiuli uReli.<br />

amitom am moZraobis mTavari lozungi iyo nacionaluri<br />

TviTgamorkvevis principi.<br />

eris TviTgamorkvevis ufleba – es aris principi, romlis<br />

Tanaxma<strong>da</strong>c eri aris suverenuli erToba; TviTgamorkveva<br />

amasTanave gulisxmobs demokratiul mmarTvelobas.<br />

liberaluri nacionalizmi eyrdnoba garkveul principebs.<br />

is ar aniWebs upiratesobebs erebs, piriqiT, mis lozungeb-<br />

Si mouwodebs, rom yvela ers aqvs Tavisuflebisa <strong>da</strong> TviTgamorkvevis<br />

ufleba. amis mixedviT, liberaluri nacionalizmis<br />

idealad iTvleba suveneruli erovnuli saxelmwifo. liberalebis<br />

TvalsazrisiT nacionalizmi xels uwyobs aramarto<br />

politikur Tavisuflebas, aramed stabilurobis <strong>da</strong> mSvidobis<br />

SesanarCuneblad meqanizmebis SemuSavebas. liberalizmisTvis<br />

erebis cneba ar aris saboloo, is imis iqiTac ixedeba. amisTvis<br />

mas ori mizezi gaaCnia. pirveli, rogorc cnobilia, liberale-<br />

bi individualizmis poziciebs eyrdnobian. isini <strong>da</strong>rwmunebulebi<br />

arian, rom yvela xalxi, miuxe<strong>da</strong>vad rasisa, sarwmunoebisa,<br />

socialuri statusisa <strong>da</strong> erovnebisa, tolfasovania. aniWeben<br />

ra liberalebi ufro met upiratesobas individebs, vidre erebs,<br />

maTTvis <strong>da</strong>saSvebia isic, rom SeiZleba <strong>da</strong>irRves suvereniteti<br />

(nacionaluri). amasTanave liberalizmisTvis <strong>da</strong>maxasiaTebelia<br />

sifrTxile. suverenuli erovnuli saxelmwifo SeiZleba<br />

<strong>da</strong>eSvas “sawyis, Cveulebriv mdgomareobamde~, radgan ganusazRverli<br />

Tavisufleba aZlevs xalxs erTmaneTis <strong>da</strong>Cagvris saSualebas,<br />

aseTi saxelmwifoebi erovnuli saxelmwifos lozungs<br />

amofarebuli SeiZleba atarebdes eqspansionistur <strong>da</strong> <strong>da</strong>mpyroblur<br />

politikas. Tavisufleba ar un<strong>da</strong> ejaxebodes kanonebs,<br />

es exeba rogorc individs, aseve ers. ai amitom, liberalebi<br />

yovelTvis pirvelebi idgnen organizaciebis rigebSi, saerTa-<br />

Soriso uflebebis sistemebis gasaZliereblad <strong>da</strong> SesanarCuneblad.<br />

(es wevri qveynebia gaero, evrosabWo, erovnuli liga).<br />

liberaluri nacionalizmis kritika warmoebs ori<br />

mimarTulebiT.<br />

pirveli: maT momxreebs a<strong>da</strong>naSauleben, rom isini xe<strong>da</strong>ven<br />

mis mxolod naTel mxareebs, maTi nacionalizmi Zalian<br />

Selamazebulia, tolerantuli <strong>da</strong> racionaluri. isini Tvalebs<br />

xuWaven mis Sav-bnel saqmeebze, roca xalxs yofen or jgufad<br />

“me~ <strong>da</strong> ~isini~ (traibolizmis gamovlineba).<br />

meore: arasworad SeiZleba CaiTvalos erovnul saxelmwifoTa<br />

erTobis saxiT samyaros mowyobis liberalur-nacionaluri<br />

ideali, romelic Tavis droze personificirebuli iyo<br />

v. vilsonis figuraSi, mas Tavis droze emxrobo<strong>da</strong> evropis<br />

sakmaod didi nawili. romlebic Tvlidnen, rom TiTqos erebi<br />

ikavebdnen mkafiod garkveul <strong>da</strong> maTTvis xelsayrel sivrceebs<br />

<strong>da</strong> saxelmwifoebi un<strong>da</strong> jdebodnen mkacrad gamijnul teritoriul<br />

sazRvrebSi. sinamdvileSi erovnuli saxelmwifoebi<br />

moicaven uamrav religiur, enobriv <strong>da</strong> regionalur <strong>da</strong>jgufebebs,<br />

romelTaganac romeliRac mainc gamoTqvams pretenzias<br />

“eris~ statusze. mag.: yofili Yiugoslavia, romelic Tavis<br />

droze versalelma mSvidobismyofelebma gansazRvres, CaTvales,<br />

rogorc “slavTa qveyana~. sinamdvileSi is yovelTvis <strong>da</strong>saxlebuli<br />

iyo sxva<strong>da</strong>sxva religiur-eTnikuri erTobebiT, romelTac<br />

gaaCn<strong>da</strong>T ena <strong>da</strong> istoria. amas mohyva eTnikuri wmendis saSiSroeba<br />

<strong>da</strong> es mox<strong>da</strong> kidec bosnieli serbebis mxri<strong>da</strong>n.<br />

90 91


konservatoriuli konservatoriuli konservatoriuli konservatoriuli konservatoriuli nacionalizmi<br />

nacionalizmi<br />

nacionalizmi<br />

nacionalizmi<br />

nacionalizmi<br />

konservatoruli nacionalizmi Camoyalib<strong>da</strong> ufro gvian,<br />

vidre liberaluri nacionalizmi. drois msvlelobis<br />

kval<strong>da</strong>kval isini erTmaneTs uaxlovdebodnen. magaliTisTvis<br />

SeiZleba <strong>da</strong>vasaxeloT bismarki, romelic mzad iyo <strong>da</strong>eyenebina<br />

germanuli nacionalizmi prusiis sa<strong>da</strong>rajoze <strong>da</strong> dizraeli<br />

misi idealiT “erTi eris~ - Sesaxeb.<br />

dRevandel samyaroSi, nacionalizmi gax<strong>da</strong> rwmenis simbolo<br />

bevrisTvis, kerZod, konservatorebisTvis. did britaneT-<br />

Si es aisaxa omis Semdeg (folklendis omi 1982 w. _ gamoucxadebeli<br />

omi britaneTsa <strong>da</strong> argentinas Soris), roca britane-<br />

Ti acxadeb<strong>da</strong> pretenzias folklendis kunZulebze.<br />

nacionalizmis gamovlineba iyo agreTve aSS-s sagareo<br />

politikis gaaqtiureba _ reiganis dros, roca is SeiWra grena<strong>da</strong>Si<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong>bomba livia. buSis dros – SeiWrnen panamaSi <strong>da</strong><br />

iomes sparseTis yureSi.<br />

konservatoruli nacionalizmis mimdevrebis safiqralia<br />

ara nacionaluri TviTgamorkveva msoflio masStabiT,<br />

aramed gzebi, raTa moipovon socialuri erToba <strong>da</strong> sazogadoebrivi<br />

wyoba. eri maTi gagebiT aris “organuli erTi saer-<br />

To~, romelic miiltvis imaTken, visac mis msoflmxedvelobas<br />

iziarebs, hgavs cxovrebis wesiT <strong>da</strong> garegnula<strong>da</strong>c misi Sesaferia<br />

– erTi sityviT uSiSroebas <strong>da</strong> Tanamonawileobas isini<br />

eZeben <strong>da</strong> pouloben mxolod nacionalur erTobebSi.<br />

iTvleba, rom imigracias SeuZlia <strong>da</strong>Salos Camoyalibebuli<br />

nacionaluri, kulturuli <strong>da</strong> eTnikurad identuri<br />

erToba, is SeiZleba gaxdes mudmivi mtrobisa <strong>da</strong> konfliqtebis<br />

mizezi. konservatoruli nacionalizmis lozungiT tardeba<br />

antiimigraciuli kompaniebi britaneTis nacionalur<br />

partiaSi. nacionaluri identurobis sxva safrTxe ganixileba<br />

zenacionaluri struqturebisa <strong>da</strong> globalizaciis kulturis<br />

ganviTarebis dros.<br />

Tu konservatoruli mmarTveloba mxars uWers sazogadoebriv<br />

enTuziazms Si<strong>da</strong><strong>politikuri</strong> aqciebiT, maSin es miu-<br />

TiTebs politikosebis oportunizmze. kulturuli siwmindis<br />

SesanarCuneblad <strong>da</strong> gamyarebuli tradiciebis xelSeuxeblobisaTvis<br />

konservatorebi emigrantebs <strong>da</strong> ucxoelebs ganixilaven,<br />

rogorc mudmiv saSiSroebas erisaTvis.<br />

eqspansionisturi eqspansionisturi eqspansionisturi eqspansionisturi eqspansionisturi nacionalizmi<br />

nacionalizmi<br />

nacionalizmi<br />

nacionalizmi<br />

nacionalizmi<br />

nacionalizmis mesame forma atarebs agresiul, eqspansionistur<br />

Tvisebas. eqspansionizmSi mravalmxriv upirispirdeba<br />

liberalur nacionalizms Tanasworobisa <strong>da</strong> TviTgamokvlevis<br />

problemebTan <strong>da</strong>kavSirebiT. pirvelad Tavisi agresiuloba<br />

am tipma gamoavlina XIX saukunis bolos, roca evropulma<br />

saxelmwifoebma nacionaluri didebis mosapoveblad gaaCaRes<br />

omebi afrikisaTvis. kolonialuri politikisagan evropuli<br />

nacionalizmi gamoirCeo<strong>da</strong> imiT, rom masSi pirvelad gamovlin<strong>da</strong><br />

sazogadoebrivi nacionalizmi, (saxalso nacionalizmi),<br />

romelTa TvalSic imperiis Seqmna iyo sakiTxi nacionaluri<br />

prestiJisaTvis upirvelesi sakiTxi.<br />

termini (eqspansionisturi) – ekuTvnis frang nacionalists<br />

Sarl mores, “aqsion Ffranses~ organizaciis pirveli<br />

frTis liders (“aqsion franse~ – monarqiul-religiuri<br />

organizacia safrangeTSi, 1899 <strong>da</strong>ars<strong>da</strong> w. Sewyvita arseboba<br />

1944 w.). is qa<strong>da</strong>geb<strong>da</strong> eris absolutur pirvelobas, romelic<br />

axlos iyo formulasTan “eri-yvelaferia, a<strong>da</strong>miani-araferi~.<br />

eris arsebobis cneba misTvis imdenad amaRlebuli iyo, rom<br />

a<strong>da</strong>miani masSi (am eris SemadgenlobaSi) maSin Rebulob<strong>da</strong><br />

mniSvnelobas, roca is mTlianad <strong>da</strong>uTmob<strong>da</strong> Tavis Tavs nacionalur<br />

moZraobas.<br />

aseTi ideologiebi mTlianad wyvets kavSirs nacionalizmsa<br />

<strong>da</strong> demokratias Soris. nacionalizmis agresiuli forma<br />

axocirdeba SovinizmTan, (es sityva warmoiSva “nikola Sovenis~<br />

saxelisagan). aq saubaric ki ar SeiZleba erTa Soris<br />

Tanasworobaze. igulisxmeba, rom erebi bevria <strong>da</strong> yvelas Tavisi<br />

gza aqvs – erTni gaCndnen sabatonod, meoreni-<strong>da</strong>samorCileblad.<br />

Tavis ers Sovinisti Tvlis erTaderTad <strong>da</strong> ganumeoreblad<br />

_ “xalxis rCeulad~.<br />

eqspansiuri nacionalizmis kidev erT leitmotivad<br />

warmogvidgeba nacionaluri aRmavlobis (aRorZinebis) idea.<br />

erovnuli erovnuli erovnuli erovnuli erovnuli saxelmwifos saxelmwifos saxelmwifos saxelmwifos saxelmwifos momavali momavali momavali momavali momavali<br />

erovnuli saxelmwifo – es ara mxolod <strong>politikuri</strong><br />

organizaciis formaa, aramed <strong>politikuri</strong> idealicaa. pirvel<br />

SemTxvevaSi es aris <strong>da</strong>moukidebeli erToba, romelic Sekrulia<br />

92 93


erTiani moqalaqeobiT <strong>da</strong> nacionalizmiT. am mxriv igi ewinaaRmdegeba<br />

mravalnacionalur imperiebs <strong>da</strong> saxelmwifoebs.<br />

meore SemTxvevaSi es aris principi, mazinis mier Camoyalibebuli<br />

“erTi eri – erTi saxelmwifo~.<br />

XX saukunis <strong>da</strong>sasruls sul ufro xSirad <strong>da</strong>iwyes<br />

saubari, rom <strong>da</strong>srul<strong>da</strong> nacionaluri ideologiebis epoqa, imitom,<br />

rom maT savsebiT amowures Tavisi amocana _ SeeqmnaT<br />

erovnul saxelmwifoTa samyaro.<br />

TviTon istoria muSaobs amgvari saxelmwifos Seqmnaze.<br />

amgvari saxelmwifos Rirseba imaSi mdgomareobs, rom is<br />

erTdroulad aerTianebs sazogadoebas <strong>politikuri</strong> <strong>da</strong> kulturuli<br />

faqtorebiT eTnikur erTobaTa sazRvrebSi, sa<strong>da</strong>c<br />

gaerTianebulni arian saerTo warsulisa <strong>da</strong> kulturis mqone<br />

xalxi, igi am SemTxvevaSi idealurad emTxveva – moqalaqeobis<br />

sferos. amitom bevri ambobs, rom erovnul saxelmwifoTa warmoqmna<br />

Tavis droze ganpirobebuli iyo bunebrivi <strong>da</strong> kanonzomieri<br />

procesebiT, sxva sazogadoebrivi jgufi ar SeiZlebo<strong>da</strong><br />

istoriulad Camoyalibebuliyo myar politikur erTobad<br />

_ gar<strong>da</strong> erisa.<br />

ramdena<strong>da</strong>c erovnuli saxelmwifoebi ase Tu ise aris<br />

mravalgvari eTnosisa <strong>da</strong> kulturis mqone, amitomac eTnikur<br />

fonze politikis gatareba warmoadgens erovnuli saxelmwifos<br />

moduls. erovnuli saxelmwifos gare safrTxem SeiZleba<br />

miiRos sxva<strong>da</strong>sxva forma. _ es aris:<br />

_ SeiaraRebis sferoSi progresi (atomuri SeiaraReba).<br />

_ ekonomikis globalizacia – aqvs Tu ara momavali<br />

erovnul saxelmwifos, sa<strong>da</strong>c arcerTi nacionaluri mmarTveloba<br />

pasuxs ar agebs ekonomikaze?<br />

_ TviTon erovnul saxelmwifos instituti, romelic<br />

safrTxes uqmnis garemos <strong>da</strong> irRveva globaluri ekologiuri<br />

Tanasworoba.<br />

<strong>da</strong> bolos, sxva politikur organizaciebisagan, erovnuli<br />

saxelmwifoebi gansxvavdebodnen imiT, rom is aerTianeb<strong>da</strong><br />

xalxs saerTo nacionaluri kulturiT <strong>da</strong> saerTo tradiciebiT.<br />

dRes ki transnacionaluri <strong>da</strong> globaluri kulturis<br />

warmoSoba asustebs mis am <strong>da</strong>debiT mxaresac.<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

eris buneba ganisazRvreba kulturuli <strong>da</strong> <strong>politikuri</strong><br />

faqtorebis SerwymiT. kulturuli mxri<strong>da</strong>n eri warmoadgens<br />

xalxTa erTobas, <strong>da</strong>kavSirebuls saerTo religiiT, eniT, istoriiT<br />

<strong>da</strong> tradiciebiT. sabolood erebi gansazRvraven TavianT<br />

Tavs rogorc erTobas, romelic Sekrulia moqalaqeobrivi<br />

azrovnebiT <strong>da</strong> miiltvian Seqmnan an SeinarCunon saxelmwifoebrioba.<br />

nacionalizmi gvevlineba sxva<strong>da</strong>sxva <strong>politikuri</strong> <strong>da</strong><br />

kulturuli formebiT. kulturuli nacionalizmi atarebs<br />

eris ganaxlebis ideas. <strong>politikuri</strong> nacionalizmi ers xe<strong>da</strong>vs,<br />

rogorc Caketil erTobas <strong>da</strong> amitomac wina planze swevs<br />

suverenitetisa <strong>da</strong> TviTgamorkvevis ideas.<br />

zogierTi <strong>politikuri</strong> moazrovne nacionalizms Tvlis<br />

axali drois fenomenad, romelic <strong>da</strong>kavSirebulia industrializaciasa<br />

<strong>da</strong> demokratiis ganviTarebasTan. zogi mis fesvebs<br />

ukavSirebs, romlebic Camoyalibdnen jer kidev Sua saukuneeb-<br />

Si. nacionalizmi sxva<strong>da</strong>sxvagvaria. yoveli saxeobis Camoyalibebis<br />

SemTxvevaSi, mniSvnelovan rols TamaSobs istoriuli<br />

garemoeba <strong>da</strong> <strong>politikuri</strong> miznebi, romelsac isini misdevdnen.<br />

arsebobs <strong>politikuri</strong> nacionalizmis ramdenime nairsaxeoba:<br />

liberaluri nacionalizmi emyareba eris TviTgamorkvevis<br />

saerTo uflebas; konservatoruli nacionalizmi<br />

upiratesobas aniWebs patriotisms; eqspansiuri nacionalizmi<br />

aris agresiis <strong>da</strong> <strong>da</strong>myrobluri xasiaTis matarebeli; antikolonialuri<br />

nacionalizmisTvis ki <strong>da</strong>maxasiaTebelia brZola<br />

nacionaluri <strong>da</strong> socialur-ekonomikuri ganTavisuflebisaTvis.<br />

Tanamedrove polikulturalizmis filosofia ase Tu<br />

ise yovelTvis uryevs safuZvels nacionalizms. yvelaze nakleb<br />

problemas uqmnis liberalur nacionalizms, ramdena<strong>da</strong>c<br />

is xe<strong>da</strong>vs erSi ufro metad politikur, vidre kulturuleTnikur<br />

erTobas <strong>da</strong> moiTxovs, kulturaTa mravalsaxeoba ar<br />

ewinaaRmdegebodes tolerantobisa <strong>da</strong> pirovnuli Tavisuflebis<br />

principebs. konservatorebi ki kulturis mravalsaxeobaSi<br />

xe<strong>da</strong>ven erisaTvis pir<strong>da</strong>pir safrTxes, xalxTa undoblobis,<br />

mtrobisa <strong>da</strong> Zaladobis sawyiss.<br />

dRemde popularulobiT sargeblobs <strong>politikuri</strong> organizaciis<br />

ZiriTadi forma “erovnuli saxelmwifo~. is aris<br />

politikis erT-erTi mTavari birTvi. mas bevri Rirseba gaaC-<br />

94 95


nia. is aerTianebs sazogadoebas kulturulad, politikurad,<br />

eTnikurad, <strong>da</strong> aZlevs <strong>da</strong>moukideblobisa <strong>da</strong> TviTgamorkvevis<br />

uflebas.<br />

axlandel droSi erovnuli saxelmwifoebi awydebian<br />

rig problemebs. vrceldeba sxva<strong>da</strong>sxva tendenciebi, romlebsac<br />

ganapirobebs eTnikuri faqtorebi. saWiroa gamoinaxos<br />

ga<strong>da</strong>wyvetilebebi raTa Tavi <strong>da</strong>aRwion saerTaSoriso<br />

ekologiuri krizisi<strong>da</strong>n.<br />

Tavi Tavi VII<br />

VII<br />

msoflio msoflio msoflio msoflio msoflio politika<br />

politika<br />

politika<br />

politika<br />

politika<br />

me-20 saukunis <strong>da</strong>sasrulma kacobriobas <strong>da</strong>anaxa, rom<br />

msoflio, gax<strong>da</strong> erTi `globaluri sofeli~. globalizaciam<br />

srulebiT Secvala politikis adrindeli gageba <strong>da</strong> TviT<br />

<strong>politikuri</strong> urTierTobebis arsi. politikis tradiciuli<br />

aRqma `CaxlarTuli~ iyo saxelmwifosTan. swored saxelmwifo<br />

iTvlebo<strong>da</strong> politikaSi mTavar aqtorad, xolo <strong>politikuri</strong><br />

analizis centrSi saxelmwifos Semoqmedebis nacionaluri<br />

done idga. aseTi gagebi<strong>da</strong>n bunebrivad momdinareob<strong>da</strong><br />

is, rom SesaZlebelia gagvevlo mkveTri xazi sagareo <strong>da</strong><br />

saSinao politikas Soris, anu maT Soris rasac adgili hqon<strong>da</strong><br />

erovnuli saxelmwifos SigniT <strong>da</strong> rac xdebo<strong>da</strong> mis<br />

sazRvrebs gareT. am ukanasknels aanalizeb<strong>da</strong> axali <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>moukidebeli disciplina _ `saerTaSoriso urTierTobebi~.<br />

globalizaciam gaafermkrTala sazRvrebi `saSinao~ <strong>da</strong><br />

`sagareos~ Soris, kacobrioba mimarTa erTiani `globaluri<br />

sazogadoebis~ gzisken. miuxe<strong>da</strong>vad amisa erovnuli saxelmwifo<br />

kvlav mTavar aqtorad iTvleba saerTaSoriso arenaze,<br />

dRes SeuZlebelia uarvyoT isic, rom mniSvnelovnad izrdeba<br />

zeerovnuli organoebisa <strong>da</strong> transerovnuli struqturebis<br />

mniSvneloba.<br />

msoflio msoflio msoflio msoflio msoflio politikis politikis politikis politikis politikis arsi arsi arsi arsi arsi <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong><br />

ZiriTadi ZiriTadi ZiriTadi ZiriTadi ZiriTadi Teoriuli Teoriuli Teoriuli Teoriuli Teoriuli skolebi skolebi skolebi skolebi skolebi<br />

politika rom mimarTulia sazogadoebis ara marto SigniT,<br />

aramed gareTac, xalxs esmo<strong>da</strong> uZvelesi droi<strong>da</strong>n, <strong>da</strong>wyebuli<br />

im omebiTa <strong>da</strong> konfliqtebiT qalaq-saxelmwifoTa Soris, rasac<br />

adgili hqon<strong>da</strong> Zvel saberZneTSi. saerTaSoriso urTierTobebis<br />

Tanamedrove sistema warmoiSva mxolod centralizebuli<br />

saxelmwifoebis warmoSobis Semdeg XVI-XVII ss. am procesma<br />

Tavisi gamoxatuleba hpova vestfaliis SeTanxmebaSi (1948 w.),<br />

romliTac <strong>da</strong>srul<strong>da</strong> oc<strong>da</strong>aTwliani omi <strong>da</strong> evropulma saxelmwifoebma<br />

pirvelad, oficialurad aRiares saxelmwifo suverenitetis<br />

principi. mogvianebiT saxelmwifoTa erovnul sistema-<br />

Si CaerTo aSS, roca 1908 wels espaneTTan gamarjvebis Semdeg<br />

msoflio Tanamegobrobis TvalSi igi udides saxelmwifod<br />

96 97


iqca <strong>da</strong> iaponia, romelmac miiRo igive statusi 1904-1905 wlebSi<br />

ruseTTan gamarjvebiT. XIX saukunis bolos imperializmma <strong>da</strong><br />

evropulma `brZolam koloniebisaTvis~ afrikasa <strong>da</strong> aziaSi<br />

saerTaSoriso sistemas Semata namdvili msoflio.<br />

me-20 saukune gax<strong>da</strong> momswre msoflio politikis Camoyalibebisa.<br />

konfliqturi urTierTobebi <strong>da</strong> TanamSromloba<br />

saxelmwifoTa <strong>da</strong> saerTaSoriso organizaciebs Soris gavrcel<strong>da</strong><br />

mTeli msoflios masStabiT. yvelaze dramatuli saxiT<br />

es gamovlin<strong>da</strong> pirveli msoflio omis (1914-1918) meore<br />

msoflio omisa (1939-1945) <strong>da</strong> `civi omis~ (Cold War) periodSi.<br />

XX saukunis bolos naTeli gax<strong>da</strong>, rom icvlebo<strong>da</strong> <strong>politikuri</strong><br />

cxovrebis arsi. kiTxvis qveS aRmoCn<strong>da</strong> TviT saSinao<br />

<strong>da</strong> sagareo politikis aspeqtebad <strong>da</strong>yofa, ase Cveulebrivi rom<br />

iyo adre. dRes am rTuli <strong>da</strong> mravalmxrivi cvlilebebis<br />

Sesaxeb saubroben globalizaciis saxeliT.<br />

sxva<strong>da</strong>sxva tendenciebis analizisaTvis <strong>da</strong>sawyisSi aucilebelia<br />

gamovarkvioT sxva<strong>da</strong>sxva midgomebi, romelTa pozicii<strong>da</strong>nac<br />

ganixilebo<strong>da</strong> saerTaSoriso <strong>da</strong> msoflio politika. am<br />

mxriv arsebob<strong>da</strong> Semdegi ZiriTadi skolebi: idealizmi; realizmi;<br />

pluralizmi <strong>da</strong> marqsizmi.<br />

idealizmi<br />

idealizmi<br />

idealizmi<br />

idealizmi<br />

idealizmi<br />

<strong>politikuri</strong> idealizmis arsi mdgomareobs imaSi, rom<br />

igi saerTaSoriso politikas aRiqvams samarTlis moraluri<br />

faseulobebisa <strong>da</strong> normebis pozicii<strong>da</strong>n. mas naklebad ainteresebs<br />

empiriuli analizi (anu is, Tu saxelmwifoebi realurad<br />

rogor iqcevian). ufro metad normatiuli momentebis (anu<br />

is, rogor un<strong>da</strong> iqceodnen isini). analizze akeTebs aqcentirebas,<br />

amitom mas xan<strong>da</strong>xan ganixilaven rogorc utopiis saxesxvaobas.<br />

istoriis msvlelobisas SemuSavebul iqna politikis<br />

idealisturi Teoriis mravali tipi. magaliTad, Sua saukuneebSi<br />

Toma aqvineli (1224-1274) msjelob<strong>da</strong> imis Sesaxeb. Tu<br />

rac warmoadgen<strong>da</strong> `samarTliani omi~, risTvisac ganixilav<strong>da</strong><br />

mmarTvelTa moqmedebebs erTmaneTTan mimarTebaSi, zneobrivi<br />

TvalsazrisiT. igi amtkiceb<strong>da</strong>, rom omi SesaZlebelia gamarTlebuli<br />

iqnes, Tu <strong>da</strong>culia sami piroba. pirveli, pirveli, pirveli, omi un<strong>da</strong><br />

gamoacxados sruluflebianma mmarTvelma; meore, meore, meore, saqme, ris<br />

gamoc mimdinareobs omi, samarTliani un<strong>da</strong> iyos im azriT, rom<br />

misi mizani un<strong>da</strong> warmoadgendes usamarTlobis gamosworebas;<br />

mesame, mesame, aseT omSi un<strong>da</strong> eyrdnobode sikeTes <strong>da</strong> gaeqce borotebas,<br />

araviTar SemTxvevaSi ar un<strong>da</strong> miece simkacresa <strong>da</strong> sixarbes.<br />

mogvianebiT emanuel kantma SemogvTavaza msoflio<br />

mmarTvelobis proeqtis msgavsi ram. misi azriT, morali <strong>da</strong><br />

goneba erTdroulad eubneba a<strong>da</strong>mians, rom ar un<strong>da</strong> iyos omi <strong>da</strong><br />

momavalSi kacobrioba miaRwevs `saerTo samu<strong>da</strong>mo mSvidobas~.<br />

idealizmis formaTa umravlesoba Seesabameba internacionalizms,<br />

anu a<strong>da</strong>mianis saqmianoba un<strong>da</strong> moewyos sakacobrio<br />

moTxovnilebebTan SesabamisobaSi <strong>da</strong> ara marto nacionalur<br />

principebze <strong>da</strong>yrdnobiT. es Sexeduleba, Tavis mxriv,<br />

gamoxatulebas poulobs im wina<strong>da</strong>debaSi, rom xalxis cxovreba,<br />

rogorc erovnul, aseve saerTaSoriso doneze, un<strong>da</strong> moewyos<br />

harmoniisa <strong>da</strong> TanamSromlobis sawyisebze. idealizmis erTerT<br />

gavlenian formad iqca liberalizmi.<br />

yvelaze Zlier biZgs idealizmis aRorZinebisTvis warmoadgens<br />

imis gaazreba, rom samxedro <strong>da</strong>naxarjebis eskalaciis<br />

Sedegad msoflio atomuri ganadgurebis winaSe <strong>da</strong>dga, ra-<br />

Sic <strong>da</strong>savleTi <strong>da</strong> aRmosavleTi aTwleulebis manZilze ejibrebodnen<br />

erTmaneTs. warmoiSva moZraoba mSvidobisaTvis, yvelaze<br />

farTo internacionaluri filosofii<strong>da</strong>n pacifizmze _<br />

omisa <strong>da</strong> Zaladobis nebismieri formis uaryofa _ aqcentirebis<br />

Sedegad neoidealizmis principebma gamoxatuleba hpova<br />

`msoflio sazogadoebis~ koncefciaSi, romlis warmoqmna <strong>da</strong>kav-<br />

Sirebulia avstralieli diplomatisa <strong>da</strong> mecnieris jon bertonis<br />

saxelTan. `msoflio sazogadoebis~ koncefcia Tvlis,<br />

rom erovnul saxelmwifoTa suverenitetis idea <strong>da</strong>ber<strong>da</strong>, _<br />

mis adgilze modis saxelmwifoTa rTuli <strong>da</strong> urTierT<strong>da</strong>mokidebuli<br />

urTierTobebis modeli, romelsac bertonma `ablabu<strong>da</strong>~<br />

uwo<strong>da</strong>. bunebrivia, iqi<strong>da</strong>n gamomdinareob<strong>da</strong>, rom tradiciulma<br />

saerTaSoriso politikam adgili un<strong>da</strong> <strong>da</strong>uTmos saer-<br />

TaSoriso konfliqtebis mogvarebaSi araZaladobriv saSualebebs<br />

<strong>da</strong> saxelmwifoTa TanamSromlobas.<br />

realizmi<br />

realizmi<br />

realizmi<br />

realizmi<br />

realizmi<br />

realisturi tradicia, romelsac xan<strong>da</strong>xan politikur<br />

realizmsac uwodeben, Tavisuflad SeiZleba CaiTvalos uZveles<br />

<strong>Teoria</strong>d saerTaSoriso politikaSi. misi Canasaxi Sei-<br />

98 99


Zleba <strong>da</strong>vinaxoT fukididesTan peloponesis omis istoriaSi<br />

(431 w. Cv. w.aR.-mde) <strong>da</strong> sun-czis klasikur naSromSi strategiis<br />

Sesaxeb `omis xelovneba~, romelic <strong>da</strong>iwera CineTSi <strong>da</strong>axloebiT<br />

imave periodSi. <strong>politikuri</strong> realizmis sxva cnibili<br />

figurebi arian makiaveli <strong>da</strong> Tomas hobsi. magram gabatonebul<br />

paradigmad realizmi XX saukuneSi _ ori msoflio omis<br />

msvlelobis Semdeg gax<strong>da</strong>. im dros, roca idealizmi eyrdnoba<br />

saerTaSoriso urTierTobebis eTikur mxares, realizmisaTvis<br />

<strong>da</strong>maxasiaTebelia sxva speqtri _ saxelmwifoTa Zalovani politika<br />

(Power politics), sa<strong>da</strong>c saxelmwifoebi miyvebian sakuTar<br />

interesebs. misi arsiT saxelmwifo mTavaria saerTaSoriso<br />

arenaze <strong>da</strong> momavalSi suverenuli, igi imoqmedebs <strong>da</strong>moukideblad,<br />

ufro metic, nacionalizmis aRzevebiTa <strong>da</strong> eri-saxelmwifoebis<br />

SeqmniT, saxelmwifo xdeba, Sinaganad mWidrod <strong>da</strong>kav-<br />

Sirebul politikur Tanasazogadoebad, sa<strong>da</strong>c yvela emor-<br />

Cileba eris interesebs.<br />

realizmis wamyvanma Teoretikosebma emanuil kantma <strong>da</strong><br />

hans morgenTaum gaakritikes idealizmi _ internacionalizmsa<br />

<strong>da</strong> saerTaSoriso urTierTobebSi bunebrivi harmoniis arsebobasTan<br />

<strong>da</strong>kavSirebiT. mag: kari amtkiceb<strong>da</strong>, rom or msoflio<br />

oms Soris periodSi gulubryvilo imedebma saerTaSoriso<br />

samarTalze <strong>da</strong> koleqtiur usafrTxoebaze xeli SeuSala atlantikis<br />

orive mxaris politikosebs gaeazrebinaT germanuli<br />

eqspansiis safrTxe <strong>da</strong> SeeCerebinaT igi. radgan msoflio-<br />

Si ar aris imaze maRali Zalaufleba vidre suverenuli saxelmwifo,<br />

xazs usvamen realistebi, saerTaSoriso politika<br />

xorcieldeba `bunebis kanonebiT~, anu anarqiiT <strong>da</strong> aramc <strong>da</strong><br />

aramc harmoniiT. saerTaSoriso sistemis anarqiuloba ki ima-<br />

Si mdgomareobs, rom yoveli saxelmwifo fiqrobs sakuTar<br />

nacionalur interesebze, pirvel rigSi sakuTar ga<strong>da</strong>rCenasa<br />

<strong>da</strong> sakuTari teritoriuli sazRvrebis <strong>da</strong>cvaze.<br />

amis safuZvelze realistebi aqcents akeTeben Zalis<br />

rolze saerTaSoriso urTierTobebSi, Zalas ki saomar kategoriad<br />

miiCneven. saerTaSoriso anarqia maTTvis arc erT<br />

SemTxvevaSi ar aRniSnavs permanentul konfliqts <strong>da</strong> mudmiv<br />

oms. isini amtkiceben, rom konfliqtic <strong>da</strong> TanamSromlobac<br />

saxelmwifoTa Si<strong>da</strong> sistemaSi umravles SemTxvevaSi emor-<br />

Cileba ZalTa balansis logikas (balance of power).<br />

amasTan realistebi ar Tvlian, rom saerTaSoriso wesrigis<br />

SigniT namdvilad moqmedeben `bunebis kanonebi~, radgan<br />

Zalaufleba, simdidre <strong>da</strong> resursebi saxelmwifoTa Soris<br />

Tanabrad araa ganawilebuli. am sistemis mTavar monawileebs<br />

miniWebuli aqvT didi saxelmwifoebis roli (great power) (`civi<br />

omis~ wlebSi maT zesaxelmwifoebs uwodebdnen). saerTod<br />

adgili aqvs saxelmwifoTa ierarqias, romelic saerTaSoriso<br />

sistemaSi wesrigs qmnis, ramdena<strong>da</strong>c didi saxelmwifoebi ase<br />

Tu ise akontroleben <strong>da</strong>qvemdebarebul saxelmwifoebs savaWro<br />

blokebi<strong>da</strong>n. `civi omis~ wlebSi yovelive aman gamoiwvia bipolaruli<br />

msoflio wesrigis <strong>da</strong>mkvidreba, sa<strong>da</strong>c amerikasa <strong>da</strong><br />

ssrk-s Zalovan blokebs Soris winaaRmdegobebma TiTqmis mTeli<br />

msoflio moicva. realistebis mtkicebiT swored bi polarobam<br />

SeZlo mSvidobis SenarCuneba.<br />

80-ian wlebSi uoltisa <strong>da</strong> sxva Teoretikosebis zegavleniT<br />

ganviTareba pova neorealizmma, romelic igive poziciebs<br />

uWers mxars, saerTaSoriso urTierTobebSi, roca ga<strong>da</strong>mwyvet<br />

mniSvnelobas Zalas aniWebs. am mimarTulebis momxreebi msoflio<br />

procesebs xsnian ara imdenad saxelmwifoTa miznebiTa<br />

<strong>da</strong> deklaraciebiT, ramdena<strong>da</strong>c saerTaSoriso sistemis struqturuli<br />

faqtorebiT.<br />

pluralizmi<br />

pluralizmi<br />

pluralizmi<br />

pluralizmi<br />

pluralizmi<br />

pluralisturi midgoma saerTaSoriso politikisadmi<br />

<strong>da</strong>maxasiaTebelia aSS-sTvis, SeiniSneba 1960-1970-iani wlebi<strong>da</strong>n<br />

<strong>da</strong> warmoadgens erTgvar zednadebs liberalur ideebsa <strong>da</strong><br />

faseulobebze. Tavisi arsiT pluralizmi warmoadgens socialurpolitikur<br />

koncefcias, rogoricaa Zalisa <strong>da</strong> Zalauflebis<br />

gafantva konkurentul struqturebsa an jgufebSi. pluralizmi<br />

rogorc saerTaSoriso urTierTobaTa koncefcia, gamodis<br />

saxelmwifo _ `imcentruli~ modelis alternativad, romelsac<br />

eyrdnoba realizmi. bolo modelis ilustraciad gamodgeba<br />

jon bertonis mosazrebebi `biliardis magi<strong>da</strong>sTan~ <strong>da</strong>kavSirebiT.<br />

rogorc magi<strong>da</strong> burTebiT, romlebic warmoadgenen xist<br />

obieqtebs, ejaxebian erTmaneTs <strong>da</strong> amavdroulad erTmaneTs aZleven<br />

moZraobis saSualebas, realizmic mis msgavsad warmoadgens<br />

msoflio politikas. pluralizmis momxreTa azriT es srulebiT<br />

mc<strong>da</strong>ri Sexedulebaa, radgan iq ar arseboben transerovnuli<br />

aqtorebi _ transerovnuli korporaciebi <strong>da</strong> arasamTavrobo<br />

organizaciebi, ar aris saxelmwifoTa urTierT<strong>da</strong>mokidebuleba,<br />

100 101


gansakuTrebiT, ekonomikur sferoSi.<br />

amitom pluralizmi gvTavazobs `sxva<strong>da</strong>sxvagvar aqtor-<br />

Ta models~, sa<strong>da</strong>c erovnul mmarTvelTa rolTan erTad xazi<br />

aqvs gasmuli imas, rom saerTaSoriso urTierTobebi dRes<br />

yalibdeba ufro metad farTo faqtorebisa <strong>da</strong> interesTa jgufebis<br />

zegavleniT <strong>da</strong> `sagareo suverenitetis~ principi, romelzec<br />

cocxlobs realizmi, un<strong>da</strong> Seicvalos metad Tavm<strong>da</strong>bali gagebiT,<br />

moqmed struqturaTagan <strong>da</strong>moukideblad. es politikaSi<br />

iseTi struqturebis CarTvis saSualebas iZleva, rogoricaa<br />

`grinpisi~, palestinis ganTavisuflebis organizacia, korporacia<br />

`koka-kola~ <strong>da</strong> vatikani. <strong>da</strong> es CarTva xdeba gaTanabrebulad,<br />

ase vTqvaT, safrangeTisa Tu argentinis saxelmwifos-<br />

Tan. sinamdvileSi ki pluralizmi kiTxvis qveS ayenebs<br />

<strong>da</strong>moukidebel moqmed aqtorebs <strong>da</strong> Tvlis, rom msoflio politikis<br />

yvela subieqti moqmedebs Sekavebisa <strong>da</strong> urTierTgawonasworebis<br />

wredSi. swored aseTi midgomis farglebSi, `kubis<br />

krizisis~ analizisas alisonma (1971) gvaCvena, rom saxelmwifoebrivi<br />

ga<strong>da</strong>wyvetilebebi xSir SemTxvevaSi gamomdinareobs<br />

ara imdenad erovnuli interesebis `racionaluri~ Tanmimdevrobi<strong>da</strong>n,<br />

ramdena<strong>da</strong>c CinovnikTa <strong>da</strong> politikosTa biurokratiuli<br />

garemo<strong>da</strong>n.<br />

sabolood, pluralizmma misca saSualeba gaeazrebinaT<br />

saerTaSoriso urTierTobebSi iseTi tendencia, rogoricaa<br />

Zalovani politiki<strong>da</strong>n CamoSoreba. mocemuli midgomis momxreebi<br />

Tvlian, rom urTierT<strong>da</strong>mokidebul msoflioSi Tanam-<br />

Sromlobisken <strong>da</strong> integraciisken moZraoba bolos msoflio<br />

politikis mTavar magistralur RerZad iqceva.<br />

marqsizmi<br />

marqsizmi<br />

marqsizmi<br />

marqsizmi<br />

marqsizmi<br />

marqsistuli Sexedulebebi saerTaSoriso urTierTobebze<br />

gansxvavdeba sxva paradigmebisagan, <strong>da</strong> es specifika imaSi<br />

mdgomareobs, rom marqsizmi mTavar mniSvnelobas aZlevs<br />

ekonomikur Zlierebas <strong>da</strong> saerTaSoriso kapitalis Semoqmedebas.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom marqsi ZiriTa<strong>da</strong>d nacionaluri<br />

kapitalizmis struqturebiTa <strong>da</strong> ZiriTa<strong>da</strong>d burJuaziasa <strong>da</strong><br />

proletariats Soris antagonisturi urTierTobebiT iyo <strong>da</strong>kavebuli,<br />

misi naSromebi exeba saerTaSoriso urTierTobebsac _<br />

sakmarisia gavixsenoT misi koncefcia imis Sesaxeb, rom mSromeli<br />

xalxis soli<strong>da</strong>roba ar cnobs nacionalur sazRvrebs.<br />

Tanamedrove marqsistebma, anu neomarqsistebma, uaryves<br />

marqsisa <strong>da</strong> leninis klasikuri modeli. neomarqsistuli midgomis<br />

Tavisebureba mdgomareobs SemdegSi: im dros, roca<br />

klasikuri marqsizmi xazs usvams winaaRmdegobebs nacionalur<br />

`kapitalizmTa~ Soris, neomarqsistebi yuradRebas amaxvileben<br />

masze, rogor viTardebo<strong>da</strong> globaluri kapitalisturi<br />

sistema me-20 saukuneSi.<br />

am sistemis mTavar <strong>da</strong>maxasiaTebel niSans, neomarqsistebis<br />

Tanaxmad, warmoadgens klasobriv interesTa organizacia saer-<br />

TaSoriso safuZvelze _ mravalnacionaluri korporaciebis<br />

qselis saxiT.<br />

msoflio msoflio msoflio msoflio msoflio wesrigi wesrigi wesrigi wesrigi wesrigi XXI XXI XXI XXI XXI saukuneSi<br />

saukuneSi<br />

saukuneSi<br />

saukuneSi<br />

saukuneSi<br />

1989 wlis 9 noembers demonstraciebi aRmosavleT berlinSi<br />

gaimarTa berlinis kedlis <strong>da</strong>sangrevad _ es `civi<br />

omis~ mTavar simbolos warmoadgen<strong>da</strong>. 1990 wlis gazafxulze<br />

kuveitis krizisis periodSi, roca erayis agresiis winaaRmdeg<br />

Camoyalib<strong>da</strong> yvelaze farTo saerTaSoriso koalicia, aSS-is<br />

prezidentma gamoacxa<strong>da</strong> `axali msoflio wesrigi~. 1990 wlis<br />

noemberSi varSavis SeTanxmebisa <strong>da</strong> natos warmomadgenlebi<br />

Sexvdnen erTmaneTs parizSi <strong>da</strong> oficialurad gamoacxades<br />

konfrontaciis eris <strong>da</strong>sasruli. `civi omis~ wignSi ga<strong>da</strong>iSala<br />

bolo gverdi, magram <strong>da</strong>rCa kiTxvebi: rogor <strong>da</strong>iwyo `civi<br />

omi~? ram SeaCera igi <strong>da</strong> ratom ar ga<strong>da</strong>izar<strong>da</strong> namdvil omSi?<br />

<strong>da</strong> ras niSnav<strong>da</strong> misi <strong>da</strong>mTavreba: vin moigo?<br />

CvenTvis karga<strong>da</strong>a cnobili, rom iseTi rTuli istoriuli<br />

procesi, rogoricaa `civi omis~ <strong>da</strong>sawyisi <strong>da</strong> <strong>da</strong>sasruli,<br />

ar SeiZleba aixsnas romelime erTi mizezis saSualebiT.<br />

swored amitom vxvdebiT azrTa <strong>da</strong> fatebis mravalferovnebas,<br />

romelzec amjerad yuradRebas ar gavamaxvilebT. avRniSnavT<br />

mxolod imas, rom 1980-iani wlebis movlenebi momzadebuli<br />

iyo 1970-iani wlebis <strong>da</strong>Zabulobis ganmuxtvis politikis Sedegad.<br />

ganmuxtvam aiZula mxareebi ga<strong>da</strong>esinjaT Tavisi strategiuli<br />

prioritetebi. 1980-iani wlebis moZraobam mSvidobisaTvis<br />

kiTxvis qveS <strong>da</strong>ayena zesaxelmwifoebis yvela SeTanxmeba.<br />

yvelaze farTo masStabiT `civi omis~ <strong>da</strong>sasrulma<br />

gamoxatuleba ZalTa globalur balansSi hpova.<br />

102 103


XXI saukunis saerTaSoriso sistema gansxvavebuli iqneba<br />

wina periodebis saerTaSoriso sistemisagan: aq yvela saxelmwifo<br />

_ didic, <strong>da</strong> zesaxelmwifoebic icxovreben urTierT<strong>da</strong>mokidebul<br />

situaciaSi <strong>da</strong> gaizrdeba saerTaSoriso organizaciebis<br />

mniSvnelobac.<br />

globalizacia warmoadgens rTul koncefcias. miuxe<strong>da</strong>vad<br />

imisa, rom diskusia mis garSemo 1980-iani wlebi<strong>da</strong>n<br />

modis, misi gamoyenebis sfero dResdReisobiTac ar aris <strong>da</strong>dgenili,<br />

man SeiZleba aRniSnos <strong>politikuri</strong>, globaluri marketinguli<br />

strategia, kacobriobis dRevandeli <strong>da</strong> perspeqtiuli<br />

mdgomareoba, <strong>da</strong> bolos ideologiac ki.<br />

globalizacia SesaZlebelia ganvixiloT ekonomikur,<br />

kulturul <strong>da</strong> politikur ganzomilebaSi. ekonomikuri globalizaciis<br />

gagebaSi Cadebulia idea imis Sesaxeb, rom dRes<br />

arcerTi nacionaluri ekonomika ar warmoadgens kunZuls.<br />

isini didi Tu mcire saxiT CarTulni arian msoflio ekonomikaSi.<br />

komunizmis kraxma <strong>da</strong>aCqara globalizacia: globalur<br />

kapitalistur sistemas Seemata saxelmwifoTa msxvili bloki,<br />

romelic adre mis gareT rCebo<strong>da</strong>.<br />

kulturuli globalizacia qmnis pirobebs imisaTvis,<br />

rom informacia, saqoneli <strong>da</strong> imiji, warmoebuli qveynis ama Tu<br />

im nawilSi, moeqcnen erT globalur dinebaSi, romlis gar<strong>da</strong>uval<br />

Sedegs warmoadgens erebs, regionebsa <strong>da</strong> xalxs Soris<br />

kulturuli gansxvavebebis metnaklebi gawonasworeba.<br />

politikur globalizacias, pirvel rigSi, Cven vxe<strong>da</strong>vT<br />

saerTaSoriso organizaciebis mniSvnelobis zr<strong>da</strong>Si. maT Soris<br />

arsebobs klasifikacia. arsebobs transnacionaluri organizaciebi,<br />

romlebic Tavis Zalauflebas axorcielebs ara<br />

romelime saxelmwifos SigniT, aramed saxelmwifoTa Soris.<br />

aseTi organizaciebis umravlesoba meore msoflio omis Semdeg<br />

Camoyalib<strong>da</strong>, esenia: gaero, evropis ekonomikuri Tanamegobroba,<br />

evropis sabWo, msoflio banki, saerTaSoriso savaluto<br />

fondi, saerTaSoriso savaWro organizacia <strong>da</strong> a.S.<br />

globalizaciis kritikosebi, Tavis mxriv, Tvlian, rom<br />

kapitalizmi uTanasworobisa <strong>da</strong> eqspluataciis tolfasia <strong>da</strong><br />

ayalibebs siRaribisa <strong>da</strong> usamarTlobis axal formebs.<br />

globalizacia _ es msoflios urTierTkavSiris rTuli<br />

sistemaa, sa<strong>da</strong>c erT regionSi momx<strong>da</strong>ri movlena, erT regionSi<br />

miRebuli <strong>politikuri</strong> ga<strong>da</strong>wyvetileba zemoqmedebas axdens de<strong>da</strong>miwis<br />

sxva bolos mcxovreb xalxze. globalizaciis arsi mdgomar-<br />

eobs imaSi, rom <strong>da</strong>Soreba <strong>da</strong> teritorialuri sazRvrebi erebsa <strong>da</strong><br />

saxelmwifoebs Soris adrindeli urTierTobis formebs cvlis.<br />

es, erTis mxriv, ar niSnavs imas, rom yvela `lokaluri~, `nacionaluri~<br />

subieqti dRei<strong>da</strong>n emorCileba `globalur~ faqtorebs.<br />

swori iqneba Tu avRniSnavT, rom <strong>politikuri</strong> procesi Rrmavdeba<br />

<strong>da</strong> farTovdeba <strong>da</strong> adgilobrivi movlenebi nacionaluri <strong>da</strong> globaluri<br />

masStabebiT ufro metad urTierTqmedeben erTmaneTze.<br />

zogierTi Teoretikosebi globalizaciaSi iTvaliswineben<br />

TanamSromlobisa <strong>da</strong> harmoniis tendenciebs, magram arsebobs sxva<br />

mosazrebac, romlis Tanaxmad globalizaciis procesi agrZelebs<br />

axal winaaRmdegobebsa <strong>da</strong> konfliqtebs. es tendencia naTlad<br />

Cndeba saerTo nacionaluri marTvis modelis efeqturobis SemcirebaSi<br />

<strong>da</strong> regionalizaciis procesis gaZlierebaSi. vinai<strong>da</strong>n<br />

tradiciul nacionalur saxelmwifos urTuldeba usafrTxoebis<br />

uzrunvelyofa, sazogadoebis stabiluroba <strong>da</strong> ekonomikuri<br />

keTilmowyoba, es amocanebi ga<strong>da</strong>dis mezobeli <strong>da</strong> geografiulad<br />

axlomdebare saxelmwifoebTan TanamSromlobis sferoSi. amave<br />

dros urTierT<strong>da</strong>mokidebuleba globalizaciasa <strong>da</strong> regionalizacias<br />

Soris jer-jerobiT naTeli araa. SesaZlebelia, regionalizacia<br />

gavigoT rogorc pirveli nabijebi globalizaciisaken:<br />

ekonomikuri urTierT<strong>da</strong>mokidebulebis zr<strong>da</strong>. swored rom<br />

regionaluri doniT un<strong>da</strong> <strong>da</strong>iwyos regionaluri struqturebis<br />

mier xidis gadeba nacionalur saxelmwifoebsa <strong>da</strong> globalurad<br />

moqmed ZalTa Soris. meore mxriv, regionalizacia SesaZlebelia<br />

sapirispiro mimarTulebiT moqmedebdes <strong>da</strong> warmoadgendes winaaRmdegobis<br />

formas globalizaciis winaSe. yvelaze naTel istoriul<br />

precedentad SesaZlebelia gvemsaxuros Ria saerTaSoriso<br />

ekonomikuri wesrigis <strong>da</strong>cema XIX saukunis bolos. saerTaSoriso<br />

<strong>da</strong>Zabulobis, romelic gamowveuli iyo proteqcionizmis (importis<br />

SezRudva tarifebisa <strong>da</strong> kvotebis saSualebiT nacionaluri<br />

warmoebis <strong>da</strong>sacavad) Sedegad, saxelmwifoTa ekonomikurma paqrobam<br />

gamoiRo iseTi Sedegi, rogoricaa pirveli msoflio omi. ase Tu<br />

ise, ramdena<strong>da</strong>c eri ukve aRar warmoadgens im formas, romelic<br />

uzrunvelyofs ekonomikuri wesrigis ganviTarebas sazogadoeba-<br />

Si, momavalSi am amocanam, SesaZlebelia, ga<strong>da</strong>inacvlos regionebTan.<br />

regionalizaciis mamoZravebel Zalad gamodiodnen<br />

strategiuli, ekonomikuri <strong>da</strong>, SesaZlebelia, kulturuli xasia-<br />

Tis gansazRvruli faqtorebi. regionaluri organizaciebi<br />

aRmocendnen 1945 wlis Semdeg. mniSvnelovan organizaciebad<br />

104 105


iTvlebodnen nato <strong>da</strong> varSavis SeTanxmebis qveynebis organizacia.<br />

komunizmis kraxamde, 1989-1991 wlebSi nato <strong>da</strong> varSavis<br />

paqti ar iyvnen aqtiurebi. `civi omis~ <strong>da</strong>mTavrebis Semdgom<br />

nato <strong>da</strong>rCa erT-erT msxvil samxedro organizaciad regionaluri<br />

masStabiT, magram radikalurad Seicvala misi miznebi<br />

<strong>da</strong> roli. dRes nato farTovdeba, yofili varSavis xelSekrulebis<br />

qveynebi erTi meoris miyolebiT Sedian nato-Si, raTa<br />

uzrunvelyon samxedro <strong>da</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>da</strong>moukidebloba.<br />

yvelaze didi biZgi regionalizacias mainc ekonomikam<br />

misca. zogierTi regionaluri savaWro bloki, magaliTad evropis<br />

ekonomikuri kavSiri, Camoyalib<strong>da</strong> meore msoflio omis<br />

Semdeg, magram umravlesoba 1990 wli<strong>da</strong>n warmoiSva.<br />

Tavi Tavi VIII<br />

VIII<br />

qveynis qveynis qveynis qveynis qveynis Si<strong>da</strong> Si<strong>da</strong> Si<strong>da</strong> Si<strong>da</strong> Si<strong>da</strong> politika<br />

politika<br />

politika<br />

politika<br />

politika<br />

roca vlaparakobT saerTaSoriso politikaze, eri <strong>da</strong><br />

saxelmwifo warmoadgens erTian, mTlian warmonaqmns. Tumca<br />

sinamdvileSi TviToeul maTgans gaaCnia Si<strong>da</strong> struqtura,<br />

romelic, Tavis mxriv, iyofa xelisuflebis sxva<strong>da</strong>sxva safexurebad.<br />

upirveles yovlisa, Cven vxe<strong>da</strong>vT, rom yvela qveyanaSi<br />

arsebobs teritoriuli <strong>da</strong>nayofebi Tavisi Sesabamisi<br />

mmarTvelobiTi organoebiT _ centraluri (nacionaluri) <strong>da</strong><br />

agreTve yovlisSemZle regionaluri <strong>da</strong> adgilobrivi xelisuflebiT.<br />

es aris saxelmwifo konstituciis sakiTxi _ qveyana<br />

aris federaciuli federaciuli Tu unitaruli unitaruli saxelmwifo. amasTan<br />

orive SemTxvevaSi yalibdeba saxelmwifo xelisuflebis gansakuTrebuli<br />

<strong>da</strong>nawileba, romlis farglebSic warmoiqmneba<br />

urTierToba centrsa <strong>da</strong> regions Soris. ganviTarebis gansxvavebuli<br />

donis miuxe<strong>da</strong>vad, yvela Tanamedrove saxelmwifoSi<br />

moqmedebs urTierTsawinaaRmdego tendenciebi: erTi mxriv, saer-<br />

TaSoriso <strong>da</strong> sxva<strong>da</strong>sxva faqtorebis, ekonomikuri kavSirebis<br />

ganviTareba, meore mxriv, XXI s-is <strong>da</strong>sawyisisaTvis yvelgan<br />

gaZlierdnen Zalebi, romlebmac gamoiwvies eTnikuri, regionaluri<br />

<strong>da</strong> adgilobrivi politikis gamococxleba, centri<strong>da</strong>nuli<br />

ganwyoba.<br />

centralizacia centralizacia centralizacia centralizacia centralizacia Tu Tu Tu Tu Tu decentralizacia?<br />

decentralizacia?<br />

decentralizacia?<br />

decentralizacia?<br />

decentralizacia?<br />

yvela Tanamedrove saxelmwifoSi arsebobs centraluri<br />

(nacionaluri) <strong>da</strong> regionaluri (provinciuli <strong>da</strong> adgilobrivi)<br />

saxelmwifo organoebi. aseTi <strong>da</strong>yofa, pirvel rigSi,<br />

<strong>da</strong>kavSirebulia teritoriul faqtorebTan, magram principebi,<br />

romli<strong>da</strong>nac is warmoiqmneba, gansxvavebulia. ga<strong>da</strong>mwyveti mniSvneloba<br />

TviToeul SemTxvevaSi SeiZleba hqondes konstitucias,<br />

romelic gansazRvravs <strong>da</strong>mokidebulebas centrsa <strong>da</strong> regions<br />

Soris.<br />

centraluri xelisuflebis gareSe saxelmwifo, romelic<br />

awarmoebs saerTaSoriso urTierTobebs: diplomatiasa <strong>da</strong><br />

Tav<strong>da</strong>cvas, ver iarsebebs saerTaSoriso arenaze. gar<strong>da</strong> amisa,<br />

centraluri xelisuflebis monawileobis gareSe regionaluri<br />

106 107


organoebi ver SeZleben TanamSromlobas im sakiTxebSi, romlebSic<br />

maTi interesebi erTmaneTs emTxveva. yovelive es ni-<br />

Snavs, rom centraluri xelisuflebis amocanaa saxelmwifos<br />

ekonomikur cxovrebas uxelmZRvanelos <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>wyvitos saer-<br />

TaSoriso sakiTxebi.<br />

federalizmis meore Rirseba mdgomareobs imaSi, rom<br />

xelisuflebis ga<strong>da</strong>nawilebiT is qmnis zemoqmedebis <strong>da</strong> urTierTgawonasworebis<br />

sistemas, rac marTalia, yovelTvis muSaobs<br />

uflebisa <strong>da</strong> Tavisuflebis <strong>da</strong>cvis saqmeSi. rogorc Tavis<br />

droze gamoxata jeims medisonma `un<strong>da</strong> moviqceT ise, rom zogierTi<br />

a<strong>da</strong>mianis ambiciebi awonasworebdnen sxvebis ambiciebs~.<br />

federalizmis centralurma sistemebma, (mag: amerikuli,<br />

avstraliuri, kanaduri), gamoimuSaves politikosebis Semowmebis<br />

ufro sando saSualebebi, vidre unitarulma sistemebma,<br />

magram un<strong>da</strong> gavigoT, rom es sistemebi, Cafiqrebuli janmrTeli<br />

konkurenciis Sesaqmnelad, saxelmwifo organoebSi Sesa-<br />

Zlebelia aseTive warmatebiT gar<strong>da</strong>iqmnas xelisuflebis uunarobis<br />

mizeza<strong>da</strong>c. federaluri sistemis sisuste is aris, rom<br />

centraluri xelisuflebis gakontrolebis nebismieri Sesa-<br />

Zlebloba, aZnelebs sxva<strong>da</strong>sxva Tamami ekonomikuri <strong>da</strong> socialuri<br />

programis ganxorcielebas. ase mag.: ruzveltis `axali<br />

kursi~ aSS-Si mniSvnelovnad <strong>da</strong>zaral<strong>da</strong> umaRlesi sasamarTlos<br />

poziciis gamo, romelic <strong>da</strong>dga Statebis <strong>da</strong>sacavad<br />

federaluri xelisuflebisagan. 1980-ian wlebSi ronald reiganma<br />

mizanmimarTulad gamoiyena federalizmi iaraRad `didi~<br />

xelisuflebis winaaRmdeg <strong>da</strong> socialuri <strong>da</strong>xmarebis gasawevad<br />

ekonomikurad CamorCenili mosaxleobisadmi. `axali federalizmis~<br />

lozungis qveS reigani Seeca<strong>da</strong> Seemcirebina socialuri<br />

<strong>da</strong>naxarjebis zr<strong>da</strong>. pasuxismgebloba federaluri<br />

xelisuflebis nacvlad <strong>da</strong>akisra susti Statebis xelisuflebas.<br />

maSasa<strong>da</strong>me, federalizmi uzrunvelyof<strong>da</strong> institucionalur<br />

meqanizms, romelic SesaZlebels xdi<strong>da</strong> sazogadoebaSi<br />

erToba yvela <strong>da</strong> yvelanair Si<strong>da</strong> gansxvavebebs Soris. un<strong>da</strong><br />

iTqvas, rom am <strong>da</strong>mokidebulebiT is gamodgeba mxolod mcirericxovani<br />

<strong>da</strong> mravaleTnikuri regionebisTvis, am SemTxvevaSi<br />

is Seucvlelia. amerikuli federalizmis ZiriTadi mniSvnelobaa<br />

ara is, rom Tav<strong>da</strong>pirvelad akavSireb<strong>da</strong> 13 Stats, aramed is,<br />

rom man misca qveyanas institucionaluri meqanizmis problemebis<br />

gafarToebis SesaZlebloba, rac gamowveuli iyo emigraciis<br />

gazrdiT XIX s-is Sua xanebSi.<br />

saxelmwifoebriv saqmianobaSi, kerZod, saSinao politikaSi,<br />

ga<strong>da</strong>mwyveti mniSvneloba eniWeba nacionalur erTobas,<br />

romelic un<strong>da</strong> uzrunvelyos Zlierma centralurma xelisuflebam.<br />

misi amocanaa Tanabaruflebianobisa <strong>da</strong> Tanasworobis<br />

miRweva, ekonomikuri ganviTarebis ganxorcieleba <strong>da</strong> sxva.<br />

erT-erTi mniSvnelovani sakiTxia centrisa <strong>da</strong> regionis<br />

<strong>da</strong>mokidebuleba. aq ZiriTad rols TamaSobs saxelmwifos<br />

konstituciuri sistema, romelic gvaZlevs centrsa <strong>da</strong> regions<br />

Soris <strong>da</strong>mokidebulebis saerTo sqemas.<br />

Tanamedrove msoflioSi teritorialuri mowyobis ramdenime<br />

ZiriTadi modelia cnobili, maT Soris unitaruli,<br />

unitaruli,<br />

federaciuli<br />

federaciuli federaciuli <strong>da</strong> konfederaciuli.<br />

konfederaciuli.<br />

konfederaciuli.<br />

nacionalur saxelmwifoTa doneze konfederaciaTa magaliTebi<br />

iSviaTia. Tavis droze konfederaciuli iyo aSS-Si.<br />

yvelaze cnobili Tanamedrove konfederaciebs Soris aris<br />

<strong>da</strong>moukidebel saxelmwifoTa Tanamegobroba (d.s.T.), sai<strong>da</strong>nac<br />

gamovi<strong>da</strong> saqarTvelo 2008 wels.<br />

federaciuli federaciuli federaciuli federaciuli federaciuli sistemebi<br />

sistemebi<br />

sistemebi<br />

sistemebi<br />

sistemebi<br />

mmarTvelobis federaciuli sistemebi tipuria Tanamedrove<br />

msofliosaTvis. de<strong>da</strong>miwis mosaxleobis 1/3 cxovrobs<br />

federaciul saxelmwifoSi. maT Sorisaa aSS, brazilia, avstralia,<br />

pakistani, meqsika, Sveicaria, nigeria, malaizia, kana<strong>da</strong>,<br />

ruseTi <strong>da</strong> a.S. Tumca msoflioSi ar arsebobs ori absoluturad<br />

erTnairi federacia. yvelas aqvs saerTo _ suvereniteti,<br />

gayofili centralur <strong>da</strong> periferiul institutebs Soris.<br />

es niSnavs, rom ukidures SemTxvevaSi Teoriulad mainc arc<br />

erT mmarTvelobis sistemis dones ar SeuZlia gavlena moaxdinos<br />

meores mmarTvelobaze. am azriT, federacia gamodis<br />

Sualeduri formiT politikur sazogadoebaSi, raRac saSualo<br />

konfederaciasa (romlis suvereniteti gamodis periferiuli<br />

institutebisagan) <strong>da</strong> unitarul saxelmwifoebs Soris<br />

(romelSic mTeli Zalaufleba ekuTvnis periferiul regionalur<br />

institutebs).<br />

federaciuli sistemebi warmoadgenen mTel rig kompromisebs<br />

qveynis erTianobis principebsa <strong>da</strong> regionalur<br />

mravalferovnebebs Soris, aseve efeqtur centralur xelisuflebasa<br />

<strong>da</strong> momxmarebels Soris.<br />

108 109


Tu ga<strong>da</strong>vxe<strong>da</strong>vT Tanamedrove federaciebs (an federaciuli<br />

principis saxelmwifoebs), <strong>da</strong>vinaxavT, rom maT bevri<br />

saerTo aqvT, sai<strong>da</strong>nac SeiZleba <strong>da</strong>vaskvnaT, rom isini TiTqos<br />

am formas esa<strong>da</strong>gebian.<br />

1. maTi msgavseba Cven SegviZlia moviZioT maTive istoriebSi.<br />

ufro xSirad isini yalibdebian ukve arsebul erTian<br />

politikur sazogadoebad, romelTac amave dros surT Seinar-<br />

Cunon sakuTari TviTmyofadoba, xan<strong>da</strong>xan avtonomiac. amis magaliTia<br />

msoflioSi pirveli federaciuli saxelmwifo _ aSS,<br />

Tumca inglisis yofili 13 kolonia amerikaSi sakmaod male<br />

<strong>da</strong>rCa ukmayofilo konfederaciul sistemaSi urTierT<strong>da</strong>mokidebulebiT.<br />

TviToeuli maTgani ukve iyo <strong>politikuri</strong> tradiciis<br />

matarebeli, isini iswrafodnen ufro axali centralizebuli<br />

<strong>da</strong>mokidebulebisken. mag: iseTi yofili privilegirebuli<br />

teritoriebi, rogoricaa rod-ailendi <strong>da</strong> konnektikuti, jer<br />

kidev koloniebis dros flobdnen sakmaod farTo politikur<br />

Tavisuflebas, xolo <strong>da</strong>moukideblobis mopovebis Semdeg isini<br />

agrZelebdnen kolonialuri muxlebis gamoyenebas konstituciis<br />

saxiT.<br />

1787 w. filadelfiis konstituciis konvenciasa <strong>da</strong><br />

aSS-s konstituciis ratifikaciisaTvis gamarTul debatebSi<br />

gamoCn<strong>da</strong> Zlieri erovnuli saxelmwifos Camoyalibebisadmi<br />

yofili koloniebis uaryofiTi <strong>da</strong>mokidebuleba. `nacionalisturi<br />

pozicia~ ratifikaciis sasargeblod Camoyalibebuli<br />

iqna statiebSi, romlebic <strong>da</strong>beWdili iyo krebulSi `federalisti~.<br />

misi avtorebi iyvnen aleqsandre hemiltoni, jeims<br />

medisoni <strong>da</strong> jon jei, romlebic beW<strong>da</strong>vdnen koleqtiuri fsevdonimiT<br />

`publiusi~, isini moiTxovdnen Zlieri centraluri<br />

xelisuflebis Camoyalibebas, romelic xels Seuwyob<strong>da</strong> aseve<br />

Statebisa <strong>da</strong> xalxis Tavisuflebas. konstitucia ratificirebuli<br />

iqna 1789 w., mas Semdeg, roca miRebuli iqna bili<br />

uflebaTa Sesaxeb <strong>da</strong> konstituciis meaTe Sesworeba, anu roca<br />

Camoyalib<strong>da</strong> imis garantia, rom Zalaufleba oficialurad ki<br />

ar ga<strong>da</strong>ecema federalur xelisuflebas, aramed `<strong>da</strong>rCebaT Sesabamisad<br />

Statebs <strong>da</strong> xalxs~. es gax<strong>da</strong> amerikuli federalizmis<br />

konstituciuri safuZveli, aseTive suraTs Cven vxe<strong>da</strong>vT<br />

germaniis gaerTianebaSi 1871 w. ZiriTad rols aq TamaSob<strong>da</strong><br />

prusia, magram swored federaciuli idea <strong>da</strong>exmara mas ganemuxta<br />

is saSiSroeba, romelsac <strong>da</strong>narCeni 38 saxelmwifo, romlebic<br />

uxsovari droi<strong>da</strong>n mieCvien <strong>da</strong>moukideblobas, ganic-<br />

didnen centralizaciis win. es regionaluri avtonomiis<br />

tradicia droebiT iqna Sewyvetili nacistebis mier <strong>da</strong> <strong>da</strong>mtkic<strong>da</strong><br />

federaciuli germaniis respublikis konstituciaSi<br />

1949 w. es dokumenti aniWebs uflebas 11 germanul miwas Seqmnas<br />

sakuTari konstitucia (germaniis gaerTianebis Semdeg es<br />

ricxvi gadid<strong>da</strong> 16-mde).<br />

2. federaciis Camoyalibebaze imoqme<strong>da</strong> iseTma faqtorebma,<br />

rogorebicaa gare<strong>da</strong>n muqara <strong>da</strong> axali saxelmwifoebis swrafva<br />

saerTaSoriso saqmeebSi mniSvnelovani rolis Sesasruleblad.<br />

patara, strategiulad <strong>da</strong>ucvel saxelmwifoebs msxvil<br />

politikur gaerTianebebSi Sesvlis seriozuli mizezi aqvT.<br />

Tavisuflebis mopovebis Semdeg amerikis Statebma imedgacrueba<br />

ganicades `konfederaciis statusis~ gamo, romelic ar<br />

aZlev<strong>da</strong> maT saSualebas Sesabamis diplomatiur doneze <strong>da</strong>edoT<br />

xelSekrulebebi, Sesuliyvnen kavSirebSi <strong>da</strong> a.S. germanuli<br />

saxelmwifoebis mzadyofna XIX s-Si SeeqmnaT federaluri<br />

kavSiri <strong>da</strong> Seguebodnen qveynis gaprusebas didi qveynebis<br />

winaaRmdegobebiT _ gansakuTrebiT avstriisa <strong>da</strong> safrangeTi<strong>da</strong>n<br />

mosalodneli agresiiT aixsneba. aseve federaciuli evropisken<br />

mimarTuli moZraoba, <strong>da</strong>wyebuli 1952 w. <strong>da</strong>arsebuli<br />

qvanaxSirisa <strong>da</strong> foladis evropuli ekonomiuri gaerTianebiT<br />

(EOYC) <strong>da</strong> 1957 w. Camoyalibebuli evropuli ekonomikuri gaer-<br />

Tianeba, aixsneba sabWoTa agresiiTa <strong>da</strong> evropis gavlenis<br />

gazrdiT orpolarul Zalad gayofil msoflioSi.<br />

3. qveynebis qveynebis geografiuli geografiuli sidide. sidide. SemTxveviTi araa,<br />

rom federaluri mowyobisaken miiswrafodnen teritoriulad<br />

didi saxelmwifoebi: aSS, kana<strong>da</strong> (federacia gax<strong>da</strong> 1867 w),<br />

brazilia (1891), avstralia (1901), meqsika (1917) <strong>da</strong> indoeTi (1947<br />

w.). saqme imaSia, rom didi teritoriebis mqone qveynebs unitarul<br />

sistemebSi Zalian uWirT SeinarCunon centrisken mimarTuli<br />

tendenciebi, gamomdinare sazogadoebis kulturuli<br />

mravalferovnebi<strong>da</strong>n <strong>da</strong> Rrmad fesvebgadgmuli adgilobrivi<br />

tradiciebi<strong>da</strong>n. maSasa<strong>da</strong>me, federalizmis xelisSemwyobi saboloo<br />

faqtori, esaa kulturuli <strong>da</strong> eTnikuri sazogadoebis<br />

araerTgvarovneba: federalizmi am SemTxvevaSi ga<strong>da</strong>iqceva<br />

Tavisebur institucionalur pasuxad. mag: kanadis aTobiT<br />

provincias axasiaTebs ara marto regionaluri tradiciebi,<br />

agreTve enobrivi <strong>da</strong> kulturuli gansxvavebebi inglisurenovan<br />

<strong>da</strong> frangulenovan mosaxleobebs Soris. indoeTSi arsebuli<br />

25 Statis TviTmmarTveloba <strong>da</strong>kavSirebulia pirvel rig-<br />

110 111


Si eniT, magram penjabisa <strong>da</strong> qaSmiris StatSi did rols<br />

TamaSobs regionuli faqtori. aseTive principiTaa Camoyalibebuli<br />

nigeriis konstitucia, romelic Sedgeba 19 Statisgan,<br />

igi iTvaliswinebs religiur <strong>da</strong> Temur gansxvavebebs, aseve<br />

CrdiloeTis <strong>da</strong> samxreTis Taviseburebebs.<br />

federalizmis federalizmis federalizmis federalizmis federalizmis niSnebi niSnebi niSnebi niSnebi niSnebi<br />

yoveli federaciuli sistema unikaluria: TiToeul<br />

maTganSi yalibdeba Taviseburi <strong>da</strong>mokidebuleba federalur<br />

xelisuflebasa <strong>da</strong> Statis xelisuflebas Soris, rac ganisazRvreba<br />

ara marto qveynis konstituciiT, aramed <strong>politikuri</strong>,<br />

iuridiuli, geografiuli, kulturuli <strong>da</strong> socialuri<br />

pirobebiT, romelsac adgili aqvs TviToeul SemTxvevaSi. zogjer<br />

qveyanaSi Seqmnili partiuli sistema ara nakleb gamosaxavs<br />

centrisa <strong>da</strong> regionis <strong>da</strong>mokidebulebas, vidre Zalauflebis<br />

konstituciuri ganawileba saxelmwifo mmarTvelobis doneebs<br />

Soris. mag: ssr kavSiris federaciuli sistema, romlis konstitucia,<br />

aSS-sgan gansxvavebiT, fiqtiurad iTvaliswineb<strong>da</strong><br />

TiToeuli respublikis uflebas gamoyofaze, iyo mkacrad centralizebuli<br />

komunisturi partiis xazis Sedegi. msgavsi<br />

situaciaa meqsikaSi, sa<strong>da</strong>c institucionalur-revoluciuri<br />

partiis gabatonebuli mdgomareoba ewinaaRmdegebo<strong>da</strong> federaciul<br />

sistemas, Seqmnils amerikuli modeliT. meore mxriv, Cven<br />

vxe<strong>da</strong>vT, rom aSS-Si, kana<strong>da</strong>Si, avstraliasa <strong>da</strong> indoeTSi decentralizebuli<br />

partiuli sistemebi piriqiT, aZliereben Statebis<br />

<strong>da</strong> regionaluri mTavrobis politikur TviTmyofadobas.<br />

federaciis konkretuli xasiaTi <strong>da</strong>mokidebulia imaze,<br />

arsebobs Tu ara `xelisuflebis gayofis~ sistemaSi aRmasrulebeli<br />

(executive) <strong>da</strong> sakanonmdeblo (legistative) Stoebi (es<br />

yvelaze tipiurad gamoxatulia aSS saprezidento sistemaSi)<br />

an masze <strong>da</strong>fuZnebuli saparlamento sistema, sa<strong>da</strong>c saSemsruleblo<br />

<strong>da</strong> sakanonmdeblo xelisufleba `mTlianad SeduRebulia~.<br />

saqme imaSia, rom pirveli modeli gvTavazobs, rom xelisufleba<br />

saxelmwifoSi iyofodes ara mxolod funqcionaluri,<br />

aramed teritorialuri xaziTac, ris Sedegad mTavrobis<br />

or dones Soris yalibdeba mravali Sexebis wertili. warmoiSoba<br />

rTuli <strong>da</strong>mokidebuleba centraluri <strong>da</strong> adgilobrivi<br />

xelisuflebis doneebs Soris, risi magaliTicaa amerikuli<br />

<strong>da</strong> Sveicariuli sistemebi. parlamentaruli sistema warmoSobs<br />

e.w. `saSemsruleblo federalizms~, romelSic federalizmis<br />

gawonasworebas ZiriTa<strong>da</strong>d xels uwyobs <strong>da</strong>mokidebuleba saSemsruleblo<br />

organoebs Soris mTel qveyanaSi. amis magaliTebia<br />

kana<strong>da</strong> <strong>da</strong> avstralia.<br />

gansxvavebebis miuxe<strong>da</strong>vad TiTqmis yvela federaciul<br />

sistemas axasiaTebs Semdegi saerTo Tvisebebi:<br />

ori, ori, Se<strong>da</strong>rebiT Se<strong>da</strong>rebiT <strong>da</strong>moukidebeli, <strong>da</strong>moukidebeli, <strong>da</strong>moukidebeli, mmarTvelobis mmarTvelobis done.<br />

done.<br />

federaciul sistemebSi xelisuflebis centraluri prerogativa<br />

(federaciuli done) <strong>da</strong> regionaluri xelisufleba<br />

(Statis an nebismieri warmonaqmnis done) isea gansazRvruli,<br />

rom gamoricxulia erTi donis mier meore donis uflebebSi<br />

Careva. TiToeul maTgans, Tumca sxva<strong>da</strong>sxva moculobiT, Tavisi<br />

sakanonmdeblo <strong>da</strong> saSemsruleblo saxelmwifo organoebi, ga<strong>da</strong>saxadebis<br />

ga<strong>da</strong>xdis SesaZlebloba <strong>da</strong> <strong>da</strong>fiqsirebuli <strong>da</strong>moukidebloba<br />

gaaCniaT. ra Tqma un<strong>da</strong>, sxva<strong>da</strong>sxva qveyanaSi TiTeuli<br />

mmarTvelobis done <strong>da</strong> maTi erTmaneTze zegavlenis SesaZlebloba<br />

sx<strong>da</strong>sxvanairad yalibdeba. mag: germaniaSi <strong>da</strong> avstriaSi<br />

moqmedebs sistema `administraciuli~ federalizmi, sa<strong>da</strong>c centraluri<br />

xelisufleba politikis ZiriTad sakiTxebs wyvets,<br />

regionaluri xelisufleba ki pasuxismgebelia ga<strong>da</strong>wyvetilebis<br />

Sesrulebaze konkretul momentSi.<br />

federaciul sistemebSi TiToeuli saxelmwifo donis<br />

mmarTvelobis uflebebi <strong>da</strong> movaleobebi iuridiula<strong>da</strong>a ganmtkicebuli,<br />

anu, werilobiTi konstituciiT. amitom centrsa <strong>da</strong><br />

regions Soris <strong>da</strong>mokidebuleba reglamentirebulia. TiToeuli<br />

donis <strong>da</strong>moukidebloba imiTaa garantirebuli, rom arc erT<br />

maTgans ar SeuZlia calmxrivad konstituciis Secvla; aSS-Si<br />

konstituciaSi cvlilebebis Sesatanad saWiroa orive palatis<br />

organoebis mxar<strong>da</strong>Wera. avstraliasa <strong>da</strong> SveicariaSi konstituciaSi<br />

SesworebisaTvis saWiroa referendumiT <strong>da</strong>mtkiceba.<br />

aRmasrulebel aRmasrulebel xelisuflebas xelisuflebas warmoadgens warmoadgens saxelmwifo<br />

mmarTvelobis Sto, romelic pasuxismgebelia erovnuli<br />

kanonmdeblobis Sesrulebaze <strong>da</strong> nacionaluri politikis gatarebaze.<br />

sakanonmdeblo sakanonmdeblo sakanonmdeblo xelisufleba xelisufleba aris saxelmwifo<br />

mmarTvelobis Sto, romelsac aqvs kanonmdeblobis gansakuTrebuli<br />

uflebebi <strong>da</strong> pasuxismgebelia konstituciiT gansazRvrul<br />

wesrigsa <strong>da</strong> kanonze.<br />

112 113


federalizmis federalizmis federalizmis federalizmis federalizmis Zlieri Zlieri Zlieri Zlieri Zlieri <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> susti susti susti susti susti mxareebi mxareebi mxareebi mxareebi mxareebi<br />

unitaruli sistemebisagan gansxvavebiT federalizmisaTvis<br />

<strong>da</strong>maxasiaTebelia is, rom konstitucia uzrunvelyofs<br />

adgilobrivi <strong>da</strong> regionaluri xmebis interesebis <strong>da</strong>cvas.<br />

Statebs <strong>da</strong> provinciebs gaaCniaT mravali <strong>da</strong>moukidebeli ufleba<br />

<strong>da</strong>, ase Tu ise, yovelTvis warmodgenilni arian centraluri<br />

xelisuflebiT, Tumca federalur sistemebSi Statebsa <strong>da</strong><br />

provinciebs aqvT gansazRvruli uflebebi.<br />

amerikuli sistema Tavi<strong>da</strong>n moqmedeb<strong>da</strong> `ormagi federalizmis~<br />

principiT, romlis drosac federaluri xelisuflebis<br />

politikis sfero StatebSi mkacrad iyo gansazRvruli.<br />

XIX s-is bolosTvis am sistemam adgili <strong>da</strong>uTmo e.w.<br />

`kooperaciul federalizms~ _ sistemas, romlis drosac centri<br />

mxars uWers Statebs <strong>da</strong> ufro patara administraciul<br />

erTeulebs <strong>da</strong> sxva<strong>da</strong>sxvagvari `dotaciebiTa~ <strong>da</strong> <strong>da</strong>xmarebebiT<br />

isini ufro <strong>da</strong>moukidebeli xdebian xelisuflebisagan,<br />

gansakuTrebiT 1930 wli<strong>da</strong>n, roca `axali kursis~ CarCoebSi<br />

gamoCndnen sxva<strong>da</strong>sxvanairi ekonomikuri <strong>da</strong> socialuri programebi.<br />

federalizmis <strong>da</strong>debiTi mxarea is, rom xelisuflebis<br />

ga<strong>da</strong>nawilebiT is qmnis urTierTgawonasworebis sistemas.<br />

rogorc jeims medisoni acxadeb<strong>da</strong>: `un<strong>da</strong> moviqceT ise, rom<br />

zogierTi a<strong>da</strong>mianis ambiciebi awonasworebdnen sxvebis ambiciebs~.<br />

amasTan federalur sistemas axasiaTebs sisusteebic,<br />

romlebic vlindebian centraluri xelisuflebis mxri<strong>da</strong>n<br />

kontrolis gatarebisas, rac aZnelebs sxva<strong>da</strong>sxva Tamami<br />

ekonomikuri <strong>da</strong> socialuri programebis ganxorcielebas. mag.<br />

gasuli saukunis 80-ian wlebSi ronald reiganma mizanmimarTulad<br />

gamoiyena federalizmi iaraRad `didi~ xelisuflebis<br />

winaaRmdeg. `axali federalizmis~ lozungis qveS reigani<br />

Seeca<strong>da</strong> Seemcirebina socialuri <strong>da</strong>naxarjebis zr<strong>da</strong>. pasuxismgebloba<br />

<strong>da</strong>ekisra susti Statebis xelisuflebas federaluri<br />

xelisuflebis nacvlad.<br />

federalizmTan <strong>da</strong>kavSirebulia sxva saSiSroebebic:<br />

xelisuflebis gayofis SemTxvevaSi SeiZleba warmoiSvas centri<strong>da</strong>nuli<br />

Zalebi, rac iwvevs saxelmwifos <strong>da</strong>nawevrebas. Teoretikosebi<br />

amtkiceben, rom federaciuli sistemebi aramdgra-<br />

dia Sinagani bunebi<strong>da</strong>n gamomdinare. is ga<strong>da</strong>xrilia an centralizaciisken,<br />

rasac mivyavarT unitarizmamde, an decentralizaciisken,<br />

rac SemdgomSi un<strong>da</strong> gamoixatos qveynis <strong>da</strong>nawevrebiT.<br />

amis magaliTia kanadis federalizmi. aq federaciuli<br />

sistemis mizani iyo <strong>politikuri</strong> kavSiris Seqmna, romelic<br />

SesaZlebels xdi<strong>da</strong> inglisurenovani <strong>da</strong> frangulenovani mosaxleobis<br />

mSvid Tanacxovrebas, magram es c<strong>da</strong> uiRblo gamodga.<br />

amis sapasuxod frangulenovani kvebeki 1980 wli<strong>da</strong>n aRdga im<br />

magiuri formulis saZebnelad, romelic sabolood ga<strong>da</strong>wyvet<strong>da</strong><br />

kvebekis sakiTxs kanadis federaciis monawileobaSi. 1987 w.<br />

miRweuli xelSekrulebiT kvebekma miiRo gansakuTrebuli statusi<br />

federaciaSi, magram sami wlis Semdeg mox<strong>da</strong> gamosvlebi<br />

`asimetriuli federalizmis~ principis winaaRmdeg. kvebekma<br />

moiTxova avtonomiis maRali done, raSic inglisurenovanma<br />

frangebma <strong>da</strong>inaxes qveynis erTianobis saSiSroeba. 1995 wlis<br />

referendumze kvebekis mosaxleobam mcire upiratesobiT uari<br />

Tqva kanadi<strong>da</strong>n mTlianad gamoyofis variantze, rasac moiTxov<strong>da</strong><br />

<strong>da</strong> moiTxovs kvebekis separatistuli partia.<br />

unitarizmi<br />

unitarizmi<br />

unitarizmi<br />

unitarizmi<br />

unitarizmi<br />

Tanamedrove saxelmwifoebis umravlesobas aqvs unitaruli<br />

mmarTvelobis sistema, romelSic suverenitetis matareblad<br />

warmogvidgeba saerTo erovnuli masStabis <strong>da</strong> mniSvnelobis<br />

mqone erTi instututi. Teoriulad mainc qveynis<br />

umaRles sakanonmdeblo xelisuflebas SeuZlia miiRos <strong>da</strong><br />

Secvalos nebismieri kanoni. misi uflebebi ar Semoifargleba<br />

romelime kodificirebuli an <strong>da</strong>werili konstituciiT;<br />

mis mier miRebuli kanonebi prioritetulia yvelanair kanonebTan<br />

<strong>da</strong>mokidebulebaSi inglissa <strong>da</strong> SotlandiaSi.<br />

radganac konstituciur Zalauflebas unitarul sistemaSi<br />

flobs centri, mmarTvelobis nebismieri sxva sistema<br />

periferiuli an adgilobrivi SeTanxmebulia centrTan.<br />

magram praqtikaSi <strong>da</strong>mokidebuleba centrsa <strong>da</strong> regions<br />

Soris unitarul sistemebSi naklebad rTulia, vidre federaciul-<br />

Si. aq centri ga<strong>da</strong>scems Tavis uflebamosilebas, rac centrsa <strong>da</strong><br />

regions Soris <strong>da</strong>mokidebulebas aZlevs specifikur xasiaTs.<br />

114 115


adgilobrivi adgilobrivi adgilobrivi adgilobrivi adgilobrivi xelisufleba<br />

xelisufleba<br />

xelisufleba<br />

xelisufleba<br />

xelisufleba<br />

adgilobrivi xelisufleba mTlianad eqvemdebareba<br />

centralur xelisuflebas, federalur sistemaSi ki Statsa<br />

<strong>da</strong> olqs. aSS-Si arsebobs 86 aTasi adgilobrivi xelisuflebis<br />

organo, romlebSic <strong>da</strong>kavebulia 11 milioni a<strong>da</strong>miani. 8<br />

milioni a<strong>da</strong>miani ki muSaobs federaluri centrisa <strong>da</strong> Statebis<br />

organoebSi. adgilobrivi mmarTvelobis statusi konstituciurad<br />

maRalia <strong>da</strong> adgilebze arCeuli politikosebi floben<br />

gansakuTrebul legitimurobas.<br />

<strong>politikuri</strong> kulturis Camoyalibebuli partiuli xasiaTi<br />

sul ufro `politizirebuls~ xdis sazogadoebriv cxovrebas<br />

adgilebze, miT umetes Tu adgilebze aqtiurad moqmedebs<br />

erovnuli partia.<br />

amasTan qveyanaSi decentralizaciis sxva<strong>da</strong>sxva done<br />

aRiniSneba. mag. did britaneTs tradiciulad aqvs adgilobrivi<br />

mmarTvelobis Se<strong>da</strong>rebiT decentralizebuli sistema, sa<strong>da</strong>c<br />

xelisufleba adgilebze flobs sakmaod farTo Tavisuflebas.<br />

1982-1986 wlebSi safrangeTSi amoqmed<strong>da</strong> decentralizaciis<br />

<strong>politikuri</strong> programa, aqamde safrangeTSi upiratesobas<br />

flob<strong>da</strong> mkacri administraciuli kontrolis sistema,<br />

romelsac axorcielebdnen ZiriTa<strong>da</strong>d prefeqtebi 96 frangul<br />

departamentSi, ris gamo es sistema Zalian waagav<strong>da</strong> brZanebas<br />

zemo<strong>da</strong>n _ qvemoT.<br />

regionaluri mmarTvelobis reformam gaafarTova adgilobrivi<br />

administraciis uflebamosilebanic. prefeqtebi Seicvalnen<br />

adgilze arCeuli prezidentis komisrebiT, romlebic<br />

ZiriTa<strong>da</strong>d ekonomikuri <strong>da</strong>gegmarebis problemebs wyveten.<br />

aRniSnuli reformebis saerTo mizani iyo safrangeTSi<br />

SeeqmnaT yvelaze decentralizebuli saxelmwifo struqtura,<br />

romelic saTaves 1789 wlis revoluciis Semdgomi periodi<strong>da</strong>n<br />

iReb<strong>da</strong>.<br />

devolucia devolucia devolucia devolucia devolucia (uflebamosilebis (uflebamosilebis (uflebamosilebis (uflebamosilebis (uflebamosilebis ga<strong>da</strong>cema)<br />

ga<strong>da</strong>cema)<br />

ga<strong>da</strong>cema)<br />

ga<strong>da</strong>cema)<br />

ga<strong>da</strong>cema)<br />

devolucia aris zemdgomTan <strong>da</strong>qvemdebarebuli institutebisadmi<br />

uflebamosilebis ga<strong>da</strong>cema unitarul saxelmwifoSi,<br />

ise rom ar gar<strong>da</strong>iqmnas federaciad.<br />

istoriulad yvelaze adre devolucia <strong>da</strong>iwyo espaneT-<br />

Si, romelic 1570 wli<strong>da</strong>n unitaruli saxelmwifo iyo. amasTan<br />

erTad espaneTi 50 provinciad iyo <strong>da</strong>yofili, romlebic ama Tu<br />

im donis xarisxis TviTmmarTvelobas flobdnen.<br />

general frankos Semdeg espaneTSi <strong>da</strong>iwyo yvelaze farTo<br />

demokratiuli procesi, romlis farglebSi Semdgomi ganvi-<br />

Tareba hpova devoluciam: 1979 w. avtonomiis ufleba moipova<br />

17-ma teritoriam. regionaluri mmarTvelobis axali kursis<br />

safuZvlad iqca sakanonmdeblo kreba, romelsac mieniWa didi<br />

uflebamosileba adgilobriv politikaSi. reforma ganxorciel<strong>da</strong><br />

katalonielebis moTxovnis sapasuxod <strong>da</strong> baskebis<br />

qveynisaTvis avtonomiis misaniWeblad, Tumca miuxe<strong>da</strong>vad amisa,<br />

amas mohyva separatistuli moZraobis (eta) gafarToeba.<br />

amave dros devolucia mimdinareob<strong>da</strong> safrangeTSi, sa<strong>da</strong>c<br />

mTavroba Seeca<strong>da</strong> ga<strong>da</strong>ewyvita nacionaluri <strong>da</strong> regionaluri<br />

umciresobebis problemebi (britania <strong>da</strong> akvitania),<br />

romlebsac zogan ukve miRebuli hqon<strong>da</strong> eTnikuri nacionalizmis<br />

forma. 1982 wels 22 regionaluri organo gar<strong>da</strong>iqmna<br />

srulfasovan regionalur xelisuflebad, romlis saTaveSi<br />

moeqca pir<strong>da</strong>piri xmis micemis uflebiT arCeuli kavSiri.<br />

amavdroulad gansakuTrebuli statusi _ `koleqtiuri<br />

teritoriis~ farTo TviTmmarTvelobiT mieniWa korsikas, sa<strong>da</strong>c<br />

agor<strong>da</strong> adgilobrivi separatizmis <strong>da</strong> terorizmis talRa.<br />

mTlianad evropis kontinentze decentralizaciis tendenciebma<br />

imZlavra <strong>da</strong> 1980 w. warmoiSva idea `regionebis evropa~.<br />

amavdroulad regionuli <strong>da</strong> provinciuli mmarTveloba far-<br />

Tod iyenebs SesaZleblobas miiRos pir<strong>da</strong>piri finansuri <strong>da</strong>xmareba,<br />

regionaluri ganviTarebis evropuli fondi<strong>da</strong>dn.<br />

devoluciis procesi Se<strong>da</strong>rebiT nela viTardebo<strong>da</strong> did<br />

britaneTSi _ erT-erT yvelaze centralizebul unitarul<br />

saxelmwifoSi. devolucia aq dRis wesrigSi maSin <strong>da</strong>dga, roca<br />

swrafad <strong>da</strong>iwyo zr<strong>da</strong> Sotlandiurma nacionalizmma. realurad<br />

adgilebze uflebamosilebis ga<strong>da</strong>cema <strong>da</strong>iwyo mxolod<br />

1999 wels, rodesac udides <strong>da</strong> yvelaze Zlier axal organizaciad<br />

iqca Sotlandiuri parlamenti, romelic uflebamosili<br />

gax<strong>da</strong> Seecvala ga<strong>da</strong>saxadebi <strong>da</strong> mieRo pirveladi kanonebi<br />

Si<strong>da</strong> politikis sakiTxebze.<br />

administraciuli devoluciis magaliTia uelsis sakanonmdeblo<br />

kreba, romelmac ver miiRo kontroli ga<strong>da</strong>saxadebze<br />

<strong>da</strong> romelsac gaaCn<strong>da</strong> mxolod saga<strong>da</strong>saxado sistema.<br />

devoluciis momxreebis mtkicebiT Sotlandiisa <strong>da</strong><br />

116 117


uelsisaTvis TviTmmarTvelobis uflebis ga<strong>da</strong>cemis SemTxvevaSi<br />

qveynis separatistuli <strong>da</strong> centriskenuli Zalebi Semcirdeba<br />

<strong>da</strong> mravalerovani britaneTi am procesi<strong>da</strong>n ufro<br />

konsolidirebuli gamova, vidre odesme iyo. xolo kritikosebi<br />

miiCneven (SotlandiaSi ki imedovneben), rom devolucia<br />

sabolood <strong>da</strong>Slis did britaneTs.<br />

amrigad ase Tu ise, devolucia gaerTianebul samefoSi<br />

mimdinareobs, <strong>da</strong> iZens erTgvar kvazifederaciul xasiaTs, Tumca<br />

xelisuflebis axali organoebi SotlandiaSi, uelsSi <strong>da</strong><br />

CrdiloeT irlandiaSi, qveynis konstituciaSi araa gaTvaliswinebuli,<br />

magram isini floben Tavis legitimurobas <strong>da</strong><br />

politikur simtkices. es maT Tavis droze referendumiT aqvT<br />

miRebuli, magram mainc yvelaze mTavari is aris, rom isini<br />

cdiloben ufro gazardon sakuTari xarisxi, rac gamoiwvevs<br />

maT garSemo Seqmnili mosaxleobis konsolidirebas, saerToerovnuli<br />

identuri grZnobebis gaZlierebas, aseT SemTxvevaSi<br />

yvelaze <strong>da</strong>majerebeli scenari iqnebo<strong>da</strong> transformacia, gaer-<br />

Tianebuli samefos gar<strong>da</strong>qmna federaciis mimarTulebiT, uaresi<br />

ki _ misi <strong>da</strong>Sla.<br />

eTnikuri eTnikuri eTnikuri eTnikuri eTnikuri <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> adgilobrivi adgilobrivi adgilobrivi adgilobrivi adgilobrivi politika.<br />

politika.<br />

politika.<br />

politika.<br />

politika.<br />

nacionalizmis nacionalizmis nacionalizmis nacionalizmis nacionalizmis gamococxleba<br />

gamococxleba<br />

gamococxleba<br />

gamococxleba<br />

gamococxleba<br />

<strong>politikuri</strong> procesebis decentralizaciaze, zogierT<br />

SemTxvevaSi ki qveynis <strong>da</strong>Slaze mniSvnelovnad moqmedebs ise-<br />

Ti axali faqtori, rogoricaa eTnopolitikis gaZliereba <strong>da</strong><br />

adgilobrivi separatizmi.<br />

eTnikuri TviTSegneba gansakuTrebiT meore msoflio<br />

omis Semdeg gamZafr<strong>da</strong>. es zustad XX saukunis 60-ian wlebSi<br />

mox<strong>da</strong>. un<strong>da</strong> iTqvas, rom eTnikuri faqtoris gamovlineba politikaSi<br />

umravlesi analitikosebisaTvis saerTod moulodneli<br />

iyo.<br />

60-iani wlebis bolos <strong>da</strong> 70-iani wlebis <strong>da</strong>sawyisSi<br />

<strong>da</strong>savleT evropis mraval nawilSi <strong>da</strong> CrdiloeT amerikaSi<br />

warmoiSva wmin<strong>da</strong> eTnikuri xasiaTis moZraoba eTnikuri xasiaTis<br />

lozungebiT. yvelaze mkafio magaliTi gax<strong>da</strong> kvebeki<br />

kana<strong>da</strong>Si, Sotlandia <strong>da</strong> uelsi did britaneTSi, katalonia <strong>da</strong><br />

baskebis qveyana espaneTSi, korsika safrangeTSi <strong>da</strong> flandria<br />

belgiaSi. es gax<strong>da</strong> uZlieresi decentralizaciis faqtori,<br />

xolo zogierT qveyanaSi Tan mohyva ufro Rrma <strong>politikuri</strong><br />

gar<strong>da</strong>qmnebi <strong>da</strong> gamoiwvia konstituciis radikaluri ga<strong>da</strong>sinjva.<br />

italiaSi es procesi mox<strong>da</strong> 90-ian wlebSi, roca Camoyalib<strong>da</strong><br />

CrdiloeTis liga lombardiaSi. eTnikuri aqtiurobis<br />

gamovlinebas adgili hqon<strong>da</strong> kanadis <strong>da</strong> amerikis adgilobriv<br />

mosaxleobaSi, avstraliaSi <strong>da</strong> axal zelandiaSi.<br />

eTnopolitikis winamorbed prototipad Tvlian e.w.<br />

`Sav~ nacionalizms, romelmac Tavisi ganviTarebis zenits<br />

miaRwia 60-ian wlebSi, roca mkveTrad gaaqtiur<strong>da</strong> rogorc<br />

reformistuli, ise revoluciuri frTa.<br />

zoga<strong>da</strong>d `Sav~ nacionalizmSi naTlad Cans eTnikuri<br />

politikis erTi mTavari motivi _ a<strong>da</strong>mianebis uaryofiTi<br />

<strong>da</strong>mokidebuleba Seeguon Tavis ekonomikur <strong>da</strong> politikur marginalurobas,<br />

roca adgili aqvs rasobriv Cagvras. am gagebiT<br />

eTnopolitika warmogvidgeba <strong>politikuri</strong> ganTavisuflebis<br />

ideis gamtareblad, TanasworuflebianobisaTvis brZolis <strong>da</strong><br />

sistematiuri arasrulfasovani cxovrebis pirobebis Sesabamisi<br />

sazogadoebis kategoriebisaTvis.<br />

eTnikuri TviTgacnobierebis aRmasvlam saSualeba misca<br />

Crdilo amerikis <strong>da</strong> <strong>da</strong>savleT evropis Savkanian mosaxleobas,<br />

epova xerxebi, raTa <strong>da</strong>pirispirebo<strong>da</strong> gabatonebuli Te-<br />

Trebis struqturas, romelic tradiciulad xazs usvam<strong>da</strong> maT<br />

ufro <strong>da</strong>bal ganviTarebas <strong>da</strong> moiTxov<strong>da</strong>, raTa win aRdgomodnen.<br />

komunizmis kraxma aRmosavleT evropaSi gamoiwvia eTnikuri<br />

<strong>da</strong>pirispirebebi <strong>da</strong> regionaluri konfliqtebi yofil<br />

ssr kavSirSi, Cexoslovakiasa <strong>da</strong> iugoslaviaSi, gamoiwvia<br />

ngreva Zvelis <strong>da</strong> axali nacionaluri saxelmwifoebis<br />

Seqmna, risTvisac arsebob<strong>da</strong> mravali mizezi. maT Soris iyo<br />

isic, rom komunisturma reJimma miCqmala <strong>da</strong> iatakqveSeTSi<br />

ga<strong>da</strong>itana eTnikuri <strong>da</strong> nacionaluri TviTSegneba; eTnikuri<br />

<strong>da</strong> regionaluri nacionalizmi antikomunizmis <strong>da</strong> antisab-<br />

Wourobis gamovlinebis formad iqca; <strong>politikuri</strong> arastabiluroba<br />

<strong>da</strong> ekonomikuri gaWirveba warmoSobili komunizmis<br />

kraxis Sedegad, aRmoCn<strong>da</strong> noyieri nia<strong>da</strong>gi eTnopolitikisaTvis.<br />

118 119


<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

sabolood winamdebare Tavis debulebebi <strong>da</strong>skvnis saxiT<br />

SeiZleba ase Camoyalibdes:<br />

1. yvela tendencias _ rogorc centralizacias, ise<br />

decentralizacias _ aqvs Tavisi upiratesoba. centralizaciis<br />

upiratesoba isaa, rom igi xels uwyobs saxelmwifos moqmedebas<br />

saerTaSoriso arenaze. upiratesobas aniWebs<br />

ekonomikuri cxovrebis efeqtur xerxebs, aZlierebs nacionalur<br />

erTobas <strong>da</strong> regionebis araTanabari ganviTarebis <strong>da</strong>Zlevis<br />

tendencias.<br />

Tavis mxriv decentralizacia iZleva saSualebas gafarTovdes<br />

sazogadoebis <strong>politikuri</strong> monawileobis sfero,<br />

`<strong>da</strong>aaxlovos~ xelisufleba xalxTan <strong>da</strong> gaaZlieros urTierTzegavlenis<br />

<strong>da</strong> urTierTgawonasworebis sistema saxelmwifo<br />

mmarTvelobaSi.<br />

2. or Se<strong>da</strong>rebiT gavrcelebul formebad gvevlineba<br />

federaluri <strong>da</strong> unitaruli sistemebi. federalizmi <strong>da</strong>yofili<br />

suverenitetis ideazea <strong>da</strong>fuZnebuli. xelisufleba gayofilia<br />

centrisa <strong>da</strong> regionis mmarTvelobas Soris. unitarul sistemebSi<br />

piriqiT suvereniteti ekuTvnis erTs <strong>da</strong> erTaderT saer-<br />

To erovnuli masStabis instituts _ centrs, romelic wyvets<br />

teritoriuli organizaciebis Zalauflebis sakiTxebs saxelmwifoSi.<br />

3. <strong>politikuri</strong> decentralizacia eTnikuri <strong>da</strong> religiuri<br />

faqtorebiT stimulirdeba. eTnopolitikis Camoyalibeba <strong>da</strong>kav-<br />

Sirebulia imasTan, rom eTnosi ayalibebs gansakuTrebul `organul~<br />

grZnobas _ a<strong>da</strong>mianisa <strong>da</strong> sazogadoebas Soris, romelic<br />

axasiaTebs Se<strong>da</strong>rebiT didi masStabis erebs. gar<strong>da</strong> amisa,<br />

eTnikuri nacionalizmis aRzeveba msoflio globalizaciis<br />

reaqciad iTvleba.<br />

4. kacobrioba sul ufro metad wuxs imaze, rom Tanamedrove<br />

saxelmwifoSi xalxs uqreba `erTobis~ grZnoba. a<strong>da</strong>miani<br />

ubrundeba pasuxismgeblobis ideas sxva a<strong>da</strong>mianebisa <strong>da</strong> sazogadoebis<br />

mimarT, es iwvevs avtoritetis pativiscemas <strong>da</strong><br />

tradiciuli Rirebulebebis <strong>da</strong> kulturis gaZlierebas.<br />

Tavi Tavi IX<br />

IX<br />

sazogadoeba sazogadoeba <strong>da</strong> <strong>da</strong> ekonomikuri ekonomikuri sistemebi<br />

sistemebi<br />

ekonomikuri sistema _ es aris warmoebis organizaciis<br />

forma, romlis drosac xdeba saqonlisa <strong>da</strong> momsaxurebis ganawileba<br />

<strong>da</strong> gacvla. marqsizmi yovelive amas uwodebs `warmoebis<br />

saxeobebs~. erTmaneTSi ar un<strong>da</strong> avurioT ekonomikuri<br />

sistemebi, romlebic obieqturad arseboben, ideebTan <strong>da</strong><br />

doqtrinebTan erTad, <strong>da</strong> ekonomikuri sistema, romlebSic maTi<br />

propagan<strong>da</strong> xdeba. kapitalizmze zogjer saubroben ara mxolod<br />

rogorc ekonomikur sistemaze, aramed rogorc garkveul<br />

ideologiaze, romelic icavs kerZo sakuTrebas, miuTiTebs<br />

konkurenciis mniSvnelobaze <strong>da</strong> amtkicebs, rom erTian keTildReobas<br />

mivaRwevT mxolod maSin, rodesac yvela <strong>da</strong>icavs ker-<br />

Zo interesebs. ufro rTulia socializmi, romelSic igulisxmeba<br />

rogorc faseulobaTa gansazRvruli sistema, <strong>Teoria</strong> <strong>da</strong><br />

Sexedulebani, aseve ekonomikuri cxovrebis is wesi, romelze<br />

<strong>da</strong>yrdnobiTac es Rirebulebebi xorcieldeba yoveldRiurobaSi.<br />

orasi wlis ganmavlobaSi ekonomikuri diskursebi imarTeba<br />

ori sruliad urTierTsapirispiro sistemis irgvliv.<br />

esenia _ kapitalizmi <strong>da</strong> socializmi. <strong>politikuri</strong> Sexedulebebi<br />

bolos <strong>da</strong>vidnen erT metad martiv azramde: _ `vinc<br />

mxars ar uWers socializms, is kapitalizmis momxrea.~ <strong>da</strong><br />

piriqiT. memarcxeneebi moiTxovdnen socializms, memarjveneebs<br />

ki araferi hqon<strong>da</strong>T kapitalizmis sawinaaRmdego.<br />

kapitalizmis kapitalizmis kapitalizmis kapitalizmis kapitalizmis saxeobebi<br />

saxeobebi<br />

saxeobebi<br />

saxeobebi<br />

saxeobebi<br />

meurneobis pirveli kapitalisturi formebi warmoiSva<br />

evropaSi XVI-XVII s. upiratesad feo<strong>da</strong>luri sazogadoebis<br />

wiaRSi. maT axasiaTeb<strong>da</strong>T maTi iseTi niSnebiT, rogoricaa<br />

naturaluri xasiaTis agraruli warmoeba, mkacri socialuri<br />

ierarqia <strong>da</strong> aseve ufleba-movaleobebis mkacri sistema. kapitalizmi<br />

Tav<strong>da</strong>pirvelad soflis meurneobis produqtebis<br />

vaWrobaSi gamovlin<strong>da</strong>.<br />

swrafva warmoebis gafarToebisaken ga<strong>da</strong>izar<strong>da</strong> egreT<br />

wodebul `agrarul revoluciaSi~, romelic iTvaliswineb<strong>da</strong><br />

saerTo moxmarebis mineralgamoleuli uamravi miwebis nayofierebis<br />

zr<strong>da</strong>s mecnierebis uaxlesi meTodebiT. XVIII s-is Sua<br />

120 121


wlebSi jer did britaneTSi, Semdeg aSS-Si <strong>da</strong> bolos mTel<br />

evropaSi <strong>da</strong>iwyo industriuli revolucia, romelic <strong>da</strong>kavSirebuli<br />

iyo manqanuri qarxnuli warmoebis gavrcelebasTan. igi<br />

uzrunvelyof<strong>da</strong> mosaxleobis ga<strong>da</strong>dgilebas miwi<strong>da</strong>n qalaqebSi.<br />

saboloo jamSi kapitalizmi <strong>da</strong> industrializmi ise ga<strong>da</strong>ixlarTa<br />

erTmaneTSi, rom klasikur kapitalizmad swored industrial<br />

kapitalizms miiCneven. kapitalizmis Tanamedrove formebi<strong>da</strong>n<br />

