04.06.2013 Views

ekonomikuri urTierTobebis kvleva saqarTvelosa da somxeTs Soris ...

ekonomikuri urTierTobebis kvleva saqarTvelosa da somxeTs Soris ...

ekonomikuri urTierTobebis kvleva saqarTvelosa da somxeTs Soris ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

<strong>ekonomikuri</strong> <strong>urTierTobebis</strong> <strong>kvleva</strong><br />

<strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> <strong>somxeTs</strong> <strong>Soris</strong><br />

regionuli vaWrobis ganviTareba<br />

samcxe-javaxeTSi<br />

momzadebulia kavkasiis kvlevis resurscentri _ saqarTvelos mier<br />

gaerTianebuli erebis ganviTarebis programis farglebSi


<strong>ekonomikuri</strong> <strong>urTierTobebis</strong> <strong>kvleva</strong> <strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> <strong>somxeTs</strong> <strong>Soris</strong><br />

sarCevi<br />

miZRvna 4<br />

reziume 5<br />

rekomen<strong>da</strong>ciebi 9<br />

sabaJo 9<br />

sabazro perspeqtivebis ganviTareba 10<br />

ZiriTadi informacia 11<br />

samcxe-javaxeTi 11<br />

1. sasazRvro saqmianobebis savele <strong>kvleva</strong> ninowmin<strong>da</strong>Si 15<br />

Sesavali 15<br />

ninowmindis sazRvarze Catarebuli <strong>kvleva</strong> 16<br />

sazRvris ga<strong>da</strong>kveTasTan <strong>da</strong>kavSirebuli formaluri procedurebi 17<br />

infrastruqturis problemebi 18<br />

dokumentebis mopovebis problemebi 19<br />

informaciis nakleboba 20<br />

korufcia 21<br />

vaWroba <strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> <strong>somxeTs</strong> <strong>Soris</strong> 21<br />

sa<strong>da</strong>xlos sazRvris <strong>kvleva</strong> 22<br />

<strong>da</strong>skvna 23<br />

2. sabaJo kanonisa <strong>da</strong> marTvis analizi 25<br />

Sesavali 25<br />

saqarTvelos sabaJo sistemis reforma 25<br />

axali sistemis Zlieri <strong>da</strong> susti mxareebi 27<br />

evropuli samezoblo politika <strong>da</strong> msoflio savaWro organizacia<br />

evropuli samezoblo politikisa <strong>da</strong> msoflio savaWro<br />

28<br />

organizaciis roli ENP 29<br />

<strong>da</strong>skvna 30<br />

3. cvlilebebi savaWro momsaxurebisa <strong>da</strong><br />

satransporto infrastruqturis sferoebSi 32<br />

Sesavali 32<br />

saqarTvelos satransporto infrastruqtura 33<br />

satransporto infrastuqturis mimdinare mdgomareoba samcxe-javaxeTSi 33<br />

infrastruqturis gaumjobeseba 34<br />

axali infrastruqturis <strong>ekonomikuri</strong> gavlena 35<br />

gar<strong>da</strong>mavali modelis cvlilebebi 36<br />

satransporto momsaxureba <strong>da</strong> somxeTi 37<br />

<strong>da</strong>skvna 40


egionuli vaWrobis ganviTareba samcxe-javaxeTSi<br />

4. vaWroba: regionuli <strong>da</strong> seqtoruli analizi 41<br />

Sesavali 41<br />

vaWroba <strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> <strong>somxeTs</strong> <strong>Soris</strong> 41<br />

saqarTvelos sasoflo-sameurneo seqtori 43<br />

soflis meurneobis analizi samcxe-javaxeTSi 45<br />

ganviTarebis problemebi 48<br />

sabazro perspeqtivebi 53<br />

<strong>da</strong>skvna 58<br />

<strong>da</strong>narTi 1. somexi eqsportiorebisTvis saWiro<br />

dro ninowmindis sazRvrze 59<br />

<strong>da</strong>narTi 2. soflis meurneobis Semosavlebisa <strong>da</strong><br />

zaralis Sefaseba (axalqalaqi) 60<br />

<strong>da</strong>narTi 2a. kartofilis warmoeba axalcixeSi 61<br />

<strong>da</strong>narTi 3. xorcis warmoeba axalcixeSi 62<br />

<strong>da</strong>narTi 4. rZis mcire warmoeba axalcixeSi 62<br />

<strong>da</strong>narTi 5. samxreT saqarTvelos ruka, romelzec gamosaxulia<br />

ZiriTadi satranzito marSruti somxeTi<strong>da</strong>n 63<br />

<strong>da</strong>narTi 6. somxeTis ruka, romelzec gamosaxulia ZiriTadi satranzito<br />

marSruti ninowmindisa <strong>da</strong> sa<strong>da</strong>xlos gavliT 64<br />

<strong>da</strong>narTi 7. saqarTvelos ruka 65


<strong>ekonomikuri</strong> <strong>urTierTobebis</strong> <strong>kvleva</strong> <strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> <strong>somxeTs</strong> <strong>Soris</strong><br />

4<br />

miZRvna<br />

proeqti ganxorciel<strong>da</strong> gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisTvis, raTa<br />

xeli Seuwyos sasazRvro TanamSromlobas <strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> somxeTis or regions<br />

_ samcxe-javaxeTsa <strong>da</strong> Siraqs <strong>Soris</strong>. proeqti xorcieldeba gaerTianebuli erebis<br />

ganviTarebis programisa <strong>da</strong> norvegiis mTavrobis erToblivi ZalebiT.<br />

proeqts koordinirebas uwev<strong>da</strong> kavkasiis kvlevis resurscentri (CRRC) _<br />

<strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> evraziis fondis warmomadgenlobis ofisi saqarTveloSi. m<strong>kvleva</strong>rTa<br />

jgufs xelmZRvanelob<strong>da</strong> doqtori jorj veltoni. jgufSi muSaobdnen: ufrosi<br />

mkvlevrebi: giorgi pertaia _ amerikis savaWro palata; <strong>da</strong>viT narmania <strong>da</strong> giorgi<br />

cimitia _ axalgazr<strong>da</strong> ekonomistTa asociacia (AYEG); savele <strong>kvleva</strong> ganaxorcieles<br />

aleqsandre elizbaraSvilma <strong>da</strong> giorgi baTisaSvilma; proeqtis <strong>da</strong>matebiTi <strong>kvleva</strong><br />

ganaxorcieles <strong>da</strong> mxari <strong>da</strong>uWires: suzan smitma, arpine porsugianma <strong>da</strong> kavkasiis<br />

kvlevis resurscentris (CRRC) jgufma. m<strong>kvleva</strong>rTa jgufi kritikuli SeniSvnebisa<br />

<strong>da</strong> kvlevis momzadebaSi gaweuli <strong>da</strong>xmarebisTvis gansakuTrebul madlobas uxdis<br />

doqtor hans gutbrodsa <strong>da</strong> aaron erliCs _ kavkasiis kvlevis resurscentri<br />

(CRRC).


eziume<br />

regionuli vaWrobis ganviTareba samcxe-javaxeTSi<br />

geografiuli mdebareoba, kulturuli siaxlove <strong>da</strong> sabazro pirobebis msgavseba<br />

<strong>somxeTs</strong>a <strong>da</strong> saqarTvelos <strong>Soris</strong> savaWro partniorobis winapirobaa. azerbaijanTan<br />

<strong>da</strong> TurqeTTan saerTo sazRvris meSveobiT saqarTvelo gax<strong>da</strong> somxeTi<strong>da</strong>n<br />

eqsportirebuli saqonlis satranzito marSruti, romliTac saqoneli TurqeTSi,<br />

evropasa <strong>da</strong> mTels msoflioSi gadis. saqarTvelo sargeblobs somxeTTan upiratesi<br />

kavSiriT, somxeTis bazarzec xeli miuwvdeba <strong>da</strong> am qveynisTvis gankuTvnili<br />

saqonlisa Tu navTobis sakuTari teritoriis gavliT transportirebisTvis<br />

garkveul finansur Semosavalsac iRebs misgan. Sedegad, am ori mezobeli qveynis or<br />

regions _ samcxe-javaxeTsa <strong>da</strong> Siraqs <strong>Soris</strong> savaWro urTierToba, SesaZloa, maTi<br />

ganviTarebis bunebriv safuZvelad iqces. jerjerobiT es ase ar xdeba. problemaa is,<br />

rom samcxe-javaxeTSi, qalaq ninowmindis maxloblad mdebare mTavari sasazRvro<br />

punqti naklebad aris aTvisebuli <strong>da</strong> gamoyenebuli, rac uaryofiTad moqmedebs am<br />

regionebis ganviTarebaze.<br />

Seferxebis gamomwvevi problemebi sakmaod aSkaraa. somxeTis sazRvari samcxejavaxeTTan<br />

yovelTvis amovardnili iyo <strong>da</strong>narCeni saqarTvelos infrastruqturi<strong>da</strong>n.<br />

saqarTvelos mxri<strong>da</strong>n sazRvramde misasvleli gzebi, bolo dromde, saSinel<br />

mdgomareobaSi iyo. amitom saqonlis transportirebas qveynis saporto qalaqebi<strong>da</strong>n:<br />

foTi<strong>da</strong>n <strong>da</strong> baTumi<strong>da</strong>n an TurqeTis sazRvris mimarTulebiT ufro naklebi dro<br />

sWirdebo<strong>da</strong>, vidre maT ga<strong>da</strong>tanas sa<strong>da</strong>xlos sazRvris gavliT. ar arsebobs samcxejavaxeTsa<br />

<strong>da</strong> Siraqs <strong>Soris</strong> pir<strong>da</strong>piri sarkinigzo mimosvlac. sasazRvro punqtSi<br />

resursebi sustad gamoiyeneba; sabaJo kanoni <strong>da</strong> sasazRvro regulaciebic Zalian<br />

mouqnelia. amave dros, regionSi <strong>da</strong>balia produqtiulobis xarisxi, rac gamowveulia<br />

<strong>da</strong>ngreuli sairigacio sistemiT, sasoflo-sameurneo teqnikis ararsebobiTa <strong>da</strong><br />

satransporto sistemis gaumarTaobiT, rac TavisTavad gamoricxavs situaciis<br />

gaumjobesebis perspeqtivas.<br />

Tumca, satransporto infrastruqtura, sakanonmdeblo garemo <strong>da</strong> ganviTarebis<br />

done swrafad icvleba. amJamad gzebi gacilebiT ukeTes mdgomareobaSia, vidre iyo<br />

ori wlis win. 2010 wlisTvis ki igegmeba pir<strong>da</strong>piri gzis mSeneblobis <strong>da</strong>sruleba<br />

saqarTvelos samxreT sazRvarTan axlomdebare qalaq ninowmin<strong>da</strong>sa <strong>da</strong> Tbiliss<br />

<strong>Soris</strong>. 2008 wlis bolosTvis aRdgeba ninowmindis sasazRvro-gamSvebi punqti, xolo<br />

uaxloes momavalSi igegmeba kidev erTi <strong>da</strong>matebiTi sasazRvro-gamSvebi punqtis<br />

gaxsna TurqeTTan, somxeTis sazRvris maxloblad, karwaxSi.<br />

liberaluri <strong>ekonomikuri</strong> politikis mqone mTavrobam, msoflio savaWro organizaciisa<br />

(WTO) <strong>da</strong> evropuli samezoblo politikis (ENP) <strong>da</strong>xmarebiT, mniSvnelovani reformebi<br />

gaatara saqarTvelos kanonmdeblobaSi, kerZod, sabaJo kanonSi. am reformebiT<br />

mowesrig<strong>da</strong> saga<strong>da</strong>saxado sistemis samTavrobo administrireba, gamartiv<strong>da</strong><br />

procedurebi <strong>da</strong> Semcir<strong>da</strong> saimporto tarifebi. <strong>da</strong>bolos, soflis meurneobis<br />

programebi mxars uWers regionSi soflis meurneobis produqtiulobis gazr<strong>da</strong>s,<br />

axali produqtis ganviTarebas <strong>da</strong> sabazro mzaobis gaumjobesebas.<br />

kvlevis mTavari mizania, mxari <strong>da</strong>uWiros gaerTianebuli erebis ganviTarebis<br />

programas _ sazRvrispira TanamSromloba Siraqisa (somxeTi) <strong>da</strong> samcxe-javaxeTis<br />

(saqarTvelo) regionebs <strong>Soris</strong>. proeqti miznad isaxavs, xeli Seuwyos regionis<br />

socialur-ekonomikur ganviTarebas am ori mxaris <strong>ekonomikuri</strong> TanamSromlobiTa<br />

5


<strong>ekonomikuri</strong> <strong>urTierTobebis</strong> <strong>kvleva</strong> <strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> <strong>somxeTs</strong> <strong>Soris</strong><br />

<strong>da</strong> urTierTvaWrobiT. proeqtis mixedviT, aRniSnulis ganxorcieleba<br />

SesaZlebelia sami gziT: TanamSromlobisas arsebuli problemebis ga<strong>da</strong>laxviTa<br />

<strong>da</strong> vaWrobis ganviTarebiT; sazRvris marTvis gaumjobesebiT <strong>da</strong> regionuli mcire<br />

biznesiniciativebis xelSewyobiT.<br />

kvlevis mizania xeli Seuwyos zemoaRniSnulis ganxorcielebas <strong>da</strong> moamzados<br />

rekomen<strong>da</strong>ciebi maT misaRwevad. kvlevis mTavari amocanaa pasuxi gasces sam mTavar<br />

kiTxvas; 1. ratom ar xorcieldeba vaWroba ninowmindis sabaJo-gamSveb punqtze <strong>da</strong><br />

ratom aqvs mas aseTi mcire moculoba? 2. romeli sakanonmdeblo <strong>da</strong> proceduruli<br />

cvlilebebi Seuwyobs xels vaWrobis gaadvilebas? 3. romeli sferoa perspeqtiuli<br />

momavali TanamSromlobisTvis fizikuri infrastuqturis, kanonmdeblobisa <strong>da</strong><br />

ganviTarebis arsebiTi cvlilebebis fonze?<br />

am kiTxvebze pasuxis gasacemad kvlevis farglebSi Catar<strong>da</strong> savele interviuebi<br />

ninowmindis sazRvarTan mcxovreb movaWreebTan, iq moqmed biznesmenebTan <strong>da</strong>, aseve,<br />

adgilobriv eqspertebTan samcxe-javaxeTsa <strong>da</strong> TbilisSi.<br />

Cveni <strong>kvleva</strong>, erovnuli <strong>ekonomikuri</strong> statistikis Seswavlis nacvlad, ZiriTa<strong>da</strong>d,<br />

mimarTulia adgilobrivi informaciis Segrovebisken. amis oTxi mizezi arsebobs:<br />

1. urTierTobebi or qveyanas <strong>Soris</strong> arafers gveubneba am regionebSi vaWrobisa <strong>da</strong><br />

TanamSromlobis SezRuduli perspeqtivebis Sesaxeb. amJamad faqtiurad ar mimdinareobs<br />

vaWroba am or regions <strong>Soris</strong>. samcxe-javaxeTis mdgomareoba gansakuTrebuli<br />

SemTxvevaa. sasazRvro infrastruqtura <strong>da</strong> instituciuri mdgomareoba imdenad<br />

swrafad icvleba, rom arsebuli situaciis gaanalizeba SeuZlebeli xdeba. 2.<br />

visargebleT ra gaerTianebuli erebis ganviTarebis programis m<strong>kvleva</strong>rTa somxeTis<br />

jgufis mier momzadebuli proeqtiT, SegviZlia, Cveni miznebisTvis saWiroebisamebr<br />

gamoviyenoT maT mier Catarebuli farTo <strong>ekonomikuri</strong> analizi. 3. adgilobrivi<br />

mdgomareobis Seswavlam xeli Segviwyo, Tavi<strong>da</strong>n agvecilebina mTavrobis arasando<br />

statistika <strong>da</strong> sxva faqtorebze <strong>da</strong>mokidebuli problemebi. <strong>da</strong>bolos, situaciis<br />

Seswavlam mogvca mimdinare lokaluri movlenebis naTeli suraTi, <strong>da</strong>gvanaxva<br />

adgilobrivi <strong>da</strong>interesebuli mxareebis codna <strong>da</strong> gamocdileba. bevri m<strong>kvleva</strong>ri<br />

wlebis ganmavlobaSi eZeb<strong>da</strong> pasuxs Cvens mier <strong>da</strong>smul kiTxvebze.<br />

mTavari angariSis wardgenamde, mniSvnelovania aRvniSnoT, rom es <strong>kvleva</strong> arc<br />

regionis ganviTarebis Sefasebaa <strong>da</strong> arc soflis meurneobaSi sxva<strong>da</strong>sxva saqmianobis<br />

SesaZleblobis analizi. vimedovnebT, rom Cvens mier Catarebuli samuSao gamosadegi<br />

iqneba gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> sxva organizaciebisTvis,<br />

rogorc fonuri informacia an rogorc Semdgomi ganviTarebisa <strong>da</strong> sakvlevi ideebis<br />

ZiriTadi wyaro. samcxe-javaxeTis bazris Sesaxeb informacia ufro konkretulia,<br />

vidre mravalmxrivi.<br />

sasazRvro vaWrobis Sefasebisas, CvenTvis yvelaze didi problema iyo kvlevis<br />

eqskluziurad, mxolod qarTuli mxaris monacemebze <strong>da</strong>yrdnobiT momzadeba.<br />

vaWroba <strong>da</strong>myarebulia Se<strong>da</strong>rebiT upiratesobaze. Tumca, sanam SevZlebT mrewvelobis<br />

romelime sferos sicocxlisunarianobis Sefasebas, aucilebelia, gavaanalizoT<br />

sazRvris orive mxaris mdgomareoba. gavaanalizeT ra aRniSnuli, SevecadeT, sawyisi<br />

gegma Segvevso Siraqis mdgomareobis safuZvelze momzadebuli kvleviT <strong>da</strong> mogvexdina<br />

misi srulyofa, Tumca jer kidev Zalian bevria gasakeTebeli.<br />

winamdebare <strong>kvleva</strong> momzadebulia oTx nawilad. pirveli nawili efuZneba ninowmindisa<br />

6


egionuli vaWrobis ganviTareba samcxe-javaxeTSi<br />

<strong>da</strong> sa<strong>da</strong>xlos sabaJo-gamSveb punqtebze ganxorcielebul savele <strong>da</strong>kvirvebas.<br />

aq aRwerilia Cvens mier regionSi <strong>da</strong>naxuli aqtivobis nakleboba. detalurad<br />

aRvwereT saqarTvelos mxares arsebuli sabaJo procedurebi, gansakuTrebiT, is<br />

problemebi, romlebic xels uSlis vaWrobis ganviTarebas. aq axsnilia, rom arsebuli<br />

situacia aris Sedegi administraciuli <strong>da</strong> infrastuqturuli problemebisa. Tumca,<br />

infrastruqturis gaumjobesebis Semdeg, jer kidev problemad rCeba arafris maqnisi<br />

<strong>da</strong> garTulebuli procedurebi. maTi arseboba gagrZeldeba manam, sanam mTavroba,<br />

samcxe-javaxeTis mdgomareobis gaTvaliswinebiT, ar ga<strong>da</strong>dgams qmediT nabijebs am<br />

problemis mosagvareblad.<br />

meore nawilSi ganxilulia erovnuli sabaJo garemo, uaxlesi sakanonmdeblo<br />

cvlilebebi <strong>da</strong> momavalSi <strong>da</strong>gegmili reformebi. Tu vapirebT, movaxdinoT reformebis<br />

efeqturi lobireba, aucilebelia, kargad gaviazroT rogorc instituciuri,<br />

aseve, sakanonmdeblo garemoSi mimdinare cvlilebebi <strong>da</strong> winaswar ganvsazRvroT<br />

maTTvis saWiro pirobebi. magaliTad, Cven <strong>da</strong>vadgineT, rom amJamad mimdinare<br />

erT-erTi msjelobis safuZvelze, SesaZloa, samcxe-javaxeTi/Siraqis sasazRvro<br />

sasoflo-sameurneo vaWrobis SesaZlebloba saerTod gamoiricxos. Ees, ra Tqma<br />

un<strong>da</strong>, ubedurebis momtani iqneba TanamSromlobis gegmisTvis. gaerTianebuli erebis<br />

ganviTarebis programa eZebs garkveul garantiebs, raTa es ar moxdes sasazRvro<br />

ganviTarebis investiciebis ganxorcielebamde.<br />

mesame nawilSi ganxilulia satransporto infrastruqturasTan <strong>da</strong>kavSirebuli<br />

cvlilebebi. gzebis xarisxi <strong>da</strong> regionSi satransporto kavSiris nakleboba iwvevs<br />

savaWro urTierTobis ganviTarebis Seferxebas. es aris erT-erTi mTavari mizezi,<br />

ratomac ferxdeba vaWroba sa<strong>da</strong>xlos meSveobiT <strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> <strong>somxeTs</strong> <strong>Soris</strong>. gza,<br />

romlis mSenebloba 2010 wels un<strong>da</strong> <strong>da</strong>sruldes <strong>da</strong> rkinigza, romlic ukve aRdgenilia,<br />

<strong>da</strong>akavSirebs regions <strong>da</strong>narCen saqarTvelosTan. am nawilis mizania, warmogidginoT<br />

satransporto problemebis mogvarebis Semdeg mosalodneli cvlilebebi <strong>da</strong><br />

<strong>ekonomikuri</strong> ganviTarebis programa. gansakuTrebuli yuradReba <strong>da</strong>eTmoba samcxejavaxeTs,<br />

romelic saqarTvelos alternatiuli satranzito marSrutia.<br />

<strong>da</strong>skvnis saxiT SeiZleba iTqvas, rom soflis meurneobi<strong>da</strong>n miRebuli <strong>ekonomikuri</strong><br />

sargebeli mniSvnelovani iqneba qveynisTvis. ararealurad gveCveneba SesaZlebloba<br />

imisa, rom saavtomobilo gza gaxdes arsebuli satranzito marSrutis alternativa,<br />

Tun<strong>da</strong>c is TurqeTisken an TurqeTi<strong>da</strong>n modiodes. Tu gaviTvaliswinebT am gzis<br />

arasandoobas wlis zogierTi droisTvis, rkinigza ufro mniSvnelovania, Tumca<br />

<strong>somxeTs</strong>a <strong>da</strong> azerbaijans <strong>Soris</strong> <strong>da</strong>Zabuli urTierTobis gamo, albaT garTuldeba<br />

maT mier am marSrutis gamoyeneba.<br />

meoTxe nawilSi, wina sam nawilSi gaanalizebul zogad fonze, ganxilulia samcxejavaxeTis<br />

sabazro garemo. Cven SevecadeT Segvefasebina is SemTxvevebi, rodesac<br />

regionSi mimdinare cvlilebebi gzas gauxsni<strong>da</strong> vaWrobisa <strong>da</strong> TanamSromlobis axal<br />

SesaZleblobebs. am nawilSi detalura<strong>da</strong>a moTxrobili adgilobrivi sasoflosameurneo<br />

saqmianobis Sesaxeb, aRwerilia problemebi <strong>da</strong> regionSi amJamad mimdinare<br />

ganviTarebis procesebi, raTa naTlad <strong>da</strong>vinaxoT sasazRvro TanamSromlobisa <strong>da</strong><br />

vaWrobis Sedegad gamowveuli cvlilebebi.<br />

Cveni <strong>da</strong>kvirvebiT, samcxe-javaxeTSi ganviTarebis procesSi myofi sxva<strong>da</strong>sxva biznesi,<br />

miuxe<strong>da</strong>vad donorebis gansxvavebuli azrisa, upirveles yovlisa, saqarTvelos<br />

bazarze importis Canacvlebazea orientirebuli. rogorc Cans, produqciis<br />

7


<strong>ekonomikuri</strong> <strong>urTierTobebis</strong> <strong>kvleva</strong> <strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> <strong>somxeTs</strong> <strong>Soris</strong><br />

<strong>da</strong>fasoebisa <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>muSavebis sferoebi, romlebic regionSi nel-nela viTardeba,<br />

axlo momavalSi ar <strong>da</strong>iwyebs am biznesisTvis saWiro masalebis (albaT, gar<strong>da</strong><br />

samSeneblo masalisa) somxeTSi Ziebas. somxeTis bazarTan Se<strong>da</strong>rebiT saqarTvelo<br />

upiratesobiT sargeblobs. somxeTis bazarze sasoflo-sameurneo produqtebis<br />

warmoebaSi, saqarTvelosTan Se<strong>da</strong>rebiT, garkveuli sezonuri upiratesoba SeimCneva,<br />

magram saqarTvelos, SesaZloa, upiratesoba hqondes kartofilisa <strong>da</strong> misi saTesle<br />

masalis moyvanaSi. am or regions <strong>Soris</strong> Zlier kulturul kavSirebs kidev ufro<br />

gaaumjobesebs Secvlili sabaJo procedurebi <strong>da</strong> satransporto infrastruqtura,<br />

rac, aseve xels Seuwyobs momavalSi vaWrobis ganviTarebas.<br />

8


sabaJo<br />

rekomen<strong>da</strong>ciebi<br />

regionuli vaWrobis ganviTareba samcxe-javaxeTSi<br />

sabaJo procedurebi sakmaod rTuli <strong>da</strong> kompleqsuria. maSin, rodesac regionSi<br />

mimdinareobs infrastruqturis gaumjobesebis samuSaoebi - gzebis, rkinigzisa <strong>da</strong><br />

sairigacio sistemis SekeTeba <strong>da</strong> aRdgena, sabaJo sistema ar monawileobs regionSi<br />

vaWrobis xelSemwyob saqmianobaSi. mcire movaWreebs, romlebic axdenen 700 larze<br />

naklebi Rirebulebis saqonlis imports, esaWiroebaT:<br />

• iqonion saqonlis warmomavlobis dokumentacia, raTa miiRon ga<strong>da</strong>saxadis<br />

nulovani tarifi (qarTvelebs am sabuTebis misaRebad TbilisSi uxdebaT<br />

Casvla, xolo somxebisTvis didi problemaa maTi miReba somxeTSi);<br />

• iqonion vaWrobis licenzia, ris miReba somxebs uxdebaT TbilisSi;<br />

• ga<strong>da</strong>ixadon importis, sabaJosa <strong>da</strong> dRg-s ga<strong>da</strong>saxadebi, risTvisac somxebs<br />

uxdebaT ninowmin<strong>da</strong>Si wasvla, Semdeg ga<strong>da</strong>xdis qviTriT sazRvarze <strong>da</strong>bruneba<br />

saqonlis gamosaxsnelad. am process, <strong>da</strong>axloebiT, sami saaTi sWirdeba;<br />

• didi drois <strong>da</strong>kargva saqonlis ganbaJebisas saqarTvelos sazRvarze arasando<br />

<strong>da</strong> gaumarTavi kompiuteruli sistemis gamo;<br />

• mniSvnelovani saga<strong>da</strong>saxado xarjebis gaweva qarTvel eqsportiorebs saqonlis<br />

somxeTSi ga<strong>da</strong>satanad.<br />

saqarTveloSi ufro msxvil importiorebs sWirdebaT, rom:<br />

• saqonlis ganbaJeba moxdes vales, <strong>da</strong> ara ninowmindis sabaJo- gamSveb punqtze.<br />

es xels Seuwyobs saqonlis Semosvlas sa<strong>da</strong>xlos sabaJo-gamSvebi punqtiT im<br />

SemTxvevaSic ki, Tuki movaWreebs surT saqonlis samcxe-javaxeTis bazarze<br />

Setana <strong>da</strong> gayidva.<br />

• miiRon sabaJo garantiebi saqarTveloSi.<br />

rekomen<strong>da</strong>ciebi:<br />

• saWiroa ninowmindis sabaJo-gamSveb punqtze fito-sanitariuli pirobebis Seqmna<br />

(mis gareSe SeuZlebeli iqneba sazRvarze produqtebis transportireba).<br />

• informacia axali sabaJo procedurebis import-eqsportis Sesaxeb un<strong>da</strong><br />

momzaddes rusul <strong>da</strong> somxur enebzec <strong>da</strong> un<strong>da</strong> moxdes maTi ganTavseba<br />

Setyobinebebis <strong>da</strong>faze sazRvris orive mxares. aucilebelia am sainformacio<br />

furclebis <strong>da</strong>beWdva <strong>da</strong> gavrceleba orive regionSi. aseve, aucilebelia,<br />

orive mxarem icodes, rom Sesabamisi dokumentebis meSveobiT SesaZlebelia<br />

importis ga<strong>da</strong>saxadisgan gaTavisufleba rogorc somxeTis, ise saqarTvelos<br />

teritoriaze.<br />

• aucilebelia ninowmindis gamSveb punqtze iyos Sesabamisi aRWurviloba<br />

(axali sabaJo-gamSvebi punqtis SekeTebis <strong>da</strong>srulebamde). gansakuTrebiT<br />

mniSvnelovania sabaJoze kompiuteruli sistemis <strong>da</strong> eleqtroenergiis<br />

•<br />

miwodebis uzrunvelyofa. amisTvis saWiroa, realisturad Sefasdes arsebuli<br />

mdgomareoba <strong>da</strong> momzaddes misi gamosworebis gegma.<br />

saWiroa Semdegi procedurebis ga<strong>da</strong>xedva:<br />

o SesaZlebeli un<strong>da</strong> iyos import-eqsportisTvis saWiro yvela saxis li-<br />

cenziis, nebarTvisa <strong>da</strong> serTifikatis miReba regionSi, sazRvarTan rac<br />

9


<strong>ekonomikuri</strong> <strong>urTierTobebis</strong> <strong>kvleva</strong> <strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> <strong>somxeTs</strong> <strong>Soris</strong><br />

10<br />

•<br />

•<br />

•<br />

•<br />

SeiZleba axlos.<br />

o saWiroa ninowmindis sazRvarTan gaixsnas sabanko momsaxurebis punqti<br />

an <strong>da</strong>inergos iseTi sistema, rom sasazRvro policiam SeZlos mcire<br />

moculobis Tanxebis adgilze miReba.<br />

o saWiroa, adgilobriv mTavrobas mieces produqciis warmomavlobis<br />

<strong>da</strong>ma<strong>da</strong>sturebeli dokumentis momzadebis ufleba an, saukeTeso<br />

SemTxvevaSi, moxdes ninowmindis sazRvrisTvis gamonaklisis <strong>da</strong>Sveba,<br />

rodesac adgilobriv produqtebze warmomavlobis dokumentebis<br />

momzadeba aRar iqneba saWiro.<br />

o aucilebelia saqonlis ganbaJeba ganxorcieldes ninowmindis sabaJo-<br />

gamSveb punqtze an axali gzis <strong>da</strong>srulebis Semdeg aSenebul sabaJoze.<br />

o aucilebelia sabaJo garantiebis gauqmeba an garantiis mopovebis pro-<br />

cesis gamartiveba <strong>da</strong> gaiafeba. aseve, es procesi gamWirvale un<strong>da</strong> iyos.<br />

rekomendebulia <strong>somxeTs</strong>a <strong>da</strong> saqarTveloSi erTi <strong>da</strong> igive sabaJo procedurebis<br />

SemoReba, rac evropuli samezoblo politikis mier SemoTavazebul<br />

“TanamSromlobaze” ufro mniSvnelovania.<br />

saWiroa, <strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> somxeTis mTavrobebma miiRon invoisze miTiTebuli<br />

fasi, rogorc sabaJo Sefasebebis dros saxelmZRvanelo Rirebuleba (magram<br />

ise, rom xeli ar Seewyos raime TaRliTobas).<br />

gaerTianebuli erebis ganviTarebis programam <strong>da</strong> saqarTvelo/somxeTis<br />

mTavrobebma un<strong>da</strong> Seiswavlon im qarTveli movaWreebis problemebi, romlebic<br />

cdiloben moaxdinon saqonlis eqsporti somxeTi<strong>da</strong>n ninowmindis sabaJos<br />

gavliT <strong>da</strong> moamzadon am problemebis ga<strong>da</strong>Wris strategia.<br />

saqarTvelos mTavrobam un<strong>da</strong> gamoacxados, rom is ar gegmavs sabaJo tarifebis<br />

calmxriv gauqmebas TurqeTi<strong>da</strong>n saqarTveloSi Semotanil soflis meurneobis<br />

produqtebze. magram, amave dros, man un<strong>da</strong> gamoacxados isic, rom Sesabamisi<br />

dokumentebis saSualebiT SesaZlebelia importirebul/eqsportirebul<br />

saqonelze sabaJo tarifis gauqmeba.<br />

sabazro perspeqtivebis ganviTareba<br />

•<br />

•<br />

•<br />

adgilobrivi biznesis mxar<strong>da</strong>mWeri <strong>da</strong> sakonsultacio momsaxureba, romelic<br />

moicavs:<br />

o movaWreebis <strong>da</strong>xmarebas biznes-gegmis momzadebis procesSi;<br />

o donor organizaciasTan <strong>da</strong> <strong>da</strong>finansebis sxva wyaroebTan urTierTobis<br />

<strong>da</strong>myarebas kargad momzadebuli <strong>da</strong> srulyofili proeqtebis<br />

<strong>da</strong>safinanseblad;<br />

o informaciis miwodebas <strong>da</strong> <strong>da</strong>xmarebis aRmoCenas im pirebisTvis, romlebic<br />

TurqeTsa <strong>da</strong> somxeTi<strong>da</strong>n saqonlis eqsportiT arian <strong>da</strong>interesebuli.<br />

sasazRvro fasebis analizis Catarebas, raTa gamovarkvioT warmoebis romel<br />

sferoSi aris SesaZlebeli upiratesobis mopoveba. sabazro perspeqtivebis<br />

pirveladi Sefasebis Semdeg, realuri perspeqtivebis arsebobis SemTxvevaSi,<br />

gaerTianebuli erebis ganviTarebis programis mier regionuli ganviTarebis<br />

gegmis momzadeba.<br />

baqo-axalqalaqi-yarsis sarkinigzo qselSi, Tbilisi<strong>da</strong>n axali gzis gayvanasa<br />

<strong>da</strong> axalqalaqsa <strong>da</strong> ninowmin<strong>da</strong>Si axali sabaJo-gamSvebi punqtis <strong>da</strong>srulebaSi<br />

CarTuli warmoebis konkretuli sferoebis gansazRvra.


