03.06.2013 Views

Tamar mefis saxe beTaniis - Ganatleba

Tamar mefis saxe beTaniis - Ganatleba

Tamar mefis saxe beTaniis - Ganatleba

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Sesavali<br />

literaturas<br />

Sefarebuli eri<br />

`ritorikaSi sweria: yvelaferi Sesav liT<br />

unda daiwyos kacmao. WeS maritia. Cvenc ise<br />

daviwyoT.~<br />

ilia WavWavaZe, `kacia-adamiani?!~<br />

nikoloz baraTaSvili aleqsandre WavWavaZis salonSi.<br />

mxatvari _ elene axvlediani


10<br />

nebismieri drois literatura Tavisi Tanamedrove epoqis sarkea.<br />

XIX saukunis qarTuli literaturac Cveni qveynis imJamindel<br />

viTarebas asaxavs. gaixseneT, riT damTavrda saqarTvelosaTvis<br />

XVIII saukune da ra mniSvnelovani politikuri cvlileba moxda<br />

qarTveli eris cxovrebaSi 1801 wels?<br />

waikiTxeT qvemoT moyvanili fragmentebi imdroindel moR vaweTa<br />

pub li cisturi werilebidan da maTze dayrdnobiT ims jeleT, ra<br />

rols asrulebda literatura XIX saukunis qarTuli sazogadoebis<br />

cxovrebaSi da romeli ori ZiriTadi intonacia (orgvari kilo)<br />

ganmsWvalavda mas?<br />

ilia WavWavaZe<br />

...meTvramete saukunis vai­vag laxma<br />

da mecxrametis pirvel wlebis<br />

wew va­glejam Cveni eri mohRala, qanci<br />

gauwyvita, Tavis Tavis imedi da akar<br />

gvina. roca SemTxveva mieca, Ta vi<br />

TiTqo mosvenebas misca: gau yuC da, da<br />

TiTqmis xmaamouRebliv da e morCila<br />

axlad movlenils bedsa da garemoebas...<br />

xangrZliv SfoTebs Semdeg sveneba<br />

upriania, rogorc cal ke kacisaTvis,<br />

isec mTeli erisaTvis. amas buneba<br />

moiTxovs...<br />

Cvenda sanugeSod, amisTana uqmad<br />

yofnam, rogorc azrisam, isec saqmisam,<br />

Tavi didxans ver Seinaxa. verc<br />

Seinaxavda, imitom, rom, ramodenadac<br />

xani midioda, imodenad Cvenoba da<br />

ucxooba Tumca erTmaneTs iSvendnen,<br />

magram gulSi ki erTmaneTs vera hrigdebodnen.<br />

am ambavs, ra Tqma unda, azri unda<br />

daeZra ase Tu ise samoqmedod, da is<br />

upasuxod darCenili sakiTxi: `vina<br />

varT da rani varT~ _ xelaxlad unda<br />

gamosuliyo moedanze.<br />

werilebi qarTul literaturaze<br />

(fragmenti)<br />

pirveli aseTi niSani eris vinaobisa<br />

enaa da, ai, swored pirvelman aman<br />

aidga fexi CvenSi, Semdeg karga xnis<br />

dumilisa. amasTan Cvens cxovrebas,<br />

Cvens azrTa svlas, Cvens zrunvas da<br />

fiqrsa, mTelis bunebiTad rTulis<br />

cxovrebis farTo moednidam _ mci re<br />

kunWuliRa hqonda daTmobili Ja m Ta<br />

viTarebisagan. marto am kun WulSiRa<br />

gaxda SesaZlebeli Cvenis cxov re bisaTvis<br />

moRvawe kacs Tavi eCi na, eg<br />

iyo mwerloba, romelic hzrdis da<br />

inaxavs enasa, da romelmac xelaxlad<br />

xma amoiRo am saukunis ocda aTian<br />

wlebSi. amiT daiwyo, Cve nis fiqriT,<br />

meore xana Cvenis cxov rebisa. Cvenma<br />

azrTa svlam, mimarTulebam, saqmianobam<br />

aq Seifara Tavi, da amitomac<br />

maTis gamonaskvis, zrdis da ma ­<br />

tebis ambavi aq unda ve ZioT. aq gamoCndeba<br />

_ guSin ras vsdevdiT axalnica<br />

da Zvelnica, aq davinaxavT _<br />

ras iTxovda JamTa siarulSi wina<br />

dRe.<br />

1892 w.<br />

kita abaSiZe<br />

etiudebi<br />

me-19 saukunis qarTuli literaturis Se<strong>saxe</strong>b<br />

... saqarTvelo, rogorc damou kidebeli<br />

politikuri arseba, moispo mec<br />

xramete saukunis pirvelsave we ls.<br />

me cxramete saukunidan qar T vel ers<br />

Tavisi sruli cxovreba aRa ra hqonia...<br />

misi moqmedeba, azri, fiq ri, miswrafeba<br />

marto erT rameSi gamoixateboda _<br />

literaturaSi da isic li teraturis<br />

erT dargSi _ sityvakazmul mwerlo<br />

baSi. po litikuri da eko nomikuri<br />

cvli lebani moxda gare Se Cvenis mona<br />

wi leobisa da gavlenisa; TiT qmis<br />

arc erTi am cvlilebaTagani Cven axlosac<br />

ar gagvkarebia (saerobo TviTmmarTvelobis<br />

da naficTa msajulis<br />

instituti, SeRavaTiani cen zura da<br />

sxva).<br />

mecnieruli da filosofiuri<br />

msv le lobisac ki sruliad gareSe mayu<br />

reblad davrCiT: sasuliero da saero<br />

akademiebi da universitetebi _<br />

es mecnierebisa da filosofiis navTsadgurni,<br />

sxvadasxvagvari umaR lesi<br />

skolebi Cven TvaliTac ar dagvanaxes.<br />

swavla­aRzrdis saqme Cvens xelSi<br />

ar aris da Cvens gavlenas sav sebiT<br />

aci lebulia.<br />

(fragmenti)<br />

sityvakazmuli mwerloba Seiqmna<br />

er TaderTi mxare cxovrebisa, ro melic<br />

am cxovrebis viTarebis utyuari,<br />

xelovnuri gamomxatveli iyo.<br />

umTavresi kilo Cveni mwerlobisa<br />