SeiZleba gamovyoT Semdegi:<br />

• sawarmoo kapitalizmi;<br />

• socialuri kapitalizmi;<br />

• koleqtiuri kapitalizmi.<br />

sawarmoo sawarmoo sawarmoo sawarmoo sawarmoo kapitalizmi<br />

kapitalizmi<br />

kapitalizmi<br />

kapitalizmi<br />

kapitalizmi<br />

kapitalizmis es forma iTvleba wmin<strong>da</strong> kapitalizmad,<br />

gansakuTrebiT anglo-amerikul samyaroSi, anu Tavisebur idealad,<br />

romliskenac miiswrafvian an un<strong>da</strong> miiswrafvodnen misi<br />

sxva formebi. magram isic faqtia, rom am modelze uari Tqves<br />

msoflios umetes qveynebSi aSs-sa <strong>da</strong> didi britaneTis gamoklebiT.<br />

sawarmoo kapitalizmi <strong>da</strong>fuZnebulia ekonomikuri mecnierebis<br />

udidesi mcodneebis ideebze. esenia: a<strong>da</strong>m smiti (1723-<br />

1790) <strong>da</strong> <strong>da</strong>vid rikardo (1772-1823), maTi ideebi Semdeg iqna<br />

ganviTarebuli Tanamedrove Teoretikosebis milton fridmenisa<br />

<strong>da</strong> fridrix fon haiekis mier. misi mTavari arsi aris<br />

sabazro konkurenciis efeqturobis Seuqcevadobis rwmena. a<strong>da</strong>m<br />

smitis ganTqmuli gamonaTqvamis mixedviT `Cveni vaxSmisaTvis<br />

xorcis mWrels an meludes an kidev mebulkes ki ar un<strong>da</strong><br />

vumadlodeT, aramed imas, rom isini icaven TavianT kerZo<br />

interesebs~. aSS-Si amgvarma filosofiam Tavisufali bazris<br />

Sesaxeb TiTqmis nulamde miiyvana sazogadoebrivi sakuTreba<br />

<strong>da</strong> socialuri uzrunvelyofis sistema. yvela winaswari saqmianoba<br />

aSS-Si umkacresa<strong>da</strong>a orientirebuli mogebaze, xolo<br />

mTavari sayrdeni keTdeba Sromis nayofierebaze.<br />

aSS-is ekonomikuri miRwevebi a<strong>da</strong>stureben sawarmoo kapitalizmis<br />

sicocxlisunarianobas. SesamCnevi ekonomikuri<br />

vardnis miuxe<strong>da</strong>vad produqciis warmoebis maCvenebeli am qveyanaSi<br />

jer kidev ufro maRalia, vidre germaniasa <strong>da</strong> iaponiaSi.<br />

globaluri ekonomikis Seqmnis kval<strong>da</strong>kval ekonomikis<br />

principebi gavrcel<strong>da</strong> aSS-s sazRvrebs gareT. yvelaferma aman<br />

xeli Seuwyo marketizaciis sxva<strong>da</strong>sxvagvar gamovlinebas. ga-<br />

Zlierebulma saerTaSoriso konkurenciam iZulebuli gaxa<strong>da</strong><br />

mTavrobebi uari eTqvaT regularul ekonomikaze <strong>da</strong> <strong>da</strong>ewiaT<br />

saga<strong>da</strong>saxado tarifebi <strong>da</strong>matebiTi, maT Soris Si<strong>da</strong> investiciebis<br />

mozidvis mizniT. gaCn<strong>da</strong> e.w. “axali <strong>politikuri</strong><br />

ekonomika”, “SiSveli” ekonomikuri mmarTvelobis forma, ris<br />

Sedega<strong>da</strong>c saxelmwifos pir<strong>da</strong>piri Careva ekonomikaSi izRudeba,<br />

xolo ekonomikuri cxovrebis <strong>da</strong>wyebis msazRvreli xdeba<br />

bazari.<br />

axal ekonomikur politikas aqvs ori mniSvnelovani<br />

Tavisebureba: 1) yuradReba maxvildeba teqnologiur inovaciebze<br />

<strong>da</strong> ganviTarebaze; gansakuTrebiT informaciuli <strong>da</strong><br />

komunikaciuri teqnologiebis gamoyenebaze, yovelive aman aSS-<br />

Si XXI saukunis 90-ian wlebSi warmoSva turbokapitalizad<br />

cnobili movlena.<br />

meore Taviseburebad iTvleba is, rom mTavrobebma sul<br />

ufro meti saSualebebis <strong>da</strong>bandeba <strong>da</strong>iwyes a<strong>da</strong>mianur resurs-<br />

Si, radgan iTvleba, rom ganaTlebisa <strong>da</strong> profesionalizmis<br />

momzadebis donis amaRleba gaaZlierebs erovnul meurneoba-<br />

Si sazogadoebis aqtivobasa <strong>da</strong> a<strong>da</strong>pturobas.<br />

amasTan erTad sawarmoo kapitalizms gaaCnia seriozuli<br />

naklovanebebic, romelTagan yvelaze arsebiTi aris sazogadoebaSi<br />

materialuri uTanabrobis gaRrmavebis tendencia,<br />

romlis TvalsaCino magaliTia aSS-Si siRaribis iseTi done,<br />

romlis msgavssac ver SevxvdebiT evropaSi; <strong>da</strong> naklebad ganaTlebuli<br />

<strong>da</strong> “<strong>da</strong>xmarebis momlodine” a<strong>da</strong>mianebis ricxvis<br />

zr<strong>da</strong>. Semdegi problema mdgomareobs imaSi, rom sawarmoo kapitalizmis<br />

“turbos” Tviseba sinamdvileSi, SesaZloa, <strong>da</strong>kav-<br />

Sirebulia ara imdenad bazris dinamizmTan <strong>da</strong> teqnologiur<br />

inovaciebTan, ramdena<strong>da</strong>c momxmarebelTa mzadyofnasTan _ gaxarjon<br />

fuli kreditebSi, xolo warmoebebma moaxdinon kapitalizmis<br />

investireba. amitomac mocemul ekonomikur sistemisaTvis,<br />

rogorc wesi, <strong>da</strong>maxasiaTebelia gansakuTrebuli mgrZnobiaroba<br />

finansuri bazrebis kaprizebTan <strong>da</strong> mewarmeTa <strong>da</strong><br />

momxmarebelTa ganwyobilebaTa cvlilebebTan. amis kargi magaliTia<br />

2008-2009 wlebis msoflio ekonomikuri krizisi <strong>da</strong><br />

misi mZime Sedegebi am qveynebSi.<br />

122 123


socialuri socialuri socialuri socialuri socialuri kapitalizmi<br />

kapitalizmi<br />

kapitalizmi<br />

kapitalizmi<br />

kapitalizmi<br />

termini “socialuri kapitalizmi” ganekuTvneba kapitalizmis<br />

saxesxvaobas, romelmac ganviTareba hpova centraluri<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong>savleT evropis mraval qveyanaSi. Tav<strong>da</strong>pirvelad is<br />

Camoyalib<strong>da</strong> germaniaSi, magram ama Tu im formiT misma principebma<br />

gamoyeneba hpoves rogorc avstriaSi, beniluqsis qveynebSi,<br />

SveciaSi, safrangeTsa <strong>da</strong> skandinaviis umetes nawilSi.<br />

ideologiurad es saxesxvaoba eyrdnoba ufro metad fridrih<br />

listis (1789-1846) mier SemoTavazebul moqnil <strong>da</strong> pragmatul<br />

midgomas, vidre smitisa <strong>da</strong> rikardos mkacr sabazro principebs.<br />

lists kargad esmo<strong>da</strong> politikis roli ekonomikaSi <strong>da</strong><br />

icav<strong>da</strong> im Sexedulebas, rom mrewvelobis axlad warmoSobili<br />

<strong>da</strong>rgebis <strong>da</strong>sacavad mc<strong>da</strong>ri saerTaSoriso konkurenciisagan<br />

aucilebelia moxdes ekonomikaSi saxelmwifoebrivi Careva.<br />

germaniaSi socialuri kapitalizmi efuZneba kavSirs<br />

samrewvelo <strong>da</strong> finansur kapitals _ samrewvelo korporaciebsa<br />

<strong>da</strong> regionalur bankebs Soris, romlebic xSir SemTxvevaSi<br />

korporaciebis mTavar aqcionerebs warmoadgenen. es kavSirebi<br />

Seadgenen im RerZs, romlis garSemoc ganviTar<strong>da</strong> germaniis<br />

ekonomika meore msoflio omis Semdeg. mTavari aq iyo orientacia<br />

grZelvadian kapital<strong>da</strong>bandebebze <strong>da</strong> ara <strong>da</strong>uyovnebliv<br />

sargebelze. kapitalizmis es saxesxvaoba (romelsac zogjer<br />

uwodeben rein-alpur kapitalizms) gansxvavdeba angloamerikulisagan<br />

imiTac, rom aq biznessa <strong>da</strong> profkavSirebs<br />

Soris socialur partniorobaze keTdeba aqcenti.<br />

socialuri kapitalizmis Rirsebebi <strong>da</strong>majereblad iqna<br />

demonstrirebuli im “ekonomikuri saswauliT”, romelmac 1960<br />

wlisaTvis omiT gaCanagebuli Ggermania ga<strong>da</strong>aqcia lider<br />

ekonomikur saxelmwifod evropaSi. kapital<strong>da</strong>bandebaTa maRalma<br />

<strong>da</strong> myarma doneebma kadrebis ganaTlebasa <strong>da</strong> momzadebasTan<br />

<strong>da</strong>kavSirebiT profesionalur momzadebasa <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>mzadebaSi,<br />

saSualeba misces germanias mieRwia evropaSi Sromis nayofierebis<br />

yvelaze maRali donisaTvis. magram miuxe<strong>da</strong>vad amisa<br />

yvela rodi aRiarebs socialur-sabazro modelis Rirsebebs.<br />

misi erT-erTi naklovaneba mdgomareobs imaSi, rom msxvili<br />

biznesi, romelic <strong>da</strong>mokidebulia konsultaciebze, molaparakebebsa<br />

<strong>da</strong> konsensusze, dro<strong>da</strong>dro kargavs moqnilobasa <strong>da</strong> bazris<br />

cvalebad pirobebTan swrafad Seguebis unars. am modelis<br />

kidev erTi naklovaneba <strong>da</strong>kavSirebulia keTildReobis<br />

programebis socialuri xarjebis Se<strong>da</strong>rebiT maRal donesTan,<br />

romelsac mivyavarT saga<strong>da</strong>saxado tvirTis gaZlierebamde, rogorc<br />

samuSaos mimcemisaTvis, aseve momuSavesaTvis. amitomac im dros,<br />

rodesac socialuri bazris enTuziastebi Tvlian, rom bazari<br />

uwyveti saxiT un<strong>da</strong> iyos <strong>da</strong>kavSirebuli socialur ganviTarebasTan,<br />

misi kritikosebi amtkiceben, rom “socialuri kapitalizmi”<br />

sxva araferia, Tu ara “terminologiuri winaaRmdegoba”.<br />

maTi TvalsazrisiT mudmivad zr<strong>da</strong>di socialuri programebis<br />

<strong>da</strong>finanseba iwvevs saerTaSoriso konkurentunarianobis Semcirebas<br />

<strong>da</strong>, maSasa<strong>da</strong>me, iwvevs sazogadoebrivi keTildReobis<br />

ekonomikuri safuZvlis Sesustebas.<br />

koleqtiuri koleqtiuri koleqtiuri koleqtiuri koleqtiuri kapitalizmi<br />

kapitalizmi<br />

kapitalizmi<br />

kapitalizmi<br />

kapitalizmi<br />

kapitalizmis es mesame modeli Camoyalib<strong>da</strong> iaponiaSi II<br />

msoflio omis Semdeg. SemdgomSi masSi Sevidnen aRmosavleT<br />

aziis “vefxvebi” (samxreT korea, taivani, singapuri <strong>da</strong> sxv.)<br />

mogvianebiT ki _ CineTi. koleqtiuri kapitalizmis Tavisebureba<br />

mdgomareobs imaSi, rom aq mTavari arCevani keTdeba xangr-<br />

Zliv urTierTobaze gaTvlil TanamSromlobaze, ris gamoc<br />

ekonomika imarTeba ara faswarmoqmnis upirovno meqanizmebiT,<br />

aramed organulad erTmaneTTan Serwymuli saziaro bazrebiT.<br />

sistema umaRlesi xarisxis stabilurobiT xasiaTdeba,<br />

rac uzrunvelyofs iaponur firmebs Tavisufali kapitaliT<br />

<strong>da</strong> saSualebas aZlevs maT orientirebulni iyvnen sul ufro<br />

<strong>da</strong> ufro grZelvadian perqspeqtivebze <strong>da</strong> ara moklevadian an<br />

saSualo vadian mogebaze. iaponiis sazogadoebrivi cxovrebis<br />

qvakuTxedi aris firmebi. muSebi (gansakuTrebiT mamakacebi<br />

did sawarmoebSi) arian firmis “wevrebi”, rac warmoudgenelia<br />

aSS-Si <strong>da</strong> TviT socialur – sabazro evropaSic ki. saerTo<br />

saqmis mimdevrobis, <strong>da</strong>Zabuli Sromisa <strong>da</strong> ukugebis sapasuxod<br />

firmis muSakebs tradiiciisamebr eZlevaT mTeli sicocxlis<br />

manZilze pensiebi, socialuri <strong>da</strong>cvis garantiebi <strong>da</strong> Tavisufali<br />

droisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>svenebis farTo SesaZleblobebi. gansakuTrebuli<br />

yuradReba eTmoba brigadul muSaobasa <strong>da</strong> amxanaguri<br />

urTierTobebis Camoyalibebas, rac sruliad miRwevadia menejerebisa<br />

<strong>da</strong> muSebis arc Tu ise didi saxelfaso sxvaobebis<br />

pirobebSi. am viTarebam iaponur sistemas `xalxurobis~ saxelic<br />

ki SesZina.<br />

124 125


am TvalsazrisiT nimuSad gvevlineba sagareo vaWrobisa<br />

<strong>da</strong> mrewvelobis saministro, romelic agrZelebs iaponuri<br />

ekonomikis marTvas meTvalyureobs “indikaturi” <strong>da</strong>gegmarebis<br />

sistemis meSveobiT. iyo dro, rodesac iaponiis ekonomika axden<strong>da</strong><br />

sruliad sxva Tvisebebis demonstrirebas – kapitalizmis<br />

Tvisebas, romelic maqsimalur mogebaze iyo orientirebuli.<br />

meore msoflio omis win qveyanaSi <strong>da</strong>iwyo ekonomikuri<br />

gar<strong>da</strong>qmnebi, romlebic omis Semdgom periodSi sabolood warmogvidga<br />

namdvil ekonomikur saswaulad. warmoiqmna<br />

ekonomikuri zesaxelmwifo, romelic investiciebis amJamindeli<br />

donis SenarCunebis SemTxvevaSi sul male ekonomikurad<br />

yvelaze ganviTarebul saxelmwifod iqceva msoflioSi. magram<br />

TviT iaponuri fenomenic SeiZleba male gamkrTaldes<br />

CineTis fonze, sa<strong>da</strong>c zrdis tempebi ufro maRalia, vidre<br />

aRmosavleT aziur “vefxvebTan”. Tumca yvelafrisaTvis saWiroa<br />

safasuris ga<strong>da</strong>x<strong>da</strong>: Zviri <strong>da</strong>uj<strong>da</strong> iaponias warmateba, erTianobisa<br />

<strong>da</strong> TanamSromlobis mimzidveli iaponuri modelis fasadis<br />

miRma imaleba kolosaluri <strong>da</strong>tvirTva, romelsac ganicdian<br />

iaponeli muSebi <strong>da</strong> maTi ojaxis wevrebi, grZeli samuSao<br />

dRe <strong>da</strong> mZime samuSao pirobebi. sakmaod mcire dro rCeba<br />

imisaTvis, rasac hqvia “pirovneba”. iaponur meurneobaSi “firma-ojaxebis”<br />

siWarbes <strong>da</strong>hkravs neofeo<strong>da</strong>lizmis ieri, Tavisi<br />

movaleobebiTa <strong>da</strong> morCilebebiT, sa<strong>da</strong>c morCileba, ra Tqmaun<strong>da</strong><br />

dgas uflebebze maRla. am modelis kritikosebi amtkiceben,<br />

rom mas yovelTvis Tan axlavs tendencia avtoritarizmisaken,<br />

amis yvelaze TvalsaCino magaliTia CineTi, Tavisi axalgazr<strong>da</strong><br />

kapitalizmiT <strong>da</strong> Zveli erTpartiuli komunisturi sistemiT.<br />

<strong>da</strong> bolos, aRmosavleT aziaSi ekonomikis Camongrevam<br />

1997-1999 wlebSi TvalnaTliv <strong>da</strong>gvanaxa, Tu raoden aramyari <strong>da</strong><br />

myifea ekonomikuri warmateba, rodesac is ar emyareba finansur<br />

stabilurobas.<br />

marTvadi marTvadi marTvadi marTvadi marTvadi Tu Tu Tu Tu Tu TviTregulirebadi TviTregulirebadi TviTregulirebadi TviTregulirebadi TviTregulirebadi kapitalizmi<br />

kapitalizmi<br />

kapitalizmi<br />

kapitalizmi<br />

kapitalizmi<br />

msoflio kapitalizmis saxesxvaobaTa mimoxilva gviCvenebs,<br />

rom ekonomikuri politikis mTavar problemas warmoadgens<br />

saWiro wonasworobis miRweva politikasa <strong>da</strong> ekonomikas Soris.<br />

muSaobs Tu ara kapitalisturi ekonomika ukeT, Tuki mTavroba<br />

saerTod ar ereva masSi, Tu mdgradi zr<strong>da</strong> <strong>da</strong> sayovelTao<br />

ayvaveba mxolod ekonomikis saxelmwifoebrivi marTvis meSveobiT<br />

xdeba am kiTxvaze pasuxis gacema SesaZlebelia, Tuki<br />

Seva<strong>da</strong>rebT or xva<strong>da</strong>sxva ekonomikur strategiebs – keinsianizmsa<br />

<strong>da</strong> monetarizms. Tavisi naSromiT “<strong>da</strong>saqmebis, interesisa<br />

<strong>da</strong> fulis saerTo <strong>Teoria</strong>” (1936) keinsma gamowveva gaugzavna<br />

klasikur politikur ekonomias <strong>da</strong> es gamowveva mdgomareob<strong>da</strong><br />

im ideis srul uaryofaSi, rom Tavisufali bazari badebs<br />

saWiro ekonomikur wesrigs. laisser-faire politikas, romelmac<br />

Tavis droze aRmarTa barieri mTavrobasa <strong>da</strong> ekonomikas Soris,<br />

amtkiceb<strong>da</strong> keinsi, hqon<strong>da</strong> mxolod erTi istoriuli Sedegi –<br />

arastabiluroba <strong>da</strong> umuSevroba, romlebmac miaRwies apogeas<br />

1930 wlebis didi depresiis dros.<br />

keinsis mixedviT 1930 wlebSi kapitalisturi ekonomika<br />

aRmoCn<strong>da</strong> depresiaSi imis gamo, rom umuSevrobis zrdisas sabazro<br />

meqanizmebma ganapirobes xelfasebis <strong>da</strong>cema, ramac Tavis<br />

mxriv kidev ufro Seamcira moTxovnileba saqonelsa <strong>da</strong> momsaxurebaze.<br />

kiTxvis niSnis qveS aRmoCndnen Tavisufali bazris<br />

doqtrinis fun<strong>da</strong>mentaluri dogmebi: keinsi amtkiceb<strong>da</strong>,<br />

rom ekonomikuri aqtiurobis done pir<strong>da</strong>pir <strong>da</strong>mokidebuleba-<br />

Sia “erTian moTxovnasTan”, anu ekonomikaSi moTxovnebis saer-<br />

To donesTan, romlis marTvasac xelisufleba <strong>da</strong>begvrisa <strong>da</strong><br />

xarjvis politikis meSveobiT axorcielebs. rodesac umuSevroba<br />

izrdeba, mTavrobam un<strong>da</strong> moaxdonos ekonomikis stimulireba<br />

an sazogadoebrivi xarjebis gazrdiT an ga<strong>da</strong>saxadebis SemcirebiT.<br />

Tuki amis Sedegad warmoiqmneba sabiujeto deficiti,<br />

amkiceb<strong>da</strong> keinsi, es sruliad gamosworebadia, ramdena<strong>da</strong>c<br />

ekonomikis zr<strong>da</strong>, garkveuli drois Semdeg saSualebas miscems<br />

mTavrobas Seagrovos ga<strong>da</strong>saxadebi <strong>da</strong> mas ar mouwevs valebiT<br />

didxans cxovreba. amasTan ekonomikis aseT stimulirebas Tan<br />

axlavs multiplikatoris efeqti. koleqtiuri moTxovnilebis<br />

marTva keinsis mixedviT, meore msoflio omis Semdeg, moaxdina<br />

revolucia ekonomikur politikaSi. maSin varaudobdnen,<br />

rom bolos<strong>da</strong>bolos miiRes ekonomikuri ganviTarebis donis<br />

stabiluri zrdisa <strong>da</strong> mdgradi zrdis uzrunvelsayofad utyuari<br />

saSualeba. keinsianistoba 1950-60 wlebSi ekonomikuri aRmavlobis<br />

“xangrZlivi bumis” sinonimi gax<strong>da</strong>. pirveli eWvebi<br />

keinsianistebis postulatebTan mimarTebaSi gaCn<strong>da</strong> 1970-ian<br />

wlebSi “stagflaciis” (umuSevrobisa <strong>da</strong> inflaciis erTdrouli<br />

zr<strong>da</strong>) <strong>da</strong>dgomasTan erTad. <strong>politikuri</strong> TvalsazrisiT,<br />

keinsionistoba <strong>da</strong>aziana misma principma – “Seagrove ga<strong>da</strong>sax-<br />

126 127


adebi <strong>da</strong> gaxarje”-s politikam, romelmac Tavisufali bazris<br />

ekonomistebis azriT, bolos <strong>da</strong> bolos amowura saqmiani iniciativa<br />

<strong>da</strong> mewarmeoba; ekonomikuri zr<strong>da</strong> ki SeuZlebeli gax<strong>da</strong><br />

mudmivad maRali inflaciis (fasebis saerTo zr<strong>da</strong>) gamo. am<br />

situaciaSi aRorZin<strong>da</strong> monetaristuli ideebi.<br />

monetarizmis aRmavlobam, romelic mox<strong>da</strong> iseTi ekonomistebis<br />

ZalisxmeviT, rogoricaa fridrix fon haieki <strong>da</strong> milton<br />

fridmeni, gamoiwvia ekonomikuri prioritetebis radikaluri<br />

Zvrebi – umuSevrobasTan brZolis amocanebi<strong>da</strong>n inflaciasTan<br />

brZola. moZraoba, romelsac 1988 wlebSi saTaveSi Caudgnen<br />

tetCeris mTavroba did britaneTSi <strong>da</strong> reiganis administracia<br />

aSS-Si, Tavis mTavar ekonomikur amocanas xe<strong>da</strong>v<strong>da</strong> imaSi,<br />

rom uzrunveleyo “janmrTeli fulebi”. axali filosofiiT,<br />

mTavrobis mTavari amocana mdgomareobs imaSi, rom inflacia<br />

ganidevnos ekonomiki<strong>da</strong>n.…<br />

socializmis socializmis socializmis socializmis socializmis saxeobani<br />

saxeobani<br />

saxeobani<br />

saxeobani<br />

saxeobani<br />

Tanamedrove socialistebi dReisaTvis kapitalizms miiCneven<br />

erTaderT saimedo variantad sazogadoebrivi simdidris<br />

Sesaqmnelad. amitom maTi mxri<strong>da</strong>n saubari midis kapitalizmis<br />

ara mospobaze, aramed mis reformirebze. SenarCun<strong>da</strong><br />

Sexeduleba imis Taobaze, rom socializmi kapitalizmze “maRlaa”<br />

rogorc eTikuri, aseve ekonomikur mimarTebaSi. socialistebis<br />

naSromSi parametrebiT ekonomikuri modelebis didi<br />

raodenoba iyo, maT Soris mTavari iyo marqsizmi.<br />

marqss ar auRweria momavali socialisturi sazogadoebis<br />

ekonomikuri wyobileba, is Semoifargla mxolod zogier-<br />

Ti saerTo principis miTiTebiT. ra Tqma un<strong>da</strong>, is varaudob<strong>da</strong>,<br />

rom kerZo sakuTreba Seicvlebo<strong>da</strong> koleqtiuriT an sazogadoebriviT.<br />

marqsi Sors iyo nacionalizaciisa <strong>da</strong> centraluri<br />

<strong>da</strong>gegmvis ideisagan, yvelaferi imisagan, rac un<strong>da</strong> gamx<strong>da</strong>riyo<br />

XX saukunis sabWoTa ekonomikis <strong>da</strong>maxasiaTebeli niSnebi.<br />

arsebobs ori erTmaneTisagan gansxvavebuli socializmis<br />

modeli:<br />

• saxelmwifo socializmi<br />

• sabazro socializmi.<br />

saxelmwifo saxelmwifo saxelmwifo saxelmwifo saxelmwifo socializmi<br />

socializmi<br />

socializmi<br />

socializmi<br />

socializmi<br />

1917 wels bolSevikuri revoluciis Semdeg sabWoTa<br />

kavSiri iyo pirveli, vinc gamoiyena socialisturi ekonomikis<br />

modeli. leninis “axali ekonomikuri politikis” miuxe<strong>da</strong>vad,<br />

am sistemam ver miiRo saboloo ganviTareba stalinis “meore<br />

revoluciamde”. amitom socializmis am formam miiRo saxelwodeba<br />

ekonomikuri stalinizmi. sistema eyrdnobo<strong>da</strong> mTeli<br />

sakuTrebis nacionalizacias. faqtiurad, mTeli ekonomikuri<br />

resursebi un<strong>da</strong> ga<strong>da</strong>suliyo partiul-saxelwifoebrivi aparatis<br />

kontrolis qveS, romelic akontroleb<strong>da</strong> vaWrobas <strong>da</strong> <strong>da</strong>aweseb<strong>da</strong><br />

fasebs, xelfasebs, ga<strong>da</strong>saxadebs <strong>da</strong> subsidiebs. gegmebis Sesrulebis<br />

pasuxismgebloba ekisrebo<strong>da</strong> ekonomikis saministroebs,<br />

romlebic gaakontrolebdnen ekonomikis seqtorebs <strong>da</strong><br />

gauZRvebodnen sabWoTa kavSiris bankebis, qarxnebisa <strong>da</strong> maRaziebis<br />

muSaobas. rodesac 1989-1991 wlebSi mox<strong>da</strong> saxelmwofoebriv-socialisturi<br />

modelis <strong>da</strong>ngreva sabWoTa kavSirSi,<br />

<strong>da</strong>iwyes laparaki imaze, rom ekonomikuri <strong>da</strong>gegmvis ideam diskreditacia<br />

gaukeTa Tavis Tavs. magram mainc, sabWouri <strong>da</strong>gegmvis<br />

sistemas hqon<strong>da</strong> istoriuli Rirebulebebi, ris Sedega<strong>da</strong>c<br />

1941 wlisaTvis sabWoTa kavSirSi Seiqmna mZime industria,<br />

ramac uzrunvelyo qveynis gamarjveba faSizmTan brZolaSi.<br />

<strong>da</strong>gegmvis sistema <strong>da</strong>exmara sabWoTa kavSirs aRmoefxvra usaxlkaroba,<br />

umuSevroba <strong>da</strong> sruli gaWirveba. <strong>da</strong> mainc, arafers ar<br />

SeuZlia <strong>da</strong>faros centralizebuli <strong>da</strong>gegmvis principuli<br />

naklovanebebi. memarcxene orientaciis kritikosebis azriT,<br />

sabWouri <strong>da</strong>gegmvis sistema igive saxelwifo kapitalizmi iyo.<br />

sabazro sabazro sabazro sabazro sabazro socializmi<br />

socializmi<br />

socializmi<br />

socializmi<br />

socializmi<br />

zecentralizebuli sabWoTa ekonomikis modelis alternativad<br />

xSirad moiazrebdnen socializmis principebs<br />

dinamikuri sabazro konkurenciiT. aseTi Zieba mimdinareob<strong>da</strong><br />

1949 wli<strong>da</strong>n iugoslaviaSi prezident titosa <strong>da</strong> stalinis<br />

konfliqtis Semdeg, aseve ungreTSi 1956 wels antisabWouri<br />

gamosvlebis Semdeg <strong>da</strong> 1985-1990 ww. mixeil gorbaCovis sabWo-<br />

Ta gar<strong>da</strong>qmnis wlebSi.<br />

sabazro socializmis idea bevrs imiT izi<strong>da</strong>vs, rom mas<br />

SeuZlia Seasworos centralizebuli <strong>da</strong>gegmvis seriozuli<br />

128 129


nakli. ar SeiZleba iTqvas, rom socialisturma bazarma saer-<br />

Tod ar icis <strong>da</strong>gegmva <strong>da</strong> <strong>da</strong>regulireba, radgan sinamdvileSi<br />

SemoTavazebuli variantebi<strong>da</strong>n “reliasturi” an “sicocxlisunariani”<br />

socializmi arasodes ar gamodio<strong>da</strong> saerTo <strong>da</strong>gegmvis<br />

koncefcii<strong>da</strong>n, mxolod cdilob<strong>da</strong> masSi CaerTo ufro<br />

farTo kavSirebi mwarmoeblebTan.<br />

amasTanave saWiroa aRiniSnos, rom iugoslaviuri <strong>da</strong> ungruli<br />

gamocdilebebi aRmoCndnen naklebad warmatebuli, vidre<br />

sabWouri. sabazro socializmis mTavari sisuste imaSi<br />

mdgomarebs, rom TviTmmarTveloba sinamdvileSi upirispirdeba<br />

sabazro disciplinas.<br />

arsebobs arsebobs arsebobs arsebobs arsebobs Tu Tu Tu Tu Tu ara ara ara ara ara ekonomikaSi ekonomikaSi ekonomikaSi ekonomikaSi ekonomikaSi `mesame `mesame `mesame `mesame `mesame gza~? gza~? gza~? gza~? gza~?<br />

ekonomikaSi “mesame gzis” ideas, romelsac ar eqnebo<strong>da</strong><br />

kapitalizmis <strong>da</strong> socializmis naklovanebebi, mimarTavdnen<br />

sxva<strong>da</strong>sxva <strong>politikuri</strong> tradiciebis warmomadgenlebi, ar gamoiricxeba<br />

faSizmic. am ideis realizacia pirvelad sca<strong>da</strong><br />

musolinma, mogvianebiT mas <strong>da</strong>ubrundnen mozli did britaneTSi<br />

<strong>da</strong> peroni argentinaSi. Tavisi liberaluri variantisagan<br />

gansxvavebiT, faSisturi korporativizmi emyareba biznesisa<br />

<strong>da</strong> Sromis organul <strong>da</strong> sulier erTobas. 1945 wlis<br />

Semdeg “mesame gziT”, socializmisa <strong>da</strong> kapitalizmis elementebis<br />

SeTavsebis gziT wavi<strong>da</strong> Svecia. social-demokratiuli<br />

“mesame gza” SeiZleba ganvixiloT rogorc socialisturi<br />

kapitalizmis memarcxene versia. 1990 wli<strong>da</strong>n “mesame gzis”<br />

ideologiaSi aSkarad <strong>da</strong>iwyo Semosvla postsocialurma modelma.<br />

ekonomikuri sazogadoebis organizaciis gansxvavebuli<br />

midgoma SemogvTavazes ekologiuri moZraobis Teoretikosebma.<br />

maTi TvalsazrisiT kapitalizmic <strong>da</strong> socializmic aris<br />

industrializmis “superideologiis” erTi <strong>da</strong> igive gamovlineba.<br />

“mwvane alternativa” mdgomareobs imaSi, rom<br />

ekonomikuri prioriteti un<strong>da</strong> gaxdes ekologia, e.i. sistemis<br />

SesaZlebloba SeinarCunos Tavisi ekologiuri janmrTeloba<br />

<strong>da</strong> arsebobis perspeqtiva. ekosocialistebis TvalsazrisiT<br />

mTavari <strong>da</strong>mnaSave garSemo sivrcis ganadgurebaSi aris kapitalizmi<br />

Tavisi Semosavlis zrdis mudmivi miswrafebebiT.<br />

un<strong>da</strong> Sewydes bunebis ganxilva, rogorc amouwuravi<br />

resursebis wyarosi, romelic mxolod a<strong>da</strong>mianuri moTxovnebis<br />

<strong>da</strong>kmayofilebas emsaxureba <strong>da</strong> Seiqmnas saerTod gansxvavebuli<br />

Rirebulebebis sistema, romelic ekologias ekonomikaze<br />

maRla <strong>da</strong>ayenebs <strong>da</strong> morals – materialur sakiTxebze<br />

maRla. aseT ideebze aris <strong>da</strong>fuZnebuli “budisturi ekonomiksis”<br />

koncefcia, romelic warmoadgina e.f. Sumaxerma (1973 w).<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

ekonomika gavlenas axdens politikaze. ZalauflebisaTvis<br />

brZolaSi partiebi ejibrebian erTmaneTs <strong>da</strong>pirebebSi, rom<br />

<strong>da</strong>aCqareben ekonomikur zr<strong>da</strong>s, Seamcireben inflacias <strong>da</strong> a.S.<br />

amomrCeveli xmas aZlevs kandi<strong>da</strong>ts imis<strong>da</strong> mixedviT, Tu romel<br />

socialur fenas miekuTvneba is. arCevnebis Sedegi pir<strong>da</strong>pir<br />

<strong>da</strong>mokidebulia ekonomikur mdgomareobaze. aswleulis manZilze<br />

imarTebo<strong>da</strong> ideologiuri diskusiebi imis Sesaxeb, Tu sakuTrebis<br />

romel saSualebas aqvs meti upiratesoba.<br />

kapitalizmi <strong>da</strong> socializmi tradiciulad ganixileba,<br />

rogorc urTierTsawinaaRmdego ekonomikuri formebi. kapitalizmisaTvis<br />

<strong>da</strong>maxasiaTebelia sasaqonlo warmoeba, kerZo<br />

sakuTreba warmoebis saSualebebze <strong>da</strong> sabazro organizacia.<br />

socializmi arsebob<strong>da</strong> saxelmwifo an koleqtiuri sakuTrebiT,<br />

centraluri <strong>da</strong>gegmarebiTa <strong>da</strong> Teoriulad – a<strong>da</strong>mianis<br />

moTxovnebis uSualo <strong>da</strong>kmayofilebiT.<br />

arc kapitalizmi <strong>da</strong> arc socializmi ar arsebobdnen<br />

sufTa formebSi. kapitalizmis erT saxeobaSi aqcenti keTdeba<br />

mewarmis srul Tavisuflebaze <strong>da</strong> sufTa “sabazro” individualizmze.<br />

socialuri samarTlis mniSvnelobas aRiareben.<br />

zogisaTvis mTavari sazogadoebrivi TanamSromlobis principebia,<br />

romlebic orientirebulni arian grZelvadian miznebze.<br />

socializmis mravalsaxeobebSi an yvelafers wyvet<strong>da</strong> saxelmwifo<br />

an cdilobdnen morgebas kompromisis saxiT.<br />

yvela sabazro sistemebi ase Tu ise regulirebadia.<br />

regulirebis momxreebi amtkiceben, rom brendis mmarTvelobis<br />

gareSe SeuZlebelia SeaCero bazris TviTneburi tendenciebi<br />

arastabilurobisaken, romelic iwvevs krizissa <strong>da</strong> umuSevrobas,<br />

oponentebi ki amtkiceben, rom yvelafer amas mivyavarT sabazro<br />

wonasworobis <strong>da</strong>rRvevisaken, rac aucileblad Semobrundeba<br />

araefeqturobisa <strong>da</strong> arakontrolirebadi inflaciisaken.<br />

130 131


sazogadoebrivi struqtura, kerZod, misi Si<strong>da</strong> <strong>da</strong>yofa<br />

socialur fenebad <strong>da</strong> jgufebad sxva<strong>da</strong>sxvagvar zemoqmedebas<br />

axdens politikaze. yvela sazogadoebaSia sazogadoebrivi azris<br />

gamomxatveli <strong>politikuri</strong> ganwyoba <strong>da</strong> <strong>politikuri</strong> kultura.<br />

socialuri struqtura gansazRvravs <strong>politikuri</strong> qcevis Sesabamis<br />

formebs <strong>da</strong> marTvaSi monawilebis formebs. Tanamedrove<br />

sazogadoeba Sinaganad <strong>da</strong>yofilia iseT safuZvlebze, rogoricaa<br />

rasa, klasi <strong>da</strong> sqesi. klasebis mniSvneloba dRes SesaZlebelia<br />

nulamde Semcirebuliyo, rom ar aRmocenebuliyo samoqalaqo<br />

uflebebisa <strong>da</strong> qalTa uflebebis moZraobebi, romlebmac<br />

rasa <strong>da</strong> sqesi iseTive mniSvnelovan sazogadoebriv <strong>da</strong><br />

politikur faqtorad aqcia, rogoric odesRac iyo klasi.<br />

Tavi Tavi X<br />

X<br />

<strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> kultura,<br />

kultura,<br />

TviTgamo<br />

TviTgamorkveva TviTgamo rkveva <strong>da</strong> <strong>da</strong> legitimuroba<br />

legitimuroba<br />

politikis mniSvnelovani nawili, Tu SeiZleba ase iTqvas,<br />

xorcieldeba xalxis cnobierebaSi, radgan politika yalibdeba<br />

Cveni ideebiT, RirebulebebiTa <strong>da</strong> warmodgenebiT imis<br />

Sesaxeb, Tu rogori un<strong>da</strong> iyos organizebuli sazogadoeba. es<br />

xdeba Cveni molodiniTac, imediTa <strong>da</strong> saxelmwifos mimarT<br />

sifrTxiliT <strong>da</strong> bolos erTad aRebuli, SeiZleba iyos gacilebiT<br />

ufro mTavari, vidre <strong>politikuri</strong> realiebi _ ese igi<br />

sinamdvileSi sazogadoebaSi ganawilebulia Zalaufleba,<br />

resursebi <strong>da</strong> SesaZleblobebi. Cvens mier realobis aRqma, ara<br />

Tu SeiZleba gaxdes mTavari, zog SemTxvevaSi is TviTon aris<br />

realoba. yovelive es miuTiTebs imis mniSvnelobaze, rasac<br />

<strong>politikuri</strong> kultura ewodeba.<br />

xalxis warmodgenebi <strong>da</strong> Rirebulebebi politikaze,<br />

aseve im saxelmwifoebriv wyobilebaze, romelSic isini cxovroben,<br />

mocemulia maTsave urTierTobebSi. aqe<strong>da</strong>n gamomdinare,<br />

yovelTvis wamoiWreba kiTxvebi _ samarTliania Tu<br />

ara es wyoba? aqvs Tu ara mas arsebobis ufleba? politologebi<br />

yovelTvis saubroben reJimis legitimurobis problemaze,<br />

legitimuroba xom _ es aris <strong>politikuri</strong> stabilurobis<br />

<strong>da</strong> sicocxlisunarianobis gasaRebi, reJimis arsebobis<br />

garantia.<br />

warsulis moazrovneebi politikis ganxilvisas aRiarebdnen,<br />

rom sazogadoebisaTvis did rols TamaSoben Rirebulebebi<br />

<strong>da</strong> xalxis rwmena, Tumca amas politikur kulturas<br />

ar uwodebdnen. berki bevrs wer<strong>da</strong> tradiciebze <strong>da</strong> a<strong>da</strong>Twesebze,<br />

marqsi _ ideologiaze, herderi _ `nacionalur sulze~.<br />

magram yvelani erTad Tanxmdebodnen imaze, rom Rirebule-<br />

Rirebule-<br />

Rirebule-<br />

Rirebule-<br />

Rirebulebebs<br />

bebs bebs <strong>da</strong> <strong>da</strong> xalxis xalxis tradiciebs tradiciebs aqvs aqvs udidesi udidesi mniSvneloba<br />

mniSvneloba<br />

sazogadoebrivisazogadoebrivisazogadoebrivi wyobis wyobis stabilurobisaTvis stabilurobisaTvis <strong>da</strong> <strong>da</strong> sicsic-<br />

ocxlisunarianobisaTvis. ocxlisunarianobisaTvis. politologTa interesi ki poli-<br />

tikuri kulturis ideis mimarT warmoiSva mxolod 1950-1960ian<br />

wlebSi, rodesac a<strong>da</strong>mianuri qcevis axali meTodiT Seswavlam<br />

Secvala sagnis mimarT tradiciuli midgoma. am sferoSi<br />

klasikur naSromad iqca almondis <strong>da</strong> verbas `samoqalaqo<br />

kultura~ (1963), romelic xuTi qveynis _ aSS-is, didi britane-<br />

Tis, <strong>da</strong>savleT germaniis, italiis <strong>da</strong> meqsikis <strong>politikuri</strong><br />

132 133


specifikis analizisTvis iyo gamoyenebuli. naSromi cdilob<strong>da</strong><br />

aexsna, Tu ratom ganicades krizisi msoflio omebs Soris<br />

periodSi italiis, germaniis <strong>da</strong> sxva qveynebis TiTqos <strong>da</strong><br />

sruliad demokratiulma mTavrobebma <strong>da</strong> ratom miikvlevs<br />

demokratia aseTi wvalebiT gzas?<br />

1970-1980-ian wlebSi ki interesi <strong>politikuri</strong> kulturisadmi<br />

odnav <strong>da</strong>eca, magram 1990-ian wlebSi, rodesac <strong>da</strong>iwyo komunizmis<br />

ngreva aRmosavleT evropaSi <strong>da</strong> demokratiuli qveynebis<br />

Seneba, amas mohyva myar demokratiul qveyanaSi _ amerikaSi laparaki<br />

`socialuri kapitalis krizisze~ <strong>da</strong> samoqalaqo aqtiurobis<br />

<strong>da</strong>cemaze. gamwvav<strong>da</strong> diskusiebi imaze, rom xom ar xdebo<strong>da</strong> <strong>politikuri</strong><br />

kulturis formireba elitaruli jgufebis ideebiT <strong>da</strong><br />

interesebiT <strong>da</strong> Tu rogor rols TamaSobs sazogadoebaSi masobrivi<br />

informaciis saSualebebi <strong>da</strong> ra doneze SeuZlia saxelmwifos<br />

manipulireba <strong>politikuri</strong> komunikaciiT dRes.<br />

<strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> kultura kultura kultura _ _ kultura _ farTo gagebiT<br />

aris xalxis cxovrebis wesis gamosaxva. sociologebi <strong>da</strong><br />

anTropologebi avleben zRvars `kulturasa~ <strong>da</strong> `bunebas~<br />

Soris. kulturas uwodeben imas, rac STamomavlobas ga<strong>da</strong>ecema<br />

socialuri meqanizmebiT <strong>da</strong> ara biologiuri memkvidreobiT.<br />

politologebi am termins ufro viwro gagebiT iyeneben. aq is<br />

exeba xalxis fsiqologiur orientacias <strong>da</strong> gansazRvravs xalxis<br />

urTierTobas iseTi fenomenisadmi, rogoricaa partia, xelisufleba,<br />

konstitucia. es yvelaferi gamoixateba mrwamsSi, RirebulebebSi<br />

<strong>da</strong> simboloebSi. <strong>politikuri</strong> kulturis sazogadoebriv<br />

azrTan areva ar aris misaRebi, radganac is ganisazRvreba<br />

Rrmad <strong>da</strong>fuZnebuli RirebulebebiT <strong>da</strong> ara xalxis<br />

reaqciiT, konkretuli <strong>politikuri</strong> problemis SemTxvevaSi.<br />

samoqalaqo samoqalaqo samoqalaqo samoqalaqo samoqalaqo kultura kultura kultura kultura kultura Tu Tu Tu Tu Tu ideologiuri ideologiuri ideologiuri ideologiuri ideologiuri hegemonia?<br />

hegemonia?<br />

hegemonia?<br />

hegemonia?<br />

hegemonia?<br />

bevri avtori politikur kulturaze saubrisas eyrdnoba<br />

samoqalaqo kulturas, cnebas SemoRebuls mecnierebaSi<br />

almondisa <strong>da</strong> verbas mier (1963; 1980). isini miiswrafodnen<br />

<strong>da</strong>edginaT, Tu rogori <strong>politikuri</strong> kultura uwyobs xels<br />

demokratias. zemoT xsenebulma avtorebma is sam tipad <strong>da</strong>hyves<br />

_ `aqtiuri kultura~ (<strong>politikuri</strong> monawileobis kultura),<br />

`pasiuri kultura~ (qveSevrdomobis kultura) <strong>da</strong> `lokaluri<br />

kultura~.<br />

maTi koncefciiT `aqtiuri aqtiuri kulturisaTvis<br />

kulturisaTvis<br />

kulturisaTvis~ kulturisaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebelia<br />

moqalaqeebis cocxali interesi politikisadmi,<br />

masSi monawileobas isini Tvlian saWirod <strong>da</strong> umTavresad.<br />

`pasiur `pasiur `pasiur kulturaSi~ kulturaSi~ kulturaSi~ _ _ _ isini gamodian ufro obieqtad, vidre<br />

subieqtad, romelsac aqvs gavlenis SezRuduli SesaZlebloba<br />

mTavrobaze. aq mTavaria moqalaqeebis mzadyofna <strong>da</strong>emor-<br />

Cilon xelisuflebas. `lokaluri `lokaluri kultura~ kultura~ _ _ _ gansxvavdeba<br />

moqalaqeobrivi grZnobis uqonlobiT. xalxi aq sakuTar<br />

Tavs ukavSirebs ara erovnebas, aramed sakuTar garemocvas <strong>da</strong><br />

ara aqvs politikaSi monawileobis arc survili, arc SesaZlebloba.<br />

almondi <strong>da</strong> verba sabolood mividnen im <strong>da</strong>skvnamde,<br />

rom samoqalaqo kultura sinamdvileSi yovelTvis aerTianebs<br />

samive <strong>politikuri</strong> kulturis komponentebs. demokratiis simyares<br />

maTi azriT uzrunvelyofs iseTi <strong>politikuri</strong> kultura,<br />

romelSic napovnia oqros Sualedi moqalaqeebis aqtiurobasa<br />

<strong>da</strong> pasiurobas Soris <strong>da</strong> saxelmwifo sakuTar Tavze iRebs<br />

mxolod im aucileblobas, romlis Sesrulebac SeuZlebelia.<br />

samoqalaqo kulturis <strong>da</strong>mkvidreba arc ise advilia. es<br />

<strong>da</strong>gvanaxa <strong>da</strong>savleT germaniam <strong>da</strong> italiam. faSizmis <strong>da</strong>marcxebis<br />

Semdeg vercerT qveyanaSi ver hpova ganviTareba aqtiurma<br />

politikurma kulturam. Tu germaniaSi dominireb<strong>da</strong> pasiuri<br />

morCilebis kultura, italiaSi ar aRmofxvrila lokaluri<br />

<strong>politikuri</strong> kulturis niSnebi.<br />

marqsizmSi ganviTar<strong>da</strong> kulturis ori <strong>Teoria</strong>. pirvelis<br />

mixedviT kultura atarebs klasobriv xasiaTs, radgan<br />

erTiklasis warmomadgenlebs, rogorc wesi, aqvT erTi <strong>da</strong> igive<br />

interesebi <strong>da</strong> imyofebian erTnair ekonomikur mdgomareobaSi.<br />

maT eqnebaT msgavsi ideebi, rwmena <strong>da</strong> miznebi. marqsis sityvebiT<br />

`cnobiereba ki ar gansazRvravs xalxis yofierebas, aramed<br />

maTi socialuri yofiereba gansazRvravs (yofiereba) cnobierebas:<br />

amitom proletariatis kultura yovelTvis gansxvavdeba<br />

burJuaziis kulturisagan. kulturis meore Teoriis mixedviT,<br />

mmarTveli klasis ideebi (romelsac marqsi uwodeb<strong>da</strong> `ideologias~)<br />

advilad vrceldeba sazogadoebaSi <strong>da</strong> amitom iqceva<br />

epoqis `gabatonebil azrad~. amgvarad misTvis Tavisi drois<br />

<strong>politikuri</strong> <strong>da</strong> Tun<strong>da</strong>c samoqalaqo kultura iqnebo<strong>da</strong> bur-<br />

Juaziuli ideologia. ideologiis funqcia marqsis mixedviT<br />

gulisxmobs imas, rom <strong>da</strong>Cagruli klasi iZulebulia Seeguos<br />

Tavis mdgomareobas, amas emsaxurebo<strong>da</strong> yvelanairi saxis miTebis<br />

gavrceleba. mogvianebiT es yvelaferi marqsizmma gan-<br />

134 135


sazRvra, rogorc burJuaziuli `hegemonia~.<br />

Tanamedrove marqsistebi Soris arin problemis aseT<br />

gagebasTan <strong>da</strong> sulac ar Tvlian, rom burJuaziis gabatonebuli<br />

klasi gansazRvravs kapitalisturi sazogadoebis inteleqtualur<br />

<strong>da</strong> kulturul cxovrebas. isini amboben, rom sazogadoebaSi<br />

konkurencias uweven erTmaneTs.<br />

(burJuaziuli (burJuaziuli ideologia ideologia marqsistuli marqsistuli terminia<br />

terminia<br />

<strong>da</strong><strong>da</strong> niSnavs niSnavs ideebs ideebs ideebs <strong>da</strong> <strong>da</strong> Teoriebs, Teoriebs, romlebic romlebic romlebic kapitaliskapitalis-<br />

turi turi wyobis wyobis wyobis winaaRmdegobis winaaRmdegobis <strong>da</strong>farviT <strong>da</strong>farviT emsaxurebian<br />

emsaxurebian<br />

burJuaziis burJuaziis interesebs).<br />

interesebs).<br />

am poziciis cnobili warmomadgeneli iyo italieli<br />

moazrovne <strong>da</strong> politikosi antonio antonio gramSi gramSi XX saukuneSi.<br />

Tavis Tanamedrove sazogadoebaSi gramSma <strong>da</strong>inaxa, rom burJuaziis<br />

gabatoneba Tavis Tavs uzrunvelyofs ara mxolod misi<br />

ekonomikuri <strong>da</strong> <strong>politikuri</strong> ZalauflebiT, aramed kulturiT,<br />

sulier yofaSi, amgvari hegemoniiT: misi Rirebulebebi vrceldeba<br />

samoqalaqo sazogadoebis meSveobiT _ masobrivi<br />

informaciis saSualebiT, eklesiuri institutebiT, axalgazrduli<br />

moZraobebiT. aqe<strong>da</strong>n gamomdinare, socializmis gamarjvebisaTvis<br />

saWiroa `ideebs Soris brZola~, sa<strong>da</strong>c proletarulma<br />

Rirebulebebma, Teoriebma <strong>da</strong> principebma un<strong>da</strong> gandevnon, an<br />

ukidures SemTxvevaSi, Seaviwrovon burJuaziuli.<br />

masobrivi masobrivi masobrivi masobrivi masobrivi informaciis informaciis informaciis informaciis informaciis saSualebebi<br />

saSualebebi<br />

saSualebebi<br />

saSualebebi<br />

saSualebebi<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> komunikacia<br />

komunikacia<br />

komunikacia<br />

komunikacia<br />

komunikacia<br />

imis Sesaxeb, rom masobrivi informaciis saSualebebi<br />

iZenen politikur mniSvnelobas, <strong>da</strong>iwyes laparaki XIX saukunis<br />

bolos, rodesac sazogadoebaSi Semovi<strong>da</strong> masobrivi wigniereba<br />

<strong>da</strong> yvelasaTvis gax<strong>da</strong> xelmisawvdomi presa. magram drom<br />

Tan moitana axali teqnikuri <strong>da</strong> socialuri cvlilebebi, <strong>da</strong><br />

gairkva, rom masobrivi informaciis saSualebebi gaxdnen <strong>politikuri</strong><br />

procesis srulyofili, sakmaod <strong>da</strong>moukidebeli <strong>da</strong><br />

uaRresad Zlieri faqtori.<br />

am yvelaferSi gamovlin<strong>da</strong> sami tendencia. droTa ganmavlobaSi<br />

Semcir<strong>da</strong> egreT wodebuli <strong>politikuri</strong> socializaciis<br />

`pirveladi~ faqtorebis gavlena, iseTebze, rogoricaa<br />

ojaxi <strong>da</strong> sazogadoebrivi klasi. a<strong>da</strong>miani bavSvobi<strong>da</strong>n iReb<strong>da</strong><br />

raRac politikur (kvals) `acras~. ukve zr<strong>da</strong>srul asakSi misi<br />

Sexedulebebi icvlebo<strong>da</strong>, magram is kvali rCebo<strong>da</strong> mTeli<br />

sicocxlis manZilze. Tanamedrove sazogadoeba ki Tavisi<br />

socialuri <strong>da</strong> geografiuli mobilurobiT, individualizmis<br />

<strong>da</strong>fuZnebiTa <strong>da</strong> samomxmareblo RirebulebebiT, amkvidrebs<br />

sruliad gansxvavebul situacias. dRes, arCevnebze xalxi Tvi-<br />

Ton wyvets, Tu vis misces xma, iqi<strong>da</strong>n gamomdinare, Tu ras<br />

laparakobs <strong>da</strong> pirdeba kandi<strong>da</strong>ti. aqe<strong>da</strong>n modis masobrivi<br />

informaciebis <strong>politikuri</strong> mniSvnelobis zr<strong>da</strong>, radgan dRes<br />

swored maT miaqvT publikamde informacia <strong>politikuri</strong> problemebisa<br />

<strong>da</strong> programebis Sesaxeb, aseve kandi<strong>da</strong>tis an partiis<br />

arCevis variantic.<br />

dRes gasagebia, rom masobrivi informaciis saSualebebi<br />

pir<strong>da</strong>pir ayalibeben sazogadoebriv azrs, gemovnebas. xalxs<br />

rCeba mxolod airCios romelime <strong>politikuri</strong> ga<strong>da</strong>wyvetileba<br />

<strong>da</strong> am ga<strong>da</strong>wyvetilebiT gaemarTon saarCevno urnebisaken. miuxe<strong>da</strong>vad<br />

amisa, arsebobs sxva<strong>da</strong>sxva Sexedulebebi masobrivi<br />

informaciebis saSualebebis politikur rolze.. Teoriebs<br />

Soris umTavresia Semdegi modelebi: pluralisturipluralisturimodemodeli,li, gabatonebuli gabatonebuli ideologiis ideologiis modeli, modeli, sabazro sabazro sabazro modemode-<br />

li li li <strong>da</strong> <strong>da</strong> elitis elitis faseulobaTa faseulobaTa modeli.<br />

modeli.<br />

<strong>politikuri</strong><strong>politikuri</strong> socializacia socializacia _ _ _ aris aris procesi, procesi, romrom-<br />

lis lis mimdinareobisas mimdinareobisas xalxi xalxi iZens iZens <strong>da</strong> <strong>da</strong> gamoimuSavebs<br />

gamoimuSavebs<br />

gamoimuSavebs<br />

mosazrebebs mosazrebebs <strong>da</strong> <strong>da</strong> Rirebulebebs, Rirebulebebs, romlebic romlebic Semdeg Semdeg Taobebs<br />

Taobebs<br />

ga<strong>da</strong>ecema.<br />

ga<strong>da</strong>ecema.<br />

propagan<strong>da</strong> propagan<strong>da</strong> _ _ aris aris mizanmimarTuli mizanmimarTuli informaciis<br />

informaciis<br />

gavrceleba gavrceleba im im im mizniT, mizniT, rom rom Camoyalibdes Camoyalibdes Camoyalibdes saWiro saWiro azri<br />

azri<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong> moaxdinos moaxdinos provocireba provocireba provocireba gansazRvrul gansazRvrul politikur<br />

politikur<br />

moqmedebaze, moqmedebaze, mani mani pulir pulirebis pulir ebis mizniT.<br />

mizniT.<br />

`axali `axali ambebis ambebis miwodebis miwodebis xelovneba~ xelovneba~ xelovneba~ _ _ aris aris in- ininformaciisformaciis mowodeba mowodeba iseTi iseTi xerxiT, xerxiT, rom rom gamoiwvios gamoiwvios sasa-<br />

surveli surveli efeqti efeqti <strong>da</strong> <strong>da</strong> gansakuTrebuli gansakuTrebuli gansakuTrebuli reaqcia reaqcia `ekonomikur<br />

`ekonomikur<br />

WeSmaritebaze~.<br />

WeSmaritebaze~.<br />

socialuri socialuri socialuri socialuri socialuri kapitalis kapitalis kapitalis kapitalis kapitalis degra<strong>da</strong>cia?<br />

degra<strong>da</strong>cia?<br />

degra<strong>da</strong>cia?<br />

degra<strong>da</strong>cia?<br />

degra<strong>da</strong>cia?<br />

yofil komunistur saxelmwifoebSi, politikurma <strong>da</strong><br />

ekonomikurma cvlilebebma misca <strong>da</strong>matebiTi interesi <strong>politikuri</strong><br />

kulturis problematikas. saqme isaa, rom ramdenime<br />

Taobis cxovrebaSi saxelmwifom amoZirkva, an minimumamde <strong>da</strong>iy-<br />

136 137


vana is socialuri <strong>da</strong> <strong>politikuri</strong> kavSirebi, romelsac eyrdnoba<br />

demokratiuli politika. samoqalaqo sazogadoebis <strong>da</strong><br />

sazogadoebrivi asociaciebis jgufebis sfero, <strong>da</strong>moukidebeli<br />

saxelmwifosagan, romelic Seicavs kerZo warmoebas, interesTa<br />

jgufebs <strong>da</strong> a.S. aq SegviZlia gavixsenoT aleqsis de tokvilis<br />

azri, romelmac XIX saukuneSi axsna amerikis demokratiuloba<br />

imiT, rom amerikelebi midrekilni arian aseTi sazogadoebrivi<br />

asociaciebis <strong>da</strong>arsebisadmi. magram rogorc ki gaCn<strong>da</strong><br />

interesi post-komunisturi qveynebis <strong>politikuri</strong> kulturisadmi,<br />

is gavrcel<strong>da</strong> momwifebul demokratiebis politikur<br />

problemebzec.<br />

robert patnemma mosaxleobis samoqalaqo aqtiurobis<br />

tradiciebi gansxvavebiT axsna, rac vlindeba iseT movlenaze,<br />

rogoricaa gansxvavebuli saarCevno aqtiurobis done. patnemma<br />

yuradReba miaqcia aSS-is socialuri `kapitalis <strong>da</strong>cemas~, romlis<br />

arseboba aisaxa imaSi, rom 1965 wli<strong>da</strong>n klubebis, nebayoflobiTi<br />

sazogadoebebis <strong>da</strong> yvelanairi tipis asociaciebis<br />

ricxvi Semcir<strong>da</strong> 25-50%-iT, mkveTrad Semcir<strong>da</strong> sazogadoebriv,<br />

qalaqur, saskolo krebebze <strong>da</strong>swreba, Semcir<strong>da</strong> politikur partiebSi<br />

gawevrianeba, maTi nebayoflobiTi moRvaweoba.<br />

TavianTi azri aqvT konservatiuli orientaciis Teoretikosebsac:<br />

socialuri kapitalis marTva asocirdeba<br />

tradiciebTan `tradiciul RirebulebebTan~. is Rirebulebebi<br />

<strong>da</strong> warmodgenebi, romlebic ga<strong>da</strong>ecema Taobi<strong>da</strong>n Taobas,<br />

aarseben Tavisi tipis cxovrebis kulturul safuZvels.<br />

konservatiulad ganwyobili politikosebi yovelTvis<br />

mouwodeben Rirebulebebis gaZlierebisaken, radgan maTSi xe<strong>da</strong>ven<br />

Sinagani gamTlianebisa <strong>da</strong> sazogadoebrivi <strong>politikuri</strong><br />

stabilurobis gasaRebs. 1980-ian wlebSi margaret margaret tetCeri tetCeri<br />

tetCeri<br />

gamovi<strong>da</strong> mowodebiT, imuSaon egreT wodebuli `viqtorianuli<br />

Rirebulebebis~ aRorZinebaze did britaneTSi. amis Semdeg<br />

analogiuri, magram naklebad warmatebuli iniciativiT `pirvelsawyisisken<br />

<strong>da</strong>brunebisaken~ 1990-ian wlebSi gamovi<strong>da</strong> jon<br />

meijori. zustad ase apelireb<strong>da</strong> aSS-Si ronald reigani `sazogadoebrivi<br />

ideologiis~ memkvidreobisadmi, rac amerikelebSi<br />

aisaxa TavianTi <strong>da</strong>savluri Tav<strong>da</strong>WerilobiT. xSirad tradiciuli<br />

Rirebulebebi ukavSirdeba iseT institutebs, rogoricaa<br />

ojaxi, eklesia <strong>da</strong> erovneba, anu is yvelaferi, rac istoriaSi<br />

ganasaxierebs fxianobas, TviTnebobas <strong>da</strong> mdgomareobas.<br />

tradiciuli Rirebulebebis <strong>da</strong>cva gax<strong>da</strong> erT-erTi<br />

umTavresi motivi neokonservatorebisTvis, romliTac aSS-Si<br />

gamovidnen iseTi socialuri moazrovneebi, rogorebic arian<br />

deniel deniel beli beli <strong>da</strong> ireing ireing kristoli, kristoli, romlebmac win wamoswies<br />

sulieri Rirebulebebis <strong>da</strong>ngreva bazris stiqiis gamo.<br />

kidev erTi azri socialuri krizisis problemaze, amtkicebs,<br />

rom saubari un<strong>da</strong> mimdinareobdes ara samoqalaqo kulturis<br />

Semcirebaze <strong>da</strong> socialuri kavSirebis Sesustebaze, aramed<br />

maTi formebis Secvlaze.<br />

inglhartis azriT, yvelaferi es xdeba amJamindeli materialuri<br />

keTildReobis <strong>da</strong> `postmaterialisturi~ Rirebulebebis<br />

(gansakuTrebulad axalgazrdebSi), gavrcelebis gamo. 1960iani<br />

wlebi<strong>da</strong>n xalxi umetesad ganviTarebul industriul qveynebSi<br />

eguebo<strong>da</strong> ekonomikur usafrTxoebas <strong>da</strong> materialur keTildReobas,<br />

yvela <strong>da</strong> yvelanairi tradiciuli warmodgenebi _<br />

seqsze, qorwinebaze, cqevis normebze Seicvala, liberaluri,<br />

uweso RirebulebebiT, rom ar vTqvaT `yovlad umsgavsoTi~.<br />

tradiciuli <strong>politikuri</strong> urTierTobebi <strong>da</strong> kavSirebi<br />

ki piriqiT <strong>da</strong>sustdnen, maT Caenacvlen iseTi sakiTxebi, rogoricaa<br />

feminizmi, atomuri ganiaraReba, cxovelebis uflebebi <strong>da</strong><br />

garemo. SesaZlebelia imitom mimdinareobs aseTi movlenebi,<br />

rogorc partiebSi wevrebis Semcireba <strong>da</strong> saarCevno aqtiurobis<br />

<strong>da</strong>cema. meores mxriv ki, iseTi saprotesto aqciebis warmoSoba,<br />

romlebic <strong>da</strong>kavSirebulebi arian raRac erTi saerTo<br />

problemiT. postfordizmis Teoretikosebi amtkiceben, rom<br />

aseTi tipis cvlilebebi, iyo absoluturad Seuqcevadi <strong>da</strong><br />

warmoadgendnen sazogadoebis saerTo ekonomikuri <strong>da</strong> <strong>politikuri</strong><br />

individualizmisaken moZraobis Sedegebs.<br />

legitimuroba legitimuroba legitimuroba legitimuroba legitimuroba <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> stabiluroba<br />

stabiluroba<br />

stabiluroba<br />

stabiluroba<br />

stabiluroba<br />

<strong>politikuri</strong> sistemis an reJimis legitimurobis problema,<br />

an SekiTxva imaze, iRebs Tu ara es sazogadoeba ama Tu im<br />

reJims, rogorc `kanoniers~, `samarTlians~, <strong>da</strong> a.S. <strong>da</strong>kavSirebulia<br />

Zvel <strong>da</strong> mTavar TemasTan _ esaa <strong>politikuri</strong> valdebuleba.<br />

problema midis ubralo kiTxvamde: ratom arian moqalaqeebi<br />

valdebulni aRiaron saxelmwifos Zalaufleba? aris Tu<br />

ara aseTi midgoma saxelmwifosadmi <strong>da</strong> misi kanonebisadmi<br />

<strong>da</strong>morCileba _ xalxis movaleoba? Tanamedrove politikur<br />

diskusiebSi legitimuroba esmiT ar imdenad, rogorc mor-<br />

138 139


aluri valdebulebebis problema, ramdena<strong>da</strong>c kiTxva, Tu ratom<br />

un<strong>da</strong> gaakeTon maT es.<br />

legitimuroba legitimuroba (laTinurad legitimas _ kanonierad<br />

gamocxadeba) farTo gagebiT niSnavs `kanonierebas~, `sworobas~,<br />

`samarTlianobas~. es aris is Zalaufleba, rac organoebs<br />

aZlevs avtoritets sazogadoebis TvalSi. kanoniereba sulac<br />

ar aZlevs saxelmwifos an mTavrobas, sazogadoebis an calke<br />

moqalaqeebis pativiscemis garantias.<br />

Zalauflebis<br />

Zalauflebis<br />

Zalauflebis Zalauflebis<br />

Zalauflebis legitimacia<br />

legitimacia<br />

legitimacia<br />

legitimacia<br />

legitimacia<br />

legitimurobis problemis, rogorc sociologiuri<br />

movlenis klasikuri gamokvleva, <strong>da</strong>iwyo maqs veberma. veberi<br />

cdilob<strong>da</strong> `batonobis sistemis~ klasificirebas <strong>da</strong> sur<strong>da</strong><br />

aexsna is safuZvlebi, romlebic gansazRvraven am sistemis<br />

legitimurobas. man <strong>politikuri</strong> Zalauflebis mravalferovani<br />

buneba miiyvana `idealur tipebamde~ <strong>da</strong> konceftualur<br />

modelebamde. es idealuri tipebia:<br />

_ Zalaufleba, romelic eyrdnoba tradiciebs _ tradiciuli<br />

Zalaufleba<br />

_ Zalaufleba, romelic eyrdnoba qarizmas _ qarizmatuli<br />

Zalaufleba<br />

_ Zalaufleba, romelic eyrdnoba kanons racionaluri<br />

Tvisebebis safuZvelze _ racionalur-samarTlebrivi Zalaufleba.<br />

TiToeuli am sami<strong>da</strong>n, flobs <strong>politikuri</strong> legitimurobis<br />

sakuTar bunebas <strong>da</strong> wyaros, romlebSic xalxi Tvlis<br />

SesaZlebels <strong>da</strong> aucilebels <strong>da</strong>emorCilos saxelmwifos.<br />

<strong>politikuri</strong> legitimurobis pirveli tipi _ veberis<br />

mixedviT, <strong>da</strong>fuZnebulia istoriul a<strong>da</strong>T-wesebze <strong>da</strong> tradiciaze,<br />

tradiciuli batonoba miiCneva rogorc legitimuri,<br />

imitom, rom is arsebob<strong>da</strong> istoriulad, mas aRiarebdnen wina<br />

Taobebi, rogorc wesi aseTi Zalaufleba eyrdnobo<strong>da</strong> konkretul<br />

normebs _ gamZle <strong>da</strong> ueWvo a<strong>da</strong>T-wesebs, romlebsac ar<br />

sWirdebaT <strong>da</strong>sabuTeba, radgan isini arsebobdnen uxsovari<br />

droi<strong>da</strong>n. tradiciuli Zalauflebis <strong>da</strong>maxasiaTebel Cvevebs<br />

Cven vpoulobT TemebSi, an patara jgufebSi, sa<strong>da</strong>c is arsebobs<br />

patriarqatis formiT an gerontokratiiT (ufrosebis avtoritetuli<br />

brZanebloba).<br />

legitimurobis meore tipi es aris qar qarizmuli<br />

qar izmuli baba<br />

tonoba, tonoba, es saubari midis avtoritetze, im batonobaze, romelic<br />

TiTqos <strong>da</strong> TavisiT warmoiSveba Zlieri pirovnebisagan,<br />

misi `qarizmi<strong>da</strong>n~. qarizmatuli Zalaufleba, romelic srulad<br />

ar aris <strong>da</strong>kavSirebuli statusTan, sazogadoebriv mdgomareobasTan,<br />

an saxelmwifos ierarqiul adgilTan, fuZndeba<br />

lideris Tvisebebze, raTa Tavisken miizidos xalxi: istoriulad<br />

aseT Zalauflebas flobdnen isini, visSic xe<strong>da</strong>vdnen<br />

gmirebs an wmin<strong>da</strong>nebs. aq isic un<strong>da</strong> iTqvas, rom axali istoriis<br />

<strong>politikuri</strong> liderebi, de goli, kenedi, tetCeri flobdnen<br />

aseTi avtoritetis garkveul elementebs. ar SeiZleba maT<br />

vuwodoT qarizmatuli liderebi, isini yvelani iyvnen saxelmwifo<br />

moRvaweebi problemis Tanamedrove gagebiT. aseT<br />

magaliTad politologebi Tvlian napoleons, musolinis, hitlers,<br />

aiaTola homeinis, fidel kastros <strong>da</strong> polkovnik ka<strong>da</strong>fs.<br />

veberis <strong>politikuri</strong> legitimurobis mesame ti pi _<br />

racionalur-samarTlebrivi, asocirdeba mkveTrad gansazRvrul<br />

wesebiT, romelic warmodgenilia samarTalSi, kanonSi. es Zalaufleba<br />

<strong>da</strong>maxasiaTebelia bevri Tanamedrove saxelmwifosaTvis.<br />

prezidentis, premier-ministris, an nebismieri sxva maRali<br />

rangis oficialuri saxis uflebamosilebas sabolood<br />

yovelTvis aqvs Tavisi mkveTrad Camoyalibebuli, formulirebuli<br />

konstituciuri normebi, romlebSic <strong>da</strong>werilia risi<br />

ufleba aqvT <strong>da</strong> risi ara. am Tanamdebobebis pirebisaTvis, am<br />

Zalauflebis formis upiratesoba isaa, rom is <strong>da</strong>kavSirebulia<br />

`adgilTan~ <strong>da</strong> ara `a<strong>da</strong>mianebTan~.<br />

biThemi biThemi biThemi Tvlis, rom Zalaufleba SeiZleba CaiTvalos<br />

legitimurad sami pirobis Sesrulebisas. upirvelesad is un<strong>da</strong><br />

warmoebdes <strong>da</strong>dgenili wesebis mixedviT, warmodgenili oficialurad<br />

miRebul kanonebSi, an <strong>da</strong>weril normebSi. meore _<br />

es wesebi un<strong>da</strong> iyvnen aRiarebuli yvelas mier, rogorc aucilebeli<br />

_ vinc marTavs <strong>da</strong> vinc imarTebian, mesame _ sazogadoebis<br />

mxri<strong>da</strong>n ar un<strong>da</strong> iyos imis niSnebi, rom is ar eTanxmeba<br />

arsebul reJims. did britaneTSi ukanaskneli piroba iyo <strong>da</strong>culi<br />

1990-ian wlebSi, rodesac sazogadoebam <strong>da</strong>inaxa, rom<br />

liderebis <strong>da</strong> maTi politika ukiduresad arapopularulia,<br />

magram es mTavroba, romelic movi<strong>da</strong> xelisuflebaSi arCevnebis<br />

gziT, un<strong>da</strong> wavides amave gziT.<br />

aq warmoiSveba Zalauflebis legitimurobis ori mniSvnelovani<br />

momenti. pirveli _ mravalpartiuli sistema <strong>da</strong><br />

140 141


arCevnebis aucilebloba, radgan mxolod am pirobiT sazogadoebas<br />

SeuZlia gamoxatos Tavisi principuli Tanxmoba, an<br />

arsebuli Zalauflebis sistemis uTanxmoeba. meore _ ama Tu<br />

im konstituciis Sedgenisas, aucilebelia asaxuli iyos sazogadoebis<br />

pozicia. ase vTqvaT, rogor pirobaze arian isini<br />

Tanaxma, rom SeiZlebodes maTi marTva.<br />

legitimurobis legitimurobis legitimurobis legitimurobis legitimurobis krizisi krizisi krizisi krizisi krizisi<br />

veberis azrisagan sakiTxis gansxvavebuli gagebiT, gamovidnen<br />

neomarqsizmis Teoretikosebi. Tu orTodoqsuli marqsizmi<br />

ubralod icileb<strong>da</strong> legitimurobis problemas, radgan<br />

mas xe<strong>da</strong>v<strong>da</strong> rogorc burJuaziuli cnobierebis miTs, axali marqsistebi,<br />

gramSis kval<strong>da</strong>kval, mzad arian aRiaron, rom kapitalizmi<br />

inarCunebs Tavis resurss imitom, rom SeuZlia uzrunvelyos<br />

sazogadoebis <strong>politikuri</strong> mxar<strong>da</strong>Wera. iseTma neomarqistebma,<br />

rogorebic iyvnen habermasi <strong>da</strong> klaus ofe, ga<strong>da</strong>itanes yuradReba<br />

klasebis problematiki<strong>da</strong>n legitimurobis warmoebis meqanizmze<br />

(demokratiuli procesi, mravalpartiuli sistema, socialuri<br />

mxar<strong>da</strong>Wera, reformebi <strong>da</strong> a.S.). amasobaSi isini ar uaryofdnen im<br />

garemoebasac, rom politikur sistemaSi, Tu is <strong>da</strong>fuZnebulia<br />

klasebis principul uTanxmoebaze, ase Tu ise yovelTvis iqneba<br />

siZneleebi legitimaciasTan.<br />

msgavsi problema ganixilebo<strong>da</strong> 1970-iani wlebis diskusiebSi,<br />

egreT wodebul `samTavrobo <strong>da</strong>tvirTvaze~. iseTma<br />

mkvlevarebma, rogorebic iyvnen entoni kingi <strong>da</strong> riCard rouzi,<br />

yuradReba miaqcies imas, rom mTavrobebi xdebian ufro rTulad<br />

funqcionirebadi, imis gamo, rom sazogadoeba uyenebs<br />

ufro met moTxovnilebebs.<br />

1980-1990-iani wlebis politikur tendenciebs SeiZleba<br />

SevxedoT, rogorc legitimurobis kriziss <strong>da</strong> `samTavrobo<br />

ga<strong>da</strong>tvirTvis~ problemis reaqcias. prioritetebis ga<strong>da</strong>xedvaze<br />

yvelaze didi SeZaxilebi ismo<strong>da</strong> `axali memarjveneebis~<br />

mxri<strong>da</strong>n. iseTma politologebma, rogorebic iyvnen samuel<br />

britani, <strong>da</strong>iwyes laparaki saxelmwifos sayovelTao keTildReobis<br />

fiskalur krizisze <strong>da</strong> `demokratiis ekonomikuri<br />

winaaRmdegobis~ Sesaxeb. 1990-iani wlebis reiganis mTavrobam<br />

aSS-Si <strong>da</strong> tetCeris did britaneTSi <strong>da</strong>iwyes muSaoba sazogadoebis<br />

molodinis `Semcirebaze~, pasuxismgeblobis ga<strong>da</strong>tan-<br />

iT mTavrobi<strong>da</strong>n individebze. isini ambobdnen, rom ekonomikuri<br />

keTildReobis sakiTxi <strong>da</strong>mokidebulia a<strong>da</strong>mianis pirad pasuxismgeblobaze,<br />

yovelma moqalaqem TviTon un<strong>da</strong> izrunos Tavis<br />

Tavze _ SromiT, samedicino <strong>da</strong>zRveviT, <strong>da</strong>nazogiT, pensiiT <strong>da</strong><br />

a.S. mTavrobam moixsna pasuxismgebloba umuSevrobis gamo. wamoiWra<br />

idea imis Sesaxeb, rom arsebobs umuSevrobis bunebrivi<br />

procenti, romelic izrdeba mxolod imitom, rom xarbi muSebi<br />

fasebis aweviT TviTonve rCebian umuSevrebi.<br />

ratom ratom ratom ratom ratom xdeba xdeba xdeba xdeba xdeba revoluciebi<br />

revoluciebi<br />

revoluciebi<br />

revoluciebi<br />

revoluciebi<br />

reJimis legitimuroba uzrunvelyofs politikur stabilurobas<br />

<strong>da</strong> sicocxlisunarianobas Tu is <strong>da</strong>kargavs mas,<br />

maSin un<strong>da</strong> airCios ori<strong>da</strong>n erTi: an represiebis gza, an ganaxorcielos<br />

Zireuli <strong>politikuri</strong> cvlilebebi.<br />

umravlesoba, vinc moRvaweobs politikaSi, xels moawerdnen<br />

marqsis im gamoTqmas, romelic foierbaxis TezisebSi <strong>da</strong>wera:<br />

filosofosebi mxolod sxva<strong>da</strong>sxva saSualebebiT xsnidnen samyaros,<br />

magram saqme isaa, rom SeecvalaT igi, am sakiTxisadmi<br />

sxva<strong>da</strong>sxva <strong>politikuri</strong> moazrovneebs sxva<strong>da</strong>sxva <strong>da</strong>mokidebuleba<br />

hqon<strong>da</strong>T, maSin roca konservatizmisTvis <strong>da</strong>maxasiaTebelia `ltolva<br />

SenarCunebisadmi~ tradiciebis <strong>da</strong> monacvleobis saxeliT,<br />

liberalebi <strong>da</strong> socialistebi, rogorc wesi, yovelTvis idgnen<br />

cvlilebis mxareze, radgan masSi xe<strong>da</strong>vdnen progress. progresTan<br />

ki asocirdeba a<strong>da</strong>mianuri gonebis niWi aamoZraos istoria win,<br />

codnis SeZeniT <strong>da</strong> ufro srulyofili sazogadoebis SeqmniT.<br />

gavigoT Tu ara sazogadoebrivi cvlilebebi, rogorc<br />

progresi an regresi, zr<strong>da</strong> Tu <strong>da</strong>cema. isini yovelTvis arian<br />

arsi, produqti erT-erTisa ori procesi<strong>da</strong>n _ evoluciisa evoluciisa an<br />

revoluciisa. revoluciisa. evoluciur cvlilebebad miRebulia reforme-<br />

bi _ Tan<strong>da</strong>TanobiT <strong>da</strong> nel-nela ganxorcielebadi, gaumjobeseba<br />

warmoSobili, socialuri an <strong>politikuri</strong> sistemis fargleb-<br />

Si. es cvlilebebia memkvidreobiTobis SenarCuneba. praqtikaSi<br />

es niSnavs romelime institutis reorganizacias, vidre mis<br />

gauqmebas. revolucia, es radikaluri ga<strong>da</strong>trialebaa, is mTlianad<br />

cvlis politikur wyobas <strong>da</strong> gamoixateba warsulTan kav-<br />

Siris mkveTri, xan ki uxeSi, Zaladobrivi gawyvetiT. bunebrivia<br />

sakiTxi revoluciebis bunebaze (yovelTvis iyo) im istoriul,<br />

socialur <strong>da</strong> politikur garemoebaze, romlebic maT warmoSoben,<br />

142 143


yovelTvis iyo yvelaze mZafri diskusiebis sagani.<br />

pirvelad cneba `revolucia~ miekuTvnebo<strong>da</strong> cikluri<br />

xasiaTis cvlilebebs (inglisurad sityva revolve _ brunva,<br />

mobruneba, <strong>da</strong>bruneba sawyis mdgomareobaSi) _azri, romelsac<br />

magaliTad atareb<strong>da</strong> `saxelovani revolucia~ (1688) inglisSi.<br />

magram safrangeTis revoluciiT (1789) <strong>da</strong>dgin<strong>da</strong> terminis<br />

Tanamedrove gageba. am droi<strong>da</strong>n termini aRniSnavs radikaluri<br />

cvlilebebis process <strong>da</strong> Zveli <strong>politikuri</strong> wyobis ngrevas.<br />

revoluciebi _ es aris sazogadoebrivi ga<strong>da</strong>trialeba, uecari<br />

xasiaTis masiuri qmedebebi, xSirad, magram ara yovelTvis iReben<br />

Zaladobriv xasiaTs. revolucia gansxvavdeba saxelmwifo ga<strong>da</strong>trialebisagan.<br />

revoluciis gansxvaveba buntisa <strong>da</strong> ajanyebebisagan<br />

mdgomareobs imaSi, rom is iwvevs kardinalur cvlilebebs<br />

(cvlilebebi am politikur sistemaSi) politikaSi,<br />

an ubralod cvlas erTi mmarTveli elitisa meoreTi.<br />

marqsistuli marqsistuli marqsistuli marqsistuli marqsistuli revoluciuri revoluciuri revoluciuri revoluciuri revoluciuri Teoriebi<br />

Teoriebi Teoriebi Teoriebi<br />

Teoriebi<br />

cnebaSi `revolucia~<br />

revolucia~ marqsizmi debs gansakuTrebul<br />

azrs. mTlianad viziarebT im ideas, rom revoluciebs aqvT<br />

<strong>politikuri</strong> xasiaTi.<br />

marqsistebis umravlesoba ganixilav<strong>da</strong> inglisur,<br />

amerikul <strong>da</strong> frangul revoluciebs rogorc gansakuTrebul<br />

`burJuaziul~ revoluciebs, rac sinamdvileSi iyo Tan<strong>da</strong>TanobiTi<br />

ga<strong>da</strong>svla warmoebis kapitalistur saSualebebze ga<strong>da</strong>svla.<br />

amgvarad, marqsistuli pozicii<strong>da</strong>n revoluciis azri ara<br />

ubralod mkveTri <strong>da</strong> dramatuli ga<strong>da</strong>trialebaa, aramed xangr-<br />

Zlivi <strong>da</strong> Rrma sazogadoebrivi cvlilebebis periodi. am mxriv<br />

SeiZleba iTqvas, rom ruseTSi revolucia <strong>da</strong>iwyo 1917 w. <strong>da</strong><br />

grZeldebo<strong>da</strong> ssrk _ <strong>da</strong>Slamde _ 1991 w. Tumca ver Seasrula<br />

Tavisi amocana `komunizmis aSenebisa~.<br />

marqsizmis Tanaxmad, revoluciis mizezs warmoadgens<br />

socialur-ekonomikuri winaaRmdegoba, antagonisturi konfliqti<br />

eqspluatatorebsa <strong>da</strong> eqspluatirebulebs Soris. amitom yvela<br />

klasobrivi sazogadoeba istoriulad ganwirulia. marqsi<br />

Tvli<strong>da</strong>, rom revolucia aRniSnavs im moments, roca klasobrivi<br />

winaaRmdegobebi ga<strong>da</strong>izrdeba Ria brZolaSi, romlis<br />

drosac erTi klasi <strong>da</strong>amxobs <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>ayenebs meores. Tu frangul<br />

revolucias, marqsizmi gansazRvravs rogorc burJuaziuls,<br />

rusul revolucias uwodebs `proletaruls~.<br />

1917 wlis rusulma bolSevikurma revoluciam leninis<br />

xelmZRvanelobiT Seitana marqsistul <strong>Teoria</strong>Si ori axali<br />

momenti. pirveli, Tu manamde sakiTxi esmo<strong>da</strong>T ise, rom<br />

TiTqos klasobrivi winaaRmdegobebi TviTon angreven sazogadoebas,<br />

rodesac amisaTvis momwifdeba pirobebi, leninisTvis<br />

es problema ar arsebob<strong>da</strong>. is Tvli<strong>da</strong>, rom revolucias ki ar<br />

un<strong>da</strong> ucado, aramed un<strong>da</strong> ganaxorcielo. bolSevikebma Zalaufleba<br />

xelSi Caigdes 1917 wlis oqtomberSi <strong>da</strong> es maSin, roca<br />

burJuaziuli revolucia qveyanaSi mox<strong>da</strong> ramodenime TviT<br />

adre <strong>da</strong> proletariati ar iyo mravalricxovani <strong>da</strong> gamocdili.<br />

partiaSi muSaTa klasis avangardis roli ikisres bolSevikebma<br />

(mogvianebiT partias ga<strong>da</strong>arqves saxeli <strong>da</strong> ewo<strong>da</strong> komunisturi<br />

partia) mkveTrad Tu vityviT, ufro metad es iyo ga<strong>da</strong>trialeba,<br />

vidre saxalxo revolucia. Tebervlis revoluciisagan<br />

gansxvavebiT, romelmac <strong>da</strong>amxo monarqia, 1917 w. oqtomber-<br />

Si Zalaufleba xelSi Caigdes ara masebma, aramed patara, magram<br />

kargad SeduRabebulma revolucionerebma.<br />

Semdegi sruliad axali momenti klasikur marqsizmTan<br />

Se<strong>da</strong>rebiT gaxl<strong>da</strong>T proletariatis nacvlad `revoluciur<br />

klasad~ glexobis gamocxadeba. raRac Canasaxi am ideisa ukve<br />

hqon<strong>da</strong> leninsac, rodesac is 1917 w. ambob<strong>da</strong> kavSirze qalaqis<br />

proletariatsa <strong>da</strong> glexobas Soris, es idea gaifurCqna Cine-<br />

Tis revoluciaSi 1949 w. mao Zedunis xelmZRvanelobiT. Cine-<br />

Tis revolucia gaiSala soflebSi <strong>da</strong> ara msxvil qalaqebSi.<br />

am ideas mogvianebiT sesxulobdnen aziis, laTinuri amerikis<br />

<strong>da</strong> afrikis marqsistebi.<br />

revoluciis revoluciis revoluciis revoluciis revoluciis aramarqsistuli aramarqsistuli aramarqsistuli aramarqsistuli aramarqsistuli Teoriebi Teoriebi Teoriebi Teoriebi Teoriebi<br />

marqsizmis gar<strong>da</strong> arsebobs mTeli rigi sxva revoluciuri<br />

Teoriebi. marqsizmTan isini Tanxmdebian imis aRiarebaSi,<br />

rom am problemas aqvs sazogadoebrivi winaaRmdegobebi, magram<br />

ver Tanxmdebian or seriozul punqtSi. pirveli, umravlesobis<br />

azriT <strong>politikuri</strong> xasiaTis movlenebi aucilebeli ar<br />

aris iyos gamoxatuli ufro Rrma ekonomikuri <strong>da</strong> socialuri<br />

procesebiT, revolucia maTSi aisaxeba, ara rogorc socialuri<br />

sistema, aramed rogorc <strong>politikuri</strong> gar<strong>da</strong>qmna. meore, aq<br />

araa laparaki revoluciis gar<strong>da</strong>uvalobaze (e.i. imaze, rom<br />

144 145


isini warmoiSvebian istoriis logiki<strong>da</strong>n) amitom maTSi xe<strong>da</strong>ven<br />

konkretuli <strong>politikuri</strong> <strong>da</strong> socialuri garemoebebis<br />

Sedegs.<br />

magaliTad, wignSi `revoluciuri cvlilebebi~ (1966)<br />

Calmers jonsoni amtkicebs, rom revoluciebi warmoiSveba<br />

`mravaljeradi disfunqciebis~ pirobebSi, rodesac <strong>politikuri</strong><br />

sistema ingreva sxva<strong>da</strong>sxva zemoqmedebiT, xan<strong>da</strong>xan urTierTsawinaaRmdegod<br />

mimarTuli moTxovnebiT sazogadoebis mxri<strong>da</strong>n.<br />

wignSi `Zveli wyoba <strong>da</strong> franguli revolucia~ (1856)<br />

tokvilma SeamCnia, rom revoluciebi iSviaTad warmoadgenen<br />

mosaxleobis masiuri siRatakis Sedegs. siRatakes <strong>da</strong> gaWirvebas<br />

hyavT Tavisi Tanamgzavrebi: sasowarkveTileba, morCileba<br />

<strong>da</strong> sruli <strong>politikuri</strong> pasiuroba. revolucia misi SexedulebebiT<br />

xdeba maSin, roca saxelmwifo arbilebs Tavis politikas,<br />

xangrZlivi, mkacri mmarTvelobis Sedegad, rogorc is amaze<br />

wer<strong>da</strong> `xelisuflebisTvis yvelaze saSiSi momenti dgeba ma-<br />

Sin, roca is iwyebs reformebs~. magaliTad zustad ase saqme<br />

ganviTar<strong>da</strong> safrangeTSi, rodesac ludovik XVI 1788 w. Sekriba<br />

generaluri Statebi. ar aris gamoricxuli, rom zustad ase<br />

mox<strong>da</strong> evropaSi gorbaCovis reformis Sedegad. 1986 wels imis<br />

magivrad, rom <strong>da</strong>ekmayofilebina sazogadoeba mis moTxovnebSi,<br />

Seecvala <strong>politikuri</strong> sistema, reformam mxolod SeaTbo sazogadoebrivi<br />

molodini <strong>da</strong> gaaCaRa revoluciuri vnebebi.<br />

te<strong>da</strong> skocpoli franguli, rusuli <strong>da</strong> Cinuri revoluciebis<br />

Se<strong>da</strong>rebiT analizSi gvaZlevs revoluciebis socialur-struqturul<br />

axsnas. is migviTiTebs imaze, rom xSirad<br />

reJimebi ingreva Tavisi Sinagani araefeqturobiTa <strong>da</strong> saerTa-<br />

Soriso mdgomareobis sisustiT. ga<strong>da</strong>mwyveti mniSvneloba revoluciuri<br />

situaciebis warmoSobisas xSirad hqon<strong>da</strong>T omebs<br />

<strong>da</strong> intervenciebs. es mox<strong>da</strong> CineTSi 1911-1949-Si <strong>da</strong> ruseTSi 1905<br />

<strong>da</strong> 1917 wlebSi. Sinaganad saxelmwifo revoluciebis safrTxeSi<br />

Tavs igdebs maSin, roca mas ar SeuZlia <strong>da</strong>eyrdnos armias,<br />

an ver riskavs wavides farTomasStabian represiebze. mTlian<br />

situacias Tu <strong>da</strong>vapirispirebT Cineli studentebis 1989 w.<br />

tiananminis moe<strong>da</strong>nze gamosvlis mkacr CaxSobas <strong>da</strong> TiTqmis<br />

usisxlod komunisturi reJimis rRvevas aRmosavleT evropaSi,<br />

amave wlis Semodgomaze <strong>da</strong> zamTarSi, ukanasknel SemTxvevaSi<br />

ga<strong>da</strong>mwyveti faqtori gax<strong>da</strong> is, rom ssrk gorbaCovis dros ar<br />

wavi<strong>da</strong> represiebze, an am SemTxvevaSi Carevaze, rogorc amas<br />

hqon<strong>da</strong> adgili aRmosavleT germaniaSi 1949 w. <strong>da</strong> CexoslovakiaSi<br />

1968 w.<br />

_ <strong>politikuri</strong> kultura aris xalxis fsiqologiuri<br />

ganwyobis erToblioba iseT politikur obieqtebze, rogoricaa<br />

partia, xelisufleba, konstitucia _ ganwyoba, gamoxatuli<br />

politikur poziciebSi, mrwamsSi, simboloebSi <strong>da</strong> RirebulebebSi.<br />

sazogadoebrivi azrisagan <strong>politikuri</strong> kultura gansxvavdeba<br />

imiT, rom is formirdeba istoriulad Camoyalibebuli<br />

faseulobebis safuZvelze <strong>da</strong> ara warmodgeniT <strong>da</strong> reaqciisT<br />

konkretul politikaze, konkretul problemaze <strong>da</strong> pirovnebaze.<br />

_ <strong>politikuri</strong> ganwyobileba <strong>da</strong> individebis an jgufebis<br />

faseulobebis formireba xdeba <strong>politikuri</strong> socializaciis<br />

procesSi, romelic SeiZleba ganvixiloT, rogorc ideologiuri<br />

zemoqmedebis procesi gaweuli a<strong>da</strong>mianze mTeli misi cxovrebis<br />

manZilze, an rogorc faseulobebis ga<strong>da</strong>cema ufrosi Taobi<strong>da</strong>n<br />

umcrosisaTvis. socializaciis mTavar garemos warmoadgens<br />

ojaxi, ganaTlebis sistema, religia, masobrivi informaciis<br />

saSualebebi <strong>da</strong> saxelmwifo mTlianad.<br />

_ samoqalaqo kulturis cneba iwvevs mravalmxriv kamaTs.<br />

ase Tu ise am terminis qveS igulisxmeba garkveuli<br />

fsiqologiuri ganwyobis erToblioba (<strong>politikuri</strong> monawileoba,<br />

kanonebisa <strong>da</strong> saxelmwifos pativiscema) romelzec <strong>da</strong>mokidebulia<br />

demokratiuli sazogadoebis stabiluroba. amasTan<br />

erTad samoqalaqo kultura samarTlebrivad ganixileba, rogorc<br />

Sedegi <strong>da</strong> rogorc demokratiis winapiroba. zogjer samoqalaqo<br />

kulturis diskusiebSi gazviadebulia xalxis poziciuri<br />

orientaciis mniSvneloba politikur sferoSi <strong>da</strong> sa-<br />

Tanadod ar fasdeba sazogadoebrivi kulturis faqtorebis<br />

araerTgvarovneba. amasTan erTad radikalebi <strong>da</strong> marqsistebi<br />

ixrebian im ideisken, rom gabatonebuli kultura Tavs axvevs<br />

sazogadoebas, zevi<strong>da</strong>n privilegirebuli jgufebis interesebs.<br />

_ Cvens droSi mniSvnelovnad gaizar<strong>da</strong> masobrivi informaciis<br />

saSualebebis (mis) mniSvneloba, rogorc sazogadoebrivi,<br />

ase teqnologiuri faqtorebis. zogjer maT moRvaweobas<br />

warmogvidgenen, rogorc ideebis bazars, romelic<br />

xels uwyobs sazogadoebriv diskusiebs <strong>da</strong> eleqtorats aZlevs<br />

ufro farTo arCevans. sxvagvari pozicii<strong>da</strong>n ganixileba, rogorc<br />

mmarTveli klasis propagandistuli iaraRi, rogorc saSualeba<br />

elitis faseulobebis gasavrceleblad, an rogorc ubral-<br />

146 147


od asaxva sazogadoebis sxva<strong>da</strong>sxva fenis Sexedulebebisa an<br />

gemovnebis.<br />

_ zogjer amboben, rom Tanamedrove sazogadoeba <strong>da</strong>avadebulia<br />

socialuri kapitalis eroziiT, sazogadoebis moqalaqeobrivi<br />

aqtiurobis donis <strong>da</strong>cemiT. socialuri <strong>da</strong> kulturuli<br />

cvlilebebisas amaSi xe<strong>da</strong>ven Sedegs.<br />

_ <strong>politikuri</strong> stabiluroba <strong>da</strong>mokidebulia reJimis<br />

legitimurobaze _ xelisuflebis avtoritetze sazogadoebis<br />

TvalSi. istoriulad xelisuflebis legitimacia xorcieldebo<strong>da</strong><br />

iseT safuZvelze, rogoricaa tradicia, xarizma an samar-<br />

Tali. Tanamedrove saxelmwifo eyrdnoba legitimurobis me-<br />

3 tips, romelic varaudobs kanonis u<strong>da</strong>vo Zalauflebas <strong>da</strong><br />

xelisuflebis moRvaweobis detalur reglamentacias.<br />

_ Tanamedrove saxelmwifoebi dganan legitimurobis<br />

krizisis winaSe, rac aris sazogadoebaSi <strong>da</strong>grovili mravali<br />

struqturuli winaaRmdegobebis Sedegi. legitimurobis krizisi<br />

ZiriTa<strong>da</strong>d <strong>da</strong>kavSirebulia winaaRmdegobebiT saxelmwifos<br />

gazrdil rolze ekonomikur <strong>da</strong> socialur sferoebs Soris.<br />

erTis mxriv Tavisufali bazris moTxovnaTa, meores mxriv,<br />

saxelmwifoebs Soris moTxovnilebiT erTsa <strong>da</strong> imave droSi<br />

<strong>da</strong>akmayofilon zr<strong>da</strong>di sazogadoebrivi moTxovnilebebi <strong>da</strong><br />

SeinarCunon Tavisufali bazris dinamika.<br />

_ revoluciebis fenomeni axsnilia sxva<strong>da</strong>sxvagvarad:<br />

rogorc sazogadoebis Rrma winaaRmdegobebis gamovlena, wonasworobis<br />

<strong>da</strong>kargva politikur sistemaSi. sazogadoebrivi molodinis<br />

zrdis Sedegi, saxelmwifos mier gaumarTlebeli politikis<br />

<strong>da</strong> bolos, rogorc saxelmwifos efeqturobis swrafi<br />

vardnisa.<br />

Tavi Tavi XI<br />

XI<br />

warmomadgenloba, warmomadgenloba, arCevnebi,<br />

arCevnebi,<br />

xmis xmis micema micema <strong>da</strong> <strong>da</strong> referendumi<br />

referendumi<br />

arCevnebi <strong>politikuri</strong> procesis erT-erTi mTavari aqtia.<br />

albaT bevri a<strong>da</strong>miani svams politikisaTvis saWiro aseT<br />

kiTxvas: sainteresoa, rogori eSmakuri xerxiT mox<strong>da</strong> im xalxis<br />

xelisuflebaSi moxvedra? aRsaniSnavia is faqti, rom es<br />

uSualod Cveni arCevnebis Sedegia. mokled, rogorc ar un<strong>da</strong><br />

vifiqroT, arCevnebi es aris demokratia moZraobaSi, romelic<br />

xalxs saSualebas aZlevs ase Tu ise akontrolos mTavroba.<br />

ukidures SemTxvevaSi ki Tavi SegviZlia imiT <strong>da</strong>vimSvidoT,<br />

rom arsebobs SesaZlebloba es `aramzadebi~ gareT gamovyaroT.<br />

arCevnebi warmomadgenlobis principze funqcionirebs.<br />

misi mniSvneloba mdgomareobs SemdegSi: politikosebs, romlebic<br />

`xalxis msaxurad~ iwodebian, aqvT ufleba maTi saxeliT<br />

imoqmedon. demokratia Tavis klasikur variantSi iTvaliswinebs<br />

moqalaqeTa pir<strong>da</strong>pir <strong>da</strong> uwyvet monawileobas xelmZRvanelobaSi.<br />

dRes ukve <strong>politikuri</strong> warmomadgenloba<br />

iZleva garantias maqsimalurad muaxlovdes ideals `xalxis<br />

mTavroba~. Semdeg ki ibadeba kiTxvebi:<br />

_ rogor ganvaxorcieloT aseTi warmomadgenloba praqtikaSi?<br />

_ rogoria politikosebis arCevis saukeTeso saSualeba?<br />

_ ras niSnavs sinamdvileSi xmis micemis Sedegebi<br />

arCevnebSi?<br />

warmomadgenlobis warmomadgenlobis warmomadgenlobis warmomadgenlobis warmomadgenlobis Teoriebi<br />

Teoriebi<br />

Teoriebi<br />

Teoriebi<br />

Teoriebi<br />

me-19, me-20 saukuneebSi, rodesac adgili hqon<strong>da</strong> demokratiis<br />

gavrcelebas, ismo<strong>da</strong> kiTxva, Tu vin un<strong>da</strong> flobdes warmomadgenlobas?<br />

isini un<strong>da</strong> iyvnen uaRresad ganaTlebuli, politikur<br />

sferoSi garkveuli Zlieri sqesis warmomadgenlebi, Tu<br />

ubralod qveynis saarCevno asaks miRweuli Taoba. dResdReobiT<br />

es sakiTxi ga<strong>da</strong>wyvetilia. formalurad is xorcieldeba<br />

saerTo saarCevno uflebiTa <strong>da</strong> principiT `erTi a<strong>da</strong>miani _<br />

erTi xma~.<br />

Cven aseve un<strong>da</strong> SevZloT imis gageba, rom warmomadgen-<br />

148 149


loba ar <strong>da</strong>iyvaneba arCevnebamde <strong>da</strong> xmis micemamde, rom arCevnebSi<br />

gamarjvebuli kandi<strong>da</strong>tebi ar iTvlebian `warmomadgenlebad~<br />

marto imitom, rom maT gaimarjves arCevnebSi. ufro mniSvnelovania<br />

imis garkveva, ra SemTxvevaSi iTvleba a<strong>da</strong>miani<br />

viRacis warmomadgenlad <strong>da</strong> ras warmoadgens igi _ Tavis<br />

amomrCevelTa Sexedulebebs, maT sisxlxorceul interesebs,<br />

sxva<strong>da</strong>sxva jgufebs Tu sxva rames?<br />

warmomadgenlobis saerTo <strong>Teoria</strong> ar arsebobs. arsebuli<br />

ramdenime <strong>Teoria</strong> ki yalibdeba garkveul ideologiur an<br />

politikur safuZvelze, ras warmoadgens warmomadgenlobis<br />

principi? am <strong>da</strong> sxva amgvari kiTxvebiT <strong>da</strong>interesebulni arian<br />

ara mxolod politologebi, aramed politikosebi, ramdena<strong>da</strong>c<br />

sxva<strong>da</strong>sxva warmomadgenlobis modelebi warmogvidgenen<br />

<strong>politikuri</strong> moqmedebis sxva<strong>da</strong>sxva models.<br />

arCeuli politikosebi valdebulni arian mkacrad xelmZRvanelobdnen<br />

im programiTa <strong>da</strong> poziciiT, romelTac isini<br />

gamoTqvamen arCevnebis dros. miT ufro Tu maT amocanas<br />

warmoadgens sazogadoebis azrisa <strong>da</strong> interesebis gaTvaliswineba.<br />

sayuradReboa is faqti, rom <strong>politikuri</strong> sistemis SigniT<br />

SesaZloa funqcionirebdes sxva<strong>da</strong>sxva warmomadgenlobis<br />

principi, radganac iTvleba, rom arcerTi calke aRebuli<br />

modeli ar wyvets yvela problemas.<br />

warmomadgenloba SeiZleba ganxorcieldes Semdegi oTxi<br />

wesiT:<br />

_ mindobiloba (trusteeship)<br />

_ delegireba (delegation)<br />

_ man<strong>da</strong>ti (The man<strong>da</strong>te)<br />

_ gaigivebis modeli (resemblance).<br />

mindobilobis mindobilobis mindobilobis mindobilobis mindobilobis modeli modeli modeli modeli modeli<br />

ndobiT aRWurvil pirad iTvleba a<strong>da</strong>miani, romelic<br />

Tavis Tavze iRebs formalur pasuxismgeblobas sxva a<strong>da</strong>mianis<br />

sakuTrebis <strong>da</strong>cvis an saqmis warmarTvisaTvis. politikaSi<br />

warmomadgenlobis am modelis klasikur gamovlinebad Sei-<br />

Zleba CaiTvalos edmund biorkis gamosvla amomrCevlebTan<br />

bristolSi 1774 wels. `diax, Tqven irCevT Tqvens warmomadgenels,<br />

magram arCevis momenti<strong>da</strong>n is ara mxolod bristolis<br />

warmomadgenelia, aramed imavdroulad parlamentis wevric.<br />

warmomadgenelma yvelaferi un<strong>da</strong> gaakeTos TqvenTvis <strong>da</strong><br />

TavisTvis <strong>da</strong>itovos mxolod Tavisufali azris ufleba, magram<br />

swored amiT gemsaxurebaT is Tqven <strong>da</strong> moRalated CaiTvleba<br />

maSin, roca samsxverplod gaimetebs Tavis swor azrs,<br />

Tqveni cvalebadi azrebis sasargeblod.~<br />

biorkis mixedviT, warmomadgeneli maSin emsaxureba Tavis<br />

xalxs, roca am saqmisaTvis avlens Tavis jansaR azrovnebas.<br />

warmomadgenloba, Tavis mxriv, iTxovs <strong>da</strong>kisrebuli moraluri<br />

movaleobis Sesrulebas im xalxisagan, romelTac wilad xv<strong>da</strong>T<br />

bedniereba mieRoT ganaTleba; es yvelaferi niSnavs imas,<br />

rom momavalSi arCeulma warmomadgenlebma ga<strong>da</strong>wyvetileba<br />

<strong>da</strong>moukideblad un<strong>da</strong> miiRon.<br />

j.s. milis azriT marTalia yvela a<strong>da</strong>mians aqvs warmomadgenlobaze<br />

ufleba, magram yvelas azrs ara aqvs erTnairi<br />

wona politikaSi, amitom man wamoayena idea xmaTa wonadobasTan<br />

<strong>da</strong>kavSirebiT, romliTac oTx an xuT xmas arCevnebSi monawileobisaTvis<br />

miiRebdnen diplomisa <strong>da</strong> samecniero xarisxis mqone<br />

kandi<strong>da</strong>tebi, 2-3 xmas kvalificiuri muSakebi <strong>da</strong> mmarTvelni, erT<br />

xmas ki _ arakvalificiuri momuSaveebi. is Tvli<strong>da</strong>, rom am<br />

ideis <strong>da</strong>xmarebiT Wkviani amomrCeveli xmas miscem<strong>da</strong> ara im<br />

warmomadgenels, romelic gamoxatavs sayovelTaod misaReb Sexedulebebsa<br />

<strong>da</strong> azrs, aramed imaT, visac SeuZlia brZnulad azrovneba<br />

<strong>da</strong> win<strong>da</strong>xeduli moqmedeba, imaT, vinc gamoirCeva altruizmiT<br />

<strong>da</strong> socialuri pasuxismgeblobiT.<br />

Tavisi simarTle hqon<strong>da</strong>T warmomadgenlobiTi<br />

radikaluri demokratiis warmomadgenlebsac. mag. Tomas peinis<br />

azriT, Tu politikosebs mivcemT srul Tavisuflebas ga<strong>da</strong>wyvetilebis<br />

miRebis dros, isini ubralod isargebleben TavianTi<br />

interesebis sasikeTod <strong>da</strong> xalxis nacvlad <strong>da</strong>rCebaT<br />

mxolod _ warmomadgenloba<br />

delegirebis delegirebis delegirebis delegirebis delegirebis modeli modeli modeli modeli modeli<br />

delegatad iwodeba a<strong>da</strong>miani, romelic warmoadgens sxva<br />

xalxs mkacrad Camoyalibebuli <strong>da</strong>valebebisa <strong>da</strong> instruqciis<br />

safuZvelze. aq aqcenti keTdeba, rom delegati ubralod warmoadgens<br />

viRacis Sexedulebebs <strong>da</strong> interess <strong>da</strong> mas ara aqvs<br />

ufleba (gamonaklisi SemTxvevebis gar<strong>da</strong>) miiRos esa Tu is<br />

150 151


ga<strong>da</strong>wyvetileba. magaliTad SeiZleba moviyvanoT savaWro warmomadgenloba,<br />

elCebi, romelTac mkacrad rom vTqvaT, ar gaaCniaT<br />

araviTari ufleba miiRon ga<strong>da</strong>wyvetilebebi <strong>da</strong>moukideblad.<br />

sxva magaliTi _ profkavSiris wevri, romelic gagzavnes<br />

konferenciaze, winaswar aris informirebuli, rogor misces<br />

xma <strong>da</strong> ra Tqvas, mas gaaCnia instruqcia. biorkis azriT, es ar<br />

aris warmomadgeneli, aramed aris delegati. am modelis detalebi<br />

Tavis droze iTvaliswinebdnen meqanizms, romelic<br />

arCeul politikosebs avaldebuleb<strong>da</strong> bolomde miyolodnen<br />

miniSnebul Tematikas, romelsac isini warmoadgendnen.<br />

`delegirebuli warmomadgenlobis~ Rirseba mdgomareobs<br />

imaSi, rom is afarToebs sazogadoebis monawileobas politikaSi<br />

<strong>da</strong> aZlevs mas saSualebas aRkveTos profesional politikosTa<br />

egoisturi miswrafebani.<br />

vinai<strong>da</strong>n profesional politikosebs ara aqvT <strong>da</strong>moukidebeli<br />

ga<strong>da</strong>wyvetilebis miRebis ufleba, maTgan ar un<strong>da</strong> velodoT<br />

liderobas, rom araferi vTqvaT saxelmwifoebriv<br />

azrovnebaze. imis magivrad, rom gauZRven xalxs win, organizeba<br />

gauwion <strong>da</strong> sulierad gaaZlieron isini, maT uwevT yvelaze<br />

karg SemTxvevaSi `gaaxmovanon~ TavianTi amomrCevelTa Sexedulebebi,<br />

cud SemTxvevaSi ki _ ubralod ar gaiTvaliswinon<br />

isini.<br />

saman<strong>da</strong>to saman<strong>da</strong>to saman<strong>da</strong>to saman<strong>da</strong>to saman<strong>da</strong>to modeli modeli modeli modeli modeli<br />

man<strong>da</strong>ti aris instruqcia an brZaneba.<br />

ori winamorbedi modeli istoriulad Seiqmna maSin,<br />

roca jer kidev ar arsebob<strong>da</strong> Tanamedrove <strong>politikuri</strong> partiebi.<br />

amitom maT Soris saubari midio<strong>da</strong> warmomadgenlobaze<br />

individualur safuZvelze, Tumca dRes xalxs iSviaTad irCeven<br />

misi piradi monacemebi<strong>da</strong>n <strong>da</strong> SesaZleblobebi<strong>da</strong>n gamomdinare.<br />

maTSi ufro xe<strong>da</strong>ven maTi partiis `rigiT mebrZolebs~. cxadia,<br />

warmoiSva axali warmomadgenlobis Teoriebi, romelTa Soris<br />

yvelaze metad zegavlena moaxdina koncefciam imaze, rom Tu<br />

partia imarjvebs arCevnebze, is iRebs sazogadoebisgan man<strong>da</strong>ts<br />