ZiriTadi informacia<br />

regionuli vaWrobis ganviTareba samcxe-javaxeTSi<br />

samxreT kavkasiaSi mdebare or mezobel qveyanas, <strong>somxeTs</strong>a <strong>da</strong> saqarTvelos<br />

vaWrobisa <strong>da</strong> partniorobis didi perspeqtivebi aqvT. saqarTvelosTvis somxeTi<br />

saWiroa, rogorc <strong>da</strong>matebiTi bazari <strong>da</strong> rogorc saxmeleTo marSruti iranisa <strong>da</strong><br />

Sua aRmosavleTis mimarTulebiT. somxeTisTvis saqarTvelo mniSvnelovania imiT,<br />

rom igi <strong>da</strong>narCen msofliosTan <strong>da</strong>makavSirebelia. TurqeTisa <strong>da</strong> azerbaijanis<br />

sazRvrebi, somxeTis <strong>da</strong>moukideblobis gamocxadebis Semdeg, misTvis <strong>da</strong>xurulia. 1<br />

amgvarad, imis<strong>da</strong> miuxe<strong>da</strong>vad, rom <strong>somxeTs</strong> sahaero mimosvla aqvs ruseTTan, evropisa<br />

<strong>da</strong> msoflios bevr qveyanasTan, erTaderTi saxmeleTo gza somxeTi<strong>da</strong>n TurqeTis,<br />

ruseTisa <strong>da</strong> evropis mimarTulebiT saqarTveloze gadis. 2<br />

seriozuli geostrategiuli <strong>da</strong> <strong>ekonomikuri</strong> miznebis gar<strong>da</strong>, arsebobs sxva, ufro<br />

“msubuqi” garemoebebic: <strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> somxeTis mosaxleoba kargad icnobs<br />

erTmaneTis ekonomikas, kulturasa <strong>da</strong> istorias. somxebma istoriulad mniSvnelovani<br />

roli iTamaSes saqarTvelos biznesseqtoris ganviTarebaSi 3 <strong>da</strong> maT <strong>Soris</strong> bizneskavSirebi<br />

sakmaod Zlieria. orive qveyanaSi aris msgavsi biznes-garemo <strong>ekonomikuri</strong><br />

winsvlis Tanabari doniTa <strong>da</strong> msgavsi problemebiT biznesis ganviTarebaSi. yovelive<br />

amas xels uwyobs lingvisturi kavSirebi. maT <strong>Soris</strong> biznes-<strong>urTierTobebis</strong> gaadvileba<br />

ganpirobebulia ara marto didi somxurenovani Temis arsebobiT saqarTveloSi,<br />

aramed imiTac, rom orive qveynis mosaxleoba flobs rusul enas.<br />

samcxe-javaxeTi<br />

samcxe-javaxeTis regioni mdebareobs saqarTvelos Crdilo- <strong>da</strong>savleTiT <strong>da</strong><br />

esazRvreba <strong>somxeTs</strong>a <strong>da</strong> TurqeTs. misi mTliani farTobia 64000km 2 . 2002 wlis<br />

monacemebiT misi mosaxleobis 55%-s eTnikuri somxebi Seadgenen. amJamad mosaxleobis<br />

raodenobaa 209000. 4<br />

regioni <strong>ekonomikuri</strong> TvalsazrisiT agrarulia <strong>da</strong> iyofa samcxed <strong>da</strong> javaxeTad.<br />

javaxeTi Sedgeba ninowmindisa <strong>da</strong> axalqalaqis, xolo samcxe _ adigenis, axalcixis,<br />

aspinZisa <strong>da</strong> borjomis raionebisgan. javaxeTi ufro maRalmTiani <strong>da</strong> civi regionia<br />

(Tumca samcxeSic soflebis umravlesoba maRalmTiani <strong>da</strong> izolirebulia), zamTris<br />

minimaluri temperaturaa _40 0 celsiusiT. mdebareobis gamo javaxeTi fizikurad<br />

CamoSorebulia saqarTvelos sxva regionebs. 5 somxeTis sazRvarTan siaxlovem<br />

ganapiroba is, rom misi mosaxleobis <strong>da</strong>axloebiT 90% eTnikuri somexia. 6<br />

1 1991 wels TurqeTma mTian yarabaRSi arsebuli konfliqtis gamo uari ganacxa<strong>da</strong> somxeTis <strong>da</strong>moukideblobis<br />

aRiarebasa <strong>da</strong> masTan savaWro urTierTobebze. amave dros, uaxloes warsulSi gamarTuli diskusiebisas, aqcenti<br />

gakeT<strong>da</strong> somxur genocidze, ramac kidev ufro <strong>da</strong>Zaba urTierToba am or qveyanas <strong>Soris</strong>.<br />

2 arsebobs SemoTavazebebi TurqeT-somxeTis sazRvris gaxsnis Taobaze. uaxles evrazianetSi <strong>da</strong>beWdili statiis<br />

mixedviT, qveynebs <strong>Soris</strong> sazRvrebis gaxsnis Taobaze TurqeTis axali mTavroba iqneba ufro Ria, vidre yvela<br />

is mTavroba, , romelic movi<strong>da</strong> qveynis saTaveSi somxeTis <strong>da</strong>moukideblobis Semdeg. es cvlilebebi ar aris<br />

ganxiluli aRniSnuli kvlevis proeqtSi. ix. qristofer peuCi, “somxeT/TurqeTi: erevnisa <strong>da</strong> ankaris <strong>da</strong>makav-<br />

Sirebeli <strong>ekonomikuri</strong> aucilebloba”, evrazianeti (26 ivlisi, 2007).<br />

http://www.eurasianet.org/departments/insight/articles/eav072603.shtml.<br />

3 ronald grigor suni, “saqarTvelos eris Seqmna”, indianis universitetis pres- centri (1994), gv. 88.<br />

4<br />

statistikis departamenti, didi administraciul-teritoriuli erTeulis mosaxleobis raodenoba (ianvari,<br />

2006), http://www.statistics.ge/main.php?pform=47&plang=1.<br />

5<br />

axalqalaqi mdebareobs regionis samxreTiT, zRvis doni<strong>da</strong>n 1750 metris, ninowmindis mezobeli soflebi ki<br />

zRvis doni<strong>da</strong>n 2000 metris simaRleze.<br />

6<br />

statistikis departamentis monacemebi (2002).<br />

11


<strong>ekonomikuri</strong> <strong>urTierTobebis</strong> <strong>kvleva</strong> <strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> <strong>somxeTs</strong> <strong>Soris</strong><br />

12<br />

<strong>da</strong>saqmeba saqmianobebis mixedviT samcxe-javaxeTSi, 2005<br />

<strong>da</strong>saqmebulTa raodenoba 103 900<br />

%<br />

warmoeba 1.6<br />

soflis <strong>da</strong> satyeo meurneoba 78.9<br />

mSenebloba 1.9<br />

transporti <strong>da</strong> komunikacia 1.3<br />

vaWroba 3.1<br />

socialuri seqtori 8.2<br />

sazogadoebrivi administracia 2.6<br />

sxva momsaxurebis sfero 2.3<br />

wyaro: gaerTianebuli erebis ganviTarebis programa, somxeTi: somxeTisa <strong>da</strong> saqarTvelos <strong>ekonomikuri</strong> urTier-<br />

Toba: ganuxorcielebeli perspeqtivebi (gegma, agvisto, 2007), gv. 49.<br />

miwis udidesi nawili, romlis moculobaa 0,5-1,5 ha, 7 ojaxebisTvis saarsebo <strong>da</strong><br />

Semosavlis wyaroa. 8 istoriulad samcxe-javaxeTis miwebi<strong>da</strong>n Semosavali sakmaod<br />

<strong>da</strong>balia <strong>da</strong> erT ha-ze 300-600 aSS dolars Seadgens. SesaZlebelia, samcxe-javaxeTis<br />

miwebi sairigacio problemebis mogvarebis Semdeg gacilebiT ufro nayofieri gaxdes<br />

<strong>da</strong>, Sesabamisad, Semosavlis raodenoba mxolod kartofilis naTesebi<strong>da</strong>n gaizardos<br />

erT ha-ze 4000-6000 aSS dolaramde. es mxolod im SemTxvevaSi moxdeba, Tu meurne<br />

gamoiyenebs karg Tesls, sasuqs <strong>da</strong> sasoflo-sameurneo teqnikas (ix. <strong>da</strong>narTi 2 <strong>da</strong> 3). 9<br />

javaxeTSi saSualo ojaxs mohyavs kartofili <strong>da</strong> hyavs ori an sami mewveli Zroxa,<br />

romlisganac iRebs xorcs, rZes <strong>da</strong> yvels. samcxeSic saSualo ojaxebs igive monacemebi<br />

aqvT (Tumca, Cveulebriv, isini miwis ufro mcire nakveTebs floben), magram<br />

radgan samcxe zRvis doni<strong>da</strong>n Se<strong>da</strong>rebiT <strong>da</strong>bla mdebareobs, aq ojaxebi Semosavals<br />

sxva<strong>da</strong>sxva xilisa <strong>da</strong> bostneulis realizacii<strong>da</strong>nac iReben. borjomis gar<strong>da</strong>, region-<br />

Si <strong>da</strong>bal donezea ganviTarebuli turizmi. 10 Semosavali, CARE/DFID-is ukanaskneli<br />

gamokvlevis mixedviT, 398 laria (240 aSS dolari) TveSi, saSualo Tviuri Semosavali<br />

TiTqmis 100 lariT (60 aSS dolari) metia, vidre agraruli meurnis saSualo<br />

xelfasi saqarTvelos sxva regionebSi. Tumca, imave kvlevis mixedviT, siRaribis<br />

done gacilebiT maRalia saSualo erovnul monacemze - 22%-ze. <strong>da</strong>saqmebis xarisxi<br />

Seadgens 85%-s <strong>da</strong> Seesabameba <strong>da</strong>saqmebis dones qveynis <strong>da</strong>narCen regionebSi. 11<br />

7 CARE-s bolo monacemebis mixedviT samcxis saSualo monacemia 0,93 ha. CARE/DFID- Tvis momzadebuli samcxejavaxeTis<br />

SerCeuli soflebis socialuri <strong>da</strong> <strong>ekonomikuri</strong> statusi gorbis (GORBI) monacemebis Tanaxmad, Tbilisi<br />

(2006).<br />

8 Tumca konkretuli monacemebi samcxe-javaxeTis Sesaxeb ar mogvepoveba. saSualod, meurnis mier warmoebuli produqcii<strong>da</strong>n<br />

ojaxi iyenebs 5%-s. statistikis departamenti, sakvebis usafrTxoeba.. tendenciebi (aprili, 2007).<br />

9 angariSi ganxorciel<strong>da</strong> gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> kavkasiis kvlevis resurscentris<br />

m<strong>kvleva</strong>rTa jgufis mier soflis meurneobis eqspertebTan konsultaciebis safuZvelze axalqalaqsa (UNDP) <strong>da</strong><br />

axalcixeSi (CARE). erTmaneTisgan <strong>da</strong>moukideblad maT <strong>da</strong>Tvales Semosavali <strong>da</strong> xarji, rac orivegan TiTqmis<br />

erTnairi aRmoCn<strong>da</strong> (ix. <strong>da</strong>narTi 2).<br />

10 borjomis erovnul parks, romelic moicavs borjomis platos <strong>da</strong> bakurianis sazafxulo <strong>da</strong> samTo kurorts,<br />

absoluturad gansxvavebuli monacemebi aqvs regionis <strong>da</strong>narCeni nawilisgan. aq temperatura ufro maRalia<br />

<strong>da</strong> <strong>ekonomikuri</strong> garemoc ufro mravalferovani. mosaxleobis 10%-ze naklebi eTnikuri somexia (2002 wlis<br />

monacemebiT) <strong>da</strong> uaxlovdeba Tbilisis monacemebs. radgan borjoms ar aqvs mWidro kavSiri somxeTTan, is ar<br />

warmoadgens am kvlevis interesebis sferos.<br />

11 samcxe-javaxeTis SerCeuli soflebis socialuri <strong>da</strong> <strong>ekonomikuri</strong> statusi gorbis (GORBI) monacemebiT, momzadebuli<br />

CARE/DFID-sTvis, Tbilisi, 2002, gv. 27-28). am kvlevis Sedegad gamokiTxulia 600 mosaxle mxolod<br />

samcxeSi (javaxeTSi gamokiTxva ar Catarebula) <strong>da</strong> kvlevis Sedegebi Se<strong>da</strong>rebulia saqarTvelos sxva soflis<br />

meurneobis sakontrolo jgufis monacemebTan.


egionuli vaWrobis ganviTareba samcxe-javaxeTSi<br />

2003 wli<strong>da</strong>n, vardebis revoluciis Semdeg, regionma prioritetuli mniSvneloba SeiZina<br />

rogorc saqarTvelosTvis, ise saerTa<strong>Soris</strong>o sazogadoebisTvis. amas, ZiriTa<strong>da</strong>d,<br />

Semdegi mizezebi ganapirobebs: pirveli, es regioni istoriulad izolirebuli mxare<br />

iyo. sabWoTa kavSiris dros is arasodes ar iyo kargad ganviTarebuli. sabWoTa<br />

kavSiris <strong>da</strong>Slis Semdeg situacia gauares<strong>da</strong>, radgan ganadgurebuli satransporto<br />

sistemiT bunebrivad ise<strong>da</strong>c rTuli topografia ufro <strong>da</strong> ufro problemuri<br />

xdebo<strong>da</strong>. rogorc hedvig lehami ECMI-<strong>da</strong>n ambobs, samcxe-javaxeTi, “<strong>ekonomikuri</strong> <strong>da</strong><br />

satransporto infrastruqturis TvalsazrisiT, saqarTvelos sxva regionebisgan<br />

virtualurad izolirebuli gax<strong>da</strong>”. 12<br />

meore <strong>da</strong>, SesaZlebelia, yvelaze arsebiTi mizezia regionis eTnikuri Semadgenloba,<br />

rac politikurad mniSvnelovania. saqarTvelo evropis sabWosa <strong>da</strong> evropis enis<br />

palatis wevria. amis gamo <strong>da</strong> umciresobaTa uflebebis <strong>da</strong>cvis CarCo-xelSekrulebis<br />

Tanaxmad, qveynis mTavrobam aiRo specialuri kanonieri valdebuleba umciresobaTa<br />

uflebebis <strong>da</strong>cvisa. 13 konfliqti afxazeTsa <strong>da</strong> samxreT oseTSi, nawilobriv,<br />

eTnikuri sakiTxebiT iyo motivirebuli. misma Sedegebma saqarTvelos mTavrobasa<br />

<strong>da</strong> saerTa<strong>Soris</strong>o sazogadoebas <strong>da</strong>anaxves samcxe-javaxeTis ganviTarebisa <strong>da</strong><br />

saqarTvelos sxva regionebTan misi integraciis aucilebloba. mizani momavali<br />

potenciuri problemebis Tavi<strong>da</strong>n acilebaa. 14 saqarTvelos mTavroba amJamad cdilobs,<br />

marTos rTuli politikuri raioni, romelsac saqarTvelosTan integraciis sakiTxSi<br />

sakuTari politikuri <strong>da</strong> kulturuli uflebebi aqvs.<br />

<strong>da</strong>bolos, saerTa<strong>Soris</strong>o sazogadoeba Sewuxebulia, rom ise<strong>da</strong>c izolirebuli <strong>da</strong><br />

eTnikurad <strong>da</strong>Zabuli garemos mdgomareoba kidev ufro gauares<strong>da</strong> ruseTis samxedro<br />

bazebis gayvanis Semdeg. maTi gayvana sabolood <strong>da</strong>srul<strong>da</strong> 2007 wlis ivnisSi.<br />

natos erT-erT wevr qveyanasTan, TurqeTTan axlos mdebare samcxe-javaxeTis<br />

samxreT nawils marTav<strong>da</strong> ruseTis diviziis 62-e baza, romelic axalqalaqSi iyo<br />

ganlagebuli. samxedro baza, sa<strong>da</strong>c adre 1500-2000 a<strong>da</strong>miani muSaob<strong>da</strong>, axalqalaqis<br />

teritoriaze yvelaze ufro didi <strong>da</strong>msaqmebeli iyo <strong>da</strong> misi <strong>da</strong>xurvis Semdeg<br />

mosaxleobis Semosavlis Semcireba yovelTviurad 300-600,000 aSS dolariT Sefas<strong>da</strong>. 15<br />

ganviTarebaze orientirebuli organizaciebi kargad xe<strong>da</strong>ven am cvlilebebis<br />

ekonomikur <strong>da</strong> politikur gavlenas regionze <strong>da</strong> swored amitomac ga<strong>da</strong>wyvites aq<br />

TavianTi proeqtebis ganxorcieleba. 16<br />

12 hedvig lohmi, javaxeTi vardebis revoluciis Semdeg: saqarTveloSi erovnuli erTianobis progresi <strong>da</strong> regresi.<br />

ECMI_is samuSao gazeTi #38, (aprili, 2007). gv. 6.<br />

13 2005 wels, maSin, rodesac mox<strong>da</strong> erovnul umciresobaTa <strong>da</strong>cvis CarCo-xelSekrulebis ratificireba, evropuli<br />

enebis qartia jer kidev ar iyo ratificirebuli. maTi saqarTvelos kanonmdeblobasa <strong>da</strong> saxelmwifo<br />

politikaSi warmatebuli gamoyenebis Sesafaseblad ixile iohana popianevskis umciresoba <strong>da</strong> samxreT kavkasiis<br />

mdgomareoba: <strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> azerbaijanSi erovnuli umciresobebis <strong>da</strong>cvis Sefaseba, centraluri aziis kavkasiis<br />

instituti, abreSumis gzis saswavlo programa (seqtemberi, 2006), gv. 31.<br />

(http://www.silkroadstudies.org/new/docs/Silkroadpapers/0609Popjanevski.pdf)<br />

14 es aris sayovelTaod cnobili motivacia fond “aTaswleulis gamowveva saqarTvelos” gzis proeqtis miRma <strong>da</strong><br />

AgVantage-isa <strong>da</strong> Mercy Corps-is interesis sagani regionSi. gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa<br />

<strong>da</strong> kavkasiis kvlevis resurscentris m<strong>kvleva</strong>rTa jgufma interviu aiRo AgVantage-is direqtoris, riCard<br />

hurelbrinkisgan (20 agvisto, 2007) <strong>da</strong>, Mercy Corps-is regionuli warmomadgenlis, juli burCisgan (23 agvisto,<br />

2007).<br />

15 hedvig lohmi, javaxeTi vardebis revoluciis Semdeg: erovnuli erTianobis progresi <strong>da</strong> regresi saqarTvelo-<br />

Si. ECMI_is samuSao gazeTi #38 (aprili, 2007), gv. 10.<br />

16 magaliTad, AgVantage-is <strong>da</strong>mfinansebelma (USAID) iTxova regionSi samuSaoebis <strong>da</strong>wyeba, rogorc ruseTis bazis<br />

<strong>da</strong>xurvis sapasuxo nabiji. gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> kavkasiis kvlevis resurscentris<br />

m<strong>kvleva</strong>rTa jgufma interviu aiRo AgVantage-is direqtoris, riCard hurelbrinkisgan (20 agvisto, 2007).<br />

13


<strong>ekonomikuri</strong> <strong>urTierTobebis</strong> <strong>kvleva</strong> <strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> <strong>somxeTs</strong> <strong>Soris</strong><br />

am motivebma istoriulad izolirebul regionSi moamravla saerTa<strong>Soris</strong>o<br />

organizaciebi, romelTa mizania, aRdges adgilobrivi satransporto<br />

infrastruqutra, rac mas <strong>da</strong>akavSirebs <strong>da</strong>narCen saqarTvelosTan. aseve, mimdinareobs<br />

adgilobrivi komunikaciebis aRdgena, rac mniSvnelovania warmoebisa <strong>da</strong> agrobiznesis<br />

ganviTarebisTvis.<br />

metwilad, ganviTarebis es samuSaoebi mimarTulia saqarTveloSi importis<br />

Canacvlebis an qveyni<strong>da</strong>n <strong>da</strong>savleTis bazarze saqonlis eqsportisken, magram rogorc<br />

Mercy Corps_is warmomadgeneli juli burCi ambobs:<br />

14<br />

axalcixeSi mZlavrobs kulturuli kavSirebi somxeTTan, amdenad, aqaur<br />

meurneebs ufro axlo kontaqtebi aqvT somxebTan, vidre saqarTvelos <strong>da</strong>narCen<br />

regionebSi mcxovreb meurneebTan. CvenTvis ucnobia, ramdenad Seicvleba maTi<br />

urTierToba infrastruqturis Secvlis Semdeg. 17<br />

ninowmin<strong>da</strong>sa <strong>da</strong> axalqalaqSi dominirebs somxurenovani mosaxleoba, romelsac<br />

Zlieri kulturuli <strong>da</strong> <strong>ekonomikuri</strong> kavSirebi aqvs erevanTan <strong>da</strong> ar endoba Tbilisis<br />

xelisuflebas. 18 am <strong>urTierTobebis</strong> gagrZelebis SemTxvevaSi, kavSiri somxeTTan,<br />

miuxe<strong>da</strong>vad arsebuli problemebisa, mainc Zlieri rCeba.<br />

17 gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> kavkasiis kvlevis resurs- centris m<strong>kvleva</strong>rTa jgufma interviu<br />

aiRo, Mercy Corps-is regionuli warmomadgenlis, juli burCisgan (23 agvisto, 2007).<br />

18 hedvig lohmi, javaxeTi vardebis revoluciis Semdeg: erovnuli erTianobis progresi <strong>da</strong> regresi saqarTvelo-<br />

Si. ECMI_is samuSao gazeTi #38 (aprili, 2007), gv. 40.


egionuli vaWrobis ganviTareba samcxe-javaxeTSi<br />

1. sasazRvro saqmianobebis savele <strong>kvleva</strong> ninowmin<strong>da</strong>Si<br />

Sesavali<br />

am sakvlevi proeqtis ZiriTadi mizania sasazRvro vaWrobis ganviTarebis xelSewyoba.<br />

amisTvis saWiroa, gavigoT, Tu ra xdeba sazRvarze dRes. Cven un<strong>da</strong> SeviswavloT<br />

ara mxolod vaWrobis moculoba <strong>da</strong> tipi, aramed mis winaSe arsebuli praqtikuli<br />

problemebic. ninowmindis sabaJo-gamSvebi punqti mdebareobs axalqalaqi-ninowmin<strong>da</strong>giumri-erevnis<br />

marSrutze <strong>da</strong> mas mTavar regionul sabaJo punqtad gar<strong>da</strong>qmnis<br />

potenciali aqvs. am sabaJo-gamSvebi punqtis momsaxureba dResdReobiT naklebad<br />

gamoiyeneba <strong>da</strong> aq gatarebuli saqonlis moculoba umniSvneloa.<br />

Semotanili saqoneli, ZiriTa<strong>da</strong>d, sasoflo-sameurneo produqtebi <strong>da</strong> samSeneblo<br />

masalebia. maTi Semotana xorcieldeba msubuqi avtomobilebiT, mikroavtobusebiTa<br />

<strong>da</strong> satvirTo manqanebiT. 19 Semotanili sasoflo-sameurneo produqtebi, metwilad,<br />

sezonuria <strong>da</strong> maTi importi <strong>da</strong>mokidebulia mosavlis aRebis periodze, rodesac<br />

aRniSnuli produqtebiT vaWroben. 20 magaliTad, gargaris mosavals somxeTSi<br />

iReben ivnisSi, saqarTveloSi ki is ivlisis Sua ricxvebisTvis Semodis. swored am<br />

eqvsi kviris ganmavlobaSi mimdinareobs gargariT vaWroba sazRvarze. gar<strong>da</strong> amisa,<br />

somxeTi<strong>da</strong>n importirebulia: adreuli kartofili <strong>da</strong> kartofilis Tesli, kombosto,<br />

gargari, atami, yurZeni, rZis produqtebi <strong>da</strong> xorci, aseve, samSeneblo tufis qva<br />

<strong>da</strong> cementi.<br />

regionebs <strong>Soris</strong> vaWrobis ganviTarebaze formaluri sabaJo procedurebis gavlenis<br />

Sesaswavlad, <strong>kvleva</strong>Si mocemulia ninowmindis sabaJo-gamSvebi punqtis detaluri<br />

aRwera; ganxilulia infrastruqturuli problemebi, maT <strong>Soris</strong>, sabaJo-gamSvebi<br />

punqtis fizikuri mdgomareoba, gzis problemebi ninowmin<strong>da</strong>Si, sabanko momsaxurebis<br />

ararseboba <strong>da</strong> manZili TurqeTis uaxloes sabaJo- gamSveb punqtamde, valemde.<br />

mokled rom vTqvaT, sabaJo moTxovnebis gamo Zalian Znelia ninowmindis sabaJoze<br />

nebismieri moculobis tvirTis gadmotana. teqnikuri SezRudvebi sabaJoze saqonlis<br />

imports problemurs <strong>da</strong> arastabilurs xdis. warmomavlobis dokumentis ararsebobis<br />

SemTxvevaSi, movaWreebi valdebuli arian ga<strong>da</strong>ixadon ga<strong>da</strong>saxadebi nebismier<br />

importirebul saqonelze (imis<strong>da</strong> miuxe<strong>da</strong>vad, rom somxeTi<strong>da</strong>n <strong>da</strong> saqarTvelo<strong>da</strong>n<br />

saqonlis importi ga<strong>da</strong>saxadebisgan gaTavisuflebulia), magram infrastruqturis<br />

problemebi<strong>da</strong>n gamomdinare, am ga<strong>da</strong>saxadebis ga<strong>da</strong>x<strong>da</strong> problemuria <strong>da</strong> did dros<br />

moiTxovs. saimporto licenziis misaRebad movaWreebi iZulebuli arian weliwadSi<br />

erTxel Cavidnen TbilisSi. ufro didi moculobis saqonlis importisas ki<br />

movaWreebma un<strong>da</strong> gaiaron kidev <strong>da</strong>matebiT 150km, Cavidnen valeSi <strong>da</strong> iq moaxdinon<br />

TavianTi saqonlis registracia. Tuki movaWreebs <strong>da</strong>gegmili aqvT am saqonlis<br />

gayidva axalqalaqis bazarSi, maT uxdebaT zedmeti 250km-is gavla. movaWreebs, aseve,<br />

esaWiroebaT sabaJo garantiebi.<br />

19 aucilebelia im satvirTo manqanebis <strong>da</strong>luqva, romelsac gadmoaqvs 700 larze meti Rirebulebis saqoneli.<br />

saWiroa maTi ga<strong>da</strong>yvana sabaJos sawyobSi, sa<strong>da</strong>c moxdeba saqonlis Sefaseba <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>saxadebis gansazRvra.<br />

procesi detalura<strong>da</strong>a aRwerili 1 nawilSi.<br />

20 saqarTvelos zog regionSi mosavlis aRebis sezonis adreulad <strong>da</strong>wyebam SeiZleba didi sabazro perspeqtivebi<br />

SemogvTavazos, radgan SesaZlebeli gaxdeba saqarTvelo<strong>da</strong>n aRmosavleT evropaSi xilis gatana. gaerTianebuli<br />

erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> kavkasiis kvlevis resurscentris m<strong>kvleva</strong>rTa jgufis interviu AgVantageis<br />

direqtorTan, riCard hurelbrinkTan (20 agvisto, 2007).<br />

15


<strong>ekonomikuri</strong> <strong>urTierTobebis</strong> <strong>kvleva</strong> <strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> <strong>somxeTs</strong> <strong>Soris</strong><br />

am problemebis umravlesoba ga<strong>da</strong>Wris procesSia. amJamad mimdinare axali sabaJogamSvebi<br />

punqtis mSenebloba 2008 wels un<strong>da</strong> <strong>da</strong>sruldes. amave dros <strong>da</strong>iwyo im gzis<br />

SekeTebac, romelic valemde misasvlel manZils <strong>da</strong> dros Seamcirebs. gzis mSeneblobis<br />

proeqti nawilia fond “aTaswleulis gamowveva saqarTvelos’’ programisa. am<br />

proeqtis farglebSi mimdinare gzis SekeTeba sazRvri<strong>da</strong>n qalaq ninowmin<strong>da</strong>mde 2010<br />

wlisTvis un<strong>da</strong> <strong>da</strong>sruldes. am periodisTvis igegmeba axalcixi<strong>da</strong>n 37 km-is moSorebiT<br />

axali sabaJo-gamSvebi punqtis mSeneblobis <strong>da</strong>sruleba (ninowmindis sazRvri<strong>da</strong>n,<br />

<strong>da</strong>axloebiT, 70 km-is manZilze).<br />

zemoT aRwerili axali infrastuqturis mSeneblobas garkveuli dro sWirdeba<br />

<strong>da</strong>, Cveni azriT, umjobesia, am samuSaoebis <strong>da</strong>srulebamde <strong>da</strong>viwyoT axali savaWro<br />

<strong>urTierTobebis</strong> ganviTarebis xelSewyoba. aseve, un<strong>da</strong> aRvniSnoT, rom miuxe<strong>da</strong>vad<br />

axali infrastruqturisa, sabaJo procedurebTan <strong>da</strong>kavSirebuli problemebi<br />

isev moaxdens gavlenas regionul vaWrobaze. mocemuli kvlevis farglebSi Cven<br />

detalurad gavaanalizebT rogorc sazRvris mdgomareobis, ise, maregulirebeli<br />

<strong>da</strong> infrastruqturis problemebis gavlenas vaWrobaze.<br />

ninowmindis sazRvarze Catarebuli <strong>kvleva</strong><br />

kvlevis procesSi Cveni ori m<strong>kvleva</strong>ri samcxe-javaxeTSi imyofebo<strong>da</strong>. maT ori kvira<br />

gaatares regionSi <strong>da</strong> awarmoes <strong>da</strong>kvirvebebi adgilobriv bazarsa <strong>da</strong> sazRvarze.<br />

mogvianebiT, maT ori kvira gaatares saqarTvelo-somxeTis sazRvarze mdebare<br />

sa<strong>da</strong>xlos sabaJoze Tbilisis maxloblad.<br />

28 movaWri<strong>da</strong>n, romlebmac im periodis ganmavlobaSi (2007 wlis 30 ivnisi<strong>da</strong>n 14<br />

ivlisamde) gadmokveTes sazRvari <strong>da</strong> 29 adgilobrivi mosaxli<strong>da</strong>n (axalqalaqis<br />

bazri<strong>da</strong>n <strong>da</strong> misi Semogareni<strong>da</strong>n) SeirCa 5 a<strong>da</strong>miani, 21 romlebsac gaesaubrnen mkvlevrebi<br />

samcxe-javaxeTSi.<br />

Cveni <strong>da</strong>kvirvebis periodSi dReSi, saSualod, 2,5 manqanam gadmokveTa sazRvari.<br />

aRmoCn<strong>da</strong>, rom yvelaze didi raodenobiT tufis qvis importi xorcieldeba (13<br />

avtomanqana), Semdeg modis kartofili (6 manqana), qvamarili <strong>da</strong> kombosto (3-3<br />

satvirTo manqana). sabaJoze Semovi<strong>da</strong> didi satvirTo manqana, <strong>da</strong>tvirTuli 20000<br />

laris Rirebulebis cementiT. amis gamoklebiT, im saqonlis saSualo Rirebuleba,<br />

romelmac sazRvari gaiara, 395 lari iyo. importirebuli sasoflo-sameurneo<br />

produqtebis (maT <strong>Soris</strong>, marilis) saSualo Rirebuleba iyo 288 lari, xolo<br />

importirebuli arasasoflo-sameurneo produqtebis saSualo Rirebuleba (20000<br />

laris Rirebulebis tvirTis gamoklebiT) _ 480 lari.<br />

ukve aRvniSneT, rom es cifrebi, SesaZlebelia, ar warmoadgendes sabaJoze<br />

importirebuli saqonlis TvalsaCino magaliTs, radgan rogorc zemoT ukve<br />

iTqva, sasoflo-sameurneo produqtebi sezonuria, xolo Cven mxolod ori<br />

kviris ganmavlobaSi vakvirdebodiT am process. rogorc mebaJeebma gviTxres,<br />

wlis ganmavlobaSi importirebuli saqonlis moculoba gacilebiT didia. gar<strong>da</strong><br />

kartofilis (saTesle <strong>da</strong> sasursaTo), kombostos, gargaris, atmis, yurZnis, rZisa<br />

<strong>da</strong> xorcis produqtebisa, sazRvarze gadmoaqvT tufis qva, cementi <strong>da</strong> samSeneblo<br />

masalebi. Tumca, ninowmin<strong>da</strong>Si momuSave mebaJeebis TqmiT, wlis ganmavlobaSi dReSi<br />

sabaJoze Semosuli manqanebis maqsimaluri raodenobaa 10.<br />

21<br />

amas gar<strong>da</strong>, Cven gavesaubreT <strong>da</strong>matebiT 40 a<strong>da</strong>mians regionSi <strong>da</strong> CavatareT ori Sexvedra movaWreebTan, erTi<br />

axalcixeSi <strong>da</strong> erTic axalqalaqSi.<br />

16


egionuli vaWrobis ganviTareba samcxe-javaxeTSi<br />

sabaJoze Semotanili saqonlis tipi icvleba sezonis mixedviT. igi aseve<br />

<strong>da</strong>mokidebulia im wlis mosavlis raodenobaze (mag.,Tuki kartofilis mosavali<br />

saqarTveloSi cudia, xolo somxeTSi kargi, kartofilis importi izrdeba). kvlevis<br />

periodSi adgili ar hqonia produqtis eqsports saqarTvelo<strong>da</strong>n somxeTSi. mxolod<br />

erTi a<strong>da</strong>miani cdilob<strong>da</strong> somxeTSi kartofilis gatanas, magram sazRvri<strong>da</strong>n ukan<br />

<strong>da</strong>brun<strong>da</strong> pretenziebiT, rom mas didi raodenobiT qrTami mosTxoves. 22 <strong>kvleva</strong>Si<br />

ganxilulia saqarTveloSi saqonlis importTan <strong>da</strong>kavSirebuli sazRvarze arsebuli<br />

formaluri procedurebi <strong>da</strong> misgan warmoSobili problemebi, romlebic eqmneba<br />

vaWrobis ganviTarebas regionSi.<br />

sazRvris ga<strong>da</strong>kveTasTan <strong>da</strong>kavSirebuli formaluri procedurebi<br />

(saqarTvelo-somxeTis sazRvarze somexi eqsportiorebis <strong>da</strong>yovnebis gamo drois<br />

ga<strong>da</strong>vadebis aRricxva ix. <strong>da</strong>narT 1-Si).<br />

saqarTveloSi saqonlis importisas saWiroa Semdegi etapebis gavla: 1) somxeTi<strong>da</strong>n<br />

saqonlis wamoReba, 2) sabaJo formaluri procedurebis gavla saqarTvelos<br />

sazRvarze, 3)sabaJo formaluri procedurebis gavla saqarTveloSi. Cveni <strong>kvleva</strong><br />

gTavazobT am procesebis Semcirebas 40 wuTamde (1 <strong>da</strong> 2 safexuri).<br />

sabaJo formaluri procedurebis gavla importiorebis erT-erTi yvelaze didi<br />

problemaa. igi <strong>da</strong>mokidebulia importirebuli saqonlis moculobaze. arsebobs<br />

saqonlis sami tipi.<br />

1.<br />

2.<br />

3.<br />

ar ixdis sabaJo ga<strong>da</strong>saxads:<br />

o sasoflo-sameurneo produqti 50 laramde an 5 kg-mde;<br />

o 300 laramde arasakvebi produqti.<br />

700 laramde Rirebulebis saqoneli:<br />

o ninowmindis sabaJo-gamSveb punqts ufleba aqvs gaataros saqoneli mxolod<br />

mas Semdeg, rac movaWre ga<strong>da</strong>ixdis yvela savaldebulo mosakrebels.<br />

amisTvis saWiroa, movaWre Cavides ninowmin<strong>da</strong>Si <strong>da</strong> bankSi ga<strong>da</strong>ixados es<br />

Tanxa, Semdeg ki <strong>da</strong>brundes sabaJoze saqonlis ga<strong>da</strong>satanad.<br />

700 larze meti Rirebulebis saqoneli:<br />

o ninowmindis sabaJo-gamSveb punqts ufleba ar aqvs gaataros am tipis<br />

saqoneli. saqonlis <strong>da</strong>luqvis Semdeg mebaJe gascems registraciis<br />

mowmobas <strong>da</strong> mas aTavseben sabaJos sawyobSi.<br />

rogorc wesi, saqonlis mepatroneebs ar aqvT invoisi an kontraqti, sa<strong>da</strong>c aRniSnuli<br />

iqneba saqonlis Rirebuleba, sabaJo-gamSveb punqtze ki ar aris saswori, rom moxdes<br />

saqonlis awonva <strong>da</strong> savaraudo Rirebulebis <strong>da</strong>dgena, rac xSirad iwvevs konfliqts<br />

mebaJeebsa <strong>da</strong> movaWreebs <strong>Soris</strong>.<br />

22 gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> kavkasiis kvlevis resurs- centris m<strong>kvleva</strong>rTa jgufs ar<br />

Cautarebia msgavsi <strong>kvleva</strong> sazRvris somxeTis mxares <strong>da</strong>, Sesabamisad, Cven ar SegviZlia SevafasoT mis sabaJoze<br />

korufciis done. Tumca, Cvens mier gamokiTxuli movaWreebis Tanaxmad, somxeTSi korufciis done Zalian maRalia.<br />

17


<strong>ekonomikuri</strong> <strong>urTierTobebis</strong> <strong>kvleva</strong> <strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> <strong>somxeTs</strong> <strong>Soris</strong><br />

procedurebi<br />

Tu saqonlis Rirebulebaa 700 lari (an 50 larze naklebi), sabaJoze am saqonlis<br />

gatarebas, maT <strong>Soris</strong>, Semowmebas <strong>da</strong> Rirebulebis <strong>da</strong>dgenas un<strong>da</strong> <strong>da</strong>sWirdes ½<br />

saaTi.<br />

Tuki saqonlis (maT <strong>Soris</strong>, sasoflo-sameurneo produqtebis), Rirebuleba aRemateba<br />

50 lars, importiori valdebulia, moaxdinos misi deklarireba <strong>da</strong> es informacia<br />

un<strong>da</strong> Sevides sabaJos kompiuterul sistemaSi. 23<br />

deklaraciis wardgenis Semdeg, movaWre valdebulia, ga<strong>da</strong>ixados Sesabamisi<br />

ga<strong>da</strong>saxadebi. sabaJo ga<strong>da</strong>saxadebia:<br />

a. sabaJo ga<strong>da</strong>saxadi _ 5 evros ekvivalenti larebSi, Tu produqciis<br />