(gansakuTrebiT, poeziisa) orgvaria<br />

_ ornair pirobis, ornair garemoebis,<br />

ornairi zedgavlenis qveS aRzrdili<br />

da gaWedili. politikuri da<br />

sa zo gadoebrivi pirobebi iseTi iyo,<br />

rom Rrma sevdiTa da oxvriT avsebda<br />

yo veli Segnebuli qarTvelis guls<br />

da usasoo pesimizmisaken miaqanebda<br />

Cven mwerlobas. xolo saukuneebis<br />

gan mav lobaSi Seqmnili Cvenis kul turis,<br />

mwer lobis magaliTebi sul imas<br />

Cag vZaxodnen da CagvCiCinebdnen:<br />

`hxams mamaci gagulovndes, WirTa<br />

Si gan ar daRondeso~ da `hxams mamaci<br />

ma macuri, sjobs razomca nela<br />

stir sa, Wirsa Sigan gamagreba ase<br />

un da, viT qvitkirsao~. am didebuli<br />

nu ge Sismcemelisa da gamamxnevebelis<br />

wya lobiT Cveni literaturac ascda<br />

uni adago da uSinaarso wuwunsa da<br />

godebas.<br />

1911 w.<br />

11


12<br />

Tavi I<br />

romantizmi -<br />

saukunis savizito<br />

baraTi<br />

`visac gsurT CemTa ambavTa cnoba,<br />

mismineT WirSi flobils...~<br />

aleqsandre WavWavaZe<br />

`cudad xom mainc ar Caivlis es ganwiruli<br />

suliskveTeba<br />

da gza uvali, Sengan Telili, merano Cemo,<br />

mainc darCeba.~<br />

nikoloz baraTaSvili<br />

1832, seriidan `qarTuli aristokratia~. mxatvari _ levan WoRoSvili<br />

13


Sinaarsi<br />

aleqsandre WavWavaZe ................................................................................ 15<br />

movemzadoT teqstebis wasakiTxad<br />

arsebuli codnisa da gamocdilebis axalTan dakavSireba ...... 17<br />

mxatvruli analizis elementebi<br />

romantizmi ..................................................................................................... 17<br />

kiTxvis startegia<br />

literaturuli konteqstis gaTvaliswineba ................................... 17<br />

visac gsurT...................................................................................................... 22<br />

datyvevebuli qali (satrfo) ferwerasa da poeziaSi .................. 23<br />

vah, droni, droni ........................................................................................... 24<br />

samSoblos satkivari alegoriebis gareSe ....................................... 25<br />

gogCa ................................................................................................................... 27<br />

nangrevebis esTetika da `gogCa~ ........................................................... 30<br />

siyvarulo Zalsa Sensa ................................................................................ 31<br />

grigol orbeliani ....................................................................................... 32<br />

iaralis .............................................................................................................. 34<br />

sadRegrZelo ................................................................................................... 39<br />

<strong>Tamar</strong> <strong>mefis</strong> <strong>saxe</strong> <strong>beTaniis</strong> eklesiaSi ...................................................... 46<br />

saRamo gamosalmebisa .................................................................................. 49<br />

muxambazi ........................................................................................................... 51<br />

fsalmuni ........................................................................................................... 52<br />

he, iveriav ......................................................................................................... 53<br />

nikoloz baraTaSvili ............................................................................... 54<br />

SemoRameba mTawmindaze .............................................................................. 56<br />

leqsis finalis orgvari gaazreba ....................................................... 58<br />

merani ................................................................................................................. 60<br />

TvalbediTi Savi yorani ........................................................................... 62<br />

xma idumali ...................................................................................................... 63<br />

suli oboli ..................................................................................................... 65<br />

sulo boroto.................................................................................................. 67<br />