<strong>da</strong> es man<strong>da</strong>ti niSnavs maTi saarCevno programis mowonebas<br />

<strong>da</strong> uflebamosilebis miRebas mis cxovrebaSi gasatareblad.<br />

ase miiRo 2004 <strong>da</strong> 2008 wlebSi gamarjvebulma saqarTvelos<br />

nacionalurma moZraobam qveynis marTvis man<strong>da</strong>ti. rogorc<br />

nebismier SemTxvevaSi ityvis yvela partiis lideri, partiisgan<br />

saWiroa erToba <strong>da</strong> disciplina. am modelSi politikosi<br />

amomrCevels emsaxureba ara imiT, rom <strong>da</strong>moukideblad iRebs<br />

ga<strong>da</strong>wyvetilebas, aramed imiT, rom Tavisi partiisa <strong>da</strong> misi<br />

<strong>politikuri</strong> mimdinareobis erTgulia.<br />

am doqtrinis Zlier mxared gvevlineba is, rom swored<br />

iTvaliswinebs partiis praqtikul mniSvnelobas <strong>da</strong> partiis<br />

politikas. ufro metic, masTan erTad ufro advilia gaigo<br />

ras niSnavs arCevnebis Sedegebi. am modelsac hyavs Tavisi<br />

kritikosebi. isini Tvlian, rom is pirvel rigSi emyareba<br />

saeWvo Sexedulebebs arCevnebTan <strong>da</strong>kavSirebiT. is gvTavazobs,<br />

rom amomrCeveli partias airCevs maTi <strong>politikuri</strong> programebis<br />

an problemebis mixedviT, magram sinamdvileSi amomrCeveli<br />

arc ise racionalurad moazrovne <strong>da</strong> kargad informirebuli<br />

piria, rogorc iTvaliswinebs aRniSnuli modeli.<br />

praqtikaSi, rogorc cnobilia, saqmeSi ereva sruliad<br />

iracionaluri faqtorebi: lideris pirovneba, partiis imiji,<br />

didi xnis win formirebuli upiratesoba <strong>da</strong> socialuri xasiaTis<br />

faqtori. im SemTxvevaSic ki, Tu programebi savsebiT<br />

<strong>da</strong>majerebelia, pirvel rigSi amomrCevlebs izi<strong>da</strong>vT mxolod<br />

manifestis punqtebi: mesame doqtrina man<strong>da</strong>tisa Tavis mxriv<br />

`maxea~, romlis gaTvaliswinebiT warmomadgenlobas xelebi<br />

aqvs Sekruli.<br />

gaigivebis gaigivebis gaigivebis gaigivebis gaigivebis modeli modeli modeli modeli modeli<br />

warmomadgenlobis am <strong>Teoria</strong>s ar ainteresebs, ra gziT<br />

iqnen arCeulni warmomadgenlebi. maTTvis mTavaria, rom maT<br />

SeiZleba sruli masStabiT warmoadginon TavianTi amomrCevel-<br />

Ta jgufi, moaxdinon maTi personificireba, gaigivdnen maTTan.<br />

Tanamedrove sazogadoebaSi msgavsi ram SeiZleba vnaxoT<br />

e.w. `reprezentiuli Wrilis~ meTodSi, romelic gamoiyeneba<br />

bazris kontrolsa <strong>da</strong> sazogadoebis azris kvlevisas. am<br />

logikiT warmomadgenlobiTma mTavrobam miniaturulad un<strong>da</strong><br />

asaxos mTeli sazogadoeba, yvela warmomadgenlobiTi jgufisa<br />

<strong>da</strong> fenis CaTvliT. warmomadgenelTa aseT ideas uwodeben<br />

`warmomadgenloba mikrokosmosSi~, romelsac tradiciulad<br />

icavdnen socialisturi <strong>da</strong> radikaluri Teoretikosebi, romlebic<br />

amtkicebdnen, rom saxelmwifos SeiZleba marTavdes<br />

152 153


arasakmarisi warmomadgenloba, sa<strong>da</strong>c araadekvatura<strong>da</strong>a warmodgenili<br />

muSaTa klasi, qalebi <strong>da</strong> eTnikuri umciresoba. es<br />

ki am kategoriis warmomadgenelTa interesebis ignorirebis<br />

maCvenebelia.<br />

mocemuli koncefcia ambobs, rom ama Tu im jgufis<br />

interesebis warmodgena SeuZlia sinamdvileSi mxolod am<br />

jgufi<strong>da</strong>n gamosul xalxs, romelTac gaaCniaT erTnairi<br />

gamocdileba.<br />

am modelis warmomadgenlobis idea Tavi<strong>da</strong>nve Casmulia<br />

viwro CarCoebSi. savaraudoa, rom qalma SeiZleba warmoadginos<br />

qali, Savkanianma sxva Savkaniani <strong>da</strong> ase Semdeg, magram Tu<br />

yvela warmomadgenlebi warmoadgenen mxolod maTi jgufis<br />

interesebs, sazogadoebisaTvis `garantirebulia~ socialuri<br />

problemebi <strong>da</strong> konfliqtebi. vin ifiqrebs aseT situaciaSi<br />

saerTo sikeTeze, sazogadoebis erTian interesebze? <strong>da</strong> bolos<br />

mocemuli Teoriis idealebi SeiZleba ganxorcieldes mxolod<br />

gansazRvruli eleqtoratuli arCevnebiT <strong>da</strong> piradi<br />

Tavisuflebis principiT.<br />

arCevnebis arCevnebis arCevnebis arCevnebis arCevnebis arsi arsi arsi arsi arsi <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> funqciebi<br />

funqciebi<br />

funqciebi<br />

funqciebi<br />

funqciebi<br />

marTalia <strong>politikuri</strong> vnebaTaRelva warmomadgenlobis<br />

principis irgvliv kvlav Zveleburad boboqrobs, magram<br />

maTi azri raRac sakiTxSi mainc emTxveva erTmaneTs. warmomadgenlobiTi<br />

demokratia SeuZlebelia arCevnebisa <strong>da</strong> xmis<br />

micemis gareSe. arCevnebi Taviseburad arasakmarisi pirobaa<br />

<strong>politikuri</strong> warmomadgenlobisa, magram is mainc aucileblobas<br />

warmoadgens. Teoretikosebi ufro Sors midian <strong>da</strong> amtkiceben,<br />

rom arCevnebi demokratiis sulia. aseT pozicias icav<strong>da</strong><br />

ioseb Sumpeteri Tavis wignSi `kapitalizmi, socializmi <strong>da</strong><br />

demokratia~, sa<strong>da</strong>c demokratia iSifrebo<strong>da</strong> rogorc `institucionaluri<br />

meqanizmi~.<br />

Teoretikosebi raRac momentSi eTanxmebian Sempeters.<br />

mag. im sakiTxSi, rom sistemis demokratiuloba <strong>da</strong>mokidebulia<br />

normebze <strong>da</strong> meqanizmebze, romlebic aregulirebs arCevnebs.<br />

saWiroa garkveva Tu arCevnebis rogori formebi arsebobs.<br />

I _ pirvel rigSi saubari un<strong>da</strong> midiodes Tu romeli<br />

Tanamdebobebi <strong>da</strong> postebi un<strong>da</strong> iyvnen arCeviTi saxelmwifoSi.<br />

II _ moqalaqeTa ra kategoriebze vrceldeba saarCevno<br />

ufleba? rogorc aRiniSna, xmis micemis uflebis gansazRvra,<br />

sqesiT, rasiT <strong>da</strong> ase Semdeg warsuls Cabar<strong>da</strong>, magram ramdenime<br />

problema mainc rCeba, kerZod aSS-s bevr StatSi ibadeba kiTxva,<br />

un<strong>da</strong> gaiaro registracia Tu ara? bevri moqalaqe arc<br />

registracias gadis <strong>da</strong> arc xmas aZlevs. avstraliaSi, belgia-<br />

Si <strong>da</strong> italiaSi ki arCevnebSi monawileoba savaldebuloa.<br />

albaT jobs saqarTveloSic ase iyos am etapze.<br />

III _ rogor xdeba xmis micema? sabWoTa kavSirSi 1989<br />

wlamde normad iTvlebo<strong>da</strong> Ria xmis micema. dRemde msoflios<br />

bevr organizaciaSi arCeva xdeba xelis aweviT, magram saer-<br />

Tod Tanamedrove <strong>politikuri</strong> arCevnebi tardeba faruli ken-<br />

WisyriT. xan<strong>da</strong>xan es iwodeba, rogorc `avstraliuri biuleteni~,<br />

radgan es principi pirvelad gamoiyenes 1856 wels avstraliaSi.<br />

iTvleba, rom faruli kenWisyra garantias iZleva `gulaxdili~<br />

arCevisa maTTvis, vinc gamoricxavs korufcias <strong>da</strong><br />

amomrCevelTa <strong>da</strong>Sinebas, magram aq mainc is aris mniSvnelovani,<br />

Tu ramdenad iyo amomrCeveli sworad informirebuli, rogor<br />

tardebo<strong>da</strong> winasaarCevno kampania <strong>da</strong> bolos ramdenad keTilsindisierad<br />

xdeba xmis <strong>da</strong>Tvla (es didi problemaa dRemde<br />

saqarTveloSi).<br />

IV _ aris Tu ara arCevnebi konkurentuli? es umniSvnelovanesi<br />

kiTxvaa, ramdena<strong>da</strong>c mxolod naxevarSi im qveynebisa,<br />

sa<strong>da</strong>c tardeba arCevnebi, amomrCevlebs eZlevaT saSualeba<br />

amoirCion kandi<strong>da</strong>tebi an partiebi. komunistur qveynebSi<br />

yovelTvis iyo erTi kandi<strong>da</strong>tis arCevis ufleba. kandi<strong>da</strong>tTan<br />

<strong>da</strong>kavSirebuli sakiTxebi irkveo<strong>da</strong> partiebSi, arCevnebamde didi<br />

xniT adre. <strong>da</strong> bolos, rogor tardeba arCevnebi? Cven vnaxavT,<br />

rom arsebobs bevri saarCevno sistema <strong>da</strong> TiToeul maTgans<br />

gaaCnia <strong>politikuri</strong> <strong>da</strong> konstituciuri aspeqtebi.<br />

ramdena<strong>da</strong>c arsebobs arCevnebis <strong>da</strong> saarCevno sistemebis<br />

sxva<strong>da</strong>sxva saxeoba, mis funqciasTan <strong>da</strong>kavSirebiT raimes<br />

Tqma cota Znelia. <strong>da</strong>sawyisisTvis mniSvnelovania aRvniSnoT,<br />

rom 1980-90 ww. komunisturi reJimis rRveva ganapiroba imanac,<br />

rom am qveynebSi ar arsebob<strong>da</strong> liberalur-demokratiuli<br />

saarCevno sistema _ arCevnebis sayovelTaoba, winasaarCevno<br />

brZola, faruli xmis micema.<br />

1. 1. <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> korpusis korpusis Sevseba Sevseba _ demokratiul<br />

saxelmwifoebSi arCevnebi iTvleba <strong>politikuri</strong><br />

rekrutirebis mTavar wyarod. procesi ase gamoiyureba:<br />

partia wamoayenebs Tavis kandi<strong>da</strong>turebs, wina-<br />

154 155


saarCevno kampaniaSi politikosebi axdenen saku-<br />

Tari SesaZleblobebis demonstrirebas, avlenen<br />

xarizmatul Tvisebebs, oratorul xelovnebas, saku-<br />

Tar fizikur monacemebsac. es yvelaferi gamodis im<br />

CarCoebi<strong>da</strong>n, rac saWiroa momavali movaleobebis<br />

Sesasrulebad.<br />

2. 2. mTavrobis mTavrobis mTavrobis formireba formireba _ arCevnebis Sedegebis<br />

mixedviT mTavroba formirdeba mxolod im saxelmwifoSi,<br />

sa<strong>da</strong>c miRebulia saxelmwifo meTaurTa arCevis<br />

principi, mag. rogoricaa aSS-Si <strong>da</strong> safrangeT-<br />

Si. arCevnebis Sedegebze <strong>da</strong>mokidebulia warmomadgenlobis<br />

formireba saparlamento mmarTvelobaSi.<br />

erT partias SeuZlia miiRos parlamentis umravlesoba.<br />

proporciul warmomadgenlobiT sistemaSi<br />

mTavrobis formireba xdeba arCevnebis Semdeg Sesabamisi<br />

molaparakebiT. aq mTavrobis formireba xdeba<br />

arCevnebis Semdeg Sesabamisi molaparakebiT. aq<br />

mTavrobis formireba <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>dgoma SeiZleba axali<br />

arCevnebis gareSec (mag. CvenTan).<br />

3. 3. sazogadoebis sazogadoebis <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> ganaTleba ganaTleba _<br />

winasaarCevno kampaniis msvlelobisas amomrCevelze<br />

zemoqmedeben informaciis talRebi; es xdeba partiebze,<br />

kandi<strong>da</strong>tebze, momdevno politikis SesaZlo<br />

mimarTulebebze <strong>da</strong> a.S. un<strong>da</strong> iTqvas, rom sazogadoebis<br />

politikur ganaTlebaze is moqmedebs mxolod<br />

maSin, rodesac misi mxri<strong>da</strong>n iqneba interesi imaze,<br />

Tu ra iTqmis <strong>da</strong> rogor iTqmis. uyuradRebod ar<br />

un<strong>da</strong> <strong>da</strong>vtovoT isic, rom radganac kandi<strong>da</strong>tebi <strong>da</strong><br />

partiebi ufro metad miiswrafian <strong>da</strong>arwunon amomrCeveli,<br />

maTgan savsebiT mosalodnelia arasruli<br />

an <strong>da</strong>maxinjebuli informaciebi.<br />

4. 4. sistemis sistemis legitimacia<br />

legitimacia legitimacia _ erT-erTi mizezi<br />

imisa, rom avtoritaruli reJimebic ki atareben<br />

arCevnebs, swored imaSi mdgomareobs, rom arCevnebis<br />

procesi yovelTvis aniWebs reJims legitimurobas.<br />

sazogadoebis TvalSi es xdeba imitom, rom saarCevno<br />

kampanias aqvs Tavisi ceremonia <strong>da</strong> rituali. es ki<br />

yovelTvis saxelmwifo mniSvnelobis saqmea, magram<br />

mTavari SeiZleba iyos is, rom moqalaqeebis monawileoba<br />

politikur procesSi Tun<strong>da</strong>c aseTi ubralo<br />

156 157<br />

formiT, rogoricaa xmis micema, ase Tu ise gamoxatavs<br />

maT Tanxmobas mocemul politikur sistemas-<br />

Tan.<br />

5. 5. elitis elitis gaZliereba gaZliereba _ aseve arCevnebi SeiZleba<br />

iyos saSualebac, romliTac elitas SeuZlia<br />

masebiT manipulireba <strong>da</strong> maTi kontroli. aq upriani<br />

iqneba gavixsenoT prudoni, romelic ambob<strong>da</strong>,<br />

rom `sayovelTao saarCevno ufleba _ es aris kontrrevolucia~.<br />

aq saubaria imaze, rom arCevnebTan<br />

erTad <strong>politikuri</strong> winaaRmdegobani, romelic<br />

yovelTvis arseboben sazogadoebaSi, rbildebian <strong>da</strong><br />

saerTod konstituciur formebs iReben, Sedegad<br />

mTavrobebi icvleba, reJimi ki _ rCeba. arCevnebi<br />

amasTan mimarTebaSi warmoadgenen ufro metad saimedo<br />

instruments elitis xelSi, radgan igi qmnis<br />

mTavrobaze sazogadoebis kontrolis STabeWdilebas.<br />

6. 6. amomrCevelTa amomrCevelTa gaTviTcnobiereba.<br />

gaTviTcnobiereba.<br />

saarCevno saarCevno saarCevno saarCevno saarCevno sistemebi: sistemebi: sistemebi: sistemebi: sistemebi: Zlieri Zlieri Zlieri Zlieri Zlieri <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> susti susti susti susti susti mxareebi mxareebi mxareebi mxareebi mxareebi<br />

saarCevno sistema warmoadgens wesebis krebuls, romelic<br />

aregulirebs arCevnebis Catarebas. es wesebi farTod gansxvavdeba<br />

sxva<strong>da</strong>sxva qveynebSi. mTlianobaSi saarCevno sistemebi<br />

gansxvavdebian Semdegi niSnebiT:<br />

1. amomrCevlebs amosarCevad eZlevaT an kandi<strong>da</strong>tebi,<br />

an partiebi.<br />

2. amomrCevels SeuZlia xma misces erT an ramdenime<br />

kandi<strong>da</strong>ts, magram am ukanasknel SemTxvevaSi man<br />

isini un<strong>da</strong> <strong>da</strong>alagos prioritetis mixedviT.<br />

3. eleqtorati _ SeiZleba iyos <strong>da</strong>yofili an ar<br />

iyos saarCevno ubnebad.<br />

4. erT saarCevno ubanSi SeiZleba irCeodes an erTi<br />

an ramdenime kandi<strong>da</strong>ti.<br />

5. aucilebeli arCevisaTvis xmebis procentebi<br />

SeiZleba TamaSobdes egreT wodebul `ubralo umravlesobasa~<br />

<strong>da</strong> `absolutur umravlesobas~ Soris,<br />

romelic miRebulia mocemul sistemaSi (mag. 5%iani<br />

barieri saqarTveloSi).


saerTo analizisTvis saarCevno sistemebi SeiZleba<br />

<strong>da</strong>iyos or did kategoriad, gamomdinare iqi<strong>da</strong>n, miRebuli xmebi<br />

iqneba Tu ara ga<strong>da</strong>Tvlili romelime samTavrobo organos<br />

mier. aq erTmxriv Cven vxe<strong>da</strong>vT maJoritarul maJoritarul sistemas sistemas, sistemas romel-<br />

Sic gamarjvebuli partiebi iReben proporciulad met adgils,<br />

vidre maT miiRes xmebi arCevnebSi. es uzrdis Sanss<br />

calke mdgom partiebs Camoayalibon saparlamento umravlesoba<br />

<strong>da</strong> marTon <strong>da</strong>moukideblad. aseTi situacia <strong>da</strong>maxasiaTebelia<br />

did britaneTSi, sa<strong>da</strong>c safuZvlianad gamyar<strong>da</strong> idea erTpartiuli<br />

mmarTvelobisa, radgan <strong>da</strong>wyebuli 1935 wli<strong>da</strong>n, arc<br />

erTi partia arasodes iReb<strong>da</strong> umravles xmebs arCevnebSi. meores<br />

mxriv, arsebobs proporciuli proporciuli sistema, sistema, sistema, romelic garantias<br />

iZleva Tanaswor, an miaxloebiT Tanaswor urTierTmimarTebaSi<br />

xmebs Soris, romlebic miiRo partiam arCevnebSi.<br />

aseT sistemaSi mcirea SesaZlebloba erTpartiuli mTavrobis<br />

Camoyalibebisa.<br />

eleqtoraluri eleqtoraluri qceva qceva _ eleqtoraluri qcevis problemebisadmi<br />

interesis zr<strong>da</strong> <strong>da</strong>emTxva biheviorizmis gavrcelebas<br />

politologiaSi. radganac xmis micema aris metnaklebad<br />

gavrcelebuli <strong>da</strong> sakmarisad mozomili forma <strong>politikuri</strong><br />

qcevisa, amitom is gax<strong>da</strong> obieqti saarCevno gamokvlevis<br />

<strong>da</strong> statistikuri analizis axali meTodebisa.<br />

bihevioristuli revoluciis apogeaSi bevrs sjero<strong>da</strong>, rom<br />

xmis micemis Seswavla gaxdi<strong>da</strong> gasagebs <strong>politikuri</strong> saidumloebebis<br />

amoxsnas <strong>da</strong> saSualebas miscem<strong>da</strong> masiuri politikurfsiqologiuri<br />

kanonebis Camoyalibebas. miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom am<br />

ocnebas axdena ar ewera, is mainc mniSvnelovan adgils ikaveb<strong>da</strong><br />

politikur analizSi. eleqtoralur qcevaze gavlenas axdens<br />

moklevadiani <strong>da</strong> grZelvadiani faqtorebi. moklevadian faqtorebSi.<br />

mTavari faqtori aris ekonomikis mdgomareoba arCevnebis dros,<br />

radgan qcevas pir<strong>da</strong>piri kavSiri aqvs mTavrobis popularobasa<br />

<strong>da</strong> iseT ekonomikur maCveneblebs Soris, rogoricaa umuSevroba,<br />

inflacia <strong>da</strong> mosaxleobis Semosavlebi.<br />

sxva moklevadiani faqtori partiuli lideris pirovnuli<br />

<strong>da</strong> sazogadoebrivi reputaciaa. kidev erTi faqtori aris<br />

is, Tu rogor stilSi <strong>da</strong> ramdenad efeqturad atarebs partia<br />

Tavis winasaarCevno kampanias. kampania SeiZleba gagrZeldes<br />

sami kviri<strong>da</strong>n or wlamde. am dros did rols TamaSobs sazogadoebrivi<br />

azris gamokiTxvebi, romlis Sedegebs SeuZliaT<br />

partiis poziciis rogorc gazr<strong>da</strong>, ise Sesusteba.<br />

bolo moklevadiani faqtori aris masobrivi informaciis<br />

saSualebebis (mis) roli, romelsac savsebiT SeuZlia qondes<br />

grZelvadiani mniSvneloba. Tu magaliTad konkretuli presis<br />

organoebis mflobelebi sistematurad gaaSuqeben movlenis ama<br />

Tu im tendencias. saWiroa imis gaTvaliswinebac, rom mTeli es<br />

Sexeduleba fass kargavs, Tu ki mas aviRebT fsiqologiuri,<br />

sociologiuri, ekonomikuri <strong>da</strong> ideologiuri faqtorebis konteqstis<br />

gareT. amasTan <strong>da</strong>kavSirebiT SeiZleba ganvixiloT<br />

xmis micemis gansxvavebuli modelebi, maTgan mTavaria:<br />

I _ partiasTan identifikaciis modeli (party identification<br />

model)<br />

II _ sociologiuri modeli (sociological model)<br />

III _ racionaluri arCevis modeli (rational - choice model)<br />

IV _ gabatonebuli ideologiis modeli (dominant – ideology<br />

model).<br />

xmis xmis xmis xmis xmis micemis micemis micemis micemis micemis Teoriebi<br />

Teoriebi Teoriebi Teoriebi<br />

Teoriebi<br />

partiasTan partiasTan identifikaciis identifikaciis modeli modeli _ aq TavSi<br />

dgas wmin<strong>da</strong> fsiqologiuri faqtorebi, amomrCevlebi aq arian<br />

is xalxi, romlebic tradiciulad mxars uWers Tavis partias<br />

<strong>da</strong> xmis micema aris am <strong>da</strong>mokidebulebis gamoxatuleba, magram<br />

ar aris Sedegi raime Sexedulebisa, <strong>da</strong>kavSirebuli ama Tu im<br />

politikur problemasTan, kandi<strong>da</strong>tis pirovnebasTan, winasaarCevno<br />

kampaniis pirobebTan an masmediis gavlenasTan.<br />

dRes aSS-Si, did britaneTSi <strong>da</strong> sxva qveynebSi a<strong>da</strong>mianebs<br />

aqvT adrindeli Cveuleba miuZRvnas Tavi ama Tu im<br />

partias, iseve, rogorc misces mas xma arCevnebis dros.<br />

sociologiuri sociologiuri modeli modeli _ sociologiuri modeli<br />

akavSirebs a<strong>da</strong>mianis eleqtoralur qcevas mis kuTvnilebasTan<br />

garkveul sazogadoebriv jgufTan <strong>da</strong> varaudobs, rom xmis<br />

micemis dros is Cveulebriv gayveba sqemas, romelic Seesabameba<br />

mocemuli jgufis ekonomikur <strong>da</strong> socialur mdgomareobas.<br />

es modeli mniSvnelobas aniWebs a<strong>da</strong>mianis ufro gviandel<br />

kavSirebs, romelic aisaxeba arsebobaze gansxvavebul jgufeb-<br />

Si <strong>da</strong> kategoriebSi. am <strong>da</strong>mokidebulebaSi metnaklebad mniSvnelovania<br />

faqtorebi: sazogadoebis <strong>da</strong>yofa klasobriv, sqesobriv,<br />

eTnikur, religiur jgufebad <strong>da</strong> teritoriuli kuTvnilebis<br />

safuZvelze.<br />

158 159


acionaluri racionaluri arCevis arCevis modeli modeli _ modeli, romelic<br />

xsnis eleqtoralur qcevas amomrCevlis racionaluri arCeviT.<br />

aq aqcenti ga<strong>da</strong>dis socializaciis procesi<strong>da</strong>n <strong>da</strong> socialuri<br />

jgufebis fsiqologiis Taviseburebi<strong>da</strong>n individze, xolo xmis<br />

micema aixsneba rogorc amomrCevlis racionaluri aqti, romelic<br />

upiratesobas aniWebs ama Tu im partiebs piradi interesis<br />

safuZvelze. sxva sityvebiT, xmis micema aris ubralod garkveuli<br />

miznis miRwevis saSualeba <strong>da</strong> ara ama Tu im <strong>politikuri</strong><br />

poziciis, Tu Cvevis gamoxatuleba.<br />

gabatonebuli gabatonebuli gabatonebuli ideologiis ideologiis ideologiis modeli modeli modeli _ am models<br />

miekuTvneba eleqtoraluri qcevis radikaluri Teoriebi, romlebSic<br />

mTavari roli eniWeba ideologiuri manipulirebis<br />

momentebs <strong>da</strong> amomrCevlis kontrols. es Teoriebi axloa sociologiur<br />

modelTan. am TeoriiT jgufebi <strong>da</strong> individebi<br />

TavianT mdgomareobas aRiqvamen imgvarad, rogorc maT unergavs<br />

ganaTlebis sistema, saxelmwifo <strong>da</strong> gansakuTrebiT _ masobrivi<br />

informaciis saSualebebi. mag. did britaneTSi klasobrivi<br />

ideologiis zegavlenis SemcirebasTan erTad gaizar<strong>da</strong><br />

masmediis roli eleqtoralur qcevaze.<br />

Sedegebi aq aseTia: Tu amomrCevlis pozicia yalibdeba<br />

gabatonebuli odeologiiT, maSin partiebic atareben im politikas,<br />

romelic Seesabameba am ideologias.<br />

referendumi<br />

referendumi<br />

referendumi<br />

referendumi<br />

referendumi<br />

es aris xmis micema, romelSic eleqtorati, rogorc<br />

wesi gamoixateba, rogorc sazogadoebrivi politikis gancalkevebuli<br />

sakiTxi. referendumi aris SesaZlebloba pir<strong>da</strong>piri<br />

demokratiis arsenali<strong>da</strong>n <strong>da</strong> misi mizania sazogadoebriv<br />

institutze Sexedulebebis ara uaryofa, aramed misi<br />

<strong>da</strong>matebiTi mxar<strong>da</strong>Weris garantireba. referendumi SeiZleba<br />

iyos aucileblobiT nakarnaxevi. mas SeuZlia iqonios kanon-<br />

Semoqmedi iniciativa <strong>da</strong> aseve sxva sakiTxebis ga<strong>da</strong>wyvetis<br />

organizeba. referendumis Zlieri mxare isaa, rom igi gansazRvravs<br />

arCeuli xelmZRvanelobis (mTavrobis) uflebebs.<br />

referendumi aris idea, romelic iuwyeba, rom xelisuflebis<br />

politika araa gancalkavebuli sazogadoebrivi azrisagan.<br />

igi uzrunvelyofs eleqtoratis politikur monawileobas<br />

ufro farTo moculobis informaciebSi <strong>da</strong> aZlierebs siste-<br />

mis legitimurobas, aZlevs sazogadoebas saSualebas Tavian-<br />

Ti Sexedulebebis gamoxatvisa konkretul problemaze. referendumi<br />

warmoadgens saSualebas, romliTac SesaZlebelia<br />

rTuli konstituciuri kiTxvebis ga<strong>da</strong>wyveta, aseve iseT problemebze<br />

sazogadoebrivi azris gamoxatva, romelic ar gamodis<br />

arCevnebze.<br />

referendumis referendumis referendumis referendumis referendumis uaryofiTi uaryofiTi uaryofiTi uaryofiTi uaryofiTi mxareebia:<br />

mxareebia:<br />

mxareebia:<br />

mxareebia:<br />

mxareebia:<br />

seriozuli <strong>politikuri</strong> masStabis ga<strong>da</strong>wyvetilebis<br />

uflebas aZleven maT, vinc ufro ganaTlebulia <strong>da</strong> arian<br />

masobrivi informaciis moqmedebis qveS.<br />

• afiqsireben sazogadoebriv azrs mxolod drois mokle<br />

monakveTSi.<br />

• aZleven politikosebs <strong>politikuri</strong> informaciis manipulaciisa<br />

<strong>da</strong> rTuli ga<strong>da</strong>wyvetilebis gamotanis saSualebas.<br />

• kiTxvebze romelsac ( sWirdeba calsaxa ga<strong>da</strong>wyveta)<br />

`ki~ an `ara~ aqvT (orazrovani) azri.<br />

• popur soveregenty. magram TvalSi sacemia maTi yaryofiTic.<br />

1. amomrCevelTa SeniSvnebiT mWidrod boWaven ra warmomadgenlebs,<br />

es SeiZleba gaxdes konfliqtis wyaro. berkli<br />

amaze ambob<strong>da</strong>: `swored es iyo mosalodneli, roca parlamentis<br />

wevrebi moqmedeben ara rogorc xalxis warmomadgenlebi,<br />

aramed rogorc amomrCevelTa elCebi.~<br />

2. vinai<strong>da</strong>n profesional politikosebs ara aqvT<br />

<strong>da</strong>moukidebeli ga<strong>da</strong>wyvetilebis miRebis ufleba, maTgan ar<br />

un<strong>da</strong> velodoT liderobas, rom araferi vTqvaT saxelmwifoebriv<br />

azrovnebaze. imis magivrad, rom gauZRve xalxs win, organizeba<br />

gauwio <strong>da</strong> sulierad gaaZliero isini, maT uwevT yvelaze<br />

karg SemTxvevaSi `gaaxmovanon~ TavianTi amomrCevelTa<br />

Sexedulebebi, cud SemTxvevaSi - ki ubralod ar gaiTvaliswinon<br />

isini.<br />

160 161


<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

warmomadgenloba aris sazogadoebrivi saqmianobis forma,<br />

rodesac pirovneba an garkveuli jgufi sazogadoebis gacilebiT<br />

farTo speqtris saxeliT laparakobs an moqmedebs.<br />

warmomadgenlobis ufleba eniWema arCevnebis gziT xalxis<br />

mier arCeul delegats an sazogadoebis romelime rCeul pirs,<br />

an kidev rCeulTa jgufs.<br />

marTalia Tanamedrove realobaSi warmomadgenloba<br />

arCevnebs ukavSirdeba, magram <strong>politikuri</strong> warmomadgenlobisaTvis<br />

mxolod arCevnebi sakmarisi piroba ar aris. arCevnebis<br />

winapiroba un<strong>da</strong> iyos konkurentunarianoba, demokratiuli garemo,<br />

Tavisufleba, sayovelTao xmis ufleba <strong>da</strong> am xmebis <strong>da</strong>cva. Tu<br />

es ar aris warmomadgenloba mxolod formaluri xasiaTis<br />

matarebeli iqneba.<br />

arCevnebi demokratiuli <strong>politikuri</strong> cxovrebis aucilebeli<br />

pirobaa. arCevnebi uzrunvelyofs <strong>politikuri</strong> Tanamdebobebis<br />

<strong>da</strong>kavebas, warmomadgenlobiTi organos Sekrebas,<br />

mTavrobis <strong>da</strong>kompleqtebas. igi seriozul zegavlenas axdens<br />

politikur kursze. arCevnebi imavdroulad amyarebs legitimurobis<br />

xasiaTs <strong>da</strong> xels uwyobs <strong>politikuri</strong> elitis ga-<br />

Zlierebas.<br />

saarCevno sistemebSi gabatonebbuli mdgomareoba uWiravs<br />

maJoritarul an proporciul arCevnebs. maJoritarul sistemebSi<br />

didia erTpartiuli mmarTvelobis SesaZlebloba imitom,<br />

rom msxvili partiebi, Cveulebriv, miRebul xmebTan Se<strong>da</strong>rebiT<br />

proporciulad met adgils ikaveben sakanonmdeblo organoebSi.<br />

proporciul sistemebSi Se<strong>da</strong>rebiT Tanabari Sefardebaa<br />

mopovebuli adgilebsa <strong>da</strong> miRebul xmebs Soris, ri-<br />

Tac koaliciuri mTavrobis albaToba sagrZnoblad matulobs.<br />

arCevnebs udidesi mniSvneloba aqvs Tavad individis<br />

`Seswavlis~ TvalsazrisiTac. igi pir<strong>da</strong>pir ukavSirdeba amomrCevlis<br />

ga<strong>da</strong>wyvetilebebis ganmsazRvrel faqtorebs. arCevnebi<br />

amomrCevlis qcevis Semswavleli meqanizmia. igi naTels<br />

xdis imasac, Tu ramdenad moqmedebs ideologiuri wnexi amomrCevlis<br />

pirovnul arCevanze.<br />

Tavi Tavi XII<br />

XII<br />

konstituciebi, konstituciebi, kanonmdebloba<br />

kanonmdebloba<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong> sasamarTlo sasamarTlo sistemebi<br />

sistemebi<br />

1970-ian wlebSi, konstitucionaluri problematika kvlav<br />

moeqca politologebis yuradRebis centrSi _ umetesad<br />

ganviTarebul <strong>da</strong> ganviTarebad qveynebSi, miRebuli iqna axali<br />

konstituciebi, xolo <strong>politikuri</strong> konfliqtebi, iq, sa<strong>da</strong>c maT<br />

hqon<strong>da</strong>T adgili, xSirad mimdinareob<strong>da</strong>, qveyanaSi konstitucionaluri<br />

reformebis gatarebis moTxovniT. yovelive aman,<br />

TavisTavad gamoiwvia uflebrivi <strong>da</strong> sasamarTlo sistemebis<br />

ga<strong>da</strong>xaliseba, marTalia Teoriulad mosamarTleebi <strong>da</strong> sasamarTlo<br />

sistemebi, mkveTrad arian gamijnulni politikisagan,<br />

praqtikaSi, mraval qveyanaSi isini gar<strong>da</strong>iqmnen sakvanZo politikur<br />

institutebad, romlebic sul ufro met gavlenas axdenen<br />

sajaro politikaze.<br />

konstituciebi<br />

konstituciebi<br />

konstituciebi<br />

konstituciebi<br />

konstituciebi<br />

tradiciulad, konstitucias ganixilavdnen ori mniSvnelobiT:<br />

pirvel pirvel rigSi rigSi miiCneo<strong>da</strong>, rom isini zustad asaxavdnen<br />

arsebul marTvis sistemas <strong>da</strong> iZleodnen zogad warmodgenas<br />

sazogadoebis sakvanZo institutebisa <strong>da</strong> maTi funqciebis Sesaxeb,<br />

xolo meores meores mxriv, mxriv, tradiciulad, igi ganixilebo<strong>da</strong> rogorc<br />

liberaluri demokratiis qvakuTxedi <strong>da</strong> misi ganmsazRvreli<br />

niSani. magram orive warmodgena mc<strong>da</strong>ria. mTlianobaSi konkon<br />

stituciis stituciis mizania mizania _ erTgvari `CarCoebis~ <strong>da</strong>dgena, romlis<br />

sazRvrebSic xorcieldeba mmarTvelobiTi <strong>da</strong> <strong>politikuri</strong><br />

moRvaweoba, rac arsebiTad ar sruldeba. SegviZlia aviRoT<br />

nebismieri qveynis konstitucia <strong>da</strong> <strong>da</strong>vinaxavT, rom aris raRac<br />

maTSi arasworad gamoTqmuli, mxedvelobi<strong>da</strong>n gamorCenili. Tumca<br />

konstitucionalizmis idea mWidro<strong>da</strong>a <strong>da</strong>kavSirebuli liberalur<br />

faseulobebTan. istoriis magaliTze Cven vxe<strong>da</strong>vT, rom<br />

konstituciebi Tavisuflad SeiZleba iyos arademokratiuli<br />

<strong>da</strong> agreTve avtoritarulic, rogorc komunistur <strong>da</strong> ganviTarebad<br />

qveynebSi. maSin ratom iwyeba nebismieri mmarTvelobiTi<br />

sistemis analizi misi ZiriTadi kanonis ganxilviT? pasuxi<br />

aris mxolod erTi _ radganac, konstitucia Tavis mxriv war-<br />

162 163


moadgens, ukiduresad sayovelTao wesebis krebuls, romliTac<br />

funqcionirebs mocemuli <strong>politikuri</strong> sistema _ anu esaa is<br />

wesebi, romlebic `marTaven saxelmwifos~. msgavsad imisa, Tu<br />

rogor ayalibebs saxelmwifo mowesrigebul mmarTvelobas sazogadoebaSi,<br />

ise konstitucias Seaqvs stabiluroba <strong>da</strong> wesrigi<br />

saxelmwifo institutebis qmedebebSi.<br />

mosazreba imis Sesaxeb, rom mTavroba un<strong>da</strong> emorCilebodes<br />

raime wesebis krebuls, momdinareobs Soreuli warsuli<strong>da</strong>n.<br />

amgvari istoriuli kodeqsebi cocxloben ideiT, rom<br />

yovelive miwieri un<strong>da</strong> emorCilebodes saRmrTo Zalebs: egvipteli<br />

faraonebi aRiarebdnen `samarTlianobis~ Zalauflebas<br />

sakuTar Tavze, Cineli imperatorebi _ zeciurs, israelis mefeebi<br />

_ `moses kanonebs~, xolo arabi xalifebi _ `SariaTis<br />

kanonebs~. arcTu iSviaTad, umaRlesi principebi xorcieldebo<strong>da</strong><br />

Cveulebriv kanonebSi, magram isini ar warmoadgendnen<br />

konstituciebs, am sityvis dRevandeli gagebiT.<br />

1787 w. pirveli `<strong>da</strong>werili~ konstituciis miRebis Semdeg<br />

_ romelic iyo amerikuli konstitucia <strong>da</strong> franguli<br />

deklaracia: a<strong>da</strong>mianisa <strong>da</strong> moqalaqis uflebebis~ Sesaxeb, ar<br />

iqneba Secdoma Tu vityviT, rom konstitucia XVIII saukunis<br />

produqtia. es dokumentebi warmoadgendnen nimuSebs sxva qveynebisaTvis<br />

<strong>da</strong> dResdReobiT maT magaliTze SegviZlia SeviswavloT<br />

is, Tu rogor iqmnebo<strong>da</strong> droTa ganmavlobaSi sxva<strong>da</strong>sxva<br />

konstituciebi.<br />

konstituciis miReba TavisTavad warmoadgens seriozul<br />

gar<strong>da</strong>texas politikur procesebSi, romelic arcTu iSviaTad<br />

<strong>da</strong>kavSirebulia omTan, revoluciasTan, <strong>da</strong>moukideblobis<br />

mopovebasTan <strong>da</strong> a.S. axali konstitucia pirvel rigSi es<br />

aris axali <strong>politikuri</strong> wesrigis <strong>da</strong>myarebis saSualeba, mas<br />

Semdeg rac Zveli, ama Tu im mizezis gamo ganicdis marcxs.<br />

konstituciebis konstituciebis konstituciebis konstituciebis konstituciebis klasifikacia<br />

klasifikacia<br />

klasifikacia<br />

klasifikacia<br />

klasifikacia<br />

konstituciebis klasifikacias mravali safuZveli gaaCnia:<br />

_ konstituciis forma (aq gamoiyofa: <strong>da</strong>werili <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>uwereli, kodificirebuli <strong>da</strong> arakodificirebuli konstituciebi).<br />

_ arsebuli kanonis a<strong>da</strong>ptaciis unari, cvalebadi <strong>politikuri</strong><br />

mdgomareobis mimarT.<br />

_ Tu ra xarisxiT sruldeba arsebuli kanoni (igi<br />

SeiZleba sruldebodes srulad, an atarebdes nominalur xasiaTs).<br />

_ konstituciis Sinaarsi <strong>da</strong> misgan <strong>da</strong>dgenili institutebis<br />

<strong>politikuri</strong> xasiaTi. (es SeiZleba iyos monarqiis an<br />

respublikis, federaluri an unitaruli saxelmwifos, saprezidento<br />

an saparlamento mmarTvelobis formis konstituciebi).<br />

umTavresad iTvleba sxvaoba <strong>da</strong>weril <strong>da</strong> <strong>da</strong>uwerel<br />

konstituciebs Soris. Teoriis Tanaxmad <strong>da</strong>werili konstituciebi<br />

ganxorcielebulia kanonSi, xolo <strong>da</strong>uwereli _ Cveulebebsa<br />

<strong>da</strong> tradiciebSi. pirveli warmoadgens erTgvar faqtebs,<br />

radganac isini realurad arseboben, xolo meore, rogorc<br />

organuli sistemebi, Tan<strong>da</strong>TanobiT viTardeba istoriis msvlelobis<br />

procesSi _ Tumca problemis amgvari gageba dResdReisobiT<br />

moZvelebulad iTvleba.<br />

kanonebi, romlebic gavlenas axdenen umravles saxelmwifoebze,<br />

ZiriTa<strong>da</strong>d warmoadgenen <strong>da</strong>weril konstituciebs,<br />

xolo <strong>da</strong>uwereli konstituciebi SemorCenilia 3 liberalur<br />

demokratiul saxelmwifoSi _ israelSi, axal zelandiasa <strong>da</strong><br />

did britaneTSi, aseve iseT arademokratiul saxelmwifoebSi,<br />

rogorebicaa _ butani, saudis arabeTi <strong>da</strong> omani. amgvari `<strong>da</strong>yofa~<br />

sakmaod pirobiTi <strong>da</strong> arazustia. arc erTi konstitucia<br />

ar SeiZleba CaiTvalos srulad `<strong>da</strong>werilad~, radgan arc<br />

erTi maTgani ar moicavs mocemuli <strong>politikuri</strong> sistemis<br />

yvela mxares. minimumamdea iseTi konstituciebi, sa<strong>da</strong>c moixseniebo<strong>da</strong><br />

mainc <strong>politikuri</strong> partiebi <strong>da</strong> politikur interes-<br />

Ta jgufebi sazogadoebaSi <strong>da</strong> aseve ar arsebobs absoliturad<br />

`<strong>da</strong>uwereli~ konstituciebic, romlebic, saerTod ar eyrdnobian<br />

kanons <strong>da</strong> mxolod <strong>da</strong>uwereli wesebiT, CveulebebiTa <strong>da</strong><br />

tradiciebiT cocxloben.<br />

sinamdvileSi yvela konstitucia Tavis mxriv, warmoadgens<br />

<strong>da</strong>werili <strong>da</strong> <strong>da</strong>uwereli normebis speficikur kombinacias.<br />

iseT qveynebSi, rogoricaa safrangeTi <strong>da</strong> germania, konstituciuri<br />

dokumentebi moqmedeben, rogorc kodeqsebi, romlebSic<br />

detalura<strong>da</strong>a aRwerili <strong>politikuri</strong> institutebis<br />

kompetencia <strong>da</strong> movaleobebi _ aqcenti keTdeba <strong>da</strong>weril normebze:<br />

mag. aSS-s konstitucia, romelic Sedgeba 7000 sityvisagan,<br />

Zalian zoga<strong>da</strong>d gansazRvravs saerTo principebs <strong>da</strong> gvaZlevs<br />

qveynis konstituciuri mowyobis `zogad~ sqemas. zogierTi<br />

realurad konstituciuri mniSvnelobis amerikuli institu-<br />

164 165


ti, rogoricaa kongresis komitetebi, pirveladi arCevnebi <strong>da</strong><br />

saxelmwifo samsaxuris organizacia, TavisTavad Camoyalib<strong>da</strong><br />

istoriuli ganviTarebis procesSi. sxva konstituciebi, romelTac<br />

sityvis sruli mniSvnelobiT SeiZleba ver vuwodoT `<strong>da</strong>uwereli~,<br />

ufro metad eyrdnobian Cveulebrivi samarTlis elementebs<br />

(konvenciebs), mag. didi britaneTis ministrTa mier<br />

ganxorcielebuli `samefo prerogativa~, maTi individualuri<br />

<strong>da</strong> koleqtiuri movaleobebi parlamentis winaSe <strong>da</strong> a.S. _<br />

mTlianad eyrdnoba <strong>da</strong>uwerel wesebs.<br />

mTel msoflioSi, ra Tqma un<strong>da</strong>, upiratesad miaCniaT<br />

<strong>da</strong>werili konstituciebis arseboba, aqe<strong>da</strong>n gamomdinare, ara<br />

marto Semcir<strong>da</strong> <strong>da</strong>uwereli konstituciebi, aramed iq, sa<strong>da</strong>c<br />

isini kidev arsebobdnen, mox<strong>da</strong> maTi samarTlebrivi nawilis<br />

gafarToeba. mag: isarelSi 1948 w. saxelmwifos warmoqmna mox<strong>da</strong><br />

yovelgvari ZiriTadi kanonis gareSe, qnesetma sakmaod swrafad<br />

miiRo ga<strong>da</strong>wyvetileba, droTa ganmavlobaSi konstituciis miRebis<br />

aucileblobis Sesaxeb. did britaneTSi ki, miRebuli iqna<br />

e.w. `proceduruli SekiTxvebi ministrebze~, romelmac moaxdina,<br />

manamde metad areuli konvenciebis formulireba. axal<br />

zelandiaSi 1986 w. miiRes konstituciuri aqti, romelmac<br />

gaaerTiana yvela arsebuli <strong>da</strong> erTmaneTTan mcired <strong>da</strong>kavSirebuli<br />

kanonebi <strong>da</strong> principebi, xolo 1990 wli<strong>da</strong>n aqti `uflebebis<br />

Sesaxeb~.<br />

ase rom, amgvari <strong>da</strong>yofa sakmaod pirobiTia <strong>da</strong> ufro<br />

naTlad warmosadgenia gansxvaveba arakodificirebul <strong>da</strong> kodificirebul<br />

konstituciebs Soris. kodificirebul konstituciebSi<br />

yvelaferi umniSvnelovanesi formulirebulia mxolod<br />

erT dokumentSi, romelsac vuwodebT `<strong>da</strong>weril konstituciebs~.<br />

isini ukve warmoadgenen kanonebs <strong>da</strong> maTi Sesruleba<br />

aucilebelia yvela <strong>politikuri</strong> institutisaTvis, romlebic<br />

Tavad iTvlebian kanonmdeblebad. aqe<strong>da</strong>n gamomdinare,<br />

kodificirebuli konstitucia ayalibebs kanonTa ierarqias.<br />

unitarul saxelmwifoebSi arsebobs orsafexuriani<br />

kanonTa sistema, sa<strong>da</strong>c konstitucia uzenaesia Cveulebriv<br />

kanonze, romelic miiReba sakanonmdeblo krebis mier. federalur<br />

saxelmwifoebSi amas emateba mesame safexuri ufro `<strong>da</strong>bali~<br />

saxelmwifoebrivi an adgilobrivi kanonebis saxiT.<br />

meores mxriv kodificirebuli dokumentis statusi, Se<strong>da</strong>rebiT<br />

maRalia, radganac uiSviaTesad xdeba masSi Sesworebebisa <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>matebebis Setana.<br />

minimaluria msoflioSi arakodicifirebuli konstituciebis<br />

raodenoba <strong>da</strong> amasTanave, isini sakmaod gansxvavdebian<br />

erTmaneTisagan. didi britaneTis konstitucia, romelic<br />

umjobesia ganvmartoT rogorc arakodificirebuli, magram<br />

nawilobriv <strong>da</strong>werili konstitucia, eyrdnoba `wyaroTa~ mTel<br />

rigs, romelTaganac umniSvnelovanesad iTvleba: parlamentis<br />

mier miRebuli kanonebi, CveulebiTi samarTali <strong>da</strong> yvela Sesa-<br />

Zlo iuridiuli kvlevebi, romlebic ganmartaven <strong>da</strong>uwereli<br />

konstituciis elementebs. Tu politikur sistemas ar gaaCnia<br />

kodificirebuli konstitucia, es pirvel rigSi niSnavs, rom<br />

masSi parlamenti usityvo ZalauflebiTa <strong>da</strong> suverenitetiTaa<br />

gamoxatuli _ mas aqvs miniWebuli nebismieri kanonebis miRebis<br />

<strong>da</strong> masSi Sesworebis Setanis ufleba <strong>da</strong> saxelmwifoSi ar<br />

arsebobs sxva instituti, romelic uflebamosilia raime mxriv<br />

moaxdinos miRebuli kanonis cvlileba, an ugulvebelyofa.<br />

amgvari kanonmdebluri uflebebi gaaCnia qnesets israelSi <strong>da</strong><br />

didi britaneTis parlaments, sa<strong>da</strong>c es mdgomareoba didi xania<br />

sazogadoebis ganxilvis sagnad ga<strong>da</strong>iqca.<br />

konstituciebis klasifikacia, agreTve xdeba imis mixedviTac,<br />

Tu ramdenad `xisti~ an `moqnilia~ igi: ra procedurebis<br />

safuZvelze SeiZleba cvlilebebis <strong>da</strong> <strong>da</strong>matebebis Setana<br />

mocemul konstituciaSi? SeuZlia Tu ara mas Seesabamebodes<br />

cvalebad istoriul realobas? <strong>da</strong> a.S. erTi SexedviT<br />

SeiZleba miviCnioT, rom kodificirebuli konstitucia araa<br />

moqnili, radganac igi mkacrad aris <strong>da</strong>fiqsirebuli qveynis<br />

ZiriTad kanonSi, xolo arakodificirebuli ki, moqnili <strong>da</strong><br />

a<strong>da</strong>ptirebadi, radganac misi Semadgeneli kanonebi miiReba<br />

Cveulebrivi kanonmdeblobiTi wesrigiT <strong>da</strong> bevri ram <strong>da</strong>mokidebulia<br />

<strong>da</strong>uwerel wesebsa <strong>da</strong> mimdinare <strong>politikuri</strong><br />

gamocdilebaze.<br />

konstituciis moqnilobis done SeiZleba iyos sxva<strong>da</strong>sxvagvari,<br />

rac ar dgas pir<strong>da</strong>pir kavSirSi imasTan, Tu ramdenad<br />

zustad aris gansazRvruli misi principebi <strong>da</strong> normebi.<br />

1787 wli<strong>da</strong>n aSS-s konstituciam, miuxe<strong>da</strong>vad masSi Setanili<br />

sxva<strong>da</strong>sxva cvlilebebisa, moaRwia dRevandelobamde, maSin, roca<br />

safrangeTs amave istoriul periodSi gaaCn<strong>da</strong> aranakleb 17<br />

konstituciisa. SesworebaTa Setanis procedurebi SeiZleba<br />

iyos sxva<strong>da</strong>sxvagvari, sirTulis donis mixedviT. mag: avstraliaSi,<br />

<strong>da</strong>niaSi, irlandiaSi <strong>da</strong> espaneTSi, konstituciaSi cvlilebaTa<br />

Setanis an maTi ratifikaciisaTvis moiTxoveba<br />

166 167


eferendumis Catareba. sxva SemTxvevebSi amgvari cvlilebebis<br />

Setana SeuZlia saparlamento umravlesobas <strong>da</strong> rogorc,<br />

magaliTad Cawerilia germaniis ZiriTad kanonSi, konstituciuri<br />

Sesworebebis Setanisas aucilebelia mas xma misces erTdroulad<br />

bundestagisa <strong>da</strong> bundesratis orma mesamedma, xolo<br />

amerikaSi amisaTvis moiTxoveba kongresis orive palatis 2/3<br />

<strong>da</strong> Statebis 3/4 (aSS-is konstituciaSi dRemde mxolod 26<br />

Sesworeba Sevi<strong>da</strong>).<br />

namdvilad moqmed konstituciad mxolod is konstitucia<br />

SeiZleba CaiTvalos, romelic akmayofilebs Semdeg erTmaneTTan<br />

mWidrod <strong>da</strong>kavSirebul or kriteriums: 1) xelisuflebis<br />

praqtikuli moRvaweoba un<strong>da</strong> miesa<strong>da</strong>gebodes konstituciis<br />

mdgomareobas; 2) konstitucia realurad un<strong>da</strong> zRu<strong>da</strong>vdes<br />

(gansazRvrul CarCoebSi aqcevdes) xelisuflebis moqmedebebs.<br />

imisTvis, rom konstituciam imuSaos, un<strong>da</strong> visaubroT<br />

ara mxolod mis calkeul normebze, aramed im konstituciur<br />

reJimzec, romelsac sazogadoebaSi emorCileba yvela, xelisuflebis<br />

CaTvliT. aseve un<strong>da</strong> gvaxsovdes, rom metnaklebad yvela<br />

konstitucia irRveva. zogierT maTgans SeiZleba vuwodoT<br />

nominaluri konstitucia: maTi Sinaarsi zustad asaxavs mocemul<br />

qveyanaSi mmarTvelobis sistemas, magram ar warmoadgens raime<br />

realur `winaRobas~ mTavrobisaTvis. mag: iseT komunistur<br />

qveynebs, rogoricaa sabWoTa kavSiri, qon<strong>da</strong>T konstitucia, romel-<br />

Sic sxva sakiTxebTan erTad, cxaddebo<strong>da</strong> partiis monopolia<br />

Zalauflebaze. amgvari konstituciebi ar moqmedebdnen, radganac<br />

igive partia mkacrad akontroleb<strong>da</strong> umaRles sasamarTlo<br />

instanciebs, romelnic formalurad konstituciis Sesrulebas<br />

aqcevdnen yuradRebas. sxva mTavrobebSi konstituciebs<br />

xSirad gaaCniaT mxolod `fasaduri~ xasiaTi <strong>da</strong> asruleben<br />

propagandistul rols, aq konstitucia <strong>da</strong> <strong>politikuri</strong> praqtika<br />

sruliad gamijnulia erTmaneTisagan. amgvari situacia<br />

<strong>da</strong>maxasiaTebelia diqtatorul <strong>da</strong> avtoritarul mTavrobebSi.<br />

konstituciebis klasifikaciis kidev erTi safuZvelia<br />

maTi Semadgenloba _ Sinaarsi <strong>da</strong> kidev is, Tu zustad romel<br />

institucionalur struqturas ayalibeben isini sazogadoeba-<br />

Si. upiratesad es aris monarqiis <strong>da</strong> respublikis konstituciebi.<br />

pirvel SemTxvevaSi, Zalaufleba realurad aris memkvidre<br />

mmarTvelis xelSi, xolo respublikaSi Zalaufleba gaaCnia<br />

sazogadoebas.<br />

aucilebelia ganvasxvavoT saprezidento <strong>da</strong> saparlamento<br />

konstituciebi. aq mniSvnelovania urTierT<strong>da</strong>mokidebuleba<br />

aRmasrulebel <strong>da</strong> sakanonmdeblo Stoebs Soris. saparlamento<br />

sistemebSi aRmasrulebeli Zalaufleba gamomdinareobs<br />

sakanonmdeblo Sto<strong>da</strong>n <strong>da</strong> angariSvaldebulia masTan,<br />

xolo saprezidento sistemebSi orive Sto, Zalauflebis ga<strong>da</strong>nawilebis<br />

principis Sesabamisad, erTimeorisgan <strong>da</strong>moukideblad<br />

funqcionirebs.<br />

bolos ki, pluralisturi <strong>da</strong> monopolisturi konstituciebi.<br />

pirveli <strong>da</strong>maxasiaTebelia tipiuri liberaluri<br />

demokratiisTvis, sa<strong>da</strong>c Zalaufleba koncentrirebulia sazogadoebaSi,<br />

meore ki, komunisturi <strong>da</strong> avtoritaruli mTavrobebisaTvis,<br />

sa<strong>da</strong>c Zalaufleba ganuyoflad, Tumca ki formaluri<br />

normebis <strong>da</strong>cviT, miekuTvneba mmarTvel partias an belads, rac<br />

kidev erTxel a<strong>da</strong>sturebs, rom konstituciis arseboba ar ni-<br />

Snavs, rom qveyanaSi sruldeba konstitucionalizmis principi.<br />

konstituciis konstituciis konstituciis konstituciis konstituciis miznebi miznebi miznebi miznebi miznebi<br />

konstitucia umniSvnelovanesia organizaciebis<br />

mmarTvelobisaTvis, magram ismis kiTxva: ratom aris mTavrobebisa<br />

<strong>da</strong> institutebis funqcionireba TiTqmis SeuZlebeli<br />

konstituciis gareSe? SekiTxvis sirTulec isaa, rom sinamdvileSi<br />

konstitucias ar gaaCnia raime formulirebuli mizani,<br />

mas SeiZleba hqondes ramodenime funqcia <strong>da</strong> isini SeiZleba<br />

emsaxurebodnen gansxvavebul miznebs:<br />

_ saxelmwifo iurisdiqciis gansazRvra.<br />

_ sayovelTao faseulobebisa <strong>da</strong> miznebis <strong>da</strong>dgena.<br />

_ mmarTvelobis stabilurobis uzrunvelyofa.<br />

_ TavisuflebaTa <strong>da</strong>cva.<br />

_ reJimebis legitimacia.<br />

saxelmwifo saxelmwifo saxelmwifo saxelmwifo saxelmwifo iurisdiqciis iurisdiqciis iurisdiqciis iurisdiqciis iurisdiqciis gansazRvra<br />

gansazRvra<br />

gansazRvra<br />

gansazRvra<br />

gansazRvra<br />

konstitucia, es aris <strong>da</strong>moukidebeli saxelmwifos erTgvari<br />

`savizito baraTi~ _ raRac iseTi, raSic igi gamoxatavs<br />

sakuTar moTxovnebs <strong>da</strong>moukideblobasa <strong>da</strong> suverenitetze. ax-<br />

168 169


ali saxelmwifos warmoqmna, <strong>da</strong>moukideblobis mopoveba, didi<br />

saxelmwifos <strong>da</strong>Sla, an ramodenime patara saxelmwifoTa gaer-<br />

Tianeba, yovelTvis mimdinareobs axali konstituciis SemuSavebiTa<br />

<strong>da</strong> miRebiT. SeiZleba aseve iTqvas, rom saxelmwifoebi<br />

mxolod maSin iqmnebian, rodesac isini iReben konstitucias,<br />

radganac mis gareSe isini arc erT teritoriaze ar floben<br />

iurisdiqcias <strong>da</strong> arc saxelmwifo meqanizms, romelsac unari<br />

aqvs ganaxorcielos es iurisdiqcia.<br />

saerTo saerTo saerTo saerTo saerTo faseulobebis faseulobebis faseulobebis faseulobebis faseulobebis <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> miznebis miznebis miznebis miznebis miznebis <strong>da</strong>dgena <strong>da</strong>dgena <strong>da</strong>dgena <strong>da</strong>dgena <strong>da</strong>dgena<br />

konstitucia, ara marto saxavs saxelmwifos saerTo<br />

principebs, aramed moicavs <strong>politikuri</strong> faseulobebis, idealebis<br />

<strong>da</strong> miznebis farTo speqtrs, amitomac konstitucia ar<br />

SeiZleba iyos politikurad neitraluri, igi yovelTvis gamsWvalulia<br />

aSkara an faruli ideologiuri SinaarsiT. konstituciis<br />

avtorebi yovelTvis cdilobdnen CaedoT, maT mier<br />

Seqmnil reJimebSi, raime saerTo faseulobebis krebuli, miswrafebebi<br />

<strong>da</strong> arsebuli politikis Taviseburi leqsikoni.<br />

xSir SemTxvevaSi es miznebi formulirebulia konstituciis<br />

preambulaSi _ nacionaluri ideebis Tavisebur deklaracia-<br />

Si. es idealebi SeiZleba iyos nebismieri demokratiis, Tavisuflebis,<br />

saxelmwifos sayovelTao keTildReobis miznebisadmi<br />

erTgulebiT <strong>da</strong>wyebuli, socializmis, federalizmis <strong>da</strong> islamis<br />

gamarjvebisaTvis brZoliT <strong>da</strong>mTavrebuli.<br />

mmarTvelobis mmarTvelobis mmarTvelobis mmarTvelobis mmarTvelobis stabilurobis stabilurobis stabilurobis stabilurobis stabilurobis uzrunvelyofa<br />

uzrunvelyofa<br />

uzrunvelyofa<br />

uzrunvelyofa<br />

uzrunvelyofa<br />

konstituciebi _ uflebamosilebis, valdebulebebis <strong>da</strong><br />

funqciebis Tavisebur monaxazs warmoadgenen. mmarTvelobis<br />

stabilurobis uzrunvelyofa, gansazRvravs ra uflebamosilebis,<br />

valdebulebis <strong>da</strong> funqciebis ga<strong>da</strong>nawilebas sxva<strong>da</strong>sxva institutebs<br />

Soris, konstitucias organizaciul reJimSi ayenebs,<br />

riTac es konstituciebi axdenen sxva<strong>da</strong>sxva <strong>politikuri</strong> organizaciebis<br />

urTierT<strong>da</strong>mokidebulebis formulirebas <strong>da</strong><br />

reglamentirebas, amasTanave uzrunvelyofen SesaZlebeli uTanxmoebebis<br />

<strong>da</strong> konfliqtebis ga<strong>da</strong>wyvetas.<br />

uflebebis uflebebis uflebebis uflebebis uflebebis <strong>da</strong>cva <strong>da</strong>cva <strong>da</strong>cva <strong>da</strong>cva <strong>da</strong>cva<br />

liberaluri demokratiis saxelmwifoebSi TavisTavad<br />

igulisxmeba, rom konstituciis umTavresi mizani aris, ase Tu<br />

ise SezRudos saxelmwifos moRvaweobis sfero, pirovnebis<br />

Tavisuflebis <strong>da</strong>cviT, _ anu konstitucia es aris mmarTvelobis<br />

erTgvari SezRudva.<br />

konstituciebi realurad Seicaven saxelmwifosa <strong>da</strong><br />

individs Soris amgvar urTierT<strong>da</strong>mokidebulebas, riTac<br />

mmarTvelobiTi Zalauflebis sfero mkacrad gamijnulia individualuri<br />

Tavisuflebis sferosagan, es ki miiRweva moqalaqeTa<br />

uflebebis <strong>da</strong> Tavisuflebis gansazRvriT.<br />

rrrrreJimebis eJimebis eJimebis eJimebis eJimebis legitimacia<br />

legitimacia<br />

legitimacia<br />

legitimacia<br />

legitimacia<br />

konstituciis kidev erTi funqciaa mocemuli <strong>politikuri</strong><br />

sistemis legitimaciis saSualebebi <strong>da</strong> miznebi, ris<br />

gamoc mas iReben iseTi reJimis qveynebSic, sa<strong>da</strong>c mas mxolod<br />

formaluri, an sulac fasaduri roli akisria.<br />

legitimaciur process aqvs ori ganzomileba. konstituciis<br />

arseboba, TiTqmis aucilebeli winapirobaa saerTa-<br />

Soriso gaerTianebaSi yofnis <strong>da</strong> am saxelmwifos sxva saxelmwifoTa<br />

mxri<strong>da</strong>n aRiarebisaTvis.<br />

raSi raSi raSi raSi raSi mdgomareobs mdgomareobs mdgomareobs mdgomareobs mdgomareobs konstituciis konstituciis konstituciis konstituciis konstituciis mniSvneloba?<br />

mniSvneloba?<br />

mniSvneloba?<br />

mniSvneloba?<br />

mniSvneloba?<br />

is, rom konstitucia mniSvnelovania, TavisTavad cxadia,<br />

ivaraudeba, rom nebismieri konstitucia, marto imiTacaa kargi, rom<br />

Semoaqvs <strong>politikuri</strong> stabiluroba sazogadoebaSi, zRu<strong>da</strong>vs xelisuflebas,<br />

saimedod icavs uflebebsa <strong>da</strong> Tavisuflebas. amgvari<br />

rwmena, arsad ise ar aris ganviTarebuli, rogorc aSS-Si, romelic<br />

lui hartlis sityvebiT rom vTqvaT `konstituciur kultamde~<br />

midis. dro<strong>da</strong>dro es rwmena seriozuli gamocdis winaSe dgeba,<br />

rogorc magaliTad uotergeitis skan<strong>da</strong>lis SemTxvevaSi, roca<br />

gairkva, rom 1972 w. saarCevno kampaniisas, prezidenti niqsoni<br />

TeTri saxlis maRalCinosani TanamSromlebis ukanono qmedebebs<br />

malav<strong>da</strong>. niqsonis ga<strong>da</strong>dgomam 1974 w., mis Semcvlel, jerald fords<br />

misca ufleba gamoecxadebina, rom maTi konstitucia muSaobs, ri-<br />

170 171


Tac gaimeora konstitucionalizmis mTavari postulati, rom maT<br />

aqvT kanonebis <strong>da</strong> ara xalxis mTavroba.<br />

konstituciebi `muSaobs~ gansazRvrul viTarebaSi. isini<br />

realurad urunvelyofen sakuTar miznebs mxolod maSin, roca<br />

es miznebi moqceulia mTel rig socialur, ekonomikur <strong>da</strong><br />

kulturul faqtorebTan erTian konteqstSi. ZiriTa<strong>da</strong>d aq<br />

mniSvnelovania sazogadoebis <strong>politikuri</strong> kulturis faqtori.<br />

pirovnebis Tavisuflebisa <strong>da</strong> <strong>politikuri</strong> Sejibris<br />

principis uzrunvelmyofeli konstituciuri normebi, SeiZleba<br />

sruliad usafuZvlo aRmoCndes iseTi sazogadoebisaTvis,<br />

romelic mTeli Tavisi istoriis manZilze ar gascdenia koleqtiuri<br />

tradiciebis sazRvrebs, ufro metad ki maSin, rodesac<br />

aseT saxelmwifoebs jer kidev ar ga<strong>da</strong>uwyvetiaT ekonomikuri<br />

<strong>da</strong> socialuri ganviTarebis pirveladi amocanebi.<br />

meore sakvanZo faqtoria sruldeba Tu ara konstitucia<br />

sazogadoebis mmarTveli wreebis mier <strong>da</strong> Seesabameba Tu<br />

ara igi sazogadoebaSi gabatonebuli jgufebis interesebsa<br />

<strong>da</strong> faseulobebs. aq Cven vxelmZRvanelobT vaimaris respublikis<br />

konstituciiT germaniaSi: miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom masSi<br />

formulirebuli iyo sakmaod STambeW<strong>da</strong>vi uflebebisa <strong>da</strong> Tavisuflebebis<br />

krebuli, igi uaryofili iqna 1930-ian wlebSi, roca<br />

hitlerma <strong>da</strong>iwyo nacisturi diqtaturis <strong>da</strong>myareba. mizezi<br />

erTia: vaimaris reJimis demokratiuli buneba aramarto ewinaaRmdegebo<strong>da</strong><br />

nacistebis miswrafebas, aramed man ver miiRo<br />

gamoxmaureba, ekonomikuri krizisisa <strong>da</strong> warmomadgenlobiTi<br />

mmarTvelobis ideis mimarT gulgrilad ganwyobili sazogadoebisagan.<br />

indoeTSi, 1975-77 ww. <strong>da</strong> pakistanSi general ziaul-xakis<br />

periodSi 1977-81 ww-ebSi, konstituciebi ar moqmedebdnen,<br />

saomari mdgomareobis gamo, armiis interesebi aq aRmoCn<strong>da</strong><br />

ufro mniSvnelovani, vidre konstituciuri detalebi.<br />

<strong>da</strong> bolo faqtoria konstituciuri a<strong>da</strong>ptacia, unari SeinarCunos<br />

Tavisi mniSvneloba, yvela <strong>da</strong> yvelanairi <strong>politikuri</strong><br />

mdgomareobis pirobebSi. konstitucia un<strong>da</strong> iyos sakmaod moqnili,<br />

raTa SeinarCunos Tavisi mniSvneloba xangrZlivad, magram<br />

ara usasrulod. moqnili, radganac winaaRmdeg SemTxvevaSi saer-<br />

Tod aRar iqneba igi konstitucia. magaliTad aSS-s konstitucia,<br />

Tavi<strong>da</strong>nve flob<strong>da</strong> Tavisuflebis sakmao dones, raTa ga<strong>da</strong>elaxa<br />

sakuTari naklovanebebi. amitomac, mmarTvelobiTma sistemam<br />

gamoimuSava drois moTxovnebze Seguebis unari, Sesworebebis<br />

miRebis meqanizmma ki, SesaZlebeli gaxa<strong>da</strong> qveynis <strong>politikuri</strong><br />

interesebis demokratiazacia. XX s. kanonTa ga<strong>da</strong>xedvis sistemis<br />

meSveobiT, gafarTov<strong>da</strong> prezidentis xelisufleba, mox<strong>da</strong><br />

Zalauflebis ga<strong>da</strong>nawileba federaluri centris sasargeblod<br />

<strong>da</strong> ufro meti prioriteti mieniWa individis uflebriv mdgomareobas.<br />

yvela es cvlileba ganxorciel<strong>da</strong> erTi konstituciis<br />

sazRvrebSi <strong>da</strong> misi ZiriTadi principebi, ganaxlebul mdgomareobaSi,<br />

xelSeuxeblad SenarCun<strong>da</strong>.<br />

samarTali, samarTali, samarTali, samarTali, samarTali, morali morali morali morali morali <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> politika<br />

politika<br />

politika<br />

politika<br />

politika<br />

urTierT<strong>da</strong>mokidebuleba samarTalsa <strong>da</strong> morals Soris<br />

<strong>politikuri</strong> azrovnebis erT-erTi yvelaze rTuli problemaa.<br />

erTi SexedviT SeiZleba mogveCvenos, rom samarTali <strong>da</strong> morali<br />

radikalurad gansxvavdeba erTmaneTisagan. samarTali _<br />

socialuri kontrolis yvelaze moxerxebuli formaa, igi gvkarnaxobs,<br />

ra SeiZleba <strong>da</strong> risi keTeba ikrZaleba. morali, samarTlisgan<br />

gansxvavebiT, exeba eTikuri wesrigis sakiTxeba, ra<br />

aris `kargi~ <strong>da</strong> ra `cudi~, rogor un<strong>da</strong> moviqceT <strong>da</strong> rogor<br />

ara. kanoni obieqturia _ es sazogado realobaa. morali<br />

subieqturia _ igi a<strong>da</strong>mianis sindisis sakiTxia. platonisa <strong>da</strong><br />

aristotelesgan momdinare, bunebrivi samarTlis Teoriebi<br />

yovelTvis arsebobdnen im principiT, rom samarTali eyrdnoba,<br />

an un<strong>da</strong> eyrdnobodes ama Tu im moralur safuZvels.<br />

im uzarmazari rolis mixedviT, romelsac kanoni sazogadoebaSi<br />

TamaSobs, gasagebia, rom samarTals agreTve eniWeba udidesi<br />

<strong>politikuri</strong> mniSvneloba, mwvave debatebis sagani yovelTvis iyo<br />

is, Tu rogor Seesabameba, an un<strong>da</strong> Seesabamebodes igi politikas.<br />

samarTlis roli mdgomareobs imaSi, rom <strong>da</strong>culi iyos sazogadoebis<br />

TiToeuli wevri <strong>da</strong> ar moxdes zewola maT Tavisuflebebze<br />

<strong>da</strong> uflebebze, radganac amgvari mfarveloba vrceldeba<br />

yvela a<strong>da</strong>mianze <strong>da</strong> aseve mTel sazogadoebaze. liberalizmis<br />

Tanaxmad, samarTali iZens principulad neitralur xasiaTs <strong>da</strong><br />

am gagebiT igi politikaze `zemdgomia~.<br />

klasikuri liberalizmis mixedviT, kidev erTi problema<br />

mdgomareobs imaSi, rom Tu kanonis umTavresi mizani<br />

aris a<strong>da</strong>mianis uflebebis <strong>da</strong> Tavisuflebis <strong>da</strong>cva, imavdroulad<br />

un<strong>da</strong> xdebodes Tavad kanonis moqmedebis sferos SezRudva.<br />

sxvagvarad rom vTqvaT, kanoni `kargia~ mxolod maSin, roca<br />

igi afarToebs <strong>da</strong> ar zRu<strong>da</strong>vs a<strong>da</strong>mianis Tavisuflebas.<br />

172 173


samarTalze gansxvavebul Sexedulebas gvTavazoben<br />

konservatiuli moZRvrebis Teoretikosebi. aq ganixileba azri<br />

imis Sesaxeb, rom wesrigi <strong>da</strong> kanoni im donezea erTmaneTTan<br />

<strong>da</strong>kavSirebuli, rom mox<strong>da</strong> maTi erTgvari Serwymac. tradicia<br />

eyrdnoba or wyaros. pirveli Rrmad pesimisturia. esaa hobsiseuli<br />

tradicia, romelic amtkiceb<strong>da</strong>, rom a<strong>da</strong>mians sicocxlis<br />

bolomde gaaCnia samu<strong>da</strong>mo <strong>da</strong> <strong>da</strong>uokebeli Zalauflebis<br />

wyurvili.<br />

meore motivi efuZneba azrs, rom sazogadoebrivi stabiluroba<br />

<strong>da</strong>mokidebulia imaze, gaaCniaT Tu ara a<strong>da</strong>mianebs erTnairi<br />

faseulobebi <strong>da</strong> saerTo kultura. am poziciis klasikur<br />

gamoxatulebad iqca patrik devlinis wigni `iZuleba moralisken~,<br />

sa<strong>da</strong>c mtkicdeba, rom sazogadoebas gaaCnia sruli ufleba,<br />

xeli Seuwyos `sazogadoebriv morals~ kanonebis meSveobiT.<br />

masSi sazogadoeba uflebamosilia <strong>da</strong>culi iyos imisgan, rasac<br />

ewodeba `aratradiciuli moqcevis saSualebebi~ _ msgavsad<br />

homoseqsualizmis <strong>da</strong> narkomaniisa.<br />

1980-90-ian wlebSi `axalma memarjveneebma~ <strong>da</strong>ikaves<br />

amasTan Zalian axlo pozicia, `tradiciuli moralisa~ <strong>da</strong><br />

`saojaxo faseulobebis~ win wamowevT <strong>da</strong> moTxovniT, rom<br />

yvelaferi miekuTvneba samarTlebriv <strong>da</strong>cvas.<br />

sasamarTlo sasamarTlo sasamarTlo sasamarTlo sasamarTlo xelisufleba<br />

xelisufleba<br />

xelisufleba<br />

xelisufleba<br />

xelisufleba<br />

sasamarTlo xelisufleba saxelmwifo mmarTvelobis<br />

nawilia, romelic saWiroa problemaTa samarTliani ga<strong>da</strong>wyvetisaTvis.<br />

mosamarTleTa umTavres <strong>da</strong>niSnulebad samarTlis<br />

<strong>da</strong>cva iTvleba, maT mier xdeba kanonis `konstruireba~. sasamarTlo<br />

xelisuflebis <strong>da</strong>niSnuleba sxva<strong>da</strong>sxvagvarad vlindeba<br />

saxelmwifo <strong>da</strong> politikur sistemebSi. ZiriTa<strong>da</strong>d, igi<br />

mniSvnelovania kodificirebuli konstituciis mqone saxelmwifoebSi,<br />

sa<strong>da</strong>c sasamarTlo xelisufleba ganmartavs konstitucias<br />

<strong>da</strong> amasTanave ganixilavs konfliqtebs sxva<strong>da</strong>sxva saxelmwifo<br />

institutebsa <strong>da</strong> aseve saxelmwifosa <strong>da</strong> individs<br />

Soris.<br />

sasamarTlo xelisuflebis mniSvneloba dReisaTvis<br />

izrdeba saerTaSoriso samarTlis mzardi mniSvnelobis gamoc.<br />

aq Semdegi institutebi moqmedeben: gaeros sasamarTlo organo<br />

aris saerTaSoriso sasamarTlo haagaSi _ forumi, sa<strong>da</strong>c<br />

saxelmwifoTa Soris <strong>da</strong>va <strong>da</strong> <strong>da</strong>pirispireba ganixileba. radganac<br />

saerTaSoriso samarTali <strong>da</strong>fuZnebulia saxelmwifoTa<br />

suverenitetis principze, es sasamarTlo procesi imarTeba<br />

mxolod konfliqtis yvela mxareTa Tanxmobis safuZvelze.<br />

saerTaSoriso sasamarTlom aaRorZina niurnbergis<br />

tribunalis idea (1945-46), romlis mixedviTac sisxlis samarTlebrivi<br />

devna xorcieldeba saomari <strong>da</strong>naSaulis an kacobriobis<br />

winaSe Cadenili <strong>da</strong>naSaulis gamo. saerTaSoriso sasamarTlom<br />

warmoadgina braldebebi <strong>da</strong> miaRwia mTeli rigi<br />

pirovnebebis <strong>da</strong>patimrebas. maT Soris iyo iugoslaviis yofili<br />

prezidenti, slobo<strong>da</strong>n miloSeviCi.<br />

amas gar<strong>da</strong>, arsebobs mTeli rigi saerTaSoriso sasamarTloebi,<br />

romelTac gaaCniaT regionaluri iurisdiqcia,<br />

rogoricaa evrosasamarTlo luqsemburgSi <strong>da</strong> evrosasamarTlo<br />

a<strong>da</strong>mianis uflebaTa <strong>da</strong>cvis ganxriT strasburgSi.<br />

sasamarTlo xelisuflebis erT-erTi umniSvnelovanesi<br />

Tviseba <strong>da</strong> liberalur-demokratiul sistemebSi misi mTavari<br />

ganmsazRvreli niSani aris is, rom mosamarTleebi warmoadgenen<br />

sruliad <strong>da</strong>moukidebel <strong>da</strong> arapolitikur figurebs.<br />

maTi unari, iyvnen politikaze `maRla~, ganixileba, rogorc<br />

pirveladi garantia imisa, rom samarTali realurad gancalkevebulia<br />

politikisagan. SeiZleba iTqvas, rom es sasamarTlo<br />

xelisuflebis araswori gagebaa. umjobesia, igi ganixilebodes,<br />

rogorc <strong>politikuri</strong> <strong>da</strong> ara ubralod samarTlebrivi instituti,<br />

romelic arCevs konfliqtebs <strong>da</strong> gamodis saxelmwifos<br />

saxeliT. maT ga<strong>da</strong>wyvetilebebs yovelTvis gaaCniaT esa Tu is<br />

<strong>politikuri</strong> mniSvneloba. Tumca, am sakiTxebTan aris ori<br />

arcTu sabolood `pasuxgacemuli~ SekiTxva, romlebic xSirad<br />

xdeba diskusiis sagani. pirveli _ warmoadgenen Tu ara mosamarTleebi<br />

politikur figurebs? <strong>da</strong> meore _ qmnian Tu ara<br />

mosamarTleebi politikas, anu iWrebian Tu ara isini saku-<br />

Tari ga<strong>da</strong>wyvetilebebiT politikosebis kompetenciaSi?<br />

warmoadgenen warmoadgenen warmoadgenen warmoadgenen warmoadgenen Tu Tu Tu Tu Tu ara ara ara ara ara mosamarTleebi<br />

mosamarTleebi<br />

mosamarTleebi<br />

mosamarTleebi<br />

mosamarTleebi<br />

politikur politikur politikur politikur politikur figurebs?<br />

figurebs?<br />

figurebs?<br />

figurebs?<br />

figurebs?<br />

iyo <strong>da</strong> aris saxelmwifoebi, sa<strong>da</strong>c arasdros ar uTqvamT,<br />

rom maTi sasamarTlo aris neitraluri <strong>da</strong> miukerZoebeli.<br />

orTodoqsuli komunisturi reJimebis dros `socialisturi<br />

174 175


kanonierebis~ principi niSnav<strong>da</strong>, rom sasamarTlo ganmartavs<br />

kanons `marqsizm-leninizmis~ stilSi. am sistemaSi mosamarTleebi<br />

iyvnen ubralo paikebi, romelnic emsaxurebodnen reJimis<br />

politikur <strong>da</strong> ideologiur miznebs, rac metnaklebad gamovlin<strong>da</strong><br />

1930-ian wlebSi ssrk-s `sajaro procesebis~ dros.<br />

amgvari ideologiuri zewolis <strong>da</strong> <strong>politikuri</strong> devnis instituts<br />

warmoadgen<strong>da</strong> germanuli sasamarTlo nacizmis wlebSi.<br />

sxva saxelmwifoebSi, mosamarTleebisgan yovelTvis<br />

moelodnen umkacres politikur neitralitets. iq, sa<strong>da</strong>c udidesia<br />

liberaluri konstitucionalizmis zegavlena, kanonis<br />

avtoriteti zusta<strong>da</strong>c rom <strong>da</strong>kavSirebulia mis arapolitikur<br />

xasiaTTan <strong>da</strong> igi xorcieldeba <strong>da</strong>moukidebeli <strong>da</strong> miukerZoebeli<br />

mosamarTleebis mier. un<strong>da</strong> gvesmodes, rom politika<br />

SeiZleba SeiWras sasamarTlo xelisuflebis sferoSic. problemas<br />

gaaCnia `Si<strong>da</strong>~ <strong>da</strong> `gare~ aspeqti. `gare~ _ mdgomareobs<br />

imaSi, rom mosamarTleebze SeiZleba moaxdinon zewola politikurma<br />

institutebma _ partiebma, sakanonmdeblo krebebma <strong>da</strong><br />

a.S., xolo `Si<strong>da</strong>~ _ imaSi, rom mosamarTleebs SeiZleba hqondeT<br />

wmin<strong>da</strong> <strong>politikuri</strong> xasiaTis simpatiebi an anti patiebi.<br />

gare aspeqtTan <strong>da</strong>kavSirebiT arsebobs `sasamarTlo <strong>da</strong>moukideblobis~<br />

princi pi (judicial independence) <strong>da</strong> miCneulia, rom mosamarTleebi<br />

mkacrad emorCilebian mas. liberaluri demokratiis<br />

umravles saxelmwifoebSi, sasamarTlo sistemis <strong>da</strong>moukidebloba<br />

uzrunvelyofilia imiTac, rom mosamarTleTa Tanamdeboba<br />

saimedo<strong>da</strong>a <strong>da</strong>culi (ar SeiZleba misi ubralo gaTavisufleba)<br />

<strong>da</strong> sazogadoebaSi, ase Tu ise SezRudulia mosamarTleebisa<br />

<strong>da</strong> sasamarTlo ga<strong>da</strong>wyvetilebaTa Ria kritika. sasamarTloTa<br />

<strong>da</strong>moukidebloba SeiZleba iyos komprometirebuli im<br />

SemTxvevaSi, rodesac <strong>politikuri</strong> institutebi, sakmaod mWidrod<br />

arian <strong>da</strong>kavSirebulni mosamarTleTa rekrutirebasTan <strong>da</strong><br />

karieristuli winsvlis procesebTan (mag. dRevandel<br />

saqarTveloSi).<br />

aSS-Si, mosamarTles Tanamdeboba ukavia samu<strong>da</strong>mod Tu<br />

ki igi ar arRvevs `Rirseuli qcevis~ normebs. umaRlesi sasamarTlos<br />

mosamarTleebi iniSnebian prezidentis <strong>da</strong> mtkicdebian<br />

senatis mier. 1930-ian wlebSi, ruzveltsa <strong>da</strong> sasamarTlos<br />

Soris uTanxmoebis dros, praqtikaSi Tan<strong>da</strong>TanobiT Semovi<strong>da</strong><br />

umaRlesi sasamarTlos mosamarTleTa <strong>da</strong>niSnvis wmin<strong>da</strong> <strong>politikuri</strong><br />

principi: prezidenti irCevs kandi<strong>da</strong>turebs, maTi partiuli<br />

kuTvnilebis <strong>da</strong> ideologiuri erTgulebis mixedviT.<br />

amave safuZvliT, senati uflebamosilia <strong>da</strong>amtkicos an ar<br />

<strong>da</strong>amtkicos isini. 1954-69 ww. aSS-Si umaRlesi sasamarTlos<br />

liberaluri <strong>da</strong> 1969 wli<strong>da</strong>n, ufro konservatiuli tendenciebi,<br />

ganpirobebuli iyo zemoqmedebis gare faqtorebiT. did<br />

britaneTSi mosamarTleebi, agreTve iniSnebodnen mocemul<br />

momentSi arsebuli mTavrobis mier, xolo ufrosi mosamarTleebi<br />

lord-kancleris rekomen<strong>da</strong>ciiT, premier-ministris mier. <strong>da</strong>uwereli<br />

wesebis mixedviT, amgvari <strong>da</strong>niSvna un<strong>da</strong> xdebodes<br />

sruliad miukerZoeblad. Tumca saqmeSi xSirad iWreba wmin<strong>da</strong><br />

<strong>politikuri</strong> motivebi, rogorc es mox<strong>da</strong> konservatiuli partiis<br />

yofili mrCevlis <strong>da</strong> profkavSirebis uflebrivi SezRudvis<br />

momxre, lord donaldsonis SemTxvevaSi.<br />

yvelaze metad garegan politikur zegavlenas eqvemdebareba<br />

konstituciuri sasamarTlo safrangeTSi. franguli<br />

<strong>politikuri</strong> sistemis specifiki<strong>da</strong>n gamomdinare, mas ukavia<br />

myari poziciebi, rogorc sakanonmdeblo krebis, aseve<br />

mTavrobasTan mimarTebaSi. orive SemTxvevaSi, mas SeuZlia miiRos<br />

ga<strong>da</strong>wyvetileba, ama Tu im aqtis arakonstituciurobis<br />

Sesaxeb. am sasamarTlos wevrebi, ufro xSirad arian gamocdili<br />

politikosebi, vidre profesionali iuristebi. safrangeTis<br />

prezidenti, nacionaluri krebis <strong>da</strong> senatis Tavmjdomareebi,<br />

TiToeuli Tavisi mxri<strong>da</strong>n, warmoadgenen <strong>da</strong>saniSnad sasamarTlo<br />

Semadgenlobis mesamed nawils _ umetesad partiuli mosazrebebis<br />

gaTvaliswinebiT. iaponiaSi, umaRles sasamarTlos<br />

niSnavs ministrTa kabineti, xolo umaRlesi mosamarTleebi,<br />

romelTac waradgens kabineti, gadian <strong>da</strong>niSvnis proceduras<br />

imperatorTan.<br />

sasamarTlo <strong>da</strong>moukidebloba, erTi problemaa, meorec,<br />

sasamarTlo xelisuflebas yovelTvis aqvs sakuTari Si<strong>da</strong><br />

tendenciebi, romlebic gamoxatavs mosamarTleTa kulturas<br />

<strong>da</strong> faseulobaTa orientacias. am TvalsazrisiT mniSvnelovania<br />

ara mxolod is, Tu rogor xdeba mosamarTleTa rekrutireba,<br />

aramed is, Tu vis Semosaven mosamarTlis mantiiT. socialistebis<br />

mxri<strong>da</strong>n, ukve didi xania ismis kritika sasamarTlo<br />

sistemis misamarTiT, rom igi asaxavs mocemul sazogadoebaSi<br />

gabatonebul faseulobebs <strong>da</strong> amitom atarebs Sinagan tendenciebs,<br />

arsebuli <strong>politikuri</strong> <strong>da</strong> socialuri wesrigis gaZlierebisadmi.<br />

amave tendenciaze muSaobs sasamarTlos socialuri<br />

Semadgenloba <strong>da</strong> saerTod is statusi, rac am profesias gaaCnia<br />

sazogadoebaSi. grifitma aCvena, rom aseTi konservatoru-<br />

176 177


li tendencia, yovelTvis iyo didi britaneTis maRal eSelonebSi<br />

<strong>da</strong> igi momdinareobs umaRlesi sasamarTlos socialuri<br />

erTferovnebi<strong>da</strong>n. mosamarTleTa zogadi portretia<br />

_ TeTrkaniani mamakaci, umaRlesi saSualo klasi<strong>da</strong>n, romelmac<br />

<strong>da</strong>amTavra privilegirebuli saSualo skola. Semdeg ki<br />

oqsfordi. bevrs saubroben imis Sesaxeb, rom mosamarTleebs<br />

aqvT amoCemebuli <strong>da</strong>mokidebuleba _ qalebis, eTnikuri umciresobebis<br />

<strong>da</strong> saerTod nebismieri sazogadoebrivi jgufisadmi,<br />

romelic araadekvatura<strong>da</strong>a warmodgenili mosamarTleTa korpusSi.<br />

sxva magaliTia aSS-s umaRlesi sasamarTlo. miuxe<strong>da</strong>vad<br />

imisa, rom 1950-iani wlebi<strong>da</strong>n masSi yovelTvis iyo afroamerikeli<br />

mosamarTle, xolo dResdReobiT ori mosamarTle _ qalia,<br />

misi SemadgenlobisaTvis exlac <strong>da</strong>maxasiaTebelia anglosaqsuri<br />

warmoSobis TeTrkaniani mamakaci, protestanti umaRlesi<br />

an saSualo fenis warmodgenili. zogierT saxelmwifoSi, mag.<br />

avstraliaSi iyo mcdeloba, sasamarTlo eqciaT socialurad<br />

ufro reprezentaciulad. 1980 wli<strong>da</strong>n mosamarTleebi aq rekrutireben,<br />

ara marto profesionali iuristebi<strong>da</strong>n, aramed akademiuri<br />

wreebi<strong>da</strong>nac, magram aqe<strong>da</strong>n gamomdinare, sasamarTlos<br />

kritikosebic ki aRiareben, rom aseTi tipis eqsperimentebi<br />

SesaZlebelia mxolod garkveul zRvramde <strong>da</strong> sasamarTlos,<br />

sazogadoebis mikrokosmosad qceva Seiwiravs im profesionalizms<br />

<strong>da</strong> gamocdilebas, romelic <strong>da</strong>maxasiaTebelia sasamarTlo<br />

korporaciisaTvis.<br />

qmnian qmnian qmnian qmnian qmnian Tu Tu Tu Tu Tu ara ara ara ara ara mosamarTleebi mosamarTleebi mosamarTleebi mosamarTleebi mosamarTleebi politikas?<br />

politikas?<br />

politikas?<br />

politikas?<br />

politikas?<br />

mosamarTlis, rogorc kanonis ubralo msaxuris `xati~,<br />

yovelTvis miTi iyo. arc erT kanons, iuridiul termins an<br />

princips, ar aqvs erTi romelime yvelasaTvis naTeli mniSvneloba.<br />

mosamarTleebi ganmartaven kanonebs <strong>da</strong> imavdroulad,<br />

awydebian maT mravalricxovan gagebas <strong>da</strong> SesaZlo axsnas.<br />

SeiZleba iTqvas, rom yoveli kanoni iseTia, rogorsac mas<br />

xe<strong>da</strong>vs an axorcielebs mosamarTle, magram praqtikaSi, ra Tqma<br />

un<strong>da</strong>, mosamarTleebs ar aqvT kanonTa `TviTneburi~ ganmartebis<br />

sruli Tavisufleba <strong>da</strong> TviTon kanonic arasdros aris<br />

iseTi bundovani, rom igi ise ganmarto, rogorc mogesurveba.<br />

yvelaferi <strong>da</strong>mokidebulia or faqtorze. pirveli, es aris kanonis<br />

sizuste <strong>da</strong> detaluroba zogadi wesebiT. rac ufro farToa<br />

kanonebis <strong>da</strong> konstituciuri normebis formulireba, miT meti<br />

Tavisuflebaa maTi ganmartebisaTvis. meore faqtori, es aris<br />

kodificirebuli an <strong>da</strong>werili konstituciis arseboba an ararseboba.<br />

am dokumentis arseboba yovelTvis zrdis mosamarTleTa<br />

korporaciis statuss, Semoaqvs ra iseTi umniSvnelovanesi<br />

elementi, rogoricaa kanonis ga<strong>da</strong>xedva, konstituciasTan Sesabamisobis<br />

an Seusabamobis safuZvelze.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom am meqanizmis Canasaxebi aRiniSneba<br />

XVII s-is <strong>da</strong>sawyisSi inglisSi, igi mainc ufro amerikuli<br />

`aRmoCena~ <strong>da</strong> msoflioSi pirveli <strong>da</strong>werili konstituciis<br />

Sedegia. Tumca, aSS-s konstituciaSi ar aris miniSneba kanon-<br />

Ta ga<strong>da</strong>xedvis Sesaxeb, igi mainc iZleva garkveul safuZvels<br />

amasTan <strong>da</strong>kavSirebiT. logikurad, Tu saxelmwifo institutebs<br />

miewerebaT qcevis samarTlebrivi stan<strong>da</strong>rtebi, maSin arsebobs<br />

am yvelaferze <strong>da</strong>kvirvebis pir<strong>da</strong>piri aucilebloba <strong>da</strong> ar<br />

arsebobs amisTvis ukeTesi instituti, vidre sasamarTlo (ufro<br />

zustad, umaRlesi sasamarTlo). es sistema amuSav<strong>da</strong> 1803 wels,<br />

roca umaRlesma sasamarTlom erT-erT saqmeze gamoitana ga<strong>da</strong>wyvetileba,<br />

rom `romeliRac kanoni~ 1789 wli<strong>da</strong>n, Seusabamoba-<br />

Sia aSS-s konstituciasTan. aman, umaRlesi sasamarTlo, robert<br />

<strong>da</strong>lis TqmiT, ga<strong>da</strong>aqcia politikur institutad, romelic<br />

iRebs ga<strong>da</strong>wyvetilebebs nacionaluri politikis sa<strong>da</strong>vo sakiTxebTan<br />

<strong>da</strong>kavSirebiT.<br />

amerikis istoriaSi, sakmaod naTlad Cans umaRlesi sasamarTlos<br />

<strong>politikuri</strong> roli. mag. XIX s-is <strong>da</strong>sasrulsa <strong>da</strong> XX<br />

s-is <strong>da</strong>sawyisSi, umaRlesma sasamarTlom, romelic saxelmwifos<br />

ekonomikaSi Caurevlobis ideologiis gavleniT moqmedeb<strong>da</strong>,<br />

miiRo mTeli rigi ga<strong>da</strong>wyvetilebebi, romliTac Semcir<strong>da</strong> sakanonmdeblo<br />

roli ekonomikurad Sesustebuli sazogadoebrivi<br />

fenebis socialur mxar<strong>da</strong>Weraze, saxeldobr, 1930-iani<br />

wlebis <strong>da</strong>sawyisSi, man <strong>da</strong>bloka ruzveltis `axali kursi~.<br />

aucilebeli gax<strong>da</strong> `sasaxlis ga<strong>da</strong>trialeba~ 1937 wels. Semdeg<br />

mox<strong>da</strong> `axali kursis~ momxre mosamarTleTa <strong>da</strong>niSvna, raTa<br />

umaRlesi sakanonmdeblo xelisuflebis mxar<strong>da</strong>WeriT momx<strong>da</strong>riyo<br />

saxelmwifos garkveuli monawileoba ekonomikur <strong>da</strong><br />

sazogadoebriv saqmeianobaSi. 1950-60-ian wlebSi, umaRlesma<br />

sasamarTlom miiRo mTeli rigi seriozuli ga<strong>da</strong>wyvetilebebi,<br />

skolebSi rasobrivi segregaciis gauqmebasTan <strong>da</strong> qveynis sakanonmdeblo<br />

organoebis, raodenobrivi Semadgenlobis ga-<br />

TanabrebasTan <strong>da</strong>kavSirebiT. bevr SemTxvevaSi, umaRlesi sasa-<br />

178 179


marTlo win miuZRo<strong>da</strong> kongressa <strong>da</strong> TeTr saxls <strong>da</strong> zogjer<br />

ukvalav<strong>da</strong> gzas sxva kanonmdeblobebs, rogorc es iyo 1960-iani<br />

wlebis samoqalaqo uflebebis problemasTan <strong>da</strong>kavSirebiT.<br />

SemdgomSi umaRlesma sasamarTlom miiRo ga<strong>da</strong>wyvetileba, abortis<br />

kanonebis konstituciurobis Sesaxeb <strong>da</strong> es mox<strong>da</strong> maSin,<br />

roca yvela arCeuli xelisufleba uars acxadeb<strong>da</strong> am metad<br />

saCoTiro problemis ganxilvaze. Tumca im drois sasamarTlo<br />

aqtivizmma iklo, mas Semdeg, rac ganxorciel<strong>da</strong> konservatoruli<br />

<strong>da</strong>niSvnebi, respublikeli prezidentebis _ niqsonis,<br />

reiganis <strong>da</strong> ufrosi buSis mier, magram sruliad mainc ar<br />

Semcir<strong>da</strong> umaRlesi sasamarTlos gavlena, rac gamoixatebo<strong>da</strong><br />

sikvdiliT <strong>da</strong>sjisadmi gamudmebul winaaRmdegobaSi <strong>da</strong> abortis<br />

SezRudvebis Tan<strong>da</strong>TanobiTi SemotaniT. magram yvelaze<br />

maRali <strong>politikuri</strong> ga<strong>da</strong>wyvetileba iyo floridis umaRlesi<br />

sasamarTlos ga<strong>da</strong>wyvetilebis gauqmeba 2000 wlis dekemberSi,<br />

roca saprezidento arCevnebis sakamaTo Sedegebi jorj buS<br />

umcrosis sasargeblod ga<strong>da</strong>wy<strong>da</strong>. am SemTxvevasTan <strong>da</strong>kavSirebiT,<br />

analitikosebi aRniSnavdnen, rom umaRlesma sasamarTlom<br />

sazogadoebis arCevanis dezavuireba moaxdina.<br />

sasamarTlo sistemis sirTulis uaRresad saintereso<br />

magaliTia <strong>da</strong>va indira gandisa <strong>da</strong> indur sasamarTloebs Soris<br />

70-ian wlebSi. gamomdinare iqi<strong>da</strong>n, rom indoeTs gaaCnia saku-<br />

Tari <strong>da</strong>werili konstitucia, aq mainc ar iyo miRweuli saWiro<br />

balansi, sasamarTlo instanciasa <strong>da</strong> vestministrul saparlamento<br />

sistemebs Soris. upasuxa ra, mzard sazogadoebriv kritikas,<br />

romelic mimarTuli iyo indira gandis mmarTvelobis<br />

avtokratiuli stilisadmi, indoeTis umaRlesma sasamarTlom<br />

1975 w. mas brali <strong>da</strong>sdo arCevnebis dros Zalauflebis borotad<br />

gamoyenebaSi <strong>da</strong> auwya xuTi wliT Tanamdebobi<strong>da</strong>n ga<strong>da</strong>yenebis<br />

Sesaxeb. Tumca sasamarTlom SeaCera sakuTari ga<strong>da</strong>wyvetileba,<br />

indira gandim mokle droSi gamoacxa<strong>da</strong> saomari<br />

mdgomareoba, riTac gauCn<strong>da</strong> SesaZlebloba, <strong>da</strong>epatimrebina asobiT<br />

<strong>politikuri</strong> oponenti <strong>da</strong> SemoeRo umkacresi cenzura.<br />

sasamarTlo mTlianad <strong>da</strong>ubrun<strong>da</strong> sakuTar saqmes mxolod ma-<br />

Sin, roca 1977 wlis martSi, gauqm<strong>da</strong> saomari mdgomareoba, ris<br />

Semdegac igi gansakuTrebuli sifrTxiliT moqmedeb<strong>da</strong> <strong>da</strong><br />

arasdros Sedio<strong>da</strong> Ria konfrontaciaSi arsebul xelisuflebasTan.<br />

sasamarTlo moRvaweobis <strong>politikuri</strong> mxare, ufro nakleba<strong>da</strong>a<br />

gamoxatuli iq, sa<strong>da</strong>c kodificirebuli konstitucia<br />

ar aris. mizezi erTia, <strong>da</strong>uwereli konstituciebis arsebobisas,<br />

sasamarTlo moklebulia samarTlebrivi stan<strong>da</strong>rtis im<br />

safuZvels, razec SeiZleba Semowmdes konstituciuria Tu ara<br />

esa Tu is <strong>politikuri</strong> aqti an samTavrobo ga<strong>da</strong>wyvetileba<br />

mainc.<br />

aucilebelia gvesmodes, rom sasamarTlo xelisuflebis<br />

ufleba kanonTa ga<strong>da</strong>xedvis Sesaxeb, SeiZleba gamoyenebuli<br />

iqnas SezRudul masStabebSic, mag. ama Tu im ministris qmedebis<br />

arakonstituciurad gamocxadebisaTvis.<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

konstitucia warmoadgens saxelmwifos uzenase kanons,<br />

romlis mizania saxelisuflebo institutebis <strong>da</strong>niSnulebisa<br />

<strong>da</strong> ufleba-movaleobebis <strong>da</strong>dgena <strong>da</strong> urTierTobaTa gansazRvra<br />

saxelmwifosa <strong>da</strong> pirovnebas Soris.<br />

konstituciis <strong>da</strong>niSnulebaa saxelmwifo Zalauflebis<br />

legitimacia, kerZo moqalaqeTa <strong>da</strong>cva saxelmwifos mxriv Zaladobisagan,<br />

saxelisuflebi miznebisa <strong>da</strong> Rirebukebebis gamokveTa.<br />

konstituciasa <strong>da</strong> realur politikas Soris sxvaoba<br />

u<strong>da</strong>voa. konstitucia qmediTia mxolod maSin, roca mas <strong>politikuri</strong><br />

kultura umagrebs zurgs, roca mas icaven <strong>da</strong> pativs<br />

scemen mmarTvelebi, roca igi exmianeba gabatonebuli jgufebis<br />

interesebs <strong>da</strong> SesaZlebeli xdeba misi SeTavseba cvalebad<br />

politikur garemoebebTan.<br />

kanonmdeblobis politikisagan gamocalkeveba marTlmsajulebis<br />

<strong>da</strong>moukideblobisa <strong>da</strong> arapartiulobis <strong>da</strong>cviT xerxdeba.<br />

Tumca, es <strong>da</strong>moukidebloba arcTu ise ioli misaRwevia<br />

_ marTlmsajulebis sistemaSi sxva<strong>da</strong>sxva Tanamdebobebze <strong>da</strong>niSvnis<br />

procesSi <strong>politikuri</strong> institutebis xSiri Carevis Sedegad.<br />

politikur procesebSi mosamarTleTa Carevas xels uwyobs<br />

isic, rom am kanonTa Semdgenelni xSirad Tavad isini<br />

arian. mosamarTleebis gavlena imis mixedviT ganizomeba, ramdenad<br />

mkafiod <strong>da</strong> detalura<strong>da</strong>a Camoyalibebuli kanoni, ramdenad<br />

iZleva interpretaciis saSualebas, <strong>da</strong>werili Tu <strong>da</strong>uwereli<br />

konstitucia moqmedebs qveyanaSi; <strong>da</strong> aqvT Tu ara mosamarTleebs<br />

samarTlebrivi Sesworebis Setanis ufleba miniWebuli.<br />

180 181


Tavi Tavi XIII<br />

XIII<br />

sakanonmdeblo sakanonmdeblo sakanonmdeblo xelisufleba<br />

xelisufleba<br />

politikur leqsikonSi arsebobs uamravi saxis termini,<br />

romlebic aRniSnaven sakanonmdeblo politikur institutebs<br />

(kongresi aSS-Si, erovnuli kreba safrangeTSi, warmomadgenlobiTi<br />

palata iaponiaSi, parlamenti singapurSi,<br />

deputatTa kongresi espaneTSi <strong>da</strong> sxv.). <strong>politikuri</strong> terminis<br />

rangSi sityva `asamblea~ (anu Sekvra) Cveulebriv asocirdeba<br />

warmomadgenlobasTan <strong>da</strong> warmomadgenlobiT<br />

mmarTvelobasTan. frangul enaSi is yvelaze axlos aris<br />

sityvasTan `xalxi~, amitom zogjer am termins iyeneben mxolod<br />

qve<strong>da</strong>, xalxis mier arCeul orpalatian parlamentSi<br />

(mag. pakistanSi, safrangeTSi).<br />

ZiriTa<strong>da</strong>d funqcionirebs sami saxelisuflo Sto: sakanonmdeblo,<br />

aRmasrulebeli <strong>da</strong> sasamarTlo xelisufleba.<br />

saparlamento saparlamento saparlamento saparlamento saparlamento <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> saprezidento saprezidento saprezidento saprezidento saprezidento sistemebi<br />

sistemebi<br />

sistemebi<br />

sistemebi<br />

sistemebi<br />

nebismieri <strong>politikuri</strong> sistemis erT-erTi gasaRebi aris<br />

is, Tu rogor aris gansazRvruli urTierToba asambleebsa <strong>da</strong><br />

mTavrobas Soris, anu sakanonmdeblo <strong>da</strong> aRmasrulebel xelisuflebas<br />

Soris. xdeba isec, rom yalibdeba forma `asambleamTavroba~.<br />

gaerTianebuli aRmasrulebeli <strong>da</strong> sakanonmdeblo xelisuflebiT.<br />

mag: aseTi sistema, garkveuli xniT aRmocen<strong>da</strong><br />

robespierisa <strong>da</strong> iakobinelebis epoqaSi safrangeTis revoluciis<br />

dros. sxva SemTxvevaSi, mag: orTodoqsalur-komunisturi<br />

reJimebis dros, sakanonmdeblo kreba <strong>da</strong> mTavroba eqvemdebareba<br />

`mmarTvel partias~. sakanonmdeblo <strong>da</strong> aRmasrulebel organoebs<br />

Soris urTierTobisas <strong>politikuri</strong> sistemebi Cveulebriv<br />

ori<strong>da</strong>n erT-erT kategorias miekuTvnebian _ es saxelmwifo<br />

an saprezidento sistemaa. liberaluri saxelmwifoebis<br />

umravlesobam istoriulad miiRo saparlamento sistemis<br />

forma.<br />

saxelmwifo saxelmwifo saxelmwifo saxelmwifo saxelmwifo mmarTvelobis mmarTvelobis mmarTvelobis mmarTvelobis mmarTvelobis meqanizmebi<br />

meqanizmebi<br />

meqanizmebi<br />

meqanizmebi<br />

meqanizmebi<br />

me-14 s. inglisSi Seiqmna ori palata: TemTa palata <strong>da</strong><br />

lordTa palata: pirvelSi warmodgenilia raindebi <strong>da</strong> bur-<br />

Juebi, meoreSi lordebi <strong>da</strong> samRvdeloeba. parlamentis uzenaesobis<br />

principi _ parlamentis xelisuflebis upiratesoba<br />

samefo gvirgvinTan _ <strong>da</strong>mtkic<strong>da</strong> 1688 wlis revoluciiT, xolo<br />

angariSvaldebuleba mTavrobisa parlamentis winaSe _ saarCevno<br />

uflebis ganviTarebis mixedviT. analogiuri saparlamento<br />

sistemebi aRmocendnen iseT saxelmwifoebSi, rogorebic arian<br />

germania, Svecia, indoeTi, iaponia, axali zelandia <strong>da</strong> avstralia.<br />

am sistemebis mTavari <strong>da</strong>maxasiaTebeli niSani aris sakanonmdeblo<br />