Rirebuleba ar aRemateba 300 lars, sxva SemTxvevaSi, 60 evros ekvivalenti<br />

larebSi.<br />

24 b. sabaJo ga<strong>da</strong>saxadi _ 0%, 5% an 12% <strong>da</strong>mokidebulia saqonlis tipze .<br />

c. aqcizi _ aqcizuri saqonlis ga<strong>da</strong>tana ninowmindis sabaJo-gamSveb punqtze<br />

sastikad akrZalulia.<br />

d. <strong>da</strong>matebiTi Rirebulebis ga<strong>da</strong>saxadi (dRg) _ 18%.<br />

infrastruqturis problemebi<br />

qvemoT mocemuli suraTebi ga<strong>da</strong>Rebulia maisSi Cveni mkvlevrebis mier. marcxniv<br />

naCvenebia sabaJo-gamSvebi punqti, xolo marjvniv _ gza ninowminidis sabaJo-gamSvebi<br />

punqtisken.<br />

rogorc xe<strong>da</strong>vT, sabaJo-gamSvebi punqti Zalian cud mdgomareobaSia. misi upirvelesi<br />

problemaa wylisa <strong>da</strong> eleqtroenergiis arastabiluri miwodeba <strong>da</strong> moZvelebuli<br />

teqnikuri aRWurviloba. amis gamo, SesaZlebelia, xSirad Seiqmnas problemebi<br />

importirebuli produqtis deklarirebis, aRricxvisa <strong>da</strong> kompiuterul sistemaSi<br />

Seyvanis dros. importiori iZulebulia, <strong>da</strong>elodos am problemebis mogvarebas <strong>da</strong><br />

sistemis aRdgenas.<br />

23 saqarTvelos kanonmdeblobis mixedviT, saqonlis deklarirebas axorcielebs movaWre, Tumca ninowmin<strong>da</strong>Si<br />

pir<strong>da</strong>pir, deklarirebis gareSe xdeba am informaciis kompiuterul sistemaSi Seyvana.<br />

24 aRsaniSnavia, rom es ga<strong>da</strong>saxadi ar exeba somxeTSi warmoebul produqts. Tumca, Zalian cota movaWres SeuZlia<br />

amis <strong>da</strong>mtkiceba, <strong>da</strong>, Sesabamisad, isini ixdian ga<strong>da</strong>saxadebs.<br />

18


egionuli vaWrobis ganviTareba samcxe-javaxeTSi<br />

kvlevis ganmavlobaSi iyo ramdenime SemTxveva, rodesac sxva<strong>da</strong>sxva problemis<br />

gamo SeuZlebeli gax<strong>da</strong> deklaraciis Sevseba <strong>da</strong> registraciis mowmobis gacema. am<br />

problemebs, ZiriTa<strong>da</strong>d, teqnikuri xasiaTi hqon<strong>da</strong>. erT SemTxvevaSi, sabaJos erTian<br />

kompiuterul sistemaSi uwesivrobis gamo, importiorebi iZulebuli gaxdnen mTeli<br />

erTi dRe <strong>da</strong>lodebodnen sistemis aRdgenas. sabolood, maT <strong>da</strong>toves saqoneli <strong>da</strong><br />

meore dRes, rodesac kompiuteri SekeT<strong>da</strong>, miakiTxes mas.<br />

meore, infrastuqturis problema, ZiriTa<strong>da</strong>d, <strong>da</strong>kavSirebulia sa- banko<br />

momsaxurebasTan. saqarTvelos sazRvris sxva<strong>da</strong>sxva monakveTSi, sabaJoebis<br />

maxloblad, bankebs gaxsnili aqvs filialebi an ga<strong>da</strong>xdis centrebi mcire TanxebisTvis.<br />

ninowmin<strong>da</strong>Si ar arsebobs msgavsi sabanko ga<strong>da</strong>xdis centri an filiali. sabanko<br />

sistemis ararseboba ninowmin<strong>da</strong>Si aixsneba gzisa <strong>da</strong> satransporto infrastruqturis<br />

uqonlobiT, rac <strong>da</strong>matebiT problemebs uqmnis movaWreebs: pirveli, Tuki saWiroa<br />

Tanxis ga<strong>da</strong>x<strong>da</strong> ninowmin<strong>da</strong>Si, maT TavianTi saqoneli un<strong>da</strong> <strong>da</strong>tovon sabaJoze <strong>da</strong>,<br />

mogvianebiT, ga<strong>da</strong>xdis qviTriT mividnen mis wamosaRebad. radgan movaWreebs,<br />

ZiriTa<strong>da</strong>d, aqvT erTi avtomanqana, romliTac saqoneli gadmoaqvT, maT uxdebaT sxva<br />

transportis moZieba <strong>da</strong> imiT gamgzavreba qalaqSi. es, ra Tqma un<strong>da</strong>, ar aris martivi<br />

<strong>da</strong> sakmao finansur <strong>da</strong>naxarjebTanaa <strong>da</strong>kavSirebuli. Cveni mkvlevrebis sabaJoze<br />

yofnis periodSi, mewarmes, romelic tufis qvis imports axorcielebs (560 laris<br />

Rirebulebis saqoneli), 6 saaTi <strong>da</strong>sWir<strong>da</strong> sabaJo mosakreblis ga<strong>da</strong>saxdelad. 25<br />

ufro metic, imis<strong>da</strong> miuxe<strong>da</strong>vad, rom ninowmin<strong>da</strong>mde mxolod 23 km-ia, gza imdenad<br />

<strong>da</strong>zianebulia, rom mgzavrobas qalaqamde, <strong>da</strong>axloebiT, 1-1,5 saaTi sWirdeba, anu<br />

iqamde misvlas <strong>da</strong> ukan <strong>da</strong>brunebas minimum 3 saaTi un<strong>da</strong> (amas emateba bankSi <strong>da</strong>xarjuli<br />

droc).<br />

Zvirfasi saqonlis upatronod mitoveba sabaJoze garkveul riskTanaa <strong>da</strong>kavSirebuli.<br />

sabaJos moxeleebis TqmiT, gaerTianebuli erebis ganviTarebis programis m<strong>kvleva</strong>rTa<br />

jgufis Camosvlamde, erT-erT somex mewarmes sur<strong>da</strong> nayinis importi saqarTveloSi.<br />

im 4 saaTis ganmavlobaSi, rac mas sabaJo mosakreblis ga<strong>da</strong>saxdelad <strong>da</strong> ukan<br />

<strong>da</strong>sabruneblad <strong>da</strong>sWir<strong>da</strong>, nayini gadna.<br />

Tuki saqonlis Rirebuleba aRemateba 700 lars, maSin movaWre valdebulia <strong>da</strong>luqos<br />

Tavisi transporti. saqonlis Senaxva un<strong>da</strong> moxdes sabaJos sawyobSi. uaxloesi sawyobi<br />

ki valeSia. anu, Tuki movaWres surs Tavisi saqonlis ninowmin<strong>da</strong>Si gayidva, nacvlad<br />

imisa, rom gaiaros mxolod 23 km, is iZulebulia imgzavros <strong>da</strong>matebiT 150 km, sanam<br />

vales sabaJo-gamSveb punqtamde miva. marTalia, gza Se<strong>da</strong>rebiT gamokeT<strong>da</strong>, magram es<br />

procesi mainc zedmetad <strong>da</strong>xarjul drosa <strong>da</strong> finansebs moiTxovs.<br />

dokumentebis mopovebis problemebi<br />

warmomavlobis serTifikati<br />

<strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> <strong>somxeTs</strong> <strong>Soris</strong> gaformebulia Tavisufali savaWro xelSekruleba,<br />

romlis Tanaxma<strong>da</strong>c somxeTi<strong>da</strong>n Semotanili saqoneli Tavisufldeba sabaJo<br />

ga<strong>da</strong>saxadisgan (sasoflo-sameurneo produqtebis umravlesobis sabaJo Rirebulebis<br />

12%). magram arc erTi mewarme ar iyenebs Tavis uflebas.<br />

25<br />

sabaJo mosakreblis ga<strong>da</strong>x<strong>da</strong> moicavs sam safexurs: 1) ninowmin<strong>da</strong>Si Casvlas, 2) bankSi Tanxis ga<strong>da</strong>x<strong>da</strong>s <strong>da</strong> 3) ukan<br />

<strong>da</strong>brunebas.<br />

19


<strong>ekonomikuri</strong> <strong>urTierTobebis</strong> <strong>kvleva</strong> <strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> <strong>somxeTs</strong> <strong>Soris</strong><br />

gamokiTxul mewarmeTa umravlesoba acxadebs, rom warmomavlobis serTifikatis<br />

mopoveba ufro met drosa <strong>da</strong> finansebTan aris <strong>da</strong>kavSirebuli, vidre saqarTveloSi<br />

sabaJo ga<strong>da</strong>saxadis ga<strong>da</strong>x<strong>da</strong>. igive problema aqvT eqsportiorebsac, radgan maT am<br />

serTifikatis misaRebad TbilisSi uxdebaT Casvla. 26<br />

importis licenzia<br />

saqarTvelos licenziebisa <strong>da</strong> nebarTvebis Sesaxeb kanonis Tanaxmad, yvela saxis<br />

bostneuli, romelic importirebulia saqarTveloSi, saWiroebs soflis meurneobis<br />

saministros kvebis produqtebis usafrTxoebis saagentos mier TbilisSi gacemul<br />

nebarTvas. mecxoveleobis <strong>da</strong> xorcis produqtebisTvis ki, imave organizaciis<br />

mier gacemuli sxva saxis nebarTvaa saWiro. saqarTvelos sabaJo importiorebisgan<br />

moiTxovs am saqonlis sazRvarze ga<strong>da</strong>tanis Sesaxeb nebarTvis winaswar wardgenas.<br />

sabaJo garantiebi<br />

amis gar<strong>da</strong>, saqarTvelos sabaJo kanonis mixedviT, Tu saqoneli saWiroebs ganbaJebas,<br />

aucilebelia sabanko garantiis wardgena (40000 evros Rirebuleba), romelic<br />

gacemulia saqarTvelos rezidenti bankis mier <strong>da</strong> romelic un<strong>da</strong> waredginos sabaJos<br />

sawyobs saqonlis gatanamde. Cveulebriv, es aris <strong>da</strong>mzRvevi dokumenti. mcire<br />

movaWreebisTvis am sabuTis mopoveba <strong>da</strong> misi gamoyeneba garkveul problemebTanaa<br />

<strong>da</strong>kavSirebuli.<br />

problemebi, romlebsac movaWreebi ninowmin<strong>da</strong>Si awydebian, ar aris sa<strong>da</strong>xlos gamSveb<br />

punqtze, amitom importiorebis umravlesobas saqonlis Semotana sa<strong>da</strong>xlos sabaJos<br />

gziT urCevnia. isini sabaJo procedurebs TbilisSi gadian <strong>da</strong> mxolod amis Semdeg<br />

miaqvT saqoneli gasayi<strong>da</strong>d ninowmin<strong>da</strong>Si.<br />

informaciis nakleboba<br />

movaWreebTan saubrisas SevniSneT, rom maT ara aqvT Sesabamisi informacia saqonlis<br />

import-eqsportis zusti procedurebis Sesaxeb. gamokiTxuli 54 movaWrisa <strong>da</strong><br />

mewarmisgan 65%-ma ar ico<strong>da</strong>, romel saqonelze ra mosakrebeli un<strong>da</strong> ga<strong>da</strong>exa<strong>da</strong>.<br />

80%-ma ar ico<strong>da</strong>, rom, isini, rogorc somexi mewarmeebi, gaTavisuflebuli arian<br />

ga<strong>da</strong>saxadisgan (Sesabamisi warmomavlobis serTifikatis wardgenis Semdeg). maT ara<br />

aqvT informacia arc sabaJo reJimisa Tu sxva formaluri procedurebis <strong>da</strong> arc<br />

mebaJeebTan urTierTobisas TavianTi uflebebisa <strong>da</strong> movaleobebis Sesaxeb.<br />

es ori faqtoriTaa gamowveuli. pirveli, mosaxleobis umravlesobam ar icis qarTuli<br />

<strong>da</strong> meore, kanonmdebloba mudmivad icvleba. ar arsebobs sainformacio <strong>da</strong>fa an<br />

furceli, romelic uaxles informacias gaacnob<strong>da</strong> maT sabaJo procedurebisa <strong>da</strong><br />

ga<strong>da</strong>saxadebis Sesaxeb.<br />

arainformirebulobas ori mTavari nakli aqvs: Ppirveli _ iqmneba konfliqti<br />

importiorebsa <strong>da</strong> mebaJeebs <strong>Soris</strong>; meore _ movaWreebi ar endobian mebaJeebs. am<br />

proeqtze muSaobis ganmavlobaSi Cven gamovkiTxeT bevri a<strong>da</strong>miani. zogierTi maTgani<br />

aqtiurad aris <strong>da</strong>kavSirebuli <strong>da</strong> Cabmuli sabaJoO procedurebSi, zogsac saerTod<br />

ar aqvs Sexeba maTTan. umetesoba cdilobs, airidos kontaqti mebaJeebTan, radgan<br />

26 warmomavlobis serTifikati _ “CT 1” gacemulia saqarTvelos savaWro palatis mier. am organizacias ar aqvs<br />

filiali samcxe-javaxeTis regionSi. am serTifikatis misaRebad saWiroa saqonlis TbilisSi Camotana.<br />

20


egionuli vaWrobis ganviTareba samcxe-javaxeTSi<br />

procesi Zalian rTulia, xolo sistema _ korumpirebuli. 27 erT-erTi somexi yvelis<br />

mewarme Semdegnairad aRwers saqonlis importis process:<br />

sazRvarze yveli rom ga<strong>da</strong>itanoT, Tqven un<strong>da</strong> aiRoT specialuri sabuTi an<br />

ga<strong>da</strong>ixadoT qrTami, rogorc qarTul, ise somxur sabaJoze. am sabuTis miRebac<br />

did TanxebTan aris <strong>da</strong>kavSirebuli. 28<br />

korufcia<br />

2003 wli<strong>da</strong>n saqarTveloSi mniSvnelovani cvlilebebi ganxorciel<strong>da</strong> korufciasTan<br />

brZolis saqmeSi (ix. wina nawili). am etapze korufciis done sabaJoze Semcirebulia.<br />

korufciis Semcirebaze saubrobdnen biznesis warmomadgenlebic, romelTac Cven<br />

gavesaubreT. gamokiTxulTa, <strong>da</strong>axloebiT, 85% aRniSnavs, rom korufcia problemas<br />

aRar warmoadgens. 15% ki ambobs, rom korufcia arsebobs, Tumca maT ar hqoniaT<br />

uSualo Sexeba masTan. 29 Cven, ra Tqma un<strong>da</strong>, ar un<strong>da</strong> viyoT miRweuliT kmayofili.<br />

problemebi arsebobs. Cveni kvlevis <strong>da</strong>srulebis Semdeg, ivlisis Sua ricxvebSi,<br />

sa<strong>da</strong>xlos xuTi mebaJe <strong>da</strong>apatimres <strong>da</strong> gaasamarTles qrTamis aRebisTvis. isini axla<br />

sasamarTlos elodebian.<br />

somxeTSi fiqroben, rom yvela sabaJo moxele meqrTamea. erT-erTi somexi eqsportiori<br />

ambob<strong>da</strong>, rom Tuki Secdomaa nebarTvaSi, maSin fiqsirebuli qrTamia 100 aSS dolari.<br />

es Sexeduleba masiurad aris xalxSi gavrcelebuli. 30 zogierTi mewarme ironiulad<br />

ambob<strong>da</strong>, rom, Zviri <strong>da</strong> xangrZlivi administraciuli procedurebis gavlas, mcire<br />

raodenobis qrTamis ga<strong>da</strong>x<strong>da</strong> urCevnia. zogierTi maTganis mosazrebiT, qrTami ufro<br />

efeqturi, iafi <strong>da</strong> sandoa, vidre biurokratiasTan urTierToba.<br />

vaWroba <strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> <strong>somxeTs</strong> <strong>Soris</strong><br />

sabaJoze Cveni yofnis periodSi adgili ar hqonia saqarTvelo<strong>da</strong>n eqsports <strong>da</strong> amitom<br />

Zneli iyo Segveswavla qarTveli eqsportiorebis problemebi. magram, rogorc<br />

adgilobriv mewarmeebTan <strong>da</strong> movaWreebTan saubri<strong>da</strong>n SevityveT, somxeTTan vaWrobas<br />

aferxebs sabaJo ga<strong>da</strong>saxadebTan <strong>da</strong>kavSirebuli xarjebi. warmoebis zogierT sferoSi,<br />

romlebsac mogvianebiT ganvixilavT, bazrebs <strong>Soris</strong> fasTa sxvaoba ar aris sakmarisi,<br />

rom gamarTlebuli iyos am or regions <strong>Soris</strong> vaWroba. magaliTad, yvelis erT-erTi<br />

msxvili mwarmoebeli aRniSnav<strong>da</strong>, rom mas SeeZlo yvelis gayidva TbilisSi 1kg 6.5<br />

larad an giumrSi 1kg 7 larad. sabazro fasebs <strong>Soris</strong> sxvaoba imdenad mcirea, rom<br />

azri ekargeba sabaJo procedurebTan <strong>da</strong>kavSirebuli sirTuleebis ga<strong>da</strong>laxvas. 31<br />

27 Cven gamovkiTxeT, <strong>da</strong>axloebiT, 20 mewarme <strong>da</strong> movaWre (vinc ar awarmoebs import-eqsports saqarTvelosTan)<br />

giumrSi. maT isev ar sjeraT qarTveli mebaJeebis, miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom Cvens mier gamokiTxulTagan arc erTs<br />

ar Sexebia korufciis problema. gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> kavkasiis kvlevis resurscentris<br />

m<strong>kvleva</strong>rTa jgufi, giumri (ivnisi, 2007).<br />

28 gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> kavkasiis kvlevis resurs- centris m<strong>kvleva</strong>rTa jgufi. interviu<br />

aSotis yvelis qarxnis mewarmeebTan (ivnisi, 2007).<br />

29 is a<strong>da</strong>mianebi, romlebic ar arian vaWrobaSi CarTuli, fiqroben, rom araferi ar Secvlila.<br />

30<br />

rogorc sxva movaWreebi amboben, qrTamis raodenoba ganisazRvreba wonis mixedviT: 1 tona _ 100 aSS dolari,<br />

3 tona _ 200 aSS dolari <strong>da</strong> a.S.<br />

31<br />

gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> kavkasiis kvlevis resurs- centris m<strong>kvleva</strong>rTa jgufi. interviu<br />

yvelisa <strong>da</strong> rZis mwarmoeblebTan. ninowmin<strong>da</strong>, 11 maisi, 2007.<br />

21


<strong>ekonomikuri</strong> <strong>urTierTobebis</strong> <strong>kvleva</strong> <strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> <strong>somxeTs</strong> <strong>Soris</strong><br />

aseve, CavatareT gamokiTxva axalqalaqSi <strong>da</strong> gavesaubreT 29 movaWres. vTxoveT,<br />

<strong>da</strong>esaxelebinaT vaWrobis yvelaze didi problemebi (ar <strong>da</strong>gvikonkretebia somxeTTan<br />

vaWroba). respondentebis 66% asaxelebs ugzoobas, 52% _ maRal sabaJo ga<strong>da</strong>saxadebs<br />

<strong>da</strong> 17% _ manZils sabaJo terminalamde. am Sedegebze <strong>da</strong>yrdnobiT SegviZlia vTqvaT,<br />

rom msgavsi problemebi, SesaZlebelia, sazRvris meore mxaresac arsebobdes.<br />

sa<strong>da</strong>xlos sazRvris <strong>kvleva</strong><br />

mkvlevrebma 12 dRe gaatares sa<strong>da</strong>xlos sazRvarze, sa<strong>da</strong>c movaWreebs naklebad<br />

awuxeb<strong>da</strong>T administraciuli <strong>da</strong> lojistikuri problemebi. maTi importis tarifi,<br />

ZiriTa<strong>da</strong>d, aRematebo<strong>da</strong> 700 lars <strong>da</strong> TavianTi saqonlis gamoxsnas isini Tbilisis<br />

maxloblad, nataxtris sabaJos sawyobi<strong>da</strong>n axdendnen. 32 sazRvarze am satvirTo<br />

manqanebis registracias <strong>da</strong> <strong>da</strong>luqvas <strong>da</strong>axloebiT 20 wuTi sWirdebo<strong>da</strong>. Tuki satvirTo<br />

avtomanqana axorcielebs satranzito reiss, igi <strong>da</strong>luquli rCeba <strong>da</strong>niSnulebis<br />

adgilze misvlamde. Tuki igi gankuTvnilia saqarTvelosTvis, saWiroa misi gamoxsna<br />

sabaJos sawyobi<strong>da</strong>n. am process <strong>da</strong>axloebiT 1,5-5 dRe sWirdeba.<br />

ninowmindisa <strong>da</strong> sa<strong>da</strong>xlos sabaJoebs <strong>Soris</strong> arsebobs aSkara sxvaoba. saqonlis fasis<br />

miuxe<strong>da</strong>vad, sa<strong>da</strong>xloze mebaJeebs ar aqvT saqonlis ganbaJebis ufleba. es garkveul<br />

problemebs uqmnis mcire moculobis tvirTis Semotanas <strong>da</strong> swored aman ganapiroba<br />

is, rom Cveni iq yofnis periodSi adgili ar hqonia mcire moculobis saqonlis<br />

Semotanas.<br />

sabaJoze gatarebul 12 dReSi (18-30 ivnisi) sazRvari, <strong>da</strong>axloebiT, 10,7 dReSi<br />

gadmolaxa 128 satvirTo avtomanqanam. aqe<strong>da</strong>n 40 manqana modio<strong>da</strong> somxeTi<strong>da</strong>n<br />

saqarTveloSi <strong>da</strong> mxolod 3 iyo eqsportiori saqarTvelo<strong>da</strong>n.<br />

22<br />

cxrili 1.1. satvirTo avtomanqanebis mimosvla<br />

sa<strong>da</strong>xlos sazRvris gavliT somxeT-saqarTvelos <strong>Soris</strong><br />

# mimarTuleba saqoneli<br />

3 saqarTvelo 2 karbidi, 1 eleqtrosaqoneli<br />

42 TurqeTi carieli<br />

3 ruseTi koniaki<br />

aqe<strong>da</strong>n 80 satvirTo manqana moZraob<strong>da</strong> somxeTi<strong>da</strong>n sxva<strong>da</strong>sxva mimarTulebiT (ix.<br />

cxrili 1.2) <strong>da</strong> avtomanqanebis umetesobas hqon<strong>da</strong> niSani “Sereuli”, Sesabamisad,<br />

rTuli iyo maTi Semadgenlobis garkveva.<br />

32 erTi aSkara gansxvaveba ninowmindisa <strong>da</strong> sa<strong>da</strong>xlos sabaJoebs <strong>Soris</strong> aris is, rom, saqonlis fasis miuxe<strong>da</strong>vad,<br />

sa<strong>da</strong>xloze mebaJeebs ar aqvT misi ganbaJebis ufleba. es garkveul problemebs uqmnis mcire moculobis tvir-<br />

Tis Semotanas <strong>da</strong> swored amis gamo Cveni iq yofnis periodSi aseTi saqoneli ar Semosula.


egionuli vaWrobis ganviTareba samcxe-javaxeTSi<br />

radgan Cveni <strong>kvleva</strong>, ZiriTa<strong>da</strong>d, or kvirian <strong>da</strong>kvirvebas emyareba, igi ver iqneba<br />

amomwuravi. Cven saSualeba mogveca, Cagvetarebina ramdenime saintereso <strong>da</strong>kvirveba.<br />

kerZod, am periodSi ar yofila saqonlis eqsporti saqarTvelo<strong>da</strong>n somxeTSi <strong>da</strong> arc<br />

ruseTi<strong>da</strong>n somxeTSi. 33 Cvens mier motanil magaliTSi ar aris sasoflo-sameurneo<br />

produqtebi (Tumca ruseTSi eqsportirebul 3 satvirTo avtomanqanas ga<strong>da</strong>hqon<strong>da</strong><br />

koniaki). aseve, Cveni analizisTvis sainteresoa transportis sistemis cvlilebis<br />

gavlena (ix. nawili 3). aRsaniSnavia, rom qveyni<strong>da</strong>n TurqeTSi produqciis gasvla<br />

xdeba foTis gavliT. es ki imis <strong>da</strong><strong>da</strong>sturebaa, rom saqarTvelos gavliT SesaZlebelia<br />

nebismieri Turquli saqonlis eqsportireba somxeTSi.<br />

sainteresoa aRiniSnos is faqti, rom maSin, roca somex momxmareblebs aSkarad surT<br />

Turquli saqonlis Sesyidva, TurqeTi araa <strong>da</strong>interesebuli somxeTTan savaWro<br />

urTierTobiT. 34 somxeTi<strong>da</strong>n ar xdeba saqonlis eqsportireba TurqeTSi <strong>da</strong> yvela<br />

satvirTo avtomanqana, romelic am mimarTulebiT ga<strong>da</strong>adgildeba, carielia. es imas<br />

niSnavs, rom, transportirebis siiafis miuxe<strong>da</strong>vad, ar xdeba saqonlis eqsportireba<br />

somxeTi<strong>da</strong>n TurqeTSi.<br />

<strong>da</strong>skvna<br />

<strong>da</strong>skvnis saxiT SegviZlia vTqvaT, rom mas Semdeg, rac korufcia aRar warmoadgens<br />

saqarTvelos mxaris problemas sasazRvro sferoSi, ninowmindis sazRvarze mcire<br />

moculobis vaWrobac ki problemuri gax<strong>da</strong> arsebuli administraciuli sistemis<br />

moTxovnebis gamo. teqnikuri SezRudvebi ninowmindis sabaJo-gamSveb punqtze<br />

qmnis problemebs, rasac emateba <strong>da</strong>zianebuli gzebi, sabanko sistemis ararseboba,<br />

warmomavlobis dokumentebis uqonlobis SemTxvevaSi ga<strong>da</strong>saxadebis moTxovna<br />

nebismier produqtze <strong>da</strong> licenziis mxolod ase gacema.<br />

33<br />

Tumca am raodenobaSi gaTvaliswinebuli ar aris ruseTi<strong>da</strong>n Semosuli avtomanqanebi, rac ar niSnavs, rom<br />

isini ar Semodian qveyanaSi. Cven aqcenti ga<strong>da</strong>tanili gvqon<strong>da</strong> satvirToebis aRricxvaze. manqanebis Semosvla,<br />

SesaZlebelia foTi<strong>da</strong>nac.<br />

34<br />

aseve, ixileT, safrangeTis saagentos presa (AFP) “somxebi didi raodenobiT moixmaren Turqul produqcias’’<br />

(10 seqtemberi, 2007).<br />

23


<strong>ekonomikuri</strong> <strong>urTierTobebis</strong> <strong>kvleva</strong> <strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> <strong>somxeTs</strong> <strong>Soris</strong><br />

didi moculobis tvirTis sabaJo<strong>da</strong>n gamoxsna SesaZlebelia mxolod valeSi, 150 kmis<br />

manZilze ninowmindis sabaJo<strong>da</strong>n (amas emateba is manZilic, romelic maT un<strong>da</strong><br />

gaiaron samizne bazramde misasvlelad). movaWreebisTvis saWiro sabaJo garantiebs<br />

<strong>da</strong>matebiTi samuSaoebi <strong>da</strong> dro sWirdeba valemde misasvlelad. Cvens mier Catarebuli<br />

gamokiTxvi<strong>da</strong>n gamoirkva, rom movaWreebi, Cveulebriv, moZraoben TavianT megobrebTan<br />

<strong>da</strong> ojaxis wevrebTan erTad <strong>da</strong> sazRvarze xdeba maT <strong>Soris</strong> am tvirTis <strong>da</strong>nawileba ise,<br />

rom TiToeulma maTganma SeZlos sabaJo limitis Sesabamisi raodenobis gadmotana.<br />

es, ra Tqma un<strong>da</strong>, problemis arc Tu kargi ga<strong>da</strong>wyvetaa.<br />

axali sabaJo-gamSvebi punqtis mSenebloba ga<strong>da</strong>Wris bevr teqnikur problemas. Cveni<br />

azriT, misi meSveobiT axalqalaqSi sabaJo procedurebi ufro gamartivdeba, magram<br />

es ver ga<strong>da</strong>wyvets saqarTvelo-<strong>somxeTs</strong> <strong>Soris</strong> Tavisufali savaWro zonis problemas.<br />

metad un<strong>da</strong> gamartivdes eqsportis licenziis <strong>da</strong> warmomavlobis serTifikatis<br />

mopovebis procedura. saukeTeso variantSi SeTanxmebuli un<strong>da</strong> iyos garkveuli sia,<br />

romelSic Seva magaliTad, kartofili, yveli <strong>da</strong> zogierTi sxva produqti. maTTvis<br />

warmomavlobis serTifikati saWiro aRar iqneba. 35<br />

amis gar<strong>da</strong>, erT-erTi mTavari problema informaciis Sesabamis enaze mopovebaa. Tu<br />

ar ga<strong>da</strong>ilaxa enobrivi barieri, movaWreebs xeli SeeSlebaT sazRvarze vaWrobasa <strong>da</strong><br />

sabaJos TanamSromlebTan ndobis <strong>da</strong>myarebaSi. enis sakiTxis mogvareba mniSvnelovania<br />

ara mxolod regionuli vaWrobis xelSewyobisTvis, aramed adgilobriv sazogadoebaSi<br />

saxelmwifo moxeleebisadmi ndobis gaRvivebisTvis. am problemebis ga<strong>da</strong>Wra<br />

sasargeblo iqneba rogorc ganviTarebisTvis, ise politikuri miznebisTvisac.<br />

35 sistema ise un<strong>da</strong> Camoyalibdes, rom, sul mcire, sam produqtze aRar iyos saWiro warmomavlobis ser-<br />

Tifikati. misi gauqmebis SemTxvevaSi SesaZlebeli iqneba, rom sxva qveynebi<strong>da</strong>n importirebul produqtebze<br />

movaWreebma ga<strong>da</strong>ixadon <strong>da</strong>matebiTi ga<strong>da</strong>saxadebi, miT ufro, rom sakmaod ioli amosacnobia <strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong><br />

somxeTSi warmoebuli kartofili, yveli Tu garkveuli saxis sxva saqoneli.<br />

24


Sesavali<br />

regionuli vaWrobis ganviTareba samcxe-javaxeTSi<br />

2. sabaJo kanonisa <strong>da</strong> marTvis analizi<br />

wina nawilSi ganvixileT sabaJo kanonmdeblobaSi cvlilebebis gavlena ninowmindis<br />

sabaJo-gamSveb punqtze, rac saqarTvelos dRevandeli mdgomareobis kargad gasagebad<br />

Zalian mniSvnelovania. am nawilSi Cven zoga<strong>da</strong>d mimovixilavT sabaJo garemos,<br />

romelic vardebis revoluciis Semdeg Camoyalib<strong>da</strong>.<br />

es <strong>kvleva</strong> Cveni analizisTvis sayuradReboa sami mizezis gamo. pirveli, mimdinare<br />

cvlilebebi qveyanaSi arsebul sabaJo kanonmdeblobaSi, ra Tqma un<strong>da</strong>, gavlenas<br />

moaxdens ninowmindis sabaJoze. magaliTad, Cveni kvlevisas gamoirkva, rom mTavrobas<br />

<strong>da</strong>gegmili aqvs im sabaJo-gamSvebi punqtebis raodenobis Semcireba, romlebsac<br />

ufleba aqvT gaataron sasoflo-sameurneo produqtebi. 36 Tu produqtebis ga<strong>da</strong>tana<br />

ninowmindis sabaJoze akrZaluli iqneba, es, ra Tqma un<strong>da</strong>, xels SeuSlis samcxejavaxeTsa<br />

<strong>da</strong> Siraqs <strong>Soris</strong> savaWro <strong>urTierTobebis</strong> ganviTarebas.<br />

meore, proeqtis am nawilSi ganvixilavT cvlilebebis aucileblobas sabaJo sistemaSi.<br />

isini warmatebuli iqneba, Tu maT momxreebs gaazrebuli eqnebaT am cvlilebebis<br />

farTo masStabi <strong>da</strong> im instituciebis struqtura, sa<strong>da</strong>c isini ganxorcieldeba.<br />

mesame, ninowmindis sazRvarze mdgomareoba sakmaod Seicvala <strong>da</strong> miuaxlov<strong>da</strong><br />

erovnul stan<strong>da</strong>rtebs. aq ukve moixsna garkveuli infrastruqturuli SezRudvebic.<br />

saqarTvelos sabaJo sistemaSi mimdinare cvlilebebi xels Segviwyobs, kargad<br />

gavigoT <strong>da</strong> gavaanalizoT vaWrobis problemebi, rac, SesaZloa, reformebis gatarebis<br />

Semdegac <strong>da</strong>rCes.<br />

saqarTvelos sabaJo sistemis reforma<br />

vardebis revoluciamde saqarTvelos sabaJo sistema araefeqturi <strong>da</strong> korumpirebuli<br />

iyo. 2003 wli<strong>da</strong>n saqarTvelos axalma mTavrobam <strong>da</strong>iwyo sabaJo sistemis reforma,<br />

romelmac miiRo Semdegi formebi: 1) sabaJo kontrolis instituciebis cvlilebebi,<br />

2) sabaJo procedurebis cvlilebebi, 3) sabaJo ga<strong>da</strong>saxadebis cvlilebebi.<br />

sabaJo sistemis reforma <strong>da</strong>iwyo sabaJo sistemis ganviTarebis strategiis ganviTarebis<br />

Semdeg, romelmac migviyvana sabaJo departamentis axal maregulirebel sistemasa<br />

<strong>da</strong> struqturamde, romelic ZalaSia 2004 wlis agvisto<strong>da</strong>n. axalma maregulirebelma<br />

sistemam Seamcira mebaJeTa raodenoba. 37 2007 wlis aprilSi saga<strong>da</strong>saxado <strong>da</strong> sabaJo<br />

departamentebis funqciebi gaerTian<strong>da</strong> axal Semosavlebis samsaxurSi, romelic<br />

saqarTvelos finansTa saministros <strong>da</strong>qvemdebarebaSia. am gaerTianebis mizani iyo<br />

ori uwyebis administraciuli operaciebis SeerTeba <strong>da</strong> informaciis ukeT gacvla.<br />

am cvlilebaTa umravlesobis mizani iyo “erTi gaCerebis” sabaJo sistemis Seqmna.<br />

Zvel sistemaSi saqonlis ganbaJeba gulisxmob<strong>da</strong> saqonlis ga<strong>da</strong>adgilebas sxva<strong>da</strong>sxva<br />

36<br />

es Seesabameba fitoTerapiis Sesaxeb evropuli samezoblo politikis rekomen<strong>da</strong>ciebs.<br />

37<br />

TanamSromlebis raodenoba 2003 wels Semcir<strong>da</strong> 2000-<strong>da</strong>n 1100-mde. gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa<br />

<strong>da</strong> kavkasiis kvlevis resurscentris m<strong>kvleva</strong>rTa jgufi. interviu roma CxenkelTan, saxelmwifo Semosavlebis<br />

samsaxuris fito-veterinaruli <strong>da</strong> specialuri kontrolis ganyofilebis ufrosTan, Tbilisi, 21<br />

agvisto, 2007.<br />

25


<strong>ekonomikuri</strong> <strong>urTierTobebis</strong> <strong>kvleva</strong> <strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> <strong>somxeTs</strong> <strong>Soris</strong><br />

punqtSi, rac rTuli <strong>da</strong> xangrZlivi procesi iyo. 38 “erTi gaCerebis” sistema niSnavs<br />

“erT fanjaraSi” Semowmebis sistemas, romelic yvela funqcias aerTianebs. am<br />

sistemis ganxorcieleba oficialurad 2006 wels <strong>da</strong>iwyo, Tumca amJamad ar xdeba<br />

misi saTanadod gamoyeneba. 39<br />

saga<strong>da</strong>saxado <strong>da</strong> sabaJo sistemebis fizikuri erTianoba grZeldeba: ganaxlebulia<br />

sabaJo-gamSvebi punqtebi <strong>da</strong> miRebulia ga<strong>da</strong>wyvetileba saqonlis ganbaJebis punqtebis<br />

adgilmdebareobis <strong>da</strong> TanamSromlebis Sesaxeb. 40 2007 wlis ivlisSi finansTa ministrma,<br />

aleqsi aleqsiSvilma <strong>da</strong> saxelmwifo Semosavlebis samsaxuris ufrosma, mindia<br />

ga<strong>da</strong>evma moamzades cvlilebaTa paketi, romlis mixedviT <strong>da</strong>gegmilia ganaxlebuli<br />

sabaJo punqtebis gaxsna lagodexSi, yazbegSi, foTSi, ninowmin<strong>da</strong>sa <strong>da</strong> sa<strong>da</strong>xloSi ara<br />

ugvianes 2008 wlis <strong>da</strong>sasrulisa.<br />

kanonmdeblobi<strong>da</strong>n gamomdinare, axali sabaJo kanoni, romelic ZalaSia 2007 wlis<br />