Cemi locva ........................................................................................................ 68<br />

vpove taZari ..................................................................................................... 69<br />

rad hyvedri kacsa... ...................................................................................... 71<br />

romantikosTa qarTuli ............................................................................. 72<br />

damatebiTi sakiTxavi ............................................................................... 74<br />

aleqsandre WavWavaZe<br />

(1786-1846)<br />

aleqsandre WavWavaZe, romantikosi<br />

poeti, samxedro piri, daibada<br />

1786 wels peterburgSi; mamamisi,<br />

gar sevan WavWavaZe saqarTvelos el Ci<br />

iyo ruseTSi; man moawera xeli 1783<br />

wels georgievskis traqtats.<br />

aleqsandres deda, mariam avaliSvili,<br />

Tavisi drois kvalobaze ganaTlebuli,<br />

`vefxistyaosanze~ aRzrdili<br />

qali iyo. aleqsandre WavWavaZe<br />

ruseTis imperatricas, ekaterine<br />

me orisa, da imperator aleqsandre<br />

pir velis naTluli gaxldaT.<br />

didebuli naTesaoba da aristo ­<br />

k ra tiuli wre aleqsandres saukeTeso<br />

aRzrdis pirobebs uqmnida.<br />

oTxi wlis iyo momavali poeti,<br />

ro desac misi ojaxi saqarTveloSi dabrunda. mas Tan gamohyva frangi<br />

aRmzrdeli, romelmac mas franguli, germanuli, rusuli da sparsuli<br />

enebi Seaswavla.<br />

mamis elCobam WavWavaZeTa ojaxi kvlav ruseTs gaamgzavra. aq aleqsandre<br />

paJTa korpusSi Seiyvanes, romlis dasrulebis Semdeg gamwesda paJad<br />

<strong>mefis</strong> sasaxleSi.<br />

amasobaSi saqarTveloSi yvelaferi air­dairia. Tbilisi daiwva, erek ­<br />

le gardaicvala, <strong>mefis</strong> saxloba ruseTSi gadaasaxles. aleqsandre saqarTvelos<br />

Se<strong>saxe</strong>b ambebs iq Casuli qarTuli ojaxebisgan igebda.<br />

1804 wels mTiuleTSi ajanyebam ifeTqa; 18 wlis aleqsandre WavWavaZe<br />

ajanyebulebs SeuerTda. ruseTis jarebma ajanyeba CaaxSes da sxvebTan<br />

erTad aleqsandrec gadaasaxles q. tambovSi.<br />

saqarTveloSi dabrunebulma 26 wlis aleqsandrem colad SeirTo<br />

ivane jambakur­orbelianis asuli salome. 1812 wels kaxeTi ajanyda ruseTis<br />

mmarTvelobis winaaRmdeg. mTavrobam saqmis mogvareba aleqsandre<br />

WavWavaZes miando. tkbilma sityvam ar gaWra da mTavrobis jarebma Zala<br />

gamoiyenes. aleqsandre wuxda sakuTar ZmebTan brZolis gamo; igi kinaRam<br />

msxverplad Seewira am ajanyebas, erTma glexkacma fexSi daWra.<br />

amis Semdeg igi kvlav ruseTSia da napoleonis winaaRmdeg ibrZvis, 1814<br />

wels parizSi Sedis koaliciis jarTan erTad.<br />

saqarTveloSi dabrunebuli aleqsandre samxedro samsaxurSia. man monawileoba<br />

miiRo ruseT­osmaleTis omSi da aiRo baiazeTi.<br />

1832 wels saqarTveloSi mzaddeboda Tavad­aznaurTa SeTqmuleba ruseTis<br />

winaaRmdeg, romelic dawyebamde gaTqva erT­erTma monawilem, iase<br />

falavandiSvilma. yvela SeTqmuli daapatimres, maT Soris _ aleqsan­<br />

15


dre WavWavaZec da 4 wliT isev q. tambovSi gadaasaxles. 1837 wels<br />

saqarTveloSi dabrunebuli dabrunebuli kvlav samxedro samsaxurSi<br />

Cadga.<br />

yvelam icoda, rom, samxedro saqmesTan erTad, aleqsandre WavWavaZe<br />

leqsebs werda. sazogadoebis yvela fenaSi icnobdnen da uyvardaT misi<br />

nawarmoebebi.<br />

mis xasiaTze kargad metyvelebs erTi faqti: `erTxel Tavad konstantine<br />

muxranskim iyara kenWi. aleqsandrec moiwvies kenWis Casagdebad.<br />

aleqsandre miubrunda am dros Tavad muxranskis amgvari sityvebiT:<br />

_kniazo konstantine, Cemze amboben, rom viTom me Seni mteri viyo, rom<br />

dagimtkico es marTali azri, saqveynod momirTmevia TqvenTvis es Cemi<br />

Savi xmao. _ gamoswia ujra da Savi kenWi Caugdo~ (iona meunargia).<br />

aleqsandre WavWavaZis ojaxi cnobili iyo stumarTmoyvareobiT, aq<br />

xSirad ikribeboda maRali sazogadoeba. aleqsandres oTxi Svili hyavda:<br />

erTi vaJi, daviTi, da sami qaliSvili. nino misTxovda rus poet aleqsandre<br />

griboedovs, ekaterine _ samegrelos ukanasknel mTavars, daviT dadians,<br />

sofio _ baron nikolais.<br />

ninos garda, yvelas darCa STamomavloba.<br />

aleqsandre WavWavaZis gardacvaleba moulodneli iyo. 1846 wlis 6 noembers,<br />

dilas, poeti <strong>mefis</strong>nacval voroncovTan gaemarTa dReobaze. roca<br />