<strong>da</strong> aRmasrulebeli xelisuflebis Serwyma: aq<br />

mTavrobas `saparlamento~ xasiaTi aqvs, ramdena<strong>da</strong>c is formirdeba<br />

parlamentis wevrebisagan <strong>da</strong> angariSvaldebulia mis winaSe.<br />

am sistemis Rirseba is aris, rom is uzrunvelyofs sakmaod<br />

Tavisuflad funqcionirebad <strong>da</strong> amasTan erTad pasuxismgebel<br />

mTavrobas (responsible goverment). mTavroba Tavisulad funqcionirebs<br />

imdenad, ramdena<strong>da</strong>c is eyrdnoba parlamentis ndobas<br />

<strong>da</strong> swored amitom is xSir SemTxvevaSi sakmaod advilad iRebs<br />

saWiro kanonebs. mokled, am sistemiT mas SeuZlia mSvi<strong>da</strong>d<br />

`Seudges saqmes~. is agreTve warmoadgens pasuxismgebel mTavrobas,<br />

ramdena<strong>da</strong>c marTavs, sanam igi parlamentis ndobiT sargeblobs.<br />

Teoriulad bolo sityva yovelTvis ekuTvnis parlaments,<br />

ramdena<strong>da</strong>c mas ufleba aqvs ga<strong>da</strong>ayenos mTavroba.<br />

samwuxarod, saparlamento sistemebi xSirad molodins ar<br />

amarTleben, aris ra Tqma un<strong>da</strong>, gamonaklisebi. mag: Svecia, sa<strong>da</strong>c<br />

ganviTarebuli sistemis SemTxvevaSi sakanonmdeblo asambleis<br />

(pukcgas) konsultaciebs aqvT udidesi <strong>politikuri</strong> poziciebi,<br />

raTa <strong>da</strong>arRvios mTavrobis muSaobis mSvidi ritmi. saparlamento<br />

xelisuflebas umravles SemTxvevaSi mudmivad Tan sdevs<br />

problema _ `saaRmasruleblo elementis batonoba~. did britaneTSi,<br />

mkacri <strong>politikuri</strong> disciplinis <strong>da</strong> disproporciuli<br />

saarCevno sistemis Serwymisas, mTavrobas, romelsac hyavs disciplinirebuli<br />

umravlesoba TemTa palataSi, yovelTvis Seu-<br />

Zlia akontrolos parlamenti. amasTan <strong>da</strong>kavSirebiT ordma<br />

heilSemma (1976 w.) didi britaneTis mTavrobas uwo<strong>da</strong> `arCeviTi<br />

diqtatura~ _ diqtatura arCeviTi sistemiT.<br />

182 183


sakanonmdeblo sakanonmdeblo sakanonmdeblo sakanonmdeblo sakanonmdeblo kreba kreba kreba kreba kreba<br />

saparlamento sistemebi ar aris <strong>da</strong>zRveuli arc susti<br />

mTavrobisagan <strong>da</strong> arc <strong>politikuri</strong> arastabilurobisagan.<br />

Cveulebriv ase xdeba, rodesac partiuli sistema <strong>da</strong>msxvreulia,<br />

xolo saarCevno sistema ufro proporciulia. mag: safrangeTis<br />

respublikaSi 12 wlis ganmavlobaSi Seicvala 25 mTavroba.<br />

verc erTma maTganma ver SeZlo <strong>da</strong>yrdnobo<strong>da</strong> erovnuli krebis<br />

stabilur umravlesobas, sa<strong>da</strong>c komunistebi marcxniv <strong>da</strong><br />

`golistebi~ marjvniv ganwyobilni iyvnen SeurigeblobisaTvis<br />

respublikis reJimis winaaRmdeg. amasTan problemebi hqon<strong>da</strong><br />

italiasac, meore msoflio omis Semdeg, sa<strong>da</strong>c umaRles doneze<br />

polarizebuli mravalpartiuli sistema ise <strong>da</strong>trial<strong>da</strong>, rom<br />

1945 wli<strong>da</strong>n 2004 wlamde qveyanaSi mTavroba 62-jer Seicvala.<br />

saparlamento sistemis mTavari alternativaa saxelmwifo<br />

marTvis saprezidento sistema. saprezidento sistemebi<br />

<strong>da</strong>fuZnebulia xelisuflebis <strong>da</strong>yofis mkacr meTvalyureobaze.<br />

es imas niSnavs, rom sakanonmdeblo saTaTbiro <strong>da</strong> mTavroba<br />

formalurad <strong>da</strong>moukidebelni arian erTmaneTisagan <strong>da</strong> irCevian<br />

cal-calke. klasikuri magaliTia aSS, sa<strong>da</strong>c egreT wodebuli<br />

`mama-<strong>da</strong>mfuZneblebi~ iyvnen Sewuxebulebi imiT, rom aRekveTaT<br />

Zlieri aRmasrulebeli xelisuflebis aRmoceneba, imis SiSiT,<br />

rom britanuli monarqiis msgavsi ar aRmocenebuliyo.<br />

aSS-is kongresi, prezidenti <strong>da</strong> umaRlesi sasamarTlo<br />

arian erTmanisagan <strong>da</strong>moukidebuli institutebi, magram erTmaneTze<br />

zemoqmedeben <strong>da</strong> zRu<strong>da</strong>ven erTmaneTis Zalauflebas.<br />

kongresi Rebulobs kanonebs, magram prezidents SeuZlia mas<br />

veto <strong>da</strong>ados, xolo kongress, Tavis mxriv, SeuZlia veto ga<strong>da</strong>laxos,<br />

Tuki aseT ga<strong>da</strong>wyvetilebas xmas miscems orive palatis<br />

wevrTa 2/3. Semdeg, prezidenti niSnavs mTavrobis uxucess <strong>da</strong><br />

sasamarTlos wevrebs, magram igi un<strong>da</strong> <strong>da</strong>amtkicos senatis<br />

umaRlesma palatam.<br />

am tipis saprezidento sistema, aSS-s gar<strong>da</strong>, mTel laTinur<br />

amerikaSia. safrangeTSi mexuTe respublikam miiRo `hibriduli~<br />

anu naxevradsaprezidento forma, sa<strong>da</strong>c aRmasrulebeli<br />

xelisufleba `orWofobs~ im gagebiT, rom <strong>da</strong>moukideblad ar-<br />

Ceuli prezidenti moqmedebs premier-ministrTan <strong>da</strong> kabinet-<br />

Tan `kavSirSi~, romelnic formirebulni arian erovnuli saTaTbirosa<br />

<strong>da</strong> masze <strong>da</strong>qvemdebarebuli wevrebisgan. msgavsi naxevrad<br />

saprezidento sistema funqcionirebs fineTSic, sa<strong>da</strong>c<br />

prezidenti upiratesad <strong>da</strong>kavebulia sagareo politikiT, xolo<br />

ministrTa kabineti _ saSinao politikiT.<br />

saprezidento sistemis principuli Rirebuleba mdgomareobs<br />

imaSi, rom sakanonmdeblo <strong>da</strong> aRmasrulebeli xelisuflebisagan<br />

gancalkevebiT is qmnis Tavisebur saSinao <strong>da</strong>Zabulobas _<br />

arenas, romelic sasikeToa a<strong>da</strong>mianis uflebaTa <strong>da</strong> Tavisufleba-<br />

Ta <strong>da</strong>sacavad. rogorc Tavis droze Tqva hobsma, `Tavisufleba _<br />

es aris xelisufleba, romelic <strong>da</strong>nawevrebulia wvril-wvril<br />

ulufebad~. aSS-Si aRmasrulebeli xelisuflebis gaZlierebis<br />

safrTxe blokirdeba kongresis saxelisuflo ufleba-mosilebis<br />

farTe wreebisagan: kongress aqvs ufleba gamoacxados omi <strong>da</strong><br />

gaaZviros ga<strong>da</strong>saxadebi, senati ratificirebas axdens molaparakebebze<br />

<strong>da</strong> amtkicebs prezidentis mier <strong>da</strong>niSvnebs. or palatas<br />

SeuZlia gaerTianeba prezidentis impiCmentisaTvis, magram aseT<br />

fragmentul xelisuflebas aqvs Tavisi uaryofiTi mxareebic.<br />

saprezidento sistemebi SeiZleba iyos veeberTela <strong>da</strong><br />

araefeqturi. amerikuli sistemis kritikosebi miuTiTeben imaze,<br />

rom `prezidenti _ gTavazobT, kongresi _ ganagebs~, amas<br />

yovelTvis moyveba e.w. institucionaluri uZraoba. aseTi ram<br />

SeiZleba moxdes maSin, rodesac TeTri saxli (prezidenti) <strong>da</strong><br />

kapitoliumi (kongresi) kontroldeba urTierTmoqiSpe partiebiT,<br />

magram aseTi situacia SeiZleba moxdes maSinac, rodesac<br />

orive frTa kontroldeba erTi <strong>da</strong> igive partiiT, rogorc<br />

es iyo karteris (1977-1981) wlebSi. aseT problemas safrangeT-<br />

Si hqvia `arasaxarbielo Tanacxovreba~ _ situacia, sa<strong>da</strong>c<br />

prezidenti iZulebulia imuSaos politikurad aramegobrul<br />

<strong>da</strong> mis<strong>da</strong>mi mtrulad ganwyobil premier-ministrTan <strong>da</strong> erovnul<br />

saTaTbirosTan, rogorsac orjer hqon<strong>da</strong> adgili miteranis<br />

dros 1986-1988 <strong>da</strong> 1993-1995 wlebSi.<br />

saxelmwifo saxelmwifo saxelmwifo saxelmwifo saxelmwifo mmarTvelobis mmarTvelobis mmarTvelobis mmarTvelobis mmarTvelobis meqanizmebi<br />

meqanizmebi<br />

meqanizmebi<br />

meqanizmebi<br />

meqanizmebi<br />

evropis parlamenti ar warmoadgens sakanonmdeblo saTaTbiros.<br />

evropis samarTali xorcieldeba cxovrebaSi ministr-<br />

Ta sabWos mier (EC). did britaneTSic, sa<strong>da</strong>c parlamenti<br />

suverenulia, ministrebi kanonSemoqmedebas axorcieleben <strong>da</strong><br />

es yovelTvis ar eqceva parlamentis kontrolis sferoSi. mag:<br />

britaneTis parlamentis wevrebs aqvT SesaZlebloba saku-<br />

Tari kanonproeqtebis wamoyenebisaTvis. aSS-Si, sa<strong>da</strong>c kongre-<br />

184 185


si warmoadgens yvelaze Zlier <strong>da</strong>moukidebel sakanonmdeblo<br />

organos msoflioSi, saprezidento iniciativebze modis gansaxilveli<br />

kanonproeqtebis 80%. aris SemTxvevebi, roca saparlamento<br />

konsultaciebis Catarebisas, kanonproeqtebis naxevari<br />

ga<strong>da</strong>iwereba xolme. didi britaneTSi mTavroba iSviaTad<br />

iTmens warumateblobas warmomadgenelTa palataSi. es yvelaferi<br />

gamomdinareobs iqi<strong>da</strong>n, rom am parlamentSi kanoni ki<br />

`ar miiReba~, aramed `atareben~ misi gavliT.<br />

warmomadgenloba<br />

warmomadgenloba<br />

warmomadgenloba<br />

warmomadgenloba<br />

warmomadgenloba<br />

asambleebi TamaSoben mTavar warmomadgenlobiT rols:<br />

isini uzrunvelyofen kavSirs saxelmwifo mmarTvelobasa <strong>da</strong><br />

sazogadoebas Soris. me-18 saukuneSi es sainteresod gamoixata<br />

lozungSi, romlis qveSac 13 amerikuli kolonia aRsdga britanuli<br />

mmarTvelobis winaaRmdeg _ `araviTari ga<strong>da</strong>saxadebi<br />

warmomadgenlobis gareSe~. xmis uflebis gafarToebam saerTo<br />

saxalxo saarCevno uflebamde asambleebi ga<strong>da</strong>aqcia Tavisebur<br />

saxalxo forumebad _ organoebad, sa<strong>da</strong>c TiTqos xalxi iyo<br />

CarTuli, amitom adgili, Zalaufleba <strong>da</strong> parlamentis avtoriteti<br />

ama Tu im politikur sistemaSi ganixileba, rogorc misi<br />

demokratiulobis gansakuTrebuli maCvenebeli.<br />

warmomadgenloba _ es rTuli principia Tavisi sxva<strong>da</strong>sxva<br />

Sinagani winaaRmdegobebiT. aSS-Si warmomadgenelTa<br />

palatisa <strong>da</strong> senatis wevrebi yvelaze ufro Sewuxebulni arian<br />

imiT, Tu rogor `<strong>da</strong>brundnen na<strong>da</strong>vliT Sin~. am mizniT<br />

kongresi arc Tu ise kargi adgilia `politikis sakeTeblad~.<br />

is ufro blokirebas axdens prezidentis programaze, vidre<br />

wamoayenebs Tavis romelime jansaR alternativas.<br />

ssrk-Si <strong>da</strong> sxva socialistur qveynebSi mravalpartiuli<br />

sistemisa <strong>da</strong> realuri arCevnebis ararseboba warmomadgenlobas<br />

sxva tvirTs atarebineb<strong>da</strong> _ `aesaxa~ sazogadoeba mTlianad.<br />

aSS-Si <strong>da</strong>naxarjis meoTxedi kongresis arCevnebze ifareba<br />

e.w. <strong>politikuri</strong> qmedebebis komitetebisagan. profesiuli<br />

lobirebis gafurCqvna xdeba 1980 wli<strong>da</strong>n britaneTSi, romelmac<br />

gamoiwvia aq seriozuli SiSi, rom parlamentis wevrebi<br />

sxva<strong>da</strong>sxva saqmiani interesebi<strong>da</strong>n gamomdinare TavianTi amomrCevlebis<br />

interesebs naklebad <strong>da</strong>icavdnen.<br />

Tvalyuris Tvalyuris Tvalyuris Tvalyuris Tvalyuris devneba devneba devneba devneba devneba <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> kontroli<br />

kontroli<br />

kontroli<br />

kontroli<br />

kontroli<br />

im dros, rodesac asambleebis sakanonmdeblo <strong>da</strong> warmomadgenlobiTi<br />

roli SesamCnevad <strong>da</strong>eca, saubroben maT SesaZlo<br />

TavaSvebulobasa <strong>da</strong> kontrolze aRmasrulebel xelisuflebasTan<br />

<strong>da</strong>mokidebulebaSi. asambleebi amyareben TavianT<br />

funqciebs _ uzrunvelyon sazogadoebisadmi <strong>politikuri</strong> mar-<br />

Tvis pasuxismgebloba <strong>da</strong> angariSvaldebuleba. am gagebiT specialurma<br />

institucionalurma meqanizmma hpova ganviTareba<br />

asambleebis umetesobaSi.<br />

saparlamento sistemebi agzavnian kiTxvebs ministrebis<br />

misamarTiT, sa<strong>da</strong>c zogierT Temebze saWiroa pasuxi zepiri an<br />

werilobiTi formiT. klasikuri magaliTi _ `SekiTxvebis<br />

dro~ didi britaneTis TemTa palataSi, iZleva SesaZleblobas<br />

kviraSi erTxel <strong>da</strong>usvan kiTxva premier-ministrs <strong>da</strong> TveSi<br />

erTxel _ sxva ministrebs. germaniSi <strong>da</strong> fineTSi miRebulia<br />

`interpolaciis~ praqtika, sa<strong>da</strong>c zepir kiTxvebs sWirdeba xmis<br />

micema asambleaSi, raTa <strong>da</strong>dgenil iqnas ndobis xarisxi miRebul<br />

kiTxvebze. SekiTxvebi, romlebsac mohyveba debatebi, gamodian<br />

specifiuri problemebis CarCoebi<strong>da</strong>n <strong>da</strong> iZenen ufro<br />

saerTo mniSvnelobas, amitom mosamzadebeli samuSaos mniSvnelovani<br />

nawili koncentrirdeba secialur komitetebSi.<br />

asambleebs yovelTvis ar SeuZliaT aseTi kontrolis<br />

ganxorcieleba aRmasrulebel xelisuflebasTan mimarTebaSi.<br />

CineTis saxalxo-erovnul sabWoSi, partiis monopoliam asamblea<br />

ga<strong>da</strong>aqcia propagandis ubralo iaraRad _ Sekrebad, sa<strong>da</strong>c<br />

samTavrobo politika ucvlelad Rebulobs erTsulovan Tanxmobas.<br />

sxva qveynebSi did rols TamaSobs partiuli disciplina.<br />

sruli <strong>da</strong> zusti informaciebis gareSe SeuZlebelia<br />

kontroli mTavrobaze. mTel rig qveynebSi (aSS, safrangeTi,<br />

holandia, kana<strong>da</strong> <strong>da</strong> avstralia) miRebulia kanonebi, rom saparlamento<br />

warmomadgenlebi un<strong>da</strong> flobdnen sxva<strong>da</strong>sxva Sesa-<br />

Zleblobas soliduri sagamomZieblo <strong>da</strong> saeqsperto mxar<strong>da</strong>WerisaTvis.<br />

aq Cven vxe<strong>da</strong>vT saocar kontrastebs _ uxv finansirebas,<br />

aSS-s kongresis wevrebis uzrunvelyofasa <strong>da</strong> didi<br />

britaneTis parlamentis arc Tu ise maRalanazraurebad cu<strong>da</strong>d<br />

<strong>da</strong>kompleqtebul <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>tvirTul samsaxurs.<br />

186 187


<strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> ga<strong>da</strong>adgileba ga<strong>da</strong>adgileba ga<strong>da</strong>adgileba ga<strong>da</strong>adgileba ga<strong>da</strong>adgileba <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> momzadeba<br />

momzadeba<br />

momzadeba<br />

momzadeba<br />

momzadeba<br />

sakanonmdeblo krebebi xSirad moqmedeben, rogorc <strong>politikuri</strong><br />

rekrutirebis arxebi. aq vlindeba aSesaZlebloba <strong>da</strong><br />

talanti im xalxisa, romelic Semdeg <strong>politikuri</strong> lideri<br />

xdeba. naklebad, magram es exeba avtoritarul saxelmwifoebsac,<br />

sa<strong>da</strong>c sakanonmdeblo krebebi Stamps adebs ga<strong>da</strong>wyvetilebebs<br />

gare<strong>da</strong>n, amitom iSviaTad izi<strong>da</strong>ven seriozul politikosebs<br />

saprezidento sistemi<strong>da</strong>n, sa<strong>da</strong>c xelisuflebis <strong>da</strong>nawilebisas<br />

aRmasrulebel xelisuflebas ar SeuZlia TavisTvis<br />

asambleis wevrebis rigebi<strong>da</strong>n rekrutireba. iseTi prezidentebi,<br />

rogorebic iyvnen kenedi <strong>da</strong> niqsoni, <strong>da</strong>sawyisSi iyenebdnen<br />

kongresis wevrebis xmas, Tumca qveynis saerTo tendencia mdgomareobs<br />

imaSi, rom prezidentebad xdebian yofili gubernatorebi,<br />

magram saparlamento sistemebSi yofna aucilebeli<br />

pirobaa ministrebisa <strong>da</strong> premier-ministrebis karierisaTvis.<br />

bevr ganviTarebul <strong>da</strong> ganviTarebad qveynebSi sakanonmdeblo<br />

krebebi zrdis liderebis momaval Taobas, romlebsac eZlevaT<br />

Sansi <strong>da</strong> SesaZleblobebi <strong>da</strong>agrovon aucilebeli <strong>politikuri</strong><br />

gamocdileba, magram asambleebi am <strong>da</strong>valebebs ver<br />

umklavdebian. ra Tqma un<strong>da</strong>, politikosi parlamentSi yovelTvis<br />

iswavlis ritorikas, an `sityvis wamosrolis xelovnebas~,<br />

magram mas aqvs ufro naklebi Sansi <strong>da</strong>euflos aq im biurokratiul<br />

<strong>da</strong> sammarTvelo gamocdilebas, romelsac iTxoven<br />

mTavrobaSi. miT umetes, asambleebi nawilobriv `afuWeben~<br />

politikosebs, aswavlian ra yvelanair wesebsa <strong>da</strong> Rirebulebebs,<br />

romlebic mxolod ganacalkeveben maT amomrCevlebisagan<br />

<strong>da</strong> rigiTi partiuli muSakebisagan. yoveli SemTxvevisTvis<br />

<strong>da</strong>dgenilia, rom parlamentar-socialistebisaTvis parlamentarizmis<br />

idea ufro axlosaa, vidre socializmi.<br />

rrrrreJimis eJimis eJimis eJimis eJimis legitimuroba<br />

legitimuroba<br />

legitimuroba<br />

legitimuroba<br />

legitimuroba<br />

parlamentis bolo funqciaa _ iTanamSromlos reJimis<br />

legitimaciasTan. parlamenti aq, sxva sityvebiT rom vTqvaT,<br />

asrulebs Tavis rols imaSi, rom sazogadoebam miiRos arsebuli<br />

marTvis sistema, rogorc `kanonieri~, `swori~, `gar<strong>da</strong>uvali~<br />

<strong>da</strong> a.S. swored am mizeziT avtoritaruli <strong>da</strong> totalitaruli<br />

respublikebic ki moTminebiT itanen asambleebs, ra<br />

Tqma un<strong>da</strong> maSin, roca maT ara aqvT realuri mniSvneloba <strong>da</strong><br />

SesaZlebloba gavlena iqonio politikaze. amas gar<strong>da</strong>, asambleebi<br />

asruleben ganmanaTleblobiT <strong>da</strong>valebebs, zogjer Zalian<br />

mniSvnelovans, ramdena<strong>da</strong>c saparlamento debatebi aZlevs xalxs<br />

informacias mTavrobaze <strong>da</strong> mTavar problemaze im <strong>politikuri</strong><br />

drois wesrigis Sesaxeb, romelic dgas qveynis winaSe.<br />

dRes sakanonmdeblo krebis propagandis <strong>da</strong> ganaTlebis<br />

funqcia ufro ipyrobs masiur sainformacio saSualebebs.<br />

eleqtronuli mediis gavrceleba, saSualebas aZlevs<br />

mTavrobas pir<strong>da</strong>pir mimarTos milionobiT amomrCevels <strong>da</strong> ar<br />

un<strong>da</strong> iyos <strong>da</strong>mokidebuli, rogorc uwin, saparlamento angariSebze.<br />

rogorc Sedegi, dRes sakanonmdeblo krebis avtoriteti<br />

ufro metad <strong>da</strong>mokidebulia araTu maT sakonstitucio statusze,<br />

aramed im yuradRebaze, romelsac maT presa uTmobs. am mizeziT<br />

asambleebi zogjer ise Sewuxebulebi arian imiT, rom sxdoma<br />

televiziiT Suqdeba. aSS-Si kongresis mosmenas ar eqnebo<strong>da</strong><br />

iseTi zemoqmedeba sazogadoebaze, rom ar yofiliyo misi televiziiT<br />

gaSuqebis tradicia. did britaneTSi televizia ar <strong>da</strong>iSvebo<strong>da</strong><br />

TemTa palataSi 1989 wlamde. swored am wels pirvelad iqna<br />

televizia <strong>da</strong>Svebuli sabWoTa kavSiris umaRles sabWoSi.<br />

sakanonmdeblo sakanonmdeblo sakanonmdeblo sakanonmdeblo sakanonmdeblo krebis krebis krebis krebis krebis struqtura<br />

struqtura<br />

struqtura<br />

struqtura<br />

struqtura<br />

sakanonmdeblo Sekrebebi gansxvavdebian erTmaneTisgan<br />

<strong>da</strong>mokidebulebiT. misi wevrebi ase vTqvaT, SeiZleba iyvnen<br />

arCeulebi, <strong>da</strong>niSnulebi an memkvidreobiT miiRon TavianTi<br />

adgilebi, SeiZleba am principebis kombinaciac; Semdeg, Tu<br />

misi wevrebi eqvemdebarebian arCevnebs, maTi arCeva SeuZlia<br />

mosaxleobas an regionebs, an kidev Statebs. saarCevno ufleba<br />

SeiZleba iyos sayovelTao an SezRudvebiT, amasTan erTad<br />

SeiZleba iyos sxva<strong>da</strong>sxva saarCevno sistemebi. farTod gansxvavdeba<br />

sakanonmdeblo krebis masStabebi. patara respublika<br />

nayrus, romelic mdebareobs wynari okeanis <strong>da</strong>savleT centralur<br />

nawilSi, asambleaSi hyavs 18 wevri. sawinaaRmdego<br />

polusze Cven vxe<strong>da</strong>vT 2000 kacian saxalxo krebas CineTSi,<br />

sa<strong>da</strong>c TiToeuli deputati warmoadgens 350 aTas kacze mets.<br />

amasTan mTavari struqturuli gansxvaveba sakanonmdeblo<br />

krebebs Soris ar aris is, rom Sedgebian Tu ara isini erTi an<br />

ori palatisagan <strong>da</strong> ra rols TamaSoben maTSi komitetebi.<br />

188 189


mivaqcioT yuradReba. rogoria orpalatiani sistema<br />

Zlieri <strong>da</strong> susti mxareebiT.<br />

orpalatiani sistemis ZiriTadi Rirseba aseTia:<br />

• ze<strong>da</strong> palatebi zRu<strong>da</strong>ven qve<strong>da</strong> palatebis xelisuflebas<br />

<strong>da</strong> aferxeben `umciresobis diqtaturas~.<br />

• orpalatiani Sekreba ufro efeqturia, vidre erTpalatiani,<br />

igi aRmasrulebeli organos Zalauflebas zRu<strong>da</strong>vs,<br />

imdenad ramdena<strong>da</strong>c, ara erTi, aramed ori palata<br />

avlens mTavrobis moqmedebis ama Tu im nakls.<br />

• orpalatiani kreba afarToebs warmomadgenlobas <strong>da</strong><br />

nebas rTavs TiToeul palatas gamoxatos amomrCevelTa<br />

sxva<strong>da</strong>sxva interesi.<br />

• meore palatis arseboba iZleva ufro xarisxiani <strong>da</strong><br />

gulmodgine sakanonmdeblo muSaobis garantias. amasTan<br />

erTad, meore palata am samuSaos nawils Tavis Tavze iRebs,<br />

pirveli palatis SesaZlo Sescdomebis gamosworebiT.<br />

• meore palatas SeuZlia gamovides konstituciis meTvalyureobis<br />

garantad, SeaCeros sa<strong>da</strong>vo kanonproeqtebis miReva<br />

<strong>da</strong> ufro meti dros <strong>da</strong>uTmos ganxilvebs <strong>da</strong> debatebs.<br />

orpalatiani sistemis nakli SeiZleba iyos Semdegi:<br />

• erTpalatiani kreba ufro efeqturia imitom, rom meore<br />

palatis arsebobam SeiZleba gaarTulos sakanonmdeblo<br />

procesi.<br />

• ori palata xSirad ewinaaRmdegeba demokartiuli gamovlinebebis<br />

principebs, gansakuTrebiT roca maTi wevrebi<br />

an iniSnebian an irCevian arapir<strong>da</strong>piri wesiT.<br />

• orpalatiani sistemebi ixrebian institucionaluri<br />

konfliqtisaken<br />

• orpalatiani krebebi zRu<strong>da</strong>ven <strong>politikuri</strong> ga<strong>da</strong>wyvetilebebis<br />

miRebis procesTan xelmisawvdomobas. sakanonmdeblo<br />

kiTxvebSi bolo sityva ekuTvnis gaerTianebul<br />

komitetebs.<br />

• meore palatebi xSirad arian konservatiulebi, romlebic<br />

gamodian <strong>politikuri</strong> elitis interesebis matareblad.<br />

erTi erTi erTi erTi erTi Tu Tu Tu Tu Tu ori ori ori ori ori palata? palata? palata? palata? palata?<br />

odesRac iugoslavia eqsperiments atareb<strong>da</strong> xuTpalatiani<br />

parlamentiT, 1984 wli<strong>da</strong>n 1999 wlamde samxreT afrikas hqon<strong>da</strong><br />

sampalatiani asamblea. asambleebis umetesobas gaaCnia erTi<br />

an ori palata. erTpalatiani asambleebi iyo aqamde gavrcelebuli<br />

afrikaSi, dRes aseTs warmoadgens CineTis sakanonmdeblo<br />

kreba. amasve vxe<strong>da</strong>vT mTel rig postsocialur saxelmwifoebSi,<br />

romlebsac memkvidreobiT ergoT TavianTi asambleebi<br />

wina droebi<strong>da</strong>n. sainteresoa rom meore msoflio omis<br />

dros erTpalatiani asambleebis tendencia mTel msoflioSi<br />

iyo TvalsaCino: israelma 1948 wels <strong>da</strong>amkvidra erTpalatiani<br />

parlamenti (qneseTi), meore palatebi gaauqmes 1950 wels axal<br />

zelandiaSi, 1954 wels – <strong>da</strong>niaSi, 1970 wels – SveicariaSi.<br />

arsebobs zogierTi mowmoba imis sasargeblod, rom erTpalatiani<br />

asambleebi ufro efeqturia <strong>da</strong> misaRebi vidre orpalatianebi.<br />

gansakuTrebiT maSin, roca saqme exeba arc Tu ise<br />

bevri <strong>da</strong> Se<strong>da</strong>rebiT socialuri sazogadoebis moTxovnebs.<br />

abat siesis cnobili gamonaTqvamis mixedviT (1789 w.) „Tuki<br />

ze<strong>da</strong> palata eTanxmeba qve<strong>da</strong>s, is ar aris saWiro, Tu ar eTanxmeba<br />

sazianoa”. saxelmwifoTa umetes nawils or palatiani<br />

asambleebi aqvT.<br />

saqme imaSia rom orpalatiani parlamentebi gamodian<br />

liberaluri konstitucionalizmis principiT. es imitom, rom<br />

saxeldobr es principi yvelaze metad gamoxatavs winaaRmdegobebs,<br />

rogorc parlamentis SigniT, aseve parlamentisa <strong>da</strong><br />

aRmasrulebel xelisuflebas Soris.<br />

yvela 16 federaciul saxelmwifos aqvs orpalatiani<br />

parlamenti, 14 amaTgan ze<strong>da</strong> palatas warmoadgens provinciebi<br />

an Statebi. ukanasknels SuZlia hqondes an Tanabari warmomadgenloba,<br />

rogorc avstraliaSi Sveicariasa <strong>da</strong> aSS-Sia, an<br />

iyvnen warmodgenilebi TavianTi mosaxleobis raodenobis<br />

mixedviT, rogorc avstriasa <strong>da</strong> germaniaSia. arafederaciul<br />

saxelmwifoebSi ze<strong>da</strong> palata asrulebs <strong>da</strong>valebas, ga<strong>da</strong>wyvitos<br />

regionaluri winaaRmdegobebi. <strong>politikuri</strong> sistemebis<br />

umravlesobaSi konstituciurad <strong>da</strong> politikurad meore palata<br />

eqvemdebareba pirvels, romelic moiazreba rogorc saxalxo<br />

universitetis adgilmdebareoba. ufro metad es <strong>da</strong>maxasiaTebelia<br />

saparlameto sistemebisaTvis, sa<strong>da</strong>c mTavroba angariSvaldebulia<br />

qve<strong>da</strong> palatis winaSe <strong>da</strong> TiTqmis formird-<br />

190 191


eba misis wevrebisagan. norvegiaSi <strong>da</strong> hol<strong>da</strong>ndiaSi yvela<br />

kanonproeqti, xolo indoeTSi, kana<strong>da</strong>sa <strong>da</strong> did britaneTSi<br />

yvela finansuri kanonproeqti SeaqvT qve<strong>da</strong> palataSi gansaxilvelad.<br />

amasTan erTad meore palatas SeiZleba hqondes<br />

vetos <strong>da</strong>debis ufleba. iaponiaSi pirvel palatas SeuZlia<br />

umravlesobis 2/3 – iT ga<strong>da</strong>laxos meore palatis nebismieri<br />

ga<strong>da</strong>wyvetileba. did britaneTSi lordTa palatas SeuZlia<br />

erTi wliT ga<strong>da</strong>dos <strong>da</strong>ufinansebeli kanonmdeblobis ganxilva<br />

<strong>da</strong> SeuZlia agreTve veto <strong>da</strong>ados saparlamento arCevnebis<br />

ga<strong>da</strong>tanis vadebs. umetes SemTxvevaSi meore palatis sisuste<br />

momdinareobs iqi<strong>da</strong>n, rom mas ufro viwro warmomadgenloba<br />

hyavs. germaniaSi ,avstriasa <strong>da</strong> indoeTSi mis wevrebs irCeven<br />

arapir<strong>da</strong>piri gziT, belgiaSi malaiziasa <strong>da</strong> irlandiaSi erTmaneTs<br />

erwymis arCevnebi <strong>da</strong> <strong>da</strong>niSvnebic. britaneTSi lord-<br />

Ta palata „nominirebs” orpalatiani ansableis ufro Zlier<br />

versias. italiaSi deputatTa palata <strong>da</strong> senati irCeva pir<strong>da</strong>piri<br />

arCevnebis gziT <strong>da</strong> sargeblobs Tanabari sakanonmdeblo<br />

xelisuflebiT. saarCevno kolegia, romelic orive palatas<br />

irCevs, aq aseve irCevs prezidents, xolo premier ministrs <strong>da</strong><br />

ministrTa sabWos koleqtiuri pauxismgebloba aqvs yvela sakanonmdeblo<br />

Sekrebis winaSe. aSS-s kongresi SeiZleba warmoadgendes<br />

asambleis erTaderT magaliTs, romelSic dominirebs<br />

ze<strong>da</strong> palata. saga<strong>da</strong>saxado <strong>da</strong>begvris yvela kanoni SeaqvT<br />

warmomadgenlobiT palataSi, mxolod senats aqvs ufleba molaparakebis<br />

ratificireba moaxdinos <strong>da</strong> <strong>da</strong>niSvnebi <strong>da</strong>amtkicos.<br />

sakanonmdeblo xelisuflebis yvelaze didi problema<br />

or palatas Soris mosalodneli konfliqtia, rodesac maT<br />

aqvT erTnairi Zalaufleba, aucilebelia raRacnairi meqanizmi,<br />

romelic <strong>da</strong>exmareba mas SesaZlebeli uTanxmoebis ga<strong>da</strong>wyveta-<br />

Si. xSirad, aseTi meqanizmis rols Cven vxe<strong>da</strong>vT aSS-s kongresis<br />

komitetis saxiT, romelSic gaerTianebulia orive palatis<br />

wamyvani figurebi <strong>da</strong> romlebsac neba <strong>da</strong>rTuli aqvT<br />

Sesabamis SemTxvevebSi gamoimuSaon kompromisuli ga<strong>da</strong>wyvetileba,<br />

Tumca qve<strong>da</strong> palata (bundestagi) sakanonmdeblo funqciiT<br />

aris mTavari, ze<strong>da</strong> palatas (bundesrats) aqvs vetos ufleba<br />

konstiticiuri mniSvnelobis sakiTxebze, aseve miwebTan <strong>da</strong>kav-<br />

SirebiT. uTanxmoebis wamoWris SemTxvevaSi isini ga<strong>da</strong>ecema<br />

gaerTianebul SemTanxmeblur komitets, romelic Sedgeba orive<br />

palatis Tanabari raodenobis wevrebisagan.<br />

orpalatiani asambleebis kidev erTi pretenzia mdgomareobs<br />

imaSi, rom isini miesalmebian konservatiul tendenciebs.<br />

Tu romelime palata asrulebs Tavis funqcias konstituciuri<br />

struqturis <strong>da</strong>sacavad, rodesac rTuldeba radikaluri<br />

an sa<strong>da</strong>vo xasiaTis kanonebis gasvla, aseTi tendencia SeiZleba<br />

gamarTlebuli iqnas. xdeba isec, rom meore palata blokavs<br />

an ar aRiarebs kanonebs, romlebic miRebulia demokratiulad<br />

arCeuli qve<strong>da</strong> palatis mier. paradoqsulia, magram SiZleba<br />

sawinaaRmdegoc, bolo dros amerikis senati ufro liberaluri<br />

iyo vidre warmomadgenelTa palata, xolo did britaneTSi<br />

1980-ian wlebSi lordTa palata gamovi<strong>da</strong> ufro Zlier<br />

mowinaaRmdeged tetCeris mTavrobis mimarT, vidre TemTa palata.<br />

komitetis komitetis komitetis komitetis komitetis upiratesoba upiratesoba upiratesoba upiratesoba upiratesoba <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> nakli nakli nakli nakli nakli<br />

komiteti – es aris arc Tu ise didi samuSao jgufi,<br />

romelic Sedgeba romelime didi organos wevrebisagan <strong>da</strong> aqvs<br />

gansakuTrebiTi uflebamosileba. specialuri komitetebi magaliTad<br />

iqmnebian romelime konkretuli <strong>da</strong>valebis ga<strong>da</strong>sawyvetad<br />

<strong>da</strong> isini <strong>da</strong>iTxovebian am <strong>da</strong>valebis Sesrulebis Semdeg.<br />

mudmivi komitetebi floben grZelvadian uflebamosilebas.<br />

komitetebma <strong>da</strong>iwyes ufro mniSvnelovani rolis TamaSi xelisuflebis<br />

sakanonmdeblo <strong>da</strong> aRmasrulebel organoebSi.<br />

komitetis upiratesobisagan SeiZleba gamovyoT Semdegi:<br />

komitetebSi SeiZleba waradgino sxva<strong>da</strong>sxva Sexedulebebi,<br />

azrebi <strong>da</strong> interesebi<br />

komitetebi uflebas aZleven Caataron ufro grZelvadiani,<br />

yovlismomcveli <strong>da</strong> detaluri diskusiebi.<br />

maT xelewifebaT ufro efeqturi <strong>da</strong> Cqari ga<strong>da</strong>wyvetilebebis<br />

miReba. sawinaaRmdego azris SezRudva.<br />

komitetebSi SeiZleba Sromis <strong>da</strong>nawileba, romelic xels<br />

Seuwyobs <strong>da</strong>grovil codnas <strong>da</strong> gamocdilebas. amasTan komitetebi<br />

mainc imsaxureben kritikas.<br />

is vinc afuZnebs komitets SeuZlia <strong>da</strong>brkolebis gareSe<br />

misiT imani puliros.<br />

komitetebis muSaobaSi Cadebulia tendencia centralizaciisaken,<br />

gansakuTrebiT maSin, Tu Tavjdomaris roli ganusazRvrelia.<br />

192 193


komitetebi zRu<strong>da</strong>ven Sexedulebebis <strong>da</strong> interesTa speqtrs<br />

romelic yuradRebiT miiReba ga<strong>da</strong>wyvetilebis miRebisas.<br />

komitetebi cdiloben TavianT wevrebs ZiriTadi samuSaosagan<br />

yuradReba ga<strong>da</strong>ataninon <strong>da</strong> amiT xels uwodeben<br />

“cruwarmomadgenlobis” fenomens.<br />

komitetebi<br />

komitetebi<br />

komitetebi<br />

komitetebi<br />

komitetebi<br />

sxva<strong>da</strong>sxva saxis komiteti aris TiTqmis yvela saxis<br />

asambleaSi, ufro metic, varaudoben, rom am sistemis gavrceleba<br />

sakanonmdeblo Sekrebebze Tu sxva<strong>da</strong>sxva institutSi avlens<br />

Tanamedrove politikis specialur niSans. komitetebi,<br />

rogorc amboben, gamoxataven xelisuflebis arss sakanonmdeblo<br />

Sekrebebze; vudro vilsonis sityvebiT kongresis Zalaufleba,<br />

es komitetebis xelisuflebaa, kongresi Tavis sesiaze –<br />

es publikisTvisaa. kongresi komitetSi komitetis sxdomisaTvis<br />

– es muSaobaa. SemTxveviT araa, rom asambleis muSaobaze<br />

maTi komitetebis mixedviT amboben: “Zlier asambleebSi Zlieri<br />

komitetia, sustSi – susti”.<br />

sakanonmdeblo krebebze komitetebs aqvT sami funqcii<strong>da</strong>n<br />

erTi mainc:<br />

1. detalurad ganixilaven sakanonmdeblo iniciativebs<br />

<strong>da</strong> dRis wesrigSi arsebul problemebs, romlebic <strong>da</strong>kavSirebulni<br />

arian finansebTan. am funqciiT isini ara marto amsubuqeben<br />

sakanonmdeblo organos muSaobis simZimes, aramed maT<br />

SeuZliaT kanonpreqtis ufro gulmodgine <strong>da</strong> zusti analizi,<br />

vidre es SesaZlebelia “parlamentis tribuni<strong>da</strong>n”. Cveulebriv,<br />

yvelaferi es xdeba muSa komitetebSi, romelTa kompetencia<br />

SeiZleba iyos ufro farTo <strong>da</strong> moqnili, rogorc es did<br />

britaneTsa <strong>da</strong> safrangeTSia, an viwrospecializirebuli, rogorc<br />

germaniasa <strong>da</strong> aSS-Sia.<br />

2. komitetebi iqmnebian mTavrobis saqmianobis gasakontroleblad.<br />

am SemTxvevaSi, isini iqmnebian mudmivi <strong>da</strong> specializirebulni,<br />

radgan maT rom Seasrulon TavianTi <strong>da</strong>valebebi,<br />

gar<strong>da</strong>uvalia iseTive done eqspertizisa, codnisa <strong>da</strong> informaciulobis,<br />

rogorsac floben aRmasrulebeli xelisuflebis<br />

organoebi. aSS-s kongresSi magaliTad am funqciebs<br />

akisreben mudmivad muSaTa komitetebs, im dros, rogorc ki did<br />

britaneTis <strong>da</strong> safrangeTis erovnul krebaze yalibdeba ram-<br />

denime sameTvalyureo komiteti aramudmivi funqciebiT.<br />

3. gansakuTrebul SemTxvevebSi, uwinares yovlisa maT,<br />

romlebsac yvelaze metad aRelvebT sazogadoeba <strong>da</strong> iTxoven<br />

Tavisebur gamoZiebas iqmneba specialuri komitetebi, arc Tu<br />

ise didi xnis win aSS-s istoriaSi magaliTad gamoZiebebisaTvis<br />

ufro cnobili komiteti iyo irvinis komiteti uotergeitsis<br />

saqmeze <strong>da</strong> warmomadgenelTa palatis antiamerikuli<br />

saqmianobis komiteti, romelmac gaiTqva saxeli Tavisi makartizmiT.<br />

msoflios sakanonmdeblo krebebi SeiZleba <strong>da</strong>iyos sam<br />

kategoriad:<br />

1. asambleebi, romlebic politikas akeTeben, floben sakmao<br />

<strong>da</strong>moukideblobas <strong>da</strong> aqtiurad zemoqmedeben politikur<br />

procesebze.<br />

2. asambleebs, romlebic gavlenas axdenen politikaze,<br />

SeuZliaT ase Tu ise Secvalon <strong>politikuri</strong> procesi, rom<br />

mxolod <strong>da</strong> mxolod reagireba moaxdinos aRmasrulebeli xelisuflebis<br />

iniciativaze.<br />

3. asambleebi, rmlebic eqvemdebarebian aRmasrulebel<br />

xelisuflebas, floben mxolod umniSvnelo gavlenas politikaze<br />

<strong>da</strong> umetes SemTxvevaSi mxolod „Stamps” adeben ga<strong>da</strong>wyvetilebas,<br />

romlebic maT kedlebs miRma miiRes.<br />

asambleebi, romlebic qmnian politikas msoflioSi Zalian<br />

cotaa. realuri poziciuri gavlena rom aRmouCinos politikur<br />

process, asamblea un<strong>da</strong> pasuxobdes sam kategorias:<br />

1. flobdes sakmaod konstituciur statuss <strong>da</strong> avtoritets.<br />

2. aRmasrulebeli xelisuflebisagan un<strong>da</strong> flobdes realur<br />

politikur <strong>da</strong>moukideblobas.<br />

3. udna hqondes sakmarisi monoliTuroba.<br />

Tanamedrove periodSi yvelaze naTeli, SeiZleba erTaderTic,<br />

politikis mkeTebeli asamblea aris aSS-s kongresi. es<br />

SeiZleba iyos unikaluri movlena.. Zalauflebis <strong>da</strong>yofa aZlevs<br />

kongress konstitucionalur <strong>da</strong>moukideblobas <strong>da</strong> misgan gamomdinare<br />

sxva<strong>da</strong>sxva saxis uflebas. is garemoeba, rom Si<strong>da</strong>partiuli<br />

kavSirebi aq Se<strong>da</strong>rebiT sustia, prezidents uflebas<br />

arTmevs Cveulebrivi xerxebiT zemoqmedeba moaxdinos sakanonmdeblo<br />

procesebze. suraTs srulyofils xdis komitetebis<br />

sakmaod mozrdili sistema, <strong>da</strong> bolos, kongreisis reformebis<br />

droi<strong>da</strong>n 1946-e personalis mizidvis mxriv <strong>da</strong> informaciis<br />

mosapoveblad is flobs iseT resursebs, rom am kuTxiT saer-<br />

194 195


Tod saWiroebs TeTri saxlis mxar<strong>da</strong>Weras. am upiratesobebis<br />

miuxe<strong>da</strong>vad, kongresma meoce saukunis <strong>da</strong>sawyisSi Tavisi zegavlena<br />

<strong>da</strong>karga: „axali kursis” <strong>da</strong>wyebi<strong>da</strong>n kongresi <strong>da</strong> masTan<br />

erTad amerikeli sazogadoeba <strong>politikuri</strong> lideris ZiebaSi<br />

arian. kongresis mTavari tvirTi prezidentis sakanonmdeblo<br />

programebis ganxilva iyo. kongresis, rogorc politikis iniciatoris<br />

roli SesamCnevad sustdebo<strong>da</strong> viTarebaSi, rodesac<br />

kongresi eqceo<strong>da</strong> „imperiuli” prezidentebis zegavlenis qveS.<br />

„uotergeitsis skan<strong>da</strong>lis” Semdeg kongresi gamococxl<strong>da</strong> <strong>da</strong><br />

ufro mtkiced <strong>da</strong>dga TeTr saxlTan mimarTebaSi <strong>da</strong> amasTanave<br />

man mTeli rigi reformebic gaatara sakomiteto sistemebSi.<br />

zegavlena Seumcir<strong>da</strong> mis Tavjdomareebs, xolo partiuli disciplina<br />

ki ufro ganmtkic<strong>da</strong>: partiebi <strong>da</strong>niSvnebze axdenen<br />

zegavlenas. kongresis ufro naTeli c<strong>da</strong>, aeRo Tavis xelSi<br />

sajaro politikis kontroli, ekuTvnis arCevnebis Semdgom<br />

periods (1994), rodesac respublikuri umravlesoba warmomadgenelTa<br />

palatis spikerma niuton gingriCenma wamoayena<br />

radikaluri programa ga<strong>da</strong>saxadebisa <strong>da</strong> saxelmwifo xarjebis<br />

Semcirebis Sesaxeb lozungiT: `awarmoo molaparakeba<br />

amerikasTan~. politikis mkeTebeli asambleebis sxva magali-<br />

Tis <strong>da</strong>naxva SeiZlebo<strong>da</strong> ssrk-Si, sa<strong>da</strong>c gorbaCovis <strong>politikuri</strong><br />

programis mTavar komponentad 1980-ian wlebSi iyo `mudmivad<br />

momsmeni~ ssrk-s umaRlesi sabWos Secvla saerTo saxalxod<br />

arCeuli deputatTa sabWos mier. konstituciis muxliT xelisuflebaze<br />

partiuli monopolis Secvlis Sesaxeb<br />

kval<strong>da</strong>kval Seiqmna analogiuri parlamentebi yvela TxuTmet<br />

sabWoTa respublikaSi _ pirveli <strong>da</strong> istoriulad axali situacia<br />

qveynisaTvis, rasac <strong>politikuri</strong> pluralizmi hqvia. rodesac<br />

1991 w. konservatorulma Zalebma moaxdines putCi gorba-<br />

Covis ga<strong>da</strong>yenebis mizniT, parlamentis SenobaSi mogvevlina<br />

elcini, romelic Caudga saTaveSi brZolas putCistebTan.<br />

putCis kraxi <strong>da</strong> sabWoTa kavSiris <strong>da</strong>Sla 1991 w. dekemberSi<br />

elcins Semoubrun<strong>da</strong> imiT, rom mas ganudga parlamenti,<br />

romelic mtrulad uyureb<strong>da</strong> mis liberalur politikas.<br />

elcini iZulebuli gax<strong>da</strong> gaenTavisuflebina Tavisi mTavrobis<br />

ZiriTadi ministrebi <strong>da</strong> Seenelebina qveynis ekonomikuri<br />

reformebi. swored am periodSi ruseTis parlamenti moqmedeb<strong>da</strong><br />

rogorc `politikis mkeTebeli asamblea~. yvelaferi <strong>da</strong>mTavr<strong>da</strong><br />

1993 w. oqtomberSi, rodesac konservatorebma kvlav moawyves<br />

amboxeba elcinis mcdelobis gamo <strong>da</strong>eTxova parlamenti, romel-<br />

sac Semdeg moyvebo<strong>da</strong> TeTri saxlis samxedro gziT aReba <strong>da</strong><br />

prezidentis mmarTvelobis SemoReba. axali konstituciiT,<br />

romelic miRebuli iqna 1993 w. umaRlesi sabWo Seicvala<br />

federaluri saTaTbiroTi, romelic Sedgebo<strong>da</strong> saxelmwifo<br />

dumisagan (qve<strong>da</strong> palata) <strong>da</strong> federaciis sabWo (ze<strong>da</strong> palata),<br />

Tumca federalurma saTaTbirom gamoimuSava seriozuli sakanonmdeblo<br />

potenciali, misi sxva funqciebi, romlebic asambleebs<br />

axasiaTebs, jer kidev Zlierni ar arian.<br />

saparlamento sistemisaTvis ufro <strong>da</strong>maxasiaTebelni arian<br />

ara `asambleebi~, romlebic qmnian politikas, `aramed asambleebi,<br />

romlebic zemoqmedeben politikaze~.<br />

Tu ra doziT SeuZlia asambleas zemoqmedeba politikaze,<br />

ganisazRvreba ori faqtoriT: 1. ramdenad gamZlea mmarTveli<br />

partiis pozicia <strong>da</strong> 2. ramdenad SeuZlia am partias SeinarCunos<br />

Sinagani erTianoba.<br />

saparlamento sistemebi, romlebic SeeCvivnen erTi partiis<br />

xangrZliv mmarTvelobas, Cveulebriv aqvT Zalian susti<br />

asambleebi, radganac isini imyofebian aRmasrulebeli xelisuflebis<br />

mkacri gavlenis an kontrolis qveS. safrangeTis mexuTe<br />

respublikaSi Tavis droze iqna miRebuli mizanmimarTuli<br />

mcdeloba parlamentis Sesasusteblad, radgan Tavi aeridebinaT<br />

im konfliqturi <strong>da</strong> obstruqciuli politikisagan, romelmac<br />

ziani miayena meoTxe respublikas. aRmocen<strong>da</strong> axali, ufro<br />

racionaluri sistema, sa<strong>da</strong>c prezidenti dominirebs upiratesad<br />

Tavisi partiis gasakontroleblad, <strong>da</strong> aseve Tavisi uflebis<br />

safuZvelze nacionaluri krebis <strong>da</strong>saTxovad imis gaTvaliswinebiT,<br />

rom SemdegSi moagrovos ufro soliduri umravlesoba.<br />

ase moiqca degoli 1962-1968 w.w. xolo miterani 1981-1988<br />

wlebSi. degolma Seamcira nacionaluri krebis SesaZleblobebi,<br />

SezRu<strong>da</strong> misi kanonSemoqmedebis uflebamosileba imiT, rom<br />

<strong>da</strong>awesa sakonstitucio sabWo uflebiT uzrunvelyo konstitucionaluri<br />

kanonebis Sesabamisoba. 1981 wels, rodesac golistebis<br />

batonoba <strong>da</strong>mTavr<strong>da</strong>, nacionalur krebebs isev gauCn<strong>da</strong><br />

SesaZlebloba gavlena moexdina politikaze, xolo miterani<br />

iZulebuli iyo eTanamSromla golistebis mTavrobasTan Jak<br />

Siraqis meTaurobiT. igive ganmeor<strong>da</strong> konfrontaciaSi Jorpenis<br />

socialistur mTavrobasTan. ufro naTel suraTs iZlevian<br />

adre arsebuli asambleebi, romlebic miekuTvnebodnen komunistur<br />

reJims, <strong>da</strong> ganviTarebadi qveynebis asambleebi. umkacresi<br />

partiuli kontroli <strong>da</strong> arCevnebze Sejibris ararseboba, niS-<br />

196 197


nav<strong>da</strong>, rom asambleebi imuSavebdnen mTavrobis ga<strong>da</strong>wyvetileba-<br />

Ta erTsulovani mxar<strong>da</strong>Weris atmosferoSi. kontroli odnav<br />

<strong>da</strong>sustdebo<strong>da</strong> Tu ara, reJimebi umal ganicdidnen ryevas. mag:<br />

`soli<strong>da</strong>robis~ <strong>da</strong>majerebelma gamarjvebam 1989 w. poloneTis<br />

saparlamento arCevnebze Ziri mouTxara komunistur mmarTvelobas,<br />

romelic aq 1945 wli<strong>da</strong>n arsebob<strong>da</strong>. aziis <strong>da</strong> afrikis ganvi-<br />

Tarebad qveynebSi asambleebi axdendnen sazogadoebis integrirebas,<br />

vidre realurad moqmedebdnen politikaze. mTavari maTi<br />

funqciaa uzrunvelyon <strong>politikuri</strong> sistemis legitimacia.<br />

asambleis mniSvnelobis Taviseburi maCvenebeli amnair<br />

saxelmwifoebSi aris Semdegi: diqtaturis xelisuflebaSi,<br />

mosvlisTanave Tu ar <strong>da</strong>xures, aCereben parlamentis muSaobas.<br />

asambleis rolis <strong>da</strong>cemaze didi xania saubroben, xolo<br />

aRmasrulebeli xelisuflebis gaZlierebis Sesaxeb SeSfoTeba<br />

utoldeba bourokratias <strong>da</strong> 19 saukunis bolosTvis aRwevs<br />

piks. SeSfoTeba aixsneba imiT, rom monteskies <strong>da</strong> lokis droi<strong>da</strong>n<br />

asambleebi iyvnen warmomadgenlobiTi, mTavrobis ideis mTavari<br />

matareblebi. sakiTxavia, sWirdeba Tu ara kargi mmarTveloba<br />

Zlier asambleas. parlamentis Zalaufleba SeiZleba iyos<br />

mTavari, ganusazRvreli, metismeti, gansakuTrebiT maSinac, roca<br />

amis gamo <strong>politikuri</strong> procesi iwyebs `erT adgilze gaCerebas~.<br />

amasTan <strong>da</strong>kavSirebiT, magaliTad aSS-s kongresSi arian<br />

aramarto aRtacebuli enTuziastebi, aramed kritikosebic. dRes<br />

yvela Tanaxmaa, rom me-20 saukuneSi asambleebis Zalaufleba<br />

<strong>da</strong> statusi Seicvala uaresisken, SeiZleba Tu ara aq laparaki<br />

asambleebis rolis <strong>da</strong>cemaze an maTi miznebis <strong>da</strong> funqciebis<br />

Secvlaze? _ es ukve sxva sakiTxia.<br />

am cvlilebebbis gamowvevis mTavari faqtorebia:<br />

•disciplinaruli <strong>politikuri</strong> partiis aRmoceneba;<br />

•`didi mTavrobis~ gamovlena;<br />

•asambleebis organizaciuli sisuste;<br />

•interesTa jgufebis gavrceleba <strong>da</strong> masobrivi informaciebis<br />

saSualebebze Zalauflebis gaZliereba.<br />

sakanonmdeblo sakanonmdeblo sakanonmdeblo sakanonmdeblo sakanonmdeblo krebebis krebebis krebebis krebebis krebebis renesansi<br />

renesansi<br />

renesansi<br />

renesansi<br />

renesansi<br />

bolo xanebSi parlamentebi iqcnen axali `<strong>politikuri</strong><br />

komunikaciebis meqanizmebad~, <strong>da</strong> Cven vxe<strong>da</strong>vT im mzadyofnas, Tu<br />

rogori asambleebi uReben TavianT karebs Jurnalistebs <strong>da</strong><br />

oratorebs (un<strong>da</strong> gvaxsovdes, rom masobrivi informaciis saSualebebs<br />

SeuZliaT rogorc asambleebis aRzeveba, aseve talaxSi<br />

amosvra). ufro TvalnaTelia tendencia parlamentebis profesionaluri<br />

muSaobisaTvis. aSS-is kongresis magaliTze bevri<br />

asamblea amagrebs Tavis komitetebs, afarToebs TavianT personalebs<br />

<strong>da</strong> TiToeuls aniWeben met SesaZleblobas.<br />

ufro metic, did britaneTSi <strong>da</strong> sxva saxelmwifoebSi<br />

asambleebi xdebian ufro <strong>da</strong>moukidebelni. am dros partiebi<br />

Sinaganad metad disci plinirebulebi xdebian. dRes yvelaze<br />

metad informirebulni amomrCevlebi arian <strong>da</strong> isini parlamentSi<br />

TavianTi warmomadgenlobisagan ufro mets moiTxoven,<br />

meore mxirv, imdenad ganaTlebuli <strong>da</strong> kargad momzadebuli<br />

parlamentarebi ufro naklebad arian mzad imoqmedon vinmes<br />

miTiTebiT. saerTo gageba imisa, rom <strong>politikuri</strong> sistemis<br />

legitimacia <strong>da</strong> stabiluroba ukavSirdeba misi parlamentis<br />

xarisxs, iZleva garantias: Tu sadme asamblea xdeba ufro<br />

susti, amis Sesaxeb aucileblad iqneba protesti gamoxatuli.<br />

sakiTxi dgas ase: saWiro balansis moZebna aRmasrulebel <strong>da</strong><br />

sakanonmdeblo frTebs Soris ver gaeqceva sufTa normatiul<br />

moTxovnebs imasTan mimarTebaSi, rom sazogadoeba erTi mxriv,<br />

saWiroebs politikur warmomadgenlobas, meore mxriv _ Zlier<br />

mTavrobas.<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

• termini `sakanonmdeblo kreba~ (saTaTbiro), `asamblea~,<br />

`legislatura~ <strong>da</strong> `parlamenti~ ixmareba, rogorc sinonimebi.<br />

termini `asamblea~ (kreba), SeiZleba vivaraudoT, rom es instituti<br />

sxva gagebiT warmoadgens TiTon xalxs, romelmac ndoba<br />

gamoucxa<strong>da</strong> araprofesional politikosebs <strong>da</strong> ara saxelmwifo<br />

Cinovnikebs. termini `legislatura~ arc Tu ise zustia,<br />

ramdena<strong>da</strong>c asambleebi iSviaTad floben monopolias sakanonmdeblo<br />

xelisuflebaze. termini `parlamenti~ aqcents akeTebs<br />

im momentze, rom asambleebi forumebs emsaxurebian sadiskusiod<br />

<strong>da</strong> <strong>politikuri</strong> problemebis Zirfesviani ganxilvisaTvis.<br />

• saparlamento sistema _ sistemaa, romelSic saxelmwifo<br />

mmarTveloba realizdeba parlamentis meSveobiT. parlamentis<br />

wevrebisagan yalibdeba xelisufleba <strong>da</strong> es xelisufleba<br />

parlaments eqvemdebareba. saprezidento sistema <strong>da</strong>m-<br />

198 199


yarebulia Zalauflebis ganawilebaze asambleis <strong>da</strong> aRmasrulebel<br />

institutebs Soris. amiT iqmneba sistema, romelSic<br />

ori <strong>da</strong>moukidebeli Sto erTmaneTze zemoqmedebs <strong>da</strong> Zlier<br />

gavlenas axdens.<br />

• asambleebi ganasaxiereben TavianT TavSi kavSirs saxelmwifo<br />

mmarTvelobis sistemis <strong>da</strong> sazogadoebas Soris _ es<br />

Taviseburi komunikaciuri arxia, romlis meSveobiT sazogadoeba<br />

saxelmwifos uzrunvelyofs mxar<strong>da</strong>WeriT, saxelmwifo<br />

ki sazogadoebis moTxovnilebebze reagirebs. asambleis mTavari<br />

funqciebia _ kanonebis miReba, warmomadgenlobiTi organos<br />

saxiT moqmedeba, saxelmwifos mimarT iyos Tavisebur makontrolebel<br />

instanciad, ganaxorcielos politikosebis rekrutireba<br />

<strong>da</strong> mocemuli <strong>politikuri</strong> sistemis legitimurobas<br />

mxari <strong>da</strong>uWiros.<br />

• asamblea erTi an ori palatisagan Sedgeba. orpalatianobis<br />

upiratesoba imaSia, rom is aiZulebs politikur sistemaSi<br />

Sekavebas <strong>da</strong> masi moaqvs ufro farTo warmomadgenlobis<br />

idea, rac ufro mniSvnelovania federaciuli sistemebisaTvis.<br />

misi nakli imaSi gamoixateba, rom <strong>politikuri</strong> procesi masSi<br />

xSirad neldeba <strong>da</strong> zogjer CixSi Sedis. sakanonmdeblo procesis<br />

maRal dones parlamentis komiteti gansazvravs: Zlier<br />

asambleas hyavs _ Zlieri komiteti; susts _ susti.<br />

• asamblea iSiaTad akeTebs politikas, Cveulebrivad is<br />

marto gavlenas axdens politikaze, an <strong>da</strong> mTlianad kontrolirdeba<br />

aRmasrulebeli xelisuflebiT. Zalauflebis moculoba,<br />

romelsac flobs asamblea, rigi faqtorebiT ganisazRvreba;<br />

asambleis konstituciuri ZlevamosilebebiT, aRmasrulebeli<br />

xelisuflebisagan <strong>politikuri</strong> <strong>da</strong>moukideblobis xarisxiT,<br />

partiuli sistemis xasiaTiT <strong>da</strong> asambleis Si<strong>da</strong> monoliturobis<br />

xarisxiT.<br />

• asambleis <strong>da</strong>cema Sewuxebas gamoxatavs, imitom rom isini<br />

yovelTvis asocirdebodnen warmomadgenlobiTi <strong>da</strong> pasuxismgebeli<br />

mTavrobis idealTan. asambleebi kargaven TavianT uwindel<br />

mniSvnelobas imis gamo, rom gamoCndnen partiebi Zlieri<br />

saSinao <strong>politikuri</strong> discipliniT. gaizar<strong>da</strong> mTavrobis roli,<br />

aRmasrulebeli xelisufleba ufro safuZvlianad ayalibebs<br />

<strong>da</strong> amyarebs politikas, vidre parlamenti <strong>da</strong> bolos, gamoCn<strong>da</strong><br />

mravalgvari interesTa jgufebi <strong>da</strong> masobrivi informaciis<br />

saSualebebi <strong>da</strong> maTi mniSvneloba sistematurad matulobs.<br />

Tavi Tavi XIV<br />

XIV<br />

aRmasrulebeli aRmasrulebeli xelisufleba<br />

xelisufleba<br />

aRmasrulebeli xelisufleba saxelmwifos absoluturad<br />

aucilebeli atributia. politikurma sistemebma SeiZleba ifunqcioniron<br />

konstituciis, sakanonmdeblo krebis, sasamarTlosa<br />

<strong>da</strong> partiis gareSe, magram maT ar SeuZliaT arseboba<br />

aRmasrulebeli xelisuflebis gareSe, vinai<strong>da</strong>n rom ara es<br />

ukanaskneli saxelmwifo ver SeimuSaveb<strong>da</strong> sakuTar politikas<br />

<strong>da</strong> Sesabamisad verc cxovrebaSi gaatareb<strong>da</strong> mas.<br />

aRmasrulebeli aRmasrulebeli aRmasrulebeli aRmasrulebeli aRmasrulebeli xelisuflebis<br />

xelisuflebis<br />

xelisuflebis<br />

xelisuflebis<br />

xelisuflebis<br />

struqtura struqtura struqtura struqtura struqtura <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> funqciebi<br />

funqciebi<br />

funqciebi<br />

funqciebi<br />

funqciebi<br />

vin vin vin vin vin vin vin vin vin vin aris aris aris aris aris aRmasrulebeli aRmasrulebeli aRmasrulebeli aRmasrulebeli aRmasrulebeli xelisuflebis xelisuflebis xelisuflebis xelisuflebis xelisuflebis sistemaSi<br />

sistemaSi<br />

sistemaSi<br />

sistemaSi<br />

sistemaSi<br />

aRmasrulebeli xelisufleba aris saxelmwifoebrivi<br />

marTvis sistemis ganStoeba, romelic pasuxismgebelia “Sesrulebaze”,<br />

anu politikis ganxorcielebaze. praqtikaSi misi<br />

pasuxismgeblobis sfero bevrad ufro farTo <strong>da</strong> rTulia, vidre<br />

aRniSnuli gansazRvra gulisxmobs. agreTve rTulia aRmasrulebeli<br />

xelisuflebis struqturac. pirvel rigSi aRmasrulebeli<br />

xelisuflebis sitema moicavs `politikur~ <strong>da</strong><br />

`biurokratiul~ elementebs anu politikosebsa <strong>da</strong> saxelmwifo<br />

moxeleebs, ufro farTod ki, politikisa <strong>da</strong> administraciis<br />

sferoebs. aseve, aRmasrulebeli xelisuflebis SigniT<br />

arsebobs <strong>da</strong>nayofebi statusisa <strong>da</strong> pasuxismgeblobis sferoebis<br />

mixedviT. im dros, rodesac asambleebi muSaoben parlamentTan<br />

Tanasworobis formalur principze <strong>da</strong>yrdnobiT,<br />

aRmasrulebeli xelisufleba, rogorc wesi, marTavs “piramidis<br />

princips” anu ierarqiul organizebas. martivad rom vTqvaT,<br />

am SemTxvevaSi viRacas ufro meti, viRacas ki ufro naklebi<br />

mniSvneloba eniWeba.<br />

ufro mkafio gansxvaveba politikur <strong>da</strong> biurokratiul<br />

elementebs Soris, yovel SemTxvevaSi Teoriulad mainc,<br />

vlindeba saparlamento sistemebSi maTTvis <strong>da</strong>maxasiaTebeli<br />

<strong>politikuri</strong> rekrutirebis gansakuTrebuli meqanizmebiT.<br />

aq aRmasrulebeli xelisuflebis umaRles politikur<br />

rgols (premier-ministri <strong>da</strong> kabinetis ministrebi) Seadgenen<br />

parlamentSi arCeuli politikosebi, romlebic pasux-<br />

200 201


ismgebelni arian parlamentis winaSe. maTi amocanaa _ SeimuSaon<br />

<strong>da</strong> gaataron TavianTi partiisa <strong>da</strong> ideologiuri<br />

prioritetebis Sesabamisi politika. Tumca, ufro farTod<br />

“aRmasrulebeli xelisuflebis oficialuri pirebi” saku-<br />

Tar TavSi aerTianeben saxelmwifo moxeleebsac _ profesionalebs,<br />

romlebic iniSnebian mTavrobaSi <strong>da</strong> sakuTar<br />

ministrebTan mimarTebaSi <strong>politikuri</strong> neitralitetisa <strong>da</strong><br />

loialurobis principze <strong>da</strong>yrdnobiT aRasruleben administraciul<br />

politikas.<br />

ufro martivia saubari aRmasrulebeli xelisuflebis<br />

SigniT ierarqiuli safexurebis Sesaxeb. upirveles yovlisa<br />

misi bunebrivi tendenciaa erTi pirovnebis garSemo koncentrireba.<br />

rogorc monteskie wer<strong>da</strong>: “xelisuflebis es Sto,<br />

romlis mudmivi sazrunavia Sesrulebis siswrafe, ukeTesad<br />

imarTeba ufro erTi, vidre mravali piris meSveobiT”. miuxe<strong>da</strong>vad<br />

amisa, am SemTxvevaSi SeiZleba visaubroT ori Tanamdebobis<br />

arsebobaze, romelsac erTi <strong>da</strong> imave pirovneba iTavsebs:<br />

erTi mxriv, aris saxelmwifos meTauri _ xSirad simboluri<br />

figura, romelsac gaaCnia mxolod formaluri Zalaufleba,<br />

meore mxriv ki _ mTavrobis meTauri, romelic warmoadgens<br />

saxelmwifos mTavar aRmasrulebel pirs farTo <strong>politikuri</strong><br />

pasuxismgeblobiT. maSin, rodesac aSS-is, ruseTisa <strong>da</strong> safrange-<br />

Tis prezidentebi (<strong>politikuri</strong> JargoniT rom iTqvas) “atareben<br />

or quds”, anu sakuTar TavSi aerTianeben orive kategorias,<br />

saparlamento sistemebSi ki zemoT warmodgenili es ori posti<br />

gayofilia: aq aRmasrulebeli xelisuflebis mTavari piri<br />

premier-ministria, xolo saxelmwifo meTauris posti rogorc<br />

wesi ukavia pirovnebas, romelic partiul <strong>da</strong> sxva interesebs<br />

xelmZRvanelobs.<br />

aRmasrulebel xelisuflebaSi meTauris Semdeg dganan<br />

ministrebi (sxva tradiciiT _ mdivnebi), romlebic pasuxismgebelni<br />

arian politikis calkeul mimarTulebebze. maTi mimarTulebebis<br />

mniSvnelobi<strong>da</strong>n gamomdinare (rogorc wesi ufro<br />

mniSvnelovan figurebad iTvlebian ekonomikisa <strong>da</strong> sagareo<br />

saqmeTa ministrebi) <strong>da</strong> imis mixedviT, Sedian Tu ara isini<br />

kabinetSi (arian Tu ara kabinetis wvrebi) ministrebs Soris<br />

wesdeba garkveuli ierarqia.<br />

martivad rom iTqvas, aRmasrulebeli xelisuflebis<br />

<strong>politikuri</strong> rgolis amocanaa, `win gauZRves sazogadoebas~,<br />

ganaxorcielos masSi <strong>politikuri</strong> lideroba. igi SesaZlebe-<br />

lia warmovidginoT rogorc saxelmwifos ZiriTadi birTvi.<br />

aRmasrulebeli xelisuflebis <strong>politikuri</strong> rgolis wevrebs<br />

yovelTvis uxdebaT ramdenime funqciis Sesruleba, zogjer<br />

erTdroula<strong>da</strong>c ki. metad mniSvnelovan <strong>da</strong>rgebs warmoadgenen:<br />

• ceremonialuri xasiaTis movaleobebi;<br />

• politikis ganxorcielebaze kontroli;<br />

• <strong>politikuri</strong> lideroba, rogorsac mas sazogadoeba xe<strong>da</strong>vs;<br />

• saxelmwifo samsaxuris marTva;<br />

• krizisul situaciebSi ga<strong>da</strong>wyvetilebebis miReba.<br />

saxelmwifoTa <strong>da</strong> mTavrobaTa meTaurebi, ufro naklebad<br />

ki ministrebi erTgvarad ganasaxiereben saxelmwifos.<br />

saxelmwifoebrivi xelisuflebis personificirebiT isini<br />

simbolurad warmoadgenen sakuTriv mTeli qveynis erTianobas.<br />

am rols umTavresad formaluri <strong>da</strong> ceremonialuri xasiaTi<br />

aqvs, romelic vrceldeba iseT SemTxvevebze, rogoricaa saxelmwifo<br />

RonisZiebebi, sazRvargareTuli vizitebi, saerTa-<br />

Soriso konferenciebi, xelSekrulebebis ratifikacia <strong>da</strong> saxelmwifo<br />

kanonebze xelis mowera. arsebobs <strong>politikuri</strong> sistemebi,<br />

sa<strong>da</strong>c aseTi ceremonialuri movaleobebis Sesruleba<br />

ekisreba `arammarTvel~ prezidents an monarqs maSin, rodesac<br />

aRmasrulebeli xelisuflebis sxva pirebi <strong>da</strong>kavebulni<br />

arian saxelmwifos yoveldRiuri saqmeebiT. magram un<strong>da</strong> iTqvas,<br />

rom mocemuli roli cdeba ubralo ceremonialurobis<br />

CarCoebs <strong>da</strong> realurad mas gacilebiT didi mniSvneloba<br />

aqvs.<br />

kontroli kontroli kontroli kontroli kontroli politikis politikis politikis politikis politikis ganxorcielebaze<br />

ganxorcielebaze<br />

ganxorcielebaze<br />

ganxorcielebaze<br />

ganxorcielebaze<br />

aRmasrulebeli xelisuflebis <strong>politikuri</strong> rgolis<br />

mTavari amocanaa <strong>politikuri</strong> procesisaTvis mimarTulebis<br />

micema <strong>da</strong> misi kontroli; sazogadoeba misgan moelis `marTvagamgeobas~.<br />

un<strong>da</strong> iTqvas, rom am rolis mniSvneloba mkveTrad<br />

gaizar<strong>da</strong> XX saukuneSi, rodesac saxelmwifo intensiurad<br />

afarToveb<strong>da</strong> Tavis valdebulebebs. upirveles yovlisa aRmasrulebeli<br />

xelisuflebis umaRles matarebelTagan moelian<br />

efeqturi ekonomikuri <strong>da</strong> socialuri programebis ganxorcielebas,<br />

romlebic mTlianad upasuxeben sul ufro garTulebul<br />

sazogadoebaTa moTxovnebs, aseve saxelmwifos mravalf-<br />

202 203


erovani sagareo kavSirebis <strong>da</strong>myarebas <strong>da</strong>narCen msofliosTan,<br />

sa<strong>da</strong>c Zlierdeba urTierT<strong>da</strong>mokidebuleba. yovelive amis erTerTi<br />

Sedegia sakanonmdeblo uflebamosilebebisa <strong>da</strong> aRmasrulebeli<br />

xelisuflebis saSualebebis gafarToveba, sa<strong>da</strong>c<br />

ukanaskneli aSkarad aviwrovebs asambleis tradiciul pasuxismgeblobaTa<br />

sferos.<br />

saxelmwifo saxelmwifo saxelmwifo saxelmwifo saxelmwifo samsaxuris samsaxuris samsaxuris samsaxuris samsaxuris marTva marTva marTva marTva marTva<br />

Tu aRmasrulebeli xelisuflebis meTauri akontrolebs<br />

saxelmwifo politikis ganxorcielebis process,<br />

mas agreTve uxdeba masTan <strong>da</strong>qvemdebarebuli saxelmwifo<br />

samsaxuris sistemis kontrolic. am mxriv SeiZleba iTqvas,<br />

rom aRmasrulebeli xelisuflebis mwvervali, ministrebi<br />

<strong>da</strong> mdivnebi warmoadgenen saxelmwifo marTvis `umaRles<br />

eSelons~, romelic warmarTavs saxelmwifo manqanas. am saqmianobas<br />

gaaCnia Tavisi seqtorebi: aq yvela ministri pasuxismgebelia<br />

Tavis politikur mimarTulebaze; Sesabamisad<br />

gayofilia saxelmwifo samsaxuris sistemac. sistemis koordinireba<br />

xdeba zemo<strong>da</strong>n, risTvisac arsebobs sxva<strong>da</strong>sxva formis<br />

kabineti.<br />

cxadia, arsebobs garkveuli eWvebi mocemuli saxelmwifo<br />

manqanis efeqturobasTan <strong>da</strong>kavSirebiT. pirvel rigSi,<br />

ramdena<strong>da</strong>c aRmasrulebeli xelisuflebis politikur rgol-<br />

Si Sedian araprofesionali politikosebi, sakuTari saministroebis<br />

marTvisaTvis, romlebic dRes uzarmazari masStabebiT<br />

gamoirCevian, maT xSirad ar yofniT kompetencia, xelmZRvanelobis<br />

gamocdileba <strong>da</strong> administraciuli codna. Semdeg,<br />

samTavrobo manqanis calkeuli qve<strong>da</strong>nayofebi ganuxrelad misdeven<br />

sakuTar interesebs, gansakuTrebiT maSin, rodesac amisken<br />

maT gare<strong>da</strong>n ubiZgeben interesTa msxvili jgufebi. <strong>da</strong>bolos,<br />

biurokratias principSi gaaCnia sakuTar interesebze fiqris<br />

tendencia, romlebic aucilebeli ar aris, rom emTxveodnen<br />

aRmasrulebeli xelisuflebis interesebs, ris gamoc igi xan<strong>da</strong>xan<br />

sastikad ewinaaRmdegeba kontrols Tavisi <strong>politikuri</strong><br />

xelmZRvanelobis mxri<strong>da</strong>n.<br />

ga<strong>da</strong>wyvetilebis ga<strong>da</strong>wyvetilebis ga<strong>da</strong>wyvetilebis ga<strong>da</strong>wyvetilebis ga<strong>da</strong>wyvetilebis miReba miReba miReba miReba miReba krizisul krizisul krizisul krizisul krizisul situaciebSi<br />

situaciebSi<br />

situaciebSi<br />

situaciebSi<br />

situaciebSi<br />

sakanonmdeblo xelisuflebasTan Se<strong>da</strong>rebiT aRmasrulebeli<br />

xelisuflebis erT-erTi mniSvnelovani upiratesoba aris<br />

misi unari imoqmedos swrafad <strong>da</strong> gabedulad. rodesac qveynis<br />

SigniT an mis farglebs gareT iqmneba krizisuli situacia,<br />

amaze swored aRmasrulebeli xelisufleba reagirebs: amisaTvis<br />

mas gaaCnia yvela saorganizacio saSualeba <strong>da</strong> `liderobis~<br />

aucilebeli resursi. amitom aris, rom msoflios sakanonmdeblo<br />

krebebi, rogorc wesi aRmasrulebel xelisuflebas<br />

ga<strong>da</strong>scemen TiTqmis diqtatorul uflebamosilebas<br />

omis SemTxvevaSi, xolo aRmasrulebeli xelisuflebis me-<br />

Taurs _ sagangebo uflebamosilebas bunebrivi katastrofebis,<br />

teroristuli safrTxis, masStaburi sawarmoo gaficvebisa<br />

<strong>da</strong> samoqalaqo areulobis SemTxvevaSi. cnobilia, rom `sagangebo<br />

mdgomareobis~ gamocxadebis uflebiT araerTxel<br />

borotad usargeblia aRmasrulebel xelisuflebas, xSirad<br />

imisTvis, raTa savsebiT konstituciuri qmedebis safarvelis<br />

qveS <strong>da</strong>esustebina an saerTod gaenadgurebina opozicia, mag.<br />

2007 wlis noemberSi ase moiqca saqarTvelos aRmasrulebeli<br />

xelisufleba, roca <strong>da</strong>arbia mitingi <strong>da</strong> gauswor<strong>da</strong> opozicias.<br />

rogorc ukve aRiniSna, aRmasrulebeli xelisulebis<br />

<strong>politikuri</strong> rgolis Zalaufleba Zlierdebo<strong>da</strong> politikis<br />

demokratizaciis, sazogadoebriv saqmeebSi saxelmwifos Carevis,<br />

<strong>da</strong>bolos, msoflios <strong>politikuri</strong> <strong>da</strong> ekonomikuri globalizaciis<br />

mzardi tendenciebis kval<strong>da</strong>kval. XX saukuneSi<br />

xelisuflebis am Stom arsebiTad gaafarTova sakuTari aRmasrulebeli<br />

<strong>da</strong> sakanonmdeblo uflebamosilebaTa sfero,<br />

<strong>da</strong>amyara yvelaze mtkice kontroli gazrdil biurokratioul<br />

manqanaze <strong>da</strong> saerTod sazogadoebisa <strong>da</strong> masobrivi sainformacio<br />

saSualebebis Sexedulebis Tanaxmad gax<strong>da</strong> `mTavari Zala~<br />

saxelmwifoSi. yovelive aman ki, Tavis mxriv, gavlena iqonia<br />

aRmasrulebeli xelisuflebis Si<strong>da</strong> organizaciasa <strong>da</strong> mis<br />

SigniT funqciaTa ganawilebaze. mkvlevarTa saerTo azris<br />

Tanaxmad amgvari procesebiTYyvelaze meti sargebeli aRmasrulebeli<br />

xelisuflebis meTaurma naxa. dRes saxelmwifoTa<br />

meTaurebs iseTi <strong>politikuri</strong> <strong>da</strong> sazogadoebrivi statusi<br />

aqvT, rom es maT sakuTar kabinetTan <strong>da</strong> saerTod mTel politikur<br />

garemocvasTan Se<strong>da</strong>rebiT miuwvdomel simaRleze ayenebs.<br />

magram sakvirvelia, Tu rogor eTavseba xelisuflebis<br />

204 205


centralizaciis <strong>da</strong> personifikaciis aRniSnuli suraTi im<br />

precendentebs, rodesac saxelmwifoTa meTaurebi ver umklavdebian<br />

liderobis tvirTs <strong>da</strong> Tavs ver arTmeven saqmes, romlis<br />

gansaxorcielebla<strong>da</strong>c maT irCeven TavianT postebze. di<strong>da</strong><strong>da</strong>a<br />

<strong>da</strong>mokidebuli aRmasrulebeli xelisuflebis rTuli dinamika,<br />

romelic ufro gasagebi gaxdeba Tuki cal-calke ganvixilavT<br />

prezidentebis, premier-ministrebisa <strong>da</strong> kabinetebis<br />

rols.<br />

TiToeuli am kategoriisaTvis gasaTvaliswinebelia<br />

Zalauflebis Semdegi sami aspeqti:<br />

• formaluri an oficialuri ganzomileba _ Tu rogor<br />

aris maTi uflebamosilebebi gansazRvruli konstituciaSi<br />

<strong>da</strong> Cawerili im institucionalur garemoSi,<br />

sa<strong>da</strong>c isini axorcileban TavianT saqmianobas;<br />

• araoficialuri ganzomileba _ pirovnuli Tvisebebi,<br />

<strong>politikuri</strong> xelovneba <strong>da</strong> politikosis gamocdileba,<br />

misi gavlena partiasa <strong>da</strong> masobriv sainformacio<br />

saSualebebze;<br />

• garegani ganzomileba _ <strong>politikuri</strong>, ekonomikuri,<br />

diplomatiuri faqtorebi, romlebic moqmedeben saxelmwifoSi<br />

<strong>da</strong> mis farglebs gareT.<br />

rezidentebi<br />

rezidentebi<br />

rezidentebi<br />

rezidentebi<br />

rezidentebi<br />

prezidenti warmoadgens saxelmwifos oficialur me-<br />

Taurs, igi flobs tituls, romelic sxva politikur sistemeb-<br />

Si ekuTvnis monarqs, an vTqvaT, imperators. saWiroa mivuTi-<br />

ToT gansxvaveba e.w. `konstituciur~ <strong>da</strong> `aRmasrulebel~ prezidentebs<br />

Soris. `konstituciuri~ prezidenti (magaliTad indoeTi,<br />

israeli <strong>da</strong> germania) aris figura, romlic ZiriTa<strong>da</strong>d<br />

gvxvdeba saparlamento sistemebSi; misi uflebamosilebebi<br />

umeteswilad Semoifargleba ceremonialuri xasiaTis movaleobebiT.<br />

aseT SemTxvevaSi Zalaufleba ekuTvnis premierministrsa<br />

<strong>da</strong> ministrTa kabinets. am TavSi Cven visaubrebT<br />

`aRmasrulebel~ prezidentebze _ figurebze, romlebic TavianT<br />

TavSi aerTianeben saxelmwifos oficialuri meTauris<br />

funqciebsa <strong>da</strong> realur aRmasrulebel xelisuflebas. aseTi<br />

saxis prezidentoba <strong>da</strong>maxasiaTebelia e.w. saprezidento saxelmwifo<br />

sistemebisaTvis.<br />

am sistemebSi prezidentis Zalaufleba SeiZleba atarebdes,<br />

rogorc SezRudul, aseve SeuzRu<strong>da</strong>v xasiaTs. pirvel SemTxvevaSi<br />

misi uflebamosilebebi SezRudulia mag. iseTi faqtoriT,<br />

rogoricaa konstitucia; mocemul sazogadoebaSi miRebuli<br />

esa Tu is demokratiuli norma; partiuli konkurencia;<br />

xelisuflebis ganawileba, magram igi gawonasworebulia sajarod<br />

arCeuli parlamentis mier. am saxis prezidentobis<br />

tipiuri magaliTia aSS. arseboben agreTve naxevrad saprezidento<br />

sistemebi (semi-prezidental system) magaliTad, rogoricaa<br />

safrangeTSi, saqarTvelosa <strong>da</strong> fineTSi. im sistemebSi,<br />

sa<strong>da</strong>c prezidentis uflebamosilebebi SeuzRu<strong>da</strong>via, is gamodis<br />

TiTqmis absoluturi Zalauflebis matareblad, rac am<br />

reJims aaxloebs diqtaturasTan. amgvar suraTs Cven vawydebiT<br />

saxelmwifoebSi sa<strong>da</strong>c erTpartiuli sistemebia. aseT qveyana-<br />

Ta ricxvSia libia, indonezia, erayi.<br />

amerikuli modelis saprezidento sistemam mTels msoflioSi<br />

warmoSva mibaZvis mravali magaliTi, gansakuTrebiT<br />

laTinur amerikaSi, mogvianebiT ki iseT post-komunistur saxelmwifoebSi,<br />

rogoricaa poloneTi, ungreTi, CexeTi <strong>da</strong> ruseTi,<br />

Tumca ruseTis gamoklebiT, saprezidento sistemebis umravlesoba<br />

funqcionirebs saparlamento sistemebis CarCoebSi. amerikis<br />

konstituciis Semqmnelebi ga<strong>da</strong>scemdnen ra aRmasrulebel<br />

xelisuflebas prezidents, acnobierebdnen, rom amiT isini<br />

qmnidnen Tavisi arsiT `samefos demokratiuli arCevnebiT~.<br />

magram miiswrafvodnen ra Zalauflebis winaaRmdeg borotad<br />

gamoyenebisken, romelic maTi rwmeniT <strong>da</strong>maxasiaTebeli iyo<br />

britaneTis samefo karisTvis, maT SeimuSaves parlamentis, prezidentisa<br />

<strong>da</strong> sasamarTlo sistemebis Soris xelisuflebis<br />

ganawilebis sakmaod rTuli <strong>da</strong> gonebamaxviluri meqanizmi.<br />

riCard noiStadma (Richard Neustadt, 1964) am process _ `xelisuflebis<br />

ganawileba misi erToblivad ganxorcielebisas~<br />

ewo<strong>da</strong>. Tumca prezidents ga<strong>da</strong>eca saxelmwifos oficialuri<br />

meTauris, aRmasrulebeli xelisuflebis meTaurisa (kongresis<br />

mier miRebul kanonebze vetos <strong>da</strong>debis uflebiT), SeiaraRebuli<br />

Zalebis mTavarsardlisa <strong>da</strong> sagareo politikis<br />

xelmZRvanelis uflebamosilebebi. yovelive es Tav<strong>da</strong>pirvelad<br />

gawonasworebuli iyo kongresisaTvis miniWebuli uflebamosilebebiT.<br />

kongresi, ZiriTa<strong>da</strong>d, acxadebs oms <strong>da</strong> SeuZlia<br />

ga<strong>da</strong>laxos prezidentis veto, senats ki ekuTvnis xelSekrulebebis<br />

<strong>da</strong>mtkicebisa <strong>da</strong> ratificirebis ufleba. sinamdvileSi,<br />

206 207


sainteresoa, rom XX saukunis <strong>da</strong>sawyisamde prezidentoba iyo<br />

meore instituti, pirveli ki erovnul politikaSi kongress<br />

ekuTvno<strong>da</strong>.<br />

prezidentoba aSS-Si gar<strong>da</strong>qmna orma tendenciam. pirvel<br />

rigSi, erovnuli ekonomika imgvarad viTardebo<strong>da</strong>, rom garkveuli<br />

periodi<strong>da</strong>n mTavrobas moux<strong>da</strong> uari eTqva sazogadoebriv<br />

cxovrebaSi Caurevlobis tradiciul doqtrinaze <strong>da</strong> <strong>da</strong>iwyo<br />

ekonomikuri <strong>da</strong> sazogadoebrivi cxovrebis ufro farTod reglamentireba.<br />

Semdeg, msoflioSi sakuTari poziciebis gafarToebiT,<br />

aSS-ma uari Tqva misTvis tradiciuli izolacionistur<br />

politikaze, xolo meore msoflio omis Semdeg saerTod ga<strong>da</strong>iqca<br />

bipolaruli msoflios (dRes ki, SeiZleba iTqvas erTpolaruli<br />

msoflios) zesaxelmwifod. prezident franklin<br />

ruzveltis `axali kursis~ Semdeg aSS-is prezidentebi iqcnen<br />

aqtiur sakanonmdeblo Zalad, xolo 1945 wli<strong>da</strong>n ase vTqvaT,<br />

gaexvivnen `Tavisufali msoflios liderebis~ mantiaSi. ufro<br />

metic, Tavis droze prezidentma jonsonma <strong>da</strong> niqsonma ise<br />

martivad SeZles vietnamSi omis eskalacia (Tun<strong>da</strong>c kongresis<br />

mxri<strong>da</strong>n omis formalurad gamocxadebis gareSe), rom bevri<br />

Teoretikosi artur Slizingeris (Arthur Schlisinger, 1974)<br />

kval<strong>da</strong>kval alaparak<strong>da</strong> amerikul `imperiul prezidentobaze~,<br />

romelmac gaarRvia konstituciuri CarCoebi <strong>da</strong> romelic Tavis<br />

nebasurvils karnaxobs xelisuflebis <strong>da</strong>narCen or Stos.<br />

Tumca saprezidento xelisufleba xSirad warmogvidgeba<br />

sxva<strong>da</strong>sxva mxareebis kuTxiTac. ioStadTis klasikuri kvlevis<br />

`saprezidento xelisuflebis~ (Presidential Powwer, 1964) <strong>da</strong>skvnebi,<br />

Tavis mniSvnelobas dResac inarCuneben: umeteswilad prezidentis<br />

xelisufleba aris `<strong>da</strong>rwmunebis, vaWrobis, sxva<strong>da</strong>sxva<br />

moqmedebebisaken waqezebisa <strong>da</strong> loialobis, zogjer Semovlis<br />

Zalaufleba, magram araviTar SemTxvevaSi diqtati~. TavianTi<br />

<strong>politikuri</strong> programisaTvis gzis gasakvlevad amerikis prezidentebs<br />

uxdebaT oTx poluss Soris lavireba. esenia:<br />

• kongresi;<br />

• federaluri Cinovnikebi;<br />

• uzenaesi sasamarTlo;<br />

• masobrivi sainformacio saSualebebi.<br />

yvelaze mniSvnelovani aq ra Tqma un<strong>da</strong> aris urTier-<br />

Tobebi prezidentsa <strong>da</strong> kongress Soris. aSS-Si sakiTxi imis<br />

Sesaxeb, Tu ramdenad warmatebuli an warumatebeli iyo esa Tu<br />

is konkretuli prezidenti, ganisazRvreba kongresTan `urT-<br />

ierTobis Taviseburi skaliT~. amasTan iTvaliswineben, Tu<br />

ramdeni sakuTari sakanonmdeblo programis gatareba SeZlo<br />

prezidentma kongresis winaaRmdegobis gavliT. vietnamis omisa<br />

<strong>da</strong> uotergeitis skan<strong>da</strong>lis Semdeg amerikel prezidentebs<br />

upirispirdebo<strong>da</strong> kidev ufro `jiuti~ kongresi, romelic miiswrafvo<strong>da</strong><br />

Zveli poziciebis <strong>da</strong>brunebisaken. amis erT-erT<br />

gamovlinebad iqca 1974 wlis kanoni, romelic adgen<strong>da</strong>, rom<br />

amerikuli samxedro kontingentis sazRvargareT gagzavnisaTvis<br />

saWiro iyo kongresis Tanxmoba. kidev ufro mniSvnelovan<br />

garemoebas warmoadgens is, rom aSS-Si susti partiuli sistemis<br />

pirobebSi prezidenti arsebiTad moklebulia SesaZleblobas<br />

akontrolos sakanonmdeblo procesi, rogorc es saparlamento<br />

sistemebSia. amis praqtikuli mniSvneloba aRmoaCina<br />

prezidentma karterma 1970-ian wlebSi: kongresi SeiZleba<br />

mtrulad iyos ganwyobili prezidentis mimarT maSinac ki,<br />

rodesac umravlesoba orive palataSi am ukanasknelis partias<br />

ekuTvnis.<br />

magram kidev ufro sustdeba prezidentis poziciebi,<br />

rodesac kongresze kontrols axorcielebs ara misi, aramed<br />

opoziciuri partia. es problema Seeqmna prezident klintons<br />

mas Semdeg, rac 1994 wlis arCevnebis Semdeg kongresi `respublikelebis~<br />

xelSi ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong>. jorj buS umcrosis poziciebi<br />

aseve Sesust<strong>da</strong> 2001 wels, rodesac demokratebma, mas Semdeg, rac<br />

maT miemxro mxolod erTi respublikeli, miiRes upiratesoba<br />

kongresSi. <strong>da</strong>bolos, amerikeli prezidentebis mudmiv Tavsatexad<br />

rCeba is, rom kongresmenebi, miuxe<strong>da</strong>vad maTi <strong>politikuri</strong><br />

kuTvnilebisa, umetesad `sakuTari Statis mosaxleobis~<br />

(folks back home) saqmeebsa <strong>da</strong> interesebze fiqroben. es<br />

iseT gavlenas axdens saSinao politikaze, rom qveyanaSi ukve<br />

saubroben `prezidentobis gaorebaze~. arsebobs e.w. `saSinao<br />

prezidenti~, romelic mudmivad ganicdis warumateblobebs <strong>da</strong><br />

Seswevs unari gauZlos oponentebTan morig <strong>da</strong>pirispirebas, <strong>da</strong><br />

saerTaSoriso liderobis aSkara Tvisebebis mqone e.w. `sagareo<br />

prezidenti~. prezidenti klintonic ki, romelic Tavis<br />

winasaarCevno programaSi ekonomikaze koncentrirebis pirobas<br />

deb<strong>da</strong>, Zalian male, rogorc es erTma mimomxilvelma SeniSna<br />

`saerTaSoriso politikisaken ga<strong>da</strong>ixara~. dRevandel aSS-Si<br />

ki es tendencia kidev ufro gaZlier<strong>da</strong> 2001 wlis 11 seqtembris<br />

movlenis Semdeg.<br />

Teoriulad federaluri moxeleebis aparati imisTvis<br />

208 209


arsebobs, rom moemsaxuron prezidents, praqtikaSi ki is xSirad<br />

qmnis <strong>da</strong>brkolebebs. Tumca prezidentebi umaRles <strong>da</strong> saSinao<br />

donis Tanamdebobebze saSualod 3000-mde <strong>da</strong>niSvnas axorcieleben,<br />

_ es zRvaSi wveTia aSS-Si saxelmwifo moxeleTa<br />

raodenobasTan Se<strong>da</strong>rebiT, romelic 2mln.-ze mets Seadgens.<br />

gar<strong>da</strong> amisa, rogorc cnobilia, es Cinovnikebi yvela SesaZlo<br />

situaciaze reagireben Taviseburad <strong>da</strong> xSirad ara ise, rogorc<br />

prezidenti <strong>da</strong> misi administracia. rogorc odesRac vudro<br />

vilsonis dros samxedro-sazRvao ZalTa mTavarsar<strong>da</strong>li Tavis<br />

uwyebaSi arsebuli situaciis Sesaxeb wer<strong>da</strong>: `es bumbulis<br />

matrass hgavs: Sen mas gametebiT urtyam, mas ki araferi mosdis~.<br />

msgavsi sirTuleebi arsebobs uzenaes sasamarTlosTan<br />

urTierTobebSic. 1950-iani wlebi<strong>da</strong>n sasamarTlo asrulebs<br />

mniSvnelovan rols aSS-is politikur cxovrebaSi <strong>da</strong> mudmivad<br />

aiZulebs prezidentebs Seeguon mis wamyvan poziciebs.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom uzenaesi sasamarTlos wevrebi iniSnebian<br />

prezidentis mier, senats aqvs ufleba ar <strong>da</strong>amtkicos esa Tu<br />

is wevri (rogorc amas adgili hqon<strong>da</strong> orjer niqsonis prezidentobis<br />

dros <strong>da</strong> erTxel reiganis periodSi), aseve mniSvnelovania<br />

is, rom mosamarTlis <strong>da</strong>niSvnis Semdeg, igi aRar<br />

eqvemdebareba prezidentis kontrols, vinai<strong>da</strong>n mosamarTle<br />

sakuTar Tanamdebobaze rCeba sicocxlis bolomde. 1930-ian<br />

wlebSi uzenaesma sasamarTlom <strong>da</strong>bloka programa `axali kursis~<br />

sakmaod didi nawili sanam, sabolood, Tavad ruzveltma<br />

ar moaxdina `ga<strong>da</strong>trialeba~ <strong>da</strong> Secvala sakuTari ideologiuri<br />

prioritetebi. meore magaliTi: eizenhauerma Tavis droze<br />

uzenaesi sasamarTlos Tavmjdomaris postze <strong>da</strong>niSna e. uoreni<br />

mxolod imisaTvis, raTa aRmoeCina, rom es ukanaskneli<br />

politikurad metismetad aqtiuri iyo <strong>da</strong> konstituciasac<br />

Zalzed liberalurad ganmartav<strong>da</strong>.<br />

<strong>da</strong>bolos, gansxvavebulad myardeba urTierTobebi prezidentebsa<br />

<strong>da</strong> masobriv sainformacio saSualebebs Soris. masobriv<br />

sainformacio saSualebebs didi mniSvneloba aqvs<br />

prezidentebisaTvis, romelTac Zalian xSirad esaWiroebaT<br />

`kongresze gavliT~ pir<strong>da</strong>piri apelireba sazogadoebasTan.<br />

yvelaze ukeT am amocanas Tavs arTmev<strong>da</strong> odesRac msaxiobi <strong>da</strong><br />

KJurnalisti _ ronald reigani. Tumca prezidentebis warumateblobebis<br />

mizezi, masobrivi sainformacio saSualebebic<br />

SeiZleba gaxdes. aSS-Si masobrivi sainformacio saSualebeb-<br />

is Sesaxeb xSirad saubroben, rogorc meoTxe xelisuflebaze,<br />

rac maTi `mudmivad simarTlismaZieblis~ reputaciisa <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>moukideblobis aRiarebaze miuTiTebs. uotergeitis skan<strong>da</strong>lis<br />

gamoZiebam saqme iqamde miiyvana, rom 1974 wels prezidentma<br />

niqsonma ga<strong>da</strong>wyvita Tanamdebobi<strong>da</strong>n ga<strong>da</strong>mdgariyo, xolo<br />

masobriv sainformacio saSualebebSi `uaitvoteris saqmis~ 1<br />

(whitewater affair) gaSuqebam seriozulad Searyia klintonis<br />

administraciis poziciebi 1990-iani wlebis <strong>da</strong>sawyisSi.<br />

is, rom saprezidento sistemebs potenciurad axasiaTebs<br />

konfliqtebi politikur institutebs Soris, aCvena<br />

post-komunistur ruseTSi ganviTarebulma movlenebmac, rodesac<br />

ruseTis federaciis uzenaesi saTaTbiro elciniseuli<br />

`Sokuri Terapiis~ mowinaaRmdegeTa kontrolis qveS moeqca.<br />

maSin elcinma SeZlo xelisuflebis SenarCuneba armiis mxar<strong>da</strong>Weris<br />

meSveobiT, romelmac 1993 wlis oqtomberSi CaaxSo<br />

parlamentis gamosvla. amis Semdeg mox<strong>da</strong> `saprezidento konstituciis~<br />

miReba. miuxe<strong>da</strong>vad yvelafrisa, prezidentobis<br />

rusulma modelma mainc ar miiRo SeuzRu<strong>da</strong>vi xasiaTi, radganac<br />

elcini miiswrafvo<strong>da</strong> epovna wonasworoba ruseTis politikur<br />

sistemaSi ukiduresad dinamiur <strong>da</strong> cvalebad, magram<br />

amasTanave winaaRmdegobiT aRsavse procesebs Soris. mxolod<br />

putinma SeZlo 2000 wels ruseTisaTvis <strong>da</strong>ebrunebina misi<br />

tradiciuli istoriuli centraluri xelisufleba. dRes es<br />

aris Zlieri prezidentoba, romelic efuZneba ruseTSi e.w.<br />

`kanonis diqtaturas~.<br />

sxvagvari mdgomareobaa naxevrad saprezidento sistemebSi,<br />

rogoricaa safrangeTi, avstria, fineTi <strong>da</strong> portugalia.<br />

es aris Taviseburi saxis hibriduli sistemebi. saprezidento<br />

sistemebis msgavsad aq calke arCeuli prezidenti aRWurvilia<br />

uflebamosilebaTa farTo wriT, xolo saparlamento sistemebis<br />

msgavsad, mTavroba warmodgenilia kabinetiTa <strong>da</strong> premier-ministriT<br />

saTaveSi, romelic formulirebulia parlamentis<br />

deputatebisagan <strong>da</strong> angariSvaldebulia parlamentis<br />

winaSe. fineTsa <strong>da</strong> avstriaSi es sistema funqcionirebs aRmasrulebeli<br />

xelisuflebis ganawilebis safuZvelze, rac prezidents<br />

saSualebas aZlevs koncentrireba moaxdinos sagareo<br />

politikasa <strong>da</strong> konstituciuri mniSvnelobis problemebze, xolo<br />

premier-ministrsa <strong>da</strong> kabinets _ saSinao politikaze.<br />

es sistema, romelic Tavis droze safrangeTis mexuTe<br />

respublikaSi Seiqmna <strong>da</strong> Seivso 1961 w. prezidentis <strong>da</strong>moukide-<br />

210 211


lad arCevis principiT, sul ufro rTuli xdeba. erTi mxriv,<br />

safrangeTis prezidenti, aSS-is prezidentis msgavsad, warmoadgens<br />

ra saxelmwifos oficialur meTaurs, mTavrobis me-<br />

Taursa <strong>da</strong> mTavar figuras, romelic axorcielebs <strong>da</strong>niSvnebs<br />

umaRles saxelmwifo Tanamdebobebze, airCeva Svidi wlis vadiT;<br />

amasTan igi akontrolebs saarCevno process, aqvs ufleba<br />

<strong>da</strong>iTxovos erovnuli kreba. meore mxriv, ki misi Zalaufleba<br />

SezRudulia im kuTxiT, rom mTavrobas, yovelTvis esaWiroeba<br />

erovnuli krebis mxar<strong>da</strong>Wera.<br />

premier-ministrebi<br />

premier-ministrebi<br />

premier-ministrebi<br />

premier-ministrebi<br />

premier-ministrebi<br />

rogorc wesi, Tanamedrove saxelmwifoebs marTaven saparlamento<br />

saxis aRmasrulebeli xelisuflebis meTaurebi,<br />

anu premier-ministrebi. saprezidento sistemisagan aRniSnul<br />

sistemas ganasxvavebs sami Tavisebureba. (1) ramdena<strong>da</strong>c aq aRmasrulebeli<br />

xelisufleba momdinareobs sakanonmdeblo krebis,<br />

upirveles yovlisa ki partiisagan, amitom zogierT sistemas<br />

esaWiroeba <strong>da</strong>matebiTi figura _ saxelmwifos oficialuri<br />

meTauri. SenarCunebulia konstituciuri monarqis roli<br />

Tu iqneba arCeuli `arammarTveli~ prezidenti, _ orive SemTxvevaSi<br />

am figuraTa funqciebi, rogorc wesi, <strong>da</strong>yvanilia wmin<strong>da</strong><br />

ceremonialuri xasiaTis movaleobebamde. (2) Tuki aq aRmasrulebeli<br />

xelisufleba momdinareobs isev<strong>da</strong>isev sakanonmdeblo<br />

krebisagan, aseT SemTxvevaSi <strong>politikuri</strong> wris (personalis<br />

CaTvliT) gayofa aRmasrulebel <strong>da</strong> sakanonmdeblo Stoebs<br />

Soris ar xdeba im saxiT, rogorc es <strong>da</strong>maxasiaTebelia saprezidento<br />

sistemebisaTvis. (3) mTavrobis meTauri am sistemaSi<br />

uSualod angariSvaldebulia sakanonmdeblo krebisadmi, yovel<br />

SemTxvevaSi, misi qve<strong>da</strong> palatis mimarT mainc <strong>da</strong> xelisuflebaSi<br />

rCeba manamde, sanam sargeblobs kanonmdebelTa ndobiT.<br />

premier-ministrebi (germaniaSi _ kancleri, holandia-<br />

Si _ ministri-prezidenti, sxva sistemebis SemTxvevaSi SeiZleba<br />

gamoyenebul iqnas kidev sxva titulebi) warmoadgenen mTavrobaTa<br />

meTaurebs, romelTa Zalaufleba momdinareobs parlamentSi<br />

umravlesobis partiis an partiuli koaliciisagan. formalurad<br />

maT gacilebiT ufro mokrZalebuli uflebamosilebebi<br />

gaaCniaT, vidre prezidentebs _ saprezidento sistemebSi.<br />

am uflebamosilebaTagan yvelaze mniSvnelovania `patrona-<br />

Jis~ ufleba, romelic gulisxmobs ministrebis Tanamdebobebze<br />

<strong>da</strong>niSvnisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>Txovnis, agreTve aRmasrulebeli xelisuflebis<br />

ze<strong>da</strong> rgolis TanamSromelTa <strong>da</strong>winaurebisa <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>qveiTebis SesaZleblobas. Tumca, magaliTad, holandiasa <strong>da</strong><br />

avstraliaSi amisTvisac saWiroa parlamentSi umravlesobis<br />

partiis sanqcia. aqe<strong>da</strong>n gamomdinare, ioli ar aris premierministris<br />

`Tanamdebobrivi movaleobebis~ aRwera: vfiqrobT,<br />

Secdoma ar iqneba Tu vityviT, rom yvelaferi <strong>da</strong>iyvaneba iqamde,<br />

Tu rogor wyvets sakiTxs Tavad premier-ministri, ufro<br />

sworad ki, ramdenad gaaCnia mas problemis ga<strong>da</strong>wyvetis unari.<br />

praqtikaSi yvelafris gansazRvra xdeba ori momentis<br />

gaTvaliswinebiT. upirveles yovlisa esaa urTierTobebi kabinetTan,<br />

calkeul ministrebTan <strong>da</strong> saministroebTan. Semdeg<br />

modis urTierTobebi partiasTan, mere ki sakanonmdeblo krebasa<br />

<strong>da</strong> saerTod sazogadoebasTan. kabinetis mxar<strong>da</strong>Wera gansakuTrebul<br />

mniSvnelobas iZens im SemTxvevaSi, rodesac premier-ministrs<br />

aRiqvamen rogorc `pirvels TanasworTa Soris~,<br />

msgavsad did britaneTSi, indoeTsa <strong>da</strong> avstraliaSi <strong>da</strong>mkvidrebuli<br />

tradiciisa. aseTi statusis mqone premier-ministri<br />

iZulebulia imoqmedos kabinetis mier ga<strong>da</strong>wyvetilebis koleqtiurad<br />

miRebis sistemis mixedviT, amitom misi Zalauflebis<br />

realuri moculoba <strong>da</strong>mokidebulia imaze, SeZlebs Tu ara igi<br />

patronaJis SesaZleblobebis, kabinetSi Tavisi statusisa <strong>da</strong><br />

samTavrobo manqanaze sakuTari kontrolis SeTavsebis gziT,<br />

aiZulos ministrebi Seasrulon <strong>da</strong>kisrebuli amocanebi. ase<br />

magaliTad, germaniis kancleri konstituciurad uflebamosilia<br />

gansazRvros samTavrobo politikis saerTo mimarTulebebi,<br />

magram konstituciis igive muxli zRu<strong>da</strong>vs mis Zalauflebas<br />

<strong>da</strong> ministrebs aZlevs TavianT saministroebSi<br />

<strong>da</strong>moukideblad moqmedebis garantias.<br />

politologebi erTsulovanni arian im TvalsazrisiT,<br />

rom konstituciur sistemebs Soris arsebuli yovelgvari<br />

gansxvavebis miuxe<strong>da</strong>vad, bolo dros sagrZnoblad gaZlier<strong>da</strong><br />

premier-ministrebis Zalaufleba. nawilobriv es imiT aris<br />

gamowveuli, rom Tanamedrove, eleqtronul masobriv sainformacio<br />

saSualebebs axasiaTebT yuradRebis gamaxvileba pirovnebaze<br />

<strong>da</strong> ara problemebze, ris gamoc premier-ministri xdeba<br />

Tavisi partiis erTgvari `brendi~. umaRles doneze Sexvedrebisa<br />

<strong>da</strong> sagareo <strong>politikuri</strong> vizitebis praqtikis gafar-<br />