1 ianvri<strong>da</strong>n, emsaxureba vaWrebisa <strong>da</strong> mcire mewarmeebisTvis sabaJo procedurebis<br />

gamartivebas, Zveli sistemis naklovanebebis aRmofxvras <strong>da</strong> saqarTvelos praqtikis<br />

harmonizacias evrokavSiris praqtikasTan. Secvlili kodeqsis mTavari elementebi<br />

moicavs sabaJo reJimis Semcirebas 15-<strong>da</strong>n 7-mde, yvela proceduris gaerTianebas<br />

erT kodeqsSi, qveyanaSi tvirTis Tavisuflad ga<strong>da</strong>adgilebasa <strong>da</strong> saqonlis Sefasebis<br />

meTodebis gaumjobesebas.<br />

bolos, un<strong>da</strong> aRvniSnoT, rom Semcir<strong>da</strong> importis ga<strong>da</strong>saxadic. evropisa <strong>da</strong> evroatlantikuri<br />

integraciis sakiTxebSi saqarTvelos saxelmwifo ministris, giorgi<br />

baramiZis gancxadebis Tanaxmad, “saqarTvelos tarifebi msoflioSi erT-erTi yvelaze<br />

<strong>da</strong>balia. sabaJoze saqonlis SemomtanTa 90% ixdis 0%-s, <strong>da</strong>narCeni ki 5% an<br />

12%-s”. 41 saqarTvelos mTavrobam gaaxmaura Tavisi gegma, romelic gulisxmobs tarifebis<br />

Semcirebas 2007 wels, xolo maT srul gauqmebas importirebul produqtebze<br />

2008 wels.<br />

am tendenciaSi gamonaklisia sasoflo-sameurneo produqtebi. saqarTveloSi<br />

warmoebuli soflis meurneobis produqtebis umravlesoba, maT <strong>Soris</strong>, xorci,<br />

kartofili, pomidori, xaxvi, kitri, stafilo <strong>da</strong> kombosto, ibegreba yvelaze maRali<br />

tarifiT, 12%-iT, mxolod yveli sargeblobs saSualo, 5%-iani 42 tarifiT.<br />

saubrebi mimdinareob<strong>da</strong> am tarifebis gauqmebaze, magram mTavrobisa <strong>da</strong> parlamentis<br />

wevrebma ar miiRes es cvlileba. Teimuraz kopaleiSvili, parlamentis sabiujeto<br />

<strong>da</strong> safinanso komitetis Tavmjdomare, aRniSnavs: “gasul wels Cven gvqon<strong>da</strong> sabaJo<br />

tarifebis nulamde Semcirebis iniciativa, magram, mogvianebiT, uari vTqviT am<br />

38 magaliTad, importiorebi deklaracias avseben erT oTaxSi, saqonels abareben meoreSi, fito-sanitariul Semowmebas<br />

gadian mesameSi sabuTebs amowmeben meoTxeSi <strong>da</strong> a.S. Tan yvelgan uxdebaT rigSi dgoma.<br />

39 arsebulTa <strong>Soris</strong> ufro efeqturia “erTi fanjris’’ sistema, romelic gamoiyeneba importirebuli manqanebis<br />

sabaJo kontrolisTvis. ganbaJeba xdeba policiis sadgurze <strong>da</strong> saWiro aRar aris Cveulebrivi sabaJo procedurebi.<br />

axlo momavalSi, sa<strong>da</strong>xlos axali sabaJo punqtis <strong>da</strong>srulebis Semdeg, es sistema <strong>da</strong>inergeba.<br />

40 mTavrobis SemoTavazebis Tanaxmad, un<strong>da</strong> Semcirdes fito-sanitariuli Semowmebis sistemis mqone sabaJo-gam-<br />

Svebi punqtebis raodenoba (ix. qvemoT).<br />

41 giorgi baramiZe, vice-premieri <strong>da</strong> saxelmwifo ministri evro-atlantikuri integraciis sakiTxebSi, prezentacia,<br />

natos saparlamento asambleis <strong>ekonomikuri</strong> <strong>da</strong> usafrTxoebis komitetis Sekreba (26 maisi, 2006).<br />

(http://www.eunato.gov.ge/admin/uploads/speech%20giorgi%20baramidze%20at%20the%20esc%5B1%5D.doc)<br />

42 gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> kavkasiis kvlevis resurs- centris m<strong>kvleva</strong>rTa jgufi.<br />

interviu Teimuraz kopaleiSvilTan, parlamentis sabiujeto <strong>da</strong> safinanso komitetis TavmjdomaresTan (17<br />

agvisto, 2007).<br />

26


egionuli vaWrobis ganviTareba samcxe-javaxeTSi<br />

ga<strong>da</strong>wyvetilebaze. Cven SevinarCuneT tarifebi sasoflo-sameurneo produqtebze,<br />

radgan Zalian bevri faruli subsidiaa TurqeTis, evropisa <strong>da</strong> amerikis bazarze <strong>da</strong><br />

SeuZlebelia, Cvenma produqtma konkurencia gauwios maT”. 43<br />

axali sistemis Zlieri <strong>da</strong> susti mxareebi<br />

axali sistemis siZlieres korufciis Semcireba <strong>da</strong> biznes- efeqturoba warmoadgens.<br />

revoluciis Semdgomi mTavrobis mTavari mizani iyo korufciis winaaRmdeg brZola. 44<br />

mravali saerTa<strong>Soris</strong>o <strong>da</strong>mkvirveblis azriT, korufciasTan brZola Zalian<br />

warmatebulad Catar<strong>da</strong>. 45 <strong>kvleva</strong>Si Cven xazs vusvamT am tendenciis mniSvnelobas.<br />

somxeTSi jer kidev arsebobs eWvi saqarTveloSi korufciis arsebobis Sesaxeb, Tumca<br />

am eWvis <strong>da</strong>ma<strong>da</strong>sturebeli niSani aq Zalian cotaa.<br />

sabaJo reformis kidev erTi mTavari mizani iyo gamWirvalobisa <strong>da</strong> efeqturobis<br />

gazr<strong>da</strong>, raTa biznesi saqarTveloSi <strong>da</strong> mis gareT gamx<strong>da</strong>riyo ufro iafi <strong>da</strong><br />

prognozirebadi. 2006 wlisTvis saqarTvelo ibrZo<strong>da</strong> sabaJo procedurebis<br />

gasaumjobeseblad, Sedegad regionul monacemebTan Se<strong>da</strong>rebiT sabaJo sistema gax<strong>da</strong><br />

ufro iafi <strong>da</strong> swrafi. 46 es azri eyrdnoba regionis movaWreebisa <strong>da</strong> mcire mewarmeebis<br />

<strong>da</strong>mokidebulebas. saqarTveloSi amerikis savaWro palatis prezidenti esben<br />

emborgi (nestles warmomadgeneli samxreT kavkasiaSi) amtkicebs, rom saqarTvelom<br />

seriozuli cvlilebebi ganaxorciela sabaJo garemos ganviTarebaSi 2004-2007 wlebSi<br />

<strong>da</strong> rom axla gacilebiT iolia saqonlis importi saqarTveloSi, vidre <strong>somxeTs</strong>a <strong>da</strong><br />

azerbaijanSi. 47<br />

radgan kvlevis mizani Zalian specifikuria, aucilebelia, gaviTvaliswinoT am<br />

sistemis susti mxareebi, raTa am cvlilebebis ganxorcielebis Semdegac ki ufro<br />

kargad gaviazroT regionuli TanamSromlobis procesSi arsebuli problemebi.<br />

sabaJo institutebis mTavari problemaa TanamSromelTa <strong>da</strong>bali profesionalizmi,<br />

swrafi cvlilebebiT gamowveuli <strong>da</strong>bneuloba <strong>da</strong>, sabolood, momxmareblebTan<br />

komunikaciis ararseboba. axali TanamSromlebis <strong>da</strong>balma profesionalizmma,<br />

axali kanonmdeblobis SemoRebam <strong>da</strong> SezRudulma samsaxurebrivma usafrTxoebam<br />

gamoiwvia ga<strong>da</strong>wyvetilebis miRebis skrupulozuroba, gansakuTrebiT, <strong>da</strong>bali rangis<br />

moxeleebSi.<br />

43 gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> kavkasiis kvlevis resurs- centris m<strong>kvleva</strong>rTa jgufi.<br />

interviu Teimuraz kopaleiSvilTan, parlamentis sabiujeto <strong>da</strong> safinanso komitetis TavmjdomaresTan (17<br />

agvisto, 2007).<br />

44 2005 wels saqarTvelos erovnuli usafrTxoebis sabWom moamza<strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong>amtkica erovnuli antikorufciuli<br />

strategia saqarTveloSi. am strategiis mizania efeqturi samTavrobo sistemis Camoyalibeba, kanonismieri <strong>da</strong><br />

samoqalaqo zomebis gatareba korufciis winaaRmdeg samTavrobo sistemaSi.<br />

45 msoflio banki saqarTveloSi erT-erTi antikorufciuli organizaciaa 2006 wli<strong>da</strong>n, “antikorufciuli qmedebebi<br />

tranzit-3” (ACT3) angariSi. msoflio bankisa <strong>da</strong> evropis rekonstruqciisa <strong>da</strong> ganviTarebis bankis (EBRD)<br />

angariSSi gansazRvrulia korufciis procentuli maCvenebeli 60%-<strong>da</strong>n 39%-mde 2002-2005 wlebSi, Tanam-<br />

Sromlebis procentuli maCvenebeli amave wlebSi meryeobs 44%-<strong>da</strong>n 11%-mde. fond “aTaswleulis gamowveva<br />

saqarTvelos” 2007 wlis monacemebis mixedviT saqarTvelo Seesabameba “korufciis kontrolis” maCvenebels.<br />

2007 wlis Tebervlis saerTa<strong>Soris</strong>o respublikuri instituciis gamokiTxvis mixedviT, qarTvelebis 95% ambobs,<br />

rom bolo 12 Tvis ganmavlobaSi maT ar ga<strong>da</strong>uxdiaT qrTami sazogadoebriv samsaxurSi.<br />

46 msoflio banki, biznes-angariSis momzadebis simartive, 2006.<br />

http://www.doingbusiness.org/ExploreEconomies/?economyid=74<br />

47 esben emborgi, GHN sainformacio saagento, (18 ivlisi, 2007).<br />

27


<strong>ekonomikuri</strong> <strong>urTierTobebis</strong> <strong>kvleva</strong> <strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> <strong>somxeTs</strong> <strong>Soris</strong><br />

saqarTvelos prezidentis mixeil saakaSvilis intervius Tanaxmad,<br />

28<br />

<strong>da</strong>bali rangis moxeleebs xSirad eSiniaT ga<strong>da</strong>wyvetilebis miReba, radgan isini<br />

ar arian sakmaod kompetenturebi <strong>da</strong> fiqroben, rom nebismieri ga<strong>da</strong>wyvetilebis<br />

ga<strong>da</strong>deba situacii<strong>da</strong>n saukeTeso gamosavalia. umetes SemTxvevaSi, finansuri<br />

instituciebi erTmaneTs abraleben TavianT Secdomebs, rac iwvevs procedurebis<br />

gaWianurebas <strong>da</strong> garTulebas. <strong>da</strong>bolos, am saqmeSi yvelaze metad mewarmeebi<br />

iCagrebian. 48<br />

sxva finansuri instituciebis msgavsad, sabaJos aqvs yovelTviuri gegma, rac<br />

xels uwyobs sabaJos moxeleebis mier maRali sanqciebisa <strong>da</strong> jarimebis <strong>da</strong>wesebas.<br />

es gansakuTrebiT problematuri gax<strong>da</strong> am bolo dros, radgan mebaJeebi kargad<br />

ver erkvevian axal kanonmdeblobaSi <strong>da</strong> fiqroben, rom gaurkvevlobis SemTxvevaSi<br />

saukeTeso gamosavali jarimis <strong>da</strong>wesebaa.<br />

sakanonmdeblo reformebi<br />

sakanonmdeblo reformebma, Tavis mxriv, Seamcira movaWreebis administraciuli <strong>da</strong><br />

lojistikuri tvirTi, Tumca, arsebobs Zveli sistemis sxva<strong>da</strong>sxva aspeqti, romlebic,<br />

miuxe<strong>da</strong>vad SezRudvisa, mainc moqmedebs. pirveli, “rezervis Rirebulebis” sistema<br />

isev gamoiyeneba. am sistemis Tanaxmad, saqarTveloSi importirebuli tipuri<br />

saqonlis erTeulis fasi ganisazRvreba ara Tan<strong>da</strong>rTuli invoisis safuZvelze,<br />

aramed mTavrobis mier gansazRvruli fasebis mixedviT.<br />

ganbaJebis arsebuli procedurebis mixedviT, rezervis Sefaseba yvelaze farTod<br />

gavrcelebuli kanon<strong>da</strong>rRvevaa. es problemebs uqmnis movaWreebs, radgan fasis<br />

SerCeva xdeba istoriuli monacemebiT <strong>da</strong> SeuZlebelia ufro iafi importis moZieba.<br />

yvelaze ufro <strong>da</strong>zaral<strong>da</strong> is bazrebi, sa<strong>da</strong>c fasebi swrafad izrdeba. Cven SeveswariT<br />

aseT SemTxvevas: qarTvel importiors CineTi<strong>da</strong>n Semohqon<strong>da</strong> ucnobi mwarmoeblis<br />

brtyelekraniani televizorebi adre <strong>da</strong>fiqsirebuli fasis 1/4-ad, ga<strong>da</strong>saxadebi<br />

ki un<strong>da</strong> ga<strong>da</strong>exa<strong>da</strong> adrindeli fasis mixedviT (anu 48%-iT meti realur fasze).<br />

Sesabamisad, saqonlis Semotana misTvis aramomgebiani gax<strong>da</strong>. 49<br />

tarifebis Semcireba momgebiani gax<strong>da</strong> saerTa<strong>Soris</strong>o doneze. radgan tarifebi<br />

sasoflo-sameurneo produqtebze SenarCunebulia, qarTuli bazari isev SezRuduli<br />

rCeba. es <strong>da</strong>kavSirebulia Semdeg problemebTan: pirveli, rogorc pirvel nawilSi<br />

aRvniSneT, qarTvelebisa <strong>da</strong> somxebisTvis erTnairad Znelia warmomavlobis sabuTis<br />

mopoveba <strong>da</strong> isinic ar iyeneben maT kanonier upiratesobas. meore, im a<strong>da</strong>mianebis<br />

umetesoba, visac Cven gavesaubreT, mxars uWers mTavrobis mier sasoflo-sameurneo<br />

produqtebze ga<strong>da</strong>saxadebis gauqmebas.<br />

evropuli samezoblo politika <strong>da</strong> msoflio savaWro organizacia<br />

evropuli samezoblo politika<br />

2007 wlis maisSi, saqarTvelos mTavrobam miiRo evropuli samezoblo politikis<br />

strategiis ganxorcielebis samoqmedo gegma. msgavsi dokumenti arsebobs somxeTSic. 50<br />

48 mixeil saakaSvili, interviu civilur saqarTvelosTan (21 Tebervali, 2007).<br />

49 http://ec.europa.eu/world/enp/pdf/action_plans/armenia_enp_ap_fi nal_en.pdf<br />

50 http://ec.europa.eu/world/enp/pdf/action_plans/armenia_enp_ap_fi nal_en.pdf


egionuli vaWrobis ganviTareba samcxe-javaxeTSi<br />

evropuli samezoblo politika erT-erTi mTavari elementia misi ganviTarebis<br />

politikis gegmaSi. 51 am politikis ganxorcielebis erT-erTi mTavari mizezia<br />

saerTa<strong>Soris</strong>o bazri<strong>da</strong>n miRebuli pir<strong>da</strong>piri sargebeli. Tumca, rogorc qarTulevropuli<br />

politika <strong>da</strong> iuridiuli sakonsultacio centri acxadebs, “evropuli<br />

samezoblo politikis arapir<strong>da</strong>piri sargebeli “ufro metia,” vidre pir<strong>da</strong>piri. es<br />

aris evrogaerTianebis ekonomikur mimarTulebasTan SeTanxmeba, rasac garkveuli<br />

investiciebisa <strong>da</strong> <strong>ekonomikuri</strong> zrdis motana SeuZlia partniori qveynisTvis.” 52<br />

evropuli samezoblo politikis xelmomwerebi orive mxri<strong>da</strong>n aRiareben, rom<br />

maT surT procedurebis gamartiveba <strong>da</strong> erTmaneTTan Serwyma, aseve, korufciis<br />

winaaRmdeg brZola. evropuli samezoblo politikis mixedviT, arsebobs CarCo,<br />

romlis farglebSic SesaZlebelia amis ganxorcieleba. erT mizanTan sxva<strong>da</strong>sxva<br />

reformis <strong>da</strong>kavSireba axdens evrogaerTianebis, somxeTisa <strong>da</strong> saqarTvelos politikis<br />

koordinirebas, Tumca am reformebis ganxorcielebis done gansxvavebulia.<br />

msoflio savaWro organizacia<br />

saqarTvelo msoflio savaWro organizaciis wevria 2000 wlis ivnisi<strong>da</strong>n, somxeTi ki<br />

_ 2003 wlis Tebervli<strong>da</strong>n. msoflio savaWro organizacia gvTavazobs struqturas,<br />

romlis mixedviTac SesaZlebeli iqneba sabaJo kvotis gauqmeba <strong>da</strong> tarifebis<br />

Semcireba. saqarTveloSi mimdinare sabaJo reformisTvis ufro mniSvnelovania is,<br />

rom msoflio savaWro organizacia uzrunvelyofs specifikuri sabaJo regulaciebis<br />

eqspertizas.<br />

evropuli samezoblo politikisa <strong>da</strong> msoflio savaWro<br />

organizaciis roli ENP<br />

orive, evropuli samezoblo politika <strong>da</strong> msoflio savaWro organizacia mxars<br />

uWeren sabaJo reformis ganxorcielebas. maTi organizaciuli struqtura <strong>da</strong><br />

maTi specialistebis profesionalizmi gansxvavebulia. evropuli Tanamegobrobis<br />

politikis miznebi ufro farToa, radgan maT surT ara mxolod sabaJo<br />

regulaciebis gamWvirvaloba <strong>da</strong> efeqturoba, aramed am regulaciebis koordinireba<br />

evrogaerTianebis kanonmdeblobasTan.<br />

radgan evropuli samezoblo politikis mizania reformebis zogadi mimdinareobis<br />

xelSewyoba. is ar axdens misi wevrebis SezRudvas kanonieri ga<strong>da</strong>wyvetilebebiT.<br />

is Tavisuflebas aZlevs maT. magaliTad, evropuli Tanamegobrobis politikis<br />

bolo samoqmedo gegmaSi, evrogaerTianeba iZleva saqarTveloSi sabaJo reformis<br />

prioritetebis sias, romelic moicavs 2006 wlis sabaJo kodeqsis srulad<br />

miRebas, procedurebis gamartivebas, biznes-sazogadoebasTan konsultaciebs <strong>da</strong><br />

administraciuli SesaZleblobebis gaZlierebas. 53 Tumca, direqtivebi am miznebis<br />

miRwevis konkretuli gzebis Sesaxeb ar arsebobs. teqnikuri rekomen<strong>da</strong>cia, romelsac<br />

es dokumenti iZleva, Semdegi rCeviT amoiwureba:,<br />

51<br />

saqarTvelos mTavrobis dokumenti, ZiriTadi informacia <strong>da</strong> direqtivebi 2008-2011, (2007), gv. 5. ix:<br />

http://www.imf.ge/aattach/285.pdf<br />

52<br />

qarTul-evropuli politika <strong>da</strong> iuridiuli sakonsultacio centri, qarTuli <strong>ekonomikuri</strong> tendenciebi (ivlisi,<br />

2007), gv. 7.<br />

53<br />

evropuli samezoblo politika, samoqmedo gegma, miRebuli saqarTvelos mTavrobis mier (maisi, 2007), gv. 6.<br />

(http://ec.europa.eu/world/enp/pdf/action_plans/georgia_enp_ap_fi nal_en.pdf).<br />

29


<strong>ekonomikuri</strong> <strong>urTierTobebis</strong> <strong>kvleva</strong> <strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> <strong>somxeTs</strong> <strong>Soris</strong><br />

30<br />

mTeli sabaJos administraciuli SesaZleblobebis gaZliereba, gansakuTrebiT<br />

ki sabaJo wesebisa <strong>da</strong> tarifebis gamWvirvaloba, sabaJo Sefasebis kanonierad<br />

ganxorcieleba, riskTan <strong>da</strong>kavSirebuli sabaJo kontrolis principebis<br />

ganxorcieleba <strong>da</strong> saqonlis kontroli; sabaJo administraciis Si<strong>da</strong> <strong>da</strong> gare<br />

laboratoriuli eqspertizisa <strong>da</strong> samoqmedo SesaZleblobebis gazr<strong>da</strong>. 54<br />

meores mxriv, msoflio savaWro organizacia gvTavazobs konkretul wina<strong>da</strong>debebsa<br />

<strong>da</strong> saukeTeso praqtikas sabaJo Sefasebis, warmoebis <strong>da</strong>dgenis wesebisa <strong>da</strong><br />

transportirebamde tvirTis inspeqtirebis sakiTxebSi. magaliTad, igi gvTavazobs<br />

sabaJo saqonlis Sefasebis eqvs sxva<strong>da</strong>sxva misaReb sistemas. miuxe<strong>da</strong>vad amisa,<br />

evropis samezoblo politikisa <strong>da</strong> msoflio savaWro organizaciis mizania<br />

Seqmnan koordinacia <strong>da</strong> ara erTgvarovneba. erTiani Sefasebis sistemis SerCevis<br />

uzrunvelyofa mniSvnelovani iqneba somxeTisa <strong>da</strong> saqarTvelos mTavrobebisTvis.<br />

evropuli samezoblo politikis sabaJosTan <strong>da</strong>kavSirebuli debulebebis miRebisas<br />

erTi-erTi problemaa imis gansazRvra, Tu ramdenad Seesabameba saqarTvelos<br />

ganviTarebis dones sabaJo sistema, romelic, ZiriTa<strong>da</strong>d, <strong>da</strong>savleT evropis mieraa<br />

Seqmnili. erTi konkretuli magaliTia fito-sanitariuli pirobebi. amJamad ganxilvis<br />

procesSi myofi sabaJo sistemis mixedviT, saWiroa im sabaJo-gamSvebi punqtebis<br />

raodenobis Semcireba, sa<strong>da</strong>c xdeba saqonlis fito-sanitariuli Semowmeba. amis mizezia<br />

saWiro aRWurvilobis siZvire <strong>da</strong> SezRuduli moxmareba. aseve, SemoTavazebulia<br />

garkveul adgilebSi saqonlis profesiuli <strong>da</strong>Tvaliereba.<br />

evropuli samezoblo politikis Tanaxmad, saqarTvelos saxelmwifo Semosavlebis<br />

samsaxurma gaauqma fito-veterinaruli Semowmeba ninowmindis sabaJo punqtze. es<br />

ganapirobebs am sazRvarze sasoflo-sameurneo produqciis Semotanis akrZalvas.<br />

aseTi produqciis gadmotana SeiZleba sa<strong>da</strong>xlos sabaJoze. imis gaTvaliswinebiT,<br />

rom es orive regioni agrarulia, SegviZlia vTqvaT, rom am nabijiT sabolood ispoba<br />

maT <strong>Soris</strong> regionuli vaWrobis SesaZlebloba. 55 gaerTianebuli erebis ganviTarebis<br />

programa ecdeba yoveli Rone ixmaros, raTa ar <strong>da</strong>uSvas aRniSnuli, sanam am konkretul<br />

sazRvarze nebismieri saxis investicias ganaxorcielebdes.<br />

<strong>da</strong>skvna<br />

<strong>da</strong>bolos, ganxorcielebulma sabaJo reformebma <strong>da</strong>gvanaxva, rom sistema gamosworebis<br />

gzazea <strong>da</strong> aqtiuri nabijebia ga<strong>da</strong>dgmuli korufciasTan brZolaSi. marTalia,<br />

problemebi jer kidev arsebobs, magram isini ganpirobebulia xSiri cvlilebebiTa<br />

<strong>da</strong> reformirebuli kanonebis araefeqturi ganxorcielebiT. sabaJo departamentis<br />

reformis Sedegad Seiqmna gansxvavebuli instituciuri garemo, magram igi ar aris<br />

stabiluri, ar aqvs swori sakomunikacio strategia <strong>da</strong> aklia profesionali kadrebi.<br />

es instituciebi <strong>da</strong>kavSirebulia didi moculobis xarjebTan <strong>da</strong> misi gageba saboloo<br />

momxmareblisTvis sakmaod rTuli iqneba.<br />

54 evropuli samezoblo politika, samoqmedo gegma, miRebuli saqarTvelos mTavrobis mier (maisi, 2007), gv. 6.<br />

(http://ec.europa.eu/world/enp/pdf/action_plans/georgia_enp_ap_fi nal_en.pdf)<br />

55 gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> kavkasiis kvlevis resurs- centris m<strong>kvleva</strong>rTa jgufi.<br />

interviu fito-veterinaruli <strong>da</strong> specialuri kontrolis TavmjdomaresTan, roman CxenkelTan, saxelmwifo<br />

Semosavlebis samsaxuri (21 agvisto, 2007).


egionuli vaWrobis ganviTareba samcxe-javaxeTSi<br />

maSin, rodesac warmatebiT ganxorciel<strong>da</strong> sakanonmdeblo reforma <strong>da</strong> tarifebis<br />

cvlileba, Tavi iCina mcire sasoflo-sameurneo biznesis ganviTarebis xelisSemSlelma<br />

mravalma faqtorma. sabaJo Sefasebis sistema jer kidev problemebTanaa <strong>da</strong>kavSirebuli.<br />

sakanonmdeblo cvlilebebis erTianma sistemam sakomunikacio problemebi ufro<br />

aSkara gaxa<strong>da</strong>. amdeni cvlilebis Semdeg, jer isev gaurkvevelia, sad un<strong>da</strong> wavides<br />

importiori (miT ufro, Tu is ar saubrobs qarTulad <strong>da</strong> inglisurad) <strong>da</strong> ra uflebebi<br />

<strong>da</strong> movaleobebi aqvs mas. es gansakuTrebiT mniSvnelovania Cvens SemTxvevaSi, Tumca<br />

saWiroa misi zogad konteqstSi ganxilva.<br />

31


<strong>ekonomikuri</strong> <strong>urTierTobebis</strong> <strong>kvleva</strong> <strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> <strong>somxeTs</strong> <strong>Soris</strong><br />

Sesavali<br />

32<br />

3. cvlilebebi savaWro momsaxurebisa <strong>da</strong><br />

satransporto infrastruqturis sferoebSi<br />

bolo periodSi axalqalaqisa <strong>da</strong> ninowmindis sabaJo raionebi mkveTrad CamoSorebuli<br />

iyo saqarTvelos <strong>da</strong>narCen regionebs. geografiuli mdebareobis, <strong>da</strong>ngreuli<br />

gzebisa <strong>da</strong> araefeqturi sarkinigzo sistemis gamo Zalian problematuri iyo mTavar<br />

bazrebTan _ TbilisTan <strong>da</strong> axalcixesTan <strong>da</strong>kavSireba. yvelaze mokle marSrutic ki<br />

sazRvris mimarTulebiT did dros moiTxovs.<br />

2006 wels, Mercy Corps_is mier axalqalaqSi Catarebuli gamokiTxvisas, movaWreebma<br />

<strong>da</strong> mewarmeebma regionSi yvelaze seriozul problemad gzebis cudi xarisxi<br />

<strong>da</strong>asaxeles. 56 gaumarTavi satransporto infrastruqtura ara mxolod aferxebs<br />

bazrTan kavSirs, aramed zrdis fass Teslze <strong>da</strong> sasuqze. es, aseve, arTulebs<br />

TanamSromlobisa <strong>da</strong> saboloo ga<strong>da</strong>muSavebis marTvas. rogorc ukve ganvixileT,<br />

cudma gzebma mouwesrigebel sabaJo sakanonmdeblo sistemasTan erTad ninowmin<strong>da</strong><br />

regionuli vaWrobisTvis Seuferebeli gaxa<strong>da</strong>.<br />

axalcixi<strong>da</strong>n axalqalaqisken gza nawilobriv ukve SekeT<strong>da</strong>. am gzis saSualebiT<br />

SesaZlebelia moZraoba Tbilisi<strong>da</strong>n ninowmindis mimarTulebiT (Tumca ara<br />

sazRvrisken), rasac, <strong>da</strong>axloebiT, 3,5-5,5 saaTi sWirdeba (adre 7,5 saaTi iyo saWiro).<br />

gzis SekeTeba (rac Semdeg zafxuls <strong>da</strong>iwyeba <strong>da</strong>, imedia, <strong>da</strong>sruldeba 2010 wels)<br />

sagrZnoblad Seamcirebs manZils <strong>da</strong> pir<strong>da</strong>pir kavSirs <strong>da</strong>amyarebs ninowmin<strong>da</strong>sa <strong>da</strong><br />

Tbiliss <strong>Soris</strong>, rasac <strong>da</strong>axloebiT 2,5 saaTi <strong>da</strong>sWirdeba. aseve, aRdgeba <strong>da</strong>matebiTi<br />

gza TurqeTis sazRvrisken, romelic axalcixi<strong>da</strong>n 27 km-is manZilze mdebareobs <strong>da</strong><br />

arsebuli gza ninowmindis mimarTulebiT, romelic sagrZnoblad Seamcirebs manZils<br />

<strong>somxeTs</strong>a <strong>da</strong> TurqeTs <strong>Soris</strong>. <strong>da</strong>bolos, axali sarkinigzo sistema: baqo _ Tbilisi _<br />

axalqalaqi _ yarsi, kidev erTi saSualebaa TurqeTTan <strong>da</strong> evropasTan saqarTvelos<br />

urTierTobisa.<br />

infrastruqturis yvela mosalodneli cvlileba situacias ori kuTxiT gaaumjobesebs.<br />

jer erTi, gaioldeba satranzito produqciis ga<strong>da</strong>tana, regioni fizikurad<br />

<strong>da</strong>ukavSirdeba erovnul <strong>da</strong> saerTa<strong>Soris</strong>o bazrebs, SesaZlebeli gaxdeba sawarmoo<br />

masalebis SeZena <strong>da</strong> Semdeg produqciis gayidva ufro Semosavlian bazarze.<br />

meorec, cvlilebebis Semdeg, gansakuTrebiT, regionis samxreTis gavliT saqarTvelos<br />

eqneba alternatiuli satranzito marSruti. amJamad, saqarTvelo, rogorc<br />

tranzituli qveyana, did Semosavals iRebs saqonlis, navTobisa <strong>da</strong> gazis transportirebiT<br />

somxeTi<strong>da</strong>n, azerbaijani<strong>da</strong>n <strong>da</strong> ruseTi<strong>da</strong>n (aseve, maTi gavliT, Sua aRmosavleTi<strong>da</strong>n<br />

<strong>da</strong> centraluri azii<strong>da</strong>n) TurqeTSi, Savi zRvaze an mis iqiT. saqarTvelos<br />

yvelaze Rirebuli saeqsporto momsaxureba transportirebaa. amjerad saeqsporto<br />

produqciis ga<strong>da</strong>zidvis erTaderTi gza arsebobs _ qveynis Suaguli<strong>da</strong>n Savi zRvis<br />

portebis: foTisa <strong>da</strong> baTumis gavliT <strong>da</strong> Semdeg sazRvao gziT sxva qveynebis an saxmeleTo<br />

gziT TurqeTis mimarTulebiT. Tuki regionze gaivlis am tranzitis mcire<br />

nawili, an Tuki sasazRvro vaWrobis xelSewyobiT gaizrdeba satranzito urTierTobebi<br />

TurqeTTan <strong>da</strong> evropasTan, aseve sagrZnoblad gaizrdeba misi sargebeli.<br />

56 Mercy Corps, axalqalaqis raioni: Tanamonawileobrivi Sefaseba <strong>da</strong> kvlevis Sedegebi (ivnisi, 2006).


egionuli vaWrobis ganviTareba samcxe-javaxeTSi<br />

am cvlilebebis masStabebisa <strong>da</strong> Sedegis Sefaseba sakmaod rTulia, radgan is <strong>da</strong>mokidebulia<br />

ara mxolod garkveuli gzis aRdgeniT <strong>da</strong>zogil droze, aramed imazec,<br />

Tu rogor ukavSirdeba infrastruqturis sxva<strong>da</strong>sxva sfero ufro farTo qsels.<br />

es, aseve, moiTxovs met informacias am gzis axlandeli <strong>da</strong> momavali momxmareblebis<br />

<strong>da</strong>niSnulebis punqtebze, rasac amJamad iSviaTad floben. am angariSis sirTule, aseve,<br />

gamowveulia infrastruqturis didi proeqtebis rTuli politikuri <strong>da</strong>tvirTviT.<br />

Tu vin miiRebs sargebels am proeqtebi<strong>da</strong>n, xSirad martivi ekonomikis sferos<br />

scildeba.<br />

am nawilSi mocemulia strategiuli <strong>da</strong>gegmvis zogierTi alternativa.<br />

saqarTvelos satransporto infrastruqtura<br />

saqarTveloSi, <strong>da</strong>axloebiT, 20250km sigrZis saavtomobilo <strong>da</strong> 1550 km sigrZis<br />

sarkinigzo qselia. yovelwliurad TiTqmis 24,5 milioni tona tvirTis ga<strong>da</strong>zidva<br />

xdeba qveynis saavtomobilo gzebiT <strong>da</strong> 16,3 milioni tonis _ rkinigziT. aRsaniSnavia,<br />

rom mgzavrebis ga<strong>da</strong>yvanac gzebis ga<strong>da</strong>tvirTvasTanaa <strong>da</strong>kavSirebuli. saqarTvelos<br />

saavtomobilo gzebiT, <strong>da</strong>axloebiT, 257 milioni mgzavri ga<strong>da</strong>adgildeba, xolo<br />

rkinigziT _ 2,2 milioni. 57<br />

1990 wlis Semdeg saavtomobilo magistralebma <strong>da</strong> rkinigzam Tavisi funqcia <strong>da</strong>ibrunes.<br />

transportis ga<strong>da</strong>adgileba <strong>da</strong> tvirTis ga<strong>da</strong>zidva im moculobas ubrundeba, romelic<br />

iyo 90-ian wlebamde, qveynis ekonomikur <strong>da</strong> samoqalaqo krizisamde. Tumca verc<br />

saavtomobilo gzebi <strong>da</strong> verc rkinigza ver akmayofilebs gazrdil moTxovnas. wlebis<br />

ganmavlobaSi mitovebuli <strong>da</strong> mouvleli magistralebis umetesoba ganadgur<strong>da</strong>. bolo<br />

periodSi saqarTvelos mTavrobam gaaremonta didi <strong>da</strong>tvirTvis mqone gzebi, raTa<br />

aRedgina mimosvla. miuxe<strong>da</strong>vad amisa, jer kidev Zalian bevria gasakeTebeli situaciis<br />

saboloo mowesrigebamde.<br />

satransporto infrastuqturis mimdinare<br />

mdgomareoba samcxe-javaxeTSi<br />

samcxe-javaxeTis sagzao sistema swrafad izrdeba. erTaderTi yvelaze maRali<br />

xarisxis gzaa Tbilisi<strong>da</strong>n regionis samxreT-<strong>da</strong>savleTis mimarTulebiT, qalaqebis:<br />

borjomisa <strong>da</strong> axalcixis gavliT mimavali magistrali. axalcixe mdebareobs<br />

Tbilisi<strong>da</strong>n, <strong>da</strong>axloebiT, 200 km-is moSorebiT <strong>da</strong> TiTqmis 3,5 saaTia saWiro iq<br />

Casasvlelad. iqi<strong>da</strong>n ki 30 km-iani gzaa valemde, TurqeTis sazRvramde. axalcixi<strong>da</strong>nve<br />

midis gza aspinZis, axalqalaqisa <strong>da</strong> ninowmindis gavliT samxreT-aRmosavleTis<br />

mimarTulebiT, somxeTis sazRvrisken. ninowmin<strong>da</strong> axalcixi<strong>da</strong>n 110 km-is manZilze<br />

mdebareobs <strong>da</strong> iq Casvlas, <strong>da</strong>axloebiT, 3 saaTi sWirdeba.<br />

am marSrutis didi nawilze ukve maRali xarisxis gzaa. axalcixi<strong>da</strong>n samxreTaRmosavleTiT<br />

mimavali gza axalqalaqisa <strong>da</strong> ninowmindis mimarTulebiT sagrZnoblad<br />

gamoswor<strong>da</strong> bolo periodSi <strong>da</strong> axla misi 90% karg mdgomareobaSia. 58 rogorc ukve<br />

aRvniSneT, marSrutis bolo, 23 km-ian monakveTze isev cudi gzaa <strong>da</strong> mis gavlas<br />