misi etli golovinis prospeqts miuaxlovda, uecrad erTma dedakacma<br />

saxlidan sapniani wyali gamoitana da quCaze gadaRvara; cxeni dafrTxa,<br />

SeSinebulma meetlem veRar daiWira. aleqsandrem misi miSveleba scada,<br />

wamoiwia da poetis grZeli Sinelis kalTa borbalma CaiTria. aleqsandre<br />

Zirs gadmovarda da grZnobamixdili imave saRamos garda icvala.<br />

igi kaxeTSi, SuamTis monasterSi dakrZales.<br />

movemzadoT teqstebis wasakiTxad<br />

davakavSiroT<br />

arsebuli codnisa da gamocdilebis axalTan dakavSireba<br />

aleqsandre WavWavaZis biografiaSi naxsenebi movlenebi (1804 wlis<br />

mTiuleTis ajanyeba, 1832 wlis SeTqmuleba da sxv.) TqvenTvis saqarTvelos<br />

istoriis kursidan aris cnobili. gaixseneT, ra iciT 1832 wlis SeTqmulebis<br />

Se<strong>saxe</strong>b?<br />

sanam romantikosTa Semoqmedebis Seswavlas daiwyebT, girCevT waikiTxoT<br />

damatebiTi masala, romelic am Tavis bolos aris warmodgenili<br />

da naxoT, rogor acocxlebs mwerali (mixeil javaxiSvili) aRniSnul<br />

epoqas.<br />

gavaanalizoT<br />

mxatvruli analizis elementebi<br />

romantizmi. romantizmi imdenad mniSvnelovani movlenaa xelovnebisa<br />

da kulturis itoriaSi, rom misi arsis wvdomis gareSe SeuZlebelia XIX<br />

saukunis mxatvruli azrovnebis gageba. es mimdinareoba XVIII­XIX saukuneebis<br />

mijnaze TiTqmis erTdroulad aRmocenda evropis wamyvan qveyneb­<br />

Si da xelovnebis yvela dargi (literatura, musika, mxatvroba, arqiteqtura...)<br />

moicva.<br />

romantikosi mwerlebi arian: h.haine, novalisi, e.T.a. hofmani, f. holderlini<br />

(germaniaSi); u. uordsvorTi, s.t. kolriji, j.g. baironi, p.b. Seli,<br />

m. Seli (inglisSi); a. lamartini, v. hiugo, J. sandi, r. Satobriani, a. diuma<br />

(safrangeTSi); j. leopardi (italiaSi); a. mickeviCi (poloneTSi); h. melvili,<br />

u. uitmeni, e.a. po (amerikaSi); a.s. puSkini, m.i. lermontovi (ruseTSi);<br />

a. WavWavaZe, gr. orbeliani, n. baraTaSvili (saqarTveloSi).<br />

marTalia, romantizms yvela qveyanaSi Taviseburi <strong>saxe</strong> hqonda, magram<br />