Toeba premier-ministrebs `sakuTari saxelmwifos gansaxiere-<br />

212 213


is~ elfers Zens, agreTve, sinamdvileSi am asparezze maT<br />

ufro meti SesaZlebloba eZlevaT Tavi warmoaCinon erovnul<br />

liderebad. politologebi weren imis Sesaxeb, rom premierministrebi<br />

sabolood gaTavisufldnen sakuTari kabinetis<br />

mier SezRudvebisagan <strong>da</strong> amitom ukve SesaZlebelia saubari<br />

iseT axal fenomenze, rogoricaa `premier-ministris mTavroba~.<br />

amgvar precendents adgili hqon<strong>da</strong> indoeTSi, sa<strong>da</strong>c indira<br />

gandim <strong>da</strong> misma vaJma rajivma Seqmnes `imperiuli premierobis~<br />

msgavsi mmarTveloba, romelmac umaRles mwvervals<br />

1975-1977 wlebis sagangebo mdgomareobis periodSi miaRwia, es<br />

iyo Sedegi imisa, rom kongresis partia didi xnis ganmavloba-<br />

Si uryevad flob<strong>da</strong> parlamentis umravlesobas, xolo gandis<br />

dinastiam <strong>da</strong>amyara u<strong>da</strong>vod yvelaze Zlieri kontroli centraluri<br />

mTavrobis aparatsa <strong>da</strong> indoeTis sazogadoebis metad<br />

mniSvnelovan segmentebze.<br />

premier-ministris Zalauflebis gaZliereba xdebo<strong>da</strong><br />

did britaneTSic. saerTod es movlena ganpirobebulia mravali<br />

faqtoriT. kerZod:<br />

• premier-ministrze bevri sakiTxi <strong>da</strong> pirovnebaa <strong>da</strong>mokidebuli,<br />

gansakuTrebiT im SesaZleblobebis gaTvaliswinebiT,<br />

rasac mas `patronaJis~ principi aZlevs;<br />

• premier-ministri xelmZRvanelobs ministrTa kabinets,<br />

masve ekuTvnis komitetebis <strong>da</strong>fuZnebisa <strong>da</strong> misi personalis<br />

<strong>da</strong>niSvnis ufleba;<br />

• premier-ministri dominirebs parlamentSic umravlesobis<br />

partiis lideris saxiT, rac gansakuTrebiT mniSvnelovania<br />

maSin, rodesac es umravlesoba akontrolebs<br />

qve<strong>da</strong> palatas;<br />

• premier-ministri meTaurobs administraciul aparats <strong>da</strong><br />

saerTod mTel saxelmwifo manqanas;<br />

• premier-ministrs gaaCnia pir<strong>da</strong>piri saSvi masobriv sainformacio<br />

saSualebebTan, rac mas amomrCevlebTan uSualod<br />

aaxlovebs.<br />

erTi sityviT, dRevandeli premier-ministri dgas saxelmwifos<br />

administraciuli <strong>da</strong> <strong>politikuri</strong> piramidis saTaveSi;<br />

ministrTa kabinetebi ki, bevri politologis azriT,<br />

transformirdebian erTgvari amerikuli stilis saTaTbiro<br />

organoebad, romlebic sakmaod SezRudul monawileobas iReben<br />

politikis gatarebis procesSi. did britaneTSi aseTi situacia<br />

Seiqmna 1980-ian wlebSi margaret tetCeris dros, romel-<br />

mac SeZlo radikalurad Seecvala saxelmwifoebrivi xelisufleba<br />

<strong>da</strong> misi xasiaTi. sakuTriv, toni blerma swored am<br />

safuZvelze <strong>da</strong>amyara 1997 wels sakuTari premieroba.<br />

albaT, tetCeris premierobis yvelaze saxasiaTo Tviseba<br />

iyo is, rom igi sakuTar TavSi xe<strong>da</strong>v<strong>da</strong> `premiers, romelic<br />

arwmunebs~, _ politikoss, romelic ideologiur liderobas<br />

axorcielebs, riTac uzrunvelyofs partiis Si<strong>da</strong> erTianobas.<br />

rkinis ledis moRvaweobis istoriaSi tetCerizmis 2 saxeliT<br />

Sevi<strong>da</strong>. analogiurad blerma imdenad mkafiod moaxdina partiis<br />

orientireba `modernizaciis proeqtebze~, rom mas `axal<br />

leiboristul partiad~ an kidev `mesame gzis~ partiad moixsenieben.<br />

maikl foulis azriT (Michael Foley, 2000) yovelive<br />

es iZleva imaze saubris saSualebas, rom did britaneTSi<br />

<strong>da</strong>myar<strong>da</strong> erTgvari `britanuli prezidentoba~. premier-ministrebSi<br />

ukve SeiniSneba prezidentis institutisaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebeli<br />

Semdegi Tvisebebi:<br />

• dinstancireba sakuTari partiisa <strong>da</strong> kabinetisagan,<br />

ideologiuri speqtris SigniT sakuTari Tavis <strong>da</strong>moukideblad<br />

pozicionireba;<br />

• sazogadoebasTan pir<strong>da</strong>piri apelirebis populisturi<br />

tendencia ganacxadiT ama Tu im fenis metad sanukvari<br />

imedebis gamomxatvelis rolze;<br />

• saarCevno kampaniis personalizacia, masobriv sainformacio<br />

saSualebebSi dominirebuli tendenciiT yuradRebis<br />

gamaxvileba ara problemebze, aramed pirovnebaze,<br />

rogorc Sesabamisi partiis an mTavrobis `brendze~;<br />

• <strong>politikuri</strong> man<strong>da</strong>tis personalizacia, sakuTari xelisuflebis<br />

wyarod ara partiis, aramed eleqtoratis miCnevis<br />

saSualeba; rac Seexeba partias _ mas SeuZlia gamovides<br />

pretendentad e.w. `partiuli sindisis~ mfarvelis<br />

rolze;<br />

• personaluri mrCevlebis gamoyeneba ministrTa kabinetisa<br />

<strong>da</strong> Cinovnikebis umaRlesi rgolis sapirwoned.<br />

premier-ministrebs, romlebsac zurgs saparlamento<br />

umravlesoba umagrebs, SeiZleba gaaCndeT dRevandeli prezidentebisagan<br />

gansxvavebulad Zlieri xelisufleba, Tumca amgvar<br />

xelisuflebasac aqvs Tavisi SezRudvebi. partiuli er-<br />

Tianobis <strong>da</strong>cvis principis mixedviT ministrTa kabinetSi<br />

warmodgenili un<strong>da</strong> iyos yvela fraqcia <strong>da</strong> ideologiuri<br />

mimarTuleba. (kana<strong>da</strong>Si icaven enobrivi <strong>da</strong> regionaluri war-<br />

214 215


momadgenlobis principsac), erTgvarad izRudeba premierTa<br />

moqmedebis Tavisuflebac. SeiZleba asec iTqvas: premier-ministrebi<br />

floben iseT xelisuflebas, rogoris saSualebasac<br />

iZleva kabineti, partia <strong>da</strong> Seqmnili <strong>politikuri</strong> mdgomareoba.<br />

am mxriv aRsaniSnavia indoeTis gamocdileba, sa<strong>da</strong>c 1970-iani<br />

wlebis sagangebo mdgomareobis eqscesebis Semdeg erTi-meoris<br />

miyolebiT mosulma premier-ministrebma desaim, singhma<br />

<strong>da</strong> raom Seamcires saxelmwifo aparati, gamoavlines avtonomiuri<br />

saministroebisadmi pativiscema <strong>da</strong> mzadyofna naklebad<br />

Careuliyvnen Statebis mTavrobaTa saqmeebSi.<br />

sainteresoa isic, rom britaneTSi margaret tetCeris<br />

uzarmazari gavlena aixsneba ara imdenad misi `rkinis~ xasiaTiTa<br />

<strong>da</strong> ideologiuri simtkiciT, ramdena<strong>da</strong>c misi premierobis<br />

periodSi Seqmnili uaRresad xelsayreli mdgomareobiT.<br />

es iyo leiboristuli opoziciis krizisi, 1982 wlis folklendis<br />

gamarjveba, 1980-iani wlebis Sua periodSi msoflio<br />

ekonomikis gamococxleba, ris Sedega<strong>da</strong>c konservatorebma<br />

zedized samjer gaimarjves saparlamento arCevnebSi. magram<br />

miuxe<strong>da</strong>vad amisa, 1990 wlis noemberSi man mainc <strong>da</strong>karga xelisufleba,<br />

rac kidev erTxel miuTiTebs im poziciis meryev<br />

xasiaTze, romelsac premier-ministrebi ikaveben.<br />

ministrTa ministrTa ministrTa ministrTa ministrTa kabineti kabineti kabineti kabineti kabineti<br />

aRmasrulebeli xelisuflebis TiTqmis yvela sistemas<br />

ama Tu im formiT gaaCnia sakuTari ministrTa kabineti (an<br />

ubralod kabineti). kabineti aris wamyvani ministrebis Taviseburi<br />

komiteti, romlebic TavianT saministroebs an uwyebebs<br />

warmoadgenen. (ar SeiZleba ministrTa kabinetis gaigiveba safrangeTsa<br />

<strong>da</strong> evrokavSirSi arsebul kabinetTan, romelic<br />

gulisxmobs calkeul ministrTan momuSave politikur mrCevel-<br />

Ta jgufs). kabinetebis Camoyalibeba iqca sapasuxo movlenad<br />

aRmasrulebeli xelisuflebis politikur <strong>da</strong> administraciul<br />

moTxovnilebebze koleqtiur, kolegialur marTvaSi. upirveles<br />

yovlisa, kabinetebi sakanonmdeblo krebasa <strong>da</strong> mTlianad<br />

sazogadoebasTan urTierTobis procesSi aRmasrulebel<br />

xelisuflebas aZleven gansazRvrul koleqtiur formas; kabinetis<br />

gareSe saxelmwifo marTva iqnebo<strong>da</strong> ubralod instrumenti<br />

erTi a<strong>da</strong>mianis xelSi. komiteti warmoadgens adminis-<br />

traciul meqanizms, romelic uzrunvelyofs samTavrobo politikis<br />

koordinirebas. rom ara is, mTavroba iqnebo<strong>da</strong> erTmaneT-<br />

Tan konkurentuli uwyebebis meqanikuri konglomerati, romlebic<br />

mudmivad ibrZolebdnen mzis qveS sakuTari adgilis<br />

gafarToebisaTvis, _ procesi, romelic karga<strong>da</strong>a cnobili nacisturi<br />

garmaniis magaliTiT.<br />

mravalferovani sistemebisa <strong>da</strong> saxelmwifoebis arsebobis<br />

pirobebSi gansxvavebulia kabinetis funqciebi <strong>da</strong> <strong>politikuri</strong><br />

mniSvneloba. iseT saprezidento sistemebSi, rogoricaa<br />

aSS, kabineti umeteswilad asrulebs prezidentTan arsebuli<br />

saTaTbiros funqcias, riTac realurad axdens politikis<br />

formirebas; ufro metic, XX saukunis meore naxevarSi<br />

saxelmwifos aRmasrulebeli xelisuflebis zr<strong>da</strong> umeteswilad<br />

mimdinareob<strong>da</strong> kabinetis farglebs gareT _ umTavresad ki<br />

prezidentis aRmasrulebeli aparatis gafarToebis gziT. qveynebSi,<br />

sa<strong>da</strong>c Camoyalib<strong>da</strong> klasikuri saxis kabinetebi _ did<br />

britaneTSi, britaneTis Tanamegobrobisa <strong>da</strong> evropis ramdenime<br />

saxelmwifoSi, italiis, SvedeTisa <strong>da</strong> norvegiis CaTvliT, ministrTa<br />

kabineti, Teoriulad mainc, agvirgvinebs aRmasrulebeli<br />

xelisuflebis pirami<strong>da</strong>s.<br />

praqtikaSi ki mainc rTulia WeSmaritad koleqtiuri<br />

xelmZRvanelobis magaliTebis povna, romelic asaxav<strong>da</strong> marqsistul-leninur<br />

debulebas imis Sesaxeb, rom ara beladi, aramed<br />

komunisturi partia warmoadgens xelmZRvanel <strong>da</strong> warmmarTvel<br />

Zalas sabWoTa sazogadoebaSi. Tumca realurad, skkp ck-is generalur<br />

mdivnebs, staliniT <strong>da</strong>wyebuli, imdenad mtkiced epyraT<br />

politbiurosa <strong>da</strong> ministrTa sabWos sa<strong>da</strong>veebi, rom TiToeulma<br />

maTganma SeZlo sicocxlis bolomde <strong>da</strong>rCeniliyo xelisuflebaSi,<br />

gar<strong>da</strong> xruSovisa, romelic 1964 wels gax<strong>da</strong> partiuli<br />

ga<strong>da</strong>trialebis msxverpli, gamonakliss warmoadgens aseve gorbaCovi.<br />

germaniasa <strong>da</strong> saerTod mTels kontinentalur evropaSi<br />

rogorc wesi ar saubroben kabinetebis Sesaxeb, radganac aq<br />

saministroebi imdenad specializirebulni arian,rom ministrebi,<br />

maTi Zlieri survilis miuxe<strong>da</strong>vad mainc ver SeZlebdnen<br />

sakuTari Tavi `saerTo gundis wevrebad~ mieCniaT. iseT klasikuri<br />

kabineturi mTavrobis saxelmwifoSic ki, rogoricaa didi britaneTi,<br />

sakmaod rTulia saubari kabinetis Sesaxeb, rogorc<br />

metad mniSvnelovani <strong>politikuri</strong> ga<strong>da</strong>wyvetilebebis mimReb<br />

organoze <strong>da</strong> kidev ufro nakleba<strong>da</strong>a SesaZlebeli misi, rogorc<br />

koleqtiuri demokratiuli marTvis struqturis warmodgena.<br />

216 217


itaneTis premier-ministrebis xelisuflebis gafar-<br />

ToebiT ara mxolod <strong>da</strong>rRveul iqna britanuli mTavrobis<br />

kolegialuri xasiaTi, aramed samTavrobo politikis garTulebam<br />

gamoiwvia is, rom ga<strong>da</strong>wyvetilebaTa umetesoba miiReba `gansxvavebul<br />

rgolebSi~, kabinetamde ki ase vTqvaT, ukve <strong>da</strong>srulebuli<br />

saxiT midis. aRniSnuli procesi imitom mimdinareobs, rom<br />

politikis SemuSavebaSi sul ufro mniSvnelovani wvlili<br />

SeaqvT calkeul saministroebs, komitetebsa <strong>da</strong> specializirebul<br />

qvekomitetebsac ki.<br />

meore mxriv, Secdoma iqnebo<strong>da</strong> kabinetis mxolod <strong>da</strong><br />

mxolod mTavrobis fasa<strong>da</strong>d miCneva. aRsaniSnavia, rom bevr<br />

premier-ministrs sakmaod Zvirad <strong>da</strong>uj<strong>da</strong> Tanamedrove saxelmwifoebrivi<br />

marTvis koleqtiuri elementebis ugulvebelyofa.<br />

germaneli kanclerebi, rogorc wesi, iTvlebian ufro Zlier<br />

figurebad, vidre britaneli premierebi, ramdena<strong>da</strong>c maTi<br />

posti<strong>da</strong>n ga<strong>da</strong>sayeneblad saWiroa e.w. `konstruqciuli undoblobis<br />

votumi~: bundestagi uflebamosilia mTavroba ga<strong>da</strong>ayenos<br />

mxolod maSin, rodesac is mzad iqneba <strong>da</strong>niSnos axali<br />

mTavroba, magram am SemTxvevaSic ki kancleri Smidti 1982<br />

wels iZulebuli gax<strong>da</strong> Tanamdebobi<strong>da</strong>n ga<strong>da</strong>mdgariyo, mas Semdeg,<br />

rac Tavisufal demokratTa mcire partia gamovi<strong>da</strong> misi<br />

koaliciis rigebi<strong>da</strong>n <strong>da</strong> SeuerT<strong>da</strong> qristian-demokratiul partias<br />

h. koliT saTaveSi. saerTod, koaliciebi kabinetebSi<br />

yovelTvis arTuleben mdgomareobas, raSic, vTqvaT, sakuTari<br />

gamocdilebis magaliTze, mudmivad rwmundebian italieli<br />

premierebi. Tumca erTpartiul kabinetebsac ZaluZT aRmasrulebeli<br />

xelisuflebis meTaurisaTvis problemebis Seqmna.<br />

politikur<br />

politikur<br />

<strong>politikuri</strong><br />

politikur<br />

<strong>politikuri</strong><br />

i i i lideroba lideroba lideroba lideroba lideroba <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> misi misi misi misi misi Teo Teo Teorrrrriebi Teo Teo iebi iebi iebi iebi<br />

garkveuli TvalsazrisiT <strong>politikuri</strong> liderobis Tema<br />

SesaZlebalia moZvelebuli Candes, sazogadoebis <strong>da</strong>yofa beladebad<br />

<strong>da</strong> maT mimdevrebad xom <strong>da</strong>maxasiaTebeli iyo im<br />

uZvelesi <strong>politikuri</strong> kulturisaTvis, romelic demokratias<br />

uswreb<strong>da</strong> win, rodesac beladebma `yvelaferi ukeT icodnen~<br />

<strong>da</strong> saWiro iyo <strong>da</strong>narCenebis ganaTleba, erTad Sekreba <strong>da</strong> maT-<br />

Tvis mimarTulebis micema. ra Tqma un<strong>da</strong>, liderebi demokratiasac<br />

Wirdeba, mxolod am SemTxvevaSi Tavad lideroba<br />

SezRudulia yvela SesaZlo saSualebiT: liderebisagan moiTx-<br />

oven sajaro angariSvaldebulebasa <strong>da</strong> <strong>da</strong>dgenili wesis Tanaxmad<br />

mudmivad arsebobs maTi Tanamdebobi<strong>da</strong>n ga<strong>da</strong>yenebis Sesa-<br />

Zlebloba. Tumca aseve gaizar<strong>da</strong> liderobis mniSvnelobac:<br />

fsiqologiaSi specialuri <strong>da</strong>rgic ki warmoiSva, romelic<br />

swavlobs liderebisa <strong>da</strong> xelmZRvanelebis xasiaTsa <strong>da</strong> motivaciebs<br />

(kreseli, 1993).<br />

yovelive amas Tavisi mizezebi aqvs. kerZod, Tanamedrove<br />

demokratiuli procesi TiTqos Tavadve aiZulebs politikosebs<br />

yovelnairad gamoavlinon lideris Tvisebebi, ramdena<strong>da</strong>c<br />

sxvagvarad rTulia amomrCevelTa Soris warmatebebis<br />

mopoveba. amave mimarTulebiT muSaobs masobrivi sainformacio<br />

saSualebebi (gansakuTrebiT televizia), romelTaTvisac<br />

pirovneba ufro mniSvnelovania, vidre politika; magram masobrivi<br />

sainformacio saSualebebic ki Tavis mxriv, politikosebisaTvis<br />

iqceva im instrumentad, romlis saSualebiTac sakmaod<br />

mosaxerxebelia sazogadoebisaTvis sakuTari Tavis Cveneba<br />

yvelaze momgebiani pozicii<strong>da</strong>n. bolos<strong>da</strong>bolos sakuTriv<br />

sazogadoebas wyuria xelmZRvaneloba: xdeba ra sul ufro<br />

rTuli <strong>da</strong> fragmentirebuli, igi <strong>da</strong>JinebiT moiTxovs <strong>da</strong><br />

saWiroebs iseTi a<strong>da</strong>mianebis gamoCenas, romlebic pasuxs mou-<br />

Zebnian kiTxvas, Tu ra xdeba msoflioSi. viTarebis paradoqsi<br />

imaSi mdgomareobs, rom dRes lideroba uprecendentod mniSvnelovania.<br />

liderobis liderobis liderobis liderobis liderobis Teoriebi<br />

Teoriebi<br />

Teoriebi<br />

Teoriebi<br />

Teoriebi<br />

<strong>politikuri</strong> liderobis sakiTxTan <strong>da</strong>kavSirebiT arsebobs<br />

mravali SekiTxva. ramdenad Seesabameba lideroba Tavisuflebisa<br />

<strong>da</strong> demokratiis principebs?is axdens a<strong>da</strong>mianebis<br />

STagonebasa <strong>da</strong> motivirebas, Tu Trgunavs maT <strong>da</strong> arTmevs<br />

iniciativas? un<strong>da</strong> aRgvafrTovanebdnen Zlieri liderebi Tu<br />

un<strong>da</strong> vufrTxodeT maT? msgavsi kiTxvebis ukan dgas sxva<strong>da</strong>sxva<br />

warmodgenebi liderobis <strong>politikuri</strong> xasiaTis Sesaxeb. Sei-<br />

Zleba gamovyoT oTxi <strong>Teoria</strong>, romlebic liderobas ganixilaven<br />

rogorc:<br />

• pirovnul Tvisebas;<br />

• sociologiur movlenas;<br />

• organizaciul imperativs;<br />

• <strong>politikuri</strong> Cvevebis nakrebs.<br />

218 219


tradiciuli gagebiT lideroba warmoadgens iSviaT,<br />

magram bunebriv niWs. rogorc aristotelem Tqva, `a<strong>da</strong>mianebs<br />

<strong>da</strong>badebi<strong>da</strong>n bediT gansazRvruli aqvT, rom erTni un<strong>da</strong> batonobdnen,<br />

meoreni ki morCilebdnen~. am SemTxvevaSi saubaria<br />

lideris wmin<strong>da</strong> pirovnul Tvisebebze, romelTac Cven xSirad<br />

vxe<strong>da</strong>vT im a<strong>da</strong>mianebSi, romlebic miekuTvnebian e.w. `bedisweris<br />

rCeulTa~ tips. am koncefciis ukidures versias warmoadgens<br />

faSisturi ideebi `fiureris~ anu uzenaesi beladis Sesaxeb<br />

(igi yovelTvis aris mamakaci), romelsac Seswevs Zala masebs<br />

gauZRves umaRlesi miznebisaken, _ es warmodgena garkveulwilad<br />

gamomdinareobs fridrix nicSes koncefcii<strong>da</strong>n `zekacis~<br />

Sesaxeb, romelic amaRl<strong>da</strong> gaZlierebuli moralis `jogur<br />

instinqtebze~ <strong>da</strong> miaRwia srul batonobas sakuTar Tavze.<br />

ufro zomieri formiT igive tradicia qa<strong>da</strong>gebs qarizmis Sesaxeb,<br />

romelic moiazreba, rogorc pirovnebis Zalaufleba <strong>da</strong> avtoriteti.<br />

qarizmatuli liderebis klasikur magaliTebs<br />

warmoadgenen hitleri, kastro, naseri 3 <strong>da</strong> tetCeri, Tumca qarizmatuli<br />

Tvisebebis <strong>da</strong>naxva SesaZlebelia sxva liderebis<br />

<strong>politikuri</strong> qcevis garkveul momentebSi, magaliTad, f.d. ruzveltis<br />

cnobil `saubrebSi buxarTan~, saerTod telekamerebTan<br />

Tav<strong>da</strong>Weris im unarSi, romelsac flobs TiTqmis yvela<br />

Tanamedrove <strong>politikuri</strong> xelmZRvaneli. samwuxarod, Zalzed<br />

cotaa nelson mandelasa 4 <strong>da</strong> <strong>da</strong>lai lamas 5 msgavsi liderebi,<br />

romelTa avtoritetebic efuZneba gansakuTrebul zneobriv<br />

Tvisebebs.<br />

Tanamedrove politologia <strong>da</strong> <strong>politikuri</strong> fsiqologia<br />

Zalian xSirad ikavebs am midgomasTan <strong>da</strong>axlovebul poziciebs<br />

<strong>da</strong> koncentrirebas axdens umTavresad liderebis pirovnul<br />

Tvisebebze. am mimarTulebiT erT-erTi yvelaze adreuli samecniero<br />

kvleva Caatares zigmund froidma (1856-1939) <strong>da</strong> uiliam<br />

bulitma <strong>da</strong> Seqmnes amerikis SeerTebuli Statebis prezidentis<br />

vudro uilsonis sakamaTo portreti (froidi <strong>da</strong> buliti,<br />

1967). aseve SeiZleba gavixsenoT harold lasuelis pioneruli<br />

naSromi `fsiqopaTologia <strong>da</strong> politika~ (Harold Lasswell<br />

Psychopathology and Politics, 1988), sa<strong>da</strong>c avtori amtkicebs, rom<br />

TavianT saqmianobaSi liderebs amoZravebT Sinagani pa-<br />

Tologiuri konfliqtebi, romlebic racionalizirdebian mxolod<br />

sajaro aqtivobis doneze. arc Tu ise didi xnis win<br />

xmauriani polemika gamoiwvia jeims barberis (James Barber,<br />

1988) mier Catarebulma kvlevam <strong>politikuri</strong> liderobis Sesaxeb.<br />

barberma mogvca amerikeli prezidentebis Taviseburi tipologia<br />

Semdegi ori parametris mixedviT: (1) ramdenad `aqtiurebi~<br />

an `pasiurebi~ iyvnen isini TavianTi movaleobebis<br />

Sesrulebis dros (ramdenad gulmodgined asrulebdnen isini<br />

TavianT movaleobebs) <strong>da</strong> (2) ramdenad `pozitiurad~ an `negatiurad~<br />

ekidebodnen sakuTar prezidentobas, mis politikur<br />

misias. gamoiyo oTxi ti pi:<br />

• aqtiur-pozitiuri;<br />

• aqtiur-negatiuri;<br />

• pasiur-pozitiuri;<br />

• pasiur-negatiuri.<br />

am kvlevis mixedviT `aqtiur-pozitiuri~ tipis magaliTebs<br />

miekuTvnebian kenedi, jorj buS-ufrosi <strong>da</strong> klintoni.<br />

`aqtiur-negatiuri~ tipi warmodgenilia hardingiTa <strong>da</strong><br />

reiganiT. niqsoni moxv<strong>da</strong> `pasiur-pozitiur~ prezidentTa kategoriaSi,<br />

kuliji <strong>da</strong> aizenhaueri ki _ `pasiur-negatiurSi~.<br />

barberis Teoriis sisuste imaSi mdgomareobs, rom igi ugulvebelyofs<br />

prezidentobis Secvlis SesaZleblobas: ase magaliTad,<br />

jorj buS-umcrosma Tavisi prezidentoba <strong>da</strong>iwyo<br />

`pasiur-pozitiuri~ ti piT, magram aSS-Si 2001 wlis 11 seqtembers<br />

momx<strong>da</strong>ri teroristuli Tav<strong>da</strong>sxmis Semdeg igi aSkarad<br />

ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> `aqtiuri~ tipis jgufSi.<br />

liderobis Semdegi koncefcia masSi ganixilavs sociologiuri<br />

fenomenis upiratesobas. am midgomis mixedviT,<br />

liderebad ki ar ibadebian, aramed a<strong>da</strong>mians liderad `aqcevs~<br />

garkveuli socialur-istoriuli mdgomareoba. aq lideri Tavis<br />

nebas ki ar axvevs sazogadoebas, aramed piriqiT, igi Tavad<br />

gamodis sazogadoebrivi mniSvnelobis matareblad. yvelaze<br />

metad amgvari midgoma <strong>da</strong>maxasiaTebelia marqsizmisaTvis, romlis<br />

Tanaxma<strong>da</strong>c, sazogadoeba viTardeba ekonomikuri faqtorebisa<br />

<strong>da</strong> klasobrivi brZolis gavleniT. am TeoriisaTvis mniSvnelovania<br />

ara lideris pirovneba, aramed is sazogadoebrivi<br />

interesebi, romlebsac igi gamoxatavs. marqsi gamonakliss xe<strong>da</strong>v<strong>da</strong><br />

bonapartizmSi 6 im saxiT ra saxiTac is Camoyalib<strong>da</strong><br />

safrangeTSi saxelmwifoebrivi ga<strong>da</strong>trialebis Semdeg <strong>da</strong> romelsac<br />

axorcieleb<strong>da</strong> lui bonaparti 1851 wels. am reJimSi marqsma<br />

<strong>da</strong>inaxa wmin<strong>da</strong> pirovnuli diqtatura, romelic Camoyalib<strong>da</strong> im<br />

gansakuTrebul istoriul momentSi, rodesac burJuaziam <strong>da</strong>karga<br />

Zalaufleba, xolo proletariati moumzadebeli aRmoCn<strong>da</strong>,<br />

raTa xelSi aeRo marTvis sa<strong>da</strong>veebi. magram am SemTxvevaSic ki<br />

220 221


marqsi varaudob<strong>da</strong>, rom lui bonapartis diqtatura mainc gamoxatav<strong>da</strong><br />

klasebis, kerZod maSindel safrangeTSi ricxobrivad<br />

gazrdili wvrili glexobis interesebs. analogiurad trocki<br />

(ix. gv. 443) aanalizeb<strong>da</strong> ra ssrk-Si stalinizmis reJims, wer<strong>da</strong><br />

imis Sesaxeb, Tu ramdenad didi roli Seasrula saxelmwifo<br />

aparatma stalinis aRzevebaSi. amave TemasTan axlos mdgomi<br />

kidev erTi ideis Tanaxmad lideroba koleqtiuri qcevis Sedegia.<br />

rogorc odesRac Tavis pionerul naSromSi `brbo~ (The<br />

crowd, 1895) gustav leboni wer<strong>da</strong>, liderebi yovelTvis mihyvebian<br />

masas <strong>da</strong> arasodes piriqiT.<br />

liderobis mesame koncefcia am fenomens ganmartavs<br />

wmin<strong>da</strong> teqnikuri <strong>da</strong> racionaluri TvalsazrisiT: aq igi warmodgenilia<br />

rogorc sapasuxo movlena nebismieri Tanamedrove<br />

organizaciis, gansakuTrebiT ki iseTis moTxovnilebebze,<br />

romelic Si<strong>da</strong> erTianobasTan <strong>da</strong> xelmZRvanelobasTan <strong>da</strong>kav-<br />

Sirebuli sirTuleebiT gamoirCeva. am gagebiT liderobis<br />

fenomeni `mxar<strong>da</strong>mxar~ misdevs biurokratiis fenomens. Tanamedrove<br />

farTomasStabiani organizaciebi saWiroeben funqciebis<br />

specializaciasa <strong>da</strong> Sromis <strong>da</strong>nawilebas, es ki Tavis<br />

mxriv qmnis Tanamdebobebisa <strong>da</strong> movaleobebis ierarqias. aseT<br />

viTarebaSi aucileblad warmoiqmneba lideroba, romelic<br />

Zalian axlos dgas veberiseul racionalur-samarTlebriv<br />

xelisuflebasTan: igi metnaklebad upirovnoa <strong>da</strong> efuZneba<br />

formalur, mkafiod gaweril wesebs. aucilebelia gavixsenoT,<br />

rom, rodesac saxelmwifo marTvam SeiZina konstituciuri xasiaTi,<br />

politikur liderebs gankargulebaSi ga<strong>da</strong>ecaT biurokratiuli<br />

aparati. un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom liderobis amgvari `biurokratiuli~<br />

gageba upirispirdeba demokratiul process,<br />

romelic liderebs aiZulebs moi povon <strong>da</strong> SeinarCunon Zalaufleba,<br />

<strong>da</strong> piriqiT, moaxdinon TavianTi qarizmisa <strong>da</strong> wmin<strong>da</strong><br />

pirovnuli Tvisebebis demonstrireba.<br />

<strong>da</strong>bolos, ukanaskneli koncefcia liderobas axasiaTebs,<br />

rogorc Tavisebur `naswavl rols~, unars, Cvevas, erTi sityviT<br />

rogorc xelovnebas, romelsac SeiZleba <strong>da</strong>euflos a<strong>da</strong>miani<br />

<strong>da</strong> praqtikaSi ganaxorcielos amgvari midgoma, ra Tqma un<strong>da</strong>,<br />

winaswaraa navaraudevi, rom lideri moaxdens masebiT manipulirebas,<br />

magram meore mxriv, amaSi Cans masobrivi komunikaciebis<br />

epoqaSi arsebuli demokratiuli procesis gar<strong>da</strong>uvali<br />

xasiaTi. am koncefciasTan axlos dgas pirovnebis kultis<br />

problematika, romelic iqmnebo<strong>da</strong> iseTi pirovnuli Zalau-<br />

flebis simtkicisaTvis, rogorebic iyo, mao Zedunis, polkovnik<br />

ka<strong>da</strong>fisa <strong>da</strong> sa<strong>da</strong>m huseinis reJimebi. ufro metic, xSirad iqmneba<br />

STabeWdileba, rom qarizmatuli figurebis arseboba sinamdvileSi<br />

gulmodgine <strong>da</strong> gegmazomieri muSaobis Sedegia.<br />

ase magaliTad, stalini sakuTari miznebisaTvis nergav<strong>da</strong><br />

leninis kults, rasac emsaxurebo<strong>da</strong> mavzoleumis <strong>da</strong>arseba<br />

wiTel moe<strong>da</strong>nze, aTasobiT Zegli <strong>da</strong> aTiaTasobiT leninis<br />

saxelobis quCa mTeli qveynis masStabiT. amis Semdeg `leninis<br />

saqmis gamgrZelebels~ isRa <strong>da</strong>rCeno<strong>da</strong> eca<strong>da</strong> rodis ga<strong>da</strong>vido<strong>da</strong><br />

aRniSnuli kulti masze.<br />

Tavis droze sakmaod gulmodgined xdebo<strong>da</strong> niurnberg-<br />

Si hitleris gamosvlis inscenireba, razec pasuxismgebeli<br />

iyo albert Speeri. detalurad muSavdebo<strong>da</strong> fiureris yoveli<br />

sityva <strong>da</strong> Jesti: mTeli warmodgena imgvarad ewyobo<strong>da</strong>, rom<br />

hitleris gamoCenisaTvis atmosfero ukiduresad emociuri<br />

yofiliyo. SeuZlebelia imis Tqma, rom Tanamedrove liderebs<br />

ara aqvT moTxovnileba saTanadod warmoaCinon sakuTari Tavi,<br />

Tumca, televiziis epoqaSi isini iZulebulni arian iyvnen<br />

ufro Tavm<strong>da</strong>blebi <strong>da</strong> keTilmosurneni, vidre es maT mitingebisa<br />

<strong>da</strong> <strong>politikuri</strong> demonstraciebis epoqaSi miecaT Tavisi<br />

TavisTvis, magram Tavisi `roli~, Tun<strong>da</strong>c satelevizio kamerebis<br />

win dResac bevrs aviwydeba: Tanamedrove periodSi amas<br />

ukve masobrivi sainformacio saSualebebis winaswar momzadebuli<br />

mrCevlebi <strong>da</strong> PR-is ostatebi emsaxurebian.<br />

liderobis liderobis liderobis liderobis liderobis stili stili stili stili stili<br />

cneba `liderobis stili~ ganekuTvneba im modelebsa<br />

<strong>da</strong> strategiebs, romelTa meSveobiTac lideri cdilobs sakuTari<br />

miznebis ganxorcielebas. erTmxriv, rom ar arseboben<br />

erTnairi saxis liderebi, aseve ganarCeven liderobis me-<br />

Todebsa <strong>da</strong> stils, romlebic ganapirobeben ama Tu im strategiis<br />

arCevas. ufro xSirad ga<strong>da</strong>mwyveti mniSvneloba eniWeba<br />

Tavad politikosis pirovnebasa <strong>da</strong> miznebs, im institucionalur<br />

garemos, romelSic igi imyofeba, aseve xelisuflebaSi<br />

mosvlis meqanizms, romelic mocemul politikur sistemaSi<br />

moqmedebs, masobriv sainformacio saSualebebsa <strong>da</strong> sazogadoebis<br />

ufro farTo politikur kulturas. mkvlevarebi gamoyofen<br />

liderobis sam stils (bernsi, 1978):<br />

222 223


• `Caurevlobis stili~;<br />

• `koordinatoris stili~;<br />

• `reformatories stili~.<br />

`Caurevlobis~ stilisaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebelia lideris<br />

gamosvla pirovnuli pasuxismgeblobisa <strong>da</strong> kompetenturobis<br />

viwro wri<strong>da</strong>n: xatovnad rom vTqvaT, uricxvi saministroebisa<br />

<strong>da</strong> uwyebebisagan Semdgari saxelmwifo manqanis `saWesTan<br />

yofna~ ar aris misi stiqia. aseTi lideris magaliTad Sei-<br />

Zleba <strong>da</strong>vasaxeloT reigani, romelsac naklebad aRelveb<strong>da</strong><br />

sakuTari administraciis yoveldRiuri saqmeebi. rogorc Cans,<br />

Tav<strong>da</strong>pirvelad jorj buS-umcrosic cdilob<strong>da</strong> Tavisi mrCevlebisaTvis<br />

uflebamosilebaTa farTo wris delegirebas, sanam<br />

e.w. `brZolam terorizmTan~ ar aiZula mieRo liderobis<br />

ufro aqtiuri saxe. rasac `Caurevlobis~ tipi ar gamoricxavs,<br />

es aris wmin<strong>da</strong> ideologiuri xasiaTis lideroba, ufro metic,<br />

igi gulisxmobs sakiTxebze strategiuli xedvis aucileblobas.<br />

gar<strong>da</strong> amisa, aRniSnul midgomas aqvs kidev erTi Zlieri<br />

mxare: ramdena<strong>da</strong>c xelqveiTebs eZlevaT meti Tavisufleba, aseT<br />

pirobebSi iolad Cndeba gunduri suliskveTeba, liders ki,<br />

yoveldRiuri saqmeebisagan Camocilebis Semdeg, eZleva ufro<br />

mniSvnelovan politikur <strong>da</strong> eleqtoralur problemebze koncentrirebis<br />

saSualeba. am tipis sust mxares warmoadgens is,<br />

rom cu<strong>da</strong>d xdeba saerTo samTavrobo politikis koordinireba,<br />

xolo ministrebsa <strong>da</strong> umaRles saxelmwifo moxeleebs eZlevaT<br />

moqmedebis metismetad ukontrolo Tavisufleba. Tuki<br />

<strong>da</strong>vubrundebiT reiganis Temas, maSin aRsaniSnavia isic, Tu<br />

ramdenad gauTviTcnobierebeli iyo igi `iran-kontras~ sakiTxSi,<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom css-sa <strong>da</strong> TeTri saxlis Tanam-<br />

SromelTa muSaobaze pasuxs swored is ageb<strong>da</strong>.<br />

`koordinatoris~ tipi gulisxmobs saxelmwifo mar-<br />

Tvis procesSi lideris sakmaod aqtiur <strong>da</strong> gacilebiT ufro<br />

gulmodgine monawileobas, Tumca am saxis liderebi ufro<br />

xSirad amodian wmin<strong>da</strong> pragmatuli mosazrebi<strong>da</strong>n _ Seinar-<br />

Cunon erTianoba sakuTari partiis rigebSi, <strong>da</strong>icvan erTiani<br />

xazi mTavrobaSi <strong>da</strong> gaafarTovon eleqtoratis mxar<strong>da</strong>Wera.<br />

xatovnad maT SeiZleba ewodoT brokerebi _ Suamavlebi, romlebic<br />

kolegialur mTavrobaSi mudmivad arigeben oponentebs,<br />

eZeben kompromisebs <strong>da</strong> erTmaneTSi awonasworeben fraqciebs.<br />

aSS-Si am tipis liderebi iyvnen lindon jonsoni <strong>da</strong> jorj<br />

buS-ufrosi, did britaneTSi ki _ harold vilsoni <strong>da</strong> jon<br />

meijori. am figurebSi yovelTvis SeiniSnebo<strong>da</strong> menejerisa <strong>da</strong><br />

teqnokratis Tvisebebi: maTTvis yvelaze maRla dgas saqme, sxva<br />

<strong>da</strong>narCeni ki advilad regulirdeba. Tumca am tips agreTve<br />

gaaCnia sakuTari `aqilevsis quslic~: am saxis liderebSi<br />

advilad SeiZleba <strong>da</strong>vinaxoT oportunistebi _ politikosebi<br />

mkafio principebisa <strong>da</strong> naTeli miznebis gareSe. xSirad isini<br />

arc malaven amas. magaliTad, jorj buS-ufrosma 1992 wlis<br />

saprezidento arCevnebze ganacxa<strong>da</strong>, rom mas ar esmis iseTi<br />

cnebebi, rogoricaa `strategiuli xedva~, riTac sagrZnobi<br />

ziani miayena sakuTar reputacias.<br />

liderobis mesame saxea `radikali reformatoris~ tipi.<br />

aseTi liderebi arian ara imdenad koordinatorebi, ramdena<strong>da</strong>c<br />

STagonebis subieqtebi, ufro metic, isini arian vizionerebi,<br />

winaswarmetyvelebi, winamZRvrebi. maTTvis <strong>da</strong>maxasiaTebelia<br />

ara mxolod principuli ideologiuri rwmena, aramed<br />

aseve <strong>politikuri</strong> Tavisufleba imisTvis, raTa ganaxorcielon<br />

sakuTari ideebi. isini ar eZeben kompromisebsa <strong>da</strong> konsensusebs,<br />

aramed mTavrobaSi mxar<strong>da</strong>WerisaTvis pir<strong>da</strong>pir apelireben<br />

TavianT mebrZolebTan, sakuTar partiasTan, <strong>da</strong>bolos, mTlianad<br />

sazogadoebasTan. gardnerma amasTan <strong>da</strong>kavSirebiT SeniSna<br />

(Howard Gardner, 1966): lideri aris a<strong>da</strong>miani, `romelic qmnis<br />

legen<strong>da</strong>s~; misi Zliereba ki imiT ganisazRvreba, Tu ramdenad<br />

kargad ganasaxierebs Tavad is am legen<strong>da</strong>s <strong>da</strong> Seswevs<br />

Tu ara Zala gauZRves sazogadoebas.<br />

ase magaliTad, generalma de golma moaxdina yvelafrisa<br />

<strong>da</strong> politikur liderobaze yvelanairi warmodgenis ga<strong>da</strong>trialeba<br />

ara marto imiT, rom Seiqmna mexuTe saprezidento<br />

respublika, aramed imiTac, rom sakuTar Tavze aiRo `samSoblos<br />

mamisa~ <strong>da</strong> `safrangeTis lideris~ roli. xelmZRvanelobis<br />

analogiuri tipi <strong>da</strong>maxasiaTebeli iyo margaret tet-<br />

CerisTvisac, romelic xelisuflebaSi movi<strong>da</strong> lozungiT `rwmenis<br />

mTavroba~. dRes iseTi cnebebis xSiri gamoyeneba, rogoricaa<br />

`golizmi~ <strong>da</strong> `tetCerizmi~, yvelaze kargad metyvelebs<br />

imaze, Tu ramdenad didi gavlena iqonies am pirovnebebma<br />

politikasa <strong>da</strong> ideologiaze.<br />

magram ra saxis mmarTvelobasac ar un<strong>da</strong> mimarTon,<br />

politikurma liderebma dRes kargad ician, rom maT winaSe<br />

dgas gacilebiT ufro rTuli problemebi, vidre maTi winamorbedis<br />

dros idga. amis xazgasma mniSvnelovania imdenad, ramdena<strong>da</strong>c<br />

liderisadmi sazogadoebrivi midgoma, maTi saqmianobis<br />

224 225


Sefaseba gavlenas axdens a<strong>da</strong>mianebis <strong>da</strong>mokidebulebaze politikis<br />

mimarT. pirveli problema, romelic dRevandeli <strong>politikuri</strong><br />

liderebis winaSe dgas mdgomareobs imaSi, rom Tavad<br />

sazogadoeba imdenad rTuli gax<strong>da</strong>, imdenad didia masze globaluri<br />

xasiaTis procesebis gavlena, rom politikosebisaTvis<br />

sul ufro rTuli xdeba `saqmis keTeba~. isini TiTqos ganwirulebi<br />

arian warumateblobisaTvis, rom sazogadoebas imeds<br />

gaucrueben. meore problema SemdegSi mdgomareobs: <strong>politikuri</strong><br />

lideroba sustdeba im mxriv, rom sazogadoebrivi cnobierebi<strong>da</strong>n<br />

qreba is sruliad naTeli <strong>da</strong> gasagebi warmodgena, romelic<br />

<strong>da</strong>maxasiaTebeli iyo Zveli drois ideologiisaTvis. dRes<br />

gacilebiT rTulia `legendis Seqmna~ <strong>da</strong> mis kval<strong>da</strong>kval<br />

sazogadoebis gaZRola, vidre es warsulSi iyo SesaZlebeli.<br />

mesame problemis Tanaxmad dRevandeli sazogadoeba<br />

imdenad mravalferovani <strong>da</strong> fragmentuli xdeba, rom liderebs<br />

sul ufro uZneldebaT misTvis iseTi programis SeTavazeba,<br />

romelic <strong>da</strong>fuZnebuli iqneba saerTo kulturasa <strong>da</strong> Rirebulebebze.<br />

<strong>da</strong>bolos meoTxe problemis mixedviT dRes arsebobs<br />

yvelanairi safuZveli imisaTvis, rom visaubroT sazogadoebis<br />

`politikur~ <strong>da</strong> `arapolitikur~ jgufebs Soris ganxeTqilebaze,<br />

radganac dRevandeli <strong>politikuri</strong> liderebi umetesad<br />

warmoadgenen karierist politikosebs, romlebic TavianTi<br />

cxovrebis stiliT, msoflmxedvelobiTa <strong>da</strong> eniTac ki<br />

Zalian <strong>da</strong>Sorebulni arian rigiTi moqalaqeebis masebisagan.<br />

ra Tqma un<strong>da</strong> politikosebs SeuZliaT isaubron ubralo xalxis<br />

im imedebsa <strong>da</strong> molodinebze, romlebsac Tavadve gamoxataven,<br />

mxolod swored ubralo xalxisaTvis es yvelaferi ukve<br />

`Zalzed Soreulia~. aseT SemTxvevaSi sazogadoebaSi izrdeba<br />

gankerZoeba tradiciuli politikisagan <strong>da</strong> lideris Ziebas<br />

igi sruliad sxva sferoebSi iwyebs.<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

• saxelmwifo xelisuflebis aRmasrulebeli Sto pasuxismgebelia<br />

politikis `Sesrulebaze~ _ mis realizaciaze.<br />

es Sto iyofa `politikur~ <strong>da</strong> `biurokratiul~ nawilebad:<br />

pirveli warmoadgens sakuTriv `moqmed mTavrobas~ an `administracias~,<br />

meore _ saxelmwifo moxeleTa korpuss. un<strong>da</strong> gvesmodes,<br />

rom <strong>politikuri</strong> procesis dRevandeli sirTuleebis<br />

pirobebSi am or nawils Soris zRvaris gavleba xSirad arc<br />

ise iolia;<br />

• aRmasrulebeli xelisuflebis meTauri asrulebs<br />

ramodenime mniSvnelovan funqcias: warmoadgens saxelmwifos<br />

ceremonialuri xasiaTis RonisZiebebs, axorcielebs politikis<br />

SemuSavebis procesis strategiul xelmZRvanelobas, akontrolebs<br />

saxelmwifo samsaxuris aparats, krizisul viTareba-<br />

Si iRebs sasicocxlo mniSvnelobis ga<strong>da</strong>wyvetilebebs;<br />

• saprezidento sistemebSi aRmasrulebeli xelisuflebis<br />

meTauria prezidenti, romelic iTavsebs saxelmwifo meTaurisa<br />

<strong>da</strong> mTavrobis meTauris uflebamosilebebs, magram amave<br />

sistemaSi mis sapirwoned gvevlineba parlamenti, romelic<br />

flobs konstituciur <strong>da</strong> politikur <strong>da</strong>moukideblobas. saparlamento<br />

sistemebSi premier-ministri sakuTar saqmianobas axorcielebs<br />

or sferoSi: erTSi igi <strong>da</strong>kavSirebulia kabinet-<br />

Tan, calkeul ministrebTan <strong>da</strong> saministroebTan, meoreSi ki _<br />

sakuTar partiasa <strong>da</strong> sakanonmdeblo krebasTan, romelic mocemul<br />

SemTxvevaSi warmoadgens misi xelisuflebis wyaros;<br />

• xelisufleba, romelsac floben saxelmwifoTa <strong>da</strong><br />

mTavrobaTa meTaurebi, arsebiTad gaZlier<strong>da</strong> iseTi faqtorebis<br />

zegavleniT, rogoricaa masobrivi sainformacio saSualebebis<br />

tendencia, upiratesad gaaSuqos movlenis garegnuli <strong>da</strong><br />

wmin<strong>da</strong> pirovnuli aspeqtebi; analogiuri meqanizmi, romelic<br />

moqmedebs eleqtoralur procesSi; umaRles doneze Sexvedrebisa<br />

<strong>da</strong> saerTaSoriso vizitebis praqtikis gafarToeba; <strong>da</strong><br />

bolos, aRmasrulebeli xelisuflebis yvela rTul struqturaSi<br />

<strong>politikuri</strong> <strong>da</strong> ideologiuri liderobis saWiroeba.<br />

Tumca saxelmwifoebisa <strong>da</strong> mTavrobebis meTaurTa xelisuflebas<br />

gaaCnia Tavisi sapirwoneebi, kabinetebis, partiebis, sakanonmdeblo<br />

krbebis <strong>da</strong> saxelmwifo samsaxuris aparatebis saxiT;<br />

• politologebi gansxvavebulad ganixilaven <strong>politikuri</strong><br />

liderobis sakiTxs. mas ganixilaven rogorc wmin<strong>da</strong><br />

individualuri unaris _ qarizmis gansaxierebas <strong>da</strong> rogorc<br />

sociologiur fenomens, sa<strong>da</strong>c liderebi warmoadgenen ama Tu<br />

im socialur-istoriuli sakiTxebis arssa <strong>da</strong> azrs; rogorc<br />

pasuxs organizaciaSi erTianobisa <strong>da</strong> gunduri muSaobis princips;<br />

`koordinatoris~ tips mudmivad Tan axlavs wonasworobis<br />

Zieba mTavrobaSi fraqciebsa <strong>da</strong> interesebs Soris; `radikali-reformatoris~<br />

tipi aqcents akeTebs sazogadoebis strategiul<br />

miznebsa <strong>da</strong> amocanebze.<br />

226 227


Tavi Tavi XV<br />

XV<br />

armia armia <strong>da</strong> <strong>da</strong> policia<br />

policia<br />

arc erTi <strong>politikuri</strong> sistema ar arsebobs mxolod <strong>da</strong><br />

mxolod Tavisi <strong>politikuri</strong> legitimurobis an administraciuli<br />

efeqtianobis ZaliT. yvela isini, vin metad <strong>da</strong> vin naklebad<br />

Tavisi siRrmiseuli fesvebiT floben Zalauflebas, iZulebiTi<br />

xasiaTisaa, rac xorcieldeba armiisa <strong>da</strong> policiis<br />

saSualebiT. am Zalauflebas SeiZleba hqondes sxva<strong>da</strong>sxva<br />

funqciebi <strong>da</strong> <strong>politikuri</strong> amocanebi. armia SeiZleba iyos<br />

orientirebuli gareSe miznebisaken, magram amasTanave saSinao<br />

saqmeebisaken; mas gamoiyeneben sazogadoebrivi uwesrigobis<br />

CasaxSobad an arapopularuli mTavrobis mxar<strong>da</strong>saWerad. mas<br />

(Zalauflebas) SeuZlia gamovides arenaze rogorc mTeli rigi<br />

interesebis mZlavr <strong>da</strong>mcvels <strong>da</strong> gamtarebels an gaxdes samxedro<br />

reJimis safuZveli samoqalaqo reJimis <strong>da</strong>mxobis Semdeg. policiasac<br />

SeuZlia aseve <strong>da</strong>icvas sazogadoebrivi wesrigi <strong>da</strong><br />

samoqalaqo Tavisufleba, an ga<strong>da</strong>iqces <strong>politikuri</strong> represiebis<br />

iaraRad, miT umetes ga<strong>da</strong>iqces policiuri saxelmwifos<br />

safuZvlad. am institutebis <strong>politikuri</strong> Zala imdenad uzarmazaria,<br />

rom kiTxvebi imis Sesaxeb, Tu rogor SeuZlia <strong>da</strong> rogor<br />

un<strong>da</strong> gaakontrolos sazogadoebam is, arasodes ar moxsnila<br />

politikis dRis wesrigi<strong>da</strong>n.<br />

armia armia armia armia armia <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> politika<br />

politika<br />

politika<br />

politika<br />

politika<br />

am sakiTxis ganxilvisas un<strong>da</strong> aRvniSnoT, rom Tanamedrove<br />

tipis SeiaraRebuli Zalebis saTaveebi iwyeba gviandeli<br />

Suasaukuneebis periodSi, maSin, roca evropis saxelmwifoebma<br />

<strong>da</strong>iwyes regularuli armiebis Seqmna. XIX saukuneSi armia<br />

ga<strong>da</strong>iqca sazogadoebriv institutad, romelsac saTaveSi Caudga<br />

profesionaluri sardloba _ instituti, romelic mkveTrad<br />

iyo gamijnuli mTeli sazogadoebisagan. Semdeg ki <strong>da</strong>dga evropuli<br />

kolonializmis epoqa <strong>da</strong> armiis am modelma gavrceleba<br />

hpova mTels msoflioSi, riTac gax<strong>da</strong> Tanamedrove sazogadoebis<br />

ganuyofeli komponenti. erTaderT gamonakliss dReisaTvis<br />

warmoadgens puerto-riko <strong>da</strong> isic imitom, rom am saxelmwifos<br />

usafrTxoeba <strong>da</strong>culia amerikis SeerTebuli Statebis samxedro<br />

SeiaraRebuli ZalebiT.<br />

armia warmoadgens savsebiT gansakuTrebul politikur<br />

instituts. misi Tavisebureba isaa, rom misi upiratesoba samoqalaqo<br />

institutebze gamoixateba oTxi faqtoriT. pirvel<br />

rigSi aris ra omis iaraRi, armia flobs Tavis xelSi SeiaraRebis<br />

TiTqmis mTel monopolias <strong>da</strong> gaaCnia <strong>da</strong>TrgunviTi<br />

xasiaTis uzarmazari potencialis Zalaufleba. ramdena<strong>da</strong>c<br />

mas SeuZlia mxari <strong>da</strong>uWiros nebismier reJims, an <strong>da</strong>amxos igi,<br />

armiis am reJimTan urTierTobazea <strong>da</strong>mokidebuli misi arseboba.<br />

meores mxriv, SeiaraRebuli Zalebi Tavisi arsiT arian<br />

umaRles doneze organizebuli disciplinaruli struqturebi,<br />

aq arsebobs zedmiwevniT mkafiod garkveuli ierarqia <strong>da</strong><br />

mtkice<strong>da</strong>a <strong>da</strong>mkvidrebuli brZanebaTa Sesrulebis kultura.<br />

garkveulwilad es aris biurokratiis logikurad ukiduresi<br />

varianti im gagebiT, rogorc es esmo<strong>da</strong> m. vebers. yvelaferi es<br />

aZlevs armias araCveulebrivad organizebul efeqturobas, Tumca<br />

meores mxriv, SeiZleba yvelafer amas misces konservatizmis<br />

elementebis elferi. mesamec, armiisaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebelia<br />

savsebiT specifikur kulturaTa <strong>da</strong> RirebulebaTa mTeli nakrebi:<br />

ese igi, samxedro profesiis is suliskveTeba, romelic<br />

ubiZgebs xalxs iomon, moklan, <strong>da</strong> Tu saWiro iqna, mokvdnen<br />

kidec, armia aRiqmeba rogorc gansakuTrebiT konservatiuli<br />

<strong>da</strong> Zalze avtoritaruli instituti (radganac masSi <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong><br />

disciplinis, morCilebis, wodebaTa urTierT<strong>da</strong>qvemdebarebis,<br />

valdebulebisa <strong>da</strong> Rirsebis tradiciebi), magram SeiZleba iyos<br />

sxva <strong>politikuri</strong> idealebis momxrec _ ase magaliTad, revoluciuri<br />

socializmis, rogorc esaa CineTSi, an islamuri<br />

fun<strong>da</strong>mentalizmis, rogorc es iranSia <strong>da</strong> bolos, meoTxec,<br />

SeiaraRebuli Zalebi SeiZleba CavTvaloT <strong>da</strong> TviT isinic<br />

aRiqvamen Tavis Tavs rogorc Zalas, romelic dgas politikaze<br />

maRla: varaudoben, rom aris ra saxelmwifos usafrTxoebisa<br />

<strong>da</strong> erTianobis (mTlianobis) garanti, SeiaraRebuli Zalebi<br />

emsaxurebian saerTo erovnul interesebs. erTi mxriv, es<br />

aZlevs armias yvelaze maRal sazogadoebriv statuss _ xolo<br />

meore mxriv, man imave mizeziT SeiZleba gamoiCinos midrekileba<br />

politikaSi Carevisadmi, maSin, rodesac armiis sardloba <strong>da</strong>rwmunebulia,<br />

rom qveynis erovnuli interesebi safrTxis winaSe<br />

dganan.<br />

<strong>da</strong> bolos un<strong>da</strong> aRiniSnos isic, rom saerTod arc ise<br />

advilia ilaparako erovnuli armiebis bunebisa <strong>da</strong> xasiaTebis<br />

Sesaxeb, radganac maT SeuZliaT iTamaSon Zalze gansxvave-<br />

228 229


uli sxva<strong>da</strong>sxva roli sazogadoebis politikur cxovrebaSi.<br />

armia SeiZleba warmoadgendes Semdegs:<br />

omis iaraRs;<br />

<strong>politikuri</strong> wesrigisa <strong>da</strong> stabilurobis garants;<br />

interesTa specifikur jgufs;<br />

samoqalaqo marTvis alternativas.<br />

armiis armiis armiis armiis armiis roli roli roli roli roli<br />

omis omis omis omis omis iaraRi iaraRi iaraRi iaraRi iaraRi<br />

armiis mTavari amocanaa _ saWiroebis SemTxvevaSi gamoyenebul<br />

iqnas rogorc omis iaraRi sxva saxelmwifoTa winaaRmdeg.<br />

swored am mizeziT regularuli armiebis Camoyalibeba<br />

<strong>da</strong>emTxva evropis axali istoriis sawyis periodSi saxelmwifoTa<br />

sistemis Camoyalibebas. magram principul moments warmoadgens<br />

is, rom SeiaraRebuli Zalebi un<strong>da</strong> yofiliyvnen mzad<br />

ara marto saxelmwifos <strong>da</strong>cvisaTvis, aramed Tav<strong>da</strong>sxmiTi<br />

amocanebis SesrulebisTvisac. gareSe agresiis winaaRmdeg<br />

Tav<strong>da</strong>cvisunarianobis aucileblobis uzrunvelyofam swored<br />

rom ga<strong>da</strong>aqcia armia Tanamedrove saxelmwifos aucilebel<br />

elementad, romelic aseve saWiroa saxelmwifosaTvis rogorc<br />

policia, sasamarTlo an, vTqvaT, fosta. magram, un<strong>da</strong> avRniSnoT,<br />

rom saxelmwifos Tav<strong>da</strong>cvis funqciasTan, rac ise<strong>da</strong>c naTelia,<br />

<strong>da</strong>kavSirebulia isev armiis problemebi, romelTa ga<strong>da</strong>wyvetazec<br />

<strong>da</strong>mokidebulia TviT armiis buneba <strong>da</strong> misi raodenoba.<br />

erTi mxriv, SeiaraRebuli Zalebi un<strong>da</strong> iyvnen sakmaod<br />

Zlierni, raTa SeZlon agresiis mogerieba, magram kidev ufro<br />

ukeTesia, Tu gamovricxavT am saSiSroebas potenciuri agresoris<br />

SeSinebis principiT. aq problema mdgomareobs imaSi,<br />

rom am SemTxvevaSi yovelTvis iwyebo<strong>da</strong> gamalebuli mzadeba<br />

SeiaraRebisaTvis, kidev metic, iwyebo<strong>da</strong> omi, imdenad, ramdena<strong>da</strong>c<br />

Tav<strong>da</strong>cviTi potencialis zr<strong>da</strong> aRiqmebo<strong>da</strong> mezobeli saxelmwifoebis<br />

mier rogorc Tav<strong>da</strong>sxmiTi potencialis gaZliereba<br />

<strong>da</strong> Sedegad iwvev<strong>da</strong> saerTaSoriso <strong>da</strong>Zabulobas. swored aseTi<br />

viTareba iyo magaliTad maSin, rodesac <strong>da</strong>iwyo sazRvao SeiaraRebis<br />

gamalebuli zr<strong>da</strong> did britaneTsa <strong>da</strong> imperiul germanias<br />

Soris pirveli msoflio omis (1914 weli) <strong>da</strong>wyebis win,<br />

rac gax<strong>da</strong> omis <strong>da</strong>wyebis mizezi. magram ar un<strong>da</strong> gamogvrCes<br />

mxedvelobi<strong>da</strong>n is, rom gamalebulma SeiaraRebam SeiZleba xeli<br />

Seuwyos ZalauflebaTa balanss saerTaSoriso urTierTobeb-<br />

Si <strong>da</strong> Sedegad Seamciros omis saSiSroeba, rogorc es iyo civi<br />

omis wlebSi.<br />

meore SemTxvevaSi, Tuki armia Tavis Tavze iRebs Tav<strong>da</strong>cviT<br />

rols, is wiravs Tavis Tavs xangrZlivi umoqmedobisaTvis.<br />

am dros man un<strong>da</strong> SeinarCunos maRali brZolisunarianoba,<br />

romelic mas SeiZleba arasodes <strong>da</strong>sWirdes.<br />

ufro met mkacr politikas armiisadmi mimarTebaSi<br />

atareb<strong>da</strong> sabWoTa kavSirSi stalini,. 1930-iani wlebis <strong>da</strong>sawyisSi<br />

Catarebuli samxedro reformis dros, romelic mimarTuli<br />

iyo armiis profesionalizaciaze, mosalodneli safrTxis winaSe,<br />

romelic germaniis mxri<strong>da</strong>n modio<strong>da</strong>. 1937 wels is ucbad<br />

CaixSo sisxlSi: <strong>da</strong>ixvrita yoveli xuTi<strong>da</strong>n 3 sabWoTa marSali<br />

<strong>da</strong> armiis 15 sardli<strong>da</strong>n yoveli 13. saerTod sabWoTa<br />

sardlebis 90 procentma, polkovnikebis 80 procentma <strong>da</strong> saSualo<br />

wodebis <strong>da</strong>axloebiT 30 000 oficerma <strong>da</strong>karges Tavisi<br />

Tanamdebobani <strong>da</strong> zogierTma maTganma sicocxlec ki.<br />

gamocdilebisa <strong>da</strong> armiis momzadebis TvalsazrisiT, armia<br />

faqtobrivad aRmoCn<strong>da</strong> SeuiaraRebeli <strong>da</strong> demoralizebuli im<br />

momentSi, roca mas 1939-40 wlebSi moux<strong>da</strong> omi fineTTan.<br />

umetes SemTxvevaSi armiaSi SeRwevis modeli iTvaliswinebs<br />

ara imdenad politikurad arasaimedo meTaurebis moSorebas, ramdena<strong>da</strong>c<br />

swori <strong>politikuri</strong> Sexedulebebisa <strong>da</strong> faseulobebis<br />

propagan<strong>da</strong>s. erayis xelisuflebaSi sa<strong>da</strong>m huseinis 1979 wli<strong>da</strong>n<br />

mosvlis droi<strong>da</strong>n, basis mTavroba yovelnairad nergav<strong>da</strong> panarabul<br />

nacionalizms, arabTa gaerTianebas <strong>da</strong> maT gaTavisuflebas<br />

`<strong>da</strong>savluri imperializmisagan~ <strong>da</strong> sionizmisagan. swored<br />

aseTi miznebiT xsni<strong>da</strong> reJimi 1980 wels iranis teritoriaze<br />

SeWras, agreTve 1990 wels kuveitis aneqsiis mcdelobas.<br />

armia armia armia armia armia rogorc rogorc rogorc rogorc rogorc interesebis interesebis interesebis interesebis interesebis <strong>da</strong>jgufeba<br />

<strong>da</strong>jgufeba<br />

<strong>da</strong>jgufeba<br />

<strong>da</strong>jgufeba<br />

<strong>da</strong>jgufeba<br />

zemoT warmodgenili iyo mosazreba SeiaraRebuli Zalebis<br />

Sesaxeb, rogorc politikur instrumentebze, romelic<br />

mTavrobas iyenebs Tavis Si<strong>da</strong> politikur <strong>da</strong> saerTaSoriso<br />

samsaxurSi, sinamdvileSi ki aqcevs maT instrumentad, romelTac<br />

mTavrobisgan pirwmin<strong>da</strong>d aqvT warTmeuli yvela sakuTari<br />

interesi; anu sxvagvarad rom vTqvaT, es iyo raRac interesebis<br />

<strong>da</strong>jgufeba <strong>da</strong> yvela misTvis xelmisawvdomi saSualebiT cdi-<br />

230 231


lob<strong>da</strong> zemoqmedeba moexdina politikis arsze. am saqmeSi ki<br />

is flob<strong>da</strong> zemoqmedebisa <strong>da</strong> zegavlenis yvela saimedo berkets.<br />

pirvel rigSi armia informaciisa <strong>da</strong> codnis uzarmazari<br />

matarebelia; Tumca Teoriis Tanaxmad igi un<strong>da</strong> emorCilebodes<br />

samoqalaqo xelmZRvanelobebis gankargulebebs <strong>da</strong> un<strong>da</strong><br />

warmoadgendes politikurad neitralur Zalas. Zneli warmosadgenia,<br />

rom mTavroba ar usmendes mas, yovel SemTxvevaSi im<br />

sakiTxebSi, romlebic exeba samxedro strategias, Tav<strong>da</strong>cvas <strong>da</strong><br />

ubralod saerTaSoriso politikas.<br />

meorec, SeiaraRebuli Zalebi monawileoben Zireuli<br />

<strong>politikuri</strong> ga<strong>da</strong>wyvetilebebis miRebis procesis SuagulSi,<br />

isini floben xelisuflebis sakuTar institucionalur bazas.<br />

amerikis SeerTebuli Statebis SeiaraRebuli bazebi magaliTad,<br />

axorcieleben Tavis gavlenas uSualod Tav<strong>da</strong>cvis<br />

saministros _ pentagonis, erovnuli uSiSroebis sabWos <strong>da</strong><br />

agreTve SeiaraRebuli Zalebis sakiTxebis sakongreso komitetebis<br />

saSualebiT. <strong>da</strong> bolos, mesame rigSi armia Tavis mxriv<br />

mudmiv `dividendebs~ iRebs imitom, rom sazogadoeba yovelTvis<br />

did mniSvnelobas aniWebs uSiSroebis sakiTxebs; erTi sityviT,<br />

gamoxataven ra Tavis azrs samxedro siZlieris <strong>da</strong><br />

samxedro xarjebis zrdis Sesaxeb, samoqalaqo politikosebs<br />

SeuZliaT amomrCevelTa <strong>da</strong>matebiTi xmebis imedi iqonion.<br />

`sazogadoebrivi arCevanis~ koncefcia Cinovnikebis<br />

mimarT ambobs, rom yvelaze metad isini wuxan Tavis karieraze<br />

<strong>da</strong> ufrTxildebian mas. aseve SeiZleba <strong>da</strong>majereblad vTqvaT<br />

samxedro sardlobis mimarT, rom is mowadinebulia gza gaukvalos<br />

im politikur ga<strong>da</strong>wyvetilebebs, romlebic muSaoben armiis<br />

statusze <strong>da</strong> sazogadoebaSi misi gansakuTrebuli mdgomareobis<br />

gafarToeba-gaumjobesebaze. am SemTxvevaSi armia warmoadgens<br />

klonirebis jgufs, romelic iyenebs <strong>politikuri</strong> Zalauflebis<br />

yvela Sesasvlels, oRon<strong>da</strong>c miaRwios samxedro biujetis<br />

zr<strong>da</strong>s.<br />

dRes TiTqmis sayovelTaod aRiarebulia, rom `civ oms~<br />

Tavis droze amZafrebdnen aSS-sa <strong>da</strong> ssrk-s samxedro saxelmwifo<br />

kompleqsebi. amasTanave orive mxare iyo <strong>da</strong>interesebuli<br />

imiT, rom meore mxaris Tav<strong>da</strong>cviTi SesaZleblobani warmoeCinaT<br />

ga<strong>da</strong>Warbebulad <strong>da</strong> iqi<strong>da</strong>n gamomdinare strategiuli muqarebi.<br />

zogierTi monacemebiT sabWoTa kavSiris xarjebma samxedro<br />

<strong>da</strong> momijnave miznebisaTvis XX s. 80-ian wlebSi miaRwies saer-<br />

To erovnuli produqciis 80 procents, xolo Tav<strong>da</strong>cviTi kompleqsi<br />

iyo ganviTarebadi ekonomikis erTaderTi efeqturi<br />

seqtori. amave dros aSS-s samxedro xarjebi iyo saerTo erovnuli<br />

xarjebis araumetes 6 procenti. realuri gaangariSebiT es iyo<br />

10 procentiT naklebi sabWoTa kavSirTan Se<strong>da</strong>rebiT.<br />

analogiuri ram xdebo<strong>da</strong> saqarTveloSi, roca samxedro<br />

xarjebi 2000 wlis 15 milioni<strong>da</strong>n gaizar<strong>da</strong> 900 milion dolaramde,<br />

Tumca ruseTTan omi 2 dReSi wavageT. agreTve aris<br />

safuZveli gveTqva, rom 1991 w. `sparseTis yureSi warmoebuli<br />

omis~ ukan idgnen amerikis wamyvani samxedro meijare-gamrigeblebi.<br />

amiT maT miecaT saSualeba gaekeTebinaT uaxlesi<br />

samxedro miRwevebis demonstrireba. magaliTad iseTis, rogoric<br />

iyo TviTmfrinavi `stelsi~, frTiani <strong>da</strong> `patriotis~ sistemis<br />

raketebi <strong>da</strong> amis Sedegad mieRwiaT kidev ufro meti samxedro<br />

asignebisaTvis. meore mxriv ar iqnebo<strong>da</strong> swori <strong>da</strong>vinaxoT<br />

SeiaraRebul ZalebSi `omis gamCaRebeli~, magaliTad amerikis<br />

prezidentis buSis mTavari samxedro mrCeveli kolin paueli<br />

uxalisod <strong>da</strong>Tanxm<strong>da</strong> samxedro ga<strong>da</strong>wyvetilebas `yureSi krizisis~<br />

Sesaxeb, radganac mas eSino<strong>da</strong> materialuri <strong>da</strong> moraluri<br />

zaralis, romelic SeiZleba ganeca<strong>da</strong> amerikis SeiaraRebul<br />

Zalebs am omSi yovelgvari naTeli <strong>politikuri</strong> miznebis<br />

gansazRvris gareSe. umcrosi buSis drosac mas ukve aSS-s<br />

saxelmwifo ministris posti eWira, <strong>da</strong>narCen maRalCinosan<br />

samxedro pirebTan erTad araerTxel gamouTqvams azri imis<br />

Sesaxeb, rom terorizmTan omSi saWiroa moiqce mxolod mkafiod<br />

<strong>da</strong> naTlad Camoyalibebuli <strong>da</strong> strategiuli miznebis<br />

arsebobisas, raTa aSS-s armia ar iyos CaTreuli gaWianurebul<br />

samxedro operaciebSi.<br />

samoqalaqo samoqalaqo samoqalaqo samoqalaqo samoqalaqo mmarTvelobis mmarTvelobis mmarTvelobis mmarTvelobis mmarTvelobis alternativa<br />

alternativa<br />

alternativa<br />

alternativa<br />

alternativa<br />

samxedroebi ar arian yovelTvis Tanaxma, rom warmoadgendnen<br />

interesTa <strong>da</strong>jgufebas <strong>da</strong> Tavis miznebs aRwevdnen<br />

samoqalaqo politikosebis saSualebiT: floben ra SeiaraRebas<br />

<strong>da</strong> iZulebiTi Zalauflebis uzarmazar potencials<br />

samxedroebi dro <strong>da</strong> dro pir<strong>da</strong>pir erevian politikaSi. calkeul<br />

SemTxvevebSi aseTma moqmedebam SeiZleba moaxdinos samxedro<br />

mmarTvelobis <strong>da</strong>fuZneba. armias aqvs imis saSualeba, rom SeinarCunos<br />

nebismieri arapopularuli reJimi <strong>da</strong> amasTanave <strong>da</strong>amxos<br />

232 233


igi. garemoebani, romelTa drosac samxedroebi modian<br />

mmarTvelobaSi, ganixileba Semdgom nawilSi. jer ki visaubrebT<br />

im formebis Sesaxeb, romelTa saSualebiTac xorcieldeba<br />

samxedro mmarTveloba. samxedroebs gaaCniaT mTeli rigi Taviseburebani,<br />

romelTaganac bunebrivia mTavaria is, romlis saSualebiTac<br />

samxedro diqtaturaSi Zalauflebis ganawileba xdeba<br />

mkacri subordinaciis principebiT <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>iqceva `mbrZaneblobisa<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong>qvemdebarebis~ jaWvad.<br />

samxedro mmarTvelobis erT-erTi saxeobaa _ xunta xunta<br />

xunta<br />

(warmosdgeba espanuri sityvisagan JUNTA, rac niSnavs sabWos<br />

marTvas). aris ra umTavresad laTino-amerikuli gamovlineba,<br />

xunta warmoadgens sakuTriv samxedro koleqtiuri mmarTvelobis<br />

tips, romlis centralur organos warmoadgens yvela<br />

fexosani sazRvao <strong>da</strong> sahaero jarebis warmomadgenelTa sabWo<br />

klasikur xuntaSi. ase magaliTad, 1978-83 wlebis argentinaSi<br />

samoqalaqo politikosebi sruliad CamoSorebuli iqna xelisuflebisagan,<br />

xolo profkavSirebi <strong>da</strong> saerTod Cveulebrivi<br />

<strong>politikuri</strong> moRvaweoba saerTod aikrZala qveyanaSi. Zalze<br />

xSirad jarebis sxva<strong>da</strong>sxva saxeobaTa <strong>da</strong> calkeul pirovneba-<br />

Ta Soris metoqeobis gamo Zalaufleba xuntaSi ga<strong>da</strong>dis xeli<strong>da</strong>n<br />

xelSi. sxva SemTxvevebSi samxedro diqtatura Tavs iyris<br />

erTi kacis irgvliv: amis magaliTebia _ polkovniki popadopulosi<br />

1974-84 wlebis saberZneTSi, 1973 wlis ga<strong>da</strong>trialebis<br />

Semdeg generali pinoCeti CileSi, generali abaca 1993-98 wlebis<br />

nigeriaSi. afrikisaTvis amasTanave <strong>da</strong>maxasiaTebelia iseTi<br />

movlena, rogoric iyo umcrosi oficrebis mier Zalauflebis<br />

xelSi Cagdeba: ase iyo ganaSi 1979 wels, roca aq Zalaufleba<br />

xelSi Caigdo leitenantma jeri roulingsma, <strong>da</strong> liberiaSi<br />

1980 wels, roca samxedro ga<strong>da</strong>trialeba moawyo serJantma samuel<br />

doum.<br />

roca samxedro reJimebi xelisuflebaSi modian, isini<br />

auqmeben samoqalaqo Tavisuflebebs <strong>da</strong> Trgunaven sazogadoebis<br />

<strong>politikuri</strong> aqtivobis yvela wyaroebs: sityvis Tavisuflebas,<br />

demonstraciebs, ikrZaleba opoziciuri <strong>politikuri</strong> partiebi<br />

<strong>da</strong> profkavSirebi, masobrivi informaciis wyaroebSi myardeba<br />

umkacresi cenzura. xSirad saqme mTavrdeba imiTac, rom samxedroebi<br />

aseT situaciebSi amjobineben ` CrdilSi gasvlas~ <strong>da</strong> formalurad<br />

ga<strong>da</strong>scemen Zalauflebas romelime `metnaklebad aqtiur<br />

samoqalaqo xelisuflebas~. ase magaliTad mox<strong>da</strong> mabutus<br />

mmarTvelobis dros zairSi, rodesac is movi<strong>da</strong> xelisuflebaSi<br />

1965 wels samxedro ga<strong>da</strong>trialebis Sedegad, magram Semdeg man<br />

amjobina CamoeSorebina armia <strong>politikuri</strong> cxovrebi<strong>da</strong>n <strong>da</strong> TviTon<br />

emarTa saxelmwifo e.w. `revoluciisTvis saxalxo moZraobis~<br />

saSualebiT, romelic TviT manve <strong>da</strong>aarsa. 1960-70 wlebSi egviptis<br />

saxelmwifo, samxedro mmarTvelobi<strong>da</strong>n ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> avtoritarul<br />

samxedro mmarTvelobaze gaal naserisa <strong>da</strong> anvar sa<strong>da</strong>-<br />

Tis dros, romlebic TviT armiis rigebi<strong>da</strong>n movidnen. am SemTxvevaSi<br />

aRmoCn<strong>da</strong>, rom qveyanaSi samoqalaqo kabinetebis formirebam<br />

<strong>da</strong> partiaTa Camoyalibebam moaxdines reJimis legitimacia,<br />

xolo naserma <strong>da</strong> sa<strong>da</strong>Tma miaRwies armiisgan Se<strong>da</strong>rebiT Tavisuflebas.<br />

magram zogierT samxedro reJims iseTi bedic eweva,<br />

rogoricaa sruli kraxi. roca armia komprometirebulia sruli<br />

samxedro marcxiT. amisaTvis ki saWiroa, rom sazogadoeba-<br />

Si opoziciam miaRwios iseT gasaqans, rom misi SeCereba ar<br />

SeiZlebodes marto represiebiT. amis magaliTs warmoadgens<br />

1978 wels berZeni generlebis reJimis <strong>da</strong>mxoba, roca TurqeTma<br />

xelSi Caigdo kviprosis CrdiloeT nawili <strong>da</strong> meore magali-<br />

Ti 1983 wels argentinis xuntis <strong>da</strong>mxoba, rodesac man waago<br />

folklendis omi, magram filipinebis diqtatoris markosis<br />

<strong>da</strong>mxoba 1986 wels mox<strong>da</strong> gansazRvrul faqtorTa kombinaciiT.<br />

es iyo moZraoba demokratiuli reformebisken, romelsac saTaveSi<br />

edga korason akino. <strong>da</strong> diplomatiuri zewola aSS-s<br />

mxri<strong>da</strong>n, magram akinos gamocdilebam gviCvena is, rom Tu ki<br />

armia gamovi<strong>da</strong> yazarmebi<strong>da</strong>n gareT, raTa miiRos uSualo monawileoba<br />

politikaSi, misi ukan Sebruneba araa advili: man<br />

xelisuflebaSi yofnis 18 Tvis ganmavlobaSi ga<strong>da</strong>itana samxedro<br />

ga<strong>da</strong>trialebis 3 c<strong>da</strong>.<br />

armiaze armiaze armiaze armiaze armiaze kontroli<br />

kontroli<br />

kontroli<br />

kontroli<br />

kontroli<br />

SeiaraRebuli Zalebis didi siZlieris arsebobisas<br />

SeiZleba vifiqroT, rom isini warmoadgenen politikis umniSvnelovanes<br />

Tu ara, umTavres faqtors mainc. sinamdvileSi es<br />

ase ar aris, politikaSi armiis pir<strong>da</strong>piri Carevis SemTxvevebi,<br />

samoqalaqo mTavrobis <strong>da</strong>mxobis mcdelobiT saerTod arc ise<br />

bevria <strong>da</strong> yvela isini ZiriTa<strong>da</strong>d Semofarglulia laTinuri<br />

amerikiT, afrikiT <strong>da</strong> aziis calkeuli nawilebiT. <strong>da</strong>savlur<br />

demokratiebs ki, warsulSi yofil komunistur saxelmwifoebs,<br />

234 235


arsebiTad ar ganucdiaT seriozuli samxedro ga<strong>da</strong>trialebani.<br />

saerTo wesebi<strong>da</strong>n erT-erT gamonakliss warmoadgen<strong>da</strong><br />

1945 wels: safrangeTi 1958 wels <strong>da</strong> 1961 wlebSi (pirveli<br />

ga<strong>da</strong>trialebis Sedegi iyo meoTxe respublikis <strong>da</strong>mxoba, meore<br />

ver moxerx<strong>da</strong>); portugalia 1974 wels, roca armiam Caigdo<br />

xelSi Zalaufleba `naciis saxelmwifos mxri<strong>da</strong>n xelyofis<br />

acilebis mizniT~ <strong>da</strong> espaneTi 1981 wels, roca misma SeiaraRebulma<br />

Zalebma scades saxelmwifo ga<strong>da</strong>trialeba. rac Seexeba<br />

komunistur samyaros, aq Semdegi gamonaklisia: arSemdgari<br />

ga<strong>da</strong>trialeba CineTSi 1971 wels, roca lon biao Zalauflebis<br />

xelSi Cagdebas cdilob<strong>da</strong>; poloneTSi 1981 wels<br />

xelisuflebaSi general iaruzelskis mosvla; <strong>da</strong> agvisto<br />

`putCi~ moskovSi 1991 wels, ramac ramodenime dRiT CamoaSora<br />

gorbaCovi xelisuflebas.<br />

rogor rogor rogor rogor rogor xdeba xdeba xdeba xdeba xdeba armiaze armiaze armiaze armiaze armiaze samoqalaqo samoqalaqo samoqalaqo samoqalaqo samoqalaqo kontrolis kontrolis kontrolis kontrolis kontrolis <strong>da</strong>weseba? <strong>da</strong>weseba? <strong>da</strong>weseba? <strong>da</strong>weseba? <strong>da</strong>weseba?<br />

saerTo jamSi gamoyofen kontrolis ori tipis<br />

meqanizmebsa <strong>da</strong> meTodebs, romlebic iZleva aseTi kontrolis<br />

ganxorcielebis saSualebas. 1957 wels samuel hanTingtoni<br />

amasTan <strong>da</strong>kavSirebiT ambob<strong>da</strong> `obieqturi~ <strong>da</strong> `subieqturi~<br />

meTodebis Sesaxeb, xolo erik nordlingeri 1977 wels iyeneb<strong>da</strong><br />

terminebs _ `liberaluri meTodi~ <strong>da</strong> `SeRwevis meTodi~.<br />

liberaluri anu obieqturi modeli, armiasa <strong>da</strong> samoqalaqo<br />

xelisuflebis <strong>da</strong>mokidebulebaTa Soris yvelaze mkafiod gamoikveTa<br />

<strong>da</strong>savleTis iaraRad moazrebaSi. militarizaciis<br />

Sesaxeb laparakoben im SemTxvevaSic, roca armia scildeba<br />

misTvis gansazRvruli amocanebis farglebs <strong>da</strong> axdens saxelmwifo<br />

mmarTvelobis uzurpirebas (uzurpacia _ Zalauflebis<br />

ukanonod xelSi Cagdeba, sxvisi Zalauflebis miTviseba).<br />

rodesac armia gamoiyeneba Tav<strong>da</strong>sxmiTi an eqspansiuri<br />

miznebisaTvis, misi roli ufro mniSvnelovani xdeba. imisaTvis,<br />

rom ganaxorcielo omi sxva saxelmwifoebis winaaRmdeg,<br />

saWiroa, SeiaraRebul Zalebs SeeZloT <strong>da</strong> surdeT, gaxdnen<br />

iaraRi, <strong>da</strong> rom sazogadoebaSi iyos am mizanTa sakmaod mtkice<br />

mxar<strong>da</strong>Wera. eqspansiuri saxelmwifoebisaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebelia<br />

samxedro xarjebis maRali done, generalitetis CarTva<br />

<strong>politikuri</strong> ga<strong>da</strong>wyvetilebebis miRebis procesSi (militarizmi<br />

_ SeiaraRebisa <strong>da</strong> omisaTvis mzadebis reaqciuli poli-<br />

tika) im ideaTa <strong>da</strong> faseulobaTa gavrcelebis saqmeSi, rac<br />

asocirebulia samxedro saqmesTan, mTel sazogadoebasTan. militaristuli<br />

reJimis klasikur magaliTs warmoadgens hitleris<br />

`mesame reixi~ germaniaSi, dRevandeli rusuli armia,<br />

romelic gaeros wevr mezobel, suverenul qveyanas Tavs <strong>da</strong>esxa<br />

2008 wels <strong>da</strong> misi nawilis okupacia moaxdina.<br />

Sinagani Sinagani Sinagani Sinagani Sinagani wesrigis wesrigis wesrigis wesrigis wesrigis garantia garantia garantia garantia garantia<br />

SeiaraRebuli Zalebis Zalauflebis udides potencials<br />

mniSvneloba aqvs saxelmwifos ara marto sagareo saqmianobisaTvis,<br />

aramed maT udidesi rolis Sesruleba SeuZliaT saxelmwifos<br />

saSinao politikaSi, Tumca armiebis Zala mimarTulia sxva saxelmwifoebis<br />

winaaRmdeg. amocanebi, romlebsac wyveten SeiaraRebuli<br />

Zalebi, bunebrivia, gansxvavdebian sistemi<strong>da</strong>n sistemamde <strong>da</strong> saxelmwifo<br />

mniSvnelobiT. arasamxedro xasiaTis erT-erTi tipiuri amocana,<br />

romlis Sesrulebac SeiZleba <strong>da</strong>ekisros, armias, esaa monawileob<br />

bunebriv katastrofebSi, magram aseTi rame xdeba gansakuTrebul<br />

SemTxvevebSi <strong>da</strong> mas <strong>politikuri</strong> mniSvneloba ara aqvs. amis Tqma ar<br />

SeiZleba im SemTxvevaSi, roca jari gamoiyeneba samoqalaqo areulobebis<br />

<strong>da</strong> uwesrigobis CasaxSobad an romelime seriozuli sazogadoebrivi<br />

winaaRmdegobis ga<strong>da</strong>sawyvetad.<br />

aSS-Si magaliTad, armia uzrunvelyof<strong>da</strong> 1950-1960 wleb-<br />

Si rasobrivi desegregaciis Sesaxeb xelisuflebis mier miRebuli<br />

ga<strong>da</strong>wyvetilebebis ganxorcielebas. did britaneTSi armia<br />

gamoiyenebo<strong>da</strong> gansakuTrebuli situaciebis ga<strong>da</strong>sawyvetad <strong>da</strong><br />

1970-1980-ian wlebSi saswrafo samedicino <strong>da</strong>xmarebis aRmosaCenad,<br />

roca qveyana moicva sawarmoo-samrewvelo konfliqtebma.<br />

xSirad aseTi qmedeba iwvevs kritikas, <strong>da</strong> ara imitom, rom<br />

armiebs aq eniWebaT funqciebi, romlebic ganekuTvneba policias,<br />

aramed imitomac, rom kiTxvis niSnis qveS dgebo<strong>da</strong> armiis<br />

tradiciuli neitralitetis principi.<br />

samxedro ga<strong>da</strong>trialebani xdeba gansazRvrul viTarebaSi.<br />

am SemTxvevaSi mniSvnelovan faqtorebs warmoadgenen:<br />

_ qveynis ekonomikuri CamorCeniloba;<br />

_ sazogadoebis TvalSi samoqalaqo mTavrobebis mier<br />

Tavisi legitimurobis <strong>da</strong>kargva;<br />

_ konfliqturoba samxedroebsa <strong>da</strong> saxelmwifos<br />

mTavrobas Soris <strong>da</strong>mokidebulebaSi;<br />

236 237


_ Sesabamisi saerTaSoriso viTareba, romelic xels<br />

uwyobs ga<strong>da</strong>triaklebas.<br />

Zalze TvalnaTliv Cans samxedro ga<strong>da</strong>trialebis kav-<br />

Siri ekonomikur CamorCenilobasTan. nigeriaSi samoqalaqo<br />

mTavrobis Camogdeba 1983 wels mox<strong>da</strong> xangrZlivi ekonomikuri<br />

krizisis Semdeg, rac gamowveuli iyo navTobze fasebis <strong>da</strong>cemiT.<br />

iqmneba ganxeTqilebis saSiSroeba armiaSi. amitom araa<br />

gasakviri, rom yvelaze didxans samxedro reJimebi inarCuneben<br />

Tavis reJims msoflios im nawilSi, romlebic adre warmoadgendnen<br />

koloniebs _ laTinur amerikaSi, axlo aRmosavleTSi,<br />

afrikasa <strong>da</strong> samxreT-aRmosavleT aziaSi.<br />

samxedroebi saerTod yovelTvis cdiloben moawyon<br />

imis demonstrireba, rom aseT SemTxvevebSi maT amoZravebT<br />

keTilSobiluri zraxvebi <strong>da</strong> miznebi: imis aucilebloba, rom<br />

mospon korufcia, <strong>da</strong>sZlion ganxeTqileba sazogadoebaSi, ga<strong>da</strong>arCinon<br />

eri. magram arasodes ar SeiZleba imis Tqma, rom<br />

yvelafer amaSi ar aris maTi sakuTari interesebi. samxedro<br />

ga<strong>da</strong>trialebani Zalze xSirad ubralod isaxaven c<strong>da</strong>s, rom<br />

SeinarCunon armiis privilegiebi, <strong>da</strong>moukidebloba an prestiJi,<br />

Tu saqmeSi araa seriozulo <strong>politikuri</strong> ambiciebi.<br />

Szogjer armiis ga<strong>da</strong>wyvetileba _ Caigdos Zalaufleba<br />

xelSi, SeiZleba iqnes nakarnaxevi mosazrebiT, romlebic<br />

<strong>da</strong>kavSirebulia saerTaSoriso viTarebasTan. Zalian cotaa<br />

iseTi magaliTebi, romlebic gviCveneben, rom samxedro ga<strong>da</strong>trialeba,<br />

romel qveyanaSic ar un<strong>da</strong> moxdes is, srulebiTac ar<br />

exebo<strong>da</strong> mezobeli qveynis interesebs, regionalur an saerTa-<br />

Soriso organizaciebs an saerTaSoriso sazogadoebebs. zogierT<br />

SemTxvevaSi samxedroebi imitom awyoben Zalovan gamosvlas,<br />

rom maTze axdenen zewolas gare<strong>da</strong>n. swored aseTi SemTxveva<br />

mox<strong>da</strong> CileSi: aSS-s centraluri sa<strong>da</strong>zvervo sammarTvelo<br />

aliendeSi xe<strong>da</strong>v<strong>da</strong> kubis reJimis momxre komunists, romlis<br />

reformebi emuqrebo<strong>da</strong> amerikis mravalferovnul korporaciebs<br />

arsebuls Cilesa <strong>da</strong> mTels laTinur<br />

amerikaSi.pinoCetma ki miiRo aSS-s centraluri sa<strong>da</strong>zvervo<br />

sammarTvelosagan yovelgveri konsultaciebi: aSS mas aZlev<strong>da</strong><br />

garantias <strong>da</strong> pir<strong>da</strong>pir diplomatiur mxar<strong>da</strong>Weras ga<strong>da</strong>trialebis<br />

warmatebis SemTxvevaSi.<br />

policia policia policia policia policia <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> politika<br />

politika<br />

politika<br />

politika<br />

politika<br />

policia, iseve, rogorc armia, aris <strong>da</strong>Trgunvis saxelmwifo<br />

aparatis nawili, magram gansxvaveba maT Soris TvalnaTelia:<br />

SeiaraRebuli Zalebis roli mdgomareos imaSi, rom<br />

is aris mowodebuli uzrunvelyos qveynis Tav<strong>da</strong>cva, policiis<br />

roli mdgomareobs imaSi, rom man un<strong>da</strong> <strong>da</strong>icvas qveynis Sinauri<br />

wesrigi. dRevandeli Tavisi saxiT policiuri Zalebi<br />

emsgavsebian me-19 saukunis policias, rodesac industrializaciis<br />

procesma ukiduresobamde gaamwvava <strong>da</strong>savleTis sazogadoebis<br />

socialuri <strong>da</strong> <strong>politikuri</strong> winaaRmdegobani. liberaluri<br />

TvalsazrisiT policiaSi xe<strong>da</strong>ven umTavresad neitralur<br />

instituts, romlis amocanac mdgomareobs imaSi, rom<br />

man <strong>da</strong>icvas sazogadoebrivi wesrigi <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianTa uflebebi<br />

<strong>da</strong> Tavisuflebebi. am kuTxiT problema mdgomareobs SemdegSi:<br />

policia eyrdnoba farTo sazogadoebriv konsesuss <strong>da</strong> flobs<br />

maRali xarisxis legitimurobas, ramdena<strong>da</strong>c moqalaqeebi <strong>da</strong>rwmunebulni<br />

arian imaSi, rom policia xels uwyobs sazogadoebrivi<br />

wesrigis stabilurobas <strong>da</strong> uzrunvelyofs xalxis pirad<br />

usafrTxoebas, icavs ra maT erTimeorisagan, amasTanave is<br />

<strong>da</strong>kavebuli wesrigis <strong>da</strong>cviT <strong>da</strong> sxva <strong>politikuri</strong> funqciebi<br />

mas arc hqon<strong>da</strong> <strong>da</strong> arc eqneba.<br />

konservatiuli TvalsazrisiT policiis roli mdgomareobs<br />

imaSi, rom mxari <strong>da</strong>uWiros saxelmwifo Zalauflebas,<br />

uzrunvelyos misi kanonieri Sesruleba qveynis mTel teritoriaze.<br />

es midgoma, romelsac aqvs pesimisturi Sexeduleba<br />

a<strong>da</strong>mianis bunebaze, xazs usvams imas, rom policias aqvs mniSvneloba<br />

rogorc sazogadoebis Zalovani institutisa, romelsac<br />

ZaluZs Tu ki <strong>da</strong>sWirdeba, yvelaze ufro mkacrad imoqmedos<br />

sazogadoebrivi mRelvarebisa <strong>da</strong> samoqalaqo uwesrigobis<br />

situaciebSi. am SemTxvevaSi policia ganixileba, rogorc<br />

<strong>politikuri</strong> kontrolis meqanizmi.<br />

radikaluri Tvalsazrisi metad kritikulia policia-xelisuflebis<br />

mimarT. am mimarTebiT policia warmoadgens<br />

<strong>da</strong>Trgunvis instruments, rac ufro saxelmwifos xelSia,<br />

vidre sazogadoebisa <strong>da</strong> emsaxureba pirvel rigSi elitas,<br />

vidre masebs. marqsistuli versiiT policiis amocana mdgomareobs<br />

imaSi, rom is un<strong>da</strong> idges sakuTrebis <strong>da</strong> saerTod<br />

kapitalis interesebis sa<strong>da</strong>rajoze.<br />

mkvlevarebi miiCneven, rom policielebis roli <strong>da</strong>mok-<br />

238 239


idebulia im politikur sistemaze, romlis nawilsac isini<br />

warmoadgenen <strong>da</strong> imas, Tu romeli amocanebisaTvis iyeneben maT<br />

saxelmwifo an moqmedi mTavroba. am TvalsazrisiT ganasxvaveben<br />

samoqalaqo policias _ ese igi <strong>da</strong>yofas, rac gamoxatavs<br />

saxelmwifoTa <strong>da</strong>yofas liberalur saxelmwifoebad <strong>da</strong> egreT<br />

wodebul politikur saxelmwifoebad.<br />

samoqalaqo samoqalaqo samoqalaqo samoqalaqo samoqalaqo policia policia policia policia policia<br />

rodesac vlaparakobT samoqalaqo policiaze, maSin<br />

saubari midis iseT Zalebze, romelTa moqmedebis sferoc Semoifargleba<br />

mxolod samarTlis kanoniT, es swored is policiaa,<br />

rogorsac xSirad warmoadgens sazogadoeba _ `policia arsebobs<br />

mxolod imisTvis, rom ebrZolos <strong>da</strong>naSauls~. magram<br />

un<strong>da</strong> vicodeT erTi ram, rom wesrigis <strong>da</strong>cva, vTqvaT, indoeTis<br />

sofelSi sul sxvaa, xolo wesrigis <strong>da</strong>cva Tanamedrone niuiorkSi,<br />

parizsa <strong>da</strong> sankt-peterburgSi sul sxva. cnobilia, rom<br />

patara <strong>da</strong> erTgvarovani gaerTianebani sakmaod kargad umklavdebian<br />

sakuTari ZalebiT wesrigis <strong>da</strong>cvis saqmes. sul sxva<br />

suraTi gvaqvs ufro met masStabur <strong>da</strong> fragmentalur (socialuri<br />

<strong>da</strong> kulturuli TvalsazrisiT) sazogadoebaSi, sa<strong>da</strong>c<br />

a<strong>da</strong>mianebs Soris <strong>da</strong>mokidebuleba TiTqmis sruliad depersonalizebulia.<br />

am SemTxvevaSi sxva<strong>da</strong>sxva qveynis policia,<br />

romelic ganicdis ganicdis industrializaciis erTi <strong>da</strong> igive modelebis<br />

Seqmnas, Seejaxeba arsebiTad erTi <strong>da</strong> igive amocanebs:<br />

satransporto samarTal<strong>da</strong>rRvevebs, manqanebis gatacebas, quCis<br />

<strong>da</strong>naSauls, organizebul <strong>da</strong>naSauls <strong>da</strong> am dros sapolicio<br />

Zalebis organizeba <strong>da</strong> taqtika iRebs msgavs xasiaTs.<br />

SeiZleba vilaparakoT samoqalaqo policiis sxva<strong>da</strong>sxva<br />

modelebis Sesaxeb. arsebobs policiis konkretuli sazogadoeba.<br />

am SemTxvevaSi igulisxmeba, rom policia mu<strong>da</strong>m<br />

un<strong>da</strong> iyos a<strong>da</strong>mianTa kompaqturi cxovrebis ama Tu im adgileb-<br />

Si, xolo moqalaqeebis mxri<strong>da</strong>n igulisxmeba maTi TanamSromloba<br />

<strong>da</strong>naSaulebaTa gamoZiebasa <strong>da</strong> gaxsnaSi, amas gar<strong>da</strong> arsebobs<br />

kidev <strong>da</strong>naSaulobaTa profilaqtikis saerTo amocana,<br />

sazogadoebaSi iseTi faseulobebis <strong>da</strong> urTierT<strong>da</strong>mokidebulebebis<br />

<strong>da</strong>mkvidreba, romlebic mimarTulia swored am amocanebis<br />

Sesasruleblaad. aseTi koncefcia <strong>da</strong>maxasiaTebelia didi<br />

britaneTisaTvis <strong>da</strong> kidev ufro metad iaponiisaTvis. iaponel<br />

policiels moeTxoveba, rom is icnobdes Tavis samoqmedo<br />

ubans, icnobdes yvela ojaxs <strong>da</strong> sawarmos, romlebic ganlagebulia<br />

mis teritoriaze. swored amas emsaxurebian is specialuri<br />

saguSagoebi (kubani) an mudmivi sapolicio ubnebi<br />

(Cuzaiso). aseTi meTodis warmateba mdgomareobs imaSi, rom es<br />

warmateba pir<strong>da</strong>pir <strong>da</strong>mokidebulia imaze, Tu rogor eqcevian<br />

moqalaqeebi policiels, rogorc gaerTianebis sapatio wevrs<br />

<strong>da</strong> mzad arian, rom yovelTvis iyvnen meTvalyureobis qveS.<br />

did britaneTSi ekonomiurobis TvalsazrisiT es sistema<br />

ramdenadme Seamcires 1860-70 wlebSi, magram aseve gaafarToves<br />

1980-iani wlebis qalaqebSi agorebuli uwesrigobebis gamo.<br />

meore mxriv, arsebobs policiis modeli, romelic moqmedebs<br />

`saxanZro brigadis~ principiT, aq mTavaria misi unari,<br />

Tu rogori siswrafiT moaxdens igi reagirebas samarTal<strong>da</strong>r-<br />

Rvevebze raTa swored siCqaris wyalobiTa <strong>da</strong> reaqciebiT<br />

ga<strong>da</strong>wyvitos ara marto operatiuli, aramed profilaqtikuri<br />

amocanebi. rogorc wesi, am modelSi miRebulia ufro mkacri,<br />

TiTqmis samxedro meTodebi, aq agreTve umetesad eyrdnobian<br />

iaraRis uaxles teqnologiebs <strong>da</strong> saxeobas. aseTi modeli<br />

<strong>da</strong>maxasiaTebelia yvelaze metad avtoritaruli <strong>da</strong> totalitaruli<br />

saxelmwifoebisaTvis, magram ar aris ucxo liberaluri<br />

saxelmwifoebisaTvisac. ase magaliTad, niu-iorkis policia<br />

potenciuri <strong>da</strong>mnaSeveebis <strong>da</strong>saSineblaad SeiaraRebulia<br />

didkalibriani <strong>da</strong> naxevra<strong>da</strong>vtomaturi revolverebiTa <strong>da</strong> xelketebiT,<br />

xolo kairos policia SeiaraRebulia avtomatebiT<br />

an avtomaturi SaSxanebiT.<br />

<strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> policia policia policia policia policia<br />

policia SeiZleba iyos `<strong>politikuri</strong>~ ori mimarTulebiT.<br />

pirvel rigSi, mis saqmes SeiZleba axldes raRac<br />

mudmivi tendencia, romelic keTilganwyobilia erTi jgufisadmi<br />

<strong>da</strong> moqmedebs sxvaTa winaaRmdeg. meore rigSi, is SeiZleba<br />

gascdes Tavisi saqmianobis farglebs <strong>da</strong> ecados, rom zemoqmedeba<br />

moaxdinos uSualod politikur procesebze. pirveli<br />

problema wamoswies radikaluri <strong>da</strong> socialisturi mimarTulebis<br />

kritikosebma maTTvis Cveuli absoluturi urwmunobiT<br />

imaSi, rom SeeZloT ki politikur Zalebs yofiliyvnen raRacaSi<br />

neitralurni, Zlierni <strong>da</strong> emoqme<strong>da</strong>T samarTlianad <strong>da</strong><br />

240 241


<strong>da</strong>interesebis gareSe (romel saxelmwifo organosac ar un<strong>da</strong><br />

emsaxuron). am TvalsazrisiT saqme ase warmovidginoT: policiis<br />

Zalebis specialuri momzadeba <strong>da</strong> disciplina ukve TviTon<br />

TavisTavad qmnian maTSi iseT kulturas, romelic arsebiTad<br />

aris avtoritaruli <strong>da</strong> politikurad konservatiuli, amitom<br />

iseT jgufebTan, rogoricaa muSebi, gaficulebi, qalebi <strong>da</strong><br />

eTnikuri umciresobani, <strong>politikuri</strong> Zalebi moiqcevian ufro<br />

mkacrad, vidre sxvebTan.<br />

policiis politizaciis done ucvlelad izrdeba imis<strong>da</strong><br />

mixedviT, Tu ramdenad ufro rTuli <strong>da</strong> fragmentirebuli<br />

xdeba sazogadoeba. zogierTi Teoretikosi kidec amtkicebs,<br />

rom saerTod ar SeiZleba zRvaris gavleba policiis saqmianobis<br />

samoqalaqo <strong>da</strong> politikur sferoebs Soris. Zalze<br />

xSirad policiis neitralobis saerTod ar swamT TviT sazogadoebasac,<br />

gansakuTrebiT maSin, roca policiels ga<strong>da</strong>isvrian<br />

gaficvebis, demonstraciebis <strong>da</strong> samoqalaqo uwesrigobebis<br />

winaaRmdeg, rac gamomdinareobs aRmoufxvreli sazogadoebrivi<br />

<strong>da</strong>pirispirebebi<strong>da</strong>n <strong>da</strong> winaaRmdegobebi<strong>da</strong>n. ase xdeba<br />

xSirad im regionebSi, sa<strong>da</strong>c arsebobs mwvave eTnikuri an<br />

nacionaluri problemebi. ase magaliTad, espaneTis CrdiloeTSi,<br />

baskebis qveyanaSi, an CrdiloeT irlandiaSi, sa<strong>da</strong>c mosaxleobis<br />

mniSvnelovani nawili ar aRiqvams policiels rogorc<br />

`kanonier Zalas~.<br />

xSirad saxelmwifoebisaTvis `politikurad Zalze sa-<br />

CoTiro~ operaciebis Sesasruleblad qmnian specialur naxevrad<br />

gasamxedroebuli xasiaTis policiur razmebs. amis<br />

klasikur magaliTs warmoadgens safrangeTis respublikuri<br />

uSiSroebis samsaxuri, romelic organizebulia samxedro yai<strong>da</strong>ze<br />

iqamdec ki, rom misi TanamSromlebi cxovroben specialur<br />

garnizonebSi. did britaneTSi amave miznebisaTvisaa Seqmnili<br />

patrulirebis specialuri jgufi.<br />

<strong>da</strong> bolos SeiZleba iTqvas, rom yovel saxelmwifoSi<br />

aris Seqmnili Tavisi specialuri saidumlo samsaxurebi <strong>da</strong>zvervisa<br />

<strong>da</strong> uSiSroebis <strong>da</strong>rgSi. maTi funqciebi erTmniSvnelovnad<br />

atareben politikur xasiaTs, romelic agreTve<br />

Seicavs iseTi xalxisa <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianTa jgufebze meTvalyureobas,<br />

romelTa saqmianobam SeiZleba ziani miayenos saxelmwifos<br />

<strong>da</strong> zogjer destabilizacia gamoiwvios. aseT samsaxurebs<br />

warmoadgens Sinagani uSiSroebis samsaxurebi, rogoric arian:<br />

did britaneTSi <strong>da</strong>zvervis centraluri sammarTvelo, <strong>da</strong>z-<br />

vervis federaluri biuro aSS-Si <strong>da</strong> sabWoTa kavSiris saxelmwifo<br />

uSiSroebis komiteti. uSiSroebisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>zvervis samsaxuri<br />

_ saagento, romelsac evalebo<strong>da</strong> usafrTxoebis <strong>da</strong>cva <strong>da</strong><br />

kontrrevoluciuri saqmianobis ganxorcieleba did britaneTSi<br />

Seiqmna 1909 wels sis britaneTSi germaneli jaSuSebis<br />

winaaRmdegsabrZolvelad <strong>da</strong> igi iTvleba erT-erT uZlieres<br />

sa<strong>da</strong>zvervo samsaxurad msoflioSi.<br />

saqarTveloSi esenia kudi (konstituciuri usafrTxoebis<br />

deparpamenti) <strong>da</strong> sodi (specialuri operatiuli departamenti).<br />

policiuri policiuri policiuri policiuri policiuri saxelmwifoebi<br />

saxelmwifoebi<br />

saxelmwifoebi<br />

saxelmwifoebi<br />

saxelmwifoebi<br />

termini `policiuri saxelmwifoebi~ ganekuTvneba ise-<br />

Ti <strong>politikuri</strong> reJimis gamomxatvel cnebebs <strong>da</strong> saxelmwifoebs,<br />

romlebSic gaTelilia yvela <strong>da</strong> yovelgvari samoqalaqo<br />

Tavisuflebebi, policiaze ar moqmedebs araviTari kanoni, is<br />

ar aris pasuxismgebeli saerTod arc sasamarTlo xelisuflebis<br />

<strong>da</strong> arc sazogadoebis winaSe <strong>da</strong> moqmedebs yvelaze<br />

uxeSi <strong>da</strong> gaurkveveli saSualebiT. policiuri saxelmwifoebi<br />

warmoadgenen totalitarizmis pir<strong>da</strong>pir gansaxierebas: aq policia,<br />

romelsac micemuli aqvs ganusazRvreli Zalaufleba,<br />

yovelTvis qmnis mudmivi SiSis atmosferos, raTa mmarTvelma<br />

elitam Tavis kontrol qveS mtkiced iqonios sazogadoebis<br />

cxovrebis yvela mxare. magram yvelafer amasTan erTad, policiels<br />

aseT policiur saxelmwifoSi ara aqvs miniWebuli<br />

iseTi adgili, rogoric ukavia armias samxedro diqtaturis<br />

pirobebSi _ is ubralod aris <strong>politikuri</strong> elitis samsaxur-<br />

Si.<br />

swored aseTi mdgomareoba iyo germaniaSi, sa<strong>da</strong>c Seqmnili<br />

iyo <strong>da</strong>Sinebisa <strong>da</strong> ze<strong>da</strong>mxedvelobis aparati. gestapos<br />