TiTqmis erTi saaTi sWirdeba.<br />

57<br />

<strong>da</strong>xmareba samcxe-javaxeTis gzis reabilitaciis proeqtis SefasebaSi, saboloo angariSis monaxazi, luis bergeris<br />

jgufi (aprili, 2005).<br />

58 <strong>da</strong>mokidebulia gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> kavkasiis kvlevis resurscentris<br />

m<strong>kvleva</strong>rTa jgufis Sefasebaze (29 agvisto, 2007).<br />

33


<strong>ekonomikuri</strong> <strong>urTierTobebis</strong> <strong>kvleva</strong> <strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> <strong>somxeTs</strong> <strong>Soris</strong><br />

samcxe-javaxeTi<strong>da</strong>n Tbilisis mimarTulebiT aris kidev 167km-iani mTagoriani<br />

alternatiuli gza, romelic ganadgurebis pirasaa. zafxulSi am gzis gavlas,<br />

<strong>da</strong>axloebiT, 6-7 saaTi sWirdeba. is sruliad arapraqtikulia komerciuli<br />

TvalsazrisiT <strong>da</strong> absoluturad SeuZlebelia iq gavla Cveulebrivi avtomobiliT<br />

ianvri<strong>da</strong>n aprilamde. masze avtomobilebis yoveldRiuri ga<strong>da</strong>adgilebis sixSire<br />

Zalian <strong>da</strong>balia 59 <strong>da</strong> Tanac sezonuri. am gzis gar<strong>da</strong>, arsebobs sarkinigzo xazi<br />

Tbilisi<strong>da</strong>n axalcixis mimarTulebiT, romelic mxolod zafxulSi funqcionirebs.<br />

infrastruqturis gaumjobeseba<br />

yarsi-axalqalaqi-baqos sarkinigzo magistrali <strong>da</strong> samcxe-javaxeTis gzis<br />

reabilitaciis proeqti regionuli infrastruqturis ganviTarebisa <strong>da</strong> saqarTvelos,<br />

TurqeTsa <strong>da</strong> <strong>somxeTs</strong> <strong>Soris</strong> sasazRvro <strong>urTierTobebis</strong> gaZlierebis sawin<strong>da</strong>ria.<br />

fond “aTaswleulis gamowveva saqarTvelos” gegmaSi Sedis 167 km-iani pir<strong>da</strong>piri<br />

gzis reabilitacia Tbilisi<strong>da</strong>n ninowmindis, javaxeTis mimarTulebiT. 60 proeqtis<br />

mizania, axalcixi<strong>da</strong>n ninowmindis gavliT, somxeTis sazRvris mimarTulebiT 43 kmiani<br />

(pirveli nawili ukve <strong>da</strong>srulebulia), xolo axalqalaqi<strong>da</strong>n <strong>da</strong> karwaxi<strong>da</strong>n,<br />

TurqeTis sazRvris mimarTulebiT 33 km-iani monakveTis SekeTeba. saqarTvelos<br />

mTavrobam <strong>da</strong>iwyo gzis remonti axalqalaqi<strong>da</strong>n axalcixis mimarTulebiT. misi didi<br />

nawili ukve <strong>da</strong>srulebulia. 61<br />

am gzebis SekeTebis mizania, erTmaneTs <strong>da</strong>ukavSiros javaxeTi <strong>da</strong> Tbilisi <strong>da</strong><br />

gaaumjobesos saerTa<strong>Soris</strong>o kavSirebi TurqeTTan <strong>da</strong> somxeTTan. am qveynebTan<br />

urTierTobis mogvareba regionis <strong>ekonomikuri</strong> integraciisa <strong>da</strong> ganviTarebis<br />

sawin<strong>da</strong>ria.<br />

am kvlevis momzadebis procesSi (2007 wlis seqtemberi), fondi “aTaswleulis<br />

gamowveva saqarTvelos” amzadeb<strong>da</strong> satendero dokumentacias gzis reabilitaciis<br />

kontraqtoris an kontraqtorebis SesarCevad. gamarjvebuli kompaniis gamovlenis<br />

Semdeg kontraqtori iwyebs mobilizacias. javaxeTSi mkacri bunebrivi pirobebis<br />

gamo, 2007 wlis zamTarSi mobilizacia ver moxerx<strong>da</strong>. Sesabamisad, gzis SekeTeba ver<br />

<strong>da</strong>iwyeba 2008 wlis gazafxulamde. proeqtis Sefasebis Tanaxmad, am gzis SekeTebas<br />

<strong>da</strong>axloebiT ori weli <strong>da</strong>sWirdeba. e.i. am gzis SekeTeba, savaraudod, 2010 wlis<br />

Semodgomaze <strong>da</strong>sruldeba.<br />

axali gzis mTavari <strong>da</strong>niSnulebaa, Seamciros Tbilisi<strong>da</strong>n mgzavrobis dro,, romelic<br />

amJamad eqvsi saaTia. SekeTebis Semdeg es dro Semcirdeba oTx saaTamde <strong>da</strong>, SesaZloa,<br />

ufro meta<strong>da</strong>c. 62 es, Tavis mxriv, xels Seuwyobs regionis integracias <strong>da</strong>narCen<br />

saqarTvelosTan.<br />

59 luis bergeris jgufma <strong>da</strong> Kocks-is sakonsultacio GmbH-ma Seafases wlis ganmavlobaSi yoveldRiurad<br />

ga<strong>da</strong>adgilebuli transportis raodenoba _ 100 manqana dReSi.<br />

60<br />

`aTaswleulis gamowvevam saqarTveloSi~ un<strong>da</strong> SeakeTos 153 km-iani gza. gzis <strong>da</strong>narCeni nawili Tbilisis mimarTulebiT<br />

karg mdgomareobaSia.<br />

61<br />

20007 wlis maisSi, maSin, roca kavkasiis kvlevis resurscentris m<strong>kvleva</strong>rTa jgufi akvirdebo<strong>da</strong> axalqalaqiaxalcixis<br />

gzas, misi 70% <strong>da</strong>zianebuli iyo <strong>da</strong> mkvlevrebs 2 saaTi sWirdebo<strong>da</strong>T am manZilis <strong>da</strong>safaravad. agvistos<br />

bolos igive mkvlevrebi estumrnen regions. gzis mxolod 20% iyo <strong>da</strong>zianebuli <strong>da</strong> mgzavrobas 1 saaTi <strong>da</strong><br />

20 wuTi <strong>da</strong>sWir<strong>da</strong> (Cveulebriv, msubuq manqanas albaT ufro meti dro <strong>da</strong>sWirdebo<strong>da</strong>).<br />

62<br />

es Sefaseba Se<strong>da</strong>rebiT konservatiulia, radgan gza ninowmindi<strong>da</strong>n Tbilisamde 167 km-ia. 60 km/sT mgzavrobisas<br />

mxolod 3 saaTia saWiro. Tumca es dro gansxvavdeba sezonebis mixedviT. samcxe-javaxeTis gzebis reabilitaciis<br />

proeqti, saboloo angariSi, Kocks-is sakonsultacio GmbH (Tebervali, 2007).<br />

34


egionuli vaWrobis ganviTareba samcxe-javaxeTSi<br />

gzis proeqtis <strong>da</strong>srulebis Semdeg gaizrdeba saavtomobilo gzis <strong>da</strong>tvirTva, rac<br />

ganpirobebuli iqneba avtomobilebis mimosvlis zrdiTa <strong>da</strong> axali alternatiuli<br />

marSrutis SeqmniT. samcxe-javaxeTis saavtomobilo gzis reabilitaciis proeqtSi<br />

gamoiangariSes misi savaraudo <strong>da</strong>tvirTva. maTi prognoziT, 2029 wlisTvis samxreTi<strong>da</strong>n<br />

Semomavali magistralis <strong>da</strong>tvirTva gaizrdeba 10-jer an 11-jer, yoveldRiuri<br />

saavtomobilo saSualo niSnuli ki miaRwevs 1000-1100 avtomobils.<br />

am gzebis umetesi nawilis SekeTeba <strong>da</strong>iwyeba axalqalaqi-ninowmindis regionSi <strong>da</strong> maTi<br />

mimarTulebis saboloo punqti iqneba Tbilisi. Sefasebis mixedviT, mosalodneli ar<br />

aris axali gziT <strong>da</strong>narCeni samcxe-javaxeTis Si<strong>da</strong> gzebis gantvirTva. 63<br />

sazRvris ga<strong>da</strong>kveTa<br />

fond “aTaswleulis gamowveva saqarTvelos” gzis sareabilitacio proeqtis mizania<br />

ninowmindi<strong>da</strong>n somxeTis sazRvris mimarTulebiT mimavali gzis SekeTeba, aseve, axali<br />

gzis gaWra karwaxi<strong>da</strong>n TurqeTis sazRvris mimarTulebiT. SekeT<strong>da</strong> axalqalaqsa <strong>da</strong><br />

ninowmin<strong>da</strong>s <strong>Soris</strong> gzac. <strong>da</strong>matebiTi gzebis SekeTebis Semdeg sagrZnoblad Semcirdeba<br />

gza somxeTi<strong>da</strong>n TurqeTisken. amJamad manZili ninowmindis sabaJo-gamSvebi punqti<strong>da</strong>n<br />

valemde 150 km-ia, karwaxamde ki mxolod 80 km iqneba. amJamad ar xorcieldeba<br />

TurqeTis mimarTulebiT sazRvris ga<strong>da</strong>kveTa karwaxSi, Tumca TurqeTis mxri<strong>da</strong>n<br />

pirobebi ukve momzadebulia.<br />

rkinigzis reabilitacia<br />

2007 wlis 2 ivliss “Tbilisis deklaraciiT,” romelic TurqeTs, azerbaijansa <strong>da</strong> saqarTvelos<br />

<strong>Soris</strong> TanamSromlobis zogad Sexedulebebs warmoadgens, aRiniSna baqo-<br />

Tbilisi-yarsis sarkinigzo magistralis proeqtis <strong>da</strong>wyeba. 64 rkinigzis saqarTvelos<br />

nawili ukve aSenebuli <strong>da</strong> ganaxlebulia. <strong>da</strong>ixarja 200 milioni aSS dolari, romelic<br />

1%-iani kreditis saxiTaa miRebuli azerbaijanis mTavrobi<strong>da</strong>n <strong>da</strong> romlis <strong>da</strong>farvac<br />

un<strong>da</strong> moxdes 25 wlis ganmavlobaSi. 65 am sarkinigzo kavSiris mizania azerbaijanisa <strong>da</strong><br />

saqarTvelos pir<strong>da</strong>piri <strong>da</strong>kavSireba TurqeTTan <strong>da</strong> TurqeTi<strong>da</strong>n evropis sarkinigzo<br />

sistemasTan.<br />

axali infrastruqturis <strong>ekonomikuri</strong> gavlena<br />

arsebobs ekonomikis gavlenis ori tipi, romelsac SeuZlia efeqtis moxdena regionul<br />

vaWrobaze <strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> <strong>somxeTs</strong> <strong>Soris</strong> ninowmindis sazRvaris meSveobiT. pirveli<br />

pir<strong>da</strong>piri gavlenaa sabazro perspeqtivebi, romlebic Seiqmneba regionSi gzebis<br />

reabilitaciisa <strong>da</strong>, gansakuTrebiT, ninowmin<strong>da</strong>-Tbilisis gzis SekeTebis Semdeg.<br />

meore gavlenaa somxeTTan Seqmnili sxva<strong>da</strong>sxva tranzituli marSruti, romelic<br />

regions <strong>da</strong>ukavSirebs saqarTvelos sxva raionebsa <strong>da</strong> <strong>da</strong>narCen msoflios.<br />

saavtomobilo gzisa <strong>da</strong> rkinigzis reabilitaciis pir<strong>da</strong>piri gavlena samcxe-javaxeTze<br />

axalqalaqis bazarSi gavesaubreT 29 movaWres. erT-erTi SekiTxva exebo<strong>da</strong> gaumjobesebuli<br />

infrastruqturis Sedegad miRebul sargebels. Sedegebi Semdegnairad ganawil<strong>da</strong>:<br />

63<br />

igive, 36 <strong>da</strong> 39.<br />

64<br />

`Tbilisis deklaracia~ _ zogadi Sexedulebebi regionuli TanamSromlobis Sesaxeb (7 Tebervali, 2007).<br />

(http://www.civil.ge/eng/article.php?id=14588)<br />

65<br />

saakaSvili xelSekrulebaze xelis moweris Semdeg saubrobs regionul rkinigzaze, civiluri saqarTvelo (7<br />

Tebervali, 2007).<br />

35


<strong>ekonomikuri</strong> <strong>urTierTobebis</strong> <strong>kvleva</strong> <strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> <strong>somxeTs</strong> <strong>Soris</strong><br />

cxrili 3.1. gaumjobesebuli infrastruqturis Sedegad miRebuli sargebeli regionSi<br />

36<br />

ra gavlena eqneba regionSi gzebis<br />

SekeTebas Tqvens biznesze?<br />

Si<strong>da</strong><br />

produqti<br />

bostneuli<br />

rZis<br />

produqtebi<br />

xili sxva sul<br />

produqcia ar <strong>da</strong>zaraldeba 4 8 2 14<br />

iafi transportireba 4 9 2 1 7 23<br />

avtomobilebi aRar <strong>da</strong>ziandeba 1 1<br />

wyaro: gaerTianebuli erebis ganviTarebis programa, savele kvlevebi, axalqalaqi (ivnisi-ivlisi, 2007).<br />

Kocks konsultaciis GmbH-ma Tavis analizSi Seafasa axali gzis gavlena samcxejavaxeTze.<br />

maT Seafases tvirTis moZraobis zr<strong>da</strong> ninowmin<strong>da</strong>sa <strong>da</strong> TbilisSi 2013<br />

wlisTvis.<br />

ninowmin<strong>da</strong>sa <strong>da</strong> TbilisSi vaWrobaze pir<strong>da</strong>piri <strong>ekonomikuri</strong> gavlena Sefas<strong>da</strong><br />

Semdegnairad:<br />

kartofili: 22,805 tona<br />

rZe: 5,594 tona<br />

sxva produqtebi: 1,250 tona<br />

sul: 29,649 tona<br />

maTi Sefasebis mixedviT, TiToeuli manqaniT SesaZlebeli iqneba 12 tona tvirTis<br />

ga<strong>da</strong>tana, rac movaWres <strong>da</strong>uzogavs 120 aSS dolars yoveli ga<strong>da</strong>adgilebisas (sawvavi,<br />

dro, manqanis amortizacia, saqonlis <strong>da</strong>zianeba), rac wlis ganmavlobaSi 591000 aSS<br />

dolars Seadgens.<br />

samwuxarod, ar Sefasebula, Tu ra Sedegs moitans sarkinigzo magistralis aRdgena.<br />

Cven SegviZlia, sabaJo-gamSvebi punqtebis paralelurad, SevafasoT rkinigzis<br />

reabilitaciis gavlena or regions, <strong>somxeTs</strong>a <strong>da</strong> saqarTvelos <strong>Soris</strong> vaWrobis<br />

ganviTarebaze.<br />

gar<strong>da</strong>mavali modelis cvlilebebi<br />

saqarTvelo _ satranzito qveyana<br />

saqarTvelos, rogorc “abreSumis gzis” satranzito qveynis potenciali <strong>da</strong> gavlena<br />

vaWrobis sxva<strong>da</strong>sxva sferoze mTavrobis ganxilvis sagans warmoadgens. samTavrobo<br />

politikaSi saqarTvelo moiazreba rogorc satranzito derefani Sua aRmosavleTis,<br />

azerbaijanis, centraluri aziisa <strong>da</strong> Soreuli aRmosavleTis qveynebi<strong>da</strong>n momavali<br />

tvirTisTvis. samTavrobo politikam gamoxatuleba hpova Tbilisis deklaraciaSi,<br />

sa<strong>da</strong>c CamoTvlilia didi potencialis mqone proeqtebi TurqeTTan, saqarTvelosTan,<br />

azerbaijanTan. deklaraciaSi naTqvamia:<br />

Cvenma TanamSromlobam Cvens mier ganxorcielebuli sami didi energoproeqtis<br />

meSveobiT: baqo-sufsis navTobsadeni, hei<strong>da</strong>r alievis saxelobis baqo-Tbilisijeihanis<br />

navTobsadeni <strong>da</strong> samxreT kavkasiis gazsadeni (baqo-Tbilisi-erzrumi),<br />

evropas Seuqmna energiis mniSvnelovani <strong>da</strong> axali wyaro. 66<br />

66<br />

`Tbilisis deklaracia~ saqarTvelos regionuli TanamSromlobis Sesaxeb. zogadi Sexedulebebi (7 Tebervali,<br />

2007). (http://www.civil.ge/eng/article.php?id=14588)


egionuli vaWrobis ganviTareba samcxe-javaxeTSi<br />

imave deklaraciaSi aRniSnulia baqo-Tbilisi-yarsis sarkinigzo magistralisa <strong>da</strong><br />

azerbaijanis respublikis eleqtroga<strong>da</strong>mcemi xazis proeqtebi <strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong><br />

TurqeTis teritoriaze. 67<br />

saqarTvelos aseve <strong>da</strong>wesebuli aqvs saga<strong>da</strong>saxado SeRavaTebi sarkinigzo tranzitze<br />

azerbaijani<strong>da</strong>n, romlis mixedviT azerbaijanSi mimavali tvirTi ga<strong>da</strong>saxadebisgan<br />

gaTavisuflebulia 50%-iT, somxeTi<strong>da</strong>n momavali navTobi _ 24%-iT <strong>da</strong> sxva saxis<br />

tvirTi _ 17%-iT. 68 am SeRavaTebis gar<strong>da</strong>, saqarTveloSi, rogorc satranzito qveyanaSi,<br />

romelmac tvirTi un<strong>da</strong> gaataros CineTi<strong>da</strong>n <strong>da</strong> centraluri azii<strong>da</strong>n <strong>da</strong>savleTis<br />

mimarTulebiT, ganxorciel<strong>da</strong> didi moculobis investicia infrastuqturis<br />

ganviTarebaSi. saqarTvelos erT-erT mTavar satranzito qveynad qcevis ideas Sedegad<br />

mohyva tarifebis Semcireba, Savi zRvis portebis ganviTarebiT <strong>da</strong>intereseba <strong>da</strong><br />

fizikuri satransporto infrastruqturis ganviTareba. 69<br />

satransporto momsaxureba <strong>da</strong> somxeTi<br />

satransporto momsaxureba<br />

satransporto momsaxureba saqarTvelos savaWro saqmianobis mniSvnelovani sferoa,<br />

romlis meSveobiTac qveyanaSi 2006 wlis bolo kvartalSi ganxorciel<strong>da</strong> saqonlis<br />

eqsporti 49%-is odenobiT <strong>da</strong> importi _ 55%-is odenobiT. 70 rogorc mosalodnelia<br />

satranzito qveyni<strong>da</strong>n, saqarTvelos Semosavlis wyaroa somxeTis satransporto momsaxureba.<br />

erTi 20 futiani sazRvao/saxmeleTo konteineris ga<strong>da</strong>zidvis sarkinigzo<br />

momsaxurebis Rirebulebaa 522 aSS dolari (foTi-erevani-foTi). satvirTo manqaniT<br />

igive marSrutis Rirebulebaa 1357 aSS dolari. 71 aRsaniSnavia, rom tvirTis udidesi<br />

nawili saqarTvelo<strong>da</strong>n gadis sarkinigzo gziT (74% 2003 wels). 2006 wels somxeTi<strong>da</strong>n<br />

saqarTvelos gavliT eqsportirebuli iyo 3,1 milioni tona tvirTi, romlis<br />

Rirebuleba gaerTianebuli erebis ganviTarebis programam 100 milion aSS dolarad<br />

Seafasa. 72<br />

amJamad samcxe-javaxeTis wili saqarTvelos satransporto SemosavlebSi mxolod<br />

1%-ia. 73 Tumca CvenTvis sainteresoa, ramdenad aris SesaZlebeli, mimdinare<br />

infrastruqturis cvlilebebisa <strong>da</strong> reabilitaciis Sedegad, savaWro ga<strong>da</strong>zidvebis<br />

ga<strong>da</strong>misamarTeba am regionis mimarTulebiT.<br />

67<br />

`Tbilisis deklaracia~ saqarTvelos regionuli TanamSromlobis Sesaxeb. zogadi Sexedulebebi (7 Tebervali,<br />

2007). (http://www.civil.ge/eng/article.php?id=14588)<br />

68<br />

somxeTis gaerTianebuli erebis ganviTarebis programis m<strong>kvleva</strong>rTa jgufi, <strong>ekonomikuri</strong> urTierTobebi <strong>somxeTs</strong>a<br />

<strong>da</strong> saqarTvelos <strong>Soris</strong>: Seusrulebeli perspeqtivebi. angariSis monaxazi (ivlisi, 2007), gv. 16.<br />

69<br />

ganxilulia Semdeg nawilSi.<br />

70<br />

<strong>ekonomikuri</strong> politikis <strong>da</strong> samarTlebrivi sakiTxebis qarTul-evropuli sakonsultacio centri (GEPLAC),<br />

saqarTvelos <strong>ekonomikuri</strong> tendenciebi, kvartaluri mimoxilva (ivlisi, 2007, gv. 39).<br />

71<br />

ga<strong>da</strong>zidvis ga<strong>da</strong>saxadis ZiriTad nawilze pasuxismgebelia ga<strong>da</strong>mzi<strong>da</strong>vi (1100 aSS dolari TiToeul satvir-<br />

Toze <strong>da</strong> 280 aSS dolari rkinigziT ga<strong>da</strong>zidvaze), portSi tvirTis Cabarebis ga<strong>da</strong>saxadi (215 aSS dolari<br />

orive SemTxvevaSi), gaerTianebuli erebis ganviTarebis programa somxeTSi, m<strong>kvleva</strong>rTa jgufi: <strong>somxeTs</strong>a <strong>da</strong><br />

saqarTvelos <strong>Soris</strong> <strong>ekonomikuri</strong> urTierTobebi: Seusrulebeli perspeqtivebi, angariSis monaxazi (ivlisi,<br />

2007), gv. 31.<br />

72<br />

somxeTis gaerTianebuli erebis ganviTarebis programa, m<strong>kvleva</strong>rTa jgufi: <strong>somxeTs</strong>a <strong>da</strong> saqarTvelos <strong>Soris</strong><br />

<strong>ekonomikuri</strong> urTierTobebi: Seusrulebeli perspeqtivebi, angariSis monaxazi (ivlisi, 2007), gv. 31.<br />

73<br />

somxeTis gaerTianebuli erebis ganviTarebis programa, m<strong>kvleva</strong>rTa jgufi: <strong>somxeTs</strong>a <strong>da</strong> saqarTvelos <strong>Soris</strong><br />

<strong>ekonomikuri</strong> urTierTobebi: Seusrulebeli perspeqtivebi, angariSis monaxazi (ivlisi, 2007).<br />

37


<strong>ekonomikuri</strong> <strong>urTierTobebis</strong> <strong>kvleva</strong> <strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> <strong>somxeTs</strong> <strong>Soris</strong><br />

fond “aTaswleulis gamowveva saqarTvelos” gzis reabilitaciis proeqti, SekeTebuli<br />

gzebi javaxeTSi <strong>da</strong> axali sabaJo-gamSvebi punqti (ix. <strong>da</strong>narTi 5, 6 <strong>da</strong> 7 _ regionis<br />

rukebi).<br />

javaxeTis mimarTulebiT mimaval axal gzebze saubrisas, saqme exeba ufro CrdiloeTiT<br />

mdebare marSrutis SekeTebas, romelic iwyeba sa<strong>da</strong>xlo<strong>da</strong>n <strong>da</strong> mTavrdeba foTSi an<br />

sarfSi. pirveli, SeuZlebelia, sa<strong>da</strong>xlo-ninowmin<strong>da</strong>-karwaxis marSruti Caanacvlos<br />

sa<strong>da</strong>xlo-Tbilisi-sarfis marSrutma, radgan amJamad arsebuli sa<strong>da</strong>xlo-Tbilisivales<br />

gza 50 km-iT ufro moklea. 74 TurqeTi<strong>da</strong>n importirebuli, somxeTisTvis<br />

gankuTvnili saqonlis umravlesoba jer Camodis foTSi, rogorc <strong>da</strong>savleT<br />

TurqeTSi warmoebuli produqcia <strong>da</strong> Semdeg sakmaod cud mdgomareobaSi, saxmeleTo<br />

transportis meSveobiT miemarTeba somxeTisken.<br />

Tu somxeTi<strong>da</strong>n ninowmindis gavliT Semova satvirTo manqanebi, miviRebT<br />

absoluturad gansxvavebul suraTs. ninowmin<strong>da</strong>Si gzisa <strong>da</strong> axali sabaJo-gamSvebi<br />

punqtis SekeTeba-reabilitaciam SeiZleba sagrZnoblad Seamoklos gza somxeTi<strong>da</strong>n<br />

TurqeTis mimarTulebiT <strong>da</strong> Semdeg TurqeTi<strong>da</strong>n evropisken. aRsaniSnavia, rom<br />

<strong>da</strong>savleT somxeTi<strong>da</strong>n <strong>da</strong>savleT saqarTvelosken an TurqeTisken ninowmindis gavliT<br />

mgzavrobas gacilebiT naklebi dro sWirdeba, vidre sxva alternatiuli gziT.<br />

erevni<strong>da</strong>n ninowmin<strong>da</strong>mde mgzavrobisas gacilebiT naklebi droa saWiro, vidre<br />

erevni<strong>da</strong>n sa<strong>da</strong>xlomde. sabaJo punqtis organizebisa <strong>da</strong> gzebis gaumjobesebis Semdeg<br />

sagrZnoblad gaizrdeba saxmeleTo mimosvlis moculoba, gansakuTrebiT, TurqeTis<br />

mimarTulebiT.<br />

38<br />

cxrili 3.1<br />

marSruti manZili saSualo dro<br />

erevni<strong>da</strong>n ninowmindis sazRvramde 178 km 2.30-3 sT<br />

erevni<strong>da</strong>n sa<strong>da</strong>xlos sazRvramde 225 km 4 sT<br />

giumri<strong>da</strong>n ninowmindis sazRvramde 48 km 45 wT (maqsimumi)<br />

giumri<strong>da</strong>n sa<strong>da</strong>xlos sazRvramde 171 km 3.30 sT<br />

wyaro: gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> kavkasiis kvlevis resurscentris<br />

SiraqSi myofi m<strong>kvleva</strong>rTa jgufi.<br />

orive sazRvarTan misasvleli gzebis gaumjobesebis Sedegad javaxeTi gaxdeba<br />

somxeTisa <strong>da</strong> TurqeTis <strong>da</strong>makavSirebeli satransporto arteria, rac mniSvnelovnad<br />

Seamcirebs manZils somxeTi<strong>da</strong>n sarfamde. Tumca, erTi qveynis satranzito marSruti<br />

ar qmnis meore qveynis satranzito marSrutis suraTs.<br />

sa<strong>da</strong>xlo<strong>da</strong>n sarfis mimarTulebiT gza 480 km sigrZisaa <strong>da</strong> mis gavlas, <strong>da</strong>axloebiT,<br />

7,5 sT sWirdeba, maSin roca axlandeli gza valemde 320 km-ia <strong>da</strong> mas, TiTqmis, 5,5 sT<br />

sWirdeba. am ori gzi<strong>da</strong>n sarfi, ra Tqma un<strong>da</strong>, prioritetulia. sarfi-baTumis gzaze,<br />

yoveldRiuri mimosvlis monacemebiT, 2006 wels ga<strong>da</strong>adgildebo<strong>da</strong> 717 avtomanqana,<br />

sai<strong>da</strong>nac 221 iyo tvirTis ga<strong>da</strong>mzi<strong>da</strong>vi. valeSi ki, yoveldRiuri mimosvlis monacemebis<br />

mixedviT, 2006 wels ga<strong>da</strong>adgildebo<strong>da</strong> mxolod 48 avtomanqana, sai<strong>da</strong>nac 5 iyo<br />

74 vales gza ufro swrafia, ninowmindis gza moicavs garkveul maRalmTian monakveTebs.


egionuli vaWrobis ganviTareba samcxe-javaxeTSi<br />

tvirTis ga<strong>da</strong>mzi<strong>da</strong>vi. 75 es, nawilobriv, SesaZlebelia aixsnas vales marSrutis nakleb<br />

sandoobiT. Tumca, aRsaniSnavia isic, rom vales marSruti Se<strong>da</strong>rebiT naklebad<br />

aris <strong>da</strong>kavSirebuli TurqeT-evropis sazRvarTan, vidre sarfi.<br />

<strong>da</strong>axloebiT igive SeiZleba iTqvas karwaxis marSrutze, romelic TurqeTs giumrTan<br />

akavSirebs (1 saaTi sa<strong>da</strong>xlo-sarfis marSrutis 7,5 saaTis nacvlad). droisa <strong>da</strong><br />

manZilis gamoTvla <strong>da</strong>kavSirebuli iqneba saqonlis tipsa <strong>da</strong> TurqeTSi mgzavrobis<br />

droze. sazRvris TurqeTis mxares, Cildiri uaxloesi qalaqia, romelic jer ar<br />

aris <strong>da</strong>kavSirebuli TurqeTis saavtomobilo magistralTan, iseve, rogorc sarfis<br />

sazRvari. Tu gaviTvaliswinebT 2¾ saaTs, romelic <strong>da</strong>gvezogeba giumri-ninowmindis<br />

gzi<strong>da</strong>n, Zneli <strong>da</strong>sajerebelia, rom TurqeTisa <strong>da</strong> evropisken mimavali nebismieri<br />

marSruti ufro kargi <strong>da</strong> momgebiani iyos. amasTan, un<strong>da</strong> aRvniSnoT, rom <strong>da</strong>savleT<br />

somxeTisken mimavali karwaxi-ninowmindis marSruti gacilebiT ukeTesia, vidre<br />

sarfi-sa<strong>da</strong>xlos marSruti.<br />

baqo-axalqalaqi-yarsis sarkinigzo magistrali<br />

es sarkinigzo magistrali axalqalaqisa <strong>da</strong> mimdebare gzebisTvis Zalian mniSvnelovania<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong>mokidebulia mgzavrobis marSrutze. saerTa<strong>Soris</strong>o investorebisTvis<br />

gansakuTrebiT mimzidvelia CrdiloeTisken mimavali sarkinigzo gza. amis ori<br />

mizezi arsebobs: pirveli, es marSruti ukavSirdeba Sav zRvas <strong>da</strong> ufro Sesaferisia<br />

msoflio bazarze gasasvlelad. meore, ufro samxreTiT mdebare axalqalaqis magistrali,<br />

romelic gadis maRalmTian adgilebze, nakleb sandoa, vidre Cvens mier<br />

naxsenebi CrdiloeTis magistrali.<br />

am mizeziT, investorebi centraluri azii<strong>da</strong>n ufro did yuradRebas aqceven samxre-<br />

Tis marSruts. mniSvnelovani investiciebi Caido sarkinigzo <strong>da</strong> saporto momsaxurebaSi.<br />

yazax investorebs 2008 wels <strong>da</strong>gegmili aqvT cxra milioni aSS dolaris investireba<br />

foTis portis mSeneblobasa <strong>da</strong> aRWurvaSi. es investicia, aseve, mimarTulia<br />

xorblis ga<strong>da</strong>mamuSavebeli terminalis reabilitaciasa <strong>da</strong> aRWurvaze, sa<strong>da</strong>c moxdeba<br />

xorblis <strong>da</strong>muSaveba evropaSi gatanamde. 76 2006 wlis maisSi “mwvane muxis jgufma”<br />

moigo baTumis portis marTvis uflebis tenderi, romlis Rirebulebaa 92 milioni<br />

aSS dolari. 77<br />

somexi eqsportiorebi amJamad satranzitod, ZiriTa<strong>da</strong>d, iyeneben Savi zRvis<br />

portebs. Tu <strong>da</strong>vakvirdebiT somexi eqsportiorebis marSruts saqarTvelos gavliT,<br />

<strong>da</strong>vinaxavT, rom tvirTis 75% gadis somxeTi<strong>da</strong>n foTis portis mimarTulebiT,<br />

ZiriTa<strong>da</strong>d, sarkinigzo gziT. transportirebas umeteswilad axorcielebs Maersk<br />

Sealand <strong>da</strong> Hapag-Lloyd (Maersk saqarTvelo <strong>da</strong> Catoni saqarTvelo) saqarTvelos<br />

warmomadgeneli.<br />

75<br />

samcxe-javaxeTis gzis reabilitaciis proeqtis saboloo angariSi, <strong>da</strong>narTi 2, 3, 4. “gzis modelirebis scenarebi”.<br />

Kocks sakonsultacio GmbH (Tebervali, 2007).<br />

76 http://www.maf.ge/eng/ (18 ivnisis biuleteni, 2007).<br />

77 `mwvane muxa” ixdis 92 milion aSS dolars baTumis portSi, civiluri saqarTvelo (12 maisi, 2006).<br />

39


<strong>ekonomikuri</strong> <strong>urTierTobebis</strong> <strong>kvleva</strong> <strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> <strong>somxeTs</strong> <strong>Soris</strong><br />

erT-erTi mTavari kiTxvaa, Tu ramdenad iqneba SesaZlebeli axali sarkinigzo sistemis<br />

<strong>da</strong>kavSireba somxeTis rkinigzis qselTan. somxuri tvirTi SesaZlebelia qsels<br />

<strong>da</strong>ukavSirdes sami gziT: arsebuli erevani-Tbilisis rkinigziT <strong>da</strong> Semdeg samxreT<strong>da</strong>savleTis<br />

mimarTulebiT TurqeTisken foTisa <strong>da</strong> Savi zRvis tranzitis saSualebiT;<br />

Siraqsa <strong>da</strong> samcxe-javaxeTs <strong>Soris</strong> rkinigzis aRdgena saSualebas miscems <strong>somxeTs</strong>,<br />

pir<strong>da</strong>pir <strong>da</strong>ukavSirdes TurqeTs. es orive gza (gansakuTrebiT, meore) politikurad<br />

problematuria azerbaijanis mier <strong>da</strong>finansebuli sarkinigzo magistralis<br />

gamoyenebis TvalsazrisiT, magram is Zalian <strong>da</strong>exmareba <strong>somxeTs</strong>, ganaxorcielos Tavisi<br />

saqonlis eqsporti TurqeTsa <strong>da</strong> azerbaijanSi. ufro savaraudoa tvirTis ga<strong>da</strong>zidva<br />

saavtomobilo gziT somxeTi<strong>da</strong>n axalqalaqSi, sa<strong>da</strong>c matarebeli <strong>da</strong>itvirTeba<br />

aRniSnuli tvirTiT. <strong>da</strong> isev politikurma problemam SeiZleba gamoiwvios saqonlis<br />

SefuTvis, xelaxla SefuTvis an ga<strong>da</strong>muSavebis aucilebloba, raTa saqonlis warmomavlobam<br />

ar Seqmnas sirTuleebi. ra Tqma un<strong>da</strong>, problemebi aris, magram maTTan<br />

erTad ikveTeba garkveuli samomomavlo perspeqtivac.<br />

<strong>da</strong>skvna<br />

infrastruqturis cvlilebebi xels Seuwyobs samcxe-javaxeTSi sabazro perspeqtivebis<br />

Seqmnas. es, Tavis mxriv, <strong>da</strong>exmareba regions adgilobrivi ekonomikis produqtiulobis<br />

gazr<strong>da</strong>sa <strong>da</strong> axali industriis ganviTarebaSi. aseve, gaizrdeba saqonlis sabazro<br />

Rirebuleba adgilobrivad <strong>da</strong> Semcirdeba produqciis TviTRirebuleba.<br />

gaxdeba Tu ara regioni saqarTvelo-TurqeTs <strong>Soris</strong> tranzituli marSruti,<br />

<strong>da</strong>mokidebulia saqonlis tipsa <strong>da</strong> mis saboloo <strong>da</strong>niSnulebis adgilze. savaraudod,<br />

es gza iqceva <strong>da</strong>savleT somxeTi<strong>da</strong>n TurqeTisken (<strong>da</strong> aRmosavleTisken) <strong>da</strong> Tbilisi<strong>da</strong>n<br />

samxreT TurqeTisken mimaval alternatiul marSrutad. Tumca is ver Caanacvlebs<br />

tranzituli saqonlis ZiriTad gzas Tbilisis gavliT, radgan, umravlesobis azriT,<br />

es gza, foTis portis Semdgomi gamoyenebiT, ufro iafi saSualebaa evropul <strong>da</strong><br />

rusul bazrebze gasasvlelad.<br />

axali sarkinigzo magistralis arseboba <strong>da</strong>mokidebulia or faqtorze: pirveli,<br />

ramdenad sandoa mZime tvirTis ga<strong>da</strong>sazi<strong>da</strong>d <strong>da</strong> meore, ramdenad mosaxerxebeli<br />