saerTo niSnebic aSkara iyo. XIX saukunem yvelgan erTnairi cnobiereba<br />

da ganwyoba warmoSva. `mTeli Taoba Sav meranze ijda da bedis sazRvris<br />

gadalaxvas lamobda,~_ ase daaxasiaTa es ganwyoba cnobilma qarTvelma<br />

kritikosma geronti qiqoZem. am daxasiaTebaSi Cans romantizmis erTer<br />

Ti arsebiTi niSani _ sinamdvilidan gaqceva da ocnebis samyarosken<br />

swrafva.<br />

romantikuli msoflaRqmis da mxatvruli meTodis safuZvelia ori<br />

samyaros _ realurisa da idealuris _ arsebobis D daSveba. amasTanave,<br />

romantikosTa azriT, realur da idealur samyaros, anu sinamdvilesa da<br />

ideals Soris uzarmazari ufskrulia.<br />

romantikosebisaTvis ideali ganusazRvrelia, usasrulo, srulyofili,<br />

mSvenieri, idumalebiT moculi da Seucnobeli, sinamdvile ki _ mdabali,<br />

aramdgradi, denadi da warmavali.<br />

romantikosTa azriT, sinamdvileSi idealis ganxorcieleba SeuZlebelia,<br />

radgan ideali, romelic mxolod sulier sferoSi anu adamianis<br />

16 17


18<br />

warmosaxvaSi arsebobs, materiaSi<br />

xorcSesxmisas aucileblad<br />

ma xin jdeba. romantikuli<br />

idealis mouxelTeblobis<br />

gamoxa tuleba iyo germanel<br />

romantikosTa mier damkvidrebuli<br />

usazRvroebis kulti.<br />

gaxsni li Tvalsawieri, maradiuli<br />

moZ raoba, mudam SoreTisaken<br />

mswrafi horizonti romantikosTa<br />

SemoqmedebaSi organulad<br />

aris dakavSirebuli<br />

avtorTa ocnebasTan, miuaxlovdnen<br />

da Seerwyan idumalebiT<br />

mocul usazRvroebas.<br />

usazRvroebis kultis gamoxatuleba<br />

iyo is, rom germaneli<br />

romantikosi mxatvari kaspar<br />

david fri d rixi peizaJebs horizon<br />

tebis gareSe xatav da, ris<br />

gamoc mnaxvels iseTi gancda<br />

eufleboda, TiT qos misi mzera<br />

usasrulobaSi inT q meboda. us­<br />

mogzauri, mxatvari _ k. d. fridrixi<br />

azRvroebisken ltolva erT­er­<br />

Ti mTavari motivia nikolozbaraTaSvilis<br />

po eziaSic.<br />

ori samyaros arseboba romantikosisaTvis SemoqmedebiTi sixarulis<br />

saTavec aris da tragikuli gancdisac; sixarulisa imitom, rom arsebobs<br />

idealuri samyaro, sadac aris is, rac ar aris aq, realur sinamdvileSi<br />

_ mSveniereba, zneoba, maradiuli, waruvali Rirebulebebi, tragikulisa<br />

ki imitom, rom idealuri samyaro miuwvdomelia da adamiani ganwirulia<br />

materialur da mdabal realobaSi arsebobisaTvis. aqedan iRebs saTaves<br />

romantikosTa `msoflio sevda~.<br />

romantikulma literaturam Seqmna gmiris sruliad axali tipi _ martosuli<br />

adamiani, romelic upirispirdeba garemomcvel samyaros. romantikuli<br />

gmiris ZiriTadi Tvisebaa dauZleveli miswrafeba SeuzRudavi<br />

pirovnuli Tavisuflebisaken, rasac mosdevs sazogadoebisgan gariyva.<br />

buneba, iseve rogorc religia, xelovneba, egzotikuri qveynebi da<br />

erovnuli warsuli (istoria, folklori), sazogadoebisgan gaqceuli TuU<br />

gandevnili romantikuli gmiris TavSesafaria. aq daeZebs igi im ideals,<br />

romelic realur cxovrebaSi ver ipova. bunebaSi ganmartoeba aZlevs romantikoss<br />