`yavisferi perangebi~-s razmebi mzad iyvnen mTavrobis pirveli<br />

sityvisTanave gasworebodnen nebismier mowinaaRmdeges.<br />

gestapo asruleb<strong>da</strong> saidumlo policiis amocanebs, CD-is <strong>da</strong>nayofebi<br />

iTavsebdnen <strong>da</strong>zvervisa <strong>da</strong> uSiSroebis sakiTxebs, xolo<br />

CC-I warmoadgen<strong>da</strong> namdvil saxelmwifos saxelmwifoSi.<br />

analogiuri adgili hqon<strong>da</strong> movlenebs sabWoTa kavSirSi:<br />

leninma 1917 wels Seqmna _ sagangebi komisia burJuaziisa <strong>da</strong><br />

<strong>politikuri</strong> metoqeebis winaaRmdeg sabrZolvelad. Semdeg misi<br />

242 243


adgili <strong>da</strong>ikava _ ssr kavSiris saxalxo komisiaTa sabWosTan<br />

arsebulma saxelmwifo politikurma sammarTvelom. Semdeg<br />

Seiqmna Sinagan saqmeTa saxalxo komisariati, romelic iyo<br />

stalinis Zalauflebis piradi instrumenti <strong>da</strong> bolos, 1953<br />

wels Seiqmna _ saxelmwifo uSiSroebis komiteti (suki), romelic<br />

sxva funqciebTan erTad axorcieleb<strong>da</strong> kontrols sasazRvro<br />

samsaxurisa <strong>da</strong> SromiTi banakebis sistemaze. komunistur saxelmwifoebSi<br />

saidumlo policiis magaliTebs warmoadgendnen<br />

gdr-Si `Stasi~ <strong>da</strong> `sekiuritate~ rumineTSi.<br />

saxelmwifo uSiSroebis aseT sistemebTan erTad Sei-<br />

Zleba arsebobdes `Cveulebrivi~ policiuri Zalebi. ase magaliTad,<br />

nacistur germaniaSi faSisturi germaniis arsebobis<br />

mTel periodSi saqmianob<strong>da</strong> Cveulebriv teritorialuri organizebuli<br />

policia, romelic Tvalyurs adevneb<strong>da</strong> wesrigs<br />

am sityvis sruli tradiciuli mniSvnelobiT. sabWoTa kav-<br />

SirSi arsebob<strong>da</strong> milicia, romelic eqvemdebarebo<strong>da</strong> Sinagan<br />

saqmeTa saministros <strong>da</strong> pasuxismgebeli iyo sisxlis samarTlis<br />

<strong>da</strong>naSaulobaTa gamovlenaze, <strong>da</strong>mnaSaveTa <strong>da</strong>kavebaze, sapasporto<br />

reJimis ze<strong>da</strong>mxedvelobasa <strong>da</strong> saerTo wesrigis <strong>da</strong>cvaze.<br />

magram un<strong>da</strong> iTqvas, rom TviT e.w. `liberalur saxelmwifoebsac~<br />

ki hyavT Tavisi saidumlo policia. ase magaliTad,<br />

aSS-s <strong>da</strong>zvervis centralur sammarTvelos araerTxel miuRia<br />

monawileoba qveynis farglebs gareT saidumlo operaciebis<br />

CatarebaSi, TviT CileSi pinoCetis ga<strong>da</strong>trialebis mxar<strong>da</strong>Weris<br />

CaTvliT, kubis lideris fidel kastros mokvlis mcdelobaSic<br />

<strong>da</strong> salvadorSi kanonieri gziT arCeuli mTavrobis<br />

mowinaaRmdegeTaTvis SeiaraRebis miwodebaSi. arsebobs mosazreba,<br />

rom <strong>da</strong>zvervis centraluri sammarTvelo araerTxel<br />

atareb<strong>da</strong> saidumlo operaciebs sakuTari qveynis SigniTac <strong>da</strong><br />

iTamaSa Taviseburi roli 1963 wels prezident kenedis mkvlelobaSi,<br />

Tumca es jer kidev <strong>da</strong>umtkicebelia. `<strong>politikuri</strong><br />

teroris ~meTodebi gamoyenebul iqna CrdiloeT irlandiaSic<br />

1960-iani wlebis bolos, sa<strong>da</strong>c didi britaneTis policiis<br />

specialuri Zalebi ara marto akontrolebdnen samoqalaqo<br />

demonstraciebs <strong>da</strong> winaaRmdegobas uwevdnen irlandiis respublikur<br />

armias, aramed yvelafers akeTebdnen imisaTvis, rom<br />

<strong>da</strong>eSinebinaT qalaq olsteris kaTolikuri ubnebis mosaxleoba.<br />

1969 wels ki es razmebi <strong>da</strong>Slil iqna, magram ara uadres<br />

imisa, sanam policiuri funqciebi ga<strong>da</strong>cemuli iqnebo<strong>da</strong> britaneTis<br />

armiisaTvis.<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

<strong>da</strong>skvnebi<br />

_ armia warmoadgens gansakuTrebuli saxis politikur<br />

instituts. sazogadoebis sxva institutebisagan gansxvavebiT<br />

SeiaraRebuli Zalebi gansxvavdebian imiT, rom isini floben<br />

srul monopolias SeiaraRebaze, aqvT SezRuduli xasiaTis<br />

udidesi Zalaufleba, umaRles doneze disciplinirebuli <strong>da</strong><br />

struqturirebuli <strong>da</strong>qvemdebarebis safexurebis mixedviT, gaaCniaT<br />

umaRlesi kultura <strong>da</strong> faseulobaTa orientacia, warmoadgenen<br />

saerTo erovnuli interesebis matareblebs, rac maT<br />

ayenebs `politikaze maRla~.<br />

_ SeiaraRebuli Zalebis mTavari amocanaa _ warmoadgendes<br />

omis iaraRs sxva saxelmwifoebis winaaRmdeg brZola-<br />

Si. amasTanave armia warmoadgens interesTa uZlieres <strong>da</strong>jgufebas,<br />

romelic gavlenas axdens politikaze, gansakuTrebiT<br />

ki sagareo <strong>da</strong> Tav<strong>da</strong>cviT politikaze. gar<strong>da</strong> amisa mas<br />

gamoiyeneben, rogorc <strong>da</strong>matebiT saSualebas Sinagani wesrigisa<br />

<strong>da</strong> stabilurobis SesanarCuneblad, gansakuTrebiT ki im situaciebSi,<br />

roca samoqalaqo samsaxurebi ver Zleven am amocanas.<br />

bolos ki armia warmoadgens Zalas, romelsac ZaluZs (Seu-<br />

Zlia) ga<strong>da</strong>ayenos samoqalaqo xelisufleba <strong>da</strong> <strong>da</strong>amyaros Tavisi<br />

_ samxedro diqtatura.<br />

_ Seiqmna armiaze kontrolis ganxorcielebis ori<br />

forma. liberaluri, anu `obieqturi~ kontrolis modeli<br />

gulisxmobs, rom armia un<strong>da</strong> uyos politikis gareSe samoqalaqo<br />

organoebis meqanizmebis saSualebiT <strong>da</strong> am dros armia<br />

un<strong>da</strong> emorCilebodes samoqalaqo xelisuflebas <strong>da</strong> un<strong>da</strong> arsebobdes<br />

mis winaSe angariSvaldebuli. armia eqvemdebareba samoqalaqo<br />

xelmZRvanelobas imiT, rom is ideologiurad eqvemdebareba<br />

mmarTveli partiis faseulobebsa <strong>da</strong> miznebs.<br />

_ samxedro ga<strong>da</strong>trialebebi xdeba gansazRvrul SemTxvevebSi.<br />

aq mTavari faqtoria: qveynis ekonomikuri CamorCeniloba<br />

(moqmedi mTavroba naklebad uWers mxars ekonomikas);<br />

xelisuflebis institutebisa <strong>da</strong> mmarTveli elitis mier sazogadoebis<br />

TvalSi legitimurobis <strong>da</strong>kargva; interesTa konfliqti<br />

samxedroebsa <strong>da</strong> samoqalaqo xelisuflebas Soris <strong>da</strong><br />

bolos saerTaSoriso viTareba, romelic ubiZgebs samxedroebs<br />

saxelmwifo ga<strong>da</strong>trialebisaken, an rogorc minimum uadvilebs<br />

maT Zalauflebis xelSi Cagdebas.<br />

_ policiis mTavari amocanaa _ ganaxorcielos samar-<br />

244 245


TalaRsruleba <strong>da</strong> xeli Seuwyos samoqalaqo wesrigs. amasTanave<br />

mas SeuZlia hqondes <strong>politikuri</strong> xasiaTi, im SemTxvevaSi Tu<br />

TviT policiaSi moqmedebs esa Tu is tendenciebi, roca mas<br />

iyeneben samoqalaqo uwerigobis CasaxSobad an politikur<br />

uTanxmoebaTa mosawesrigeblad, an roca is warmoadgens policiuri<br />

saxelmwifos iaraRs, ga<strong>da</strong>iqceva ra am SemTxvevaSi<br />

<strong>politikuri</strong> elitis samsaxurSi TiTqos<strong>da</strong> kerZo armiad.<br />

_ policiaze moqmedi kontroli moiTxovs balansis<br />

arsebobas mis politikur angariSvaldebulebasa <strong>da</strong> misi politizaciis<br />

princips Soris, rac Tavis mxriv <strong>da</strong>mokidebulia<br />

imaze, Tu romel principzea igi formirebuli _ centralizebul<br />

Tu decentralizebul safuZvelze. decentralizebuli<br />

sapolicio Zalebi <strong>da</strong>moukidebelni arian centraluri xelisuflebisagan<br />

<strong>da</strong> yuradRebiT un<strong>da</strong> reagirebdnen adgilobriv<br />

saWiroebebze. centralizacia ki ufro adekvaturad pasuxobs<br />

saerTo erovnuli mmarTvelobis amocanebs <strong>da</strong> efeqturobis<br />

moTxovnebs.<br />

Tavi Tavi Tavi XVI<br />

XVI<br />

saqarTvelos saqarTvelos <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> sistema<br />

sistema<br />

saqarTvelo aris <strong>da</strong>moukidebeli, erTiani <strong>da</strong> ganuyofeli<br />

saxelmwifo, rac <strong>da</strong><strong>da</strong>sturebulia 1991 wlis 31 marts qveynis<br />

mTel teritoriaze, maT Soris afxazeTis assr-Si <strong>da</strong> yofil<br />

samxreT oseTis avtonomiur olqSi Catarebuli referendumiT<br />

<strong>da</strong> 1991 wlis 9 aprils saqarTvelos saxelmwifoebrivi<br />

<strong>da</strong>moukideblobis aRdgenis aqtiT.<br />

saqarTvelos saxelmwifos <strong>politikuri</strong> wyobilebis forma<br />

aris demokratiuli respublika. saqarTvelos saxelmwifos<br />

saxelwodebaa „saqarTvelo”.<br />

qalaqis mosaxleoba 58%, soflis – 42%.<br />

administraciul-teritoriuli <strong>da</strong>yofa: saqarTvelos<br />

de<strong>da</strong>qalaqi – Tbilisi, 2 avtonomiuri respublika (aWaris <strong>da</strong><br />

afxazeTis), 9 mxare (kaxeTis, qvemo qarTlis, Si<strong>da</strong> qarTlis,<br />

mcxeTa-TianeTis, samcxe-javaxeTis, imereTis, guriis, samegrelozemo<br />

svaneTis, raWa-leCxumis), 63 raioni, 942 sasoflo sabWo<br />

(sul 62 qalaqi, 53 qalaqis tipis <strong>da</strong>ba, 4475 sofeli). mosaxleoba<br />

4 milionze meti, maT Soris TbilisSi 1,2 milioni. qveyanaSi<br />

moqmedebs 1995 wlis 24 agvistos parlamentis mier miRebuli<br />

konstitucia.<br />

konstitucia agebulia sakanonmdeblo, aRmasrulebeli<br />

<strong>da</strong> sasamarTlo xelisuflebis mkveTri gamijvnis principze.<br />

saqarTvelos sazRvrebi gansazRvrulia 1991 wlis 21 dekembris<br />

mdgomareobiT (muxli 2); aRiarebulia saerTaSoriso xelSekrulebebis<br />

upiratesoba erovnul kanonmdeblobasTan Se<strong>da</strong>rebiT<br />

(muxli 6) sakanonmdeblo iniciativis ufleba eniWebaT<br />

prezidents, parlamentis wevrs, saparlamento fraqcias, saparlamento<br />

komitets, avtonomiur warmonaqmnebs an 30 aTas amomrCevels<br />

(muxli 6). referendumi SeiZleba moewyos prezidentis,<br />

parlamentis an 200 aTasi amomrCevlis iniciativiT (muxli<br />

74).<br />

sakanonmdeblo konfliqtebis ga<strong>da</strong>sawyvetad <strong>da</strong>ars<strong>da</strong> sakonstitucio<br />

sasamarTlo.<br />

konstituciis ga<strong>da</strong>sinjvis iniciativiT sargeblobs prezidenti,<br />

parlamentis siiT Semadgenlobis naxevari an 200 aTasi<br />

amomrCeveli (muxli 102).<br />

1995 wlis konstituciaSi Ria<strong>da</strong>a <strong>da</strong>tovebuli saqarTvelos<br />

teritoriuli mowyobis sakiTxi. aRniSnulia, rom igi<br />

246 247


qveynis teritoriuli mTlianobis aRdgenis Semdeg ga<strong>da</strong>wydeba<br />

adgilobrivi TviTmmarTvelobis Sesaxeb specialurad miRebuli<br />

organuli kanoniT.<br />

sakanonmdeblo sakanonmdeblo sakanonmdeblo sakanonmdeblo sakanonmdeblo xelisufleba xelisufleba xelisufleba xelisufleba xelisufleba parlamenti<br />

parlamenti<br />

parlamenti<br />

parlamenti<br />

parlamenti<br />

1990 wlis 28 oqtombers, 1992 wlis 11 oqtombers, 1995 wlis<br />

5 noembers, 1999 wlis 31 oqtombers, 2003 wlis 2 noembers, 2004<br />

wlis 28 marts, 2008 wlis 21 maiss Catarebulma mravalpartiulma<br />

arCevnebma saqarTveloSi ukve Seqmna parlamentarizmis<br />

garkveuli tradiciebi <strong>da</strong> gamocdileba. parlamenti sul ufro<br />

gamokveTil adgils ikavebs politikur cxovrebaSi.<br />

2008 wlis 21 maisis arCevnebze gaimarjva mmarTvelma<br />

partiam _ nacionalurma moZraobam, romelmac ga<strong>da</strong>laxa 5procentiani<br />

barieri <strong>da</strong> 150-<strong>da</strong>n 120 deputati gaiyvana. bolo<br />

wlebis arCevnebis Tavisebureba isic iyo, rom isini ver Catar<strong>da</strong><br />

separatistuli mTavrobis kontrolis qveS myof afxazeTis<br />

teritoriaze <strong>da</strong> 1992 wels afxazeTi<strong>da</strong>n arCeul parlamentarebs<br />

2004 wlamde gaugrZel<strong>da</strong>T man<strong>da</strong>tebi.<br />

1999 wlis parlamentis arCevnebSi gaimarjva 2003 wels<br />

xelisuflebaSi mosulma saqarTvelos moqalaqeTa kavSirma,<br />

romelmac saparlamento umravlesoba Seqmna, magram es umravlesoba<br />

mtkice ver aRmoCn<strong>da</strong>. misi <strong>da</strong>Sla <strong>da</strong>aCqara eduard SeevardnaZis<br />

wasvlam partiis Tavjdomareobi<strong>da</strong>n <strong>da</strong> parlamentis Tavjdomaris<br />

zurab Jvanias ga<strong>da</strong>dgomam. 2001 wlis oqtomberSi saqarTvelos<br />

parlamentis Tavjdomared arCeuli iqna nino burjanaZe.<br />

amJamad parlamentSi aris 16 saparlamento komiteti <strong>da</strong> 5 saparlamento<br />

fraqcia (fraqciaSi 6 kacze meti Sedis).<br />

2003 wels gayalbebuli saparlamento arCevnebis Sedegad<br />

<strong>da</strong>wyebulma moZraobam Seiwira SevardnaZis xelisufleba. 2004<br />

wlis 28 martis saparlamento arCevnebis Sedegad xelisuflebis<br />

saTaveSi movi<strong>da</strong> nacionaluri moZraoba, romelic dRemde<br />

marTavs qveyanas.<br />

aRmasrulebeli aRmasrulebeli xelisufleba<br />

xelisufleba<br />

a) prezidenti<br />

pirveli saprezidento arCevnebi saqarTveloSi 1991 wlis<br />

26 maiss Catar<strong>da</strong> <strong>da</strong> masSi zviad gamsaxurdiam gaimarjva. saxelmwifo<br />

ga<strong>da</strong>trialebis Semdeg gauqm<strong>da</strong> prezidentis instituti.<br />

1992 wlis 6 noembers miRebuli saxelmwifo xelisuflebis<br />

Sesaxeb kanonis mixedviT parlamentis Tavjdomares<br />

eduard SevardnaZes saxelmwifo meTauris uflebamosileba<br />

mieniWa.<br />

1995 wlis konstituciiT kvlav SemoRebuli iqna prezidentis<br />

Tanamdeboba. prezidenti airCeva saerTo-saxalxo ken-<br />

WisyriT 5 wlis vadiT. erTi <strong>da</strong> igive pirovneba prezidentad<br />

SeiZleba arCeul iqnas zedized ori vadiT. igi aris saxelmwifosa<br />

<strong>da</strong> aRmasrulebeli xelisuflebis meTauri, umaRlesi<br />

mTavarsar<strong>da</strong>li.<br />

parlaments aqvs prezidentis impiCmentis (ga<strong>da</strong>yenebis)<br />

ufleba xmaTa 2/3-iT. prezidentad ar SeiZleba airCes pirovneba,<br />

romelsac ar Sesrulebia 35 weli. (ze<strong>da</strong> zRvari <strong>da</strong>dgenili<br />

ar aris). 1995 <strong>da</strong> 2000 wlis saprezidento arCevnebze gaimarjva<br />

eduard SevardnaZem, 2004 <strong>da</strong> 2008 wlis riggareSe arCevnebSi<br />

gaimarjva mixeil saakaSvilma.<br />

prezidenti imavdroulad aris erovnuli uSiSroebis<br />

sabWos Tavjdomare.<br />

b) mTavroba<br />

1995 wlis konstituciam mniSvnelovnad Secvala aRmasrulebeli<br />

xelisuflebis struqtura. gauqm<strong>da</strong> premier-ministris<br />

Tanamdeboba, aRar arsebob<strong>da</strong> ministrTa kabineti, Tumca<br />

2004 wli<strong>da</strong>n kvlav aRdgenil iqna es Tanamdeboba.<br />

1997 wlis 3 maiss ZalaSi Sevi<strong>da</strong> axali kanoni saxelmwifo<br />

mowyobis Sesaxeb. dReisaTvis aRmasrulebeli xelisuflebis<br />

struqturas qmnian:<br />

prezidenti, premier-ministri (saxelmwifo kancelariis<br />

meTauri) saministroebi, saxelmwifo departamentebi, saxelmwifo<br />

inspeqciebi.<br />

wina wlebSi parlamentma ramdenime ministri impiCmentis<br />

wesiT ga<strong>da</strong>ayena. parlamentTan SeTanxmebiT ministrebis<br />

wardgenis <strong>da</strong> <strong>da</strong>niSvnis ufleba aqvs saqarTvelos prezidents.<br />

2004 wlis ianvri<strong>da</strong>n saqarTvelos mesame prezidenti gax<strong>da</strong><br />

mixeil saakaSvili. 2008 wlis ianvarSi is xelmeored iqna<br />

arCeuli prezidentad. `vardebis revoluciis~ Semdeg 2004<br />

wli<strong>da</strong>n dRemde 5 premier-ministri Seicvala.<br />

248 249


sasamarTlo sasamarTlo sasamarTlo sasamarTlo sasamarTlo xelisufleba<br />

xelisufleba<br />

xelisufleba<br />

xelisufleba<br />

xelisufleba<br />

1995 wlis konstituciiT akrZalulia specialuri sasamarTloebis<br />

Seqmna. mosamarTleebs irCeven 10 wlis vadiT<br />

Sesabamisi gamocdebis Cabarebis Semdeg. generaluri prokuroris<br />

uflebamosilebis va<strong>da</strong> 5 welia. 1996 wli<strong>da</strong>n pirvelad Seiqmna<br />

sakonstitucio sasamarTlo, romelic mowodebulia konstituciisa<br />

<strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianis uflebaTa <strong>da</strong>sacavad. igi Sedgeba 10<br />

wlis vadiT <strong>da</strong>niSnuli 9 wevrisagan. mosamarTle SeiZleba<br />

gaxdes 28 wels ga<strong>da</strong>cilebuli piri. sasamarTlo sistemaze<br />

meTvalyureoba avalia saqarTvelos prezidentTan Seqmnil<br />

saTaTbiro organos – iusticiis sabWos, Seqmnilia raionuli,<br />

saolqo, saapelacio, afxazeTisa <strong>da</strong> aWaris umaRlesi, saqarTvelos<br />

uzenaesi sasamarTloebi.<br />

1997 wli<strong>da</strong>n SemoRebuli iqna saxalxo <strong>da</strong>mcvelis anu<br />

ombudsmenis Tanamdeboba, romelsac sakmaod didi uflebebi<br />

gaaCnia <strong>da</strong> romelic arc erTi partiis wevri ar un<strong>da</strong> iyos.<br />

adgilobrivi adgilobrivi adgilobrivi adgilobrivi adgilobrivi xelisufleba<br />

xelisufleba<br />

xelisufleba<br />

xelisufleba<br />

xelisufleba<br />

adgilobrivi <strong>da</strong> regionaluri xelisuflebis mowyobis<br />

problema yvelaze mtkivneuli aRmoCn<strong>da</strong> axali qarTuli saxelmwifoebriobisaTvis.<br />

qveynis teritoriis 15%-ze meti, yofili<br />

afxazeTis assr <strong>da</strong> samxreT oseTis avtonomiuri olqis<br />

teritoria separatistuli mTavrobebis xelSia kvlavac <strong>da</strong><br />

udides problemebs uqmnis qveyanas. 2008 wlis ruseT-saqarTvelos<br />

omis Semdeg ruseTma afxazeTisa <strong>da</strong> samxreT oseTis<br />

<strong>da</strong>moukidebloba calmxrivad aRiara, amasTan <strong>da</strong>ikava axalgoris<br />

raioni, didi <strong>da</strong> patara liaxvis <strong>da</strong> frones xeobebi.<br />

avtonomiebi<br />

avtonomiebi<br />

avtonomiebi<br />

avtonomiebi<br />

avtonomiebi<br />

afxazeTs avtonomiis ufleba (soxumis olqi) jer kidev<br />

saqarTvelos demokratiuli respublikis 1921 wlis konstituciiT<br />

hqon<strong>da</strong> miniWebuli. bolSevikurma xelisuflebam 1921<br />

wlis 16 dekembers igi “saxelSekrulebo respublikad” gamoacxa<strong>da</strong>,<br />

xolo 1931 wlis 19 Tebervals igi gaform<strong>da</strong> avtonomiur<br />

respublikad saqarTvelos ssr SemadgenlobaSi.<br />

afxazeTSi saqarTvelos winaaRmdeg mimarTul separatistul<br />

moZraobas yovelTvis ruseTi aRviveb<strong>da</strong>, romelsac di<strong>da</strong>d<br />

ar anaRvleb<strong>da</strong> arc afxazeTis bedi. 1991 wlis bolos, sabWoTa<br />

kavSiris <strong>da</strong>Slis droisaTvis eTnikuri afxazebis wili afxazeTis<br />

mosaxleobis 18%-s Seadgen<strong>da</strong>, qarTvelebisa ki-46%.<br />

afxazebi sargeblobdnen qarTvelebze meti uflebebiT<br />

yvela sferoSi, rasac demokratiis procesis <strong>da</strong>wyebam safrTxe<br />

Seuqmna. miuxe<strong>da</strong>vad imisa rom 1991 wlis afxazeTis umaRlesi<br />

sabWos arCevnebSi afxazebs gamsaxurdias xelisuflebam<br />

qarTvelebze meti qvota misca (afxazebs 28 man<strong>da</strong>ti, qarTvelebs<br />

– 26, 2 adgili ki sxva erovnebis warmomadgenlebs) konfliqti<br />

rusebis waqezebiT mainc mwifdebo<strong>da</strong> <strong>da</strong> igi gansakuTrebiT<br />

gaRrmav<strong>da</strong> 1991-1992 wlebis saxelmwifo ga<strong>da</strong>trialebis Semdeg.<br />

1992 wlis 23 ivliss afxazeTis umaRlesma sabWom xmaTa umravlesobiT<br />

gamoacxa<strong>da</strong> afxazeTis 1925 wlis konstituciis aRdgena,<br />

rac faqtiurad afxazeTis saqarTvelo<strong>da</strong>n gamoyofas niSnav<strong>da</strong>.<br />

saqarTvelos samxedro sabWom, afxazeTis umaRlesi sab-<br />

Wos qarTulma fraqciam (31 deputati) ar cno es ukanono aqti.<br />

<strong>da</strong>Zabulobam kulminacias miaRwia 1992 wlis 14 agvistos,<br />

roca sarkinigzo magistralebis usafrTxoebis <strong>da</strong>cvisa <strong>da</strong><br />

sinamdvileSi ki eqs-prezident zviad gamsaxurdias momxreTa<br />

ganeitralebis mizniT saqarTvelos SeiaraRebuli Zalebi<br />

Sevidnen afxazeTis teritoriaze. aman gamoiwvia omi afxaze-<br />

Tis separatistulad ganwyobil xelisuflebasTan, romelsac<br />

aqtiurad <strong>da</strong>exmarnen iq dislocirebuli rusi samxedroebi <strong>da</strong><br />

CrdiloeTkavkasieli <strong>da</strong>qiravebuli meomrebi.<br />

es omi 1993 wlis 27 seqtembers soxumis <strong>da</strong>cemiT <strong>da</strong><br />

saqarTvelos centraluri xelisuflebis <strong>da</strong>marcxebiT <strong>da</strong>mTavr<strong>da</strong>,<br />

omSi <strong>da</strong>axloebiT 30 aTasamde a<strong>da</strong>miani <strong>da</strong>iRupa, mox<strong>da</strong> qarTvel-<br />

Ta genocidi – 250 aTasze meti qarTveli gamoZevebuli iqna<br />

afxazeTi<strong>da</strong>n, <strong>da</strong>ikarga afxazeTis yofili avtonomiis teritoria,<br />

2008 wlis ruseT-saqarTvelos konfliqtis Semdeg ki _<br />

kodoris xeobac.<br />

1994 wli<strong>da</strong>n mimdinareobs molaparakebebi Tbilissa <strong>da</strong><br />

soxumis defaqto xelisuflebas Soris, romelSic Suamavlis<br />

rols 2008 wlamde ruseTi asruleb<strong>da</strong>, agreTve masSi sxva<strong>da</strong>sxva<br />

statusiT monawileobs, gaero, euTo, “saqarTvelos megobar-<br />

Ta” jgufi (aSS, didi britaneTi, safrangeTi, germania, ruseTi).<br />

konfliqtis zonaSi samSvidobo Zalebis funqciebs “asruleb<strong>da</strong>”<br />

ruseTis samxedro kontingenti, romelic <strong>da</strong>moukidebel<br />

250 251


saxelmwifoTa Tanamegobrobis (dsT) egidiT moqmedeb<strong>da</strong> <strong>da</strong><br />

romelic faqtiurad exmareba afxazeTis separatistul xelisuflebas<br />

miRweulis SenarCunebaSi.<br />

molaparakebebi ZiriTa<strong>da</strong>d or sakiTze mimdinareobs:<br />

afxazeTis statusze <strong>da</strong> ltolvilebis <strong>da</strong>brunebaze. arc erT<br />

am sakiTxze raime progresi araa miRweuli. galis raionSi<br />

stiqiurad <strong>da</strong>brun<strong>da</strong> <strong>da</strong> cxovrobs 60 aTasamde qarTveli.<br />

1995 wlis 22 agvistos soxumis e.w. parlamentma specialuri<br />

rezoluciiT <strong>da</strong>a<strong>da</strong>stura afxazeTis sruli <strong>da</strong>moukidebloba,<br />

arCeuli iqna afxazeTis e.w. prezidentic. dRes afxaze-<br />

Tis sakiTxi CixSia moqceuli. saqarTvelo arasodes ar Seegueba<br />

afxazeTis <strong>da</strong>kargvas, afxazeTis e.w. xelisuflebas ki<br />

gagonebac ar un<strong>da</strong> saqarTvelos SigniT farTo avtonomiis<br />

miRebaze.<br />

samwuxarod saqarTvelos xelisuflebam ver moagvara<br />

afxazeTis problema. 2008 wlis agvistoSi <strong>da</strong>wyebuli ruseTsaqarTvelos<br />

omis Sedegad ruseTma cno afxazeTis <strong>da</strong> e.w.<br />

samxreT oseTis <strong>da</strong>moukidebloba, Tumca am aqts mxari aravin<br />

<strong>da</strong>uWira nikaraguas gar<strong>da</strong>.<br />

cxinvalis cxinvalis cxinvalis cxinvalis cxinvalis regioni regioni regioni regioni regioni<br />

Tuki afxazeTis gansakuTrebuli avtonomiuris statusi<br />

principulad misaRebia qarTuli sazogadoebisaTvis, igive ar<br />

iTqmis cxinvalis regionze, e.w. samxreT oseTze.<br />

samxreT oseTis avtonomiuri olqi bolSevikurma xelisuflebam<br />

xelovnurad Seqmna 1922 wlis 20 aprils bolSevikebisadmi<br />

osi xalxis <strong>da</strong>xmarebis jildod. amitom qarTuli<br />

sazogadoebis umravlesobis TvalSi am avtonomiuri olqis<br />

TviT arseboba aralegitimuri iyo.<br />

regionSi Seqmnilma moZraobam XX saukunis 80-ian wleb-<br />

Si “a<strong>da</strong>mon nixasis” xelmZRvanelobiT moiTxova CrdiloeT<br />

oseTTan gaerTianeba, rac ukanono nabiji iyo. pirveli Setakebebi<br />

regionSi <strong>da</strong>iwyo 1989 wels. gamsaxurdias xelisuflebam<br />

Tav<strong>da</strong>pirvelad ganacxa<strong>da</strong>, rom eWvis qveS ayeneb<strong>da</strong> avtonomiis<br />

legitimurobas, magram roca TbilisTan SeTanxmebis gareSe<br />

avtonomiur olqSi arCevnebi Catar<strong>da</strong> <strong>da</strong> axla<strong>da</strong>rCeulma uzenaesma<br />

sabWom samxreT oseTis respublika (faqtiurad saqarTvelo<strong>da</strong>n<br />

gamoyofa) gamoacxa<strong>da</strong>, saqarTvelos respublikis uzenaesma<br />

sabWom 1990 wlis dekemberSi gaauqma samxreT oseTis avtonomiuri<br />

olqi. amas samxedro <strong>da</strong>pirispireba mohyva. es konfliqti<br />

ormxrivi msxverpliT mimdinareob<strong>da</strong> 1992 wlis ivlisamde. igi<br />

<strong>da</strong>mTavr<strong>da</strong> sammxrivi qarTul-osur-rusuli SeTanxmebiT, romliTac<br />

yofili olqis statusis garkvevamde regionSi sammxrivi<br />

samSvidobo Zalebi <strong>da</strong>dgebo<strong>da</strong>. es SeTanxmeba dRemde<br />

moqmedebs, olqis teritorias ki realurad dRemde akontrolebs<br />

cxinvalis e.w. xeliufleba – mTavroba <strong>da</strong> prezidenti. 2008<br />

wlis ruseT-saqarTvelos omis Sedegad saqarTvelom <strong>da</strong>matebiT<br />

<strong>da</strong>karga didi <strong>da</strong> patara liaxvis, frones xeobebi, axalgoris<br />

raioni.<br />

aWaris aWaris aWaris aWaris aWaris avtonomiuri avtonomiuri avtonomiuri avtonomiuri avtonomiuri respublika<br />

respublika<br />

respublika<br />

respublika<br />

respublika<br />

aWaris avtonomiuri respublika (adre mas 1918-1921 ww<br />

<strong>da</strong>moukideblobis wlebSi samuslimano saqarTvelos eZaxdnen)<br />

Seqmnilia ara eTnikuri niSniT (aWarlebi qarTvelebia yvela),<br />

aramed religiuri niSniT, TurqeTTan garkveuli SeTanxmebis<br />

safuZvelze. aWaris xelmZRvanelobas arasodes <strong>da</strong>uyenebia eWvqveS<br />

saqarTvelos SemadgenlobaSi yofna. 1991 wli<strong>da</strong>n aWaris avtonomiuri<br />

respublikis umaRlesi sabWos Tavjdomared air-<br />

Cies aslan abaSiZe, romelic zviad gamsaxurdias mxar<strong>da</strong>WeriT<br />

sargeblob<strong>da</strong>.<br />

1992 wlis saxelmwifo ga<strong>da</strong>trialebis Semdeg aslan aba-<br />

SiZem cno axali xelisufleba, miesalma eduard SevardnaZis<br />

<strong>da</strong>brunebas saqarTveloSi. man moaxerxa (rusuli nawilebis<br />

<strong>da</strong>xmarebiT) ar <strong>da</strong>eSva aWaraze imJamad Zlieri samxedro<br />

formirebebis (mxedrioni, gvardia) gavlenebis gavrceleba, risi<br />

wyalobiTac regioni faqtiurad ga<strong>da</strong>urCa ngrevas, SenarCun<strong>da</strong><br />

wesrigi <strong>da</strong> garkveuli aRmSenebloba <strong>da</strong>iwyo. aman aslan aba-<br />

SiZe popularul figurad aqcia, rasac misi finansuri si-<br />

Zlierec xels uwyob<strong>da</strong>. man Seqmna axali partia “saqarTvelos<br />

aRorZinebis kavSiri”, romelic gavleniT meore <strong>politikuri</strong><br />

Zala iyo saqarTveloSi. 1999 wlis saparlamento arCevnebze<br />

man 60-mde deputatis saparlamento man<strong>da</strong>ti miiRo saqarTvelos<br />

parlamentSi. aslan abaSiZe yovelTvis xazs usvam<strong>da</strong><br />

Tavis erTgulebas saqarTvelos teritoriuli mTlianobis<br />

ideisadmi. igi Zlieri mmarTveli iyo <strong>da</strong> naklebad sjero<strong>da</strong><br />

demokratiuli mmarTvelobis sikeTis.<br />

252 253


yovelive amis miuxe<strong>da</strong>vad SeiniSnebo<strong>da</strong> garkveuli <strong>da</strong>Zabuloba<br />

centrsa <strong>da</strong> aWaris mmarTveloabs Soris. miuxe<strong>da</strong>vad<br />

imisa, rom saqarTvelos konstituciaSi <strong>da</strong>fiqsir<strong>da</strong> aWaris avtonomiis<br />

sakiTxi, realurad ar mom<strong>da</strong>ra gamijvna centrsa <strong>da</strong><br />

regions Soris. es exebo<strong>da</strong> sakadro sakiTxebsac. xSiri iyo<br />

urTierTbraldebebi. 1991 wli<strong>da</strong>n aslan abaSiZe ar Camosula<br />

TbilisSi teroristuli aqtebis SiSis gamo. 1996 <strong>da</strong> 2001, 2004<br />

<strong>da</strong> 2008 wlebSi Catar<strong>da</strong> aWaris uzenaesi sabWos arCevnebi.<br />

miRebulia aWaris avtonomiis konstituciac. 2001 wels aslan<br />

abaSiZe arCeul iqna aWaris avtonomiuri respublikis meTaurad<br />

pir<strong>da</strong>piri kenWisyriT, aWaris uzenaesi sabWo ki orpalatiani<br />

gax<strong>da</strong>.<br />

2004 wlis maisi<strong>da</strong>n aWaraSi Seicvala xelisuflebac.<br />

aslan abaSiZis nacvlad aWaris ministrTa sabWos Tavmjdomared<br />

<strong>da</strong>iniSna levan vaSalomiZe.<br />

adgilobrivi adgilobrivi adgilobrivi adgilobrivi adgilobrivi TviTmmarTveloba<br />

TviTmmarTveloba<br />

TviTmmarTveloba<br />

TviTmmarTveloba<br />

TviTmmarTveloba<br />

1995 wlis konstituciaSi qveynis administraciul-teritoriuli<br />

mowyobis sistema ar iqna Setanili <strong>da</strong> igi ganixileba<br />

qveynis teritoriuli mTlianobis aRdgenis Semdeg, xolo<br />

adgilobrivi TviTmmarTvelobis sistema organuli kanoniT<br />

un<strong>da</strong> gansazRvruliyo. yvelaze didi cvlilebaa adgilobrivi<br />

mmarTvelobis Sualeduri (regionaluri) rgolis – mxaris<br />

Seqmna (sul 9 mxare Seiqmna, romelsac prezidentis rwmunebulebi<br />

ganageben 1993 wli<strong>da</strong>n. mxareebis Seqmna ganaxorciel<strong>da</strong><br />

eduard SevardnaZis iniciativiT <strong>da</strong> misi (<strong>da</strong> ara parlamentis<br />

mier miRebuli kanonis) brZanebulebiT <strong>da</strong> amdenad igi jerjerobiT<br />

arakonstituciur warmonaqms warmoadgens, miuxe<strong>da</strong>vad<br />

imisa, rom 1997 wels miRebuli iqna kanoni – mxaris<br />

Sesaxeb. momavalSi mosalodnelia regionebis gauqmeba <strong>da</strong> regionalur<br />

(samxareo) mmarTvelobaze ga<strong>da</strong>svla, orpalatiani<br />

parlamentis SemoReba).<br />

1997 wlis oqtomberSi saqarTvelos parlamentma miiRo<br />

organuli kanoni adgilobrivi TviTmmarTvelobis Sesaxeb,<br />

romlis safuZvelzec 1998 wlis 15 noembers Catar<strong>da</strong> adgilobrivi<br />

TviTmmarTvelobis pirveli arCevnebi saqarTveloSi<br />

afxazeTisa <strong>da</strong> cxvinvalis regionis gamoklebiT.<br />

2002 wlis 2 ivniss (1 wlis <strong>da</strong>gvianebiT) Catar<strong>da</strong> adgi-<br />

lobrivi TviTmmarTvelobis meore arCevnebi. qalaqebSi (Tbilisisa<br />

<strong>da</strong> foTis gar<strong>da</strong>) pir<strong>da</strong>piri kenWisyriT airCies qalaqis<br />

merebi, agreTve soflebisa <strong>da</strong> qalaqis sakrebuloebi. raionis<br />

gamgeblebs kvlav niSnavs prezidenti raionuli sakrebulos<br />

wardginebiT. aseve iniSnebian Tbilisisa <strong>da</strong> foTis merebi.<br />

TbilisSi <strong>da</strong> foTSi proporciuli wesiT airCa sakrebuloebi.<br />

es arCevnebi <strong>da</strong>Zabul <strong>da</strong> rTul, <strong>da</strong>pirispirebul viTareba-<br />

Si Catar<strong>da</strong>. iyo mravali <strong>da</strong>rRveva, arCevnebis Sedegebis gayalbeba,<br />

sasamarTloSi gasaCivreba. am arCevnebSi warmatebas miaRwies<br />

axalma memarjveneebma, “mrewvelebma”, leiboristebma, nacionalurma<br />

moZraobam-demokratiulma frontma. 2006 wlis<br />

adgilobriv arCevnebSi gaimarjva nacionalurma moZraobam.<br />

<strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> partiebi partiebi partiebi partiebi partiebi<br />

sabWoTa reJimis rRvevis procesma 1987-1988 wli<strong>da</strong>n<br />

<strong>da</strong>moukidebeli <strong>politikuri</strong> organizaciebis Seqmna gamoiwvia.<br />

im periodSi Seiqmna erovnul-demokratiuli partia, ilia Wav-<br />

WavaZis sazogadoeba, erovnuli <strong>da</strong>moukideblobis partia, socialur-demokratiuli<br />

partia <strong>da</strong> sxvebi, romelTa mTavari<br />

moTxovna erovnuli <strong>da</strong>moukideblobis aRdgena iyo. 1989 wlis<br />

9 aprilis Semdeg moxerx<strong>da</strong> saxalxo frontis Seqmna, romelmac<br />

gaaerTiana yvela <strong>politikuri</strong> Zala komunisturi partiis<br />

winaaRmdeg. es erTianoba droebiTi aRmoCn<strong>da</strong>. imZlavra ambiciebma<br />

<strong>da</strong> erovnuli Zalebi ZiriTa<strong>da</strong>d or banakad gaiyvnen:<br />

zviad gamsaxurdiam <strong>da</strong> misma momxreebma Seqmnes bloki “mrgvali<br />

magi<strong>da</strong>-Tavisufali saqarTvelo” romelmac gaimarjva kidec<br />

1990 wlis 28 oqtombris arCevnebSi. am arCevnebSi monawileoba<br />

miiRo 34 politikurma organizaciam. erovnuli moZraobis meore<br />

banaki mkveTrad <strong>da</strong>upirispir<strong>da</strong> zviad gamsaxurdias xelisuflebas.<br />

1991-1992 wlis samoqalaqo <strong>da</strong>pirispireba swored am politikur<br />

Zalebs Soris mox<strong>da</strong>. saxelmwifo ga<strong>da</strong>trialebis Semdeg<br />

<strong>da</strong>iwyo axali partiebis warmoSoba – 1993 wlis noemberSi<br />

eduard SevardnaZis xelmZRvanelobiT Camoyalib<strong>da</strong> `saqarTvelos<br />

moqalaqeTa kavSiri~ romelmac gaimarjva 1995 <strong>da</strong> 1999<br />

wlebis saparlamento arCevnebze. 1993 wlis Tebervli<strong>da</strong>n Seiqmna<br />

saqarTvelos demokratiuli aRorZinebis kavSiri, romlis Tavjdomare<br />

iyo aslan abaSiZe. 1999 wli<strong>da</strong>n moqmedebs <strong>politikuri</strong><br />

254 255


moZraoba: “mrewveloba ga<strong>da</strong>arCens saqarTvelos”, romlis Tavjdomarea<br />

gogi TofaZe. swored am samma paartiam ga<strong>da</strong>laxa 7%iani<br />

saarCevno barieri 1999 wlis arCevnebze.<br />

1996 wli<strong>da</strong>n moqmedebs saqarTvelos leiboristuli (Sromis<br />

partia (Tavjdomare Salva naTelaSvili), romelmac warmatebas<br />

miaRwia 1998 <strong>da</strong> 2002 wlis TviTmmarTvelobis arCevnebze.<br />

1978 wli<strong>da</strong>n funqcionirebs saqarTvelos respublikuri partia<br />

(Tavmjdomare <strong>da</strong>viT usufaSvili). 2001 wels ki 2 <strong>politikuri</strong><br />

gaerTianeba “nacionaluri moZraoba – demokratiuli<br />

fronti” romlis Tavjdomarea mixeil saakaSvili <strong>da</strong> “gaer-<br />

Tianebuli demokratebi” (Tavjdomare zurab Jvania). es bolo<br />

sami <strong>politikuri</strong> gaerTianeba moqalaqeTa kavSiris namsxvrevebze<br />

aRmocen<strong>da</strong> <strong>da</strong> sakmaod warmatebas miaRwies 2002 wlis<br />

adgilobrivi TviTmmarTvelobis arCevnebze. bolo wlebSi<br />

Seiqmna axali partiebic _ `erovnuli forumi~ (kaxa Sartava<br />

<strong>da</strong> gubaz sanikiZe), `saqarTvelos gza~ (salome zurabiSvili),<br />

`axali memarjveneebi~ (<strong>da</strong>viT gamyreliZe), konservatorebi (zviad<br />

ZiZiguri), `xalxis partia~ (koba <strong>da</strong>viTaSvili), nino burjana-<br />

Zis, irakli alasanias <strong>da</strong> irakli oqruaSvilis partiebi.<br />

masmedia masmedia masmedia masmedia masmedia<br />

1987 wli<strong>da</strong>n <strong>da</strong>iwyo <strong>da</strong>moukidebeli partiuli gamocemebis<br />

gamoSveba, magaliTad saxalxo frontis gazeTi “saqarTvelo”<br />

masobriv popularul gamocemad iqca. <strong>da</strong>moukidebeli<br />

arapartiuli gamocemebis istoria 1990 wli<strong>da</strong>n gazeT “7 dRis”<br />

gamosvliT iwyeba, romelsac mere gazeTi “dronic” <strong>da</strong>emata.<br />

sagazeTo pluralizmi gansakuTrebiT gagrZel<strong>da</strong> saxelmwifo<br />

ga<strong>da</strong>trialebis Semdeg. presaze saxelmwifo cenzura ar xorcieldeba<br />

<strong>da</strong> igi Tavisufalia dRes (Tu ar CavTvliT materialuri<br />

<strong>da</strong>moukideblobis mwvave problemas. <strong>da</strong>moukidebeli presis<br />

principiT moqmedeben sagazeTo liderebi “rezonansi”, “axali<br />

Taoba”, “alia”, “jorjian taimsi”, “axali versia”, “axali 7<br />

dRe”, “kviris palitra”, Jurnalebi “sarke”, “gza”, “bomondi”,<br />

“Tbiliselebi”, “imiji”, “reitingi” <strong>da</strong> sxva.<br />

rac Seexeba samauwyeblo medias (televizia, radio,<br />

eleqtronuli media), xelisufleba gacilebiT uxalisod eleva<br />

Tavis monopolias am <strong>da</strong>rgSi. saxelmwifo tele <strong>da</strong> radio<br />

arxebTan erTad (romlebic xelisuflebis Tvalsazriss gamox-<br />

ataven metwilad), Seiqmna <strong>da</strong>moukidebeli arxebic: “rusTavi-2”,<br />

“evrika”, “maestro”, “aWara”, “kavkasia”, “imedi”, “mze”, radioarxebi:<br />

“fortuna”, “radio-105”, “imedi”, ~ucnobi~, “nacnobi”, “saqarTvelos<br />

xma”, “radio Tavisuflebis” qarTuli re<strong>da</strong>qcia <strong>da</strong> sxva.<br />

satelevizio adgilobrivi sakabelo arxebi gaaCnia bevr raions<br />

<strong>da</strong> regions. 2001 wlis oqtomberSi “rusTavi-2”-is garSemo<br />

didi skan<strong>da</strong>li mox<strong>da</strong>, rac politikur <strong>da</strong>pirispirebaSi ga<strong>da</strong>izar<strong>da</strong>.<br />

telekompaniaSi Sevidnen uSiSroebis saministros<br />

muSakebi <strong>da</strong> faqtiurad misi SezRudva <strong>da</strong> gauqmeba moindomes<br />

sxva sababiT. xalxma maSin masiurad <strong>da</strong>uWira mxari “rusTavi-<br />

2”-s, mere ki es yovelive parlametTan mjdomare aqciaSi ga<strong>da</strong>izar<strong>da</strong>,<br />

romelsac mTavrobis ga<strong>da</strong>dgoma mohyva.<br />

Tumca aqve un<strong>da</strong> aRiniSnos isic rom am “<strong>da</strong>moukidebeli”<br />

tele <strong>da</strong> radio arxebis ukan saxelisuflebo <strong>politikuri</strong> <strong>da</strong><br />

finansuri jgufebi dganan, romlebic xSirad WeSmarit qarTul<br />

interesebs sulac ar gamoxataven. 2004 wli<strong>da</strong>n gauqm<strong>da</strong> telekompaniebi<br />

`me-9 arxi~, `iberia~, `202~, raSic xelisuflebas<br />

miuZRvis wvlili.<br />

arasamTavrobo arasamTavrobo arasamTavrobo arasamTavrobo arasamTavrobo organizaciebi<br />

organizaciebi<br />

organizaciebi<br />

organizaciebi<br />

organizaciebi<br />

dRes sazogadoebrivi organizaciebi ZiriTa<strong>da</strong>d sam ZiriTad<br />

jgufad iyofa: SemoqmedebiTi kavSirebi <strong>da</strong> profkavSirebi<br />

(romlebic sabWouri <strong>politikuri</strong> sistemis specifikur<br />

elements warmoadgenen), axali arasamTavrobo organizaciebi,<br />

religiuri organizaciebi. 1992 wli<strong>da</strong>n gamokveTilad <strong>da</strong>iwyo<br />

ara<strong>politikuri</strong> arasamTavrobo organizaciaTa Camoyalibeba,<br />

romelTa ricxvma 3000-s ga<strong>da</strong>aWarba. maTi umravlesoba funqcionirebs<br />

ucxo fondebis (magaliTad “Ria sazogadoebasaqarTvelo,<br />

anu sorosis fondi, fondi “evrazia”, fondi “horizonti”,<br />

tasisis programa, fridrix ebertis fondi, aseve qarTuli<br />

firma “qarTus” saqvelmoqedo fondi, gogi TofaZis fondi,<br />

kaTolikos patriarqis fondi, eduard SevardnaZis fondi, axali<br />

memarjveneebis fondi <strong>da</strong> sxva) <strong>da</strong> iSviaTad sakuTari saxsrebis<br />

meSveobiT. arasamTavrobo seqtori ufro metad aqtiuria<br />

iseT sferoebSi, rogoricaa garemos <strong>da</strong>cva, a<strong>da</strong>mianis uflebebi,<br />

samoqalaqo ganaTleba, demokratiuli reformebis sakanonmdeblo<br />

safuZvlebis SemuSaveba, konfliqtebis regulireba,<br />

socialuri <strong>da</strong> humanitaruli <strong>da</strong>xmareba, axalgazrdobis <strong>da</strong><br />

256 257


qalTa problemebi. arasamTavrobo organizaciebs “mesame seqtors”<br />

uwodeben, Tumca isini finansurad mTlianad ucxoeTze<br />

arian <strong>da</strong>mokidebuli.<br />

saqarTveloSi axla iwyeba interesTa jgufebis Camoyalibeba<br />

(magaliTad mewarmeebi, romlebic mZafrad akritikeben<br />

savaluto fonds <strong>da</strong> sxva “<strong>da</strong>mxmare” organizaciebs), romlebic<br />

lobireben sxva<strong>da</strong>sxva jgufebis interesebs xelisuflebaSi.<br />

Tavi Tavi XVII<br />

XVII<br />

qarTuli qarTuli <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> azri<br />

azri<br />

qarTuli qarTuli qarTuli qarTuli qarTuli <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> azrovnebis azrovnebis azrovnebis azrovnebis azrovnebis saTaveebTan<br />

saTaveebTan<br />

saTaveebTan<br />

saTaveebTan<br />

saTaveebTan<br />

saqarTvelo uZvelesi civilizebuli qveyanaa. aRmosavleTisa<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong>savleTis gasayarze mdebare saqarTvelos Soreuli<br />

warsuli<strong>da</strong>n mWidro di plomatiuri <strong>da</strong> <strong>politikuri</strong> urTierToba<br />

hqon<strong>da</strong> evropisa <strong>da</strong> wina aziis qveynebTan, rac uSualo<br />

asaxvas poulob<strong>da</strong> qarTveli xalxis politikur azrovnebaSi.<br />

gansakuTrebiT mniSvnelovani zegavlena iqonia iman, rom<br />

jer kidev gvarovnuli urTierTobis safexurze saqarTveloSi<br />

saxelmwifoebrivi wyoba arsebob<strong>da</strong>.<br />

sagareo orientaciis sakiTxmac Taviseburad <strong>da</strong>aCqara<br />

qristianobis saxelmwifo religiad gamocxadeba.<br />

kolxeTi imTaviTve bizantiis gavlenas ganicdi<strong>da</strong>, rac<br />

misi geografiuli mdebareobiT iyo ganpirobebuli. aRmosavleT<br />

saqarTvelos ki un<strong>da</strong> aerCia bizantia <strong>da</strong> qristianoba an<br />

irani <strong>da</strong> zoroastrizmi. sagareo orientacia ganpirobebuli<br />

iyo bizantiis batonobiT, romelic konkretul istoriul<br />

situaciaTa mixedviT met-naklebad gamwvavebul xasiaTs iReb<strong>da</strong>.<br />

SeiZleba iTqvas rom ganviTarebis am etapze qarTuli<br />

<strong>politikuri</strong> azrovnebis ori ZiriTadi xazi ganpirobebuli<br />

iyo, erT SemTvevaSi ekonomikur-praqtikuli interesebiT (kolxeTi),<br />

xolo, meore SemTxvevaSi <strong>politikuri</strong> angariSianobis (saorientacio<br />

interesebi<strong>da</strong>n gamomdinare) Sedegad miRebuli qristianobis<br />

<strong>da</strong>cva-ganmtkicebiT (iberia). mimarTulebaT saerTo<br />

saazrovno safuZvels warmoadgen<strong>da</strong> saeklesio Teologia <strong>da</strong><br />

antikuri filosofia.<br />

amas a<strong>da</strong>sturebs kolxeTis akademiis saqmianoba.<br />

<strong>politikuri</strong> codnisa <strong>da</strong> <strong>politikuri</strong> praqtikis <strong>da</strong>axloebis<br />

idea Tan<strong>da</strong>Tan ganviTarebas poulob<strong>da</strong>. amaze naTlad<br />

metyvelebs VI saukunis kolxeTis samefos sagareo orientaciisa<br />

<strong>da</strong> <strong>politikuri</strong> institutebis sakiTxebze aietisa <strong>da</strong><br />

fartaZes Sexedulebani. aieti kolxeTis warCinebulTa warmomadgeneli<br />

<strong>da</strong> feo<strong>da</strong>luri aristokratiis msofmxedvelobis<br />

gamomxatveli iyo. mas miaCn<strong>da</strong> rom bizantiis samefo Telavs<br />

kolxeTis saxelmwifo suverenitets. amitom igi sparselebis<br />

mxareze ga<strong>da</strong>svlas moiTxov<strong>da</strong>.<br />

258 259


saxelmwifo, amtkiceb<strong>da</strong> aieti, a<strong>da</strong>mianebis mier Seqmnili<br />

rTuli <strong>da</strong>wesebulebaa, romlis mizania a<strong>da</strong>mianTa bednieri<br />

cxovrebis uzrunvelyofa. am mizans saxelmwifo uSualod<br />

TviTon un<strong>da</strong> axorcielebdes. aietis azriT, idealuri is saxelmwifoa,<br />

romelsac mezobeli qveynebi angariSs uweven, romelic<br />

sagareo urTierTobaSi <strong>da</strong>moukidebel sagareo kurss axorcielebs<br />

<strong>da</strong> sakuTari saxelmwifoebriobis sarealizaciod<br />

mas ar sWirdeba ucxo, gareSe Zalebis gamoyeneba. yvela <strong>politikuri</strong><br />

moRvawis mizania imdenad Zlieri gaxados saxelmwifo,<br />

rom mas yovelTvis sakuTari Tavis imedi hqondes. magram saxelmwifos<br />

beds marto politikur moRvaweTa niWi, un<strong>da</strong>ri <strong>da</strong><br />

codna ar gansazRvravs, miuTiTeb<strong>da</strong> aieti <strong>da</strong> ganmartav<strong>da</strong>: “saxelmwifo<br />

ganviTarebis kanonzomiereba xSirad emyareba “JamTa<br />

trials”, bedis ukuRmarTobas, an orives erTad”, is, rom aieti<br />

saxelmwifosa <strong>da</strong> sxva socialuri movlenebis ganmsazRvrelad<br />

“JamTa trials” an “bedis ukuRmarTobas” <strong>da</strong> sxva mizezebs<br />

asaxelebs , ar niSnavs mis mier RmerTis srul ignorirebas.<br />

aieti imasac miuTiTebs rom “RmerTi yvelafris gamgebelia”,<br />

swored igi aniWebs a<strong>da</strong>mianebs inteleqtsa <strong>da</strong> gonieri azrovnebis<br />

unars, exmareba rTuli <strong>da</strong> winaaRmdegobrivi movlenebis<br />

garkvevaSi. vinc “uzenaesis” nebas ar misdevs, RmerTi maT<br />

“urisxdeba” <strong>da</strong> piriqiT, gonivruli moqmedeba “uzenaessac siamovnebs”<br />

– aRniSnav<strong>da</strong> aieti.<br />

sayuradReboa aietis Sexedulebani Tavisufali <strong>da</strong> suverenuli<br />

saxelmwifos problemebze. misi azriT suverenuli<br />

<strong>da</strong> Zlieri saxelmwifo Seurigebeli un<strong>da</strong> iyos yvela im borotmoqmedebis<br />

mimarT, romelic laxavs xalxis Rirsebas. Tavisi<br />

xalxis winaaRmdeg Cadenili <strong>da</strong>naSauli saxelmwifom arasodes<br />

ar un<strong>da</strong> <strong>da</strong>tovos uyuradRebod, Tu mas surs momavalSi<br />

qveSevrdomTa uzrunveli cxovreba.<br />

aietis SexedulebebSi naTlad Cans sazogadoebaSi Camoyalibebuli<br />

a<strong>da</strong>T-wesebisadmi pativiscema, romelic ar gamoricxavs<br />

axlisadmi mxar<strong>da</strong>Weras, roca amas sazogadoebrivi cxovrebis<br />

interesebi moiTxoven.<br />

aietis Tanamedrove, didi oratori <strong>da</strong> swavluli fartaZe,<br />

ar eTanxmebo<strong>da</strong> azrs bizantiasTan kavSiris gawyvetisa<br />

<strong>da</strong> sparselebis mxareze ga<strong>da</strong>svlis Sesaxeb. am SemTxvevaSi<br />

fartaZis ZiriTadi argumenti isaa, rom sparselebi qristianobis<br />

mtrebi iyvnen, bizantielebi – marTlmorwmuneni. amitom<br />

kolxebs ar Seefereba uRalatos qristianobas <strong>da</strong> mimarTos<br />

wmin<strong>da</strong> sarwmunoebis mtrebs, riTac SeibRaleba “marTlmorwmuneoba<br />

<strong>da</strong> wmin<strong>da</strong> saidumloTa umwikvloba”. qarTul religiurfilosofiur<br />

azrovnebaSi didi mniSvneloba SeiZina qristes<br />

ori bunebis – RvTaebrivisa <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianurobis Sesaxeb problemis<br />

ganxilvam. romelia ganmsazRvreli _ miwa Tu zeca, kaci<br />

Tu RmerTi? ai kiTxva, romlis pasuxic arsebiTad ganapirobeb<strong>da</strong><br />

<strong>politikuri</strong> azris xasiaTs. am sakiTxis garkvevaSi gansakuTrebiT<br />

warmoCn<strong>da</strong> im epoqis qarTuli azrovnebis kanonmdebeli<br />

petre iberi.<br />

petre iberis saxiT qarTuli religiur-filosofiuri<br />

mimdinareobis progresuli frTa <strong>da</strong>interesebuli iyo ara<br />

imdenad RmerTis gankacebiT, ramdena<strong>da</strong>c kacis gaRmerTebiT.,<br />

a<strong>da</strong>mianis RmerTTan gaTanasworebiT. am problemis <strong>politikuri</strong><br />

<strong>da</strong>tvirTva uSualod ukavSirdeba erTisa <strong>da</strong> simravlis problemas.<br />

petre iberi, romelsac Tanamedroveni, mowafeebi <strong>da</strong><br />

biografebi “meore moses” uwodebdnen, erTisa <strong>da</strong> simravlis<br />

ganuyrelobis ideas qa<strong>da</strong>geb<strong>da</strong>. igi monofiziticaa (qristes<br />

erTbunebianobis – RvTaebriobis rwmena), ramdena<strong>da</strong>c yvelaferi<br />

erTze, RmerTze <strong>da</strong>hyav<strong>da</strong> <strong>da</strong> diofizitic (qristes orbunebianoba<br />

– RvTaebrioba <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianoba), ramdena<strong>da</strong>c RmerTSi (erT-<br />

Si) xe<strong>da</strong>v<strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianur msoflios. petre iberis Tanaxmad ar<br />

aris erTi simravlis gareSe <strong>da</strong> piriqiT, simravle erTis<br />

gareSe.<br />

aRniSnuli problemis Teoriuli <strong>da</strong>muSavebiT petre iberma<br />

Seamza<strong>da</strong> nia<strong>da</strong>gi ioane petriwis mier am sakiTxis klasikuri<br />

ganzogadebisaTvis.<br />

VII-VIII saukuneebis mijni<strong>da</strong>n XI saukunemde periodi qarTuli<br />

azrovnebis istoriaSi sqolastikis xana<strong>da</strong>a cnobili. am<br />

etapze <strong>politikuri</strong> azrovnebis Taviseburebani arsebiTad ganisazRvrebo<strong>da</strong>,<br />

erTis mxriv, qveynis SigniT socialuri brZolis<br />

gamZafrebiT, meores mxriv, arabTa gabatonebiT.<br />

am periodis <strong>politikuri</strong> cxovrebis arsebiTi <strong>da</strong>maxasiaTebeli<br />

niSania saero <strong>da</strong> sasuliero azrovnebis <strong>da</strong>axloeba.<br />

am safuZvelze X saukunis <strong>da</strong>sasrulisaTvis saqarTvelom erTgvar<br />

erovnul <strong>da</strong> saxelmwifoebriv konsoli<strong>da</strong>cias miaRwia.<br />

<strong>politikuri</strong> yofiereba warmodgenili iyo oTxi ZaliT: m<strong>da</strong>bioni<br />

<strong>da</strong> soflis muSakni, di<strong>da</strong>znaurni, eklesia <strong>da</strong> aristokratia.<br />

SeiZleba iTqvas, rom aRniSnuli periodis <strong>politikuri</strong><br />

260 261


azrovneba am oTxi mebrZoli Zalis partiul-ideologiuri<br />

cxovrebis gamoxatvaa. umTavres Teoriul ideas “erTmmarTvelobisaTvis<br />

brZolas warmoadgens.<br />

erTmmarTvelobis Teoriuli ideis arsi imaSi mdgomareobs,<br />

rom safexurebrivad ganlagebul Zalebs saTaveSi erTi<br />

sawyisi udgas. am sawyisis (erTis) gageba kacobriobis <strong>politikuri</strong><br />

azrovnebis umniSvnelovanesi Teoriuli problemaa.<br />

aRniSnul periodSi igi ZiriTa<strong>da</strong>d absolutizirebuli<br />

iyo (magaliTad bizantiis imperiaSi). saqarTveloSi erTmmarTvelobis<br />

dros rogorc Teoriul, ise praqtikul gagebaSi<br />

aisaxa qarTuli yofierebis Taviseburebani.<br />

erTmmarTvelobis saxelmwifo sistema praqtikulad ganaxorciela<br />

<strong>da</strong>viT aRmaSenebelma, rac mniSvnelovnad ganapiroba<br />

misma pirovnebam. <strong>da</strong>viTis <strong>politikuri</strong> moRvaweoba Zalisa<br />

<strong>da</strong> samarTlianobis, samarTlianobisa <strong>da</strong> Zalis erTianobaa.<br />

samarTlianoba icavs Zalas despotizmisagan, xolo Zala icavs<br />

samarTlianobas xelisuflebiTi partikularizmisagan.<br />

<strong>da</strong>viT <strong>da</strong>viT <strong>da</strong>viT <strong>da</strong>viT <strong>da</strong>viT aRmaSenebeli aRmaSenebeli aRmaSenebeli aRmaSenebeli aRmaSenebeli (1089-1125) (1089-1125) (1089-1125) (1089-1125) (1089-1125)<br />

- - - - - politikosi politikosi politikosi politikosi politikosi <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> moazrovne<br />

moazrovne<br />

moazrovne<br />

moazrovne<br />

moazrovne<br />

saqarTvelos udidesi mefe <strong>da</strong>viT IV aRmaSenebeli im<br />

dros mefob<strong>da</strong> saqarTveloSi, rodesac Zvel ruseTSi vladimer<br />

monomaxi (1113-1125) cdilob<strong>da</strong> erTiani saxelmwifoebrivi xelisuflebis<br />

Seqmnas; bizantiaSi aleqsi komnenoss (1081-1112)<br />

uWir<strong>da</strong> Zalauflebis SenarCuneba; inglisSi henrix I-is (1100-<br />

1135) c<strong>da</strong>s Zlieri saxelmwifoebrivi xelisuflebis Sesaqmnelad<br />

Sedegi ar mohyolia, germaniaSi henrix V (1106-1125) –<br />

Zlieri saxelmwifo xelisuflebis SeqmnisaTvis brZolaSi<br />

<strong>da</strong>marcxebuli – iZulebuli xdeba 1112 wels kompromisuli<br />

xelSekruleba <strong>da</strong>dos romis papTan, xolo safrangeTSi jer<br />

kidev feo<strong>da</strong>luri <strong>da</strong>qucmacebulobis periodi batonobs <strong>da</strong><br />

mefe lui VI (1108-1137), romelic <strong>da</strong>moukideblad ver marTavs<br />

qveyanas, radganac iZulebuli iyo saxelmwifoebrivi xelisufleba<br />

gaenawilebina misi faqtiuri TanammarTvelis abati<br />

sugerisaTvis, mxolod imas axerxebs, rom imorCilebs zogierT<br />

feo<strong>da</strong>ls samefoSi.<br />

<strong>da</strong>viT aRmaSeneblis politikur Sexedulebebze warmodgenas<br />

gvaZlevs misi “galobani sinanulisani”, ucnobi avtoris<br />

Txzuleba “cxovreba mefeT-mefe <strong>da</strong>viTisi”, 1103 wlis ruisurbnisis<br />

krebis <strong>da</strong>dgenileba, 1123 wels Sio-mRvimis monastrisadmi<br />

boZebuli anderZi <strong>da</strong> 1125 wels gar<strong>da</strong>cvalebis win<br />

memkvidreebisadmi <strong>da</strong>tovebuli anderZi.<br />

<strong>da</strong>viT aRmaSeneblis mier ganxorcielebuli ekonomikuri,<br />

samxedro <strong>da</strong> <strong>politikuri</strong> reformebi cxa<strong>da</strong>d mowmoben, rom igi<br />

iyo im epoqis rogorc uZlieresi mefe, aseve didi Teoretikosi<br />

<strong>da</strong> moazrovne.<br />

igi erTi pirvelTagania Sua saukuneebSi, romelmac gansakuTrebuli<br />

wvlili Seitana feo<strong>da</strong>lizmis ekonomikuri <strong>da</strong><br />

<strong>politikuri</strong> organizaciis sistemis srulyofis saqmeSi, mtkiced<br />

Camoayaliba ra XI-XII saukuneebis saqarTveloSi feo<strong>da</strong>lizmis<br />

epoqis mmarTvelobis TiTqmis ucnobi forma – absolutizmi<br />

<strong>da</strong> mecnierul sawyisebze <strong>da</strong>asabuTa misi, rogorc<br />

axali <strong>politikuri</strong> wyobilebis upiratesoba feo<strong>da</strong>lur <strong>da</strong>qucmacebulobasTan<br />

Se<strong>da</strong>rebiT.<br />

marTlmadidebel morwmune mefes Rrmad swams, rom Rmer-<br />

Ti gansazRvravs sazogadoebis ganviTarebis kanonzomierebas.<br />

misi nebiT xdeba samefo taxtze mefeTa asvla <strong>da</strong> samefoTa<br />

<strong>da</strong>mxoba, RmerTi aniWebs mefeebs mterze gamarjvebas. <strong>da</strong>viT<br />

aRmaSenebeli Rrma<strong>da</strong>a <strong>da</strong>rwmunebuli, rom samefo xelisuflebis<br />

ganxorcielebisas igi RmerTis TanagrZnobiTa <strong>da</strong> wyalobiT<br />

sargeblobs, Tumca, radganac, Sua saukuneebis religiursqolastikuri<br />

moZRvrebis mixedviT yoveli a<strong>da</strong>miani codvilia,<br />

<strong>da</strong>viT aRmaSeneblsac ar miaCnia YTavi ucodvelad.<br />

radganac yovelive arsebuli RvTaebrivi warmoSobisaa,<br />

Zlieri, centralizebuli saxelmwifoebrivi xelisuflebis<br />

ideologi <strong>da</strong>viT aRmaSenebeli feo<strong>da</strong>luri <strong>da</strong>qucmacebulobis<br />

<strong>da</strong>Zlevis, politikur mowinaaRmdegeTa <strong>da</strong>Trgunvis <strong>da</strong> samefo<br />

xelisuflebis avtoritetis amaRlebis mizniT, Tavis am zogad<br />

filosofiuri msoflmxedvelobis ganmsazRvrel mosazrebas<br />

moxerxebulad iyenebs saxelmwifoebrivi xelisuflebis warmoSobis<br />

asaxsnelad. misi mtkicebiT, samefo xelisufleba<br />

RvTaebrivi warmoSobisaa, RmerTi ga<strong>da</strong>scems mefeebs saxelmwifoebs<br />

marTva-gamgeobisaTvis <strong>da</strong> amave dros igi umaRlesi mefe-<br />

Ta-mefe <strong>da</strong> amqveyniuri gamgebelia, romelsac un<strong>da</strong> <strong>da</strong>emorCilos<br />

yvela pirovneba saxelmwifoSi.<br />

eklesia-monastrebi warmoadgenen Suamavlebs RmerTsa <strong>da</strong><br />

qveSevrdomebs Soris, magram <strong>da</strong>viT aRmaSeneblis azriT, es<br />

srulebiTac ar niSnavs, rom sasuliero xelisufleba saeroze<br />

262 263


maRla dgas, piriqiT, RmerTis nebis gamomxatveli saero xelisufleba<br />

valdebulia Caerios saeklesio xelisuflebis<br />

saqmeSi <strong>da</strong> RmerTis nebis Sesabamisad moawesrigos igi, Tu amis<br />

saWiroeba arsebobs. im dros, roca <strong>da</strong>savleT evropaSi romis<br />

papebma <strong>da</strong>imorCiles imperatorebic ki, <strong>da</strong>viT aRmaSenebelma<br />

1103 wels ruis-urbnisis saeklesio krebis mowveviT miznad<br />

<strong>da</strong>isaxa <strong>da</strong> ganaxorciela Turq-selCukTa batonobiT gamowveuli<br />

Seryeuli zneobis aRdgena, gar<strong>da</strong> amisa,, mwignobarT-uxucesis<br />

<strong>da</strong> Wyondidelis Tanamdebobis SeerTebiT praqtikulad<br />

ganxorciel<strong>da</strong> saero xelisuflebisadmi saeklesio xelisuflebis<br />

<strong>da</strong>qvemdebareba.<br />

<strong>da</strong>viT aRmaSenebeli samefo xelisuflebis ganxorcielebis<br />

procesSi absolutizmis ideebiT (“erTmmarTvelobis” ideiT)<br />

xelmZRvanelobs. igi aqtiurad ereva sazogadoebrivi cxovrebis<br />

yvela <strong>da</strong>rgSi, gansazRvravs mravalferovani qveynis teritoriaze<br />

moqmedi yvela <strong>da</strong>wesebulebisa <strong>da</strong> organizaciis saqmianobas.<br />

absoluturi samefo xelisuflebis SeuzRudvelobas <strong>da</strong><br />

sazogadoebrivi cxovrebis sxva<strong>da</strong>sxva <strong>da</strong>rgebSi misi Carevis<br />

ganusazRvrelobas <strong>da</strong>viTis mematiane uZiro ufskruls a<strong>da</strong>rebs<br />

<strong>da</strong> am SesaniSnavi mxatvruli Se<strong>da</strong>rebiT mokled <strong>da</strong> lakonurad<br />

aqvs <strong>da</strong>xasiaTebuli absolutizmis <strong>politikuri</strong> moZRvreba,<br />

romelic <strong>da</strong>savleT evropaSi mxolod ramdenime saukunis Semdeg<br />

ganxorciel<strong>da</strong>.<br />

absolutizmis ideebis sruli ganviTareba <strong>da</strong> sazogadoebriv<br />

cxovrebaSi maTi praqtikuli ganxorcieleba mox<strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>viT aRmaSeneblis mefobisas. absolutizmis <strong>politikuri</strong><br />

moZRvreba qarTuli saxelmwifoebriobis ganviTarebisas<br />

erovnulma Taviseburebebma gansazRvra. amitomac misi xasiaTi<br />

qarTuli saxelmwifoebriobis iniciativiT Seqmnil mravalerovan<br />

saxelmwifoSi mxolod saqarTvelos ekonomikuri <strong>da</strong><br />

<strong>politikuri</strong> ganviTarebis adrindeli renesansis <strong>politikuri</strong><br />

garemoebebiT un<strong>da</strong> aixsnas. humanizmi <strong>da</strong> kacTmoyvareoba,<br />

rjulSemwynarebloba <strong>da</strong> sxva erebisadmi pativiscema, winandeli<br />

epoqebis cnobil mxe<strong>da</strong>rTmTavarTa <strong>da</strong> mefeTa gamocdilebis<br />

gaTvaliswineba saxelmwifoebrivi politikis ganxorcielebisas,<br />

sxva<strong>da</strong>sxva politikur-religiuri <strong>da</strong> filosofiuri mimarTulebebis<br />

warmomadgenelTagan swavlulTa razmis Seqmna,<br />

qveyanaSi ganaTlebisa <strong>da</strong> kulturis <strong>da</strong>nergva, saxelmwifoSi<br />

wesrigis <strong>da</strong>myareba <strong>da</strong> xelisuflebis pasuxismgeblobis amaR-<br />

leba, erovnuli TviTSegnebis Camoyalibeba <strong>da</strong> sagareo <strong>da</strong><br />

saSinao urTierTobebSi patriotul Zalebze <strong>da</strong>yrdnoba,<br />

gvarovnuli warmoSobis uaryofa, niWisa <strong>da</strong> piradi unaris<br />

mixedviT a<strong>da</strong>mianis <strong>da</strong>faseba, realizmi politikaSi – ai, is<br />

ZiriTadi maxasiaTeblebi, riTac xelmZRvanelob<strong>da</strong> <strong>da</strong>viT aRmaSenebeli<br />

ganaTlebuli absolutizmis ideebze mravalerovani<br />

saxelmwifos mowyobisas.<br />

<strong>da</strong>viT aRmaSenebeli feo<strong>da</strong>lizmis ideologi <strong>da</strong> <strong>da</strong>mcvelia,<br />

amitom saxelmwifos yvelaze ukeTes formad mas monarqia<br />

miaCnia, igi Rrmad aris <strong>da</strong>rwmunebuli, rom is didi istoriuli<br />

misia romelic RmerTma feo<strong>da</strong>lur saqarTvelos <strong>da</strong>akisra<br />

– kavkasiis xalxTa gaTavisufleba Turq-selCukTagan, mravalerovani<br />

centralizebuli saxelmwifos Seqmna – SesaZlebelia<br />

mxolod centralizebuli monarqiuli wyobilebis pirobeb-<br />

Si. <strong>da</strong>viTi ver egueba mis mier Seqmnil mravalerovan saxelmwifoSi<br />

monarqiisagan gansxvavebul <strong>da</strong> respublikur principebze<br />

agebul Tavisufal feo<strong>da</strong>lur qalaqebs <strong>da</strong> mZime, Seupovar<br />

brZolas awarmoebs, sa<strong>da</strong>c jafaridebis dinastiis gandevnisa<br />

<strong>da</strong> amowyvetis Semdeg <strong>da</strong>viT aRmaSeneblis mier qalaqis<br />

<strong>da</strong>kavebamde Tavisi arsebobis ukanaskneli ormoci wlis<br />

ganmavlobaSi respublikuri wyobileba arsebob<strong>da</strong>.<br />

gaocebas <strong>da</strong> aRtacebas iwvevs <strong>da</strong>viTis win<strong>da</strong>xeduleba <strong>da</strong><br />

<strong>politikuri</strong> realizmi. uTuod amiT iyo gamowveuli is saocari<br />

movlena, rom evropis religiur-jvarosanTa omebSi <strong>da</strong>viTma<br />

<strong>da</strong> misma memkvidreebma monawileoba ar miiRes <strong>da</strong> somxe-<br />

TiviT Tavisi Tavi sasaklaoze ar miitanes. Sedegic male<br />

gamoCn<strong>da</strong>: moispo somxuri saxelmwifoebrioba, saqarTvelo ki<br />

_ ga<strong>da</strong>rCa. qarTveloba <strong>da</strong> kerZod <strong>da</strong>viT aRmaSenebeli, kargad<br />

xe<strong>da</strong>v<strong>da</strong> rom evropelebi adre Tu gvian Sin <strong>da</strong>brundebodnen<br />

(asec mox<strong>da</strong>), TviTon ki saqarTvelo <strong>da</strong>rCebo<strong>da</strong> pirispir mahmadianTa<br />

mtrul garemocvasTan.<br />

<strong>da</strong>viT aRmaSenebeli ayalibebs Tavis Sexedulebas<br />

mmarTvelze <strong>da</strong> mefeze. misi azriT, monarqi un<strong>da</strong> iyos ganaTlebuli,<br />

humanisti, marTlmsajuli, qvelmoqmedi <strong>da</strong> qveSevrdomTa<br />

mowyale. ganaTlebuli absolutizmis am niSnebis mixedviT<br />

<strong>da</strong>viT aRmaSenebeli monarqias ansxvavebs tiraniisagan.<br />

<strong>da</strong>viTis azriT, tiranTa gulqvaoba, sisastike, sixarbe, Seubralebloba<br />

<strong>da</strong> Zaladoba arRvevs samefo xelisuflebis Rv-<br />

Taebrivi warmoSobis principebs <strong>da</strong> swored RmerTi tiranebs<br />

yovelTvis samagieros miagebs.<br />

264 265


<strong>da</strong>viT aRmaSenebeli samarTlis normebs, romliTac un<strong>da</strong><br />

ixelmZRvanelon a<strong>da</strong>mianebma sazogadoebriv cxovrebaSi, sam<br />

kategoriad yofs: bunebiTi, RvTaebrivi <strong>da</strong> <strong>da</strong>debiTi. Tavis<br />

“galobani sinanulisani”-Si, romelic Seicavs <strong>da</strong>viT aRmaSeneblis<br />

aRsarebas RmerTis mimarT mis mier Cadenili saqmeebis<br />

Taobaze <strong>da</strong> zogjer umarTebulo TviTbraldebebsac (“ra codva<br />

gqon<strong>da</strong> aseTi mefeo” – ana kalan<strong>da</strong>Ze), igi aRniSnavs, rom<br />

TiTqos man fexqveS gaTela <strong>da</strong> ar Seasrula ara marto bunebi-<br />

Ti samarTlis, aramed RvTaebrivi samarTlis moTxovnebic <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>emona xorcieli, amqveyniuri gatacebisa <strong>da</strong> interesebis mixedviT<br />

saxelmwifoebrivi xelisuflebis mier <strong>da</strong>dgenil samar-<br />

Tals”. sinamdvile sxvas RaRadebs: wyaroebis mixedviT, <strong>da</strong>viT<br />

aRmaSenebeli iyo ara marto Zlieri nebisyofis <strong>da</strong> mtrisaTvis<br />

SiSis momgvreli mefe, aramed igi amave dros cnobilia,<br />

rogorc rjulSemwynarebeli, marTlmsajuli, RaribTa <strong>da</strong> qvrivTa<br />

<strong>da</strong>mxmare, samarTlianobisa <strong>da</strong> mSvidobis <strong>da</strong>mcveli, Tavis drois<br />

didi humanisti <strong>da</strong> moazrovne, qvelmoqmedi.<br />

mTels saqarTveloSi <strong>da</strong>dio<strong>da</strong> xalxze <strong>da</strong> samSobloze<br />

uzomod Seyvarebuli mefe, mfarvelob<strong>da</strong> qvriv-oblebsa <strong>da</strong><br />

glaxakebs. calke qisa hqon<strong>da</strong> <strong>da</strong>viTs, yovel dRe fuliT avseb<strong>da</strong><br />

<strong>da</strong> Rarib-Ratakebs urigeb<strong>da</strong> Turme. sayuradReboa isic, rom<br />

igi qvelmoqmedebas saxelmwifo xazini<strong>da</strong>n ki ar eweo<strong>da</strong> zogierTebiviT,<br />

aramed “xelTa TvisTa nadirebulTa” – e.i. saku-<br />

Tari qonebi<strong>da</strong>n. kacTmoyvare mefem gelaTTan aRaSena qsenoni<br />

(saavadmyofo), sa<strong>da</strong>c xSirad naxulob<strong>da</strong> avadmyofebs <strong>da</strong> yuradRebas<br />

ar akleb<strong>da</strong> maT _ yvelas moikiTxav<strong>da</strong>, ga<strong>da</strong>hkocni<strong>da</strong> <strong>da</strong><br />

am mzrunvelobiT tkivilebs uameb<strong>da</strong> gaWirvebulT.<br />

legendebs Txzav<strong>da</strong> xalxi samSoblos mamaze. amitom<br />

uwodes mas aqamde gaugonari saxeli – “aRmaSenebeli”.<br />

1125 wlis 24 ianvars, SabaT dRes gar<strong>da</strong>icvala didi <strong>da</strong>viT<br />

aRmaSenebeli, romelmac Tanmimdevrulad gaatara cxovrebaSi<br />

yvela is reforma, romelmac uzrunvelyo saqarTvelos<br />

ga<strong>da</strong>qceva pirvelxarisxovan saxelmwifod <strong>da</strong> imperiad:<br />

1) Seqmna TanamoazreTa, samSobloze usazRvrod Seyvarebul<br />

a<strong>da</strong>mianTa gundi;<br />

2) Caatara ekonomikis reforma, ramac uzrunvelyo miwaTmoqmedebisa<br />

<strong>da</strong> vaWrobis ganviTareba, Semosavlebis zr<strong>da</strong>;<br />

3) Caatara samxedro reforma, Seqmna regularuli jari;<br />

4) uzrunvelyo antisaxelmwifoebrivi elementebis<br />

CamoSoreba saxelmwifos saTaveebi<strong>da</strong>n;<br />

5) jer ekonomikuri <strong>da</strong> samxedro TvalsazrisiT moaZliera<br />

qveyana <strong>da</strong> Semdgom amisa Sewyvita xarkis Zleva <strong>da</strong> <strong>da</strong>upirispir<strong>da</strong><br />

Turq-selCukebs;<br />

6) Seqmna saxelmwifo uSiSroebis uZlieresi sitema, romelic<br />

uzrunvelyofili iyo mstovarTa informaciiT rogorc<br />

qveynis SigniT, ise mis gare<strong>da</strong>n;<br />

7) moaxdina saxelmwifos mmarTvelobis reorganizacia,<br />

Seqmna savaziro;<br />

8)Caatara saeklesio kreba <strong>da</strong> reforma, eklesia <strong>da</strong>umorCila<br />

saxelmwifos;<br />

9) Caatara sasamarTlo reforma, Seqmna swavla-aRzrdis<br />

erTianis sistema;<br />

10) mters Tanmimdevrulad, nabij-nabij waarTva strategiuli<br />

qalaqebi;<br />

11) gaimarjva yvelaze did generalur brZolaSi <strong>da</strong> ganavrco<br />

qveynis sazRvrebi.<br />

SoTa SoTa SoTa SoTa SoTa rusTavelis rusTavelis rusTavelis rusTavelis rusTavelis socialur-<strong>politikuri</strong><br />

socialur-<strong>politikuri</strong><br />

socialur-<strong>politikuri</strong><br />

socialur-<strong>politikuri</strong><br />

socialur-<strong>politikuri</strong><br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> religiuri religiuri religiuri religiuri religiuri Sexedulebebi<br />

Sexedulebebi<br />

Sexedulebebi<br />

Sexedulebebi<br />

Sexedulebebi<br />

SoTa rusTavelis “vefxistyaosanSi” mxatvruli formiT<br />

gadmocemulia XII saukunis saqarTvelos socialur-ekonomikuri<br />

<strong>da</strong> <strong>politikuri</strong> mdgomareoba, agreTve samefo xelisuflebis is<br />

didi sazogadoebriv-<strong>politikuri</strong> ideebi <strong>da</strong> Sexedulebebi, maT<br />

Soris religiur sakiTxebSic, romelic qarTuli saxelmwifoebriobis<br />

Camoyalibebis, <strong>da</strong>cvisa <strong>da</strong> ganmtkicebis <strong>da</strong>sabuTebas<br />

isaxavs miznad.<br />

saqarTvelos <strong>politikuri</strong> cxovrebis sakiTxebze SoTa<br />

rusTavelis mier “vefxistyaosanSi” gadmocemuli gaazrebuli<br />

Teoriuli <strong>da</strong>skvnebi <strong>da</strong> saxelmwifos marTvis rekomen<strong>da</strong>ciebi<br />

ara marto XII saukunis saqarTvelos (<strong>da</strong>viT aRmaSenebli<strong>da</strong>n<br />

Tamaris CaTvliT) saxelmwifos xelisuflebis mier ganxorcielebuli<br />

saSinao <strong>da</strong> sagareo politikis anareklia, aramed<br />

amasTan erTad isini warmoadgenen rCeva-<strong>da</strong>rigebas samefo xelisuflebisa<br />

<strong>da</strong> agreTve urC feo<strong>da</strong>lTa mimarTac, saqarTvelos<br />

meTaurobiT Seqmnil saerTo-kavkasiur saxelmwifoSi<br />

Semaval mravalmilionian mosaxleobaze <strong>da</strong> sxva<strong>da</strong>sxva sarwmunoebisa<br />

<strong>da</strong> Cvevebis mqone xalxebze _ Tu ra meTodisa <strong>da</strong><br />

xerxebis gamoyenebiT SeiZleba ganxorcielebuli iqnes qarTuli<br />

266 267


saxelmwifoebrioba. am mizniT samefo xelisufleba sayovelTao<br />

mSvidobisa <strong>da</strong> klasobrivi zavis politikas atareb<strong>da</strong>.<br />

taxtis memkvidreobis ufleba, mamakacTa <strong>da</strong> qalTa Tanasworuflebianoba,<br />

feo<strong>da</strong>luri sazogadoebis TiToeuli wodebisaTvis<br />

savsebiT garkveuli uflebebisa <strong>da</strong> movaleobebis <strong>da</strong>dgena,<br />

omisa <strong>da</strong> ajanyebis ufleba, ai, is mTavari sakiTxebi, romlebic<br />

warmodgenas gvaZlevs mis samarTlebriv Sexedulebebze, romelic<br />

rusTavels ga<strong>da</strong>wyvetili aqvs e.w. “marTali samarTlis”<br />

moZRvrebis, (“qmna marTlisa samarTlisa, xesa Seiqms xmelsa<br />

nedlad”), anu bunebiTi, RvTaebrivi samarTlis mixedviT.<br />

“vefxistyaosnSi” rusTavelma aseve Caaqsova Tavisi Sexedulebani<br />

socialur-politikur <strong>da</strong> religiur problemebzec.<br />

rusTavelis mier <strong>da</strong>xatuli sazogadoeba ierarqiulad<br />

aSenebulia Semdegnairad: maRla dgas mefe, mis qvemoT vezirebi<br />

<strong>da</strong> didebulebi. Semdeg modis spa, anu laSqari, miwis muSakni<br />

<strong>da</strong> vaWrebi, xolo sul <strong>da</strong>bla – monebi.<br />

rusTavelis mier <strong>da</strong>xatuli mefe srulad ar hgavs<br />

feo<strong>da</strong>lur mefes. is ar aris pirveli TanasworTa Soris<br />

(primus inter pares) piriqiT, misi swori aravinaa, misi Zala<br />

usazRvroa, misi warmoSoba RvTaebrivia. mefea mTeli qveynis<br />

TviTmpyrobeli.…mcire qveynis mefe sari<strong>da</strong>n uars ambobs taxtze<br />

didi mefis farsa<strong>da</strong>nis sasargeblod <strong>da</strong> misi moxele, amirbari<br />

xdeba. am wesiT mox<strong>da</strong> qveynis gaerTianeba, erTi mefobis <strong>da</strong>mkvidreba.<br />

erTi erTi xalxi xalxi _ _ _ erTi erTi mefe mefe mefe <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> idealia.<br />

idealia.<br />

mefis survili kanonia, mas win veravin <strong>da</strong>udgeba.<br />

erTi sityviT, rusTavelis mefe aris TviTmpyrobeli, absoluturi<br />

monarqi, romelsac morCilebs yvela klasi, mTeli eri.<br />

rogor iyenebs mefe mefe am did Zalauflebas? igi am am did did Zalas<br />

Zalas<br />

xmarobs xmarobs xmarobs xalxis xalxis sasargeblod, sasargeblod, mefe aris `maRali, uxvi, m<strong>da</strong>bali~,<br />

`mosamarTle <strong>da</strong> mowyale, morWmuli, gangebiani.~ is exmareba<br />

gaWirvebulT <strong>da</strong> <strong>da</strong>vrdomilT, ebrZvis siaves <strong>da</strong> borotebas, awarmoebs<br />

farTo qvelmoqmedebas. igi aris `gonieri, guli lbili~.<br />

aseTi mefis qveSevrdomni bednierni arian, vinai<strong>da</strong>n mefe<br />

`yovlTa sworad wyalobasa viTa Tovlsa moaTovebs,<br />

obol-qvrivni <strong>da</strong>amdidrnes <strong>da</strong> glaxakni ar iTxovdes,<br />

avis mqmnelni <strong>da</strong>aSines, kravni cxvarTa vera swovdes,<br />

Sigan maTTa sabrZanisTa Txa <strong>da</strong> mgeli erTgan sZovdes.~<br />

amrigad, rusTavelis rusTavelis idealia idealia idealia mefe TviTmpyrobeli, mefe<br />

reformatori, mefe mosiyvarule <strong>da</strong> qveSevrdomTaTvis samarTlis<br />

momniWebeli.<br />

es ideali rusTavelma aiRo maSindeli XII saukunis<br />

saqarTvelos realuri Sinagani <strong>politikuri</strong> mdgomareobi<strong>da</strong>n,<br />

Tamar mefis moRvaweobi<strong>da</strong>n. taxtze asul 18 wlis Tamars<br />

<strong>da</strong>upirispir<strong>da</strong> didebulTa jgufi yuTlu arslanis meTaurobiT<br />

<strong>da</strong> mas mosTxoves isanSi karvis <strong>da</strong>arseba, sa<strong>da</strong>c isini<br />

<strong>da</strong>jdebodnen `Tavis uflebaTa msxdomareni, raTa mivcemdeT <strong>da</strong><br />

moviRebdeT, romelTame vrisxavdeT <strong>da</strong> romelTame vwyalobdeT,<br />

amas esreT vakadrebdeT <strong>da</strong> vacnobebdeT Tamars mefesa <strong>da</strong><br />

dedofalsa <strong>da</strong> munRa srul iqnebodes gangebuli Cvenni~. e.i.<br />

yuTlu-arslanis <strong>da</strong>si moiTxov<strong>da</strong> mTeli kanonmdeblobis <strong>da</strong><br />

mmarTvelobis maTTvis ga<strong>da</strong>cemas, mefe ki mxolod <strong>da</strong>amtkiceb<strong>da</strong><br />

maT ga<strong>da</strong>wyvetilebas.<br />

es iyo xelisuflebis <strong>da</strong>nawilebis progresuli, magram<br />

maSindeli saqarTvelosaTvis naadrevi idea, romelic centralizebuli<br />

saxelmwifos <strong>da</strong>sustebas <strong>da</strong> <strong>da</strong>nawevrebas gamoiwvev<strong>da</strong>.<br />

rusTaveli am did politikur <strong>da</strong>vaSi ga<strong>da</strong>WriT <strong>da</strong>dga<br />

mefis mxares, romelmac SesZlo ajanyebulTa <strong>da</strong>SoSmineba <strong>da</strong><br />

ajanyebis Caqroba. rusTavelma es ar ikmara <strong>da</strong> saWirod CaTvala<br />

mefis uflebebis xalxSi gamagreba ideura<strong>da</strong>c, man pirvelma<br />

wamoayena literaturaSi TviTmpyrobelobis <strong>Teoria</strong> <strong>da</strong><br />

aRWurva mefe aseTi warmtaci TvisebebiT. amis safuZvels mas<br />

<strong>da</strong>viT IV <strong>da</strong> Tamaris moRvaweoba aZlev<strong>da</strong>. Tamarma pirvelad<br />

gaauqma saqarTveloSi sikvdiliT <strong>da</strong>sja, asoebis mokveTa, Tvalebis<br />

<strong>da</strong>Txra. cnobili iyo Tamaris qvelmoqmedeba. ivane javaxiSvilis<br />

gamokvleviT Tamaris dros yofila kanoni, romlis<br />

ZaliT saSinao <strong>da</strong> sagareo Semosavlis 10% qvelmoqmedebaze<br />

ixarjebo<strong>da</strong>. amisaTvis <strong>da</strong>ars<strong>da</strong> sagangebo uwyeba.<br />

mefe TviTmpyrobeli, rusTavelis mixedviT, Tavis politikas<br />

atarebs didebulTa meSveobiT. es wre moicavs pirvel<br />

rigSi vezirebs, Semdeg ki spaspetebs. iv. javaxiSvilis azriT,<br />

`dideba~ `dideba~ Zvelad Tanamdebobasa <strong>da</strong> masze <strong>da</strong>fuZnebul pativs<br />

niSnav<strong>da</strong>, didebuli imave dros didi moxele iyo. rusTaverusTave<br />

lis lis idealia idealia moxeleoba, moxeleoba, saxelmwifos saxelmwifos samsaxuri samsaxuri <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong><br />

ara ara gvariSviloba, gvariSviloba, rac sruliad eTanxmeba mis politikur<br />

koncefcias. `vefxistyaosani~ Seicavs miTiTebas imis Sesaxeb,<br />

rom a<strong>da</strong>mianTa uflebrivi mdgomareoba sazogadoebaSi marto<br />

wodebrivi warmoSobiT ki ar un<strong>da</strong> ganisazRvros, aramed masze<br />

maRla dgas a<strong>da</strong>mianTa piradi Rirseba. rusTavelis es mosazreba<br />

(`Tu kaci kacad ar varga, cudia gvariSviloba~), romelic<br />

268 269


jer kidev giorgi mTawmindelma wamoayena <strong>da</strong> igi saqarTvelos<br />

politikur cxovrebaSi mtkiced <strong>da</strong>nerga jer <strong>da</strong>viT aRmaSenebelma,<br />

mefe giorgi III, wiTeli zoliviT gasdevs `vefxistyaosans~.<br />

rusTaveli ar xmarobs sityva `aznaurs~, xmarobs `Tavads~,<br />

magram ara Tanamedrove mniSvnelobiT. misTvis Tavadi<br />

niSnavs ara wodebriobas, didgvarovnebas, aramed meTaurobas,<br />

winamZRolobas (`Cem wil <strong>da</strong>gagdeb patronad, Tava<strong>da</strong>d CemTa<br />

spaTasa~).<br />

am mmarTvelTa wres mosdevs spa anu laSqari. mis mTavar<br />

Zalas, ueWvelia, miwis muSakni ar Seadgendnen. `muSa miwyiv<br />

muSakobdes, meomari gulovnebdes~ _ ase aqvs gayofili poets<br />

es ori kategoria. maSindel droSi omi iyo TiTqmis mu<strong>da</strong>m,<br />

permanentulad <strong>da</strong> maSasa<strong>da</strong>me misi warmoeba SeeZlo moclil<br />

xalxs. glexTa omSi Cabma niSnav<strong>da</strong> mTeli sazogadoebis Sim-<br />

SiliT amowyvetas, materialuri safuZvlis moSlas. masSi ar<br />

Sedio<strong>da</strong> vaWarTa klasi amave mizeziT _ <strong>da</strong>ingreo<strong>da</strong> vaWroba,<br />

umniSvnelovanesi sfero. amitom maT omi arc ki icodnen<br />

(`Tqven vaWarni jabanni xarT, omisaca umecarni~). xolo es<br />

moclilni iyvnen ufleba-upiratesobiT mosilni aznaurebi.<br />

maTTvis laSqroba xelobad <strong>da</strong> Semosavlis miRebis wyarod<br />

iqca <strong>da</strong> isini TviT iTxovdnen mefisagan `gvalaSqreTo~ (mag:<br />

laSqrob<strong>da</strong> iranSi), roca mSvidobianoba gaxangrZlivdebo<strong>da</strong>.<br />

`vefxistyaosanSi~ SeiaraRebul ZalTa Soris xSirad vxe<strong>da</strong>vT<br />

monebs, romlebic erTob did rols TamaSoben mefis garSemo.<br />

eseni ar arian ubralo monebi, aramed `monaspa~ _ mefis pirad<br />

mcvelTa jaria, mudmivi gvardia.<br />

vaWrebs rusTveli or nawilad hyofs: vaWarni <strong>da</strong> didvaWarni.<br />

es ukanasknelni <strong>da</strong>axloebulni arian sasaxlesTan <strong>da</strong><br />

mefesTanac.<br />

yvela zemoT aRweril klasebs <strong>da</strong> fenebs Seadgendnen<br />

Tavisufali a<strong>da</strong>mianebi. amaTgan gamoricxulia mxolod erTi<br />

klasi _ monebi. omebis wyalobiT tyveTa ricxvi maSindel<br />

saqarTveloSi erTob didi iyo <strong>da</strong> Tbilisis bazarze tyve<br />

xuTi Sauri Rir<strong>da</strong>. mona hyav<strong>da</strong> yvelas, visac SeeZlo misi<br />

yidva. raki monebi ase bevri <strong>da</strong> iafi iyo, glexebis <strong>da</strong>moneba <strong>da</strong><br />

ZaliT miwaze samuSaod mikereba ekonomikur aucileblobas<br />

ar warmoadgen<strong>da</strong>. glexi Tu Tavisuflebas moklebuli iyo,<br />

rusTveli mxolod monebis gaTavisuflebas rad iTxovs <strong>da</strong><br />

arasodes glexebisas? imitom, rom im dros glexi jer kidev<br />

Tavisufali iyo <strong>da</strong> es asaxa rusTvelma realisturad. rusTve-<br />

lis mier poemaSi <strong>da</strong>xatuli socialuri urTierTobebi aris<br />

patronymoba _ sa<strong>da</strong>c erTi mxriT dgas siuzereni, meore mxriT<br />

ki misi vasali. rusTvelTan mxolod ori fenaa <strong>da</strong>beCavebuli<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong>xmarebis maZiebeli _ glaxakni <strong>da</strong> monebi. Raribebs Raribebs _<br />

_<br />

<strong>da</strong>xmareba,<strong>da</strong>xmareba, monebs monebs _ _ _ Tavisufleba Tavisufleba _ _ ai, ai, rusTvelis rusTvelis soso-<br />

cialuri cialuri ideali.<br />

ideali.<br />

amrigad, rusTvelis <strong>politikuri</strong> doqtrinaa ganaTlebuli<br />

absolutizmi, romelic reformebzea <strong>da</strong>myarebuli. is mefes<br />

a<strong>da</strong>rebs mzes, romlis sxivebi yvelas erTnairad efineba. poetis<br />

idealia ara yovelnairi mefe, aramed mxolod iseTi, romelic<br />

Raribebs exmareba, monebs aTavisuflebs, simarTles misdevs<br />

(`qmna marTlisa samarTlisa~) _ erTi sityviT, umaRlesi kacTmoyvaruli<br />

TvisebebiT <strong>da</strong>jildovebuli, `rasaca gascem Senia,<br />

rac ara <strong>da</strong>kargulia~ _ am gziT maRldeba mefis avtoriteti<br />

<strong>da</strong> Zlierdeba saxelmwifo. sabolood rusTvelis mizania saxelmwifos<br />

mkvidr, farTo safuZvelze ageba.<br />

amave politikur mizans umorCilebs rusTveli Tavis<br />

religiur religiur doqtrinasac. Sua saukuneebSi qristianul sam-<br />

yaroSi ar <strong>da</strong>werila arc erTi poema, sa<strong>da</strong>c ar iyo qristianobis<br />

apologia, qristes moZRvrebis qebaTa-qeba. jvarosnuli<br />

omebi im epoqaSi warmoeb<strong>da</strong>. am saerTo religiuri aRtkinebis<br />

periodSi iwereba genialuri `vefxistyaosani~ <strong>da</strong> Sig erTi<br />

sityviTac araa naxsenebi arc qristianoba, arc sameba, arc<br />

marTlmadidebloba <strong>da</strong> misi religiuri dogmatebi.<br />

rusTveli religiuri monizmis mimdevaria _ RmerTi erTia.<br />

poemaSi RmerTi naxsenebia 193-jer <strong>da</strong> yovelTvis erTi <strong>da</strong> imave<br />

azriT. poeti jer kidev winasityvaobaSi gvamcnobs Tavis religiur<br />

Sexedulebas, rac gatarebulia mTel poemaSi:<br />

`he, RmerTo, erTo Sen Sehqmen saxe yovlisa tanisa,<br />

Sen <strong>da</strong>mifare, Zleva mec <strong>da</strong>Trgunvad me satanisa.~<br />

e.i. RmerTi erTia, qveynis gamCeni, magram aris agreTve<br />

satana, macduri, romlis <strong>da</strong>Trgunva RvTis <strong>da</strong>xmarebiT SeiZleba.<br />

es, ase vTqvaT, sakacobrio-saxalxo rwmenaa. rusTvelis<br />

msoflmxedveloba arc panTeisturia, arc mahmadianuri, arc<br />

seqtanturi. is aris sayovelTao, sakacobrio, a<strong>da</strong>mianuri.<br />

sxva<strong>da</strong>sxva araqristian erebs Soris moqceuli mcirericxovani<br />

qarTveli eri Tavs ver ga<strong>da</strong>irCen<strong>da</strong> sarwmunoebrivi<br />

fanatizmiT <strong>da</strong> droSiT. mas un<strong>da</strong> gamoenaxa saerTo ena<br />

mezoblebTan, romelTagan mas hyof<strong>da</strong> sarwmunoeba. saerTo enis<br />

gamonaxva ki SeiZlebo<strong>da</strong> saxelmwifo interesebis nia<strong>da</strong>gze.<br />

270 271


aqe<strong>da</strong>n, sarwmunoebis sarwmunoebis TiToeuli TiToeuli xalxis xalxis xalxis Sinaur Sinaur saqmed<br />

saqmed<br />

aRiareba, aRiareba, xolo xolo saxelmwifo saxelmwifo interesebis interesebis politikis<br />

politikis<br />

mTavar mTavar RerZad RerZad RerZad gamocxadeba gamocxadeba _ _ ai, riT xasiaTdeba saqarTvelos<br />

mefeTa politika <strong>da</strong>wyebuli <strong>da</strong>viT aRmaSenebli<strong>da</strong>n. es<br />

midrekileba kidev ufro ganviTar<strong>da</strong> Tamaris mefobisas. riT<br />

SeeZlo Tamars mis sabrZanebelSi Semavali uamravi erovnebis<br />

milionobiT a<strong>da</strong>mianTa erTi interesebiT Sekvra _ mxolod<br />

erTiT: SemakavSirebeli momentebis win wamoweviT <strong>da</strong> religiuri<br />

brZolis savsebiT gandevniT. amrigad, religiuri mSvidobianoba,<br />

yvela religiis pativiscema <strong>da</strong> <strong>da</strong>xmareba saqarTvelos<br />

saxelmwifo politika iyo.<br />

erTi erTi erTi sityviT, sityviT, Tamar Tamar mefis mefis xanaSi xanaSi gabatonebuli<br />

gabatonebuli<br />

politika politika politika moiTxov<strong>da</strong> moiTxov<strong>da</strong> religiuri religiuri sakiTxebis sakiTxebis ukugdebas<br />

ukugdebas<br />

<strong>da</strong><strong>da</strong> saerTo saerTo politikur politikur <strong>da</strong> <strong>da</strong> socialur socialur interesebze interesebze saxsax-<br />

elmwifos elmwifos <strong>da</strong>yrdnobas. <strong>da</strong>yrdnobas. rusTveli, rogorc Tamaris ideebi<br />

gamtarebeli, <strong>da</strong>dga swored am nia<strong>da</strong>gze: misi ureligioba misi<br />

politikaa, saxelmwifo mosazrebaa. is ugalobs ara qristians<br />

an mahmadians, aramed a<strong>da</strong>mians, sazogadoebas, romelsac meTaurob<strong>da</strong><br />

gonieri qarTveli mefeqali <strong>da</strong> romlis politika mas<br />

moswon<strong>da</strong> <strong>da</strong> sworad miaCn<strong>da</strong>.<br />

xelisuflebis xelisuflebis xelisuflebis xelisuflebis xelisuflebis <strong>da</strong>nawilebis <strong>da</strong>nawilebis <strong>da</strong>nawilebis <strong>da</strong>nawilebis <strong>da</strong>nawilebis qarTuli qarTuli qarTuli qarTuli qarTuli modeli modeli modeli modeli modeli<br />

(`isnis (`isnis (`isnis (`isnis (`isnis karavi~) karavi~) karavi~) karavi~) karavi~)<br />

yuTlu-arslanis <strong>da</strong>sis <strong>politikuri</strong> programis mecnierul<br />

kvlevas safuZveli Cauyara ivane javaxiSvilma, romelmac<br />

XII s-is saqarTvelos istoriasa <strong>da</strong> msoflio politikis istoriaSi<br />

samefo xelisuflebis winaaRmdeg mimarTul am ajanyebas<br />

kuTvnili adgili miuCina.<br />

<strong>da</strong>viT aRmaSeneblis mier ganxorcielebulma sazogadoebriv-politikurma<br />

reformebma ganamtkica saqarTveloSi feo<strong>da</strong>lizmis<br />

ekonomikuri <strong>da</strong> <strong>politikuri</strong> wyobilebis sistema,<br />

uzrunvelyo vaWrobisa <strong>da</strong> xelosnobis ganviTareba. feo<strong>da</strong>luri<br />

urTierTobebis ganviTarebasTan erTad qveynis ekonomikaSi<br />

yalibdeba axali, burJuaziuli wyobilebis wanamZRvrebi, socialuri<br />

Zalebi, ramac gamoiwvia klasobrivi brZolis gamwvaveba<br />

rogorc samefo xelisuflebasa <strong>da</strong> didgvarovan aznaurTa<br />

Soris, aseve didgvarovan aznaurTa, samefo xelisuflebasa<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong>bali warmoSobis socialur fenebs Soris.<br />

didgvarovani aznaurebi ukmayofiloni iyvnen im progresuli<br />

<strong>politikuri</strong> reJimisa, romelic feo<strong>da</strong>lur saqarTvelo-<br />

Si <strong>da</strong>viT aRmaSenebelma <strong>da</strong>nerga <strong>da</strong> SemdgomSi Tamaris mamam,<br />

giorgi III-em ganaviTara _ ugvaro, magram niWier a<strong>da</strong>mianTa<br />

<strong>da</strong>winaureba.<br />

rogorc ki gar<strong>da</strong>icvala giorgi III, amiT idroves didgvarovanma<br />

aznaurebma, Tamaris winaaRmdeg SeTqmuleba moawyves,<br />

mefes moTxoves ugvaroTa ga<strong>da</strong>yeneba <strong>da</strong> kvlav di<strong>da</strong>znaurTa<br />