<strong>da</strong> politikurad gamarTlebulia misi gamoyeneba somxeTi<strong>da</strong>n TurqeTSi tvirTis<br />

ga<strong>da</strong>satanad <strong>da</strong> SeeZlebaT Tu ara somex eqsportiorebs misi gamoyeneba. am kiTxvebze<br />

pasuxi, gansjis sagania.<br />

politikuri Sedegebis miuxe<strong>da</strong>vad, axali gza sasargeblo iqneba <strong>da</strong> gavlenas iqoniebs<br />

vaWrobis ganviTarebasa <strong>da</strong> satransporto mosaxurebi<strong>da</strong>n miRebuli Semosavlebis<br />

gazr<strong>da</strong>ze. Tumca, miRebuli sargeblis Sefaseba ufro realuri iqneba ramdenime<br />

weliwadSi.<br />

40


Sesavali<br />

regionuli vaWrobis ganviTareba samcxe-javaxeTSi<br />

4. vaWroba: regionuli <strong>da</strong> seqtoruli analizi<br />

sakvlevi proeqtis mTavari mizania sazRvrispira TanamSromlobis ganviTareba<br />

samcxe-javaxeTSi. Cveni kvlevis amocana ar aris regionSi warmoebis sxva<strong>da</strong>sxva <strong>da</strong>rgis<br />

ganviTarebisa <strong>da</strong> ganxorcielebis perspeqtivis Sefaseba, Tumca aSkaraa, rom<br />

sazRvrispira vaWrobis perspeqtivebis nawilobrivi analizisTvisac ki saWiroa zemoT<br />

aRniSnuli aspeqtebis gaTvaliswineba. am nawilSi vecdebiT, SevafasoT bazari<br />

sami sxva<strong>da</strong>sxva mxri<strong>da</strong>n. pirveli, Cven SevafasebT ZiriTad erovnul tendenciebs<br />

saqonliT vaWrobaSi. am Sefasebis mizania, ga<strong>da</strong>vamowmoT, arsebobs Tu ara erovnul<br />

doneze informacia, romelic <strong>da</strong>gvexmareba gavigoT, Tu ratom aris aseTi mcire moculobis<br />

vaWroba sakvlev regionSi <strong>da</strong> arsebul tendenciebze <strong>da</strong>yrdnobiT SesaZlebelia<br />

Tu ara garkveuli monawileoba vaWrobis ganviTarebaSi. aqve un<strong>da</strong> aRvniSnoT,<br />

rom CvenTvis xelmisawvdomi informacia sakmaod SezRudulia.<br />

analizis meore nawilSi ganxilulia sasoflo-sameurneo seqtori <strong>da</strong> misi<br />

ganviTareba samcxe-javaxeTSi. radgan samcxe-javaxeTis 80% sasoflo-sameurneoa, 78<br />

am regionis ekonomikis <strong>kvleva</strong>, ZiriTa<strong>da</strong>d, <strong>da</strong>mokidebulia sasoflo-sameurneo<br />

seqtoris Seswavlaze. saqarTveloSi soflis meurneobis Sefasebisas <strong>da</strong> adgilobriv<br />

fermerebTan, movaWreebTan, politikosebTan Tu sxva profesionalebTan saubrisas,<br />

Cven gavixileT am regionSi soflis meurneobis SesaZleblobebi <strong>da</strong> perspeqtivebi.<br />

<strong>da</strong>vaskveniT, rom problemis analizi ze<strong>da</strong>pirulad msgavsia: yvela mxare aRniSnavs<br />

infrastruqturis problemas, teqnikur deficitsa <strong>da</strong> sainformacio vakuums, magram,<br />

miuxe<strong>da</strong>vad amisa, jer kidev ar arsebobs am problemebis ga<strong>da</strong>Wris saerTo pozicia.<br />

arsebuli problemebis pirobebSi fermerebs mudmivi mxar<strong>da</strong>Wera esaWiroebaT biznes<strong>da</strong>gegmarebis<br />

sferoSi. regionsa <strong>da</strong> mTlianad qveyanaSi kargad gaazrebuli soflis<br />

meurneobis ganviTarebis proeqtebi xorcieldeba saerTa<strong>Soris</strong>o <strong>da</strong>finansebiT.<br />

magram fermerebs ar ZaluZT proeqtebis gegmebis momzadeba <strong>da</strong> maTi ise wardgena,<br />

rom miiRon <strong>da</strong>finanseba.<br />

konkretulad sazRvrispira vaWrobis ganviTarebis Seswavlis mizniT, Cven gavecaniT<br />

sxva<strong>da</strong>sxva bazars <strong>da</strong> saerTa<strong>Soris</strong>o organizaciebis <strong>da</strong>interesebis sferoSi arsebul<br />

ganviTarebiT saqmianobebs. aRmoCn<strong>da</strong>, rom am saqmianobebis Zalian mcire nawilia<br />

orientirebuli sasazRvro vaWrobis ganviTarebaze. kvlevis proeqtis farglebSi<br />

rTuli Sesafasebelia sasazRvro vaWrobis ganviTarebis perspeqtivebi. kvlevis mizani<br />

iyo sazRvris qarTuli mxaris Seswavla, Tumca Cven, aseve, zoga<strong>da</strong>d gaviTvaliswineT<br />

Siraqis situaciac. saerTod, sasazRvro vaWrobis ganviTarebis gasaanalizeblad<br />

saWiroa sazRvris orive mxares arsebuli bazrebis gacnoba <strong>da</strong> Seswavla. radgan<br />

es ar warmoadgen<strong>da</strong> am kvlevis mizans, Cven mxolod garkveuli SemoTavazebebiT<br />

SemovifarglebiT.<br />

vaWroba <strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> <strong>somxeTs</strong> <strong>Soris</strong><br />

4.1 cxrilSi SegviZlia vnaxoT saqarTvelo<strong>da</strong>n <strong>da</strong> saqarTveloSi saqonlis eqsport/<br />

importis monacemebi. saqarTvelo<strong>da</strong>n somxeTSi saqonlis eqsportis maCvenebeli<br />

somxeTi<strong>da</strong>n saqonlis importis maCvenebelTan Se<strong>da</strong>rebiT gacilebiT maRalia.<br />

78 saqarTvelos statistikis departamenti (ivlisi, 2007).<br />

41


<strong>ekonomikuri</strong> <strong>urTierTobebis</strong> <strong>kvleva</strong> <strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> <strong>somxeTs</strong> <strong>Soris</strong><br />

42<br />

cxrili 4.1. eqsport/importis procentuli maCvenebeli, pirveli kvartali, 2007<br />

importi procenti eqsporti procenti<br />

ruseTi 16.1 TurqeTi 15.9<br />

TurqeTi 13.0 azerbaijani 9.8<br />

ukraina 8.8 somxeTi 9.5<br />

germania 8.3 ukraina 7.5<br />

azerbaijani 7.3 ruseTi 5.9<br />

UAE 4.1 germania 5.2<br />

sxva 42.4 sxva 46.2<br />

wyaro: saqarTvelo-evropis politika <strong>da</strong> iuridiuli sakonsultacio centri, saqarTvelos<br />

<strong>ekonomikuri</strong> tendenciebi (ivlisi, 2007).<br />

2006 wels saqarTvelo<strong>da</strong>n eqsportirebuli iyo: 61.7 milioni aSS dolaris Rirebulebis<br />

xili (ZiriTa<strong>da</strong>d, Txili), 18.8 milioni aSS dolaris Rirebulebis Saqari, 6.6<br />

milioni aSS dolaris Rirebulebis xorbali, 1.2 milioni aSS dolaris Rirebulebis<br />

bostneuli. Rvinis eqsportis monacemi 2005 wlis eqsportis monacemTan Se<strong>da</strong>rebiT<br />

ganaxevr<strong>da</strong> <strong>da</strong> Seadgina 41.9 milioni aSS dolari 79 .<br />

somxeTi<strong>da</strong>n <strong>da</strong> somxeTSi saqonlis eqsportisa <strong>da</strong> importis maCveneblebze <strong>da</strong>kvirvebiT<br />

(cxrili 4.2), Cven vamCnevT, rom zoga<strong>da</strong>d aris zrdis tendencia. 2000 <strong>da</strong> 2006<br />

wlebis monacemebis Tanaxmad, vaWroba or qveyanas <strong>Soris</strong> 6-jer gaizar<strong>da</strong>. 2006 wels<br />

saqarTvelo<strong>da</strong>n saqonlis eqsportis 4%-ze meti ganxorciel<strong>da</strong> somxeTSi <strong>da</strong> saqarTvelom<br />

2006 wels SeinarCuna 39.3 milioni aSS dolaris aqtiuri savaWro balansi.<br />

cxrili 4.2. saqarTvelos somxeTTan vaWrobis<br />

tendenciebi (2000-2006) (milioni aSS dolari)<br />

weli 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006<br />

eqsporti 13.8 12.5 21.6 42.7 57.8 39.7 73.6<br />

importi 13.4 4.7 7.5 6.4 83.5 39.3 40.2<br />

balansi 0.4 7.8 14.1 36.3 -25.7 0.4 33.4<br />

wyaro: saqarTvelos finansTa saministros Semosavlebis samsaxuri, mowodebuli 2007 wlis<br />

ivnisSi 80 .<br />

2006 wels importirebuli saqonlis tipi mravalferovania. somxeTi<strong>da</strong>n saqarTveloSi<br />

eqsportirebuli saqonlis ZiriTad nawils warmoadgens 15.6 milioni aSS dolaris<br />

Rirebulebis cementi, 7.9 milioni aSS dolaris Rirebulebis mcenareuli produqti,<br />

ZiriTa<strong>da</strong>d, yava, <strong>da</strong>, <strong>da</strong>axloebiT, imave Rirebulebis <strong>da</strong>muSavebuli <strong>da</strong> <strong>da</strong>konservebuli<br />

xorci. 81<br />

79<br />

saqarTvelos statistikis departamenti, sasursaTo usafrTxoebis mdgomareoba: tendencia cifrebSi (aprili,<br />

2007).<br />

80<br />

mocemuli cifrebi mowmobs, rom yvelaze didi zr<strong>da</strong> mox<strong>da</strong> 2003-2004 wlebSi (<strong>da</strong>axloebiT, 12-jer) <strong>da</strong> Semdgom<br />

wlebSi ki adgili hqon<strong>da</strong> mkveTr vardnas (magram zrdis done mainc 7-jer meti iyo 2003 wlis monacemebze).<br />

aseTi monacemebis erT-erTi axsnaa vardebis revoluciis Semdeg gatarebuli cvlilebebi, romlebmac<br />

Crdilovani ekonomika Seamcira. Sedegad 2004 wels gaizar<strong>da</strong> importi. gaerTianebuli erebis ganviTarebis<br />

programisa <strong>da</strong> kavkasiis resursebis kvlevis centris m<strong>kvleva</strong>rTa jgufi gaesaubra roman Cxenkels, fito-sanitariuli<br />

kontrolis ganyofilebis ufross. saxelmwifo Semosavlebis samsaxuri, Tbilisi, (21 agvisto, 2007).<br />

81 gaerTianebuli erebis ganviTarebis programa, <strong>somxeTs</strong>a <strong>da</strong> saqarTvelos <strong>Soris</strong> <strong>ekonomikuri</strong> urTierTobebi:<br />

ganuxorcielebeli perspeqtivebi (monaxazi, agvisto, 2007). gv. 29.


egionuli vaWrobis ganviTareba samcxe-javaxeTSi<br />

saqonlis eqsportis moculoba TiTqmis gaormag<strong>da</strong> 2001-2002 wlebSi <strong>da</strong> SeinarCuna<br />

zrdis aqtiuri tempi. yvelaze didi raodenobiT eqsportirebuli iyo Saqari <strong>da</strong> sasuqi,<br />

romelTac, aseve, zrdis maRali tempi hqon<strong>da</strong>T. agreTve, ganxorciel<strong>da</strong> 3 milioni<br />

aSS dolaris xis masalisa <strong>da</strong> 4.5 milioni aSS dolaris simindis eqsporti, rasac<br />

SeiZleba regionuli mniSvneloba hqondes, radgan es orive produqti adgilobrivad<br />

iwarmoeba. 82<br />

Cveni <strong>da</strong>kvirvebis gar<strong>da</strong>, saintereso <strong>da</strong>skvna gaakeTa gaerTianebuli erebis<br />

ganviTarebis programis somxeTis m<strong>kvleva</strong>rTa jgufma, romlis Tanaxma<strong>da</strong>c saqarTvelos<br />

<strong>da</strong>mokidebuleba somxeTi<strong>da</strong>n importirebul saqonelTan uaryofiTad elastikuria<br />

Semosavlebis zr<strong>da</strong>sTan. anu, rac ufro izrdeba saqarTvelos Semosavlebi, miT ufro<br />

izrdeba moTxovna msoflios sxva<strong>da</strong>sxva qveyni<strong>da</strong>n Semotanil im saqonelze, romlis<br />

importsac igi adre somxeTi<strong>da</strong>n awarmoeb<strong>da</strong>. 83<br />

aseve, mniSvnelovania erovnul doneze <strong>da</strong>kvirvebis analizi. imis gaTvaliswinebiT,<br />

rom saqarTvelo somxeTi<strong>da</strong>n axorcielebs sasuqis eqsports <strong>da</strong>, amasTan, Siraqi<br />

sasoflo-sameurneo raionia, SegviZlia vTqvaT, rom am regionSi tranzituli<br />

marSrutis Seqmna sasargeblo <strong>da</strong> Semosavliani perspeqtivaa. es azri vrceldeba<br />

somxeTi<strong>da</strong>n didi raodenobis cementis eqsportzec.<br />

amis gar<strong>da</strong>, un<strong>da</strong> aRvniSnoT, rom erovnuli <strong>da</strong> istoriuli monacemebis analizi Zalian<br />

SezRudulia. amis mizezia regionebs <strong>Soris</strong> TanamSromlobis potenciali <strong>da</strong> vaWroba,<br />

romelic erovnuli masStabiT tendencias ar warmoadgens. amis gar<strong>da</strong>, aRsaniSnavia,<br />

rom Cveni analizis mixedviT, amJamad aranairi saqmianobebi ar mimdinareobs.<br />

saqmianoba un<strong>da</strong> <strong>da</strong>viwyoT yvelaze <strong>da</strong>bali safexuri<strong>da</strong>n. am SemTxvevaSi nakleb<br />

savaraudoa, rom regionis mimdinare tendenciebma saWiro informacia mogvces<br />

samomavlo perspeqtivebze.<br />

saqarTvelos sasoflo-sameurneo seqtori<br />

sabWoTa kavSiris <strong>da</strong>Slam sakmao problemebi Seuqmna saqarTvelos soflis meurneobas.<br />

produqciisa <strong>da</strong> distribuciis mTavarma wyarom, kolmeurneobebma Sewyvita<br />

funqcionireba. koleqtiuri meurneobis sistemaSi <strong>da</strong>rCenil meurneebs warmodgena<br />

ar hqon<strong>da</strong>T koleqtivis organizebaze. saxelmwifo aparati ar Secvlila komerciuli<br />

struqturiT, romlis mizani iqnebo<strong>da</strong> Semosavalze orientacia. ase rom yidvis,<br />

warmoebisa <strong>da</strong> gayidvis procesi arabunebriv pirobebSi mimdinareob<strong>da</strong>.<br />

centralizebuli <strong>da</strong>gegmarebis sistemis ararsebobam gamoiwvia teqnikuri bazisa <strong>da</strong><br />

infrastruqturis ganadgureba, romelic, ZiriTa<strong>da</strong>d, am sistemis safuZvels warmoadgen<strong>da</strong>.<br />

meurneebs aRar Seswev<strong>da</strong>T unari eSovnaT saTa<strong>da</strong>rigo nawilebi sasoflosameurneo<br />

manqanebisTvis, romelTa umravlesoba mogvianebiT jarTad Caabares. miwis<br />

kerZo sakuTrebis zustad gansazRvruli formis ararsebobis gamo, fermerTa<br />

nakveTebs <strong>Soris</strong> sazRvris <strong>da</strong>rRvevam Cveuli saxe miiRo. Semcir<strong>da</strong> rZisa <strong>da</strong> xorcis<br />

produqtebis warmoeba. aravin iReb<strong>da</strong> pasuxismgeblobas sairigacio sistemisa <strong>da</strong> adgilobrivi<br />

gzebis SekeTebaze, ramac sabolood gamoiwvia sakvebi produqtebis warmoebisa<br />

<strong>da</strong> bazramde miwodebisTvis aucilebeli infrastruqturis ganadgureba.<br />

82 saqarTvelos finansTa saministro, Semosavlebis samsaxuri (momzadebuli proeqtis mkvlevrebis<br />

mier, ivnisi, 2007).<br />

83 gaerTianebuli erebis ganviTarebis programa somxeTSi, <strong>ekonomikuri</strong> urTierTobebi <strong>somxeTs</strong>a <strong>da</strong><br />

saqarTvelos <strong>Soris</strong>: ganuxorcielebeli perspeqtivebi (monaxazi, agvisto, 2007), gv. 7.<br />

43


<strong>ekonomikuri</strong> <strong>urTierTobebis</strong> <strong>kvleva</strong> <strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> <strong>somxeTs</strong> <strong>Soris</strong><br />

Tumca 1990-ian wlebSi sasoflo-sameurneo produqciis warmoebis SemcirebaSi ar<br />

SeiZleba mxolod komunizmis <strong>da</strong><strong>da</strong>naSauleba. jer kidev Zveli sistemis farglebSi<br />

SeiZlebo<strong>da</strong> kerZo sasoflo-sameurneo produqciis warmoeba. rogorc aRniSnaven<br />

fi<strong>da</strong>si <strong>da</strong> maknikolasi IBRD_<strong>da</strong>n (msoflio banki):<br />

44<br />

1990-ian wlebSi kerZo seqtorma awarmoa sasoflo-sameurneo produqtebis<br />

46%, rac saxelmwifo meurneobis mier warmoebul produqcias TiTqmis orjer<br />

aWarbeb<strong>da</strong>. saxelmwifo sistemis Tanaxmad, miwis nakveTebis garkveuli nawili<br />

ijariT hqon<strong>da</strong>T aRebuli fermerebsa <strong>da</strong> qalaqis mosaxleobas, sa<strong>da</strong>c isini misdevdnen<br />

mecxoveleobasa <strong>da</strong> mohyav<strong>da</strong>T simindi. sabWoTa periodSi xorcis, rZis<br />

produqtebisa <strong>da</strong> kercxis raodenobis naxevars kerZo seqtori awarmoeb<strong>da</strong>. 84<br />

soflis meurneobis sistemis ganadgurebis mizezi, sabWoTa kavSiris rRvevasTan<br />

erTad, misi araswori marTvac iyo. gansakuTrebiT ki 1992 wels <strong>da</strong>wyebuli miwis<br />

reforma, romelic ganamtkica 1996 wels miRebulma kanonma sasoflo-sameurneo<br />

miwis kerZo sakuTrebis Sesaxeb. ganxorciel<strong>da</strong> miwis nakveTebis <strong>da</strong>nawevreba, magram<br />

sakmaod garTul<strong>da</strong> maTi registracia <strong>da</strong> gayidva. vardebis revoluciis Semdeg<br />

ganxorcielebulma reformebma swrafad Secvala situacia, Tumca sakuTrebis bazari<br />

mxolod axla iqmneba. Sedegad, 656000 fermeri<strong>da</strong>n umetesobas aqvs 1 ha-mde miwis<br />

nakveTi <strong>da</strong> 16000-ze naklebs _ 4 ha-ze meti. 85<br />

soflis meurneobis problemebi kidev ufro gaamwvava infrastruqturaSi arsebulma<br />

sirTuleebma. mTavaria, mowesrigdes <strong>da</strong>zianebuli <strong>da</strong> <strong>da</strong>ngreuli satransporto<br />

magistralebi <strong>da</strong> sairigacio sistema. marTalia, mimdinareobs maTi reabilitacia,<br />

magram samuSaoebis <strong>da</strong>srulebis TariRi jer isev gaurkvevelia. <strong>da</strong>- bolos, Tu adre<br />

momarageba warmoadgen<strong>da</strong> istoriul problemas, dRes ukve aranaklebi sirTule<br />

Seqmna moTxovnis gazr<strong>da</strong>m, gansakuTrebiT mas Semdeg, rac ruseTma, 2005 wlis<br />

dekemberSi sasoflo-sameurneo produqtebze, xolo 2006 wlis martSi Rvinosa <strong>da</strong><br />

Rvinis produqtebze, saqarTvelos embargo <strong>da</strong>uwesa. 86<br />

Tumca, qveyanis agrarulobam <strong>da</strong> potenciurad nayofierma (produqtiulma) miwam<br />

ganamtkica azri, rom agrobiznesi SeiZleba gaxdes mTliani ganviTarebis sawin<strong>da</strong>ri.<br />

am azrs amyarebs monacemebi soflis meurneobis, rogorc saqarTvelos mosaxleobis<br />

umetesobis Semosavlis erTaderTi wyaros Sesaxeb. sanam misi wili mTlian Si<strong>da</strong><br />

produqtebSi mcirdeba (17.3 % _ 2000 wels nominaluri mTliani Si<strong>da</strong> produqtebi<strong>da</strong>n<br />

<strong>da</strong> 14.6% _ 2006 wels), 87 soflis meurneobis roli sakmaod Zlieria qveynis <strong>da</strong>saqmebis<br />

sferoSi, radgan saqarTvelos mosaxleobis didi nawili agrarul saqmianobaSia<br />

CarTuli. 88<br />

84<br />

penelopa fi<strong>da</strong>si <strong>da</strong> jim maknikolsi, `miwis reformis administrirebis saWiroeba: revoluciis <strong>da</strong>sawyisi~,<br />

reformis warmarTva, saerTa<strong>Soris</strong>o banki rekonstruqciisa <strong>da</strong> ganviTarebisTvis”, (2007), gv. 38.<br />

(http://www.reformersclub.org/documents/reform/FullSetOfCaseStudies.pdf)<br />

85<br />

gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> kavkasiis resursebis kvlevis centris m<strong>kvleva</strong>rTa jgufi<br />

gaesaubra riCard hurelbrinks, AgVantage-is direqtors (20 agvisto, 2007).<br />

86<br />

2005 wlis dekemberSi ruseTis soflis meurneobis saministrom droebiTi SezRudva <strong>da</strong>awesa saqarTvelo<strong>da</strong>n<br />

importirebul produqtebze. ix. `ruseTma SezRu<strong>da</strong> saqarTvelo<strong>da</strong>n produqtebis importi~, civiluri saqarTvelo<br />

(20 dekemberi, 2005). amas mohyva SezRudvebi Rvinis importis sferoSi sanitariuli moTxovnis safuZvelze.<br />

ix. `ruseTi krZalavs qarTuli Rvinis imports~, civiluri saqarTvelo (30 marti, 2006).<br />

87<br />

<strong>ekonomikuri</strong> politikis <strong>da</strong> samarTlebrivi sakiTxebis qarTul-evropuli sakonsultacio centri (GEPLAC),<br />

saqarTvelos <strong>ekonomikuri</strong> tendenciebi, kvartaluri angariSi (ivlisi, 2007). gv. 13.<br />

88<br />

AgVantage-is angariSi, saqarTvelos erovnuli sasursaTo <strong>da</strong> soflis meurneobis strategia: 2006-2015 (seqtemberi,<br />

2006).


egionuli vaWrobis ganviTareba samcxe-javaxeTSi<br />

zrdis imedi, ZiriTa<strong>da</strong>d, emyareba importis Canacvlebisa <strong>da</strong> eqsportis ganviTarebis<br />

strategias. importis Canacvlebis strategiis safuZvelia qveyanaSi sakvebisa <strong>da</strong><br />

ualkoholo sasmelebis 50%-is importi. 89 aqe<strong>da</strong>n gamomdinare, rekomendebulia, rom<br />

agrobiznesi, kerZod ki meoradi ga<strong>da</strong>muSavebis sakvebi produqtebi gaxdes importis<br />

Canacvlebis zrdis bunebrivi sfero. 90 aseve geografiuli mdebareobisa <strong>da</strong> nayofieri<br />

miwebis swori gamoyenebis Sedegad, SesaZlebelia, saqarTvelo gaxdes sasoflosameurneo<br />

produqtebis mniSvnelovani eqsportiori. es mniSvnelovani sakiTxia<br />

saerTa<strong>Soris</strong>o donori organizaciebisTvis.<br />

soflis meurneobis analizi samcxe-javaxeTSi<br />

cxrilSi 2.1 mocemulia samcxe-javaxeTis regionis sxva<strong>da</strong>sxva raionSi sasoflosameurneo<br />

produqtebis Semadgenloba. rogorc vxe<strong>da</strong>vT, regionSi, ZiriTa<strong>da</strong>d,<br />

iwarmoeba kartofili, rZisa <strong>da</strong> xorcis produqtebi, romelTac yvelaze meti<br />

Rirebuleba aqvT 91 .<br />

cxrili 2.1. sasoflo-sameurneo produqcia samcxe-javaxeTSi<br />

(mTliani sabazro Rirebulebis %)<br />

axalcixe adigeni aspinZa borjomi axalqalaqi ninowmin<strong>da</strong> jami<br />

kartofili 32% 32% 14% 34% 48% 24% 36%<br />

marcvleuli 8% 8% 8% 4% 12% 7% 9%<br />

bostneuli 13% 14% 11% 13% 6% 2% 8%<br />

xili 4% 4% 7% 0% 0% 0% 2%<br />

xorci 20% 21% 31% 25% 10% 19% 17%<br />

rZe 21% 19% 26% 22% 22% 45% 27%<br />

kvercxi 2% 2% 3% 3% 1% 2% 2%<br />

abreSumi 0.01% 0.01% 0.04% 0.02% 0.03% 0.06% 0.03%<br />

jami 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100%<br />

Rirebuleba<br />

(1000 aSS<br />

dolari)<br />

15019 11042 5959 5798 38535 18832 95,185<br />

wyaro: gaerTianebuli erebis ganviTarebis programis m<strong>kvleva</strong>rTa jgufis interviu Salva kaveliZesTan,<br />

samcxe-javaxeTis gamgeblis mrCevelTan. 92<br />

1 aSS dolari _ 1.7 lari<br />

89 vaxtang burkaZe, “saqarTvelos soflis meurneobis seqtoris struqturuli Sesworeba”, <strong>da</strong>beWdili <strong>ekonomikuri</strong><br />

politikisa <strong>da</strong> samarTlebrivi sakiTxebis qarTul-evropuli sakonsultacio centris (GEPLAC) mier,<br />

saqarTvelos <strong>ekonomikuri</strong> tendenciebi, kvartaluri angariSi (ivlisi, 2007). gv. 58-73.<br />

90 gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> kavkasiis resursebis kvlevis centris m<strong>kvleva</strong>rTa jgufi<br />

gaesaubra saerTa<strong>Soris</strong>o finansists, Tbilisi (ivnisi, 2007).<br />

91 aRsaniSnavia, rom cifrebi motanilia statistikis departamentis statistikuri amonakrebis samsaxuris mier<br />

<strong>da</strong> ar warmoadgens ubralod aRebul cifrebs. magram es TavisTavad problemasTanaa <strong>da</strong>kavSirebuli, radgan<br />

<strong>da</strong>mokidebulia mosaxleobis amonakrebze. ararealuria, magaliTad, is faqti, rom borjomSi 2005 wels saer-<br />

Tod ar iyo xilis mosavali.<br />

92 aRsaniSnavia, rom batonma kaveliZem, rogorc TviTon ambobs, es monacemebi moipova statistikis departamenti<strong>da</strong>n,<br />

xolo departamentma _ statistikuri amonakrebis samsaxuri<strong>da</strong>n.<br />

45


<strong>ekonomikuri</strong> <strong>urTierTobebis</strong> <strong>kvleva</strong> <strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> <strong>somxeTs</strong> <strong>Soris</strong><br />

samcxe-javaxeTis tipuri miwis nakveTi arafriT gansxvavdeba zemoT aRwerilisgan.<br />

samcxeSi (ninowmindisa <strong>da</strong> axalqalaqis gar<strong>da</strong>) Catarebuli 600 mosaxlis bolo<br />

gamokiTxvis mixedviT, regionSi <strong>da</strong>muSavebuli miwis nakveTis saSualo moculoba<br />

Seadgens 0.92 ha-s. 93<br />

soflis meurneobaSi warmoebis sami ZiriTadi wamyvani sfero ar aris bolomde<br />

aTvisebuli <strong>da</strong> gamoyenebuli. es mniSvnelovania Cveni miznebisTvis, radgan isini<br />

SesaZlebelia ganvixiloT, rogorc potenciuri saeqsporto produqtis Seqmnis<br />

wyaro. qvemoT ganxilulia samive industria.<br />

kartofilis warmoeba<br />

kartofili erTaderTi sasoflo-sameurneo produqtia, romelic didi raodenobiT<br />

modis samcxe-javaxeTSi. regionSi kartofilis warmoeba ZiriTa<strong>da</strong>d xdeba patara<br />

miwis nakveTebze, romelTa moculobaa 0.5-1.5 ha. kartofilis sawarmoeblad<br />

Sesaferisia samcxe-javaxeTis klimaturi pirobebi, radgan, gamomdinare maRalmTiani<br />

geografiuli mdebareobi<strong>da</strong>n, mosavlis <strong>da</strong>inficirebis albaToba naklebia. es<br />

gansakuTrebiT mniSvnelovania Teslis gasamravleblad, radgan sawyisi investicia<br />

Teslis warmoebaSi gacilebiT maRalia, vidre sasursaTo kartofilis warmoebaSi<br />

<strong>da</strong>, Tanac, ufro metia xarisxiani saTesle masalis <strong>da</strong>inficirebis safrTxe. rac<br />

ufro didia investicia, miT ufro metad un<strong>da</strong> ecadon fermerebi, Seamciron riskebi<br />

kartofilis warmoebaSi. 94<br />

oTxmoc<strong>da</strong>aTian wlebamde samcxe-javaxeTSi kartofilis warmoebis done <strong>da</strong>bali<br />

iyo. es mravalma faqtorma ganapiroba: sairigacio sistemis <strong>da</strong>zianebam, cudma<br />

gzebma, rac, Tavis mxriv, gavlenas axden<strong>da</strong> fasebis zr<strong>da</strong>ze; Sesabamisad, rTuli iyo<br />

maRali xarisxis sasuqisa <strong>da</strong> Sxam-qimikatebis mopoveba Tu transportireba. fond<br />

“aTaswleulis gamowveva saqarTvelos” uaxlesi angariSis Tanaxmad, saqarTveloSi<br />

kartofilis mosavali 2006 wels Seadgen<strong>da</strong> 15 tonas heqtarze, Tumca gamarTuli<br />

sairigacio sistemis pirobebSi <strong>da</strong> maRali xarisxis saTesle kartofilisa <strong>da</strong> sasuqis<br />

gamoyenebis Semdeg, SesaZlebeli iqneba misi gazr<strong>da</strong> 40 tonamde. 95<br />

produqciis warmoebis <strong>da</strong>bali donis paralelurad, Zalian <strong>da</strong>balia Semosavali<br />

kartofilis gayidvi<strong>da</strong>n. AgVantage-is, CARE-sa <strong>da</strong> gaerTianebuli erebis ganviTarebis<br />

programis SefasebiT, weliwadSi heqtarze 15 tona kartofili<strong>da</strong>n Semosavali<br />

SesaZlebelia iyos 500-1000 lari. Tumca, fasi<strong>da</strong>n gamomdinare, es Tanxa SeiZleba 5000-<br />

8000 laramde gaizardos. 96 (ix. <strong>da</strong>narTi 1 <strong>da</strong> 2 _ Semosavlisa <strong>da</strong> xarjis Sefaseba).<br />

kartofilis warmoeba <strong>da</strong>kavSirebulia sxva<strong>da</strong>sxva cvalebad garemoebasTan. ra<br />

Tqma un<strong>da</strong>, Semosavali <strong>da</strong>mokidebulia warmoebuli produqciis moculobasa <strong>da</strong><br />

93<br />

gorbi, samcxe-javaxeTis SerCeuli soflebis socialuri <strong>da</strong> <strong>ekonomikuri</strong> statusi, momzadebulia CARE/DFID_<br />

Tvis, gv. 27-28.<br />

94<br />

ganmarteba ixileT qvemoT.<br />

95<br />

Kocks-is sakonsultacio GmbH, samcxe-javaxeTis gzebis reabilitaciis proeqtis saboloo sococxlisunarianobis<br />

angariSi (Tebervali, 2007), gv. 224. amis mizezi, ZiriTa<strong>da</strong>d, aris fasebi.<br />

96<br />

SemosavalSi mniSvnelovani gansxvavebis Sefasebisas Kocks_is sakonsultacio GmbH iyenebs istoriul Rirebulebas<br />

amJamindeli sabazro Rirebulebis SefasebisTvis _ 0.3 lari kg. CARE_isa <strong>da</strong> gaerTianebuli erebis ganviTarebis<br />

programis mier momzadebuli Sefaseba eyrdnoba istoriul Rirebulebas _ 0.6 lari kg. maTi azriT,<br />

es fasi SenarCundeba. gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> kavkasiis resursebis kvlevis centris<br />

m<strong>kvleva</strong>rTa jgufi gaesaubra CARE_isa (30 agvisto, 2007) <strong>da</strong> gaerTianebuli erebis ganviTarebis programis<br />

agronomebs (31 agvisto, 2007). mogebisa <strong>da</strong> zaralis SefasebisTvis. ix. <strong>da</strong>narTi 1 <strong>da</strong> 2.<br />

46


egionuli vaWrobis ganviTareba samcxe-javaxeTSi<br />

fasze. moculobis regulireba SesaZlebelia sairigacio sistemis reabilitaciiT,<br />

maRali xarisxis saTesle kartofiliTa <strong>da</strong> sasuqiT, aseve warmoebis Tanamedrove<br />

teqnologiebis gamoyenebiT (Tu ar gaviTvaliswinebT bunebriv kataklizmebsa <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>avadebebs). fasi ki gansxvavebuli faqtoria. igi icvleba wlebis ganmavlobaSi.<br />

sanam produqciisa <strong>da</strong> SefuTvis stan<strong>da</strong>rti miaRwevs saerTa<strong>Soris</strong>o dones, fasebis<br />

regulirebas axdens adgilobrivi <strong>da</strong>, umetes SemTxvevaSi, regionuli bazari. Tu<br />

regionSi produqtiulobis done izrdeba, Sesabamisad, mcirdeba produqciis fasi <strong>da</strong><br />

am SemTxvevaSi gamosavali axali saeqsporto bazris moZiebaa.<br />

TviTRirebulebis TvalsazrisiT, Tesli yvelaze Zviri warmoebis saSualebaa.<br />

arsebobs sxva<strong>da</strong>sxva xarisxis saTesle kartofili. umaRlesi xarisxia “super elita,”<br />

romelic, Cveulebriv, germanii<strong>da</strong>n <strong>da</strong> holandii<strong>da</strong>n Semodis. igi, ZiriTa<strong>da</strong>d,<br />

gamoiyeneba “Teslis gasamravleblad”. saTesle kartofils udidesi mniSvneloba aqvs<br />

maRali xarisxis kartofilis sawarmoeblad. yovelwliurad xdeba misi <strong>da</strong>xarisxeba,<br />

magram rac ufro meti axali Taoba Cndeba “super elitisgan,” miT ufro <strong>da</strong>balia<br />

misi xarisxi. Tuki vinme warmoebas iwyebs “super elitis” Semdegi Taobi<strong>da</strong>n, un<strong>da</strong><br />

axsovdes, rom sam-oTx weliwadSi igi absoluturad unayofo gaxdeba.<br />

adre Teslis umetesoba saqarTveloSi Semodio<strong>da</strong> somxeTi<strong>da</strong>n, romelic Teslis<br />

mwarmoebeli qveynebis aTeulSi Sedis. yvelaze didi mwarmoebelia “agriko”, <strong>da</strong>niuri<br />

firma. is axorcielebs “super elitis” imports somxeTSi (saqarTvelos gavliT), sa<strong>da</strong>c<br />

xdeba Teslis gamravleba miwis 120 heqtarze <strong>da</strong> misi regionuli gayidva. “agrikos”<br />

3000 toni<strong>da</strong>n (2400 tona saTesle <strong>da</strong> <strong>da</strong>narCeni sasursaTo kartofili), <strong>da</strong>axloebiT,<br />

1000 tona iyideba saqarTveloSi, aqe<strong>da</strong>n 100 tona _ ninowmin<strong>da</strong>Si. mewarmeebs TviTon<br />