TviTCaRrmavebis, Wvretisa da filosofiuri meditaciis saSualebas.<br />

buneba erTiani da daunawevrebeli samyaros TvisebebiT aris aR­<br />

Wurvili da mis wiaRSi yofna exmareba romantikul gmirs, Tavi am erTiani<br />

samyaros ganuyofel nawilad warmoidginos. amasTan igi bunebas swvdeba<br />

ara Semecnebisa da aRqmis saSualebiT, aramed grZnobisa da warmosaxvis<br />

wyalobiT. germaneli poeti novalisi mouTmenlad eloda Rames, radgan<br />

mis siCumeSi ukeT SeigrZnobda Tavs uzarmazari samyaros organul nawilad.<br />

aseve bunebis saSualebiT cdilobda nikoloz baraTaSvili samyaros<br />

universaluri kanonebis wvdomas (`mrwams, rom ars ena ram saidumlo uasakoTa<br />

da usulT Soris~).<br />

buneba romantikosTa SemoqmedebaSi organulad aris dakavSirebuli<br />

idealTan, magram radgan romantikuli ideali arsebiTad miuwvdomelia,<br />

romantikosi verc bunebaSi poulobs saboloo navsayudels: `gulisTqma<br />

Cemi Sens iqiTa eZiebs sadgurs~ (nikoloz baraTaSvili).<br />

verc siyvaruls moaqvs simSvide romantikuli gmirisaTvis. romantikuli<br />

siyvaruli yovelTvis tragikulad mTavrdeba, radgan mTeli samyaro<br />

SeyvarebulTa bednierebis winaaRmdegia. siyvarulis daRupva tragediis<br />

bolo aqtia romantikul dramaSi. gmiri martoobisTvis aris ganwiruli,<br />

radgan romantikuli siyvarulis tragizmi da momxiblaoba is gaxlavT,<br />

rom igi erTaderTia da ganumeorebeli (`sabraloa mxolod suli oboli,<br />

ZnelRa hpoos, ra dakargos man toli~).<br />

vinaidan romantikosebi upiratesad adamianis Sinagani gancdebis gadmocemas<br />

meswrafodnen, romantikuli xelovnebis principebs literaturaSi<br />

yvelaze ukeT lirika avlens, romelSic wamyvan rols swored<br />

avtoris subieqturi gan ­<br />

cda TamaSobs. amitomac<br />

gabatonda romantikul<br />

literaturaSi lirizmis<br />

stiqia. lirika SeiW ra<br />

epikur JanrebSic da aman<br />

ganapiroba sruliad axali<br />

Janris _ lirikulepikuri<br />

poemis _ ga Cena,<br />

romlis erT­erT pirvel<br />

nimuSsac baironis<br />

`Caild­ha roldi~ warmoadgens.lirikul­epikuri<br />

po emaa n.baraTaSvilis<br />

`be di qarTlisa~, romelic<br />

Tqven IX klasSi SeiswavleT.<br />

am Janris Tavi<br />

sebureba is aris, rom<br />

masSi obieqturi Txrobis<br />

paralelurad arsebobs<br />

avtoris plani, romelic<br />

swrafi Sefasebebis, lirikuli<br />

gadaxvevebis Sem ­<br />

TxveviTi rigi ki ar aris,<br />

tyeSi ganmartoebuli Jenevieva, mxatvari _ a. l. rixteri<br />

19


20<br />

aramed masalis mxa tvruli gamTlianebis saSualeba. lirikul­epikur<br />

poemaSi avtori, romelic formalurad poemis gmiri ar gaxlavT, sinamdvileSi<br />

yvelaze mniSvnelovani moqmedi piria, radgan masSi umTavresi<br />

swored movlenebis subieqturi, avtoriseuli aRqmaa.<br />

romantikuli esTetikis udidesi monapovari adamianis sulis sir­<br />

Tulis, winaaRmdegobriobis, amouwuraobis aRmoCena iyo. adamiani romantikosisaTvis<br />