<strong>da</strong>niSvna did saxelmwifo postebze. axalgzar<strong>da</strong> Tamari iZulebuli<br />

gax<strong>da</strong>, dekmayofilebina maTi moTxovna.<br />

didgvarovan aznaurTa SeTqmuleba jer kidev <strong>da</strong>mcxrali<br />

ar iyo, rom samefo xelisuflebis winaaRmdeg yuTlu-arslanis<br />

meTaurobiT ifeTqa meore ajanyebam, romlis msgavsi Tavisi<br />

organizaciul-<strong>politikuri</strong> simtkiciTa <strong>da</strong> <strong>da</strong>saxuli programis<br />

mixedviT saqarTvelos istorias ar axsovs.<br />

ai, rogor gadmoscems anonimi avtori Tavis TxzulebaSi<br />

`istoriani <strong>da</strong> azmani SaravandedTani~ am ambavs: `<strong>da</strong> eseca<br />

ucxo mosagonebeli: yuTlu-arslan, cxovarman joris sax(ed)<br />

or bunebisa myofelman, viTar misces biWTa gonebisa mzakuareba,<br />

momRebelman wessa risame sparsTa ganagissa, iTxova karavi<br />

<strong>da</strong>dgmad velsa isanisasa <strong>da</strong> sanaxebsa saRodeblisasa <strong>da</strong> Tqua:<br />

`<strong>da</strong>sxdomilni mun Siga, ganmgebelni micemisa <strong>da</strong> moRebisa, wyalobisa<br />

<strong>da</strong> Serisxvisani, vhkadrebdeT <strong>da</strong> vacnobebdeT Tamars,<br />

mefesa <strong>da</strong> dedofalsa; maSinRa srul iqmnebodes gangebuli<br />

Cueni.~<br />

amrigad, yuTlu-arslanis <strong>politikuri</strong> <strong>da</strong>si moiTxov<strong>da</strong><br />

isanSi, samefo xelisuflebis rezidenciis <strong>da</strong> <strong>da</strong>rbazis gverdiT<br />

sruliad axali <strong>da</strong>wesebulebis `karavis~ Camoyalibebas,<br />

romelic samefo xelisuflebisagan <strong>da</strong>moukideblad iqnebo<strong>da</strong><br />

`ganmgebeli micemisa <strong>da</strong> moRebisa, wyalobisa <strong>da</strong> Serisxvisani~<br />

<strong>da</strong> misi ga<strong>da</strong>wyvetilebis mefisaTvis moxsenebis Semdeg `maSin-<br />

Ra srul iqmnebodes gangebuli Cveni~. yuTlu-arslanis politikur<br />

programaSi 2 punqtia mTavari:<br />

a) parlamentis msgavsi <strong>da</strong>wesebulebis Seqmna;<br />

b) <strong>da</strong> ufro mTavari, saxelmwifoebrivi xelisuflebis<br />

<strong>da</strong>nawileba <strong>da</strong> ganxorcieleba sxva<strong>da</strong>sxva organoebis mier.<br />

yuTlu-arslanis <strong>politikuri</strong> programis mixedviT, sasamarTlo<br />

<strong>da</strong> sakanonmdeblo xelisufleba un<strong>da</strong> mikuTvnebo<strong>da</strong><br />

yuTlu-arslanis momxreebisagan Semdgar parlaments, xolo<br />

aRmasrulebeli xelisufleba _ mefes.<br />

272 273


yuTlu-arslanis programaSi ucnobi istorikosis mier<br />

gamoyenebuli terminebi `gangeba~, `srulqmna~, `wyaloba <strong>da</strong><br />

Serisxva~, rogorc es ivane javaxiSvilma cxadyo, niSnavs kanonmdeblobas,<br />

aRsrulebasa <strong>da</strong> marTlmsajulobas. yovelive es<br />

qarTuli saxelmwifo samarTlisa <strong>da</strong> azrovnebis didi ganvi-<br />

Tarebis <strong>da</strong>ma<strong>da</strong>sturebelia.<br />

marTlac, yuTlu-arslanis <strong>politikuri</strong> programa, rogorc<br />

saerTod Sua saukuneebSi <strong>da</strong>wyebuli ideologiuri brZolis<br />

manamde ucnobi mimarTulebis gamovlena, saxelmwifo xelisuflebis<br />

<strong>da</strong>nawilebis Teoriis Suqze msoflio kulturis istoriis<br />

axali furcelia <strong>da</strong> mas msoflio-istoriuli mniSvneloba<br />

aqvs.<br />

Sua saukuneebSi saxelmwifosa <strong>da</strong> samarTlis yvela sakiTxs<br />

mxolod RmerTis nebis mixedviT xsnidnen. yuTlu-arslanis<br />

<strong>da</strong>sis <strong>politikuri</strong> programa mTlianad Tavisufalia<br />

RvTaebriv-religiuri warmodgenebisagan <strong>da</strong> saero moZRvrebas<br />

emyareba, <strong>da</strong>sabuTebulia ideebiT. am programaSi mTeli<br />

feo<strong>da</strong>luri saqarTvelos saxelmwifo wyobilebis gar<strong>da</strong>qmnis<br />

iuridiul safuZvlad miCneulia saxelmwifo xelisuflebis<br />

<strong>da</strong>nawilebis saero moZRvreba.<br />

samefo xelisuflebis <strong>da</strong> yuTlu-arslanis <strong>da</strong>sis<br />

ideologiur TvalsazrisTa gansxvavebisaTvis gansakuTrebuli<br />

mniSvneloba aqvs imas, rom ajanyebuli meWurWleTuxucesis<br />

yuTlu-arslanis <strong>da</strong>sis momxreebis SeTanxmebis simtkice<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong>urRvevloba yovlisSemZle RmerTze miTiTebas ki ara,<br />

mxolod fics emyareba. exeba ra am Taviseburebas, ivane javaxiSvili<br />

aRniSnav<strong>da</strong>, rom `pirveli SemTxveva gvaqvs aq, rodesac<br />

<strong>politikuri</strong> sakiTxis gansaxorcieleblad Zvel saqarTvelo-<br />

Si ficze <strong>da</strong>myarebuli SeTanxmebuli <strong>politikuri</strong> <strong>da</strong>si gvevlineba.~<br />

yuTlu-arslani _ erT-erTi TvalsaCino vaziri, meWur-<br />

WleTuxucesi (anu finansTa ministri) ivane javaxiSvilis<br />

<strong>da</strong>kvirvebiT, <strong>da</strong>bali socialuri warmoSobis iyo. misi <strong>da</strong>sic<br />

Sedgebo<strong>da</strong> rogorc <strong>da</strong>bali socialuri warmoSobis saqalaqo<br />

wreebisagan, ise gansakuTrebuli niWisa <strong>da</strong> unaris wyalobiT<br />

samefo xelisuflebis mier yuTlu-arslaniviT aRzevebulTagan.<br />

Tu im istoriul movlenebs <strong>da</strong>vukvirdebiT, romelic win<br />

uZRvo<strong>da</strong> yuTlu-arslanis <strong>da</strong>sis gamosvlas, SeiZleba iTqvas,<br />

rom es gamosvla e.w. `mesame wodebis~ socialuri moZraobis<br />

Sedegi iyo. yuTlu-arslanis <strong>da</strong>sis gamosvla didgvarovan<br />

aznaurTa gamosvla rom yofiliyo, maSin isini Tamaris winaaRmdeg<br />

maTze adre gamosul di<strong>da</strong>znaurebTan advilad <strong>da</strong>amyarebdnen<br />

kavSirs. yuTlu-arslanis <strong>da</strong>si didi xnis ganmavlobaSi<br />

amzadeb<strong>da</strong> ajanyebas <strong>da</strong> xelsayrel dros ucdi<strong>da</strong>, amasTan maTi<br />

programa di<strong>da</strong>d gansxvavdebo<strong>da</strong> di<strong>da</strong>znaurTa programisagan,<br />

Tumca orive jgufi miznad isaxav<strong>da</strong> samefo xelisuflebis<br />

SezRudvas, magram yuTlu-arslanis jgufs samefo xelisuflebis<br />

SezRudva sxvanairad warmoudgenia. swored amiT un<strong>da</strong> aixsnas,<br />

rom didgvarian aznaurTa SeTqmulebis Sedegad qveyanaSi winaT<br />

arsebuli progresuli <strong>politikuri</strong> reJimis (romlis drosac<br />

ugvaro, magram niWier xalxs gza exsnebo<strong>da</strong> xelisuflebisaken)<br />

Secvla yvelaze mwvaved <strong>da</strong>bali warmoSobis socialurma fenebma<br />

ganicades, radganac aman sabolood <strong>da</strong>uxSo gza <strong>da</strong>bali socialuri<br />

fenebis warmomadgenlebs xelisuflebisaken. swored<br />

amitom di<strong>da</strong>znaurTaTvis Tamaris <strong>da</strong>Tmobas <strong>da</strong> niWieri, magram<br />

ugvaro xalxis xelisuflebi<strong>da</strong>n CamoSorebas <strong>da</strong>balma socialurma<br />

fenebma <strong>da</strong>uyovneblad upasuxes didi ajanyebiT, romelic<br />

antifeo<strong>da</strong>lur xasiaTs atareb<strong>da</strong>. ajanyebulTa moTxovna miznad<br />

isaxav<strong>da</strong> samefo xelisuflebis ukiduresad SezRudvas saxelmwifoebrivi<br />

xelisuflebis <strong>da</strong>nawilebis gziT.<br />

yuTlu-arslanis antifeo<strong>da</strong>luri ideologiis ideur<strong>politikuri</strong><br />

fesvebi <strong>da</strong>viT aRmaSeneblis mier Tbilisis <strong>da</strong>pyrobamde<br />

qalaqSi arsebul respublikur wyobilebaSia saZiebeli.<br />

marTalia, yuTlu-arslanis jgufis gamosvla TbilisSi<br />

arsebuli respublikuri wyobilebis <strong>da</strong>mxobi<strong>da</strong>n 60-ze meti<br />

wlis Semdeg mox<strong>da</strong>, magram, rogorc aRiarebulia, Tbilisis<br />

mosaxleobaSi <strong>da</strong> saqalaqo cxovrebaSi Zveli respublikuri<br />

wyobilebisaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebeli Tanamdebobrivi institutebi<br />

<strong>da</strong> Sexedulebani didxans SemorCa.<br />

yuTlu-arslanis <strong>da</strong>sis <strong>politikuri</strong> programa gamoxatav<strong>da</strong><br />

XII saukunis saqarTvelos ganviTarebuli feo<strong>da</strong>luri urTierTobebis,<br />

kerZod, winaburJuaziuli epoqis ideologias. es<br />

ideologia rom XII saukunis feo<strong>da</strong>luri saqarTvelos ekonomikas<br />

Seesabamebo<strong>da</strong>, iqi<strong>da</strong>nac Cans, rom samefo xelisuflebam, romelic<br />

feo<strong>da</strong>luri ideologiiT xelmZRvanelob<strong>da</strong>, ver gabe<strong>da</strong> mesame<br />

wodebis interesTa gamomxatveli yuTlu-arslanis programis<br />

ugulvebelyofa (rac faqtiurad Tamaris mefobis <strong>da</strong>sasruls<br />

moaswaveb<strong>da</strong>) <strong>da</strong> man yuTlu-arslanis politikur <strong>da</strong>sTan<br />

kompromisis <strong>da</strong> morigebis gza airCia. samefo xelisuflebam<br />

274 275


uaryo parlamentis Seqmnisa <strong>da</strong> saxelmwifoebrivi xelisuflebis<br />

<strong>da</strong>nawilebis idea, magram samagierod amieri<strong>da</strong>namieri<strong>da</strong>nsaxsaxelmwifoebrivielmwifoebrivi sakiTxebis sakiTxebis ga<strong>da</strong>wyvetisas ga<strong>da</strong>wyvetisas igi igi xelmZRvxelmZRv-<br />

anelobs anelobs `Tanadgomisa `Tanadgomisa <strong>da</strong> <strong>da</strong> erTianobis~ erTianobis~ pr pr princi pr pr inci incipebiT incipebiT<br />

pebiT <strong>da</strong> <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong><br />

saxelmwifo saxelmwifo saxelmwifo <strong>da</strong>rbazSi <strong>da</strong>rbazSi <strong>da</strong>rbazSi TvalsaCino TvalsaCino rols rols rols asruleben<br />

asruleben<br />

mesame mesame wodebis wodebis warmomadgenlebi.<br />

warmomadgenlebi.<br />

yuTlu-arslanis <strong>da</strong>sis politikurma programam <strong>da</strong> misma<br />

politikurma ideologiam udidesi roli Seasrula XII saukunis<br />

saqarTvelos saxelmwifoebriv cxovrebaSi. igi Camoyalib<strong>da</strong><br />

XII saukunis feo<strong>da</strong>lur saqarTveloSi, roca qveynis socialur-ekonomikurma<br />

ganviTarebam iseT maRal dones miaRwia,<br />

rom misi SemdgomSi ganviTareba am feo<strong>da</strong>luri urTierTobis<br />

rRvevisa <strong>da</strong> axali (burJuaziuli) urTierTobis Casaxva-warmoqmnis<br />

gziT SeiZlebo<strong>da</strong> mxolod wasuliyo.<br />

marTalia, yuTlu-arslanis <strong>da</strong>sis progresuli, magram<br />

cotaoden naadrevi <strong>politikuri</strong> programa ver ganxorciel<strong>da</strong>,<br />

magram am ajanyebis Sedegad gafarTov<strong>da</strong> samefo <strong>da</strong>rbazis uflebebi<br />

(masSi Sevidnen mesame wodebis warmomadgenlebic) <strong>da</strong><br />

SeizRu<strong>da</strong> samefo xelisufleba <strong>da</strong> am movlenas, rogorc ivane<br />

javaxiSvili wer<strong>da</strong>, `im epoqis msoflio istoriaSi analogia<br />

SeiZleba moeZebnos mxolod inglisis TavisuflebaTa did<br />

qartiaSi~ (XIII s-is II naxevari). es ki moZraobis msoflioistoriul<br />

mniSvnelobaze metyvelebs.<br />

ilia ilia ilia ilia ilia WavWavaZis WavWavaZis WavWavaZis WavWavaZis WavWavaZis socialur-<strong>politikuri</strong> socialur-<strong>politikuri</strong> socialur-<strong>politikuri</strong> socialur-<strong>politikuri</strong> socialur-<strong>politikuri</strong> Sexedulebebi<br />

Sexedulebebi<br />

Sexedulebebi<br />

Sexedulebebi<br />

Sexedulebebi<br />

saqarTvelos <strong>da</strong>moukideblobis <strong>da</strong>kargvis Semdeg (1801 w.)<br />

pirvelad solomon do<strong>da</strong>Svilma <strong>da</strong>sva ruseTis imperiaSi qarTveli<br />

xalxis ukeTesi momavlisaTvis brZolis ori umTavresi<br />

problemis, kerZod, socialur-<strong>politikuri</strong> <strong>da</strong> erovnul-ganmaTavisuflebeli<br />

brZolis samarTlebrivi ga<strong>da</strong>wyvetis sakiTxi,<br />

romelmac Semdgomi ganviTareba hpova qarTveli Terg<strong>da</strong>leulebisa<br />

<strong>da</strong> maTi beladis _ i. WavWavaZis sabrZolo moTxovnaSi:<br />

`Cveni Tavi Cvenadve gveyudnes~.<br />

ilia, miuTiTeb<strong>da</strong> ra a<strong>da</strong>mianisa <strong>da</strong> eris <strong>da</strong>niSnulebaze,<br />

xazgasmiT wer<strong>da</strong>, rom `a<strong>da</strong>miani, Tu mTeli eri, imisaTvis ki ar<br />

aris gaCenili, rom puri sWamos, aramed pursa sWams imitom, rom<br />

kacur-kacad icxovros <strong>da</strong> acxovros Tavisi STamomavali~. e.i.<br />

ilias ilias ga<strong>da</strong>mwyvetad ga<strong>da</strong>mwyvetad miaCn<strong>da</strong> miaCn<strong>da</strong> sulieri sulieri moRvaweoba.<br />

moRvaweoba.<br />

Sesabamisad, ilia a<strong>da</strong>mianebsa <strong>da</strong> erebs imis mixedviT ki<br />

ar afaseb<strong>da</strong>, vin ufro adre warmoiSva <strong>da</strong> ra manZili gaiara,<br />

aramed `am sisrulis gzaze, vin ramodenad win wamdgara, vis<br />

ramodenad aRfrTovanebuli aqvs sulTaswrafva am gzaze <strong>da</strong>u-<br />

Ralavad siarulisaTvis, _ ai, sawyao, rogorc calke a<strong>da</strong>mianis<br />

Rirsebisa, isec mTeli erisa~.<br />

ilia WavWavaZe saxelmwifos <strong>da</strong> sazogadoebrivi wyobis<br />

safuZvlad samarTlianad Tvli<strong>da</strong> kerZo kerZo sakuTrebas sakuTrebas <strong>da</strong> misi<br />

<strong>da</strong>cvis aucileblobaze miuTiTeb<strong>da</strong> qarTvelobas: `kerZo<br />

sakuTreba jer kidev qvakuTxe<strong>da</strong>d udevs aramc Tu mTels saxelmwifurs<br />

<strong>da</strong> sazogadoebriv wyobas, aramed mTels cxovrebas<br />

<strong>da</strong>winaurebuli qveynebisas mTel de<strong>da</strong>miwis zurgze... kerZo<br />

sakuTreba, samarTlianad Tu usamarTlod, Cven<strong>da</strong> sabednierod<br />

Tu saubedurod, jer kidev did xans iqneba did pativSi <strong>da</strong> mis<br />

sarbielze Zalmomreoba, erTmaneTze miseva, vinc gin<strong>da</strong> iyos,<br />

iafad ar <strong>da</strong>ujdeba.~<br />

Zalze saintereso <strong>da</strong> tevadia eris eris <strong>da</strong> <strong>da</strong> misi misi misi niSnebis<br />

niSnebis<br />

iliaseuli TvalTaxedva. i. WavWavaZis azriT eri eri esaa enis,<br />

teritoriis, ekonomikuri wyobis, erTobisa <strong>da</strong> erTiani bunebiT<br />

gansazRvruli sulisa <strong>da</strong> xorcis (fsiqikuri wyoba, kultura<br />

<strong>da</strong> a.S.) a<strong>da</strong>mianTa istoriulad Camoyalibebuli kavSiri. xalxebis<br />

erebad Camoyalibeba warmoudgenelia erTiani enis arsebobis<br />

gareSe: `arsebiTi niSani erovnebisa, misi guli <strong>da</strong> suli<br />

_ enaa.~ _ wer<strong>da</strong> ilia. gar<strong>da</strong> enisa, romelic axasiaTebs ers,<br />

rogorc <strong>da</strong>moukideblad arsebul socialur movlenas, esaa<br />

`istoriis erTobiT~ (ilia) ganmtkicebuli a<strong>da</strong>mianTa gvartomobiTi<br />

kavSiri, anu i. WavWavaZis mtkicebiT, erieri esaa esaa istoriistori-<br />

ulad ulad ulad erTmaneTTan erTmaneTTan <strong>da</strong>kavSirebuli, <strong>da</strong>kavSirebuli, suliT suliT <strong>da</strong> <strong>da</strong> xorciT<br />

xorciT<br />

urTierTmonaTesave urTierTmonaTesave a<strong>da</strong>mianTa a<strong>da</strong>mianTa erToba: erToba: erToba: `eri rogorc krebuli<br />

istoriiT SeduRebul erTsul <strong>da</strong> erTxorc mkvidrTa~<br />

erTobaa. ilia am niSans (istoiul erTobas) ga<strong>da</strong>mwyvet mniSvneloba<br />

aniWebs, radganac `eris `eris pirqve pirqve <strong>da</strong>mxoba, <strong>da</strong>mxoba, <strong>da</strong>mxoba, gaTax- gaTaxgaTax- sireba, sireba, gawyaleba gawyaleba iqi<strong>da</strong>m iqi<strong>da</strong>m <strong>da</strong>iwyeba, <strong>da</strong>iwyeba, roca roca igi igi Taviss<br />

Taviss<br />

istorias istorias iviwyebs, iviwyebs, roca roca mas mas xsovna xsovna ekargeba ekargeba Tavisi Tavisi<br />

Tavisi<br />

warsulisa, warsulisa, warsulisa, Tavisis Tavisis Tavisis yofil yofil yofil cxovrebisa.~ cxovrebisa.~<br />

cxovrebisa.~ aseTi eri ubeduria,<br />

radgan mas `ra iyo _ is <strong>da</strong>viwyebuli aqvs <strong>da</strong> maSasa<strong>da</strong>me,<br />

ra aris _ arc is icis... Svilma un<strong>da</strong> icodes, sad <strong>da</strong> razed<br />

gaCer<strong>da</strong> mama, rom iqi<strong>da</strong>m <strong>da</strong>iwyos cxovrebis uRlis weva~ (ilia).<br />

eri erT gansazRvrul teritoriaze mcxovreb a<strong>da</strong>mianTa<br />

erTobisagan warmomdgari mTliani organizmia. sanam eri<br />

276 277


mTliani <strong>da</strong> erTiania, igi uZlevelia, roca erSi iwyeba `ganTvi-<br />

Teuloba~, igi gar<strong>da</strong>uvali <strong>da</strong>Rupvis winaSe aRmoCndeba: vai vai im<br />

im<br />

xalxs,xalxs,xalxs, romelsac romelsac saerTi saerTi ZarRvi ZarRvi gauwy<strong>da</strong>; gauwy<strong>da</strong>; vai vai im im qveyqvey-<br />

anas, anas, anas, saca saca saca saerTo saerTo saerTo ZarRvSi ZarRvSi ZarRvSi sisxli sisxli sisxli gaSra, gaSra, gaSra, saca saca saca yvelaSi<br />

yvelaSi<br />

TiTo TiTo aris, aris, TiToSi TiToSi _ _ yvela, yvela, yvela, saca saca TiToeuli TiToeuli yvela- yvela- yvela- yvela- yvelasaTvis<br />

saTvis saTvis ar ar hfiqrobs hfiqrobs <strong>da</strong> <strong>da</strong> yvela yvela TiToeulisaTvis, TiToeulisaTvis, saca saca<br />

saca<br />

`me~ `me~ xSiria, xSiria, <strong>da</strong> <strong>da</strong> `Cven~ `Cven~ _ _ `iSviaTi~. `iSviaTi~. iq, sa<strong>da</strong>c sazogadoeba<br />

urTierT<strong>da</strong>pirispirebul wodeba<strong>da</strong>a <strong>da</strong>nawevrebuli, sa<strong>da</strong>c gabatonebulia<br />

cal-calke weva cxovrebis uRlisa, cal-calke<br />

xvna <strong>da</strong> mka, cal-calke Tla lxinisa Tavisaken <strong>da</strong> Wirisa<br />

sxvisaken, a<strong>da</strong>mianTa aseT erTobas eri ar hqvia. mxolod mxolod mxolod is is<br />

is<br />

eria eria eria uZleveli, uZleveli, mxolod mxolod im im ers ers ga<strong>da</strong>utania ga<strong>da</strong>utania gmirulad<br />

gmirulad<br />

gansacdeli,gansacdeli, `romelsac `romelsac Tavis Tavis drozed drozed drozed Seutyvia Seutyvia Seutyvia <strong>da</strong> <strong>da</strong> mimi-<br />

ugnia, ugnia, rom rom Tu Tu eric eric eric win win ar ar ar waweula, waweula, waweula, piriqiT, piriqiT, erTis<br />

erTis<br />

wodebis wodebis win win wawevas wawevas <strong>da</strong>narCenis <strong>da</strong>narCenis ukan ukan <strong>da</strong>weva <strong>da</strong>weva mohyolia.<br />

mohyolia.<br />

verc verc erTi erTi calke calke wodeba wodeba erisa erisa ver ver <strong>da</strong>iqadebs, <strong>da</strong>iqadebs, rom rom Tu<br />

Tu<br />

me me kargad kargad var, var, sxvanic sxvanic kargad kargad iqnebiano... iqnebiano... yvelam yvelam erTad<br />

erTad<br />

<strong>da</strong><strong>da</strong> TiToeulma TiToeulma calke calke un<strong>da</strong> un<strong>da</strong> icodes, icodes, rom rom igi igi ganuyofeganuyofeganuyofelili<br />

nawilia nawilia mTeli mTeli erisa erisa <strong>da</strong> <strong>da</strong> amitomac amitomac Tavis Tavis keTilkeTildReobasdReobas<br />

un<strong>da</strong> un<strong>da</strong> eZebdes eZebdes marto marto mTelis mTelis eris eris keTildRekeTildRe-<br />

obaSi obaSi <strong>da</strong> <strong>da</strong> ara ara calke.~<br />

calke.~<br />

am debulebaze <strong>da</strong>yrdnobiT ilia ayalibebs `saerTo<br />

nia<strong>da</strong>gis~ Teoriis qvakuTxeds: `Cveni guliTadi rwmena<br />

yovelTvis isa yofila <strong>da</strong> aris, rom eris warmateba, qonebrivi<br />

Tu gonebrivi, SesaZlebelia mxolod maSin, roca eri wodebaTa<br />

<strong>da</strong>uyoflad, did-pataraobis gaurCevlad <strong>da</strong> gamoukleblad er-<br />

Tianis mecadineobiTa <strong>da</strong> garjiT cdilobs cxovrebis gza<br />

gaikvlios <strong>da</strong> burTi bedisa gaitanos wuTisoflis moedni<strong>da</strong>m<br />

yvelam erTad sayovelTaod.~<br />

ilia WavWavaZe miuTiTeb<strong>da</strong>, rom eris, sazogadoebis problemebisa<br />

<strong>da</strong> Wiris mogvareba adgilobrivi ZalebiT un<strong>da</strong> moxdes<br />

<strong>da</strong> misi Rrmad gacnobierebis aucileblobaze amaxvileb<strong>da</strong><br />

yuradRebas: `minam Cvens sakuTar Wirs sxvisagan nacad wamals<br />

SeurCevdeT, jer TviTon Cven un<strong>da</strong> vicodeT _ ra Tvisebis<br />

Wiria, misi sigrZe-sigane gazomili un<strong>da</strong> gvqondes, misi simZime<br />

awonili, erTis sityviT, ise Wiri Tavi<strong>da</strong>m fexebamde Cvens mier<br />

cnobili <strong>da</strong> gagebuli un<strong>da</strong> iyos, Torem qarisagan SeSinebulsaviT<br />

dos <strong>da</strong>vuwyebT bervasa.~ amasTan ilia imasac miuTiTeb<strong>da</strong>,<br />

rom `yovelive `yovelive cvlileba, cvlileba, sazogadoebrivi sazogadoebrivi Tu<br />

Tu<br />

ekonomikuri, ekonomikuri, maSin maSin aris aris aris margebeli margebeli <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> mkvidri, mkvidri, mkvidri, roca<br />

roca<br />

cvlilebiscvlilebis sagani sagani yovelmxriv yovelmxriv gasinjulia gasinjulia <strong>da</strong> <strong>da</strong> SuqmofeSuqmofe-<br />

nili, nili, amisaTvis, amisaTvis, rasakvirvelia, rasakvirvelia, yvelaze yvelaze uwinares uwinares kacma<br />

kacma<br />

gonebagoneba un<strong>da</strong> un<strong>da</strong> miaqcios miaqcios adgilobrivs adgilobrivs viTarebas, viTarebas, radgaradga-<br />

nac nac nac yovels yovels yovels sagans sagans sagans am am am SemTxvevaSi SemTxvevaSi Tavis Tavis Tavis adgilzeve<br />

adgilzeve<br />

adgilzeve<br />

aqvs aqvs aqvs saTave, saTave, Tavisi Tavisi Tavisi Ziri Ziri <strong>da</strong> <strong>da</strong> Tavisi Tavisi Tavisi gza gza msvlelobisa msvlelobisa <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong><br />

ganviTarebisa. ganviTarebisa. magram magram magram Zalian Zalian Zalian Sescdeba Sescdeba Sescdeba is, is, is, vinc vinc marto<br />

marto<br />

amasamasamas <strong>da</strong>sjerdeba <strong>da</strong>sjerdeba <strong>da</strong> <strong>da</strong> marto marto aqe<strong>da</strong>n aqe<strong>da</strong>n gamoiyvans gamoiyvans Tavis Tavis Tavis <strong>da</strong>skv<strong>da</strong>skv-<br />

nas.~<br />

nas.~<br />

ilia ar uaryof<strong>da</strong> sxvaTa <strong>da</strong>xmarebas, magram <strong>da</strong>uSveblad<br />

<strong>da</strong> gaumarTleblad miaCn<strong>da</strong> sakuTari saqmeebis sxvaze mindoba<br />

<strong>da</strong> minebeba: `sxvazed `sxvazed mindoba mindoba _ _ qviSazed qviSazed aSenebuli<br />

aSenebuli<br />

Senoba Senoba yofila yofila <strong>da</strong> <strong>da</strong> iqneba iqneba kidec kidec am am qveynierobaSi. qveynierobaSi. wamou- wamouwamou- vlis vlis niaRvari niaRvari niaRvari `SemTxvevisa~ `SemTxvevisa~ <strong>da</strong> <strong>da</strong> im im imeds, imeds, im im mindobas<br />

mindobas<br />

aRgvisaRgvisaRgvis xolme xolme de<strong>da</strong>miwis de<strong>da</strong>miwis zurgi<strong>da</strong>m zurgi<strong>da</strong>m zurgi<strong>da</strong>m <strong>da</strong> <strong>da</strong> imedevneuls, imedevneuls, sxsx-<br />

vazed vazed <strong>da</strong>ndobils, <strong>da</strong>ndobils, erTs erTs u<strong>da</strong>burs u<strong>da</strong>burs u<strong>da</strong>burs tinzed tinzed gariyavs, gariyavs, Sens<br />

Sens<br />

Tavs Tavs Senve Senve mouareo. mouareo. es kanoni _ istoriuli kanonia, iqneba<br />

zogierTisaTvis friad armosawoni, magram aucilebeli ki.<br />

bevric vivaglaxoT, bevric rom vataroT ubeSi sxvazed <strong>da</strong>myarebuli<br />

imedi, mainc bolos `JamTa svla am kanonzed <strong>da</strong>gvayenebs<br />

<strong>da</strong> dro warsuli CvenTvis samu<strong>da</strong>mod <strong>da</strong>karguli dro<br />

iqneba. Cven vambobT, romrom xalxi xalxi TviTmoqmedebiT TviTmoqmedebiT aris aris mxmx-<br />

olod olod Zlieri Zlieri <strong>da</strong> <strong>da</strong> nayofieri nayofieri suliT, suliT, Tu Tu xorciT. xorciT. rac<br />

rac<br />

male male <strong>da</strong>vijerebT <strong>da</strong>vijerebT am am WeSmaritebas, WeSmaritebas, rac rac male male male SeviTvisebT,<br />

SeviTvisebT,<br />

miT miT male male gamovixsniT gamovixsniT Tavs Tavs im im gaWirvebi<strong>da</strong>m, gaWirvebi<strong>da</strong>m, romelSic<br />

romelSic<br />

ase ase ase sasowarkveTilebiT sasowarkveTilebiT dRes dRes vimyofebiT.~<br />

vimyofebiT.~<br />

ilia WavWavaZe, rogorc eris Rirseuli winamZRoli, Sesabamis<br />

<strong>da</strong>skvnas akeTeb<strong>da</strong> aqe<strong>da</strong>n, <strong>da</strong> miuTiTeb<strong>da</strong>, rom Cveni bedis<br />

patroni mxolod <strong>da</strong> mxolod Cvenve, qarTveloba, un<strong>da</strong> gavxdeT:<br />

`gveyo, `gveyo, batonebo, batonebo, Cvenis Cvenis awmyosi awmyosi <strong>da</strong> <strong>da</strong> momavlis momavlis bedis<br />

bedis<br />

sxvazed sxvazed migdeba. migdeba. Cvenis Cvenis gaWirvebisa, gaWirvebisa, gulistkivilis gulistkivilis <strong>da</strong> <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong><br />

wadiliswadilis patronni patronni patronni Cvenve Cvenve un<strong>da</strong> un<strong>da</strong> un<strong>da</strong> viyvneT. viyvneT. viyvneT. mZimea mZimea is is uReuReli,li,<br />

magram magram magram miT miT ufro ufro saxelovania saxelovania misi misi erTgulad erTgulad gamgamwevi.wevi.<br />

mZimea, mZimea, magram magram umagisod umagisod ver ver Soebula Soebula am am qveyniereqveyniere-<br />

bazed bazed sikeTe sikeTe sikeTe <strong>da</strong> <strong>da</strong> Zal-Rone Zal-Rone xalxisa. xalxisa. sxva sxva gza gza ar ar aris,<br />

aris,<br />

Cvenis Cvenis Cvenis cxovrebis cxovrebis Sara Sara gza gza Cvenve Cvenve un<strong>da</strong> un<strong>da</strong> gavikafoT, gavikafoT, bedi<br />

bedi<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> ubedoba ubedoba ubedoba xelT xelT xelT un<strong>da</strong> un<strong>da</strong> un<strong>da</strong> vigdoT.~ vigdoT.~<br />

vigdoT.~<br />

ilia WavWavaZe swavlobs im mTavar mizezs, rac uzrunvelyofs<br />

erebisa <strong>da</strong> saxelmwifoebis simtkices <strong>da</strong> im faqtorebsac,<br />

romelTa moqmedebis Sedegad iwyeba erebis <strong>politikuri</strong><br />

<strong>da</strong>knineba <strong>da</strong> gaqroba. ilia ikvlev<strong>da</strong>, Tu ra mizezebma <strong>da</strong><br />

278 279


faqtorebma gaaZlebina qarTvel xalxs mZime qartexilebSi <strong>da</strong><br />

ram gansazRvra qarTuli saxelmwifoebriobis krizisi <strong>da</strong> misi<br />

ruseTTan ZaliT mierTeba: `saqarTvelo dRe-Ram iaraRiT xelSi<br />

idga, mteri yoveli mxri<strong>da</strong>n mowolili iyo. Cveni xalxi<br />

TiTqmis ori aTasi weli ibrZo<strong>da</strong>, omob<strong>da</strong>, sisxlsa Rvri<strong>da</strong>, <strong>da</strong><br />

bolos meTvramete saukunis <strong>da</strong>sasruls TviTmyofobiTi suli<br />

ise <strong>da</strong>lia, rom Cvens qveyanas aravisi vali <strong>da</strong> vaxSi ar <strong>da</strong>sdebia.<br />

vsTqvaT, mklavma <strong>da</strong> gulma SesZlo es goliaToba, sakvirveli<br />

es aris _ ra qonebam gauZlo amisTana yofasa?... es erTi<br />

muWa xalxi TiTqmis qudzed kacad un<strong>da</strong> mdgariyo iaraRiT<br />

xelSi, rom mtrisagan mtvrad ar aRgviliyo, _ <strong>da</strong> sazrdoebas<br />

vin aZlev<strong>da</strong> <strong>da</strong> ra aZlev<strong>da</strong>?~, svams am kiTxvas ilia WavWavaZe <strong>da</strong><br />

Tavis mosazrebebsac gvTavazobs, romlebic friad angariSgasawevia;<br />

pirveli, es aris is, rom `droTa `droTa Sesaferisi Sesaferisi xe- xexerxi, rxi, rxi, droTa droTa Sesaferisi Sesaferisi codna codna codna gvqon<strong>da</strong>: gvqon<strong>da</strong>: vicodiT vicodiT vicodiT im im<br />

im<br />

drosdros ra ra undo<strong>da</strong>, undo<strong>da</strong>, ra ra iyo iyo misi misi misi cixesimagre, cixesimagre, misi misi farxmafarxma-<br />

li. li. vaJkacoba vaJkacoba vaJkacoba undo<strong>da</strong>, undo<strong>da</strong>, vaJkacni vaJkacni viyaviT, viyaviT, xmali xmali undo<strong>da</strong>,<br />

undo<strong>da</strong>,<br />

xmlis xmlis Wedva Wedva vicodiT. vicodiT. omis omis saqmeTa saqmeTa saqmeTa codna codna codna undo<strong>da</strong>, undo<strong>da</strong>, omis<br />

omis<br />

saqmeni saqmeni vicodiT. vicodiT. ai, ai, ram ram SegvaZlebina, SegvaZlebina, ram ram gvixsna, gvixsna, ram<br />

ram<br />

Segvinaxa!... Segvinaxa!... im im droTa droTa Carxze Carxze gaCarxulni gaCarxulni viyaviT, viyaviT, im<br />

im<br />

droTadroTa qarcecxlSi qarcecxlSi gamofoladebulni, gamofoladebulni, im im droTa droTa sam- sam- sam-<br />

WedurSi WedurSi naWedni.~ naWedni.~<br />

naWedni.~ meore <strong>da</strong> umTavress mizezs imisa, Tu ram<br />

gagvaZlebina, ilia Cvens ekonomikur agebulebasa <strong>da</strong> wyobaSi<br />

xe<strong>da</strong>v<strong>da</strong>: `ueWvelia, `ueWvelia, Cveni Cveni uwindeli uwindeli ekonomikuri ekonomikuri wyoba<br />

wyoba<br />

iseTi iseTi yofila, yofila, yofila, rom rom xalxs xalxs iqi<strong>da</strong>m iqi<strong>da</strong>m hqonia hqonia hqonia is is qonebiTi<br />

qonebiTi<br />

Zal-Rone, Zal-Rone, romliTac romliTac igi igi igi gasZRolia gasZRolia amodena amodena amodena vai-vag- vai-vag- vai-vag-<br />

laxsa laxsa <strong>da</strong> <strong>da</strong> omebsa omebsa amodena amodena xnis xnis ganmavlobaSi.~<br />

ganmavlobaSi.~<br />

ilia WavWavaZis azriT, sxva qveynebisagan gansxvavebiT<br />

saqarTvelos ekonomikuri wyobilebis Tavisebureba imaSi mdgomareob<strong>da</strong>,<br />

rom uZvelesi droi<strong>da</strong>n qveynis ekonomikaSi gabatonebuli<br />

iyo ara `sakomlo~, aramed `samsoflo~ sakuTreba<br />

miwaze, romelsac xalxi <strong>da</strong> saxelmwifo ufrTxildebo<strong>da</strong> <strong>da</strong><br />

icav<strong>da</strong>. roca erTiani qarTuli saxelmwifo calkeul samTavroebad<br />

<strong>da</strong>iSala, `am ukeTes mxares Cvenis ekonomikuri wyobisasa<br />

yuri aRar aTxoves, gaidga fexi gansakuTrebam <strong>da</strong> komleulobam,<br />

Camovar<strong>da</strong> uswormasworoba miwis mflobelobaSi, aramc Tu<br />

komlTa Sorisac, aramed sofelTa Sorisac~, ramac, saboloo<br />

jamSi <strong>da</strong>asusta saqarTvelos erT dros Zlieri <strong>da</strong> mdi<strong>da</strong>ri<br />

saxelmwifo.<br />

ilia WavWavaZe saqarTvelos ruseTTan SeerTebas progre-<br />

sul movlenad Tvli<strong>da</strong> <strong>da</strong> istoriuli kanonzomierebiT ganpirobebulad,<br />

maram igi kargad xe<strong>da</strong>v<strong>da</strong> am did problemebs <strong>da</strong><br />

saSiSroebas, romelic am droi<strong>da</strong>n <strong>da</strong>iwyo qarTvelTa cxovreba-<br />

Si: `xmlianma `xmlianma mterma mterma ver ver <strong>da</strong>gvaTmobina, <strong>da</strong>gvaTmobina, <strong>da</strong>gvaTmobina, ver ver wagvarTva<br />

wagvarTva<br />

Cveni Cveni miwa-wyali, miwa-wyali, Cveni Cveni qveyana... qveyana... xmliT xmliT moseulma moseulma vera vera<br />

vera<br />

<strong>da</strong>gvaklo <strong>da</strong>gvaklo ra, ra, SromiT SromiT SromiT <strong>da</strong> <strong>da</strong> garjiT, garjiT, codniT codniT codniT <strong>da</strong> <strong>da</strong> xerxiT xerxiT<br />

xerxiT<br />

moseuli-kimoseuli-ki Tan Tan gagvitans, gagvitans, fexqveSi<strong>da</strong>m fexqveSi<strong>da</strong>m miwas miwas gamogvagamogvagamogva- clis, clis, clis, saxels saxels saxels gagviqrobs, gagviqrobs, gagvwyvets, gagvwyvets, saxsenebeli<br />

saxsenebeli<br />

saxsenebeli<br />

qarTvelisa qarTvelisa qarTvelisa amoikveTeba amoikveTeba <strong>da</strong> <strong>da</strong> Cvens Cvens mSvenier mSvenier qveyanas, qveyanas, rogorc<br />

rogorc<br />

upatroni upatroni say<strong>da</strong>rs, say<strong>da</strong>rs, say<strong>da</strong>rs, sxvani sxvani <strong>da</strong>epatronebian.~<br />

<strong>da</strong>epatronebian.~ <strong>da</strong>epatronebian.~ es rom ar moxdes,<br />

ukve drois Sesabamisi qmedebani un<strong>da</strong> ganaxorcielos qarTvelobam:<br />

`exla `exla `exla an an adli adli un<strong>da</strong> un<strong>da</strong> gveWiros gveWiros xelSi, xelSi, an an guTani, guTani, an<br />

an<br />

Carxi Carxi qarxnisa, qarxnisa, an an marTulebi marTulebi manqanisa. manqanisa. exla exla vaJkacoba<br />

vaJkacoba<br />

omisa omisa ki ki ki ar ar ar un<strong>da</strong>, un<strong>da</strong>, rom rom sisxlsa sisxlsa hRvrides, hRvrides, vaJkacoba vaJkacoba un<strong>da</strong><br />

un<strong>da</strong><br />

Sromisa, Sromisa, rom rom ofli ofli hRvaros. hRvaros. kidev kidev vityviT, vityviT, vityviT, qveyana qveyana axla<br />

axla<br />

imisia,imisia,imisia, vinc vinc irjeba irjeba <strong>da</strong> <strong>da</strong> vinc vinc icis icis wesi wesi <strong>da</strong> <strong>da</strong> xerxi xerxi gangan-<br />

sjisa, sjisa, vinc vinc ufro ufro ufrTxildeba ufrTxildeba naSroms, naSroms, vinc vinc izogavs<br />

izogavs<br />

naRvaws. naRvaws. dRes dRes mZleTamZlea mZleTamZlea marto marto is, is, vinc vinc mcvelia mcvelia <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong><br />

bejiTi bejiTi suliTa suliTa <strong>da</strong> <strong>da</strong> xorciTa, xorciTa, codniTa codniTa <strong>da</strong> <strong>da</strong> marjveniTa...<br />

marjveniTa...<br />

exlac exlac omia, omia, xolo xolo sisxlisRvrisa sisxlisRvrisa _ _ ki ki ara, ara, oflis oflis Rvrisa,<br />

Rvrisa,<br />

omi omi usisxlo, usisxlo, mSvidobiani, mSvidobiani, wynari... wynari... es es omi omi Sromisaa, Sromisaa, <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong><br />

viTarcaviTarca Sroma Sroma _ _ patiosania, patiosania, namusiania namusiania <strong>da</strong> <strong>da</strong> iseTive iseTive TavTav-<br />

mosawonebeli, mosawonebeli, TavgamosaCeni, TavgamosaCeni, rogorc rogorc uwin uwin Tofisa Tofisa Tofisa <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong><br />

xmlis xmlis omi omi iyo. iyo. vaJkacoba vaJkacoba amisTana amisTana omSi omSi bevriT bevriT win<br />

win<br />

aris aris aris sisxlis sisxlis omis omis vaJkacobaze.~<br />

vaJkacobaze.~<br />

eris gaZRolisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>razmvis, misi fexze <strong>da</strong>yenebis saqme-<br />

Si ilia did rols aniWeb<strong>da</strong> qveynis xelisuflebas _ mTavrobas,<br />

mis zneobas <strong>da</strong> kompetenturobas: `Rirseba <strong>da</strong> sikeTe romelime<br />

mTavrobisa, xalxisagan cnobili <strong>da</strong> aRiarebuli, sTesavs xalxSi<br />

im siyvarulis Tesls, romelic metad sanatreli un<strong>da</strong> iyo<br />

cnobierebad momarTul <strong>da</strong> mimarTul saxelmwifosaTvis; <strong>da</strong><br />

marto es siyvarulia saTaved yovel imisa, rac ki Seadgens<br />

saxelmwifos Zalasa <strong>da</strong> Rones, imitom, romrom marto marto siyvarusiyvaruliTliT<br />

aRfrTovanebuli aRfrTovanebuli xalxia xalxia saimedo saimedo yovels yovels gangansacdelSi,sacdelSi,<br />

rac rac ki ki saxelmwifos saxelmwifos istoriis istoriis gzazed gzazed SeemTxSeemTxvevavevaveva<br />

xolme, xolme, xolme, marto marto marto siyvaruliT siyvaruliT gulgamTbar gulgamTbar gulgamTbar xalxs xalxs xalxs Seu- Seu- Seu-<br />

Zlia Zlia sicocxlisa sicocxlisa <strong>da</strong> <strong>da</strong> qonebis qonebis gawirva gawirva gawirva saxelmwifo saxelmwifo keTil- keTil- keTil- keTil- keTildReobisaTvis...dReobisaTvis...dReobisaTvis...<br />

saca saca saca es es siyvaruli siyvaruli ar ar aris, aris, iq iq saxelmsaxelm-<br />

wifo wifo fuRuroa, fuRuroa, fuyea, fuyea, erTi erTi lazaTianis lazaTianis qar qaris qar qaris<br />

isSemoberSemober- va va <strong>da</strong> <strong>da</strong> imis imis ga<strong>da</strong>msxvreva ga<strong>da</strong>msxvreva erTia.~<br />

erTia.~<br />

280 281


ilias isic kargad esmo<strong>da</strong>, rom marto mTavrobis <strong>da</strong> mis<br />

moxeleTa ime<strong>da</strong>d yofna ar SeiZlebo<strong>da</strong>. igi aseve did pasuxismgeblobas<br />

akisreb<strong>da</strong> qveynis inteleqtualur elitas, ganaTlebul<br />

<strong>da</strong> zneobriv nawils, romlebic (maSinac <strong>da</strong> axlac)<br />

garkveul pasiurobas iCendnen: `visac `visac `visac zneobrivi zneobrivi <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong><br />

gonebrivi gonebrivi Zal-Rone Zal-Rone Zal-Rone aqvs aqvs aqvs win win gauZRves gauZRves Tavis Tavis sakuTari<br />

sakuTari<br />

qveynis qveynis qveynis cxovrebas, cxovrebas, ganze<strong>da</strong> ganze<strong>da</strong> ganze<strong>da</strong> dgas. dgas. iqneba iqneba amis amis amis mizezi<br />

mizezi<br />

Cveni Cveni Cveni cxovrebac cxovrebac aris, aris, miT, miT, miT, ufro ufro bevr bevr siamovnebas siamovnebas siamovnebas <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong><br />

xelis xelis xelis Sewyobas Sewyobas ar ar ar uqaddes, uqaddes, magram magram qveynis qveynis samsaxuri<br />

samsaxuri<br />

yvelganyvelgan msxverplia msxverplia <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> ara ara seiri. seiri. am am SemTxvevaSi SemTxvevaSi SemTxvevaSi dgodgo-<br />

ma-cdomaa.~<br />

ma-cdomaa.~<br />

ilia sworad aRniSnav<strong>da</strong>, rom qarTvelobam met sulierebaze<br />

un<strong>da</strong> izrunos (`CvenSi xorcieli Tvali ufro moqmedebs,<br />

vidre Tvali sulisa~), gaTavisufldes <strong>da</strong>mpyrobelTagan gadmoRebuli<br />

bevri uRirsi Cveulebisagan, magaliTad, pirferobisagan.<br />

`Cven `Cven `Cven sawyal sawyal qarTvelebs, qarTvelebs, wer<strong>da</strong> wer<strong>da</strong> igi, igi, _ _ erTi erTi<br />

erTi<br />

sxva sxva saZageli saZageli senic senic gvWirs gvWirs _ _ yizilbaSoba. yizilbaSoba. gulis<br />

gulis<br />

Semazrzeni, Semazrzeni, kacis kacis Rirsebis Rirsebis Rirsebis <strong>da</strong>mam<strong>da</strong>blebeli <strong>da</strong>mam<strong>da</strong>blebeli pirferoba,<br />

pirferoba,<br />

urcxviurcxvi tyuili tyuili tyuili qeba, qeba, saZageli saZageli klakvna klakvna <strong>da</strong> <strong>da</strong> piri<strong>da</strong>m piri<strong>da</strong>m TafTaf-<br />

lis lis dena, dena, romelsac romelsac qarTveli qarTveli `zrdilobas~ `zrdilobas~ `zrdilobas~ eZaxis, eZaxis, _<br />

_<br />

eseni eseni eseni erTad erTad Stoebi Stoebi arian arian <strong>da</strong>mpal <strong>da</strong>mpal yizilbaSobisa.~<br />

yizilbaSobisa.~<br />

ilia sarwmunoebrivi Tavisuflebis pativismcemeli iyo<br />

<strong>da</strong> miuTiTeb<strong>da</strong>, rom `sarwmunoeba sinidisis, sasoebis saqmea, aq<br />

yvela Tavisufalia <strong>da</strong> xelSeuxebeli.~ iliailia WavWavaZis WavWavaZis polipoli-<br />

tikuri tikuri ideali ideali iyo iyo adgilobrivi adgilobrivi adgilobrivi TviTmmarTvelobiT<br />

TviTmmarTvelobiT<br />

ganmtkicebuli ganmtkicebuli ganmtkicebuli parlamenturi parlamenturi parlamenturi respublika respublika unitaruli<br />

unitaruli<br />

(martivi) (martivi) mowyobiT. mowyobiT. Sesabamisad ilia ilia ilia winaaRmdegi winaaRmdegi iyo<br />

iyo<br />

diqtatorulidiqtatoruli mmarTvelobis mmarTvelobis mmarTvelobis <strong>da</strong> <strong>da</strong> saxelmwifosi, saxelmwifosi, saxelmwifosi, romelromelromelicic spobs spobs yovelgvar yovelgvar TviTmmarTvelobas TviTmmarTvelobas TviTmmarTvelobas <strong>da</strong> <strong>da</strong> adgiloadgilo-<br />

brivi brivi saqmeebis saqmeebis gamgeblobasac gamgeblobasac centrs centrs umorCilebs.<br />

umorCilebs.<br />

ilia WavWavaZe saqarTvelos Tavisuflebaze ocnebob<strong>da</strong>,<br />

magram iyo realisti <strong>da</strong> kargad xe<strong>da</strong>v<strong>da</strong>, rom saWiro iyo qarTveli<br />

xalxis saTanado Semzadeba amisaTvis. sanam es moxdebo<strong>da</strong>, igi<br />

kmayofildebo<strong>da</strong> ruseTis imperiis SemadgenlobaSi avtonomiiT,<br />

TviTmmarTvelobiT _ qarTvelobas saSinao saqmeebi Tvi-<br />

Ton un<strong>da</strong> ganego <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>ewyvita.<br />

niko niko niko niko niko nikolaZis nikolaZis nikolaZis nikolaZis nikolaZis (1843-1928) (1843-1928) (1843-1928) (1843-1928) (1843-1928) <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> Sexedulebebi<br />

Sexedulebebi<br />

Sexedulebebi<br />

Sexedulebebi<br />

Sexedulebebi<br />

niko nikolaZis, rogorc qarTuli <strong>politikuri</strong> realizmisa<br />

<strong>da</strong> ekonomikuri pragmatizmis erT-erTi udidesi warmomadgenlis,<br />

mrwamsi or mTavar sayrdens emyareba:<br />

1) pragmatuli _ ra sWirdeba, ra gamoadgeba saqarTvelos<br />

<strong>da</strong> ra ara;<br />

2) realisturi _ saWiroa arametafizikuri azrovneba <strong>da</strong><br />

qmedeba, romelic sinamdvilis moTxovnebs upasuxebs. uSedego<br />

<strong>da</strong> arafrismomtania abstraqtuli msjeloba <strong>da</strong> azrovneba,<br />

romantikuli Wvreta <strong>da</strong> oxvra (`droa (`droa Cvenc Cvenc Cvenc avixiloT avixiloT Tva- TvaTva- li li sinamdvileze, sinamdvileze, imis imis garCeva garCeva viswavloT, viswavloT, Cvens Cvens garSemo<br />

garSemo<br />

ra ra ambavia, ambavia, ra ra namdvili namdvili wamali wamali uSvelis uSvelis Cvens Cvens Wirs?<br />

Wirs?<br />

Tvaluwvdenel Tvaluwvdenel ocnebas ocnebas es es mcire mcire amagi amagi sjobia~).<br />

sjobia~).<br />

niko nikolaZes pirveli rigis ideologiur amocanad<br />

miaCn<strong>da</strong> imis garkveva, Tu Tu ra ra gza gza <strong>da</strong> <strong>da</strong> mimarTuleba mimarTuleba un<strong>da</strong><br />

un<strong>da</strong><br />

airCios airCios erma erma samomavlo samomavlo cxovrebisaTvis: cxovrebisaTvis: `rogorc `rogorc Wkviani<br />

Wkviani<br />

irCevs irCevs tansacmels tansacmels mas mas ra ra moergeba moergeba <strong>da</strong> <strong>da</strong> ra ra mouxdeba<br />

mouxdeba<br />

sakuTari sakuTari sxeulis sxeulis aRnagobis aRnagobis aRnagobis gaTvaliswinebiT, gaTvaliswinebiT, aseve<br />

aseve<br />

un<strong>da</strong> un<strong>da</strong> moiqces moiqces eri eri ama ama Tu Tu im im moZRvrebis moZRvrebis arCevisas. arCevisas. jer<br />

erTi, Tu SeuZlia, is moZRvreba, rac mas sWirdeba, man TviTonve<br />

un<strong>da</strong> Seqmnas. meorec, Tu amisaTvis Wkua-goneba ar yofnis <strong>da</strong><br />

aucileblad sxvas un<strong>da</strong> <strong>da</strong>esesxos, maSin is un<strong>da</strong> aiRos, rac<br />

mas ueWvelad gamoadgeba, Tumca amasac didi goniereba sWirdeba~.n.n.<br />

nikolaZe nikolaZe mainc mainc ganviTarebis ganviTarebis erovnuli erovnuli erovnuli modemode-<br />

lis lis lis Seqmnas Seqmnas uWer<strong>da</strong> uWer<strong>da</strong> mxars mxars ucxouri ucxouri <strong>da</strong>debiTi<br />

<strong>da</strong>debiTi<br />

gamocdilebis gamocdilebis gamoyenebis gamoyenebis gaTvaliswinebiT gaTvaliswinebiT <strong>da</strong> Tvli<strong>da</strong>,<br />

rom SeuZlebeli iyo ucxoels, qarTuli specifikis armcodnes,<br />

qveynisaTvis zustad misa<strong>da</strong>gebuli ganviTarebis recepti moenaxa:<br />

`Cveni `Cveni qveynis qveynis gonebrivi gonebrivi zrdisaTvis zrdisaTvis didi didi ube- ubeubedurebaadurebaa is is garemoba, garemoba, rom rom dedis dedis dedis ZuZuTi ZuZuTi ki ki ki ar ar vikvebevikvebe-<br />

biT, biT, cxra cxra mTas mTas ga<strong>da</strong>Rmi<strong>da</strong>n ga<strong>da</strong>Rmi<strong>da</strong>n moyvanil moyvanil ZiZas ZiZas vabarivarT.<br />

vabarivarT.<br />

isic isic isic xSirad xSirad Txis Txis rZes rZes gvawovebs gvawovebs <strong>da</strong> <strong>da</strong> ara ara a<strong>da</strong>mianisas...<br />

a<strong>da</strong>mianisas...<br />

ucxoeli ucxoeli ZiZa, ZiZa, ragind ragind saRi saRi iyos, iyos, Sens Sens de<strong>da</strong>-enas de<strong>da</strong>-enas ver<br />

ver<br />

gaswavlis, gaswavlis, gaswavlis, Seni Seni qveynis qveynis qveynis bunebasa bunebasa bunebasa <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> saWiroebas saWiroebas saWiroebas ver ver<br />

ver<br />

gagacnobs,~ gagacnobs,~ _ _ miuTiTeb<strong>da</strong> igi.<br />

niko nikolaZe qveynis Sinagani saqmeebis pirvel rigSi<br />

mogvarebas prioritets aniWeb<strong>da</strong> <strong>da</strong> wer<strong>da</strong>, rom `mxolod `mxolod `mxolod Si- SiSinagani nagani nagani saqmeebis saqmeebis gonivrulad gonivrulad <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong>makmayofileblad<br />

<strong>da</strong>makmayofileblad<br />

282 283


mogvareba,mogvareba, uzrunvelyofs uzrunvelyofs gare<strong>da</strong>n gare<strong>da</strong>n mosalodnel mosalodnel saSiSsaSiS-<br />

roebas roebas <strong>da</strong> <strong>da</strong> mogvitans mogvitans sagareo sagareo didebas. didebas. ra ra didic didic un<strong>da</strong><br />

un<strong>da</strong><br />

iyosiyos Cveni Cveni gamarjvebebi, gamarjvebebi, maTi maTi dideba dideba kvamliviT kvamliviT gaifangaifan-<br />

teba, teba, teba, Tuki Tuki Tuki Cvens Cvens Cvens sakuTar sakuTar sakuTar saxlSi saxlSi ar ar ar <strong>da</strong>vakmayofilebT<br />

<strong>da</strong>vakmayofilebT<br />

<strong>da</strong>vakmayofilebT<br />

aucilebelaucilebel moTxovnilebebs, moTxovnilebebs, Tuki Tuki xels xels mivyofT mivyofT saku- saku- saku-<br />

Tari Tari interesebis interesebis sistematur sistematur ignorirebas, ignorirebas, SevuqmniT<br />

SevuqmniT<br />

Cvens Cvens Cvens Tavs Tavs mraval mraval xelovnur xelovnur siZneles, siZneles, maSin maSin maSin es es gare- gare- gare- gare- gare-<br />

moeba moeba adre adre adre Tu Tu gvian gvian samxedro samxedro samxedro warmatebebzec warmatebebzec ki ki u<strong>da</strong>vo<br />

u<strong>da</strong>vo<br />

<strong>da</strong>masustebel <strong>da</strong>masustebel gavlenas gavlenas iqoniebs.~<br />

iqoniebs.~<br />

zemoT aRniSnuli debulebis qarTuli sazogadoebisaTvis<br />

<strong>da</strong>samtkiceblad niko nikolaZem kargad Seiswavla <strong>da</strong> gaaanaliza<br />

XIX saukunis II naxevris iaponiis e.w. `meiZis revoluciis~<br />

periodi, romlis dros qveyanam <strong>da</strong>iwyo <strong>da</strong> swrafad SeZlo<br />

uzarmazari Tvisobrivi naxtomis gakeTeba cxovrebis yvela<br />

sferoSi.<br />

kargad gaacnobiera ra Tavisi pasuxismgebloba sakuTari<br />

eris winaSe, iaponiis iaponiis gonierma gonierma mTavrobam mTavrobam <strong>da</strong> <strong>da</strong> mmarTvelma<br />

mmarTvelma<br />

elitamelitam <strong>da</strong>saxa <strong>da</strong>saxa qveynis qveynis momavali momavali <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> soso-<br />

cialuri cialuri mowyobis mowyobis mecnieruli mecnieruli gegma, gegma, romelSic romelSic axali<br />

axali<br />

sazogadoebrivisazogadoebrivi cxovrebis cxovrebis sawyisad sawyisad <strong>da</strong> <strong>da</strong> balavrad balavrad <strong>da</strong>de<strong>da</strong>de-<br />

buli buli iyo iyo sakuTari sakuTari xalxis xalxis kulturuli kulturuli kulturuli memkvidreoba,<br />

memkvidreoba,<br />

tradiciebi tradiciebi <strong>da</strong> <strong>da</strong> wes-Cveulebebi, wes-Cveulebebi, iaponuri iaponuri cxovrebis cxovrebis wesis<br />

wesis<br />

mdi<strong>da</strong>ri mdi<strong>da</strong>ri erovnuli erovnuli Sinaarsi. Sinaarsi. niko nikolaZes samagaliTod<br />

miaCn<strong>da</strong> mokle droSi qveynis aseTi aRorZineba <strong>da</strong> iliasaviT<br />

gonieri mTavrobis aucileblobaze <strong>da</strong> pasuxismgeblobaze<br />

mianiSneb<strong>da</strong> qarTvelobas: `iaponia `iaponia erTob erTob did did <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> naTel<br />

naTel<br />

magaliTs magaliTs magaliTs warmogvidgens warmogvidgens imisas, imisas, Tu Tu Tu ra ra advili advili advili yofila<br />

yofila<br />

TiTqmis TiTqmis sruliad sruliad veluri veluri <strong>da</strong> <strong>da</strong> ukan ukan CamorCenili CamorCenili CamorCenili xalxi- xalxixalxisaTvis saTvis saTvis swavliTa swavliTa <strong>da</strong> <strong>da</strong> rigiani rigiani wesiT wesiT welSi welSi gamarTva gamarTva <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong><br />

Zalis Zalis SeZena, SeZena, roca roca mas mas gonieri gonieri mTavroba mTavroba hyavs hyavs <strong>da</strong> <strong>da</strong> be- bebe- jiTi jiTi survili survili aqvs aqvs rigiani rigiani adgili adgili <strong>da</strong>ikavos <strong>da</strong>ikavos sxva sxva sxva ersa<br />

ersa<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> samefoebs samefoebs Sua.~ Sua.~ nedleuliTa <strong>da</strong> sxva saxis strategiuli<br />

resursebis simwiris miuxe<strong>da</strong>vad, iaponiis gaZliereba, nikolaZis<br />

samarTliani mosazrebiT, Sromis Wkvianurma organizaciam <strong>da</strong><br />

saSemsruleblo disciplinis maRalma donem ganapiroba, rac<br />

mas aseve sanimuSod miaCn<strong>da</strong>. niko nikolaZe amasTan <strong>da</strong>kavSirebiT<br />

xazs usvam<strong>da</strong>, rom aq ga<strong>da</strong>mwyveti mniSvneloba rodi hqon<strong>da</strong><br />

qveynis sididesa <strong>da</strong> mosaxleobis mravalricxovnebas, aramed<br />

samecniero-teqnikuri progresis, axali teqnologiebis swraf<br />

<strong>da</strong>nergvas: `Zala `Zala <strong>da</strong> <strong>da</strong> Zleva Zleva ricxvsa ricxvsa <strong>da</strong> <strong>da</strong> sivrces sivrces ki ki ara,<br />

ara,<br />

codnas,codnas, organizacias organizacias ekuTvnis, ekuTvnis, iaraRs, iaraRs, wess wess <strong>da</strong> <strong>da</strong> discidisci-<br />

plinas~, plinas~, _ wer<strong>da</strong> igi (<strong>da</strong> dRes, marTlac, uzarmazar <strong>da</strong> nedleuliT<br />

umdidres ruseTze gacilebiT win arian patara qveynebi<br />

_ Sveicaria, belgia, niderlandebi <strong>da</strong> sxva, romlebmac ganavi-<br />

Tares sawarmoo Zalebi, teqnika, codna <strong>da</strong> disci plina).<br />

amrigad, amrigad, saqarTvelom saqarTvelom rom rom realuri realuri realuri <strong>da</strong>moukidebloba<br />

<strong>da</strong>moukidebloba<br />

moi moipovos,<br />

moi moi povos, aucilebelia aucilebelia is is jer jer ekonomikurad ekonomikurad ekonomikurad aRo aRorZ- aRo rZ<br />

indes. indes. qveynis aRorZinebis umTavres pirobad niko nikolaZes,<br />

ilia WavWavaZis <strong>da</strong>rad, TavCauxreli Sroma, TviTganviTareba <strong>da</strong><br />

swavla miaCn<strong>da</strong>. amasTan igi Tvli<strong>da</strong>, rom `sanam `sanam umoqmedo<br />

umoqmedo<br />

nawili nawili Cveni Cveni Cveni sazogadoebisa sazogadoebisa Sromas Sromas <strong>da</strong> <strong>da</strong> Tavis Tavis rCenas<br />

rCenas<br />

arar SeeCveva, SeeCveva, sanam sanam Cveni Cveni xalxi xalxi mewveli mewveli mewveli Zroxis Zroxis mdgomarmdgomareobi<strong>da</strong>neobi<strong>da</strong>n<br />

ar ar gamova, gamova, SeuZlebelia SeuZlebelia CvenSi CvenSi namdvili namdvili erToerTobaba<br />

<strong>da</strong>arsdes, <strong>da</strong>arsdes, an an gulwrfeli gulwrfeli Zmoba, Zmoba, an an xeiriani xeiriani ganwyoganwyo-<br />

bileba~.<br />

bileba~.<br />

qveynis ekonomikuri <strong>da</strong> saxelmwifoebrivi aRorZinebisa<br />

<strong>da</strong> aRmSeneblobis procesSi niko nikolaZes aseve aucileblad<br />

miaCn<strong>da</strong> sxvisi moimedeobisa <strong>da</strong> aziuri inertulobis,<br />

ioli gamdidrebis ganwyobilebis <strong>da</strong>Zleva <strong>da</strong> moiTxov<strong>da</strong> amgvari<br />

iluziebisagan droze gaTavisuflebas: `Cvens `Cvens `Cvens sazoga- sazogasazogadoebaSi,doebaSi, _ _ wer<strong>da</strong> wer<strong>da</strong> igi, igi, _ _ yvela yvela <strong>da</strong>rwmunebulia, <strong>da</strong>rwmunebulia, rom rom SveSve-<br />

la la la Cven Cven erT erT mSveniers mSveniers dilas dilas Camogvifrindeba, Camogvifrindeba, ise, ise, rom<br />

rom<br />

TviTon TviTon xelis xelis ganZrevac ganZrevac ar ar <strong>da</strong>gvWirdeba <strong>da</strong>gvWirdeba Cveni Cveni bedis bedis<br />

bedis<br />

gaumjobesebisaTvis~. gaumjobesebisaTvis~. niko nikolaZec aqcents akeTeb<strong>da</strong><br />

umTavresad sakuTari resursebiT <strong>da</strong> SromiT qveynis ganvi-<br />

Tarebis aucileblobaze <strong>da</strong> ara mxolod ucxoelTa finansur<br />

<strong>da</strong> ekonomikur <strong>da</strong>xmarebaze, rac arasodes uangarod ar xdeba:<br />

`jer `jer arsad, arsad, arc arc erT erT qveyanaSi qveyanaSi magaliTi magaliTi ar ar ar unaxavs<br />

unaxavs<br />

kacs,kacs, rom rom romelime romelime xalxi, xalxi, an an sazogadoeba sazogadoeba amaRlebuamaRlebu-<br />

liyos liyos sxvisi sxvisi <strong>da</strong>xmarebiT <strong>da</strong>xmarebiT Tu Tu ara ara sakuTari sakuTari SromiT SromiT <strong>da</strong> <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong><br />

janiT. janiT. advilad advilad SenaZeni, SenaZeni, SenaZeni, napovni, napovni, naCuqari naCuqari arc arc kerZo<br />

kerZo<br />

kacskacskacs <strong>da</strong>ayris <strong>da</strong>ayris xeirs xeirs <strong>da</strong> <strong>da</strong> arc arc mTel mTel sazogadoebas. sazogadoebas. kacikaci-<br />

saTvis saTvis <strong>da</strong> <strong>da</strong> qveynisaTvis qveynisaTvis marto marto is is aris aris gamosadegi gamosadegi <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong><br />

Zvirfasi, Zvirfasi, rac rac imas imas Tavisi Tavisi sakuTari sakuTari SromiT, SromiT, SromiT, oflis oflis<br />

oflis<br />

RvriT RvriT <strong>da</strong> <strong>da</strong> SromiT SromiT SeuZenia... SeuZenia... napovni napovni <strong>da</strong> <strong>da</strong> nawyalobevi<br />

nawyalobevi<br />

ki, ki, ki, TiTqmis TiTqmis TiTqmis yovelTvis, yovelTvis, yovelTvis, ise ise ise advilad advilad advilad ikargeba, ikargeba, ikargeba, rogorc rogorc<br />

rogorc<br />

advilad advilad naSovni naSovni naSovni iyo~, iyo~, _ miuTiTeb<strong>da</strong> igi.<br />

niko nikolaZe kargad xe<strong>da</strong>v<strong>da</strong>, rom qarTveloba mravalricxovani<br />

<strong>da</strong> Zlieri mtrebiT garSemortymuli, euli <strong>da</strong> mcirericxovani<br />

eria <strong>da</strong> ama<strong>da</strong>c Sesabamis <strong>da</strong>skvnas akeTeb<strong>da</strong>: `Cven<br />

`Cven<br />

284 285


Cveni Cveni vimecadinoT, vimecadinoT, Cveni Cveni Cveni qveynisaTvis qveynisaTvis vizrunoT: vizrunoT: marto<br />

marto<br />

Cveni Cveni Tavis Tavis imedi imedi imedi viqonioT, viqonioT, marto marto marto Cvens Cvens Cvens Zalas Zalas Zalas miven- mivenmiven- doT, doT, marto marto Cvens Cvens gaZlierebasa gaZlierebasa <strong>da</strong> <strong>da</strong> ganaTlebaze ganaTlebaze vimuSaoT,<br />

vimuSaoT,<br />

_ _ _ maSin maSin maSin megobaric megobaric megobaric gauCndeba gauCndeba gauCndeba Cven Cven Cven xalxs xalxs xalxs <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong>mxmarebe-<br />

<strong>da</strong>mxmarebe<strong>da</strong>mxmarebe-<br />

lic~. lic~. xolo Tu Cven kvlav sxvis imedsa <strong>da</strong> <strong>da</strong>xmarebaze <strong>da</strong>vamyarebT<br />

momavals, <strong>da</strong> xels <strong>da</strong> Wkuas ar gavanZrevT, maSin kapitalizmis<br />

ulmobeli kanonebis safuZvelze Cveni momavali perspeqtiva<br />

Zalze arasaxarbielo iqneba, miaCn<strong>da</strong> n. nikolaZes <strong>da</strong><br />

wer<strong>da</strong> kidec mourideblad: `evropis `evropis `evropis saxelmfwifoebi<br />

saxelmfwifoebi<br />

saqarTvelos saqarTvelos an an an alJiriviT alJiriviT (e.i. (e.i. (e.i. mkvidrTaTvis mkvidrTaTvis ufleba ufleba<br />

ufleba<br />

miuniWeblad)miuniWeblad) <strong>da</strong>imoneben, <strong>da</strong>imoneben, an an an indoCineTiviT indoCineTiviT Zarcvas Zarcvas Zarcvas <strong>da</strong>u<strong>da</strong>u<strong>da</strong>u- wyeben~ wyeben~ (igulisxmeba <strong>da</strong>moukideblobis SemTxvevaSi _ v.S.).<br />

niko nikolaZem erT-erTma pirvelma qarTvel moRvaweTagan,<br />

wina planze praqtikuli <strong>da</strong> pragmatuli sakiTxebi wamoswia,<br />

rac mTlianad Seesabamebo<strong>da</strong> qveynis ganviTarebis moTxovnebs:<br />

`saWirod vTvlidi SemeZra is cxovelmyofeli Zalebi,<br />

romlis moqmedeba <strong>da</strong> urTierToba ers zrdis, amaRlebs, aZlierebs,<br />

Sevexe ekonomikas, kredits, mrewvelobas, miwismflobelobas <strong>da</strong><br />

TviTmmarTvelobas... ramdenjer <strong>da</strong>gvWir<strong>da</strong> duSeTs asvla... Wav-<br />

WavaZisaTvis saxelmwifo samsaxurze xeli agveRebinebina, bankis<br />

<strong>da</strong>arseba ieriSiT agveRo, banki ganaxlebis banakad gveqcia<br />

<strong>da</strong> Sig WavWavaZe Zal<strong>da</strong>tanebiT qarTuli saqmis saTaveSi Cagveyenebina.<br />

Tbilisis qalaqis Tavad somxebs dim. yifiani avar-<br />

CevineT. quTaiss, gr. levaSovTan auwereli brZolis Semdeg,<br />

TviT-mmarTveloba SemovaRebineT. qarTvelobis asparezi xu-<br />

Tiode weliwadSi ucnobaT gavafarToveT.~<br />

niko nikolaZes kargad esmo<strong>da</strong>, rom yoveli qveynis<br />

ekonomikuri Zliereba sam mTavar burjs eyrdnobo<strong>da</strong> _ `Tavis- Tavis- TavisTavisufaliufali mewarmeobisa mewarmeobisa <strong>da</strong> <strong>da</strong> mrewvelobis mrewvelobis ganviTarebas, ganviTarebas, ganviTarebas, sofsof-<br />

lis lis meurneobasa<br />

meurneobasa meurneobasa <strong>da</strong> civilizebul civilizebul vaWrobas. vaWrobas. vaWrobas. igi marTebulad<br />

miuTiTeb<strong>da</strong>, rom `yoveli eris safuZveli, Zala, momavali,<br />

ufro mis meurneobazea <strong>da</strong>myarebuli, mis mwarmoeblobaze.<br />

sxva yvelaferi TiTqmis umniSvneloa amasTan Se<strong>da</strong>rebiT. eri,<br />

eri,<br />

romlisromlis warmoebac warmoebac Seferx<strong>da</strong> Seferx<strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> sxva sxva qveynebis qveynebis warmoewarmoebasTanbasTan<br />

Se<strong>da</strong>rebiT Se<strong>da</strong>rebiT xeirianad xeirianad veRar veRar veRar ajildovebs ajildovebs mwarmwar-<br />

moebels, moebels, sxvis sxvis msxverpla<strong>da</strong>a msxverpla<strong>da</strong>a gamzadebuli. gamzadebuli. iman iman Tu<br />

Tu<br />

swrafad swrafad ver ver moaxerxa moaxerxa moaxerxa Tavisi Tavisi warmoebis warmoebis warmoebis gaumjobeseba,<br />

gaumjobeseba,<br />

gaumjobeseba,<br />

gaiafeba, gaiafeba, gaadvileba <strong>da</strong> gaxvavianeba, misi saqme wasuli <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>Rupulia~.<br />

niko nikolaZe iliasaviT saqarTvelos momavals beds<br />

adre ruseTs ukavSireb<strong>da</strong>, magram i. WavWavaZisagan gansxvavebiT<br />

igi moeswro saqarTvelos <strong>da</strong>moukideblobas (1918 w. 26 maisi)<br />

<strong>da</strong> pirveli dReebi<strong>da</strong>nve qveynis samsaxurSi Cadga, rogorc ukve<br />

saxelmwifo moRvawe <strong>da</strong> didi gamocdilebis a<strong>da</strong>miani. igi sworad<br />

STaagoneb<strong>da</strong> xelisuflebaSi myof gamoucdel socialdemokratebs,<br />

rom `roca ar gvabadia warmoeba <strong>da</strong> arc Semosavali,<br />

ver gvixsnis veraviTari ga<strong>da</strong>saxadi. warmoebis warmoebis warmoebis gaCaReba<br />

gaCaReba<br />

aris aris erTaderTi erTaderTi Cveni Cveni xsna: xsna: un<strong>da</strong> un<strong>da</strong> movaxerxoT movaxerxoT gareT<br />

gareT<br />

meti meti gavitanoT gavitanoT gasayidi, gasayidi, gasayidi, vidre vidre ucxoels ucxoels vTxovT vTxovT vTxovT sayid<br />

sayid<br />

saqonels. saqonels. sanam sanam mosazidi mosazidi meti meti meti gveqneba, gveqneba, gveqneba, vinem vinem gasazidi,<br />

gasazidi,<br />

monobas monobas ver ver avicilebT.~ avicilebT.~ niko nikolaZe pirvelia qarTvel<br />

moazrovneebSi, vinc vaWrobis, aReb-micemobis propagan<strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>iwyo <strong>da</strong> misi fasi kargad ico<strong>da</strong>. SeiZlebo<strong>da</strong> mrewvelobisa<br />

<strong>da</strong> soflis meurneobis mTeli mogeba wyalSi ga<strong>da</strong>yriliyo, Tu<br />

igi gonieri <strong>da</strong> SorsmWvreti komersantis xelSi ar aRmoCndebo<strong>da</strong>.vaWrobavaWrobavaWroba<br />

agreTve agreTve wesrigia, wesrigia, angariSianobaa, angariSianobaa, angariSianobaa, awyoawyo-<br />

bili bili saqmea. saqmea. yoveli yoveli qveynis qveynis erTianoba-mTlianobas erTianoba-mTlianobas ori<br />

ori<br />

saZirkveli saZirkveli udevs udevs _ _ religia religia religia <strong>da</strong> <strong>da</strong> vaWroba. vaWroba. saqarTveloSi<br />

yovelTvis aTvalwunebiT uyurebdnen vaWrobas (TviT ilia<br />

WavWavaZec ver afaseb<strong>da</strong> mis rols saTanadod _ v.S.), rac<br />

qarTveli xalxis winaaRmdegobas Zalas acli<strong>da</strong>. disciplinis,<br />

wesrigis, awyobili saqmianobis Sinagani moTxovnileba<br />

gamqrali iyo, rakiRa eseni vaWrobis Tanmxlebi arian. amitomac<br />

<strong>da</strong>JinebiT arwmuneb<strong>da</strong> niko nikolaZe qarTvelebs, rom `vi- `vi`vidredre Cveni Cveni sazogadoebis sazogadoebis umravlesobas umravlesobas sisxlsa sisxlsa sisxlsa <strong>da</strong> <strong>da</strong> xorc- xorc- xorc-<br />

Si Si is is rwmena rwmena ar ar gaujdeba, gaujdeba, rom rom sazizRari, sazizRari, samarcxvino<br />

samarcxvino<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> saTakilo saTakilo qveyanaze qveyanaze qveyanaze marto marto usaqmoba usaqmoba <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> muqTa muqTa puris<br />

puris<br />

Wamaa, Wamaa, manamde manamde manamde nu nu gwamT, gwamT, viTom viTom ganaTlebisa ganaTlebisa anu anu war- war- war- war-<br />

matebis matebis mironi mironi mogvecxos. mogvecxos. vaWroba vaWroba vaWroba Sromaa Sromaa <strong>da</strong> <strong>da</strong> iseve<br />

iseve<br />

pativsacemia, pativsacemia, rogorc rogorc rogorc yovelnairi yovelnairi Sroma~.<br />

Sroma~.<br />

niko nikolaZe erovnuli saqmeebis ga<strong>da</strong>wyvetis procesSi<br />

ga<strong>da</strong>WriT uaryof<strong>da</strong> yovelgvar radikalizms <strong>da</strong> wer<strong>da</strong>, rom<br />

`qarTvelobis `qarTvelobis miznebi miznebi mxolod mxolod zomierebis zomierebis gziT gziT miiR- miiRmiiR- weva~.<br />

weva~.<br />

niko nikolaZe marto sityviT rodi arwmuneb<strong>da</strong> vinmes,<br />

aramed misTvis umTavresi iyo praqtikuli saqme <strong>da</strong> ama<strong>da</strong>c<br />

uwo<strong>da</strong> arCil jorjaZem mas `ulmobeli `ulmobeli saqmis saqmis kaci~.<br />

kaci~.<br />

niko nikolaZes udidesi wvlili miuZRvis q. foTis<br />

aRmSeneblobaSi, portis eleqtrofikaciasa <strong>da</strong> meqanizaciaSi<br />

(man moiara evropis didi qveynebis portebi <strong>da</strong> miiRo Sesabam-<br />

286 287


isi gamocdileba). 1894 wels, roca igi qalaqis Tavad airCies,<br />

foTis biujeti 75 aTas maneTs Seadgen<strong>da</strong>. misi qalaqis Tavad<br />

yofnis 20 wlis ganmavlobaSi qalaqis biujeti 10-jer gaizar<strong>da</strong><br />

(man foTis portis amoqmedebiT fanjara gaWra evropaSi<br />

saqarTvelosaTvis). udidesi Sroma gaswia niko nikolaZem<br />

tyibulis qvanaxSiris sabados aTvisebisa <strong>da</strong> WiaTuris manganumis<br />

warmoebis gasafarToeblad. man moaxerxa didi britane-<br />

Tis banki<strong>da</strong>n kreditis aReba, gaiyvana Sorapan-WiaTuris sarkinigzo<br />

gza, amiT manganumis ga<strong>da</strong>zidvis saqmec moagvara <strong>da</strong><br />

gaaiafa (arsebob<strong>da</strong> platformac ki _ `niko nikolaZe~. manve<br />

qarTul enaSi <strong>da</strong>amkvidra iseTi sityvebi, rogoricaa `lian<strong>da</strong>gi~,<br />

`orTqlmavali~). niko nikolaZe aqtiurad monawileob<strong>da</strong><br />

Tbilisis wyalsadenis mSeneblobaSi, kaxeTis rkinigzisa <strong>da</strong><br />

suramis gvirabis gayvanaSi, quTaisis aRmSeneblobaSi, transcimbiris<br />

rkinigzis mSeneblobaSic ki. manve Camoiyvana rotSildi<br />

amierkavkasiaSi, principulad <strong>da</strong>upirispir<strong>da</strong> nobels (premiis<br />

<strong>da</strong>maarsebels) <strong>da</strong> dimitri mendeleevs <strong>da</strong> maT <strong>da</strong>va mougo.<br />

niko nikolaZem foTis qalaqis Tavad yofnis periodSi<br />

<strong>da</strong>aarsa Tanamedrove banki. qarTul sinamdvileSi pirvelma<br />

niko nikolaZem <strong>da</strong>beW<strong>da</strong> obligaciebi, latariis bileTebi <strong>da</strong><br />

mTeli Semosavali foTis keTilmowyobas moaxmara, rac uprecedento<br />

novatoruli praqtikuli nabiji iyo maSin saqarTvelo-<br />

Si.<br />

niko niko nikolaZem nikolaZem germanel germanel di diplomatebTan di plomatebTanoficialoficial- ur ur saubarSi, saubarSi, <strong>da</strong>moukideblobis <strong>da</strong>moukideblobis periodSi periodSi (1918-21 (1918-21 ww.),<br />

ww.),<br />

wamoayenawamoayena idea idea idea evropis evropis evropis Soreul Soreul aRmosavleTTan aRmosavleTTan vaWrovaWro-<br />

bis bis foTze foTze gatarebis gatarebis Taobaze Taobaze Taobaze (berlini-foTi-pekini),<br />

(berlini-foTi-pekini),<br />

rac rac rac dRes dRes dRes ukve ukve praqtikulad praqtikulad xorcs xorcs isxams isxams evraziuli<br />

evraziuli<br />

derefnisa derefnisa derefnisa <strong>da</strong> <strong>da</strong> abreSumis abreSumis gzis gzis saxelwodebiT).<br />

saxelwodebiT).<br />

niko nikolaZe did mniSvnelobas aniWeb<strong>da</strong> politikur<br />

liderTa pirovnebebs, mogvca kidec maTi tipebi <strong>da</strong> <strong>da</strong>xasiaTeba.<br />

iq, iq, iq, sa<strong>da</strong>c sa<strong>da</strong>c yvelaferi yvelaferi yvelaferi erT erT kacze kacze kacze trialebs trialebs <strong>da</strong> <strong>da</strong> ara<br />

ara<br />

<strong>da</strong>wesebulebaze, <strong>da</strong>wesebulebaze, _ _ wer<strong>da</strong> wer<strong>da</strong> igi, igi, _ _ is is kacic kacic kacic nel-nela nel-nela im<br />

im<br />

Sexedulebas Sexedulebas iRebs, iRebs, rom rom me me var, var, sxva sxva sxva aravinao, aravinao, yvela yvela me<br />

me<br />

un<strong>da</strong>un<strong>da</strong> memsaxuros memsaxuros <strong>da</strong> <strong>da</strong> ara ara qveyanasao. qveyanasao. qveynis, qveynis, eris, eris, ideaidealislislis<br />

xseneba xseneba xseneba Tan<strong>da</strong>Tan Tan<strong>da</strong>Tan Tan<strong>da</strong>Tan qreba qreba qreba didSi didSi didSi <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> pataraSi. pataraSi. pataraSi. `des`des`des- potis potis samsaxuri, samsaxuri, qveynis qveynis <strong>da</strong> <strong>da</strong> idealis idealis idealis samsaxuri, samsaxuri, samsaxuri, di<strong>da</strong>d<br />

di<strong>da</strong>d<br />

gansxvavdebian gansxvavdebian gansxvavdebian erTmaneTisagan~.<br />

erTmaneTisagan~.<br />

niko nikolaZe miuTiTebs _ rom `evropis sazogadoebriv<br />

cxovrebaSi mTavar rols Cveulebriv ori tipis moRvaweni<br />

asruleben xolme: fanatikosebi <strong>da</strong> moangareebi... ras vxe<strong>da</strong>vT<br />

am mxriv CvenSi? sazogadoebrivisazogadoebrivi moRvaweobisaTvis moRvaweobisaTvis momo-<br />

mzadebuli mzadebuli a<strong>da</strong>mianebi, a<strong>da</strong>mianebi, romlebic romlebic am am saqmianobisaTvis<br />

saqmianobisaTvis<br />

saWiro saWiro codniTa codniTa <strong>da</strong> <strong>da</strong> niWiT niWiT iyvnen iyvnen aRWurvilni, aRWurvilni, aRWurvilni, CvenSi<br />

CvenSi<br />

Zlier Zlier Zlier cotaa. cotaa. kidev ufro naklebad gvyvanan fanatikosebi,<br />

romlebic ikisrebdnen sazogadoebriv moRvaweTa rkinis<br />

borkilebis tarebas... samagierod Cven gvyvanan uamravi Sesani-<br />

Snavi <strong>da</strong> keTilsindisieri a<strong>da</strong>mianebi, romlebsac alali <strong>da</strong><br />

wrfeli guliT surT samSoblosaTvis yovelgvari sikeTe, magram<br />

romelTac ar SeuZliaT amis gamo uari Tqvan iseT siamovnebazec<br />

ki, rogoric aris papirosisi moweva an quCis erTi<br />

mxri<strong>da</strong>n meoreze ga<strong>da</strong>svla wviamiansa <strong>da</strong> civ amindSi... amaT<br />

gar<strong>da</strong>, kidev kidev ufro ufro meti meti raodenobiT raodenobiT gvyvanan gvyvanan savsebiT savsebiT<br />

savsebiT<br />

moumzadebelnimoumzadebelni pirni, pirni, romlebsac romlebsac brwyinvale brwyinvale sazogasazogadoebrividoebrividoebrivi<br />

mdgomareobis mdgomareobis uzomo uzomo ma<strong>da</strong> ma<strong>da</strong> aqvT, aqvT, magram magram srulisrulia<strong>da</strong>ca<strong>da</strong>c<br />

ar ar gaaCniaT gaaCniaT arc arc mSvidi mSvidi angariSianoba, angariSianoba, arc arc arc gamZgamZleoba,leoba,<br />

arc arc unari, unari, rom rom sakuTari sakuTari Zal-RoniT Zal-RoniT <strong>da</strong> <strong>da</strong> metmet-<br />

naklebad naklebad rigiani rigiani sazogado sazogado saSualebebiT saSualebebiT miaRwion<br />

miaRwion<br />

TavianT TavianT mizans mizans <strong>da</strong> <strong>da</strong> raki raki sxva sxva ti ti pispis sazogado sazogado moRvawemoRvawe-<br />

ni ni Cven Cven ar ar gagvaCnia, gagvaCnia, amitom amitom burTi burTi <strong>da</strong> <strong>da</strong> moe<strong>da</strong>ni moe<strong>da</strong>ni rCeba<br />

rCeba<br />

xolme xolme am am o oor<br />

o r ti tips, ti ps, zemoTzemoT rom rom <strong>da</strong>vxate: <strong>da</strong>vxate: saTno saTno azizazizmazizebsmazizebs<br />

_ _ erTi erTi mxriv, mxriv, <strong>da</strong> <strong>da</strong> arakeTilsindisier arakeTilsindisier intrigintrig-<br />

anebsa anebsa anebsa <strong>da</strong> <strong>da</strong> moangareebs moangareebs _ _ meores meores mxriv~.<br />

mxriv~.<br />

Sesabamisad es ganapirobeb<strong>da</strong>, rom nikolaZis sityvebiT,<br />

`modiodnen `modiodnen CvenSi CvenSi meTaurad meTaurad viRac viRac sruliad sruliad ucnobi<br />

ucnobi<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong> uzrdeli uzrdeli kintoebi. kintoebi. aravin aravin aravin ico<strong>da</strong>, ico<strong>da</strong>, ico<strong>da</strong>, Tu Tu vin vin iyvnen, iyvnen,<br />

iyvnen,<br />

sai<strong>da</strong>n sai<strong>da</strong>n sai<strong>da</strong>n mosuli, mosuli, ra ra rjulis rjulis an an ra ra azris, azris, azris, saxeli saxeli ra<br />

ra<br />

erqvaT, erqvaT, gvari gvari maTi maTi ra ra iyo, iyo, iyo, rogori rogori warsuli warsuli hqon<strong>da</strong>T:<br />

hqon<strong>da</strong>T:<br />

`amboxeba `amboxeba <strong>da</strong>viwyoTo~, <strong>da</strong>viwyoTo~, _ _ <strong>da</strong>iZaxebdnen <strong>da</strong>iZaxebdnen <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> yvela yvela maT<br />

maT<br />

gahyvebo<strong>da</strong>, gahyvebo<strong>da</strong>, TiTqos TiTqos Txas Txas Txas _ _ cxvris cxvris fara. fara. WkuaSi WkuaSi aravis<br />

aravis<br />

mosvlia mosvlia moeTxova moeTxova maTgan maTgan axsna, axsna, an an an codna codna an an an simtkice.<br />

simtkice.<br />

ifarfaSebdnen, ifarfaSebdnen, sanam sanam gsaWiri gsaWiri ar ar ar moaxlovdebo<strong>da</strong> moaxlovdebo<strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> maSin<br />

maSin<br />

ki ki moquslavdnen moquslavdnen <strong>da</strong> <strong>da</strong> gahqrebodnen.<br />

gahqrebodnen.<br />

ginaxavT ginaxavT sadme sadme sxva sxva eri, eri, ase ase mCated mCated rom rom gahyolodes<br />

gahyolodes<br />

provokators?~<br />

provokators?~<br />

aseTi `liderebisa~ <strong>da</strong> `moRvaweebis~ CamoyalibebaSi<br />

negatiur rols CvenSi sazogadoebac asruleb<strong>da</strong> misTvis <strong>da</strong>maxasiaTebeli<br />

iseTi TvisebebiT, rogoricaa pirmoTneoba,<br />

mliqvneloba, panegeriki (anu `yizilbaSoba~, rogorc ilia<br />

uwodeb<strong>da</strong>): `gasagebia iseTi sazogadoebis mavnebloba, _ wer-<br />

288 289


<strong>da</strong> niko nikolaZe, _ sa<strong>da</strong>c Tqvens azrebs brmad imeoreben <strong>da</strong><br />

sa<strong>da</strong>c kritikuli <strong>da</strong>mokidebulebis nacvlad xotbas gasxamen.<br />

aseT viTarebaSi a<strong>da</strong>mianis gonebas eufleba Zili <strong>da</strong> igi sul<br />

ufro naklebs muSaobs sakuTar Tavze~. niko nikolaZe Tvli<strong>da</strong>,<br />

rom `politika `politika axalmoduri Sliapka ki ar aris, romlis<br />

cvla Cvens qeifze hkidia, iseTive iseTive iseTive tradiciuli, tradiciuli, tradiciuli, ucvleli,<br />

ucvleli,<br />

mama-papuri mama-papuri ganZia, ganZia, rogorc rogorc ena, ena, ena, erovneba, erovneba, sarwmunoeba~<br />

sarwmunoeba~<br />

Sesabamisad, politikac mecnierebaa <strong>da</strong> igi Seswavlas moiTxovs,<br />

rom aq un<strong>da</strong> modiodes ara xelmocaruli, uzneo <strong>da</strong> arakompetenturi<br />

xalxi, aramed niWieri, zneobrivi <strong>da</strong> mcodne<br />

pirovnebebi, liderebi, romelTac gacnobierebuli aqvT pasuxismgebloba<br />

xalxis winaSe <strong>da</strong> uangarod emsaxurebian qveyanas<br />

saqmiT <strong>da</strong> ara tyuili <strong>da</strong>pirebebiT. niko nikolaZes aq<br />

mohyavs ganviTarebuli qveynebis magaliTi: `sazRvargareT<br />

`sazRvargareT<br />

kiki yvela yvela <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> partiis partiis kadri kadri kadri <strong>da</strong> <strong>da</strong> Stabi Stabi sxvasxva-<br />

<strong>da</strong>sxva <strong>da</strong>sxva specialistebis specialistebis specialistebis saCino saCino moRvaweebisagan moRvaweebisagan moRvaweebisagan aris<br />

aris<br />

Semdgari. Semdgari. partiebs partiebs iq iq metad metad rTuli rTuli rTuli sasicocxlo sasicocxlo saqmee- saqmeesaqmee- bi bi morigad morigad udgaT udgaT win, win, romlis romlis marTva marTva erTob erTob marjve<br />

marjve<br />

Ronisa Ronisa <strong>da</strong> <strong>da</strong> codnis codnis moxmarebas moxmarebas Txoulobs: Txoulobs: amitomac<br />

amitomac<br />

meTaurebs meTaurebs gavlenis gavlenis SerCena SerCena rodiRa rodiRa SeuZliaT SeuZliaT marto<br />

marto<br />

frazebis frazebis raxa-ruxiT, raxa-ruxiT, an an miuwvdomel miuwvdomel simaRlisaken<br />

simaRlisaken<br />

frTebis frTebis farTxaliT~.<br />

farTxaliT~.<br />

<strong>da</strong> bolos, kidev erTi sakiTxi, romelsac SeiZleba pirobiTad<br />

niko nikolaZis <strong>politikuri</strong> anderZi vuwodoT <strong>da</strong> romelic<br />

man <strong>da</strong>utova Tavis saTayvanebel saqarTvelos: `erTi `erTi aiara-<br />

aiara-<br />

Ri Ri gvaqvs gvaqvs Cven, Cven, marto marto marto erTi erTi _ _ azris azris siswore, siswore, siswore, sindisis<br />

sindisis<br />

simarTle,simarTle, goniereba, goniereba, saqmis saqmis siwminde. siwminde. marto marto amiT amiT SegSegSeg- viZlia viZlia viZlia Cven Cven Cven gavimarjvoT gavimarjvoT SemdegSi, SemdegSi, momavalSi, momavalSi, rodesme.<br />

rodesme.<br />

maS, maS, Cven Cven umankod umankod <strong>da</strong> <strong>da</strong> gausvrelad gausvrelad gausvrelad un<strong>da</strong> un<strong>da</strong> SevinaxoT SevinaxoT es es<br />

es<br />

Cveni Cveni mxolodi mxolodi iaraRi, iaraRi, Torem Torem im im dRes, dRes, roca roca Cveni Cveni mter- mtermterni,ni, ricxviT ricxviT ricxviT <strong>da</strong> <strong>da</strong> ZaliT ZaliT ZaliT Zlierni, Zlierni, Zlierni, Cvens Cvens winaaRmdeg winaaRmdeg simasimasima- rTlesac rTlesac moi moipoveben,<br />

moi poveben, Cven Cven saqme saqme saqme fizikurad fizikurad fizikurad <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> zneobr zneobri- zneobr i<br />

vad vad <strong>da</strong>Rupuli <strong>da</strong>Rupuli iqneba~.<br />

iqneba~.<br />

vaJa-fSavela vaJa-fSavela vaJa-fSavela vaJa-fSavela vaJa-fSavela kosmopolitizmisa<br />

kosmopolitizmisa<br />

kosmopolitizmisa<br />

kosmopolitizmisa<br />

kosmopolitizmisa<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> patriotizmis patriotizmis patriotizmis patriotizmis patriotizmis Sesaxeb Sesaxeb Sesaxeb Sesaxeb Sesaxeb<br />

zogs hgonia, namdvili patriotizmi ewinaaRmdegeba kosmopolitizms,<br />

magram es Secdomaa. yoveli namdvili patrioti<br />

kosmopolitia, ise, rogorc yoveli gonieri kosmopoliti (<strong>da</strong><br />

ara Cveneburi) patriotia. rogor? ase, _ romeli a<strong>da</strong>mianic<br />

Tavis ers emsaxureba keTilgonierad <strong>da</strong> cdilobs Tavisi<br />

samSoblo aRamaRlos gonebriv, qonebriv <strong>da</strong> zneobriv, amiT is<br />

umzadebs mTels kacobriobas saukeTeso wevrebs, saukeTeso<br />

megobars, xels uwyobs mTeli kacobriobis ganviTarebas, keTildReobas.<br />

Tu Tu mTelis mTelis mTelis eris eris ganviTarebisaTvis ganviTarebisaTvis saWiroa<br />

saWiroa<br />

kerZo kerZo a<strong>da</strong>mianis a<strong>da</strong>mianis aRzr<strong>da</strong>, aRzr<strong>da</strong>, agreTve agreTve calke calke erebis erebis aRzr<strong>da</strong>a aRzr<strong>da</strong>a<br />

aRzr<strong>da</strong>a<br />

saWiro, saWiro, saWiro, raTa raTa raTa kacobrioba kacobrioba warmoadgendes warmoadgendes ganviTarebuls<br />

ganviTarebuls<br />

jgufsa; jgufsa; Tu kerZo a<strong>da</strong>mianisaTvis aris sasargeblo aRzr<strong>da</strong><br />

nacionaluri, individualuri, agreTve yovelis erisTvisaa<br />

sasargeblo aseTive aRzr<strong>da</strong>, raTa yovelma erma mometebuli<br />

Zala, energia, Tavisebureba gamoiCinos <strong>da</strong> sakuTari Tanxa Seitanos<br />

kacobriobis salaroSi...<br />

yoveliyoveli mamuliSvili mamuliSvili Tavis Tavis samSoblos samSoblos un<strong>da</strong> un<strong>da</strong> ememsaxurebodessaxurebodes<br />

mTeli mTeli Tavisi Tavisi Zal-RoniT, Zal-RoniT, TanamoZmeTa TanamoZmeTa sargesarge-<br />

blobaze blobaze un<strong>da</strong> un<strong>da</strong> fiqrobdes fiqrobdes <strong>da</strong> ramdena<strong>da</strong>c gonivruli iqneba<br />

misi Sroma, ramdena<strong>da</strong>c sasargeblo gamodgeba mSobeli qveynisaTvis<br />

misi Rvawli, imdenadve sasargeblo iqneba mTeli kacobriobisaTvis.<br />

edisoni amerikelia, amerikaSive muSaobs, magram<br />

mis Sromis nayofs mTeli kacobrioba gebulobs. Seqspiri<br />

ingliselia, inglisSi muSaob<strong>da</strong> cxovrob<strong>da</strong>, magram misi nawerebiT<br />

mTeli kacobrioba stkbeba dResac. agreTve servantesi,<br />

goeTe <strong>da</strong> sxva geniosebi Tavis samSobloSi, Tavis TanamoZmisaTvis<br />

iRwvodnen, magram dRes isini mTels kacobriobas miaCnia<br />

Tavis RviZl Svilebad.<br />

290 291<br />

yvela yvela geniosi geniosi nacionalurma nacionalurma nia<strong>da</strong>gma nia<strong>da</strong>gma aRzar<strong>da</strong>, aRzar<strong>da</strong>,<br />

aRzar<strong>da</strong>,<br />

aRmoacena <strong>da</strong> ganadi<strong>da</strong> iqamdis, rom sxva erebmac ki miiRes<br />

isini sakuTar Svilebad. maSasa<strong>da</strong>me, geniosebma Tavis samSoblos<br />

gareSec hpoves samSoblo _ mTeli qveyana, mTeli kacobrioba,<br />

magram, miuxe<strong>da</strong>vad amisa, geniosTa nawarmoebebi ufro<br />

gasagebia <strong>da</strong> erovnuli nia<strong>da</strong>gisaTvis. genioss, rogorc<br />

pirovnebas, individs, aqvs Tavisi samSoblo, sayvareli, saTayvanebeli,<br />

xolo mis nawarmoebs ara, vinai<strong>da</strong>n igi mTeli kacobriobis<br />

kuTvnilebaa, rogorc mecniereba...


mecnierebamecniereba <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> geniosebi geniosebi gvixsnian gvixsnian gzas gzas kosmokosmopolitizmisaken,politizmisaken,<br />

magram magram magram mxolod mxolod mxolod patriotizmis, patriotizmis, patriotizmis, nacionacio-<br />

nalizmis nalizmis meoxebiT. meoxebiT. ganaviTareT ganaviTareT yoveli yoveli eri eri iqamdis,<br />

iqamdis,<br />

rom rom rom kargad kargad esmodes esmodes esmodes Tavisi Tavisi Tavisi ekonomikuri, ekonomikuri, ekonomikuri, <strong>politikuri</strong><br />

<strong>politikuri</strong><br />

<strong>politikuri</strong><br />

mdgomareoba,mdgomareoba,mdgomareoba, Tavisi Tavisi Tavisi socialuri socialuri yofnis yofnis av-kargi, av-kargi, mosmosmospeTpeT dRevandeli dRevandeli ekonomikuri ekonomikuri ukuRmarToba ukuRmarToba <strong>da</strong>, <strong>da</strong>, ueWveueWve-<br />

lia, lia, maSin maSin moispoba moispoba erTisagan erTisagan meoris meoris CasanTqmelad<br />

CasanTqmelad<br />

miswrafeba,miswrafeba, erTmaneTis erTmaneTis rbeva, rbeva, omebi, omebi, romelic romelic romelic dRes dRes gamefegamefe-<br />

bulia bulia bulia de<strong>da</strong>miwis de<strong>da</strong>miwis de<strong>da</strong>miwis zurgze.<br />

zurgze.<br />

patriotizmi, rogorc sicocxle <strong>da</strong>badebisTanave, hyveba<br />

a<strong>da</strong>mians <strong>da</strong> Seicavs iseT nawilebs, romelTac verc erTi<br />

WkuaTmyofeli a<strong>da</strong>miani ver uaryofs, rogorc mag. aris de<strong>da</strong>-ena,<br />

istoriuli warsuli, saxelovani moRvaweni <strong>da</strong> erovnuli teritoria,<br />

mwerloba <strong>da</strong> sxva... imav wami<strong>da</strong>nve, roca bavSvi qveyanas<br />

ixilavs, mas, gar<strong>da</strong> haerisa, sadgom-sawolisa, esaWiroeba aRmzrdeli,<br />

rZe _ sazrdod, nana _ mosasveleblad.<br />

yvela es xdeba ojaxSi, dedis xelmZRvanelobiT <strong>da</strong> swored<br />

aq aris <strong>da</strong>sabami patriotizmisa. ymawvili imTavi<strong>da</strong>nve mWidro<br />

kavSirs imaTTana grZnobs, vinc imas emsaxureba, vinc garSemo<br />

axvevia, _ visganac pirvel STabeWdilebas Rebulobs. amitom<br />

uyvars is ena, romelic imas siyrmis dros esmo<strong>da</strong>, <strong>da</strong> is a<strong>da</strong>mianebi<br />

miaCnia Tavisianebad, romelnic am enaze laparakoben Tu<br />

mRerian. Tavis soflelTa sruliad umniSvnelo sxvebisagan<br />

ganmasxvavebeli saubris kiloc ki mSvenierebad miaCnia. Tavisi<br />

sofleli, Tund ukanaskneli a<strong>da</strong>miani, ucxo adgilas, ucxo<br />

mxares rom Sexvdes, did siamovnebas agrZnobinebs. vidre gafarTovdeba<br />

bavSvis mxedveloba <strong>da</strong> gaizrdeba misi patriotizmi,<br />

mas mxolod gansakuTrebiT is sofeli, an <strong>da</strong>ba uyvars,<br />

sa<strong>da</strong>c <strong>da</strong>badebulia <strong>da</strong> bavSvoba gautarebia.<br />

ver warmomidgenia a<strong>da</strong>miani srulis Wkuisa, saRis grZnobis<br />

patroni, rom erTi romelime eri sxvebze metad ar uyvardes,<br />

an erTi romelime kuTxe. ratom? _ imitom: erTi<strong>da</strong>igive<br />

a<strong>da</strong>miani aTass adgilas xom ar ibadeba, aramed erTs adgilas<br />

un<strong>da</strong> <strong>da</strong>ibados, erTs ojaxSi, erTi de<strong>da</strong> un<strong>da</strong> hyavdes! Tu vinme<br />

ityvis amas: yvela eri erTnairad miyvarso _ tyuis, TvalTmaqcobs:<br />

an Wkuanaklebia, an romelime partiis programiT aris<br />

xelfexSeboWili. samowyaleo saxlSi aRzrdili buSic ki,<br />

romelsac SeiZleba, aTasi lala gamouCndes <strong>da</strong> garSemo aTasi<br />

ena esmodes, bolos erTs romelsame enas iwamebs <strong>da</strong> erTs<br />

qveyanas miiCnevs samSoblod...<br />

patriotizmi ufro grZnobis saqmea, vidre Wkua-gonebisa,<br />

Tumca keTilgoniereba mu<strong>da</strong>m yofila <strong>da</strong> aris misi maTayvanebeli<br />

<strong>da</strong> pativismcemeli. kosmopolitizmi mxolod Wkuis nayofia,<br />

a<strong>da</strong>mianis keTilgonierebisa, mas a<strong>da</strong>mianis gulTan saqme<br />

ara aqvs, igi saRsaria im ubedurebis asacileblad, romelic<br />

dRemdis mTels kacobriobas Tavs <strong>da</strong>strialebs.<br />

amitom kosmopolitizmi ase un<strong>da</strong> gvesmodes: giyvardes<br />

giyvardes<br />

Seni Seni eri, eri, Seni Seni Seni qveyana, qveyana, iRvawe iRvawe mis mis sakeTildReod, sakeTildReod, nu nu<br />

nu<br />

gZuls gZuls sxva sxva erebi erebi <strong>da</strong> <strong>da</strong> nu nu nu gSurs gSurs imaTTvis imaTTvis bedniereba, bedniereba, nu nu<br />

nu<br />

SeuSli SeuSli imaT imaT miswrafebas miswrafebas xels xels <strong>da</strong> <strong>da</strong> ecade, ecade, rom rom rom Seni Seni<br />

Seni<br />

samSoblosamSoblo aravin aravin <strong>da</strong>Cagros <strong>da</strong>Cagros <strong>da</strong> <strong>da</strong> gauTanaswordes gauTanaswordes gauTanaswordes mowimowinavenavenave<br />

erebs. erebs. vinc vinc uaryofs uaryofs uaryofs Tavis Tavis erovnebas, erovnebas, Tavis Tavis qveyqvey-<br />

anas anas im im fiqriT, fiqriT, viTom viTom <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> kosmopoliti kosmopoliti varo, varo, is is aris<br />

aris<br />

maxinji maxinji grZnobis grZnobis patroni, patroni, igi igi Tavisave Tavisave Tavisave SeumCnevlad<br />

SeumCnevlad<br />

didididi mteria mteria kacobriobisa, kacobriobisa, romelsac romelsac viTom viTom viTom erTguleerTgule-<br />

bas bas <strong>da</strong> <strong>da</strong> siyvaruls siyvaruls ucxadebs. ucxadebs. RmerTma RmerTma <strong>da</strong>gvifaros <strong>da</strong>gvifaros ise<br />

ise<br />

gavigoT gavigoT kosmopolitizmi, kosmopolitizmi, viTom viTom yvelam yvelam Tavis Tavis erovnebaze<br />

erovnebaze<br />

xeli xeli xeli aiRoso. aiRoso. yvela yvela eri eri Tavisuflebas Tavisuflebas eZebs. eZebs. raTa<br />

raTa<br />

TviTon TviTon iyos iyos Tavis Tavis Tavis Tavis patroni, patroni, TviTon TviTon TviTon mouaros<br />

mouaros<br />

Tavs, Tavs, Tavis Tavis sakuTaris sakuTaris Zal-RoniT Zal-RoniT ganviTardes. ganviTardes. cal- calcalcalke calke calke erovnebaTa erovnebaTa ganviTareba ganviTareba aucilebeli aucilebeli pirobaa<br />

pirobaa<br />

mTelis mTelis kacobriobis kacobriobis kacobriobis ganviTarebisa.<br />

ganviTarebisa.<br />

(vaJa-fSavela)<br />

292 293


Tavi Tavi XVIII<br />

XVIII<br />

saqarTvelos saqarTvelos <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> orientacia:<br />

orientacia:<br />

warsuli warsuli <strong>da</strong> <strong>da</strong> Tanamedroveoba<br />

Tanamedroveoba<br />

ra ganapirobeb<strong>da</strong> saqarTvelos <strong>politikuri</strong> orientaciis<br />

aucileblobas jer kidev Zveli droi<strong>da</strong>n? ori ZiriTadi<br />

faqtori:<br />

1. saqarTvelos rTuli geo<strong>politikuri</strong> mdebareoba;<br />

2. mosaxleobis mcirericxovneba.<br />

mosaxleobis mcirericxovneba saqarTvelos saxelmwifos<br />

saSualebas ar aZlev<strong>da</strong> ewarmoebina agresiuli politika,<br />

sxva xalxebis <strong>da</strong>pyroba <strong>da</strong> <strong>da</strong>rbeva (calkeuli gamonaklisebis<br />

gar<strong>da</strong>. mxedvelobaSi gvaqvs _ XII-XIII saukuneebi _ v.S.); aris<br />

mosazreba, rom geo<strong>politikuri</strong> `meridianuli RerZis~ mimoqcevis<br />

farglebSi mcxovrebma xalxma rac SeiZleba srulfasovnad<br />

un<strong>da</strong> ganakuTvnos Tavi (saxelmwifo wyobiT <strong>da</strong> sazogadoebriv-<strong>politikuri</strong><br />