SeuZliaT am Teslis gadmotana <strong>da</strong> ganbaJeba. am Teslis garkveuli nawilis gayidva<br />

SesaZlebelia ganxorcieldes azerbaijanSi 97 .<br />

xorcis produqti<br />

xorcis warmoeba sakmaod momgebiani saqmianobaa. zafxulSi mosuqebul saqonels,<br />

zamTargamovlil xboebTan erTad, yiduloben gazafxulze (marti-maisi) <strong>da</strong><br />

mogvianebiT yidian oqtomberSi.<br />

Cveni eqvsi Tvis angariSze <strong>da</strong>yrdnobiT (<strong>da</strong>narTi 3), SesaZlebelia 4500 laris odenobis<br />

sawyis investiciaze 1852 laris mogebis miReba (wliuri mogeba 82%). 98 Tu fermers<br />

kreditad aRebuli aqvs 3500 lari, maSin misi mogeba Semcirdeba 1537 laramde<br />

(procentis gareSe), magram misi Semosavlis proporcia investiciaze (investicia am<br />

SemTxvevaSi 1000 larze naklebi iqneba) Seadgens 300%-s. umetesad, fermerebs ar<br />

aqvT am <strong>da</strong>finansebis miRebis saSualeba. 99<br />

rZe <strong>da</strong> yveli<br />

rZis produqtebis umetesi nawili iqmneba mcire mewarmeebis mier. isini Tavadve<br />

awarmoeben yvels. rZe <strong>da</strong> yveli amJamad ar iZleva did Semosavals. Cveni gaangariSebi<strong>da</strong>n<br />

gamomdinare, wliuri Semosavali TiToeuli Zroxi<strong>da</strong>n Seadgens 258 lars (<strong>da</strong>narTi<br />

97 gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> kavkasiis resursebis kvlevis centris m<strong>kvleva</strong>rTa jgufi<br />

gaesaubra kamo zaqariansa <strong>da</strong> gevorq gevorqians, Teslis mwarmoeblebsa <strong>da</strong> ’’agrikos’’ mewarmeebs, giumri (11<br />

ivlisi, 2007).<br />

98 gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> kavkasiis resursebis kvlevis centris m<strong>kvleva</strong>rTa jgufi<br />

gaesaubra CARE-s agronoms (30 agvisto, 2007).<br />

99 sxvanairad rom vTqvaT, Tu fermeri gamoiyenebs 3500 lars 35 rqosani pirutyvis sayidlad, imave 4500 larze<br />

Semosavali iqneba 6917 lari 1852 laris nacvlad. SesaZlebelia, aq gasaTvaliswinebelia sxva faqtorebic.<br />

47


<strong>ekonomikuri</strong> <strong>urTierTobebis</strong> <strong>kvleva</strong> <strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> <strong>somxeTs</strong> <strong>Soris</strong><br />

4). <strong>da</strong>bali Semosavali gamowveulia moklerqiani Zroxebis <strong>da</strong>bali produqtiulobiT<br />

(maqsimum 1200 litri TiToeul Zroxaze). 100<br />

msxvil mewarmeTa mdgomareoba gansxvavebulia. Cven gavesaubreT erT-erT maTgans,<br />

romelmac gviTxra, rom mis kuTvnilebSi myofi asobiT Zroxa wlis ganmavlobaSi<br />

iZleva 1500 litr rZes an 20 tona yvels, romelsac is yidis TbilisSi 6.5 larad<br />

kilos. man aseve gviTxra, rom fasi igivea giumrSic, amdenad ar arsebobs somxeTSi<br />

yvelis gatanisa <strong>da</strong> gayidvis motivacia (miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom igi xSirad <strong>da</strong>dis<br />

erevanSi yvelisTvis saWiro masalis Camosatanad). ninowmin<strong>da</strong>Si, <strong>da</strong>axloebiT, aT<br />

fermers hyavs 60-120 suli Zroxa <strong>da</strong> 40-50 fermers _ 10-40 suli (rogorc vnaxeT,<br />

ninowmin<strong>da</strong>s yvelaze didi maCvenebeli aqvs rZis produqtebis warmoebaSi). 101<br />

ganviTarebis problemebi<br />

saqarTveloSi <strong>da</strong>, kerZod, samcxe-javaxeTSi sasoflo-sameurneo produqtebisa <strong>da</strong><br />

vaWrobis sferoSi arsebuli problemebis Sesaxeb arsebobs garkveuli xelSekrulebebi.<br />

Mercy Corps_is warmomadgenlebi gaesaubrnen axalqalaqis 64 soflis 882 mosaxles,<br />

romlebmac gansazRvres maTi regionisTvis arsebuli yvelaze ufro mwvave 11<br />

problema (1-<strong>da</strong>n 5-mde SkaliT, sa<strong>da</strong>c 5 yvelaze ufro mwvave problemas aRniSnavs:<br />

48<br />

cxrili 4.1. samcxe-javaxeTis axalqalaqis regionSi arsebuli mwvave problemebi<br />

problema gzebi sawvavis<br />

fasi<br />

ruseTis<br />

bazris<br />

siaxlove<br />

sasuqis<br />

fasi<br />

samedicino<br />

centri<br />

produqtebisgayidvis<br />

bazari<br />

Tesli samsaxuri<br />

irigacia gazi skola<br />

saSualo 4.8 4.5 4.5 4.4 4.4 4.4 4.2 4.2 4.1 4.1 4.1<br />

wyaro: Mercy Corps, axalqalaqis raioni: Tanamonawileobrivi Sefasebisa <strong>da</strong> kvlevis Sedegebi (ivnisi, 2006), gv. 24.<br />

Tumca Sedegebs <strong>Soris</strong> sxvaoba SesaZlebelia gamowveuli iyos im faqtiT, rom<br />

gamokiTxulTa erTi mesamedi ar awarmoebs sasoflo-sameurneo produqtebs.<br />

regionSi Cven gavesaubreT fermerebs, romlebic, ZiriTa<strong>da</strong>d, eTanxmebian Mercy<br />

Corps-is gamokvlevis Sedegebs. saerTa<strong>Soris</strong>o eqspertebi <strong>da</strong> adgilobrivi mosaxleebi<br />

problemebs <strong>Soris</strong> gansakuTrebiT gamoyofen fizikur infrastruqturas, <strong>da</strong>bal<br />

teqnikur ganviTarebasa <strong>da</strong> masalebis <strong>da</strong>bal xarisxs. Tumca <strong>da</strong>mkvirveblebi xSirad<br />

afiqsireben ufro Rrma problemebsac, romlebsac, ZiriTa<strong>da</strong>d, adgilobrivi mosaxleebi<br />

ar miiCneven mniSvnelovnad. strategiis Semqmnelebis <strong>da</strong> ganviTarebiTi saqmianobis<br />

muSakebis azriT (rogorc regionSi, ise mis gareT), ZiriTadi problemebia:<br />

kreditis aRebis <strong>da</strong>bali SesaZlebloba, cudi menejmenti <strong>da</strong> finansuri eqspertiza.<br />

100 aRsaniSnavia, rom Sefaseba moamza<strong>da</strong> CARE-is agronomma axalcixeSi. axalqalaqSi gviTxres, rom miRebuli<br />

rZis moculoba uaxlovdeba 1500 litrs, Tumca arian ufro msxvili mwarmoeblebic, romlebic, savaraudod,<br />

ukeTes teqnikas iyeneben. sxva alternativaa gansxvavebuli jiSis Zroxebis Semoyvana. regionSi aqvT Siqvis<br />

Zroxebis gamoyenebis gamocdileba (5000-7000 litri weliwadSi), Tumca aqaur klimatur pirobebTan Segueba<br />

saqonels Zalian uWirs. amJamad mimdinareobs sxva<strong>da</strong>sxva jiSis gamoc<strong>da</strong>. gaerTianebuli erebis ganviTarebis<br />

programa gaesaubra merZeve fermerebs (ivnisi, 2007). gansxvavebuli kvebisa <strong>da</strong> movlis pirobebSi SesaZlebelia<br />

gaizardos Zroxebis wveladoba. erT-erTi eqspertis rCeviT, SesaZlebelia, miRebuli rZis raodenobam<br />

4000 litrs miaRwios. kavkasiis resursebis kvlevis centri (17 Tebervali, 2007).<br />

http://crrc-caucasus.blogspot.com/2007/02/cows-in-caucasus-overgrazing-underfed.html<br />

101 gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> kavkasiis resursebis kvlevis centris m<strong>kvleva</strong>rTa jgufi<br />

gaesaubra fermerebs ninowmin<strong>da</strong>sa <strong>da</strong> axalqalaqSi (11 maisi, 2007).


egionuli vaWrobis ganviTareba samcxe-javaxeTSi<br />

fizikuri infrastruqtura<br />

regionSi ganviTarebis xelisSemSleli ori ZiriTadi problemaa: satransporto<br />

infrastruqtura <strong>da</strong> irigacia. zemoT ukve ganvixileT transportis sakiTxi.<br />

samcxe-javaxeTis gubernatoris moadgilis, samvel oveianis azriT, irigacia<br />

Zalian mniSvnelovania. “sairigacio sistemis SekeTebamde azri ara aqvs regionuli<br />

ganviTarebis Sesaxeb saubars”, _ ambobs is. 102<br />

sairigacio sistema, romelic moqmedeb<strong>da</strong> yofili sabWoTa kavSiris pirobebSi,<br />

<strong>da</strong>mokidebuli iyo 318 Rrma <strong>da</strong> ramdenime wyalnaklul Waze, aseve, sairigacio<br />

arxebisa <strong>da</strong> saqaCi sadgurebis did sistemaze, romlis meSveobiTac wyali miewodebo<strong>da</strong><br />

maRalmTian soflebsac.<br />

AgVantage-is mier momzadebul angariSSi problema Semdegnairad aris aRwerili:<br />

1988 wels xdebo<strong>da</strong> 386000 ha miwis nakveTis irigacia, sai<strong>da</strong>nac 291000 ha<br />

irwyvebo<strong>da</strong> TviTdinebiT, xolo 95000 ha _ mdinareebi<strong>da</strong>n saqaCi sadgurebis<br />

meSveobiT amoqaCuli wyliT. 2005 wels mxolod 105000 ha 103 miwis nakveTi, anu<br />

40 procentiT naklebi, vidre 17 wlis win, irwyvebo<strong>da</strong> TviTdinebiT. 104<br />

samcxe-javaxeTis msgavsi maRalmTiani regionebisTvis irigaciis problema kidev<br />

ufro mZafria, radgan am adgilebSi iSviaTia wvima <strong>da</strong> sairigacio sistema gacilebiT<br />

metad aris <strong>da</strong>zianebuli. AgVantage_is angariSSi weria:<br />

saqaC sadgurebze <strong>da</strong>mokidebuli sairigacio sistemis problema kidev ufro<br />

mwvavea. 1988 wels morwyuli 95000 ha miwis nakveTi<strong>da</strong>n, 2005 wels 6 saqaCi<br />

sadguris meSveobiT irwyvebo<strong>da</strong> mxolod 11000 ha. 105<br />

irigacia mniSvnelovania, radgan kargad morwyuli miwa gacilebiT ufro produqtiulia.<br />

rogorc ninowmindis gamgebeli jumber gelaSvili ambobs, “sairigacio sistemis<br />

meSveobiT SesaZlebelia, ninowmin<strong>da</strong> <strong>da</strong> axalqalaqi gaxdnen orjer ufro metad<br />

mosavliani, vidre dRes”. 106 magram, albaT ufro mniSvnelovania is, rom sairigacio<br />

sistema mosavals icavs gvalvisgan. saqarTveloSi gvalva mosalodnelia yovel<br />

sam-oTx weliwadSi <strong>da</strong> <strong>da</strong>mcavi meqanizmis gareSe SeuZlebelia meurnem investicia<br />

Cados uxv- mosavlian produqtSi, TeslSi an sasoflo-sameurneo aRWurvilobaSi,<br />

radgan gvalvas SeuZlia sruliad gaanadguros es grZelvadiani investicia. 107<br />

gaumarTav sairigacio sistemas SesaZlebelia, politikuri <strong>da</strong>tvirTvac hqondes,<br />

102 gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> kavkasiis resursebis kvlevis centris m<strong>kvleva</strong>rTa jgufi<br />

gaesaubra samvel oveians, samcxe-javaxeTis gubernatoris moadgiles (26 ivnisi, 2007).<br />

103 am 150000 ha-<strong>da</strong>n naxevarze meti <strong>da</strong>ufinanseblobis gamo ar aris srulad aTvisebuli. ixileT AgVantage-is<br />

angariSi, saqarTvelos erovnuli sasursaTo <strong>da</strong> sasoflo-sameurneo strategia: 2006-2015 (seqtemberi, 2006),<br />

gv. 70.<br />

104 AgVantage-is angariSi, saqarTvelos erovnuli sasursaTo <strong>da</strong> sasoflo-sameurneo strategia: 2006-2015 (se-<br />

qtemberi, 2006), gv. 70.<br />

105 AgVantage-is angariSi, saqarTvelos erovnuli sasursaTo <strong>da</strong> sasoflo-sameurneo strategia: 2006-2015 (se-<br />

qtemberi, 2006), gv. 70.<br />

106 gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> kavkasiis resursebis kvlevis centris m<strong>kvleva</strong>rTa jgufi<br />

gaesaubra jumber gelaSvils, ninowmindis gamgeblis pirvel moadgiles (4 ivnisi, 2007).<br />

107 es gansakuTrebiT exeba kartofilis warmoebas. rogorc zemoT aRvniSneT, radgan ar aris saWiro yovelwliurad<br />

axali Teslis yidva, SesaZlebelia, TeslSiGCadebuli investicii<strong>da</strong>n Semosavlis miReba 3-5 wlis<br />

ganmavlobaSi. am SemTxvevaSi gvalva anadgurebs ara mxolod erTi, aramed ramdenime wlis Semosavals. aseT<br />

sarisko mdgomareobaSi ufro azriania iafi <strong>da</strong> nakleb produqtiuli Teslis SeZena.<br />

49


<strong>ekonomikuri</strong> <strong>urTierTobebis</strong> <strong>kvleva</strong> <strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> <strong>somxeTs</strong> <strong>Soris</strong><br />

radgan “soflebs, romlebic mtrulad arian ganwyobili, SeuZliaT erTmaneTs wylis<br />

miwodeba SeuCeron.” 108<br />

rogorc ECMI_is m<strong>kvleva</strong>ri ambobs <strong>da</strong> mas eTanxmeba Zalian bevri <strong>da</strong>mkvirvebeli,<br />

“sairigacio sistema gaumjobesebis stadiaSia”. 109 es aris sxva<strong>da</strong>sxva wyaro<strong>da</strong>n miRebuli<br />

<strong>da</strong>finansebisa <strong>da</strong> mxar<strong>da</strong>Weris Sedegi. msoflio banki afinansebs sairigacio sistemis<br />

aRdgenis (32.8 milioni aSS dolari) proeqts, romelic 6 welia mimdinareobs <strong>da</strong><br />

romelmac ukve gamarTa sairigacio sistema proeqtiT gansazRvruli 110000 ha-<strong>da</strong>n<br />

46000 ha-sTvis. am proeqtis mizania, qveynis masStabiT <strong>da</strong>xmareba aRmouCinos 80000<br />

ojaxs. 110 sxva<strong>da</strong>sxva adgilobrivma arasamTavrobo organizaciebma: CARE-m, Mercy<br />

Corps-ma <strong>da</strong> gaerTianebuli erebis ganviTarebis programam ganaxorcieles <strong>da</strong> dResac<br />

axorcieleben sairigacio sistemis aRdgenis sagranto proeqtebs samcxe-javaxeTSi.<br />

teqnikuri aRWurviloba <strong>da</strong> masalebi<br />

gar<strong>da</strong> infrastruqturisa, regionSi mniSvnelovani problemaa gaumarTavi teqnikuri<br />

aRWurviloba <strong>da</strong> xarisxiani produqciis sawarmoebeli masalebis mopoveba. axalcixis<br />

gamgeblis moadgile, Salva <strong>da</strong>lalaSvili ambobs, “1989 wlis Semdeg ar SegviZenia<br />

aranairi saxis sasoflo-sameurneo teqnologiao”. 111 meurneebi, aseve, Sewuxebuli<br />

arian Teslisa <strong>da</strong> sasuqis fasebis gaZvirebiT. rogorc axalcixis gamgeblis moadgile<br />

ambobs, “fermerTa mTavari problemaa axali Teslisa <strong>da</strong> pesticidebis SeZena”. 112<br />

fermerTa mTavari moTxovna axali teqnologiebi, iafi masala, pesticidebi <strong>da</strong> Sxamqimikatebia,<br />

magram maTi SeZena ar Sedis kerZo mewarmeebis biznes-gegmebSi, radgan<br />

arsebobs molodini, rom es masalebi fermerebsa <strong>da</strong> movaWreebs un<strong>da</strong> miawodos<br />

mTavrobam an saerTa<strong>Soris</strong>o sazogadoebam. maTi miwodeba <strong>da</strong> SeZena TavisTavad sakmao<br />

TanxebTanaa <strong>da</strong>kavSirebuli.<br />

fermerebi TavianT problemad aseve ar miiCneven sabanko sistemas. isini Tvlian,<br />

rom mTavroba an sazogadoeba valdebulia mougvaros maT es.<br />

miwis didi nakveTebi komerciulad ufro sicocxlisunariania. saqarTvelos mTavrobis<br />

politikis Tanaxmad, “Tuki aris biznesis tipis SerCevis SesaZlebloba, yvelaze<br />

ufro prioritetulia miwis kerZo mesakuTreoba”. 113 Tumca samcxe-javaxeTis sasoflosameurneo<br />

miwebis 400000 ha-i<strong>da</strong>n mxolod 17%-ia privatizebuli. es, ZiriTa<strong>da</strong>d, saxnavsaTesi<br />

savargulebia. 114 araprivatizebuli miwis 8%, romelic, metwilad, gankuTvnilia<br />

Tivis mosayvanad, amJamad privatizaciis fazaSia. Tumca saxelmwifo miwis nakveTebis<br />

70% gamoiyeneba saZovrebad <strong>da</strong> jer ar ganixileba maTi privatizaciis sakiTxi.<br />

108<br />

gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> kavkasiis resursebis kvlevis centris m<strong>kvleva</strong>rTa jgufi<br />

gaesaubra <strong>da</strong>viT yifians, Mercy Corps-is warmomadgenels (2, maisi, 2007).<br />

109<br />

evropuli centri umciresobaTa sakiTxebSi, javaxeTi vardebis revoluciis Semdeg: saqarTveloSi erovnuli<br />

erTianobis progresi <strong>da</strong> regresi. ECMI_is samuSao gazeTi #38, (aprili, 2007), gv. 6.<br />

110<br />

msoflio banki, “saqarTvelos soflebis irigaciis aRdgena” (ganxiluli 25 agvistos,2007).:<br />

http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/COUNTRIES/ECAEXT/GEORGIAEXTN/0,,contentMDK:20207398~page<br />

PK:141137~piPK:141127~theSitePK:301746,00.html<br />

111<br />

gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> kavkasiis resursebis kvlevis centris m<strong>kvleva</strong>rTa jgufi<br />

gaesaubra Salva <strong>da</strong>lalaSvils, axalcixis gamgeblis moadgiles (4 ivnisi, 2007).<br />

112<br />

gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> kavkasiis resursebis kvlevis centris m<strong>kvleva</strong>rTa jgufi<br />

gaesaubra simon mananians, axalcixis gamgeblis moadgiles (4 ivnisi, 2007).<br />

113<br />

saqarTvelos samTavrobo dokumenti, ZiriTadi monacemebi <strong>da</strong> direqtivebi, 2008-2011 (2007), gv. 5.<br />

(http://www.imf.ge/aattach/285.pdf)<br />

114<br />

samcxe-javaxeTis municipalitetis mier mowodebuli monacemebi (ivnisi, 2006).<br />

50


egionuli vaWrobis ganviTareba samcxe-javaxeTSi<br />

regionSi miwis sakiTxs aqvs ori ZiriTadi aspeqti. pirvelia saZovrebis privatizacia.<br />

saZovrebis siWarbe iwvevs problemebs miwis privatizaciaSi, radgan ar arsebobs<br />

aranairi saxis SezRudva, rac ar miscems fermers saZovris gamoyenebis saSualebas.<br />

am miwis privatizacia maSin, roca mosaxleoba <strong>da</strong>mokidebulia masze, socialurad <strong>da</strong><br />

politikurad mZime ga<strong>da</strong>wyvetileba iqneba.<br />

meore aspeqtia miwis bazris ararseboba. es ar SeiZleba mieweros privatizacias,<br />

radgan saxnav-saTesi miwebis udidesi nawili ukve privatizebulia. regionSi miwis<br />

bazari rom ar arsebobs, amis mizezi SezRuduli <strong>da</strong>saqmebaa. mosaxleobis umetesoba<br />

<strong>da</strong>mokidebulia mis sakuTrebaSi arsebul miwis mcire nakveTze, sai<strong>da</strong>nac ojaxi iRebs<br />

Semosavals. maTTvis miwis nakveTis gayidva araxelsayrelia, amitom ar moxdeba<br />

meurneobebis gaerTianeba erT, ufro momgebian komerciul meurneobad.<br />

mTavrobas hqon<strong>da</strong> mcdeloba, ganxorcielebuliyo erT-erTi komerciuli sasoflosameurneo<br />

proeqti, romlis Tanaxmad <strong>da</strong>gegmili iyo 400 ha moculobis miwis 100<br />

nakveTis gasxviseba maTi sabazro Rirebulebis 20%-ad. iyo moTxovna, rom am miwis<br />

mflobel meurneebs moeyvanaT mxolod sasoflo-sameurneo produqti <strong>da</strong> gaemarTaT<br />

ga<strong>da</strong>mamuSavebeli sawarmoebi. saakaSvilis gancxadebis Tanaxmad, “miwis nakveTis<br />

gayidvi<strong>da</strong>n mogebis miReba Cvens prioritets ar warmoadgens. Cveni prioritetia<br />

samuSao adgilebis Seqmna”. 115 Tumca am saintereso ideas naklebad SeuZlia qveyanaSi<br />

sasoflo-sameurneo sakuTrebis struqturis Secvla. erTaderTi SesaZlebloba<br />

amJamad sxva<strong>da</strong>sxva saxis koleqtiuri saqmianobis ganxorcielebaa, gansakuTrebiT<br />

ki bazarze ukve arsebuli produqtebis yidva <strong>da</strong> gayidva. es procesi ganviTarebis<br />

stadiaSia <strong>da</strong> ufro gamoswordeba gzebis SekeTebis Semdeg.<br />

ar SeiZleba komerciuli orientaciis nakleboba mxolod miwis nakveTebis simcires<br />

<strong>da</strong>vabraloT. saWiroa konsensusis miRweva ganviTarebis eqspertebs <strong>Soris</strong>, romelTa<br />

azriT, meurneTa umravlesoba, mis sakuTrebaSi myof miwas ar udgeba rogorc<br />

komerciul sawarmos, rasac TavisTavad uaryofiTi gavlena aqvs maT SesaZleblobebsa<br />

<strong>da</strong> grZelvadian <strong>da</strong>gegmarebasa <strong>da</strong> investiciebze. am problemis ga<strong>da</strong>saWrelad saWiroa<br />

fermerebisTvis biznes-<strong>da</strong>gegmarebis sferoSi <strong>da</strong>xmarebis aRmoCena. rogorc biznescentris<br />

warmomadgeneli goCa aToSvili ambobs:<br />

fermerebis umetesoba iTxovs axal teqnologias, Teslsa <strong>da</strong> sasuqs. Tumca<br />

grZelvadian perspeqtivaSi, umjobesia, fermerebisTvis sakonsultacio<br />

momsaxurebis gaweva, rac <strong>da</strong>exmarebaT maT, <strong>da</strong>gegmon investicii<strong>da</strong>n miRebuli<br />

Semosavlebi, aseve, miiRon informacia mcenareebis <strong>da</strong>rgvis, mosavlis aRebisa<br />

<strong>da</strong> zoga<strong>da</strong>d agrobiznesis marTvis Sesaxeb. 116<br />

adgilobrivi mosaxleoba teqnikuri deficitis ZiriTad gamomwvev mizezad Tvlis<br />

fuladi saxsrebis naklebobas, Tumca realuri mizezebia: organizaciuli struqturis<br />

gaumarTaoba, kreditis miRebasTan <strong>da</strong>kavSirebuli problemebi <strong>da</strong> biznes-<strong>da</strong>gegmareba.<br />

AgVantage, magaliTad, eca<strong>da</strong>, gamoxmaurebo<strong>da</strong> teqnikuri ganviTarebis problemas<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong>energa teqnikis gaqiravebis momsaxureba, magram am ideam ar imuSava, radgan<br />

sasurveli teqnika adgilobrivi fermerebisTvis Zalian Zviri aRmoCn<strong>da</strong>. 117<br />

115 `agrobiznesis ganviTarebis samTavrobo gegma~, civiluri saqarTvelo (25 ivlisi, 2007)<br />

(http://www.civil.ge/eng/article.php?id=15494)<br />

116 gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> kavkasiis resursebis kvlevis centris m<strong>kvleva</strong>rTa jgufi<br />

gaesaubra goCa aToSvils, axalcixis biznescentris xelmZRvanels (26 ivnisi, 2007).<br />

117 gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> kavkasiis resursebis kvlevis centris m<strong>kvleva</strong>rTa jgufi<br />

gaesaubra AgVantage_is direqtors, riCard hurelbrinks (20 agvisto, 2007).<br />

51


<strong>ekonomikuri</strong> <strong>urTierTobebis</strong> <strong>kvleva</strong> <strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> <strong>somxeTs</strong> <strong>Soris</strong><br />

saerTa<strong>Soris</strong>o organizaciebi aqtiurad arian CarTuli sakonsultacio momsaxurebaSi,<br />

rac ufro teqnikuri rCevis xasiaTs atarebs <strong>da</strong> ar gulisxmobs <strong>da</strong>xmarebas<br />

biznes-<strong>da</strong>gegmarebaSi. Mercy Corps-s regionuli centri aqvs axalqalaqSi, sa<strong>da</strong>c sTavazoben<br />

rCevebs, axal sasoflo-sameurneo ideebs, teqnikuri aRWurvilobis ijarasa<br />

<strong>da</strong> yidian Tesls. CARE_m wels gaxsna sasoflo-sakonsultacio centri, magram<br />

dResdReobiT isini mxolod teqnikuri rCevebiT Semoifarglebian. <strong>da</strong>bolos, fondi<br />

“aTaswleulis gamowveva saqarTvelos” gascems grantebs sasoflo-sameurneo momsaxurebis<br />

centrebze, romlebic am sferos moemsaxurebian.<br />

es saerTa<strong>Soris</strong>o organizaciebi Zalian bevr problemas awydebian <strong>da</strong>finansebis Se-<br />

Tavazebisas. USAID_is mier <strong>da</strong>finansebul AgVantage_s warmoedgina, rom maT muSaobaze,<br />

marketingul strategiasa <strong>da</strong> saeqsporto bazris gansazRvraze Zalian didi<br />

moTxovna iqnebo<strong>da</strong> regionSi. rogorc AgVantage_is direqtori riCard hurelbrinki<br />

ambobs, “rodesac <strong>da</strong>viwyeT muSaoba, Cven “produqti,” rogorc aseTi, Camoyalibebuli<br />

ar gvqonia. magram male gavacnobiereT, rom saqarTveloSi aris ara bazaris,<br />

aramed miwodebis problema. saqarTvelo ar aris sasoflo-sameurneo produqtebis<br />

sando mimwodebeli”. 118<br />

hurelbrinki, aseve, ambobs:<br />

52<br />

saqarTvelos fermerebi ar arian CarTuli komerciul <strong>da</strong>gegmarebasa <strong>da</strong> saxelSekrulebo<br />

urTierTobebSi maTi produqciis eqsportior bazrebTan. moskovSic<br />

ki (yvelaze nakleb <strong>da</strong>savluri bazari) aris 5-6 biTumad movaWre <strong>da</strong><br />

maT sWirdebaT produqciis sando mimwodeblebi mTeli wlis ganmavlobaSi.<br />

isini sakmaod kargi ga<strong>da</strong>mxdelebic arian. saqarTvelos ar SeuZlia <strong>da</strong>akmayofilos<br />

maTi moTxovna arc produqciis xarisxis, arc misi Sesabamisobis<br />

TvalsazrisiT. 119<br />

soflis meurneobis seqtoris sabazro orientaciis nakleboba fond “aTaswleulis<br />

gamowveva saqarTvelos” mier ganixileba, rogorc ganviTarebis proeqtebis ganxorcielebis<br />

erT-erTi mTavari sirTule. agrobiznesis ganviTarebis <strong>da</strong>xmarebis sagranto<br />

proeqti afinansebs sxva<strong>da</strong>sxva masStabis pirvelad warmoebas (fermerebs), momsaxurebis<br />

centrebs (romlebic axorcieleben aRWurvilobisa <strong>da</strong> masalebis miwodebas,<br />

aseve, bizneseqspertizas) <strong>da</strong> uwyveti sawarmoo jaWvis ganviTarebas (finansdeba komponentebis<br />

erToblioba, rac moicavs produqtebis miwodebas bazarze, SefuTvas <strong>da</strong><br />

ga<strong>da</strong>muSavebas). 120 “fermerebs SeuZliaT “aTaswleulis gamowveva saqarTvelos” proeqtebis<br />

mxolod erTi mesamedis <strong>da</strong>finanseba. warmodgenil ganacxadebs “ar hqon<strong>da</strong><br />

finansuri angariSi <strong>da</strong> marketingis gegma. maT ver gaiges, ra gvaintereseb<strong>da</strong>”. 121<br />

118 gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> kavkasiis resursebis kvlevis centris m<strong>kvleva</strong>rTa jgufi<br />

gaesaubra AgVantage_is direqtors, riCard hurelbrinks (20 agvisto, 2007).<br />

119 gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> kavkasiis resursebis kvlevis centris m<strong>kvleva</strong>rTa jgufi<br />

gaesaubra AgVantage_is direqtors, riCard hurelbrinks (20 agvisto, 2007).<br />

120 arasamTavrobo organizaciebisTvis mniSvnelovania “uwyveti sawarmoo jaWvi’’ <strong>da</strong> mas didi yuradReba eqceva<br />

msoflio bankis, AgVantage-is <strong>da</strong> “aTaswleulis gamowveva saqarTvelos” meTodologiaSi. maT <strong>da</strong>afinanses<br />

biznesgegmis momzadeba, romelic gulisxmob<strong>da</strong> warmoebas, ga<strong>da</strong>muSavebasa <strong>da</strong> distribucias.<br />

121 gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> kavkasiis resursebis kvlevis centris m<strong>kvleva</strong>rTa jgufi<br />

gaesaubra rusu<strong>da</strong>n kaWaravas, agrobiznesis ganviTarebis <strong>da</strong>xmarebis programa, “aTaswleulis gamowveva<br />

saqarTvelos” (28 ivnisi, 2007).


egionuli vaWrobis ganviTareba samcxe-javaxeTSi<br />

fondi “aTaswleulis gamowveva saqarTvelos” ar iTvaliswineb<strong>da</strong> fermerebis<br />

<strong>da</strong>xmarebas biznesgegmis momzadebaSi. radgan organizacias ar hqon<strong>da</strong> adgilobrivi<br />

kavSirebi, man ver SeZlo Seefasebina, ramdenad warmatebuli iqnebo<strong>da</strong> esa Tu is<br />

proeqti <strong>da</strong> amoerCia maT <strong>Soris</strong> saukeTeso. regionSi Cven gavesaubreT fermerebs,<br />

romlebmac <strong>da</strong>iCivles, rom arc erT maT nacnobs ar miuRia sagranto <strong>da</strong>finanseba<br />

fondisgan. magram, rodesac vkiTxeT, Tu risTvis sWirdebo<strong>da</strong>T grantebi, aRmoCn<strong>da</strong>,<br />

rom maT am Tanxebis gamoyeneba sur<strong>da</strong>T mxolod axali aRWurvilobisa <strong>da</strong> masalebis<br />

Sesasyi<strong>da</strong>d 122 .<br />

sxva arasamTavrobo organizaciebi, SesaZlebelia, <strong>da</strong>exmaros fermerebs biznesgegmis<br />

momzadebaSi <strong>da</strong> sargebeli miiRos amiT. 123 am saxis TanamSromloba ukve arsebobs.<br />

AgVantage_ma ukve aRmouCina <strong>da</strong>xmareba kompania herbias <strong>da</strong> moamzadebina <strong>kvleva</strong><br />

“aTaswleulis gamowveva saqarTvelos” soflis meurneobis ganviTarebis <strong>da</strong>xmarebis<br />

proeqtisTvis. soflis meurneobis ganviTarebis seqtorSi, arsebuli <strong>da</strong>finansebi<strong>da</strong>n<br />

gamomdinare, mcire proeqtebis adgilobrivi <strong>da</strong>xmareba ufro Semosavliani <strong>da</strong><br />

momgebiania.<br />

sabazro perspeqtivebi<br />

am kvlevis mizania problemebis <strong>da</strong>dgena samcxe-javaxeTisa <strong>da</strong> Siraqis TanamSromlobaSi<br />

<strong>da</strong> ara maTi sabazro perspeqtivebis gansazRvra. Tumca, kvlevis procesSi m<strong>kvleva</strong>rTa<br />

jgufi Sexv<strong>da</strong> mosaxleobas <strong>da</strong> sxva<strong>da</strong>sxva perspeqtivis ganviTarebaSi <strong>da</strong>xmareba<br />

SesTavaza. Cven ukve gamovarCieT gaerTianebuli erebis ganviTarebis programis<br />

interesis sferoSi arsebuli ramdenime perspeqtiva, romelTa mimarT <strong>da</strong>intereseba,<br />

SesaZloa, momavalSi kidev ufro gaizardos, Tumca programis ideebi jer mxolod<br />

SemoTavazebis xasiaTs atarebs <strong>da</strong> saWiroa <strong>da</strong>matebiTi kvlevis Catareba.<br />

samcxe-javaxeTSi bazars didi perspeqtivebi aqvs. ganviTarebis ramdenime saagentom<br />

sca<strong>da</strong> sxva<strong>da</strong>sxva sasoflo-sameurneo industriis ganviTareba. mosaxleoba <strong>da</strong>interesebulia<br />

saTesle kartofilis moyvaniT. am mizniT, Mercy Corps-ma, CARE-m, aSS-s<br />

soflis meurneobis departamentma (USDA) <strong>da</strong> AgVantage-m fermerebs SesTavazes <strong>da</strong>finanseba<br />

kartofilis Teslis kooperativebis Sesaqmnelad. AgVantage_ma, aseve, aa-<br />

Sena kartofilis Sesanaxi sawyobi, radgan, mogvianebiT, kartofils ufro maRali<br />

fasi edeba.<br />

122 gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> kavkasiis resursebis kvlevis centris m<strong>kvleva</strong>rTa jgufi<br />

gaesaubra adgilobriv mewarmeebs axalqalaqSi (11 maisi, 2007).<br />

123 regionSi farTod mimdinareobs <strong>da</strong>finansebis procesi saagentoebisa <strong>da</strong> organizaciebis mxri<strong>da</strong>n, maT umetesobas<br />

aqvs mcire sagranto programebi, romliTac isini cdiloben <strong>da</strong>afinanson kargi proeqtebi.<br />

53


<strong>ekonomikuri</strong> <strong>urTierTobebis</strong> <strong>kvleva</strong> <strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> <strong>somxeTs</strong> <strong>Soris</strong><br />

organizaciebis mxri<strong>da</strong>n xelSewyoba aqvs, aseve, yvelisa <strong>da</strong> rZis warmoebas (ix.<br />

qvemoT). sxva SemoTavazebuli produqtebis gar<strong>da</strong>, SesaZlebelia mefutkreobisa 124 <strong>da</strong><br />

meTevzeobis ganviTareba, foTlovani Tu yvavilovani kombostos <strong>da</strong> xilis moyvana, 125<br />

ludis xarSva 126 , naturaluri wvenebis Camosxma <strong>da</strong> kenkrovanisa <strong>da</strong> samkurnalo<br />

cenareebis Segroveba. 127<br />

ga<strong>da</strong>muSaveba<br />

sasoflo-sameurneo produqtebis ga<strong>da</strong>muSaveba saqarTveloSi agrobiznesis<br />

ganviTarebis mTavari safexuria, radgan ga<strong>da</strong>muSavebul sasoflo-sameurneo<br />

produqtebs gacilebiT maRali Rirebuleba aqvs. AgVantage-ma <strong>da</strong>xarja 450000 aSS<br />

dolari, raTa <strong>da</strong>xmarebo<strong>da</strong> yvelis or qarxanas javaxeTis soflebSi: orlovkasa<br />