mcire samyaroa, mikrokosmosia, romlis sulSic, iseve<br />

rogorc garesamyaroSi, erTmaneTs ebrZvis realuri da idealuri, materialuri<br />

da sulieri, boroti da keTili. adamianis sulis siRrmee bis<br />

moxilva, Zlieri da mkveTri vnebebisadmi interesi, sulis `saidumlo<br />

rxevebze~, mis `Rameul~ mxareze gadatanili yuradReba, aracnobierisa<br />

da intuiciurisken swrafva romantikuli xelovnebis arsebiTi niSania<br />

(nikoloz baraTaSvilis `xma idumali~, `sulo boroto~).<br />

romantizmi saqarTveloSi. xSirad amboben, rom romantizmi literaturaSi<br />

leqsisa da leqsis mweralTa epoqa iyo. romantizmis arc erT<br />

erovnul gamovlinebas ar miesadageba es azri ise zustad, rogorc qar­<br />

Tuls. romantizmma saqarTveloSi swored leqsis mweralTa Semoqmedeba­<br />

Si iCina Tavi. sami didi warmomadgenlis _ aleqsandre WavWavaZis, gri gol<br />

orbelianisa da nikoloz baraTaSvilis _ garda, romantizms CvenSi sxva<br />

mimdevrebic hyavda (daviT maCabeli, mixeil TumaniSvili, vaxtang orbeliani,<br />

mamia gurieli), magram radgan romantikuli literaturis tendenciebi<br />

yvelaze srulad am sameulis SemoqmedebaSi gamovlinda, qarTuli<br />

romantizmis daxasiaTebisas ZiriTadad maT Txzulebebs eyrdnobian.<br />

literaturismcodneobaSi aRniSnulia, rom romantikosebma daiwyes<br />

qarTuli leqsis evropeizacia, anu im ZiriTadi motivebisa da tendenciebis<br />

danergva qarTul poeziaSi, rac maSindel evropul literaturas<br />

axasiaTebda. amas ki sruliad axali, aRmosavlurisagan gansxvavebuli,<br />

poeturi kulturis Seqmna mohyva.<br />

maSindeli qarTuli ganaTlebuli sazogadoeba evropul literaturas<br />

ecnoboda rogorc originaLlSi, ise rusuli Targmanebis wyalobiT.<br />

saqarTveloSi Targmnidnen rogorc rusi, ise evropeli avtorebis Txzulebebs.<br />

Tumca aqve unda aRiniSnos, rom is, rac saerTo hqonda qarTul<br />

romantizms rogorc evropul, ise rusul romantizmTan, ideaTa paralelizmiT<br />

ufro aixsneba, vidre uSualo mibaZviT (gaixseneT geronti<br />

qiqoZis gamonTqvami).<br />

erTxel aleqsandre orbelians aleqsandre WavWavaZisaTvis ukiTxavs:<br />

`kniazo, Tqveni leqsebi rom ase ganasxvaveT da sxva subuqi anu lbili<br />

wyobileba rom mieciT, saidan SemoiReT amgvari meleqseoba?~<br />

aleqsandre WavWavaZes upasuxia: `swored getyviT, Cveni bliaZeebisagan<br />

(mestvireebisagan) SemoviRe. kargad iciT, me bevrs franciculs wignebs<br />

vkiT xulob, Cveni mestvireebis martivs ybedobas evropuli siamovneba<br />

miveci da aqedan gakeTda iseTi leqsebi. ai, es aris mizezi, sxva araferi~<br />

(ioseb griSaSvili, literaturuli narkvevebi).<br />

es, erTi SexedviT, salonuri da TiTqmis sasxvaTaSoriso kiTxva­migeba<br />

mniSvnelovan informacias Seicavs. kerZod, aqedan Cans, rom romantiku­<br />

li poezia TvalSisacemi siaxle iyo qarTul mwerlobaSi, Tumca igi ar<br />

upirispirdeboda Zvels, radgan misi miReba­armiRebis problema qarTul<br />

sinamdvileSi ar damdgara.<br />

qarTul romantizms, romelic nawilobriv evropuli romantizmis<br />

tradiciebiT iyo nasazrdoebi, Rrmad hqonda gadgmuli fesvebi mTel<br />

winamorbed qarTul literaturaSi, saidanac man bevri ram aiRo, kerZod,<br />

leqsis forma (cnobilia, rom qarTvel romantikosebs arc erTi axali<br />

saleqso sazomi ar SeuqmniAaT) da mxatvrul <strong>saxe</strong>Ta sistema. qarTvel romantikosTa,<br />

gansakuTrebiT aleqsandre WavWavaZe WavWavaZis, xolo nawilobriv<br />

grigol orbelianisa da nikoloz baraTaSvilis leqsebSi Tvals<br />

xvdeba iseTi tradiciuli <strong>saxe</strong>ebi, rogoricaa giSris dalalebi, Savi Tvalebi,<br />

kokobi vardi da a.S., rac aRmosavluri poeziis aqsesuarebadaa miCneuli<br />

da ase damaxasiaTebeli iyo besikisa da misi skolis poetebisaTvis<br />

(agreTve ufro adrindeli qarTuli poeziisTvisac). magram es tradiciuli<br />

elementebi romantikosTa SemoqmedebaSi sruliad axali, romantikuli<br />

msoflgancdis konteqstSia moqceuli. siyvarulis motivic<br />

aseve memkvidreobiT miiRo romantizmma winamorbedi qarTuli literaturidan,<br />

magram sruliad axleburad gaiazra igi. saqarTveloSi romantizmis<br />

ganviTarebis pirvel etapze (aleqsandre WavWavaZe, grigol orbeliani)<br />

erovnulma problemam ukana planze gadaswia pirovnebis problema<br />

(evropuli romantizmis mTavari Tema) da daiyvana mis rolze erovnulganmaTavisuflebel<br />