SegnebiT) an <strong>da</strong>savleTs, an aRmosavleTs<br />

_ Tu surs SeinarCunos <strong>da</strong>moukidebloba <strong>da</strong> saxelmwifoebrioba.<br />

saqarTvelosaTvis <strong>politikuri</strong> orientaciis arCevis sakiTxi<br />

jer kidev IV saukuni<strong>da</strong>n dgas, roca qarTvelebma qristianoba<br />

miiRes <strong>da</strong> amiT garkveuli arCevani gaakeTes qristianul<br />

bizantiasa <strong>da</strong> mazdeanur irans Soris.<br />

magram religiuri faqtori XV saukunebmde orientaciis<br />

sakiTxSi ga<strong>da</strong>mwyvet rols mainc ar TamaSob<strong>da</strong>. aq wina planze<br />

iyo wamoweuli saxelmwifo interesi, romelic agebuli<br />

iyo realur angariSze, moklebuli iyo avantiuras <strong>da</strong> fantazias.<br />

zemoT aRniSnuli mosazrebis sapirispirod (an <strong>da</strong>savle-<br />

Ti an aRmosavleTi), qarTveli saxelmwifo moRvaweebi sxva<br />

politikas atarebdnen: iransa <strong>da</strong> bizantias, or did moqiSpe<br />

mters Soris, saqarTvelos SeeZlo Tavi ga<strong>da</strong>erCina orivesagan<br />

<strong>da</strong>moukidebeli politikis warmoebiT, <strong>da</strong>rCeniliyo mesame faqtorad,<br />

ar mimxrobo<strong>da</strong> arc erTis koalicias <strong>da</strong> amiT samu<strong>da</strong>mod<br />

xidi ar Caetexa meore mezobelTan. am politikis saucxoo<br />

nimuSia vaxtang gorgaslis mefoba <strong>da</strong> qmedeba.<br />

magram rogori iyo Cvens winaparTa moqmedeba im viTarebaSi,<br />

roca saqarTvelo (an misi romelime nawili) ukve <strong>da</strong>pyrobili<br />

hqon<strong>da</strong> mters, rogorc es iyo VI saukuneSi, mefe gubazis<br />

mkvlelobis momentSi (554 w.) mefe gubazis mokvlas bizantieli<br />

sardlebis mier mohyva sagareo orientaciis ga<strong>da</strong>sinjvis<br />

mcdeloba orator aietis mier iranelTa sasargeblod. aiets<br />

<strong>da</strong>upirispir<strong>da</strong> fartaZe, romlis sityva agebuli iyo or principze:<br />

sargeblianobaze sargeblianobaze <strong>da</strong> umjobesobaze, umjobesobaze, romelic erTiandebo<strong>da</strong><br />

erT devizSi _ `Tav<strong>da</strong>cvis `Tav<strong>da</strong>cvis mizniT mizniT suverenite-<br />

suverenitesuverenite-<br />

tis tis SezRudva, SezRudva, rogo rogorc rogo rc umcir umciresi umcir esi bo bo boroteba~.<br />

bo boroteba~.<br />

roteba~. logikuri<br />

<strong>da</strong>sabuTebiT fartaZem <strong>da</strong>arwmuna Sekrebilni, rom umjobesia<br />

isev bizantiasTan <strong>da</strong>rCena, magram masTan ufro principuli<br />

politikis warmoeba, vidre iranisken ga<strong>da</strong>xra.<br />

TurqeTis mier konstantinepolis <strong>da</strong>pyrobisa <strong>da</strong> erTiani<br />

saqarTvelos centralizebuli saxelmwifos <strong>da</strong>Slis Semdeg<br />

wina planze wamoiwia religiurma sakiTxebma <strong>da</strong> <strong>da</strong>iwyo qveynis<br />

interesebis sarwmunoebis TvalsazrisiT gazomva. amiT<br />

iyo gamowveuli qristianul ruseTze orientaciis aReba.<br />

pirvel miwer-moweras <strong>da</strong> elCebis gagzavnas moskovSi<br />

iwyeben kaxeTis mefeebi XV saukunis bolo<strong>da</strong>n. Tavis naSrom-<br />

Si `saqarTvelos sagareo politika~, romelic emigraciaSia<br />

Seqmnili 1934 wels, noe Jor<strong>da</strong>nia samarTlianad wer<strong>da</strong>: `icodnen<br />

ki am axirebulma politikosebma ara Tu moskovis mmarTvelobis<br />

sistema, aramed misi geografiuli sazRvari mainc? im dros,<br />

roca kaxeTi iTxov<strong>da</strong> misgan jariT Svelas, ruseTis samxreTis<br />

sazRvari gadio<strong>da</strong> mdinare okaze (dRevandeli moskovisa <strong>da</strong><br />

riazanis guberniebs Soris), qvemoT mdebareob<strong>da</strong> kazakebis<br />

<strong>da</strong>moukidebeli respublika, imis qveviT yirimisa <strong>da</strong> astraxanis<br />

saxano, mere kidev CerqezeTi _ erTi sityviT, araviTari<br />

saSualeba ruseTi<strong>da</strong>n raime samxedro <strong>da</strong>xmarebis miRebis. poloneTi<br />

gacilebiT ufro axlo mdebareob<strong>da</strong> Cvengan, vidre maSindeli<br />

ruseTi. araviTari realuri <strong>da</strong>xmareba moskovi<strong>da</strong>n ar<br />

miuRia saqarTvelos arc erT gaWirvebul mdgomareobaSi, xolo<br />

ruseTSi ki midiodnen qarTvelebi, Sediodnen iq samxedro<br />

samsaxurSi <strong>da</strong> Tavs debdnen moskovisaTvis~.<br />

am fantastiurma avanturistulma calmxrivma orientaciam<br />

ruseTze sruliad Secvala saqarTvelos saerTaSoriso<br />

mdgomareoba <strong>da</strong> safuZvlad <strong>da</strong>edo yvela ubedurebas, rac Semdgom<br />

saqarTvelos Tavs <strong>da</strong>aty<strong>da</strong> iranisa <strong>da</strong> TurqeTisagan. vaxtang<br />

VI-isa <strong>da</strong> sulxan-saba orbelianis mcdelobas orientacia aeRoT<br />

evropaze _ Sedegi ar mohyolia _ evropas Tavisi problemebi<br />

hqon<strong>da</strong>, <strong>da</strong> patara saqarTvelosTvis, romelic <strong>da</strong>qucmacebuli<br />

iyo, Tavs ar Seiwuxeb<strong>da</strong>. amas mohyva vaxtang VI-is didi Secdomebi<br />

sagareo politikaSi, ramac igi iZulebuli gaxa<strong>da</strong> ga<strong>da</strong>xvewiliyo<br />

ruseTSi <strong>da</strong> qveyana upatronod mietovebina.<br />

294 295


situacia mcire xniT gamoaswora erekle II-is mamam Teimuraz<br />

meorem, magram XVIII saukunis 60-iani wlebi<strong>da</strong>n kvlav<br />

ruseTze calmxrivad orientaciis aRebam, georgievskis traqtatis<br />

<strong>da</strong>debam, riTac Zalze gaRizian<strong>da</strong> irani <strong>da</strong> TurqeTi, saboloo<br />

jamSi qarTuli saxelmwifoebriobis mospoba gamoiwvia.<br />

yovelive es iyo didi tragedia qarTveli xalxisaTvis.<br />

qarTvel Terg<strong>da</strong>leulebs kargad esmo<strong>da</strong>T, rom ruseTis<br />

batonobis mZime pirobebSi SeuZlebeli iyo <strong>da</strong>moukideblobaze<br />

fiqri. amitom maT mTeli aqcenti ga<strong>da</strong>itanes xalxis gamofxizlebaze,<br />

qveynis sameurneo aRorZinebaze <strong>da</strong> eris <strong>da</strong>moukideblobisaTvis<br />

Semzadebaze. niko nikolaZe miuTiTeb<strong>da</strong>, rom `nacionaluri<br />

miswrafebis ga<strong>da</strong>Warbeba saqarTvelos im sayaspo-<br />

Si urgavs Tavs, saca exlaxan tyavi gaaZres polSas <strong>da</strong> sisxli<br />

<strong>da</strong>uSvres Cerqezebs~. amitom, droebiT, sanam Savi zRvi<strong>da</strong>n gasavali<br />

srute osmalos xelSia, sanam samxreTiT osmaleTi <strong>da</strong> sparse-<br />

Ti gvakravs, aRmosavleTiT leki <strong>da</strong> TaTari, CrdiloeTiT _<br />

ruseTi, bevric rom viwrialoT, im politikas ver avcildebiT,<br />

romelic aurCeviaT saqarTvelos uaRres gmirebs bevri cdis,<br />

Zebnis <strong>da</strong> msxverplis Semdeg... ra Zalam <strong>da</strong> aucileblobam es<br />

devebi gastexa, is axlac ucvlelad arsebobs; mas verc Cven<br />

ver movereviT~.<br />

cnobili amerikeli politologi Samuel hanTingtoni<br />

Tavis naSromSi `civilizaciaTa Sejaxeba~ asabutebs, rom male<br />

saerTaSoriso urTierTobebSi <strong>da</strong>savleTis qveynebi sul ufro<br />

<strong>da</strong> ufro mcire rols iTamaSeben, saerTaSoriso urTierToba-<br />

Ta mTavari RerZi <strong>da</strong>savleTsa <strong>da</strong> <strong>da</strong>narCen samyaros Soris<br />

wyalgamyof xazs gauyveba.<br />

am uaRresad saintereso naSromSi bevri saintereso sakiTxia<br />

<strong>da</strong>smuli, romelic pir<strong>da</strong>pir Tu iribad saqarTvelosac<br />

exeba.<br />

s. hanTingtoni sworad aRniSnavs, rom `civ omSi~ sabWo-<br />

Ta kavSiris <strong>da</strong>marcxebis <strong>da</strong> misi <strong>da</strong>Slis Semdeg <strong>da</strong>savleTi<br />

Zalauflebis mwvervalze imyofeba. amave dros <strong>da</strong> albaT, swored<br />

amis Sedegad, ara<strong>da</strong>savlur civilizaciebSi sul ufro aSkarad<br />

iCens Tavs fesvebisaken <strong>da</strong>brunebis fenomeni. am bolo<br />

dros Tan<strong>da</strong>Tan aSkarad ikveTeba iaponiis sakuTar TavSi CaRrmavebisa<br />

<strong>da</strong> `gaaziurebis~ tendencia. sul ufro xSirad ismis<br />

laparaki nerus memkvidreobis <strong>da</strong>sasrulsa <strong>da</strong> indoeTis<br />

`induiciaze~, socializmisa <strong>da</strong> saxelmwifoebriobis <strong>da</strong>savluri<br />

ideebis marcxze axlo aRmosavleTSi <strong>da</strong>, amdenad, mis<br />

`reislamizaciaze~, yovelive amas ki vladimer putinis <strong>da</strong><br />

dimitri medvedevis ruseTSi atexili gacxovelebuli kamaTic<br />

emateba ruseTis vesternizaciis Sesaxeb, iseve rogorc<br />

saqarTveloSic _ <strong>da</strong>savleTi Tu ruseTi?<br />

Zalauflebis mwvervalze myofi <strong>da</strong>savleTi pirispir<br />

Seejaxa ara<strong>da</strong>savleTs, romelic sul ufro mzard miswrafebas,<br />

survils <strong>da</strong> SesaZleblobasac avlens Tavisebur ara<strong>da</strong>savlur<br />

yai<strong>da</strong>ze moawyos samyaro.<br />

warsulSi ara<strong>da</strong>savlur sazogadoebaTa elitas, Cveulebriv,<br />

is xalxi warmoadgen<strong>da</strong>, vinc yvelaze metad iyo naziarebi<br />

<strong>da</strong>savlur ideebs. oqsfordSi, sorbonSi Tu sendherstSi hqon<strong>da</strong><br />

ganaTleba miRebuli <strong>da</strong> <strong>da</strong>savluri Sexedulebebi <strong>da</strong> faseulobebi<br />

gaTavisebuli, xolo ubralo xalxi, ara<strong>da</strong>savluri<br />

qveynebis mosaxleoba _ mkvidri kulturisadmi erTgulebas<br />

inarCuneb<strong>da</strong>. dRes mdgomareoba aSkarad Seicvala. bevr ara<strong>da</strong>savlur<br />

qveyanaSi Tavs iCens elitis midrekileba devesternizaciisaken,<br />

maSin, roca <strong>da</strong>savluri kultura, cxovrebis<br />

stili <strong>da</strong> wes-Cveulebani nel-nela popularuli xdeba xalxis<br />

masebSi (mag: saqarTveloSi).<br />

s. hanTingtoni miuTiTebs, rom saomari konfliqti <strong>da</strong>savlur<br />

saxelmwifoTa Soris warmoudgenelia, <strong>da</strong>savleTs samxedro<br />

ZlierebaSic toli ar hyavs. Tu iaponias ar CavTvliT, <strong>da</strong>savleTs<br />

arc ekonomikuri metoqe upirispirdeba (TumcaRa varaudoben,<br />

rom 2020 wlisaTvis CineTi amerikas ga<strong>da</strong>uswrebs<br />

ekonomikis kuTxiT _ v.S.) is saerTaSoriso politikur organizaciebSic<br />

dominirebs, usafrTxoebis institutSic <strong>da</strong> iaponiasTan<br />

erTad, ekonomikurSic. nebismier globalur politikur<br />

<strong>da</strong>vas aSS-is, britaneTisa <strong>da</strong> safrangeTis, ekonomikurs ki _<br />

aSS-is, germaniisa <strong>da</strong> iaponiis mmarTveli wreebi agvareben<br />

(germania <strong>da</strong> iaponia jer uSiSroebis sabWos mudmivi wevrebi<br />

ar arian <strong>da</strong> politikaSi jer kidev ga<strong>da</strong>mwyvet sityvas ver<br />

amboben ama<strong>da</strong>c _ v.S.) gaerosgaeros uSiSroebis uSiSroebis sabWosa sabWosa <strong>da</strong> <strong>da</strong> saer- saer- saer-<br />

TaSoriso TaSoriso savaluto savaluto fondis fondis ga<strong>da</strong>wyvetilebani, ga<strong>da</strong>wyvetilebani, romlebic<br />

romlebic<br />

praqtikulad praqtikulad <strong>da</strong>savleTis <strong>da</strong>savleTis interesebs interesebs Seesabameba, Seesabameba, _ xazs<br />

usvams s. hanTingtoni, msoflios waredgineba saerTaSoriso<br />

Tanamegobrobis miswrafebaTa gamomxatvel dokumentad.<br />

TviT fraza `saerTaSorio Tanamegobroba~, ganagrZobs<br />

avtori, erTgvar evfemistur krebiT saxelad iqca (`Tavisufali<br />

samyaros~ nacvlad), ramac aSS-is <strong>da</strong> sxva <strong>da</strong>savluri Zalebis<br />

interesebiT ganpirobebul qmedebebs sayovelTao kanoniere-<br />

296 297


is saxe un<strong>da</strong> misces. saerTaSoriso saerTaSoriso savaluto savaluto fondisa<br />

fondisa<br />

<strong>da</strong><strong>da</strong> sxva sxva saerTaSoriso saerTaSoriso ekonomikuri ekonomikuri institutebis institutebis meSmeS-<br />

veobiT, veobiT, wers wers s. s. hanTingtoni, hanTingtoni, <strong>da</strong>savleTi <strong>da</strong>savleTi Tavis Tavis ekonomikur<br />

ekonomikur<br />

potencials potencials potencials afarToebs afarToebs afarToebs <strong>da</strong> <strong>da</strong> im im im ekonomikur ekonomikur ekonomikur politikas<br />

politikas<br />

politikas<br />

axvevsaxvevs Tavze Tavze sxva sxva erebs, erebs, romelic romelic TviTon TviTon miaCniaT miaCniaT miaCniaT sasa-<br />

survelad. survelad. Tu yovelive amas saqarTvelos prizmiT Sevxe<strong>da</strong>vT,<br />

suraTi aqac TvalsaCinoa: faqtia, rom saerTaSoriso savaluto<br />

fondis e.w. `rekomen<strong>da</strong>ciebi~ (sinamdvileSi macri moTxovnebi)<br />

aq erovnuli warmoebis ganviTarebas ar uwyobs xels<br />

<strong>da</strong> saqarTvelos <strong>da</strong>savleTis sanedleulo <strong>da</strong>namatad aqcevs.<br />

saqme iqamde mivi<strong>da</strong>, rom saqarTveloSi aRar iwarmoeba tomatpastac<br />

ki, aRarafers vambobT sxva produqciaze. qveyanaSi gabatonebulia<br />

`importis lobi~, romelTac xels aZlevs yvelafris<br />

ucxoeTi<strong>da</strong>n Semotana kontrabandis gziT <strong>da</strong> SemdgomSi<br />

ga<strong>da</strong>saxadebis ga<strong>da</strong>uxdelad gamdidreba.<br />

strategiuli nedleulis (jarTi, xe-tye, oqrouloba, inteleqtis<br />

gadineba) ucxoeTSi gatanam qveyana gaaCanaga <strong>da</strong><br />

ekologiuri <strong>da</strong> socialuri katastrofis piras miiyvana. savaluto<br />

fondisa <strong>da</strong> sxva ekonomikuri organizaciebis mier `lobirebuli~<br />

umaRlesi xelisuflebis warmomadgenlebi, cxadia,<br />

winaaRmdegobas ver uweven am `rekomen<strong>da</strong>ciebis~ momcemT.<br />

ekonomikur <strong>da</strong> politikur wreebSic saeWvod momravldnen e.w.<br />

`lobistebi~, romlebic savaluto fondsa <strong>da</strong> ucxour firmebs<br />

xSirad antierovnul saqmeebSic uWeren mxars, cxadia, garkveuli<br />

sazRauris nacvlad (e.w. `troas cxenis sindromi~).<br />

ara<strong>da</strong>savluri qveynebis nebismier saarCevno siaSi, ganagrZobs<br />

s. hanTingtoni, saerTaSoriso savaluto fondi namdvilad<br />

moipoveb<strong>da</strong> finansTa ministrebisa <strong>da</strong> zogierTi sxva<br />

piris mxar<strong>da</strong>Weras, magram amomrCevlis ZiriTadi masa albaT<br />

saerTaSoriso savaluto fondis oficialuri pirebis giorgi<br />

arbatoviseul <strong>da</strong>xasiaTebas ufro gaiziareb<strong>da</strong>: `eseni arian<br />

neobolSevikebi, Zalian rom uyvarT sxvisi fulis eqspropriacia;<br />

arademokratiuli, ucxo ekonomikuri wesebisa <strong>da</strong> <strong>politikuri</strong><br />

sistemebis Tavs moxveva <strong>da</strong> ekonomikuri Tavisuflebis<br />

CaxSoba~.<br />

uSiSroebis sabWosa <strong>da</strong> mis ga<strong>da</strong>wyvetilebebze <strong>da</strong>savle-<br />

Tis lamis erTpirovnulma dominirebam, rasac dro<strong>da</strong>dro Cine-<br />

Ti Tu ewinaaRmdegebo<strong>da</strong>, SesaZlebeli gaxa<strong>da</strong> Zalis gamoyenebac<br />

kuveiti<strong>da</strong>n erayis gamosadevnad, erayis mier ukve gamocdili<br />

iaraRis ganadgurebac <strong>da</strong> SemdgomSi amgvari iaraRis warmoeb-<br />

is akrZalvac, bolos ki reJimis ZaliT Secvlac. <strong>da</strong>savleTi<br />

efeqturad iyenebs saerTaSoriso institutebs, samxedro Zlierebas<br />

<strong>da</strong> ekonomikur resursebs msoflios imgvarad samarTavad,<br />

rom sakuTari gavlenac SeinarCunos <strong>da</strong> <strong>da</strong>savluri <strong>politikuri</strong><br />

Tu ekonomikuri faseulobanic sayovelTaod gaavrcelos.<br />

es exeba kulturis sferosac. rogorc v. naipoli amtkicebs,<br />

<strong>da</strong>savluri civilizacia `universaluri civilizaciaa~,<br />

romelic `yvela a<strong>da</strong>mianisaTvis zedgamoWrilia~. ze<strong>da</strong>pirul<br />

doneze, <strong>da</strong>savluri kulturis mniSvnelovanma nawilma mar-<br />

Tlac SeaRwia <strong>da</strong>narCen msoflioSi. Tumca, ufro Zireul doneze<br />

<strong>da</strong>savluri warmodgenebi safuZvlianad gansxvavdebo<strong>da</strong> sxva<br />

civilizaciebSi gabatonebuli warmodgenebisagan.<br />

individualizmis, individualizmis, liberalizmis, liberalizmis, konstituci<br />

konstituciona-<br />

konstituci<br />

konstituciona<br />

onalizmis,lizmis,<br />

Tavisuflebis, Tavisuflebis, kanonis kanonis uzenaesobis, uzenaesobis, demokratidemokratiis,is,<br />

Tavisufali Tavisufali bazris, bazris, saxelmwifosa saxelmwifosa <strong>da</strong> <strong>da</strong> eklesiis eklesiis gamgamijvnisijvnisijvnis<br />

<strong>da</strong>savluri <strong>da</strong>savluri ideebi ideebi xSirad xSirad Zalian Zalian sust sust gamoZagamoZa-<br />

xils xils poulobs poulobs poulobs islamur, islamur, konfucianur, konfucianur, iaponur, iaponur, indur,<br />

indur,<br />

budistur budistur Tu Tu marTlmadideblur marTlmadideblur kulturebSi, kulturebSi, _ ganagr-<br />

Zobs s. hanTingtoni. amgvari ideebis propagan<strong>da</strong> <strong>da</strong>savleTis<br />

mxri<strong>da</strong>n sanacvlod iwvevs reaqcias `demokratiuli imperializmis~<br />

winaaRmdeg. amis naTeli magaliTia ara<strong>da</strong>savlur kulturebSi<br />

religiuri fun<strong>da</strong>mentalizmis aqtiuri mxar<strong>da</strong>Wera<br />

axalgazr<strong>da</strong> Taobis mier. TavisTavad mosazreba `universaluri<br />

civilizaciis~ arsebobis Sesaxeb, wmin<strong>da</strong> <strong>da</strong>savluri<br />

idea, romelic pir<strong>da</strong>pir ewinaaRmdegeba umetes aziur sazogadoebaTa<br />

partikularizms, maT Zireul Sexedulebebs erTi xalxis<br />

meorisagan gansxvavebis Taobaze: marTlac, _ wers s. han-<br />

Tingtoni, rogorc sxva<strong>da</strong>sxva sazogadoebaSi Catarebulma RirebulebaTa<br />

Se<strong>da</strong>rebiTma kvlevam <strong>da</strong>a<strong>da</strong>stura, `<strong>da</strong>savleTisaTvis<br />

`<strong>da</strong>savleTisaTvis<br />

`<strong>da</strong>savleTisaTvis<br />

yvelazeyvelazeyvelaze ufro ufro faseuli faseuli Rirebulebani Rirebulebani msoflio msoflio msoflio masmas- mas- mas-<br />

StabiT StabiT yvelaze yvelaze naklebad naklebad fasoben~ fasoben~ fasoben~ politikur sferoSi,<br />

ra Tqma un<strong>da</strong>, am gansxvavebas yvelaze naTlad a<strong>da</strong>sturebs aSSisa<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong>savleTis sxva did saxelmwifoTa mcdelobani, `sxvebic<br />

aziaron~ demokratiisa <strong>da</strong> pirovnebebis uflebaTa <strong>da</strong>savlur<br />

ideebs. ara<strong>da</strong>savlur sazogadoebaSi ki, wers avtori, is an<br />

<strong>da</strong>savleTis kolonializmis nayofia, an iZulebis (saqarTveloSi<br />

amas iZulebis xasiaTi aqvs, radgan <strong>da</strong>savleTi <strong>da</strong> aSS sxva<strong>da</strong>sxva<br />

berketebiT aiZulebs xelisuflebaSi myof yofil nomenklaturas<br />

<strong>da</strong> nacionalur moZraobas gaataros e.w. demokratiuli<br />

reformebi, romlis arsi xelisuflebas arc esmis _ v.S.).<br />

298 299


s. hanTingtoni aRniSnavs, rom momavalSi msoflio politikis<br />

centraluri RerZi, rogorc Cans, iqneba konfliqti `<strong>da</strong>savleTsa<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong>narCenebs Soris~ <strong>da</strong> ara<strong>da</strong>savluri civilizaciebis<br />

sapasuxo reaqcia <strong>da</strong>savleTis Zlierebasa <strong>da</strong> Rirebulebebze<br />

(s. hanTingtonis es Tezisi kargad <strong>da</strong>a<strong>da</strong>stura 2002 wlis<br />

11 seqtembers amerikis SeerTebul StatebSi momx<strong>da</strong>rma uZlieresma<br />

teraqtebma, romlebmac aTasobiT a<strong>da</strong>mianis sicocxle Seiwira<br />

<strong>da</strong> romelmac <strong>da</strong>sabami misca musulmanuri <strong>da</strong> qristianuli<br />

civilizaciebis faqtiur <strong>da</strong>pirispirebas, agreTve ruseT-saqarTvelos<br />

saomarma konfliqtma 2008 wels).<br />

amgvari reaqcia, rogorc wesi, erTgvarovania an sami sxva<strong>da</strong>sxva<br />

formis kombinacias warmoadgens. erTi ukiduresobaa,<br />

roca ara<strong>da</strong>savlur saxelmwifoebs, birmisa <strong>da</strong> CrdiloeT koreis<br />

msgavsad, SeuZliaT bolomde izolaciis gatarebas Seecadon,<br />

sakuTari sazogadoebani <strong>da</strong>savleTis `gamryvneli zegavlenisagan~<br />

<strong>da</strong>icvan <strong>da</strong> amis Sedegad <strong>da</strong>savleTis mier marTuli<br />

globaluri sazogadoebisagan gariyulni <strong>da</strong>rCnen. Tumca<br />

msgavsi kursis sazRauri Zalian mZimea <strong>da</strong> cota qveyana Tu<br />

miscems Tavs amgvari fufunebis nebas. meore meore meore alternativa<br />

igivea, rac `gamarjvebulis mimxrobis~ taqtika saerTaSoriso<br />

urTierTobebis <strong>Teoria</strong>Si: <strong>da</strong>savleTTan SeerTebis mcdeloba<br />

<strong>da</strong> misi Rirebulebebisa <strong>da</strong> wesrigis `gaTaviseba~ (saqarTveloSi<br />

es modelia dRes <strong>da</strong>mkvidrebuli _ Cven gamarjvebul <strong>da</strong>savleTs<br />

vemxrobiT).<br />

mesame mesame alternativaa alternativaa <strong>da</strong>savleTis `gawonasworebis~ c<strong>da</strong><br />

sakuTari ekonomikuri <strong>da</strong> samxedro ganviTarebis gziT, sxva<br />

ara<strong>da</strong>savlur saxelmwifoebTan <strong>da</strong>savleTis winaaRmdeg Tanam-<br />

SromlobiT <strong>da</strong> tradiciuli Rirebulebebis, cxovrebis wesis<br />

<strong>da</strong>cviTa <strong>da</strong> SenarCunebiT, mokled modernizacia, magram vesternizaciis<br />

gareSe (s. hanTingtoni).<br />

Tu Tu Tu gaviTvaliswinebT gaviTvaliswinebT gaviTvaliswinebT Cveni Cveni Zveli Zveli winaprebis<br />

winaprebis<br />

gamocdilebasgamocdilebas XV XV saukunemde, saukunemde, swored swored es es es mesame mesame alteralter-<br />

nativaa nativaa dReisaTvis dReisaTvis yvelaze yvelaze misaRebi misaRebi saqarTvelosaTvis,<br />

saqarTvelosaTvis,<br />

saqarTvelosaTvis,<br />

erTis erTis gamoklebiT gamoklebiT _ _ <strong>da</strong>savleTis <strong>da</strong>savleTis winaaRmdeg winaaRmdeg vinmesTan<br />

vinmesTan<br />

TanamSromloba TanamSromloba ar ar Rirs, Rirs, arc arc Riad, Riad, arc arc farulad, farulad, <strong>da</strong>n- <strong>da</strong>n<strong>da</strong>narCeni arCeni arCeni ueWvelad ueWvelad ueWvelad gasakeTebelia gasakeTebelia gasakeTebelia _ _ _ ekonomikuri ekonomikuri <strong>da</strong> <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong><br />

samxedrosamxedro gaZliereba, gaZliereba, teritoriuli teritoriuli teritoriuli mTlianobis mTlianobis aR<strong>da</strong>R<strong>da</strong>Rd- gena, gena, gena, tradiciuli tradiciuli Rirebulebebis, Rirebulebebis, cxovrebis cxovrebis cxovrebis wesis wesis <strong>da</strong>cva<br />

<strong>da</strong>cva<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong> SenarCuneba, SenarCuneba, yovelive yovelive yovelive kargis kargis gadmoReba gadmoReba xangrZlivi<br />

xangrZlivi<br />

gansjisgansjis Sedegad Sedegad rogorc rogorc <strong>da</strong>savleTi<strong>da</strong>n, <strong>da</strong>savleTi<strong>da</strong>n, aseve aseve aRmosavaRmosav-aRmosav- leTi<strong>da</strong>n leTi<strong>da</strong>n <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> Tun<strong>da</strong>c Tun<strong>da</strong>c ruseTi<strong>da</strong>n. ruseTi<strong>da</strong>n. es iqnebo<strong>da</strong> Cveni winaprebis<br />

tradiciebis gagrZeleba. gamoCenili qarTveli moazrovneni<br />

xazs usvamdnen, rom qarTvelobis misia iyo <strong>da</strong> isev un<strong>da</strong> iyos<br />

<strong>da</strong>savleTisa <strong>da</strong> aRmosavleTis kulturaTa sinTezi. aqe<strong>da</strong>n<br />

SeiZleba aseTi devizi Camoyalibdes <strong>politikuri</strong> <strong>da</strong> samxedro<br />

TvalsazrisiT _ _ `TanamSromloba `TanamSromloba yvela yvela ZalasTan, ZalasTan, ma- ma- ma- ma- ma-<br />

gram gram arSesvla arSesvla arSesvla aSkarad aSkarad arc arc erT erT samxedro samxedro blokSi, blokSi, blokSi, arc<br />

arc<br />

natoSinatoSi <strong>da</strong> <strong>da</strong> arc arc ruseTis ruseTis mier mier Seqmnil Seqmnil raime raime gaerTianeba-<br />

gaerTianeba-<br />

gaerTianeba-<br />

Si~. Si~. arc natos qveynebi <strong>da</strong> arc ruseTi patara saqarTvelos<br />

gulisaTvis erTmaneTs Tavs ar <strong>da</strong>esxmian maTi wesdebi<strong>da</strong>n<br />

gamomdinare. es sakuTar Tavze gamovcadeT 2008 wlis agvisto-<br />

Si ruseTTan samxedro konfliqtis dros. sustssusts aravin aravin anan-<br />

gariSs gariSs ar ar ar uwevs, uwevs,<br />

uwevs, arc aSS-i <strong>da</strong> arc TiTqos <strong>da</strong>sustebuli<br />

ruseTi. `Cvens droSi miRebuli ar aris angariSis gaweva<br />

sustebisaTvis _ angariSs uweven mxolod Zlierebs~ (i. (i. stali- stalistali- ni). ni). ni). Tavis mxriv ruseTi dRes mkacri alternativis winaSe<br />

dgas: Tu mas un<strong>da</strong>, rom SeinarCunos teritoriuli mTlianoba<br />

dRes arsebul sazRvrebSi, maSin is aRmosavluri tipis avtoritarul<br />

saxelmwifod un<strong>da</strong> <strong>da</strong>rCes. Tu ruseTis namdvili<br />

vesternizacia <strong>da</strong>iwyo, maSin misi <strong>da</strong>Sla gar<strong>da</strong>uvalia. ruseTi<br />

dRes pirvel variants irCevs teritoriuli mTlianobis SesanarCuneblad.<br />

<strong>da</strong>savleTi<strong>da</strong>n natos <strong>da</strong> aRmosavleTi<strong>da</strong>n CineTiaponiis<br />

mier Seviwrovebuli ruseTis agresiuli energia<br />

umciresi winaaRmdegobis zonaSi, anu axlo <strong>da</strong> Sua aRmosavle-<br />

Tisaken, maT Soris kavkasiisken miiltvis, romelic maxlobeli<br />

aRmosavleTis karibWea. <strong>da</strong>sustebis miuxe<strong>da</strong>vad yvela ufrTxis<br />

ruseTs misi birTvuli potencialis gamo. ruseTi arc arasdros<br />

iyo ayvavebuli ekonomikis qveyana, magram samxedro TvalsazrisiT<br />

is angariSgasawevi Zala iyo <strong>da</strong> dResac rCeba. dRevandelma<br />

xelmZRvanelobam ekonomikas jerjerobiT iseTi veraferi<br />

mouxerxa, magram samxedro Zlierebis sakiTxs mainc<br />

jerovan yuradRebas aqcevs <strong>da</strong> ambiciebs arasodes <strong>da</strong>Tmobs,<br />

gansakuTrebiT kavkasiaSi, sa<strong>da</strong>c natos Semosvlas is albaT ar<br />

Seurigdeba.<br />

saqarTvelos xelisuflebam bevrjer gaakeTa gancxadeba<br />

natoSi <strong>da</strong> evrokavSirSi saqarTvelos gasawevrianeblad, ramac<br />

Zalze gaaRiziana ruseTi. es Soreuli perspeqtivaa <strong>da</strong> isic<br />

un<strong>da</strong> gvaxsovdes, rom Cven iq sixaruliT aravin gvelodeba.<br />

saqarTvelom,saqarTvelom,saqarTvelom, albaT albaT am am etapze etapze <strong>da</strong>balansebuli, <strong>da</strong>balansebuli, garkveugarkveu-<br />

li li neitraliteti neitraliteti un<strong>da</strong> un<strong>da</strong> SeinarCunos, SeinarCunos, ganaviTaros ganaviTaros Tavisi<br />

Tavisi<br />

300 301


ekonomika, ekonomika, gaZlierdes gaZlierdes samxedro samxedro TvalsazrisiT TvalsazrisiT <strong>da</strong> <strong>da</strong> Tu<br />

Tu<br />

Semdgom Semdgom mas mas <strong>da</strong>udga <strong>da</strong>udga ukiduresi ukiduresi aucilebloba, aucilebloba, mxolod<br />

mxolod<br />

maSin maSin un<strong>da</strong> un<strong>da</strong> gaakeTos gaakeTos arCevani arCevani ama ama Tu Tu im im mxares. mxares. mxares. manamde<br />

manamde<br />

kikiki viaroT viaroT viaroT Cveni Cveni Cveni gziT, gziT, gziT, gavataroT gavataroT gavataroT <strong>da</strong>moukidebeli <strong>da</strong>moukidebeli <strong>da</strong>moukidebeli saSisaSisaSi- nao nao nao <strong>da</strong> <strong>da</strong> sagareo sagareo sagareo politika. politika. nu nu viqnebiT viqnebiT viqnebiT mxolod mxolod mxolod sxvisi sxvisi<br />

sxvisi<br />

<strong>da</strong>xmarebis <strong>da</strong>xmarebis imedze, imedze, Cvens Cvens satkivars satkivars mxolod mxolod Cven Cven Tu<br />

Tu<br />

vumkurnalebT. vumkurnalebT. amas jer kidev erTi saukunis win gvaswavli<strong>da</strong>nikoniko<br />

nikolaZe: nikolaZe: nikolaZe: `jer `jer arsad, arsad, arc arc erT erT qveyanaSi qveyanaSi mamamagaliTigaliTi ar ar unaxavs unaxavs kacs, kacs, rom rom romelime romelime xalxi xalxi an an sasasa- zogadoeba zogadoeba amaRlebuliyos amaRlebuliyos sxvisi sxvisi <strong>da</strong>xmarebiT, <strong>da</strong>xmarebiT, Tu Tu ara<br />

ara<br />

sakuTari sakuTari SromiT SromiT <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> janiT... janiT... janiT... droa droa droa Tvali Tvali gamovaxiloT<br />

gamovaxiloT<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong>vrwmundeT, <strong>da</strong>vrwmundeT, rom rom <strong>da</strong>mxmarebeli <strong>da</strong>mxmarebeli <strong>da</strong> <strong>da</strong> gamkeTebli gamkeTebli Cvens<br />

Cvens<br />

Tavze Tavze ukeTesi ukeTesi arasodes arasodes ar ar gveRirseba~.<br />

gveRirseba~.<br />

ZiriTadi ZiriTadi ZiriTadi faqtori faqtori saxelmwifoTaSoris, saxelmwifoTaSoris, erTaSoris<br />

erTaSoris<br />

urTierTobebSi urTierTobebSi sakuTari sakuTari nacionaluri nacionaluri interesebisaTvis<br />

interesebisaTvis<br />

interesebisaTvis<br />

brZolaa. brZolaa. aseTia realoba. nacionaluri interesebisaTvis ki<br />

Tavis mxriv gnmsazRvrelia:<br />

a) eris Tavisufali <strong>da</strong> <strong>da</strong>moukidebeli saxiT arseboba;<br />

b) samxedro xifaTisa <strong>da</strong> suverenitetis <strong>da</strong>kargvis (an<br />

SezRudvis) Tavi<strong>da</strong>n acileba;<br />

g) qveynis ekonomikuri potencialis <strong>da</strong> mosaxleobis<br />

keTildReobis zrdis uzrunvelyofa;<br />

d) saerTaSoriso sarbielze sakuTari <strong>politikuri</strong> statusis<br />

SenarCuneba;<br />

e) mokavSireebis SenarCuneba.<br />

ama Tu im sakuTari nacionaluri interesebis uzrunvelyofa<br />

<strong>da</strong>mokidebulia am qveynis nacionalur nacionalur Zalaze. Zalaze.<br />

Zalaze.<br />

nacionaluri Zalis <strong>da</strong>xasiaTebisas morgentau<br />

morgentau<br />

morgentau morgentau<br />

morgentau gamohyofs<br />

9 ZiriTad parametrs:<br />

1. 1. 1. 1. 1. qveynis qveynis qveynis qveynis qveynis geografiuli geografiuli geografiuli geografiuli geografiuli adgimsamyofeli<br />

adgimsamyofeli<br />

adgimsamyofeli adgimsamyofeli<br />

adgimsamyofeli (xelsayrelia<br />

Tu ara geo<strong>politikuri</strong> TvalsazrisiT)<br />

2. 2. 2. 2. 2. qveynis qveynis qveynis qveynis qveynis bunebrivi bunebrivi bunebrivi bunebrivi bunebrivi resursebi<br />

resursebi<br />

resursebi resursebi<br />

resursebi (SeuZlia Tu ara<br />

sakuTari Tavis uzrunvelyofa omis pirobebSi sursaTisa <strong>da</strong><br />

sicocxlisunarianobisaTvis aucilebeli nedleuliT)<br />

3. 3. 3. 3. 3. sawarmoo sawarmoo sawarmoo sawarmoo sawarmoo SesaZleblobebi<br />

SesaZleblobebi<br />

SesaZleblobebi SesaZleblobebi<br />

SesaZleblobebi (axali teqnologiebi,<br />

rogoraa aTvisebuli bunebrivi resursebi)<br />

4. 4. 4. 4. 4. samxedro samxedro samxedro samxedro samxedro potenciali<br />

potenciali<br />

potenciali potenciali<br />

potenciali (samxedro xelmZRvanelobis<br />

xarisxi, jaris odenoba, SeiaraReba, samxedro-samrewvelo kompleqsi,<br />

zurgis uzrunvelyofis done)<br />

5. 5. 5. 5. 5. mosaxleoba<br />

mosaxleoba<br />

mosaxleoba mosaxleoba<br />

mosaxleoba (misi odenoba saomari <strong>da</strong> samSvidobo<br />

operaciebis uzrunvelsayofad)<br />

6. 6. 6. 6. 6. erovnuli erovnuli erovnuli erovnuli erovnuli xasiaTi xasiaTi xasiaTi xasiaTi xasiaTi (kulturuli Rirebulebebis Skala,<br />

mosaxleobis simpatiebi <strong>da</strong> antipatiebi: unari, didxans <strong>da</strong><br />

Supovrad iswrafodes <strong>da</strong>saxuli miznisaken, <strong>da</strong> iTminos gaWirveba<br />

<strong>da</strong> droebiTi warumateblobani an piriqiT, pirvelive seriozuli<br />

barieris SexvedrisTanave Caiqnios xeli, omSi mobilizebis<br />

unari)<br />

7. 7. 7. 7. 7. `nacionaluri `nacionaluri `nacionaluri `nacionaluri `nacionaluri morali~ morali~ morali~ morali~ morali~ (uWers Tu ara xalxi Tavis<br />

mTavrobas mxars, gansakuTrebiT omis dros)<br />

8. 8. 8. 8. 8. di di diplomatiis di diplomatiis<br />

plomatiis plomatiis plomatiis xar xar xarisxi xar xarisxi<br />

isxi isxi isxi (imgvarad warmarTon saxelmwifos<br />

urTierToba sxva qveynebTan, rom uzrunvelyon misTvis<br />

sakuTari nacionaluri Zalis Sesabamisi adgili msoflioSi)<br />

9. 9. 9. 9. 9. marTvis marTvis marTvis marTvis marTvis xarisxi xarisxi xarisxi xarisxi xarisxi (gulisxmobs mTavrobis, xelisuflebis<br />

mier sazogadoebrivi azris imgvar xelmZRvanelobas,<br />

warmarTvas, rogoric am xelisuflebas gatarebuli <strong>politikuri</strong><br />

kursisadmi xalxis srul mxar<strong>da</strong>Weras moutan<strong>da</strong>).<br />

am 9 parametri<strong>da</strong>n pirvelis gar<strong>da</strong> (geografiuli adgilsamyofeli),<br />

8 8 parametris parametris centrSi centrSi arsebiTad arsebiTad a<strong>da</strong>miani<br />

a<strong>da</strong>miani<br />

dgas, a<strong>da</strong>mianis moqmedebis saSualebiT xorcieldeba. es imas<br />

niSnavs, rom Cveni Cveni geo<strong>politikuri</strong> geo<strong>politikuri</strong> mdgomareoba, mdgomareoba, Cveni<br />

Cveni<br />

nacionalurinacionaluri interesebis interesebis <strong>da</strong>makmayofilebeli <strong>da</strong>makmayofilebeli <strong>da</strong>makmayofilebeli nacionacio-<br />

naluri naluri Zala Zala isev isev Cvenze Cvenze yofila yofila <strong>da</strong>mokidebuli. <strong>da</strong>mokidebuli. ar<br />

arsebobs am rvi<strong>da</strong>n romelime parametri, romlis gaumjobesebac<br />

ar SeiZlebodes, Tu ki saamisod sakmarisi saerTo neba<br />

gagvaCnia. am saerTo nebis CamoyalibebaSi didi mniSvneloba<br />

aqvs qveynis xelisuflebas, xelisuflebas, romelic romelic Rrmad Rrmad erovnuli<br />

erovnuli<br />

un<strong>da</strong> un<strong>da</strong> un<strong>da</strong> iyos iyos. iyos<br />

302 303


politikur politikur sityvaTa sityvaTa leqsikoni<br />

leqsikoni<br />

a<br />

anti anti antipolitika<br />

anti antipolitika<br />

politika politika politika _ oficialuri politikiTa <strong>da</strong> <strong>politikuri</strong><br />

meqanizmebiT gamowveuli imedgacrueba, gamoxatuli<br />

sistemis opoziciuri partiebis mxar<strong>da</strong>WeriT an politikur<br />

procesebSi monawileobis uaris TqmiT.<br />

anTropocentrizmi<br />

anTropocentrizmi<br />

anTropocentrizmi anTropocentrizmi<br />

anTropocentrizmi _ Sexeduleba, romlis Tanaxma<strong>da</strong>c<br />

a<strong>da</strong>mianis sasicocxlo moTxovnilebasa <strong>da</strong> survilebs,<br />

rogorc zneobrivi, aseve filosofiuri TvalsazrisiTac<br />

umTavresi mniSvneloba eniWeba. ekocentrizmis sapirispiro<br />

pozicia.<br />

anarqia anarqia anarqia anarqia anarqia _ sityva-sityviT mmarTvelobis gareSe. igi<br />

xSirad gamoiyeneba uaryofiT konteqstSi destabilizaciisa<br />

<strong>da</strong> qaosis aRsaniSnavad.<br />

avTarkia<br />

avTarkia<br />

avTarkia avTarkia<br />

avTarkia _ sityva-sityviT TviTmmarTveloba.<br />

ekonomikuri TviTmmarTveloba, romelic koloniuri <strong>da</strong>pyrobiT<br />

an saerTaSoriso vaWrobaze uaris TqmiT miiRweva.<br />

asimilacia<br />

asimilacia<br />

asimilacia asimilacia<br />

asimilacia _ procesi, romlis drosac imigranti sazogadoeba<br />

faseulobebTan <strong>da</strong> cxovrebis wesTan SewyobiTa <strong>da</strong><br />

mis<strong>da</strong>mi loialobiT, sakuTar kulturul TviTmyofadobas kargavs.<br />

altruizmi<br />

altruizmi<br />

altruizmi altruizmi<br />

altruizmi _ sxvaTa keTildReobaze zrunva, rac saerTo<br />

sikeTis gaazrebazea <strong>da</strong>mokidebuli.<br />

arCevnebi arCevnebi arCevnebi arCevnebi arCevnebi _ arCeviTi Tanamdebobebis <strong>da</strong>kavebis saSualeba<br />

mosaxleobis garkveuli nawilis _ amomrCevlis ga<strong>da</strong>wyvetilebis<br />

Tanaxmad.<br />

asociacia<br />

asociacia<br />

asociacia asociacia<br />

asociacia _ nebayoflobiTi, wevrTa saerTo interesebisa<br />

Tu miznebis gamomxatveli organizacia.<br />

a<strong>da</strong>mianis a<strong>da</strong>mianis a<strong>da</strong>mianis a<strong>da</strong>mianis a<strong>da</strong>mianis uflebebi uflebebi uflebebi uflebebi uflebebi (ing.: human rights) _ <strong>politikuri</strong><br />

uflebebi <strong>da</strong> samoqalaqo Tavisuflebebi, aRiarebuli saerTa-<br />

Soriso sazogadoebis mier, romlebic gansazRvrulia sxva<strong>da</strong>sxva<br />

saerTaSoriso SeTanxmebasa <strong>da</strong> deklaraciaSi.<br />

arasaxelmwifo arasaxelmwifo arasaxelmwifo arasaxelmwifo arasaxelmwifo aqtori aqtori aqtori aqtori aqtori (ing.: nonstate actor) _ saerTa-<br />

Soriso urTierTqmedebis monawile. am kuTxiT SeiZleba gamovidnen<br />

transnacionaluri korporaciebi, arasamTavrobo organizaciebi,<br />

Si<strong>da</strong>saxelmwifoebrivi regionebi <strong>da</strong> sxva.<br />

304 305<br />

b<br />

biheviorizmi<br />

biheviorizmi<br />

biheviorizmi biheviorizmi<br />

biheviorizmi _ rwmena, rom socialuri Teoriebi un<strong>da</strong><br />

aigos im xelmisawvdom qcevebze, rac kvlevisaTvis aRnusxvad<br />

monacemebs iZleva.<br />

bonapartizmi<br />

bonapartizmi<br />

bonapartizmi bonapartizmi<br />

bonapartizmi _ mmarTvelobis stili, rodesac<br />

pirovnuli lideroba konservatiul nacionalizmTanaa Serwymuli.<br />

balkanizacia<br />

balkanizacia<br />

balkanizacia balkanizacia<br />

balkanizacia _ ama Tu im <strong>politikuri</strong> organizmis<br />

urTierTdsapirispirebul nawilebad <strong>da</strong>xleCa, risi magaliTebic<br />

xSirad gvxvdeba balkaneTis naxevarkunZulze.<br />

birTvuli birTvuli birTvuli birTvuli birTvuli gauvrcelebloba<br />

gauvrcelebloba<br />

gauvrcelebloba gauvrcelebloba<br />

gauvrcelebloba (ing.: nuclear nonproliferation)<br />

_ birTvuli iaraRis an misi warmoebis teqnologiis<br />

Seuqmneloba, agreTve, am iaraRis miuwodebloba saxelmwifoebisaTvis,<br />

romlebsac is ar gaaCniaT.<br />

bi bi bipolaruli bi bipolaruli<br />

polaruli polaruli polaruli sistema sistema sistema sistema sistema (ing.: bipolar system) _ saerTa-<br />

Soriso urTierTobebis sistema Zalis ori centriT. saerTa-<br />

Soriso urTierTobebSi bipolaruli sistemis magaliTi iyo<br />

civi omi.<br />

blokebi blokebi blokebi blokebi blokebi (ing.: blocs) _ saxelmwifoebis jgufebi, romlebic<br />

erTiandebian <strong>da</strong> qmnian asociaciebs ama Tu im miznebisaTvis.<br />

magaliTisaTvis samxedro-<strong>politikuri</strong> bloki _ nato,<br />

varSavis xelSekrulebis organizacia <strong>da</strong> sxv.B<br />

breton-vudsis sistema (ing.: Bretton Woods System, BWS) _<br />

sistema moicavs politikur <strong>da</strong> ekonomikur urTierTobebs.<br />

Seiqmna breton-vudsSi niu-hempSiris StatSi 1944 w. ivlisSi.<br />

Sexvedris monawileebi gamodiodnen aucileblobi<strong>da</strong>n moexdinaT<br />

valutis gacvliTi kursebis stabilizeba, saerTaSoriso<br />

vaWrobis aqtivizireba, aRmoeCinaT <strong>da</strong>xmareba im qveynebisaTvis,<br />

romelTa ekonomikac sagrZnoblad <strong>da</strong>zaral<strong>da</strong> meore msoflio<br />

omis Sedegad. maSin Seiqmna iseTi institutebi, rogoricaa,<br />

gaerTianebuli erebis organizacia (ing.: United National, UN), _<br />

universaluri samTavroboTaSorisi organo, Seqmnili 1945 w.<br />

mSvidobisa <strong>da</strong> saerTaSoriso usafrTxoebis SenarCunebis mizniT,<br />

agreTve ekonomikur <strong>da</strong> socialur sferoebSi TanamSromlobisaTvis.


g<br />

genocidi genocidi genocidi genocidi genocidi _ masobrivi mkvlelobebis, iZulebiTi ga<strong>da</strong>saxlebebis,<br />

xelovnurad Tu sterilizaciis gziT xalxis ganadgureba<br />

erovnuli, rasobrivi, eTnikuri an religiuri niSniT.<br />

genderi genderi genderi genderi genderi _ socialur <strong>da</strong> politikur TeoriebSi mamakacebsa<br />

<strong>da</strong> qalebs Soris arsebuli socio-kulturul sxvaobebi.<br />

genderuli genderuli genderuli genderuli genderuli uTanasworoba<br />

uTanasworoba<br />

uTanasworoba uTanasworoba<br />

uTanasworoba (ing.: gender inequality) _<br />

uTanasworoba mamakacTa <strong>da</strong> qalTa Soris ekonomikur, socialur<br />

<strong>da</strong> politikur sferoebSi, rac gamoixateba araTabari anazRaurebiT<br />

erTnair samuSaoze, ganaTlebis miRebis naklebi Sesa-<br />

ZleblobebiT, politikur cxovrebaSi monawileobis SezRudviT<br />

<strong>da</strong> a.S.<br />

gaerTianebuli gaerTianebuli gaerTianebuli gaerTianebuli gaerTianebuli erebis erebis erebis erebis erebis organizacia organizacia organizacia organizacia organizacia ganaTlebis,<br />

ganaTlebis,<br />

ganaTlebis,<br />

ganaTlebis,<br />

ganaTlebis,<br />

mecnierebis mecnierebis mecnierebis mecnierebis mecnierebis <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> kulturis kulturis kulturis kulturis kulturis sakiTxebze, sakiTxebze, sakiTxebze, sakiTxebze, sakiTxebze, iunesko iunesko iunesko iunesko iunesko (ing.: United<br />

National Edication, Scihtific and Cultural Organization, Unesco) _ gaeros<br />

specializirebuli <strong>da</strong>wesebuleba, Seqmnilia naklebganviTarebuli<br />

qveynebis mosaxleobis wera-kiTxvis donis amaRlebisTvis<br />

xelSewyobis, samecniero <strong>da</strong> kulturuli gacvlebis<br />

intensifikaciisa <strong>da</strong> informaciis gavrcelebis mizniT.<br />

gaerTianebuli gaerTianebuli gaerTianebuli gaerTianebuli gaerTianebuli erebis erebis erebis erebis erebis organizaciis organizaciis organizaciis organizaciis organizaciis ekonomikuri<br />

ekonomikuri<br />

ekonomikuri<br />

ekonomikuri<br />

ekonomikuri<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> socialuri socialuri socialuri socialuri socialuri sabWo sabWo sabWo sabWo sabWo (ing.: Economic and Social Council, Ecosoc) _<br />

gaeros organo, romelic amzadebs rekomen<strong>da</strong>ciebs, moxsenebebs<br />

saerTaSoriso sakiTxebze ekonomikis, socialuri urTierTobebis,<br />

jan<strong>da</strong>cvisa <strong>da</strong> sxva sferoebSi.<br />

gaerTianebuli gaerTianebuli gaerTianebuli gaerTianebuli gaerTianebuli erebis erebis erebis erebis erebis generaluri generaluri generaluri generaluri generaluri asamblea asamblea asamblea asamblea asamblea (ing.:<br />

General Assembly) _ gaeros mTavari saTaTbiro organo, gaeros<br />

yvela wevriT warmodgenili <strong>da</strong> wesdebiT uflebamosili _<br />

ga<strong>da</strong>wyvitos <strong>politikuri</strong>, ekonomikuri <strong>da</strong> socialuri sakiTxebis<br />

farTo wre.<br />

geopolitika<br />

geopolitika<br />

geopolitika geopolitika<br />

geopolitika (ing.: Geopolitic) _ ganaTleba rogorc erTerTi<br />

mimarTuleba realizmis ZiriTadi debulebebi<strong>da</strong>n gamomdinare.<br />

geopolitikaSi saxelmwifos Zliereba ganixileba misi<br />

teritoriebi<strong>da</strong>n, geografiuli mdebareobi<strong>da</strong>n, klimati<strong>da</strong>n, tipografii<strong>da</strong>n,<br />

demografii<strong>da</strong>n, resursebi<strong>da</strong>n, zRvaze gasasvleli<strong>da</strong>n<br />

gamomdinare. geopolitikosTa azriT, saxelmwifos mTavari<br />

amocana swored am resursebis gafarToebaSi mdgomare-<br />

obs. TviTon termini `geopolitika~ aqtiurad gamoiyenebo<strong>da</strong><br />

germaniaSi mesame raixis agresiuli miznebisaTvis.<br />

globalizacia<br />

globalizacia<br />

globalizacia globalizacia<br />

globalizacia _ (ing.: Globalization) _ procesi, ris<br />

Sedega<strong>da</strong>c nacionalur saxelmwifoTa sazRvrebi, sxva<strong>da</strong>sxva<br />

sferoebSi _ ekonomikaSi, socialur urTierTqmedebebSi <strong>da</strong><br />

a.S. sul ufro gamWvirvalea.<br />

306 307<br />

d<br />

determinizmi<br />

determinizmi<br />

determinizmi determinizmi<br />

determinizmi _ rwmena imisa, rom a<strong>da</strong>mianis qmedeba<br />

Tu arCevani gare faqtorebis zemoqmedebiTaa gamowveuli <strong>da</strong>,<br />

amdenad, Tavisufali neba-fiqciaa.<br />

demagogi demagogi demagogi demagogi demagogi _ <strong>politikuri</strong> lideri, romelic xalxis<br />

garkveul masas isteriuli enTuziazmis agorebis meSveobiT<br />

akontrolebs.<br />

diaspora diaspora diaspora diaspora diaspora _ ebrauli sityvaa <strong>da</strong> gabnevas niSnavs. xalxis<br />

ZaliT ga<strong>da</strong>saxleba, gafantva.<br />

diqtatura<br />

diqtatura<br />

diqtatura diqtatura<br />

diqtatura _ mmarTvelobis imgvari forma, rodesac<br />

absoluturi Zalaufleba erTi pirovnebis xelSia Tavmoyrili<br />

<strong>da</strong> am gagebiT diqtatura avtokratiis sinonimia.<br />

<strong>da</strong>bali <strong>da</strong>bali <strong>da</strong>bali <strong>da</strong>bali <strong>da</strong>bali donis donis donis donis donis politika<br />

politika<br />

politika politika<br />

politika (ing.: dependency theory) _<br />

neomarqsizmis TeoriebSi saerTaSoriso ekonomikisa <strong>da</strong> politikis<br />

modeli, <strong>da</strong>myarebuli im mtkicebulebaze, rom naklebganviTarebuli<br />

mrewvelobis mqone qveynebis ekonomika eqsploatirdeba<br />

ganviTarebuli mrewvelobis mqone qveynebis mier. am<br />

pirobebSi naklebganviTarebuli qveynebi <strong>da</strong>mokidebuli xdebian<br />

ganviTarebuli qveynebis kapitalze, teqnologiebsa <strong>da</strong><br />

saqonelze.<br />

di di di di diplomatia<br />

plomatia plomatia plomatia plomatia (ing.: diplomacy) _ meTodebi <strong>da</strong> praqtika,<br />

romelTa <strong>da</strong>xmarebiTac saxelmwifo atarebs sagareo politikas.<br />

e<br />

eTnocentrizmi<br />

eTnocentrizmi<br />

eTnocentrizmi eTnocentrizmi<br />

eTnocentrizmi _ sakuTar kulturaSi arsebuli mza<br />

Rirebulebebisa <strong>da</strong> Teoriebis morgeba sxva sazogadoebriv<br />

jgufebsa <strong>da</strong> eTnosebze.<br />

eTnosi eTnosi eTnosi eTnosi eTnosi _ saerTo istoriuli <strong>da</strong> kulturuli meobis


mqone a<strong>da</strong>mianTa jgufi, rasac saerTo warmomavlobis rwmena<br />

udevs safuZvlad.<br />

eqspansionizmi<br />

eqspansionizmi<br />

eqspansionizmi eqspansionizmi<br />

eqspansionizmi _ teritoriuli gafarToebis mizniT<br />

ganxorcielebuli samxedro agresia.<br />

evrocentrizmi<br />

evrocentrizmi<br />

evrocentrizmi evrocentrizmi<br />

evrocentrizmi _ kulturis TvalsazrisiT miker-<br />

Zoebuli midgoma, romlis Tanaxma<strong>da</strong>c evropuli, Tu zoga<strong>da</strong>d,<br />

<strong>da</strong>savluri ideebi, faseulobebi <strong>da</strong> imTaviTve `WeSmaritad~<br />

miiCneva.<br />

evroskepticizmi<br />

evroskepticizmi<br />

evroskepticizmi evroskepticizmi<br />

evroskepticizmi _ evropasTan Semdgomi integraciis<br />

winaaRmdegoba _ ZiriTa<strong>da</strong>d, <strong>da</strong>moukideblobasa <strong>da</strong> erovnul<br />

TviTmyofadobaze aqcentirebiT.<br />

evropuli evropuli evropuli evropuli evropuli koncerni koncerni koncerni koncerni koncerni (ing.: Concert of Europe) _ napoleonis<br />

omebis Semdeg 1815 w. venaSi Seqmnili saerTaSoriso<br />

urTierTobaTa sistema ruseTis, didi britaneTis, prusiisa <strong>da</strong><br />

sxvaTa evropuli qveynebis mier, romelic mimarTuli iyo saer-<br />

TaSoriso problemebis ga<strong>da</strong>Wrisaken <strong>da</strong> <strong>da</strong>vebis omSi ga<strong>da</strong>zrdis<br />

SeCerebisken.<br />

evropis evropis evropis evropis evropis kavSiri kavSiri kavSiri kavSiri kavSiri (ing.: European Union, Eu) _ evrogaer-<br />

Tianebis memkvidre organizacia, rogorc mastrixtis 1992 w.<br />

xelmoweril SeTanxmebaSia naTqvami.<br />

evropuli evropuli evropuli evropuli evropuli gaerTaineba<br />

gaerTaineba<br />

gaerTaineba gaerTaineba<br />

gaerTaineba (ing.: uropean community, ec) _<br />

Seqmnilia <strong>da</strong>savleT evropis qveynebis mier romis 1957 w.<br />

SeTanxmebis safuZvelze. warmoadgens integraciuli procesebis<br />

etapebs.<br />

ekonomikuri ekonomikuri ekonomikuri ekonomikuri ekonomikuri TanamSromlobisa TanamSromlobisa TanamSromlobisa TanamSromlobisa TanamSromlobisa <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> ganviTarebis<br />

ganviTarebis<br />

ganviTarebis<br />

ganviTarebis<br />

ganviTarebis<br />

organizacia<br />

organizacia<br />

organizacia organizacia<br />

organizacia (ing.: Organization for Economic Cooperation and Development,<br />

DECD) _ ekonomikis <strong>da</strong>rgSi yvelaze ganviTarebuli<br />

qveynebis gaerTianeba. ZiriTadi mizani _ ekonomikuri urTierTTanamSromlobisaTvis<br />

xelis Sewyoba.<br />

ekonomikur<br />

ekonomikur<br />

ekonomikuri<br />

ekonomikur<br />

ekonomikuri<br />

i i i liberalizmi<br />

liberalizmi<br />

liberalizmi liberalizmi<br />

liberalizmi (ing.: economic liberalism)<br />

_ midgoma, romlis Tanaxmad qveynebi ukeT viTardebian<br />

ekonomikur cxovrebaSi saxelmwifos mxri<strong>da</strong>n minimaluri<br />

Carevis pirobebSi.<br />

embargo embargo embargo embargo embargo (ing.: embargo) _ saxelmwifos ga<strong>da</strong>wyvetileba<br />

garkveul saxelmwifosTan komerciuli kavSiris akrZalvaze.<br />

eTnikuri eTnikuri eTnikuri wmen<strong>da</strong> wmen<strong>da</strong> (ing.: ethnic cleansing) _ eTnikur <strong>da</strong><br />

rasobriv nia<strong>da</strong>gze moqalaqeTa devna, ga<strong>da</strong>saxleba an mkvleloba.<br />

308 309<br />

v<br />

vestministeris vestministeris vestministeris vestministeris vestministeris modeli modeli modeli modeli modeli _ marTvis sistema, sa<strong>da</strong>c<br />

aRmasrulebeli xelisufali sakanonmdeblo organos mieraa<br />

<strong>da</strong>mtkicebuli <strong>da</strong> (Teoriulad mainc) angariSvaldebulia mis<br />

winaSe.<br />

vestfaliis vestfaliis vestfaliis vestfaliis vestfaliis mSvidoba mSvidoba mSvidoba mSvidoba mSvidoba (ing.: Peace of Westpfalia) _ SeTanxmeba<br />

xelmowerili 1648 w. evropaSi 30-wliani omis <strong>da</strong>mTavrebis<br />

Semdeg. man sawyisi <strong>da</strong>udo nacionaluri saxelmwifoebis<br />

sistemasa <strong>da</strong> msoflio saxelmwifo-centristuli modelis<br />

formirebas.<br />

T<br />

Teokratia<br />

Teokratia<br />

Teokratia Teokratia<br />

Teokratia _ sityva-sityviT `RvTis mmarTveloba~.<br />

principi, romlis mixedviTac sasuliero xelisufleba saeroze<br />

maRla un<strong>da</strong> idges. reJimi, sa<strong>da</strong>c saxelisuflebo Tanamdeboba<br />

imis<strong>da</strong> mixedviT nawildeba, Tu ra adgili ukavia pirovnebas<br />

sasuliero ierarqiaSi.<br />

Torizmi Torizmi Torizmi Torizmi Torizmi _ konservatizmis doqtrina, romlisTvisac<br />

ierarqiis rwmena, tradiciis mniSvneloba, movaleobisa <strong>da</strong><br />

organicizmis mxar<strong>da</strong>Weraa <strong>da</strong>maxasiaTebeli.<br />

Tofosnoba<br />

Tofosnoba<br />

Tofosnoba Tofosnoba<br />

Tofosnoba _ (uorlordizmi); mdgomareoba, romlis<br />

drosac suverenuli saxelmwifos arsebobis pirobebSi, adgilobrivi<br />

SeiaraRebuli <strong>da</strong>jgufebebi gauTaveblad ibrZvian<br />

ZalauflebisaTvis.<br />

i<br />

indigenizacia<br />

indigenizacia<br />

indigenizacia indigenizacia<br />

indigenizacia _ SeTviseba; procesi, romlis Sedega<strong>da</strong>c<br />

ucxouri nawarmi Tu cxovrebis wesi gaTavisdeba adgilobriv<br />

moTxovnilebebsa Tu garemoebebze morgebis mizniT.<br />

inicireba inicireba inicireba inicireba inicireba _ referendumis erT-erTi saxeoba, rodesac<br />

sazogadoebas SeuZlia sakanonmdeblo iniciativiT gamosvla.<br />

interesi interesi interesi interesi interesi _ pirovnebisa Tu jgufis sargebeli, romelsac<br />

ubralo survilisagan gansxvavebiT obieqturi anu `realuri~<br />

safuZveli gaaCnia.<br />

intervencionizmi<br />

intervencionizmi<br />

intervencionizmi intervencionizmi<br />

intervencionizmi _ xelisuflebis politika, mima


Tuli ekonomikis maqsimaluri kontrolirebisa <strong>da</strong> marTvisaTvis;<br />

ufro zoga<strong>da</strong>d ki `sxvis saqmeSi~ Carevis politika.<br />

impiCmenti<br />

impiCmenti<br />

impiCmenti impiCmenti<br />

impiCmenti _ Tanamdebobis piris ga<strong>da</strong>yenebis oficialuri<br />

procedura pirovnuli Tu profesiuli ga<strong>da</strong>cdomis motiviT.<br />

inkrementalizmi<br />

inkrementalizmi<br />

inkrementalizmi inkrementalizmi<br />

inkrementalizmi _ <strong>Teoria</strong>, romlis Tanaxmad ga<strong>da</strong>wyvetilebebi<br />

miiReba ara winaswar gamokveTili miznis Sesabamisad,<br />

aramed cvalebadi viTarebis kval<strong>da</strong>kval.<br />

idealizmi<br />

idealizmi<br />

idealizmi idealizmi<br />

idealizmi _ (ing.: ide<strong>da</strong>lism) -skola saerTaSoriso<br />

urTierTobebSi, romelmac gavrceleba hpova me-20 s. pirvel<br />

naxevarSi. saerTaSoriso saqmeebSi mTavar rols aniWebs saer-<br />

TaSoriso samarTals, saerTaSoriso organizaciebs, agreTve<br />

morals.<br />

izolacionizmi<br />

izolacionizmi<br />

izolacionizmi izolacionizmi<br />

izolacionizmi _ (ing.: isolationism) _ saxelmwifo<br />

politika, romelic orientirebulia sxva qveynebTan urTier-<br />

Tobebis (politikur, ekonomikur <strong>da</strong> sxv.) SezRudvaze.<br />

integracia<br />

integracia<br />

integracia integracia<br />

integracia (ing.: integration) _ <strong>da</strong>axloebisa <strong>da</strong> gaer-<br />

Tianebis procesi saxelmwifoTa doneze.<br />

intervencia<br />

intervencia<br />

intervencia intervencia<br />

intervencia (ing.: intervention) _ erTi qveynis mier<br />

meore qveynis Si<strong>da</strong> saqmeebSi samxedro, ekonomikuri <strong>da</strong> diplomatiuri<br />

Careva, agreTve, mis teritoriaze SeWra.<br />

integraciis integraciis integraciis integraciis integraciis Teoriebi Teoriebi Teoriebi Teoriebi Teoriebi (ing.: integration theory) _ gvixsnian,<br />

Tu rogor erTiandebian qveynebi <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>scemen Tavisi<br />

suverenitetis nawils zenacionalur warmonaqmnebs.<br />

k<br />

konsensusi<br />

konsensusi<br />

konsensusi konsensusi<br />

konsensusi _ gansakuTrebuli yaidis Tanxmoba. igi<br />

gamoiyeneba ori mniSvnelobiT: proceduruli konsensusi _<br />

konsultaciebisa <strong>da</strong> garigebis gziT ga<strong>da</strong>wyvetilebis miRebis<br />

survili politikur partiebs an mTavrobasa <strong>da</strong> ZiriTad interes-jgufebs<br />

Soris; <strong>da</strong> arsebiTi konsensusi _ ori an meti<br />

partiis ideologiuri poziciebis Tanxvdoma politikur<br />

miznebTan <strong>da</strong>kavSirebiT.<br />

konfederacia<br />

konfederacia<br />

konfederacia konfederacia<br />

konfederacia _ saxelmwifoTa garkveuli tipis kav-<br />

Siri, roca yoveli subieqti sakuTari <strong>da</strong>moukideblobis xarisxs<br />

inarCunebs winaswari urTierTSeTanxmebis safuZvelze.<br />

kokusi kokusi kokusi kokusi kokusi _ <strong>da</strong>xuruli, Si<strong>da</strong>partiuli Tavyrilobebi, sa<strong>da</strong>c<br />

saarCevno kandi<strong>da</strong>turebi dgindeba an sakanonmdeblo ini-<br />

ciativebi muSavdeba maT oficialur procesualur ganxilvamde.<br />

koalicia koalicia koalicia koalicia koalicia _ politikur konkurentTa imgvari <strong>da</strong>jgufeba,<br />

rasac an saerTo safrTxis ganc<strong>da</strong> an cal-calke moqmedebis<br />

uperspeqtivoba iwvevs.<br />

konvencia konvencia konvencia konvencia konvencia _ oficialuri <strong>politikuri</strong> Tavyriloba an<br />

kamaTisa <strong>da</strong> molaparakebebis Sedegad miRweuli SeTanxmeba.<br />

sakonstitucio konvencia _ esaa qmedebebisa <strong>da</strong> qcevis wesebi,<br />

romlebic ara kanons, aramed Cveulebasa <strong>da</strong> precedents emyareba.<br />

kanonmdebloba<br />

kanonmdebloba<br />

kanonmdebloba kanonmdebloba<br />

kanonmdebloba _ saxelmwifos mTel politikur<br />

sivrceSi gamoyenebul sajaro <strong>da</strong> savaldebulo wesTa er-<br />

Toblioba.<br />

koleqtiuri koleqtiuri koleqtiuri koleqtiuri koleqtiuri usafrTxoeba<br />

usafrTxoeba<br />

usafrTxoeba usafrTxoeba<br />

usafrTxoeba (ing.: collective security) _<br />

msoflio wyobis sistema, romlis drosac msoflio Tanamegobroba<br />

koleqtiurad gamodis agresori saxelmwifos winaaRmdeg.<br />

krizisi krizisi krizisi krizisi krizisi (ing.: crisis) _ mwvave <strong>politikuri</strong> situacia,<br />

romelic saSiSroebis qveS ayenebs mTavar interesebs. krizisisTvis<br />

<strong>da</strong>maxasiaTebelia movlenebis zvaviseburi ganvi-<br />

Tareba, rac qmnis pirobebs <strong>politikuri</strong> ga<strong>da</strong>wyvetilebebis<br />

misaRebad.<br />

310 311<br />

l<br />

liberalizacia<br />

liberalizacia<br />

liberalizacia liberalizacia<br />

liberalizacia _ saxelmwifo Zalauflebis Si<strong>da</strong> <strong>da</strong><br />

gare kontroli <strong>da</strong> kerZo mewarmeobisa <strong>da</strong> Tavisufali bazrisaken<br />

aRebuli kursi.<br />

lobi, lobi, lobi, lobi, lobi, lobir lobir lobireba<br />

lobir lobireba<br />

eba eba eba _ niSnavs sakuTari warmomadgenlis<br />

meSveobiT miawodon politikoss sakuTari mosazrebebi Tu<br />

moTxovnebi. Tavad cneba `lobi~ igive interes-jgufia, ramdena<strong>da</strong>c<br />

isic sajaro politikaze zemoqmedebas isaxavs miznad.<br />

libertarianizmi<br />

libertarianizmi<br />

libertarianizmi libertarianizmi<br />

libertarianizmi _ rwmena, rom pirovnuli Tavisuflebis<br />

sfero maqsimalurad un<strong>da</strong> gafarTovdes, rac, Tavis<br />

mxriv, xSirad sazogadoebrivi gavlenis Semcirebis mcdelobebTanac<br />

asocirdeba.<br />

liberalizmi<br />

liberalizmi<br />

liberalizmi liberalizmi<br />

liberalizmi (ing.: liberalism) _ erT-erTii ZiriTadi<br />

skola saerTaSoriso urTierTobebis kvlevebSi. gamomdinareobs<br />

a<strong>da</strong>mianis miswrafebebi<strong>da</strong>n TanamSromlobisaken, mSvidobisak


en, samarTlianobasa <strong>da</strong> moralze orientaciisaken, XX saukunis<br />

I naxevarSi cnobili iyo, rogorc `idealizmi~.<br />

liberaluri liberaluri liberaluri liberaluri liberaluri institucionalizmi<br />

institucionalizmi<br />

institucionalizmi institucionalizmi<br />

institucionalizmi (ing.: liberal institutionalism)<br />

_ saerTaSoriso kvlevebSi neoliberaluri midgoma.<br />

aqcenti gakeTebulia Tanamedrove msoflioSi globaluri<br />

institutebis formirebis Seswavlaze.<br />

m<br />

metaideologia<br />

metaideologia<br />

metaideologia metaideologia<br />

metaideologia _ zeideologia, safuZveli msjelobisaTvis<br />

ufro kerZo ideologiuri problemebis garSemo.<br />

mer mer meritokratia<br />

mer meritokratia<br />

itokratia<br />

itokratia itokratia _ unarianTa mmarTveloba; principi,<br />

romlis Tanaxmad, jildoca <strong>da</strong> sazogadoebrivi mdgomareobac<br />

a<strong>da</strong>mians pirovnuli Rirsebis mixedviT ergeba.<br />

multilateralizmi<br />

multilateralizmi<br />

multilateralizmi multilateralizmi<br />

multilateralizmi _ mravalmxrivoba; SeTanxmebul<br />

urTierTobaTa sistema sam an met saxelmwifos Soris, rac<br />

xelSekrulebebsa <strong>da</strong> saerTaSoriso organizaciebis wesdebebiT<br />

ganmsazRvreli qcevis normebs emyareba.<br />

merkantilizmi<br />

merkantilizmi<br />

merkantilizmi merkantilizmi<br />

merkantilizmi _ ekonomikuri <strong>Teoria</strong>, romelic gansakuTrebul<br />

mniSvnelobas aniWebs saxelmwifos rols saer-<br />

TaSoriso vaWrobisa <strong>da</strong> qveynis uzrunvelyofis saqmeSi.<br />

mas-media mas-media mas-media mas-media mas-media _ sazogadoebrivi institutebis erToblioba,<br />

romlebic <strong>da</strong>kavebulni arian faqtebis, informaciebisa <strong>da</strong><br />

movlenebis Sekreba-gavrcelebiT.<br />

manifesti manifesti manifesti manifesti manifesti _ dokumenti, sa<strong>da</strong>c detalura<strong>da</strong>a Camoyalibebuli,<br />

ra politikas gaatarebs esa Tu is partia xelisuflebaSi<br />

mosvlis SemTxvevaSi.<br />

man<strong>da</strong>ti man<strong>da</strong>ti man<strong>da</strong>ti man<strong>da</strong>ti man<strong>da</strong>ti _ zemdgomi miTiTeba an <strong>da</strong>valeba, romlis<br />

Sesrulebac savaldebuloa.<br />

makkartizmi<br />

makkartizmi<br />

makkartizmi makkartizmi<br />

makkartizmi _ `kudianebze nadiroba~. es termini 1950ian<br />

wlebSi amerikaSi senator makkartis mier komunistebis<br />

devnis periodi<strong>da</strong>n iRebs saTaves.<br />

militarizmi<br />

militarizmi<br />

militarizmi militarizmi<br />

militarizmi _ miznis miRweva SeiaraRebuli Zalis<br />

gamoyenebiT <strong>da</strong> zoga<strong>da</strong>d problemaTa samxedro ZaliT ga<strong>da</strong>wyveta.<br />

farTo gagebiT ki imgvari kulturuli Tu ideologiuri<br />

movlena, roca samxedro prioritetebi, idealebi <strong>da</strong> Rirebulebebi<br />

sazogadoebis farTo fenebs moicavs.<br />

maastrixtis maastrixtis maastrixtis maastrixtis maastrixtis SeTanxmeba<br />

SeTanxmeba<br />

SeTanxmeba SeTanxmeba<br />

SeTanxmeba (ing.: Maastricht Treaty) xelmowerilia<br />

1992 w. 12 evropuli saxelmwifos mier (belgia,<br />

didi britaneTi, germania, saberZneTi, <strong>da</strong>nia, irlandia, espaneTi,<br />

italia, luqsemburgi, niderlandebi, portugalia, safrangeTi)<br />

q. maastrixtSi (niderlandebi), rac gax<strong>da</strong> evrokavSiris Seqmnis<br />

safuZveli. SeTanxmeba ratificirebulia 1993 w.<br />

maRali maRali maRali maRali maRali donis donis donis donis donis politika politika politika politika politika (ing.: high politics) _ miekuTvneba<br />

nacionalur usafrTxoebas.<br />

modernistebi<br />

modernistebi<br />

modernistebi modernistebi<br />

modernistebi (ing.: modernists) _ saerTaSoriso urTierTobaTa<br />

mkvlevarebi, romlebic analizs afuZneben sabunebismetyvelo<br />

mecnierebaTa principebze agebul meTodebze.<br />

mravalpolaruli mravalpolaruli mravalpolaruli mravalpolaruli mravalpolaruli sistema sistema sistema sistema sistema (ing.: bipolar system) _ saer-<br />

TaSoriso urTierTobebis sistema, romelic xasiaTdeba Zalis<br />

centrebis simravliT.<br />

msofliosmsofliosmsoflios msoflios msoflios saxelmwifoebriv-centristuli saxelmwifoebriv-centristuli saxelmwifoebriv-centristuli saxelmwifoebriv-centristuli saxelmwifoebriv-centristuli modemodemodemodemode- li li li li li (ing.: state-centric model) _ msoflio <strong>politikuri</strong> sistema,<br />

romelic Seiqmna vestfaliis mSvidobis Sedegad (aqe<strong>da</strong>naa misi<br />

meore saxelwodeba _ msoflios vestfaliis modeli) <strong>da</strong> romlis<br />

centraluri rgolia saxelmwifo.<br />

msoflio-sistemuri msoflio-sistemuri msoflio-sistemuri msoflio-sistemuri msoflio-sistemuri <strong>Teoria</strong> <strong>Teoria</strong> <strong>Teoria</strong> <strong>Teoria</strong> <strong>Teoria</strong> (ing.: world-system theory)<br />

_ neomarqsizmis yvelaze cnobili varianti, gamomdinareobs<br />

warmodgeni<strong>da</strong>n, rom msoflio iyofa ara mxolod saxelmwifoebad,<br />

aramed ufro mniSvnelovan struqturul erTeulebad _<br />

klasebad: kapitalizmis ganviTarebis Sedegad mox<strong>da</strong> qveynebis<br />

<strong>da</strong>yofa sam nawilad ekonomikuri maCveneblebi<strong>da</strong>n gamomdinare.<br />

esenia: centri (birTvi), periferia <strong>da</strong> naxevrad periferia. qveynebi,<br />

romlebic aRmoCndnen centrSi, gaaCniaT cxovrebis maRali<br />

done <strong>da</strong> dominireben <strong>da</strong>narCenebs Soris. birTvis ganviTareba<br />

xorcieldeba sxva qveynebis xarjze, rasac mivyavarT konfliqtamde.<br />

mSvidobis mSvidobis mSvidobis mSvidobis mSvidobis SenarCuneba<br />

SenarCuneba<br />

SenarCuneba SenarCuneba<br />

SenarCuneba (ing.: peacekeeping) _ sxva<strong>da</strong>sxva<br />

qveynebisa <strong>da</strong> saerTaSoriso organizaciebis mier SeiaraRebuli<br />

Zalebis Seyvana <strong>da</strong>pirispirebuli mxareebis gaTiSvis<br />

mizniT. xorcieldeba mxolod im qveynis Tanxmobis SemTxveva-<br />

Si, romlis teritoriazec SehyavT Zalebi.<br />

mSvidobis mSvidobis mSvidobis mSvidobis mSvidobis aRdgena aRdgena aRdgena aRdgena aRdgena (ing.: peacebuilding) _ mSvidobis<br />

ganmtkicebisaTvis xelSemwyobi pirobebis, maT Soris, samoqalaqo<br />

sazogadoebis institutebis Seqmna.<br />

mSvidobis mSvidobis mSvidobis mSvidobis mSvidobis iZuleba iZuleba iZuleba iZuleba iZuleba (ing.: peace enforcement) _ samxedro<br />

moqmedebebi mimarTuli mSvidobiani <strong>da</strong>regulirebisaken an<br />

meomari mxareebis Cabarebis Sesaxeb wina<strong>da</strong>debebis miRebisaken<br />

adre <strong>da</strong>wyebuli omis Sesawyvetad.<br />

312 313


n<br />

normativi<br />

normativi<br />

normativi normativi<br />

normativi _ faseulobaTa <strong>da</strong> qcevis wesebis ganmsazRvreli<br />

kategoria _ `is, rac sasurvelia iyos~ <strong>da</strong> ara `is,<br />

rac aris~.<br />

neokorporativizmi<br />

neokorporativizmi<br />

neokorporativizmi neokorporativizmi<br />

neokorporativizmi _ tendencia, romelic <strong>da</strong>savlur<br />

poliarqiebSi SeiniSneba: gulisxmobs organizebul interesjgufTaTvis<br />

privilegiebis miniWebasa <strong>da</strong> politikur cxovrebaSi<br />

instituciur monawileobas.<br />

neo-idealizmi<br />

neo-idealizmi<br />

neo-idealizmi neo-idealizmi<br />

neo-idealizmi _ saerTaSoriso politikis imgvari<br />

xedva, romelic gansakuTrebulad zneobriv faseulobebze, ker-<br />

Zod, a<strong>da</strong>mianis uflebebisa <strong>da</strong> erovnuli <strong>da</strong>moukideblobis pativiscemaze<br />

amaxvilebs yuradRebas.<br />

nacionalizmi<br />

nacionalizmi<br />

nacionalizmi nacionalizmi<br />

nacionalizmi (ing.: nationalism) _ ideologia, romelic<br />

erovnebas ganixilavs, rogorc <strong>politikuri</strong> identifikaciis<br />

safuZvels. xSirad gamoiyeneba Tanamedrove msoflioSi <strong>politikuri</strong><br />

brZolis dros, maT Soris, SeiaraRebul konfliqtebSi.<br />

nacionaluri nacionaluri nacionaluri nacionaluri nacionaluri interesebi<br />

interesebi<br />

interesebi interesebi<br />

interesebi (ing.: national interest) _ neorealizmis<br />

erT-erTi ZiriTadi cneba. interesebi ganisazRvreba<br />

saxelmwifos mier <strong>da</strong> maT misaRwevad gamoiyeneba sagareo<br />

politika. cneba, Cveulebriv, moicavs usafrTxoebis, <strong>da</strong>moukideblobis,<br />

<strong>da</strong> agreTve, ekonomikuri keTildReobis <strong>da</strong>cvas.<br />

nacionaluri nacionaluri nacionaluri nacionaluri nacionaluri suvereniteti<br />

suvereniteti<br />

suvereniteti suvereniteti<br />

suvereniteti (ing.: national sovereignty)<br />

_ saerTaSoriso urTierTobebis <strong>Teoria</strong>sa <strong>da</strong> saerTaSoriso<br />

samarTalSi erT-erTi ZiriTadi cneba. is gulisxmobs, rom<br />

saxelmwifo flobs Zalauflebriv uflebamosilebebs mis kuTvnil<br />

teritoriaze <strong>da</strong> rom is <strong>da</strong>moukidebelia saerTaSoriso<br />

sakiTxebSi. amasTan suvereniteti ar aTavisuflebs saxelmwifos<br />

pasuxismgeblobisagan ganxorcielebul moqmedebebze.<br />

neitraliteti<br />

neitraliteti<br />

neitraliteti neitraliteti<br />

neitraliteti (ing.: neitralitet) _ saxelmwifos oficialuri<br />

pozicia, romelic <strong>da</strong>kavSirebulia saxelmwifos uar-<br />

Tan gaerTiandes sxva<strong>da</strong>sxva samxedro-politikur kavSirebsa<br />

<strong>da</strong> organizaciebSi.<br />

neokolonializmi<br />

neokolonializmi<br />

neokolonializmi neokolonializmi<br />

neokolonializmi (ing.: neocolonialism) _ Teoriuli<br />

midgoma, romlis Tanaxmad ganviTarebuli qveynebi agrZeleben<br />

ganviTarebadi qveynebis eqspluatacias ekonomikuri saSualebebiT.<br />

neomarqsizmi<br />

neomarqsizmi<br />

neomarqsizmi neomarqsizmi<br />

neomarqsizmi (ing.: neomarxism) _ erT-erTi wamyvani<br />

skola saerTaSoriso urTierTobebSi. xazs usvams ekonomikur<br />

uTanasworobas Tanamedrove msoflioSi <strong>da</strong> mosaxleobis<br />

ekonomikuri parametrebiT fenebad <strong>da</strong>Slas, romelic mimdinareobs<br />

ara nacionaluri saxelmwifoebis sazvrebis gaswvriv,<br />

aramed ZiriTa<strong>da</strong>d RerZze `CrdiloeTi-samxreTi~.<br />

neorealizmi<br />

neorealizmi<br />

neorealizmi neorealizmi<br />

neorealizmi (ing.: neorealism) _ realizmis Tanamedrove<br />

mimdinareoba, romlis Tanaxmad, saxelmwifoebi rCebian<br />

saerTaSoriso urTierTobaTa analizis erTaderT erTeulad.<br />

Tumca, gaTvaliswinebulia is struqturebic, romelTac qmnian<br />

kavSirebisa <strong>da</strong> samTavrobaTaSoriso organizaciebis saxiT.<br />

neofunqcionalizmi<br />

neofunqcionalizmi<br />

neofunqcionalizmi neofunqcionalizmi<br />

neofunqcionalizmi (ing.: neofunctionalism) _ efuZneba<br />

funqcionalizmis ZiriTad gzavnilebs. prioriteti eZelva im<br />

<strong>da</strong>rgebs, romlebic xels uwyoben saxelmwifoebs Soris Tanam-<br />

Sromlobas: janmrTelobis <strong>da</strong>cvas, axal teqnologiebs <strong>da</strong> sxv.,<br />

amasTanave xazi esmeva <strong>politikuri</strong> ga<strong>da</strong>wyvetilebebis mniSvnelobas.<br />

314 315<br />

p<br />

poliarqia<br />

poliarqia<br />

poliarqia poliarqia<br />

poliarqia _ sityva-sityviT _ `bevris mmarTveloba~,<br />

rogorc wesi, Tanamedrove warmomadgenlobiTi demokratiis<br />

institutebTan <strong>da</strong> politikur procesebTanaa <strong>da</strong>kavSirebuli.<br />

paternalizmi<br />

paternalizmi<br />

paternalizmi paternalizmi<br />

paternalizmi _ urTierToba, an marTvis imgvari wesi,<br />

romlis principic maTze zrunvaa, visac <strong>da</strong>moukideblad saku-<br />

Tari Tavis gatana uWirs.<br />

pluralizmi<br />

pluralizmi<br />

pluralizmi pluralizmi<br />

pluralizmi _ farTo gagebiT mravalferovnebisa <strong>da</strong><br />

sxva<strong>da</strong>sxvagvarobis aRiareba (mravlis arseboba).<br />

rogorc termini ixmareba partiebs Soris arsebuli<br />

konkurenciis (politikur pluralizmi), zneobriv faseuloba-<br />

Ta sxva<strong>da</strong>sxvaobis (zneobrivi pluralizmi) <strong>da</strong> kulturul<br />

normaTa gansxvavebulobis (kulturuli pluralizmi) aRsani-<br />

Snavad.<br />

pan-nacionalizmi<br />

pan-nacionalizmi<br />

pan-nacionalizmi pan-nacionalizmi<br />

pan-nacionalizmi _ nacionalizmis ukiduresi gamoxatuleba,<br />

romelSic yvelaferi erT mizans emsaxureba Seakav-<br />

Siros monaTesave xalxebi eqspansiis an <strong>politikuri</strong> gamTlianebisaken<br />

mowodebebis gziT.<br />

proteqcionizmi<br />

proteqcionizmi<br />

proteqcionizmi proteqcionizmi<br />

proteqcionizmi _ adgilobriv mewarmeTa <strong>da</strong>cvis mizniT<br />

importis SezRudva qvotebisa Tu tarifebis <strong>da</strong>wesebis meSveobiT.<br />

partikularizmi<br />

partikularizmi<br />

partikularizmi partikularizmi<br />

partikularizmi _ <strong>Teoria</strong>, romlis Tanaxmad, meoba<br />

kerZo <strong>da</strong> ara zogad maxasiaTebelSia fesvgadgmuli. aRniSnul


<strong>Teoria</strong>Si iseT faqtorebs esmeba xazi, rogorebicaa warmomavloba,<br />

kultura, eTnikuroba.<br />

populizmi<br />

populizmi<br />

populizmi populizmi<br />

populizmi _ laTinuri sityvaa, niSnavs xalxs. es<br />

termini ixmareba, rogorc garkveuli <strong>politikuri</strong> mimarTuleba,<br />

aseve <strong>politikuri</strong> azrovnebis garkveuli wyobis aRsaniSnavad,<br />

rodesac moZraobebi <strong>da</strong> partiebi sakuTar Tavs xalxis<br />

nebis gamomxatvelebad saxaven.<br />

privatizacia<br />

privatizacia<br />

privatizacia privatizacia<br />

privatizacia _ saxelmwifo sakuTrebis sazogadobrivi<strong>da</strong>n<br />

kerZo seqtorisaTvis ga<strong>da</strong>cema, rac saxelmwifo pasuxismgeblobaTa<br />

Semcirebis gamoxatulebaa.<br />

pacifizmi<br />

pacifizmi<br />

pacifizmi pacifizmi<br />

pacifizmi (ing.: pacifism) _ msoflmxedveloba, romelic<br />

uaryofs sicocxlis xelyofis uflebas <strong>da</strong> mimarTulia konfliqtebis<br />

usisxlod mogvarebis gzebis Ziebisaken.<br />

periferia<br />

periferia<br />

periferia periferia<br />

periferia (ing.: periphery) _ terini, romelic neomarqsizmSi<br />

aRniSnavs ganviTarebad qveynebs. periferiuli qveynebi<br />

<strong>da</strong>mokidebulni arian `centrze~ <strong>da</strong> nakleb ganviTarebulni<br />

arian uTanasworo <strong>da</strong>mokidebulebis gamo.<br />

postmodernizmi<br />

postmodernizmi<br />

postmodernizmi postmodernizmi<br />

postmodernizmi (ing.: postmodernism) _ midgoma saerTa-<br />

Soriso urTierTobebSi formirebuli 1980 wlebSi, erTis mxriv,<br />

rogorc reaqcia klasikur <strong>Teoria</strong>ze (neoliberalizmsa <strong>da</strong>, upirveles<br />

yovlisa, neorealizmze), meores mxriv, neomarqsizmis<br />

gavleniT sxva Teoriuli alternativebis Ziebis procesi.<br />

r<br />

revizionizmi<br />

revizionizmi<br />

revizionizmi revizionizmi<br />

revizionizmi _ fuZemdebluri ideebis ga<strong>da</strong>sinjva;<br />

termini adrindeli principebisa <strong>da</strong> mosazrebebis uaryofasac<br />

gulisxmobs.<br />

revolucia<br />

revolucia<br />

revolucia revolucia<br />

revolucia _ sityva-sityviT brunva-triali. igi ciklur<br />

cvlilebebs niSnavs, arsebuli wesrigis msxvrevisa <strong>da</strong><br />

axliT Secvlas gulisxmobs.<br />

relativizmi<br />

relativizmi<br />

relativizmi relativizmi<br />

relativizmi _ filosofiuri Sexeduleba, romelic<br />

obieqturi _ `absoluturi~ sazomis arsebobas uaryofs <strong>da</strong><br />

amtkicebs, rom `yvelaferi SefardebiTia~ <strong>da</strong> nebismieri msjeloba<br />

azrs iZens mxolod sakuTar konteqstTan mimarTebaSi.<br />

realizmi realizmi realizmi realizmi realizmi (ing.: realism) _saerTaSoriso urTierTobebis<br />

erT-erTi ZiriTadi skola. saxelmwifoebi gamodian, rogorc<br />

anarqiuli saerTaSoriso urTierTobebis erTaderTi aqtorebi.<br />

realpolitika<br />

realpolitika<br />

realpolitika realpolitika<br />

realpolitika (ing.: realpolitic) _ saerTaSoriso urTierTobebSi<br />

Teoriuli midgoma. eyrdnoba winapirobas, rom<br />

qveynebi emzadebodnen omisaTvis mSvidobis SesanarCuneblad.<br />

ufro rbil variantSi gulisxmobs <strong>politikuri</strong> moRvaweobis<br />

princi ps, romlis Tanaxma<strong>da</strong>c umTavresi yuradReba un<strong>da</strong> <strong>da</strong>eTmos<br />

mowinaaRmdegis realur interesebze orientirebas <strong>da</strong> ara<br />

imas, rasac is deklarirebs; aseve mzadyofnas Zalis gamoyenebisaTvis<br />

mxolod im SemTxvevaSi, Tu zemoqmedebis yvela sxva<br />

saSualeba amowurulia.<br />

316 317<br />

s<br />

sekularizmi<br />

sekularizmi<br />

sekularizmi sekularizmi<br />

sekularizmi _ Tvalsazrisi, rom religia saero saqmianobaSi<br />

ar un<strong>da</strong> ereodes; rogorc wesi, eklesiisa <strong>da</strong> saxelmwifos<br />

gamijvnis mcdeloba.<br />

stetizmi stetizmi stetizmi stetizmi stetizmi _ franguli sityvaa <strong>da</strong> niSnavs saxelmwifoebriobas.<br />

igi emyareba mosazrebas, rom saxelmwifo Careva<br />

yvelaze upriani gzaa <strong>politikuri</strong> problemebis ga<strong>da</strong>sawyvetad<br />

<strong>da</strong> ekonomikuri <strong>da</strong> socialuri ganviTarebis xelSesawyobad.<br />

separatizmi<br />

separatizmi<br />

separatizmi separatizmi<br />

separatizmi _ arsebuli <strong>politikuri</strong> wesrigi<strong>da</strong>n gamoyofis<br />

survili <strong>da</strong>moukidebeli saxelmwifos Seqmnis mizniT.<br />

sionizmi sionizmi sionizmi sionizmi sionizmi _ `ebrauli samSoblos~ <strong>da</strong>fuZnebisaken mimarTuli<br />

moZraoba. dResdReobiT israelis saxelmwifo interesebisa<br />

<strong>da</strong> teritoriuli mTlianobis <strong>da</strong>cvasTanaa <strong>da</strong>kav-<br />

Sirebuli.<br />

sagareo sagareo sagareo sagareo sagareo politika politika politika politika politika (ing.: foreign policy) _ prioritetebis,<br />

principebisa <strong>da</strong> moqmedebebis sistema, romelTa realizacias<br />

axdens saxelmwifo msofliosTan urTierTobebSi _ saxelmwifo<br />

sazRvrebs miRma.<br />

sagareo sagareo sagareo sagareo sagareo politikis politikis politikis politikis politikis Se<strong>da</strong>rebiTi Se<strong>da</strong>rebiTi Se<strong>da</strong>rebiTi Se<strong>da</strong>rebiTi Se<strong>da</strong>rebiTi analizi analizi analizi analizi analizi (ing.: comparative<br />

foreign policy analysis) _ gamokvlevis erT-erTi mimarTuleba,<br />

romelic Seiswavlis saxelmwifoTa sagareo <strong>politikuri</strong><br />

qcevis models.<br />

saerTaSoriso saerTaSoriso saerTaSoriso saerTaSoriso saerTaSoriso <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong> Si<strong>da</strong> Si<strong>da</strong> Si<strong>da</strong> Si<strong>da</strong> Si<strong>da</strong> politika<br />

politika<br />

politika politika<br />

politika (ing.: intermestic<br />

politicy) _ termini SemoRebulia samecniero brunvaSi im saxelmwifos<br />

politikis gansazRvris mizniT, romelsac imavdroulad<br />

gaaCnia rogorc Si<strong>da</strong>, aseve saerTaSoriso aspeqti.<br />

saerTaSoriso saerTaSoriso saerTaSoriso saerTaSoriso saerTaSoriso <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> <strong>politikuri</strong> ekonomia ekonomia ekonomia ekonomia ekonomia (ing.: international<br />

political economy) _ kvlevebis <strong>da</strong>rgi, romelic swavlobs


saerTaSoriso urTierTobebis sferoSi politikisa <strong>da</strong><br />

ekonomikis urTierTobas.<br />

saerTaSoriso saerTaSoriso saerTaSoriso saerTaSoriso saerTaSoriso arasamTavrobo arasamTavrobo arasamTavrobo arasamTavrobo arasamTavrobo organizaciebi<br />

organizaciebi<br />

organizaciebi organizaciebi<br />

organizaciebi (ing.:<br />

international nongovermental organizations, INGO’s) _ <strong>da</strong>fuZnebulni ar<br />

arian saxelmwifoTaSoriso SeTanxmebebis safuZvelze <strong>da</strong> moqmedeben<br />

ara mxolod erTi qveynis sazRvrebSi (amitom maT<br />

zogjer uwodeben transnacionalurs). amasTan, maTi moRvaweoba<br />

ar aris mimarTuli mogebis miRebaze.<br />

saerTaSoriso saerTaSoriso saerTaSoriso saerTaSoriso saerTaSoriso reJimebi reJimebi reJimebi reJimebi reJimebi (ing.: international regimes) _<br />

ga<strong>da</strong>wyvetilebebis miRebis principebi, normebi, wesebi <strong>da</strong> procedurebi.<br />

samTavrobaTaSoriso samTavrobaTaSoriso samTavrobaTaSoriso samTavrobaTaSoriso samTavrobaTaSoriso organizaciebi<br />

organizaciebi<br />

organizaciebi organizaciebi<br />

organizaciebi (ing.: intergovernmental<br />

organizations, IGO’s) _ institutebi, romlebic <strong>da</strong>fuZnebulia<br />

maTi wevri saxelmwifoebis mier saerTaSoriso SeTanxmebebis<br />

safuZvelze.<br />

samxedro samxedro samxedro samxedro samxedro intervencia<br />

intervencia<br />

intervencia intervencia<br />

intervencia (ing.: military intervention) _ erTi<br />

qveynis SeiaraRebuli jarebis gamoyeneba sxva qveynis, anu<br />

intervenciis obieqtis, xelisuflebaze gavlenis mosaxdenad.<br />

`samSvidobo `samSvidobo `samSvidobo `samSvidobo `samSvidobo dividendi~<br />

dividendi~<br />

dividendi~ dividendi~<br />

dividendi~ (ing.: peace dividend) _ <strong>da</strong>nazogi<br />

SeiaraRebis Semcirebi<strong>da</strong>n, romelic SesaZlebeli gax<strong>da</strong><br />

civi omis <strong>da</strong>mTavrebis wyalobiT.<br />

samSvidobo samSvidobo samSvidobo samSvidobo samSvidobo operaciebi<br />

operaciebi<br />

operaciebi operaciebi<br />

operaciebi (ing.: peace operations) _ far-<br />

To cneba, romelic moicavs sxva<strong>da</strong>sxva qmedebebs, maT Soris<br />

samxedroebis monawileobas konfliqtis <strong>da</strong>regulirebaSi.<br />

saxelmwifo<br />

saxelmwifo<br />

saxelmwifo saxelmwifo<br />

saxelmwifo (ing.: state) _ <strong>politikuri</strong> warmonaqmni,<br />

romelic moicavs xalxiT <strong>da</strong>saxlebul teritorias <strong>da</strong> sxva<br />

saxelmwifoebis mier aRiarebul legitimur xelisuflebas.<br />

t<br />

traibalizmi<br />

traibalizmi<br />

traibalizmi traibalizmi<br />

traibalizmi _ jgufuri cxovrebis wesi, romelic<br />

karCaketilobiTa <strong>da</strong> gaucxoebiT xasiaTdeba. igi Cveulebriv<br />

mtrula<strong>da</strong>a ganwyobili sxva jgufebis mimarT.<br />

terorizmi<br />

terorizmi<br />

terorizmi terorizmi<br />

terorizmi (ing.: terorism) _ Zaladobis gamoyeneba; muqara<br />

mSvidobiani mosaxleobis mimarT <strong>politikuri</strong> gamomZalvelobis,<br />

iZulebis an propagandis mizniT.<br />

transnacionaluri transnacionaluri transnacionaluri transnacionaluri transnacionaluri korporacia<br />

korporacia<br />

korporacia korporacia<br />

korporacia (ing.: multinational corporation<br />

TNC) _ mravalnacionaluri korporacia, romelsac aqvs<br />

sawarmoebi erTi saxelmwifos sazRvrebs gareT msoflio arenaze.<br />

318 319<br />

u<br />

utopia, utopia, utopia, utopia, utopia, utopizmi utopizmi utopizmi utopizmi utopizmi _ berZnuli sityvaa, `outopia~ niSnavs<br />

`arsad~, xolo `eutopia~ _ karg adgils. sityvasityviT<br />

igi idealur an srulyofil sazogadoebas niSnavs. utopizmi<br />

Teoriuli <strong>politikuri</strong> azrovnebis formaa, romelic arsebul<br />

wyobas akritikebs <strong>da</strong> idealuri <strong>da</strong> srulyofili alternativis<br />

mxolod warmosaxviT models gvTavazobs.<br />

utilitaruloba<br />

utilitaruloba<br />

utilitaruloba utilitaruloba<br />

utilitaruloba _ gamarTlebuli xarji, raime materialuri<br />

moxmarebiT gamowveuli <strong>da</strong>kmayofileba.<br />

universalizmi<br />

universalizmi<br />

universalizmi universalizmi<br />

universalizmi _ <strong>Teoria</strong>, romlis mixedviT arsebobs<br />

a<strong>da</strong>mianTa meobis ganmsazRvruli zogadi sawyisi, romelic<br />

yvelasaTvis erTia.<br />

utilitarizmi<br />

utilitarizmi<br />

utilitarizmi utilitarizmi<br />

utilitarizmi _ eTikuri mimarTuleba, romlis mixedviTac<br />

a<strong>da</strong>mianebs siamovnebis miRebis bunebrivi survili<br />

amoZravebT. siamovneba `sikeTea~, xolo tanjva `boroteba~.<br />

amis mixedviT siamovneba SeiZleba sasargeblomde <strong>da</strong>viyvanoT.<br />

politikur sferoSi utilitarizmi mWidrod ukavSirdeba<br />

klasikur liberalizmisa <strong>da</strong> Tavisufali bazris ideologias.<br />

q<br />

qsenofobia<br />

qsenofobia<br />

qsenofobia qsenofobia<br />

qsenofobia _ SiSi an siZulvili ucxotomelTa mimarT;<br />

paTologiuri saxiT gamovlenili eTnocentrizmi.<br />

S<br />

SariaTi SariaTi SariaTi SariaTi SariaTi _ RvTaebriv gamocxadebaze <strong>da</strong>fuZnebuli islamuri<br />

kanoni, romlis ZiriTadi wyaroebic yurani <strong>da</strong> hadi-<br />

Tia (e.w. `muhamedis Segonebani~).<br />

Suamavloba<br />

Suamavloba<br />

Suamavloba Suamavloba<br />

Suamavloba (ing.: mediation) _ konfliqtis <strong>da</strong>regulirebis<br />

procedura, romlis farglebSi mesame mxare agvarebs molaparakebis<br />

process <strong>da</strong> monawileobs problemis mSvidobianad<br />

<strong>da</strong>regulirebaSi.


x<br />

xunta xunta xunta xunta xunta _ sityva-sityviT _ sabWo. rogorc wesi, xuntas<br />

warmoadgens samxedroTa jgufi, romelic Zalauflebas revoluciis<br />

an SeiaraRebuli ga<strong>da</strong>trialebis gziT igdebs xel-<br />

Si.<br />

j<br />

jihadi jihadi jihadi jihadi jihadi _ `wmin<strong>da</strong> omi~, ufro zustad, `saRvTo brZola~<br />

an `Zalisxmeva~, rac niSnavs islamuri idealebisadmi usazRvro,<br />

yovlismomcvel erTgulebas.<br />

jingoizmi<br />

jingoizmi<br />

jingoizmi jingoizmi<br />

jingoizmi _ ukiduresi enTuziazmis gamoxatuleba,<br />

romelic samxedro gamarjvebebsa <strong>da</strong> axali teritoriebis SemoerTebas<br />

mosdevs.<br />

h<br />

homogenizacia<br />

homogenizacia<br />

homogenizacia homogenizacia<br />

homogenizacia _ gaerTgvarovneba; yvela mxarisa Tu<br />

Semadgeneli nawilis (qveynebis) tendencia <strong>da</strong>emgvanon an<br />

gaigivdnen erTmaneTTan.<br />

hegemonia hegemonia hegemonia hegemonia hegemonia _ berZnuli sityvaa <strong>da</strong> winamZRols niSnavs.<br />

rogorc <strong>politikuri</strong> termini gulisxmobs ama Tu im sistemis<br />

erT-erTi elementis upiratesobas yvela <strong>da</strong>narCenTan Se<strong>da</strong>rebiT.<br />

hibriduloba<br />

hibriduloba<br />

hibriduloba hibriduloba<br />

hibriduloba _ socialuri <strong>da</strong> kulturuli, aRrevis<br />

mdgomareoba~.<br />

hegemonialuri hegemonialuri hegemonialuri hegemonialuri hegemonialuri stabilurobis stabilurobis stabilurobis stabilurobis stabilurobis <strong>Teoria</strong> <strong>Teoria</strong> <strong>Teoria</strong> <strong>Teoria</strong> <strong>Teoria</strong> (ing.: theory<br />

of hegemonic stability) _ ris Tanaxmad hegemoni saxelmwifos arsebobis<br />

SemTxvevaSi myardeba stabiluri ekonomikuri reJimi<br />

(wyobileba), vinai<strong>da</strong>n igi SeimuSavebs qcevis im wesebsa <strong>da</strong><br />

normebs, romlebic misaRebia sxva monawileTaTvis.<br />

320 321


ibeWdeba avtorTa mier warmodgenili saxiT<br />

ga<strong>da</strong>eca warmoebas 28.05.2009. xelmowerilia <strong>da</strong>sabeW<strong>da</strong>d<br />

24.07.2009. qaRaldis zoma 60X84 1/16. pirobiTi nabeWdi Tabaxi 20.<br />

tiraJi 100 egz.<br />

sagamomcemlo saxli `teqnikuri universiteti~, Tbilisi,<br />

kostavas 77

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!