<strong>da</strong> spasovkaSi, es qarxnebi amuSav<strong>da</strong> imis demonstrirebisTvis, rom aseT warmoebas<br />

SesaZlebelia hqondes ganviTarebis perspeqtiva mTels regionSi. Tumca isini,<br />

ufro metad, “sakvebis usafrTxoebis” mizniT Seiqmna <strong>da</strong> ara soflis meurneobis<br />

ganviTarebisTvis (vinai<strong>da</strong>n, maTi produqcia, ZiriTa<strong>da</strong>d, Caanacvlebs qarTul<br />

produqts). 128<br />

aseve, mniSvnelovania, rom regionSi arsebobdes momsaxurebis iseTi saxeoba, romelic<br />

aucilebelia ukve warmoebuli produqciisTvis. es aris SesafuTi <strong>da</strong> sakonservo<br />

qarxnebi. marTalia, Zveli qarxnebi isev arsebobs, magram mwyobri<strong>da</strong>n gamosulia <strong>da</strong><br />

maTi meSveobiT SeuZlebelia maRalxarisxiani produqciis gamoSveba.<br />

mniSvnelovania, rom fermerebma meoradi ga<strong>da</strong>muSaveba <strong>da</strong> <strong>da</strong>konservebis sakiTxi<br />

gansxvavebul komerciul WrilSi <strong>da</strong>inaxon. rogorc AgVantage_is direqtori riCard<br />

hurelbrinki ambobs,<br />

54<br />

saqarTveloSi fermerebs ar esmiT, ratom ar un<strong>da</strong> miiRon erTnairi Tanxa ga<strong>da</strong>mamuSavebel<br />

qarxnebSi sawarmoo masalad Cabarebul <strong>da</strong> naturaluri produqtebis<br />

bazarze gayidul produqciaSi. magaliTad, maT un<strong>da</strong>T igive anazRaureba<br />

miiRon pomidvrisTvis, romlisganac tomat-pasta un<strong>da</strong> <strong>da</strong>mzaddes <strong>da</strong> cocxal<br />

pomidorSi, romelic bazarze gaaqvT. ga<strong>da</strong>mamuSaveblebi gansxvavebul teqnikas<br />

iyeneben <strong>da</strong> am biznesi<strong>da</strong>n Semosavali aris, magram es sul sxva saqmea. 129<br />

124 gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> kavkasiis resursebis kvlevis centris m<strong>kvleva</strong>rTa<br />

jgufi gaesaubra simon manians, axalqalaqis gamgeblis moadgiles (4 ivnisi, 2007) <strong>da</strong> CHF_is<br />

regionul koordinators, nana berZeniSvils (29 agvisto, 2007).<br />

125 gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> kavkasiis resursebis kvlevis centris m<strong>kvleva</strong>rTa<br />

jgufi gaesaubra Salva <strong>da</strong>leliSvils, axalqalaqis gamgeblis moadgiles (26 ivnisi, 2007) <strong>da</strong><br />

goCa aToSvils, “axalcixis biznes-centri” (26 ivnisi, 2007).<br />

126 gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> kavkasiis resursebis kvlevis centris m<strong>kvleva</strong>r-<br />

Ta jgufi gaesaubra jumber gelaSvils, ninowmindis gamgeblis pirvel moadgiles (4 ivnisi, 2007).<br />

127 gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> kavkasiis resursebis kvlevis centris m<strong>kvleva</strong>rTa<br />

jgufi gaesaubra Salva <strong>da</strong>leliSvils, axalqalaqis gamgeblis moadgiles (4 ivnisi, 2007). gaerTianebuli<br />

erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> kavkasiis resursebis kvlevis centris m<strong>kvleva</strong>rTa<br />

jgufi gaesaubra AgVantage_is direqtors, riCard hurelbrinks, romelmac aRniSna kenkrovanis<br />

mosavlis zr<strong>da</strong> (20 agvisto, 2007). CHF_ma ganaviTara samkurnalo balaxeuli mcenareebis mogroveba<br />

<strong>da</strong> gaSroba farmacevtuli warmoebisTvis. Cven aseve gaesaubreT CHF_is regionul koordinators,<br />

nana berZeniSvils (29 agvisto, 2007).<br />

128 radgan am aRWurvilobas aqvs magari yvelis warmoebis SesaZlebloba, imedia, amgvari yveli gaxdeba<br />

saeqsporto produqti momavalSi. magram amjerad, misi mizania <strong>da</strong>bali xarisxis yvelis Canacvleba.<br />

129 gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> kavkasiis resursebis kvlevis centris m<strong>kvleva</strong>rTa<br />

jgufi gaesaubra AgVantage_is direqtors, riCard hurelbrinks (20 agvisto, 2007).


egionuli vaWrobis ganviTareba samcxe-javaxeTSi<br />

regionSi <strong>da</strong>iwyo sxva<strong>da</strong>sxva ga<strong>da</strong>mamuSavebeli sawarmos ganviTareba. samkurnalo<br />

balaxeuli, ZiriTa<strong>da</strong>d velad izrdeba <strong>da</strong> fermerebs SeuZliaT maTi Segroveba<br />

sxva<strong>da</strong>sxva sezonze, maSin, roca ar arian <strong>da</strong>kavebuli ZiriTadi saqmianobiT. CHF_i<br />

exmareba maT <strong>da</strong> uSenebs saSrob centrebs. fermerebs SeuZliaT gamSrali balaxi<br />

miyidon farmacevtul kompaniebs. aseve, israelis <strong>da</strong>finansebiT Seiqmna xorcis<br />

ga<strong>da</strong>mamuSavebeli qarxana, sa<strong>da</strong>c sosisi 130 iwarmoeba.<br />

TanamSromlobis <strong>da</strong>debiTi <strong>da</strong> uaryofiTi mxarebi _ cvlilebebi infrastruqturaSi,<br />

jan<strong>da</strong>cvasa <strong>da</strong> usafrTxoebis sferoSi<br />

bolo ramdenime wlis ganmavlobaSi regionSi ganxorcielebuli sasoflo-sameurneo<br />

cvlilebebi asocirdeba axal gzebTan <strong>da</strong> saqarTvelos jan<strong>da</strong>cvisa <strong>da</strong> usafrTxoebis<br />

kanonmdeblobis SecvlasTan. amJamad ramdenime mcire jgufi, TavianTi ojaxebis<br />

bazaze, awarmoebs yvels. aq aris xorcis ga<strong>da</strong>mamuSavebeli ramdenime mcire sawarmoc,<br />

romlebsac saqonels awvdis aseTive mcire sasaklaoebi.<br />

ori wlis Semdeg ZalaSi Seva saqarTvelos jan<strong>da</strong>cvisa <strong>da</strong> usafrTxoebis kanonmdeblobis<br />

cvlilebebi, romlis Tanaxma<strong>da</strong>c mcire jgufebisTvis kidev ufro rTuli<br />

gaxdeba yvelis kanonierad warmoeba adgilobrivi bazrisTvis. aseve, ufro mkacrad<br />

moxdeba saqonlis sasaklaoebis muSaobis regulireba. Tumca, axali gzebis saSualebiT<br />

ufro advili iqneba produqciis Segroveba <strong>da</strong> gayidva. santes, eko-fudsa<br />

<strong>da</strong> soflis nobaTs <strong>da</strong>gegmili aqvT gaxsnan rZis Cambarebeli punqtebi ninowmin<strong>da</strong>sa<br />

<strong>da</strong> axalqalaqSi. regionSi miRebul rZes isini, mogvianebiT, Tbilisis maxloblad<br />

mdebare yvelis qarxanaSi ga<strong>da</strong>amuSaveben. aseve, nikoras <strong>da</strong>gegmili aqvs adgilze<br />

Seisyidos saqoneli <strong>da</strong> Tavis warmoebaSi gamoiyenos. am produqtebis umetesoba<br />

adgilobrivi bazrisTvisaa gankuTvnili. 131<br />

yovelive es <strong>da</strong>kavSirebulia garkveul riskTan <strong>da</strong> perspeqtivasTan. mTavar bazarTan<br />

<strong>da</strong>kavSirebis Semdeg, adgilobriv fermerebs SeeZlebaT TavianTi produqciis ufro<br />

maRal fasSi gayidva. aseve, maT pirvelad SeeZlebaT bazarze ga<strong>da</strong>umuSavebeli rZis<br />

gayidva. amave dros, radgan bazari ramdenime ZiriTadi myidvelis mier gakontroldeba,<br />

aris riski, rom isini, droTa ganmavlobaSi, moaxdenen fasebis Semcirebas.<br />

CHF-ma gaaanaliza am cvlilebebis zegavlena adgilobriv rZis mwarmoebelTa<br />

Semosavlebze <strong>da</strong> Tvlis, rom yvelis gayidvi<strong>da</strong>n rZis gayidvaze ga<strong>da</strong>svla di<strong>da</strong>d ar<br />

Secvlis fermerTa Semosavals, magram es maT saSualebas miscems, gamoTavisuflebuli<br />

dro moaxmaron mogebis momtan sxva saqmianobebs. 132<br />

vaWrobis perspeqtivebi<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom saerTa<strong>Soris</strong>o organizaciebi xazs usvamen TavianT survils,<br />

xeli Seuwyon eqsports, maTi SemoTavazebebis umetesoba Semoifargleba adgilobriv<br />

bazarze gasatani produqciis ganviTarebiT. rogorc hurelbrinki ambobs, “Cveni mizani<br />

iyo saeqsporto bazarze gasvla, magram Semdeg Cven gaviazreT, rom saeqsporto<br />

130 gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> kavkasiis resursebis kvlevis centris m<strong>kvleva</strong>rTa jgufi<br />

gaesaubra CHF_is regionul koordinators, nana berZeniSvils (29 agvisto, 2007).<br />

131 gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> kavkasiis resursebis kvlevis centris m<strong>kvleva</strong>rTa jgufi<br />

gaesaubra CHF_is regionul koordinators, nana berZeniSvils (29 agvisto, 2007).<br />

132 gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> kavkasiis resursebis kvlevis centris m<strong>kvleva</strong>rTa jgufi<br />

gaesaubra CHF_is regionul koordinators, nana berZeniSvils (29 agvisto, 2007).<br />

55


<strong>ekonomikuri</strong> <strong>urTierTobebis</strong> <strong>kvleva</strong> <strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> <strong>somxeTs</strong> <strong>Soris</strong><br />

saqonlis 85%-is moxmareba xdeba adgilze. SeuZlebelia eqsportis warmoeba adgilobrivi<br />

bazris <strong>da</strong>kmayofilebis gareSe”. 133<br />

somxeTTan savaWro eqsports aravin aRiqvams regionSi Semosavlebis mniSvnelovan<br />

garantiad. rogor patrik somervili CHF_<strong>da</strong>n ambobs, “somxeTTan vaWrobis xelSewyoba<br />

sakmaod problematuria. regions aqvs didi perspeqtiva, Seiqmnas regionuli<br />

SesafuTi <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>mamuSavebeli sawarmoebi <strong>da</strong> aqe<strong>da</strong>n moxdes TurqeTis mimarTulebiT<br />

saqonlis ga<strong>da</strong>tana. 134 am perspeqtivebis xelisSemSlelia produqciis <strong>da</strong> fasebis<br />

msgavseba or regionSi.<br />

56<br />

produqti<br />

fasebis Se<strong>da</strong>reba ZiriTadi moxmarebis produqtebze, 2007<br />

fasi axalqalaqSi, ivnisi 2007<br />

1 aSS dolari _ 343.25 drami<br />

fasi giumrSi, ivnisi 2007<br />

1 aSS dolari _ 2,67 lari<br />

kartofili (1 kg) 0.5 - 0.6 0.80 - 1.20<br />

pomidori (1 kg) 1.5 (Turkish) 1 - 1.5<br />

vaSli (1 kg) 1.5 (Turkish) 1.7 - 2<br />

yveli (1 kg) 4.2 - 4.8 3 - 4.5<br />

saqonlis xorci (1 kg) 3.6 - 4.2 4.5 - 5<br />

eleqtoenergia (1 kvt) 0.08 - 0.1 0.07<br />

xeliT muSaoba<br />

(sarevelebisgan gawmen<strong>da</strong>)<br />

6 - 7 $5.90 dReSi<br />

miwa 162 axlad privatizebuli 600 - 700 1 ha-ze<br />

ijara 4.80 8 - 10 1 ha-ze<br />

wyaro: gaerTianebuli erebis ganviTarebis programa, savele m<strong>kvleva</strong>rTa jgufi axalqalaqsa <strong>da</strong> giumrSi, ivnisi, 2007.<br />

im sferoSi, sa<strong>da</strong>c fasebis gansxvaveba sagrZnobia, SesaZlebelia vaWrobis ganviTareba.<br />

aseve, Tuki produqciisTvis saWiro masalebi, muSaxeli <strong>da</strong> a.S. gansxvavebulia,<br />

maSin am gansxvavebis safuZvelze SesaZlebelia, arsebobdes produqciis warmoebis<br />

upiratesoba. magaliTad, iq, sa<strong>da</strong>c gazisa <strong>da</strong> eleqtroenergiis fasi ufro maRalia,<br />

xarjis gamo ar Rirs saTburisa <strong>da</strong> produqciisTvis saWiro warmoebis gamarTva.<br />

gamokvleuli produqtebis umetesobis fasebi erTmaneTs emTxveva. 135 fasebSi sxvaoba,<br />

gansakuTrebiT, SesamCnevia kartofilSi, romelic 80-100%-iT ufro Zviria giumrSi,<br />

vidre ninowmin<strong>da</strong>Si. aseve, aRsaniSnavia, rom Tuki saqarTveloSi produqciis raodenoba<br />

mniSvnelovnad gaizrdeba (rogorc zemoT analizma gviCvena), mosalodnelia, zemog<br />

CamoTvlil qarTul produqtebze fasebis kleba, romelic istoriulad maRali<br />

iyo. Sedegad, savaraudoa, rom saqarTvelo<strong>da</strong>n somxeTSi kartofilis eqsporti<br />

gaizrdeba. 136<br />

133 gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> kavkasiis resursebis kvlevis centris m<strong>kvleva</strong>rTa jgufi<br />

gaesaubra AgVantage_is direqtors, riCard hurelbrinks (20 agvisto, 2007).<br />

134 gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> kavkasiis resursebis kvlevis centris m<strong>kvleva</strong>rTa jgufi<br />

gaesaubra patrik somervils CHF (30 maisi, 2007) <strong>da</strong> Salva <strong>da</strong>lalaSvils, axalcixis gamgeblis moadgiles (4<br />

ivnisi, 2007).<br />

135 rogorc zemoT aRvniSneT, es aris or sxva<strong>da</strong>sxva bazarSi erTi dRis ganmavlobaSi arsebuli fasebis Se<strong>da</strong>rebiT<br />

gamotanili <strong>da</strong>skvna, rac, SesaZlebelia ar asaxavdes ZiriTad mimarTulebebs. saWiroa, bazrebs <strong>Soris</strong><br />

urTierTobis gamo<strong>kvleva</strong>, raTa ganisazRvros romel regions aqvs Se<strong>da</strong>rebiTi upiratesoba.<br />

136 es monacemebi ar emyareba ori qveynis mdgomareobis istoriul Se<strong>da</strong>rebas. SesaZlebelia, es gansxvavebac ar<br />

Seesabamebodes realobas, magram Cven viciT, rom istoriulad fasebi saqarTveloSi Se<strong>da</strong>rebiT maRalia.


egionuli vaWrobis ganviTareba samcxe-javaxeTSi<br />

regionSi izrdeba saTesle kartofilis produqtiuloba. kartofilis ramdenime somexma<br />

mwarmoebelma, romelsac Cven giumrSi gavesaubreT, wels saqarTveloSi Seisyi<strong>da</strong> sa-<br />

Tesle kartofili, radgan somxeTSi fasi Zalian maRali iyo. 137 warsulSi, im fermerTa<br />

TqmiT, romelTac Cven gavesaubreT, yvelaferi piriqiT iyo. 138 saqarTveloSi vaWrobisa<br />

<strong>da</strong> warmoebis swrafi ganviTarebis safuZvelze, SesaZlebelia, <strong>da</strong>vaskvnaT, rom am or regions<br />

<strong>Soris</strong> vaWrobis ganviTarebis kargi safuZvelia. Tumca manamde aucilebelia kvlevis<br />

Catareba, radgan, mosalodnelia, AgVantage-s, USDA-s, Mercy Corps-is <strong>da</strong> CARE-is<br />

mier regionSi Semotanili saTesle kartofili uaryofiT gavlenas axdendes bazarze,<br />

vinai<strong>da</strong>n amJamad saTesle kartofilis fasi regionul bazarze Zalian <strong>da</strong>balia.<br />

vaWrobis xelSewyobis kidev erTi alternatiuli gzaa koleqtiuri ga<strong>da</strong>muSaveba. es gza<br />

gulisxmobs saqarTveloSi Semotanili produqciisTvis saWiro masalis mogvianebiT<br />

ga<strong>da</strong>muSavebas. ga<strong>da</strong>muSavebuli masala adgilobriv masalebTan <strong>da</strong> produqciasTan<br />

erTad qarTul bazarsac <strong>da</strong>akmayofilebs <strong>da</strong> eqsportzec gava. amis safuZvels<br />

iZleva saqarTvelos xelsayreli adgilmdebareoba, axali infrastruqtura <strong>da</strong><br />

TurqeTis <strong>da</strong>mokidebuleba somxur saqonelTan. es, ra Tqma un<strong>da</strong>, ar iqneba misaRebi<br />

im produqtisTvis, romelsac didi raodenobiT awarmoeben samcxe-javaxeTSi (yveli,<br />

kartofili, xorci). importirebuli nedleulisa <strong>da</strong> produqciisTvis saWiro saqonlis<br />

Semotanas sakmao problemebi SeiZleba Seeqmnas (gamosworebul reJimSic ki). somxebi<br />

cdiloben mewarmeebis <strong>da</strong>rwmunebas, rom Tu maT surT Rirebuli produqciis Seqmna,<br />

saWiro nedleuli ar Semoitanon saqarTvelo<strong>da</strong>n.<br />

fasebSi sxvaobis ararseboba ar gamoricxavs regionebs <strong>Soris</strong> vaWrobis SesaZleblobas.<br />

<strong>da</strong>sawyisisTvis SeiZleba sxva<strong>da</strong>sxva sezonuri produqtiT vaWroba. mosavlis<br />

xarisxic, SesaZlebelia, gansxvavebuli iyos. magaliTad, Tu somxeTSi kartofilis<br />

cudi mosavalia, sasurveli iqneba kartofilis eqsporti saqarTvelo<strong>da</strong>n <strong>da</strong> piriqiT.<br />

samcxe-javaxeTeli fermerebi ufro kargad icnoben somxuri saqonlis jiSebs,<br />

vidre qarTuls <strong>da</strong> SesaZloa, maT surdeT kidec somxeTTan savaWro <strong>urTierTobebis</strong><br />

gaCaReba. msgavsi SemTxveva gvqon<strong>da</strong> axalcixeSi sajiSe Rorebis Sesyidvisas. 139<br />

CHF_i, romelic, aseve, muSaobs regionuli ganviTarebis sakiTxebze samcxe-javaxeTSi,<br />

xels uwyob<strong>da</strong> somxeTTan adgilobrivi fermerebis TanamSromlobas. rogorc<br />

centraluri saqarTvelos regionuli koordinatori nana berZeniSvili ambobs,<br />

Cveni gamocdilebis mixedviT, adgilobriv mosaxleobas didi survili aqvs,<br />

iTanamSromlos rogorc somxeTis moqalaqeebTan, ise adgilobrivebTan, magram<br />

isini did Tanxebs kargaven, radgan ar yidian TavianT saqonels saqarTvelos<br />

sxva bazrebze. 140<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom sakmaod mcirea im bazrebis raodenoba, sa<strong>da</strong>c SeiZleba<br />

gaCaRdes sasazRvro vaWroba, aSkaraa, rom saqarTvelo motivirebulia gaafarToos<br />

es urTierTobebi. Tu gaerTianebuli erebis ganviTarebis programa <strong>da</strong>exmareba<br />

137 gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> kavkasiis resursebis kvlevis centris m<strong>kvleva</strong>rTa jgufi<br />

gaesaubra adgilobriv fermerebs, Siraqi (10 ivlisi, 2007).<br />

138 gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> kavkasiis resursebis kvlevis centris m<strong>kvleva</strong>rTa jgufi<br />

gaesaubra kartofilis adgilobriv mewarmeebs (11 maisi, 2007).<br />

139 gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> kavkasiis resursebis kvlevis centris m<strong>kvleva</strong>rTa jgufi<br />

gaesaubra juli burSs, Mercy Corps-is regionul warmomadgenels kavkasiaSi (23 agvisto, 2007).<br />

140 gaerTianebuli erebis ganviTarebis programisa <strong>da</strong> kavkasiis resursebis kvlevis centris m<strong>kvleva</strong>rTa jgufi<br />

gaesaubra CHF_is regionul koordinators, nana berZeniSvils (29 agvisto, 2007).<br />

57


<strong>ekonomikuri</strong> <strong>urTierTobebis</strong> <strong>kvleva</strong> <strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> <strong>somxeTs</strong> <strong>Soris</strong><br />

mTavrobas, gaaadvilos vaWroba regionebTan <strong>da</strong> SesTavazebs garkveul mxar<strong>da</strong>Weras,<br />

keTili neba <strong>da</strong> kulturuli kavSirebi iqneba sasazRvro vaWrobis ganviTarebis<br />

garanti momavalSi.<br />

<strong>da</strong>skvna<br />

sanam erovnuli statistikis samsaxuri mogvawodebs informacias sasazRvro<br />

vaWrobisTvis Sesaferisi regionebis Sesaxeb, Cven SegviZlia es informacia ori<br />

bazris urTierTobis <strong>da</strong>kvirvebi<strong>da</strong>n miviRoT. am analizisas aqcenti gakeT<strong>da</strong> sazRvris<br />

saqarTvelos mxareze, ase rom, Cveni <strong>da</strong>skvnac nawilobrivia. Tuki moxdeba msgavsi<br />

<strong>da</strong>kvirvebis ganxorcieleba somxeTSi, maSin SegveZleba ufro myari <strong>da</strong>skvnebis<br />

gakeTeba. 141<br />

samcxe-javaxeTis bazris ganxilvas nawilobrivi xasiaTi hqon<strong>da</strong>. iseT qveyanaSi,<br />

rogoricaa saqarTvelo <strong>da</strong> iseT regionSi, rogoric samcxe-javaxeTia, ganviTarebis<br />

organizaciebis saerTo mizania agrobiznesis ganviTareba, radgan aq soflis<br />

meurneoba <strong>da</strong>saqmebis ZiriTadi sferoa. regionSi infrastruqturis mniSvnelovani<br />

problemebi arsebob<strong>da</strong>, rac, Tavis mxriv, aferxeb<strong>da</strong> produqciis ganviTarebas <strong>da</strong><br />

SeuZlebels xdi<strong>da</strong> bazarTan misvlas. am problemebis didi nawili saerTa<strong>Soris</strong>o<br />

donorebis <strong>da</strong>xmarebiT aRmoifxvra.<br />

problemebis ga<strong>da</strong>Wra <strong>da</strong>debiTad imoqmedebs vaWrobis ganviTarebaze sxva<strong>da</strong>sxva<br />

regionSi. Cvens analizSi kartofilis (saTesle <strong>da</strong> sasursaTo) Se<strong>da</strong>rebiTi<br />

upiratesobis ganxilvis gar<strong>da</strong>, SegviZlia aRvniSnoT, rom regionSi aris sxva tipis<br />

saqonelic, romelsac msgavsi upiratesobebi gaaCnia.<br />

vaWroba <strong>da</strong>mokidebulia fasebSi sxvaobasa <strong>da</strong> bazris ganviTarebaze. Cveni kvlevis<br />

Sedegad, SegviZlia <strong>da</strong>vaskvnaT, rom kartofilisa <strong>da</strong> xorcis bazari sakmaod<br />

sicocxlisunariania. Tumca fermerebs jer isev uWirT TavianTi upiratesobebis<br />

gamoyeneba. <strong>da</strong>mkvirveblebs <strong>Soris</strong> miRweulia SeTanxmeba, rom komerciuli orientaciis<br />

nakleboba arTulebs bazris ganviTarebas. ramdenime saerTa<strong>Soris</strong>o organizacia<br />

muSaobs am problemis mogvarebaze.<br />

zogadi sabazro <strong>da</strong>gegmarebis gar<strong>da</strong>, mezobeli regionebis ganviTarebasa <strong>da</strong><br />

vaWrobas xels Seuwyobs biznes-sakonsultacio momsaxureba, romelic <strong>da</strong>exmareba<br />

fermerebs saqonlis eqsportSi <strong>somxeTs</strong>a <strong>da</strong> TurqeTSi. es momsaxureba, aseve,<br />

<strong>da</strong>exmareba adgilobriv mewarmeebs, <strong>da</strong>ukavSirdnen saerTa<strong>Soris</strong>o donorebs,<br />

gansazRvron biznesis <strong>da</strong>finansebis wyaroebi <strong>da</strong> moamzadon biznes-gegma. samcxejavaxeTSi<br />

ganviTarebiTi samuSaoebi kargad finansdeba, magram misi gamoyenebis<br />

gzebis gaumjobeseba sasargeblo iqneba rogorc regionisTvis, ise konkretuli<br />

fermerebisTvis <strong>da</strong> donori organizaciebisTvis.<br />

141 somxeTis gaerTianebuli erebis ganviTarebis programis mier somxeTSi produqciis Se<strong>da</strong>rebiTi fasebisa <strong>da</strong><br />

TviTRirebulebis analizis mowodebamde, SeuZlebelia, ganvsazRvroT perspeqtivebi.<br />

58


<strong>da</strong>narTi 1. somexi eqsportiorebisTvis saWiro dro ninowmindis sazRvrze<br />

komentarebi<br />

mTlianad<br />

sazRvris ga<strong>da</strong>Wris<br />

procedurebisTvis<br />

saWiro dro (orive<br />

mxare)<br />

sabaJo<br />

formaluri<br />

procedurebi<br />

saqarTvelos<br />

sazRvarze<br />

sasazRvro<br />

formaluri<br />

procedurebi<br />

saqarTvelos<br />

sazRvarze<br />

sasazRvro<br />

formaluri<br />

procedurebi<br />

somxeTis<br />

sazRvarze<br />

saeqsporto<br />

formaluri<br />

procedurebi<br />

somxeTis<br />

sazRvarze<br />

20 wuTi 10 wuTi 10 wuTi 20 wuTi 1 saaTi<br />

ga<strong>da</strong>saxadi<strong>da</strong>n<br />

gaTavisuflebuli<br />

saqoneli<br />

saqonlis patroni<br />

valdebulia, ninowmin<strong>da</strong>Si<br />

(20km) ga<strong>da</strong>ixados<br />

59sabaJo mosakrebeli<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong>brundes ukan (es<br />

dro ar gulisxmobs gzad<br />

arsebul problemebs)<br />

3 saaTi 40 wuTi.<br />

(minimum)<br />

minimum<br />

3 saaTi<br />

(ga<strong>da</strong>x<strong>da</strong><br />

ninowmin<strong>da</strong>Si)<br />

20 wuTi 10 wuTi 10 wuTi<br />

Rirebuleba <<br />

700 lari<br />

regionuli vaWrobis ganviTareba samcxe-javaxeTSi<br />

saqarTvelos sabaJo<br />

procedurebi iwyeba<br />

sazRvarze <strong>da</strong> mTavrdeba<br />

uaxloes sabaJo<br />

terminalze (vale,<br />

ganbaJebis punqti)<br />

1-<strong>da</strong>n 2 dRemde<br />

1-<strong>da</strong>n<br />

2dRemde<br />

20 wuTi 10 wuTi 10 wuTi<br />

Rirebuleba ><br />

700 lari<br />

wyaro: gaerTianebuli erebis ganviTarebis programis savele mkvlevrebi ninowmindis sazRvarze (30 ivnisi _ 14 ivlisi, 2007).<br />

59


<strong>ekonomikuri</strong> <strong>urTierTobebis</strong> <strong>kvleva</strong> <strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> <strong>somxeTs</strong> <strong>Soris</strong><br />

60<br />

<strong>da</strong>narTi 2. soflis meurneobis Semosavlebisa <strong>da</strong><br />

zaralis Sefaseba (axalqalaqi)<br />

Semosavali raodenoba<br />

mosavali 25000<br />

fasi larebSi 0.6<br />

sacalo<br />

fasi<br />

jami<br />

Rirebuleba 1 ha<br />

Tesli 3500 1.5 5250<br />

xvna Semodgoma 125<br />

gazafxuli 125<br />

kultivacia 2 100 200<br />

farcxva 3 50 150<br />

Tesva 100<br />

Sxam-qimikatebi 250<br />

sasuqi 85 3.5 297.5<br />

sasuqi 274<br />

miwis miyra 110<br />

irigacia 2 2 185 370<br />

mosavali 525<br />

transportireba 8 30 240<br />

kartofilis<br />

<strong>da</strong>xarisxeba<br />

8 30 240<br />

15000<br />

8256.5<br />

fermerebis 80%<br />

kartofils Tesavs<br />

0,3_1,5 ha-ze<br />

fermerebis 20%<br />

wTesavs kartofils<br />

1,5 ha-ze met farTobze<br />

wylis miRebis Rirebuleba<br />

1t _150 muSaxeli _ 35<br />

traqtoris Rirebuleba _ 125<br />

1 tonis Rirebuleba _ 13.3<br />

mTliani wliuri<br />

6743.5<br />

Semosavali<br />

<strong>da</strong>axloebiT 50 a<strong>da</strong>miani amuSavebs 10 ha-ze mets, magram <strong>da</strong>axloebiT 80-% Tesavs 1 ha-s.<br />

wyaro: gaerTianebuli erebis ganviTarebis programis agronomi, axalqalaqi, 31 seqtemberi, 2007.


egionuli vaWrobis ganviTareba samcxe-javaxeTSi<br />

<strong>da</strong>narTi 2a. kartofilis warmoeba axalcixeSi<br />

Semosavali moculoba fasi<br />

(lari) jami<br />

mosavali 25000 0.6 15000<br />

mTliani mogeba 15000<br />

Rirebuleba (1 ha)<br />

Tesli 3000 1.2 3600<br />

SesaZlebelia moculobis usazRvro cvla. es<br />

moculoba yvelaze kargad asaxavs kargi Teslis,<br />

teqnologiisa <strong>da</strong> sasuqis gamoyenebas<br />

SesaZlebelia fasis cvlileba. 2000-2005<br />

wlebSi 0.35 lari, 2006 wels 0.7 lari (cudi<br />

mosavlis gamo). es aris kartofilis Teslis,<br />

saWmeli kartofilisa <strong>da</strong> saqonlis sakvebi<br />

kartofilis saSualo fasi<br />

Teslis Rirebulebaa 1-2.5 lari xarisxis<br />

mixedviT. yvelaze ZviradRirebuli Tesli<br />

gamoiyeneba mis gasamravleblad. Teslis<br />

Rirebuleba gasul wels iyo 2.2 lari. es<br />

<strong>da</strong>mokidebuli iyo bklasis kartofilze.<br />

xvna 120 ijara traqtoris mflobelisgan<br />

kultivacia 400<br />

moicavs fermeris muSaobas, <strong>da</strong>qiravebul<br />

muSaxels. sacalo fasi Zalian cvalebadia<br />

sasuqi 700 xelaxali <strong>da</strong>rgva<br />

transportireba 20<br />

Sxam-qimikatebi 150 fungicidebi<br />

irigacia 2 150 300<br />

mosavali 600<br />

transportireba 50<br />

kartofilis Teslis<br />

<strong>da</strong>xarisxeba<br />

mTliani<br />

Rirebuleba<br />

mTliani wliuri<br />

Semosavali<br />

saSualo fermers kartofili mohyavs<br />

1-2 ha miwis farTobze<br />

5940<br />

9060<br />

4530<br />

mogebis cvlileba <strong>da</strong>mokidebulia fasis cvlilebaze<br />

produqciis am moculobaze u<strong>da</strong>nakargo sabazro fasia 24 TeTri<br />

u<strong>da</strong>nakargo sabazro fasis Sesabamisi warmoebis moculobaa 8485kg<br />

am simaRleze irigacia gulisxmobs<br />

wylis amoqaCvas <strong>da</strong> aqe<strong>da</strong>n gamomdinare,<br />

aucilebelia misi SeTanxmeba mosaxleobasTan<br />

ZiriTa<strong>da</strong>d ojaxi akeTebs<br />

61


<strong>ekonomikuri</strong> <strong>urTierTobebis</strong> <strong>kvleva</strong> <strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> <strong>somxeTs</strong> <strong>Soris</strong><br />

62<br />

<strong>da</strong>narTi 3. xorcis warmoeba axalcixeSi<br />

ZiriTa<strong>da</strong>d, xorcis mwarmoeblebi saqonels zamTrisTvis sazafxulo ialaRebze asuqeben.<br />

yiduloben mart-maisSi <strong>da</strong> yidian oqtomberSi. soflis mosaxleobis 2/3 anu 300 mosaxle<br />

municipalitetSi. 10 Zroxa 1 myidvelze<br />

mogeba-zaralis<br />

Sefaseba<br />

oqtomberSi<br />

gasayidi fasi<br />

10 450 4500<br />

Sesasyidi fasi 10 250 2500<br />

SesaZlebelia misi Sesyidva<br />

konstanta<strong>da</strong>n 18%-iani kreditiT,<br />

magram mosaxleobis umetesoba<br />

sakuTar Tanxebs iyenebs<br />

saTibi 4 2 8 2/3 Zroxa ha-ze<br />

veterinari 100<br />

mwyemsi 5 8 40 5 lari TveSi 8 Tvis ganmavlobaSi<br />

mTliani fasi 2648<br />

mTliani mogeba 1852<br />

<strong>da</strong>narTi 4. rZis mcire warmoeba axalcixeSi<br />

Semosavali<br />

yveli (110 kg <strong>da</strong> 3.5 lari) 385<br />

xbo (iyideba 1 TveSi) 100<br />

mTliani Semosavali 485<br />

Rirebuleba<br />

zamTris sakvebi 180<br />

TiTqmis mTeli rZe gamoiyeneba yvelis<br />

warmoebaSi. 800/1200 litri rZe weliwadSi<br />

<strong>da</strong> 7/8 litri kilo yvelisTvis<br />

es SeiZleba <strong>da</strong>bali monacemi iyos, radgan<br />

zog xbos inarCuneben Zroxis Semcvlelad<br />

<strong>da</strong> zogs gamozamTrebis Semdeg yidian.<br />

60 Sekvra zamTarSi (150 dRe),<br />

saSualod, 3 lari Sekvra<br />

(4 SeZenis fasi <strong>da</strong> 2, Tu Tavad Seagrovebs)<br />

mwyemsi 35<br />

veterinari 12 saSualod 3 lari Sekvra<br />

mTliani fasi 227 5 lari Zroxa TveSi _ 7 Tve<br />

mTliani Semosavali 1 Zroxaze 258<br />

mTliani Semosavali 3 Zroxaze 774


<strong>da</strong>narTi 5. samxreT saqarTvelos ruka, romelzec gamosaxulia<br />

ZiriTadi satranzito marSruti somxeTi<strong>da</strong>n<br />

regionuli vaWrobis ganviTareba samcxe-javaxeTSi<br />

wyaro: rukebis koleqcia, ostinis universiteti, seqtemberi, 2007.<br />

http://www.lib.utexas.edu/maps/commonwealth/georgia_rel99.jpg<br />

63


<strong>ekonomikuri</strong> <strong>urTierTobebis</strong> <strong>kvleva</strong> <strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> <strong>somxeTs</strong> <strong>Soris</strong><br />

64<br />

<strong>da</strong>narTi 6. somxeTis ruka, romelzec<br />

gamosaxulia ZiriTadi satranzito marSruti<br />

ninowmindisa <strong>da</strong> sa<strong>da</strong>xlos gavliT<br />

wyaro: rukebis koleqcia, ostinis universiteti, texasi, seqtemberi, 2007.<br />

http://www.lib.utexas.edu/maps/commonwealth/georgia_rel99.jpg


<strong>da</strong>narTi 7. saqarTvelos ruka<br />

regionuli vaWrobis ganviTareba samcxe-javaxeTSi<br />

wyaro: rukebis koleqcia, ostinis universiteti, texasi, seqtemberi, 2007http://www.lib.utexas.<br />

edu/maps/commonwealth/georgia_rel99.jpg<br />

65


<strong>ekonomikuri</strong> <strong>urTierTobebis</strong> <strong>kvleva</strong> <strong>saqarTvelosa</strong> <strong>da</strong> <strong>somxeTs</strong> <strong>Soris</strong><br />

66

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!