moZraobaSi (`misi <strong>saxe</strong>li kicxviTa maradis ixsenebodes,<br />

vinac saRmrTosa siyvaruls mamulisadmi ar hgrZnobdes~). konkretuli<br />

erovnuli problema gadaizarda `kacTa ubedobisa~ da `soflis<br />

simuxTlis~ zogad romantikul motivebSi da am maradiuli, gadauWreli<br />

konfliqtis gamo aRZrul `msoflio sevdaSi~. realobis miuReblobam ganapiroba<br />

qarTvel romantikosTa SemoqmedebaSi, erTi mxriv, warsulis<br />

idealizacia, xolo, meore mxriv, idealis miRwevis tipuri romantikuli<br />

gzis dasaxva _ satrfo­samSoblos ganmaTavisuflebeli gmiris Zieba (`vin<br />

aRCndes gmiri... romel marjveniT erTisa dakvriT usulod veSaps miwad<br />

dascemdes?~).<br />

romantizmis ganviTarebis meore etapze, anu nikoloz baraTaSvilis<br />

SemoqmedebaSi, centralur adgils ikavebs pirovnebis problema, misi<br />

gancdebi da Sinagani samyaro.<br />

gamoviyenoT<br />

kiTxvis strategia<br />

literaturuli konteqstis gaTvaliswineba. Tqven ukve iciT,<br />

rom literaturuli konteqsti aris literaturuli garemo, romelic<br />

gavlenas axdens mwerlis Semoqmedebaze. es literaturuli garemo xSirad<br />

literaturuli mimdinareobis saxiT aris warmodgenili. literaturuli<br />

mimdinareoba, romelmac XIX saukunis pirveli naxevris literaturis<br />

ZiriTadi gezi gansazRvra, iyo romantizmi, romlis arsebiTi niSnebi wina<br />

paragrafSi gagacaniT.<br />

literaturuli konteqstis codna da misi gamoyeneba mxatvruli nawarmoebis<br />

kiTxvis dros am nawarmoebis ukeT gagebis erT­erTi saSualebaa.<br />

21


22<br />

aleqsandre WavWavaZe<br />

visac gsurT<br />

visac gsurT CemTa ambavTa cnoba 1 ,<br />

mismineT WirSi flobils 2 ,<br />

mismineT, viT maqvs Wmunva 3 da Tmoba 4<br />

urvisgan 5 gulSepyrobils.<br />

mas vsWvret patimrad, vis monebs guli,<br />

misTvis, glax 6 , ganwiruli,<br />

maqvs mwuxareba zedazed rTuli 7 ,<br />

marad meaxlvis 8 wyluli.<br />

visac gsurT da sxva...<br />

guSagni bevrni TviTosa mcvelad<br />

gvyvan nebis warmtacvelad9 ,<br />

xval sxvani movlen maTs gamomcvlelad,<br />

gvelive10 STeba11 gvelad.<br />

visac gsurT da sxva...<br />

lmobiTa12 vxedav yovlT warmavalTa _<br />

moxucTa, vaJTa, qalTa,<br />

grZnoba raime aRmivsebs TvalTa<br />

da madens cremlTa cxarTa.<br />

visac gsurT da sxva...<br />

kacT ubedoba Tumc ars satire13 ,<br />

garna ar gansakvire14 ,<br />

ama soflisa didi da mcire<br />

ars cvalebisa mzire15 .<br />

visac gsurT da sxva...<br />

davfiqrdeT, gavaanalizoT, SevafasoT<br />

1. vis mimarTavs `WirSi flobili” poeti leqsis dasawyisSi?<br />

2. moZebneT teqstSi sityvebi da gamoTqmebi, romlebic avtoris mZime<br />

sulier gancdebze migvaniSnebs.<br />

3. daakvirdiT leqsis II da III strofebs. rogor fiqrobT, vin igulisxmeba<br />

`patimarSi”? vin arian `guSagebi”?<br />

1. cnoba _ gageba. 2. WirSi flobili _ gasaWirSi Cavardnili. 3. Wmunva _ mwuxareba.<br />

4. Tmoba _ Tmena. 5. urva _ dardi. 6. glax _ vaglax! 7. zedazed rTuli _<br />

erTmaneTs darTuli. 8. meaxlvis _ miaxldeba. 9. nebis warmtacveli _ uflebaTa<br />

wamrTmevi. 10. gveli _ gveleSapi. 11. STeba _ rCeba. 12. lmoba _ sibraluli, tkivili.<br />

13. satire _ satirali. 14. garna ar gansakvire _ magram ara sakvirveli.<br />

15. mzire _ mzirali.<br />

5. ras iwvevs warmavalobaze fiqri?<br />

6. romel sityvebSi iCina Tavi romantizmisTvis damaxasiaTebelma<br />

`msoflio sevdam”?<br />

7. ra kanonzomierebam ganapiroba leqsis bolos gamomkrTali erTgvari<br />

imedi?<br />

8. ra mizans emsaxureba leqsSi CarTuli refrenebi (garkveuli wesiT<br />

gameorebuli erTi da igive taepebi) _ `visac gsurT da sxva”?<br />

Tqveni azriT, isini leqsis ZiriTad saTqmels azusteben, Tu, piriqiT,<br />

abundovaneben?<br />

es sainteresoa!<br />

datyvevebuli qali (satrfo) ferwerasa da poeziaSi<br />

pirveli suraTis avtoria paolo uCelo (XV s.), meorisa _ irakli<br />

ToiZe (XX s.). italieli fermweris tilo asaxavs wminda giorgis pirvel<br />

saswauls _ lasiis <strong>mefis</strong> asulis gamoxsnas gveleSapis tyveobidan. qarTveli<br />

mxatvris suraTze ki `vefxistyaosnis~ centraluri epizodia gamosaxuli:<br />

`na xes mzisa Sesayrelad gamoeSva mTvare gvelsa~ (mze aq tarielia,<br />

mTva re _ nestani, xolo gveleSapi _ qajeTis cixe).<br />

aleqsandre WavWavaZem XIX saukunis qarTul poeziaSi dasabami misca<br />

tyvepyrobili satrfos alegorias.<br />

cnobili kritikosi vaxtang kotetiSvili werda: `aleqsandre WavWavaZe<br />

saqarTvelos garkveulad ar axsenebs... magram didi Cakvirveba ar aris<br />

saWiro, rom xSirad `satrfos~ saxiT saqarTvelo dainaxoT. aseTi ganpirovneba<br />

xom SemdegSi dakanonda kidec da yvelaze metad _ akaki were Tlis<br />

poeziaSi. da Tu akakis satrfo saqarTveloa, aleqsandre WavWavaZis<br />

satrfo raRad unda iqnas nagulisxmevi yovelTvis sityvis pirdapiri<br />

mniSvnelobiT?~<br />

Tavi I. romantizmi - saukunis savizito baraTi<br />

23


24<br />

aleqsandre WavWavaZe<br />

vah, droni, droni<br />

vah, droni, droni, nagemni mtkbarad 1 ,<br />

warivltnen 2 , ganhqren sizmarebr 3 Cqarad,<br />

me igive var marad da marad!<br />

ar vsdev JamTa cvlas, me igive var marad da marad!<br />

ganvSordi moyvass, Zals cxovrebisas,<br />

ar gikvirsT, mxedavT kvlavca sulmdgarad 4 ?!<br />

me igive var marad da marad!<br />

ar vsdev JamTa cvlas, me igive var marad da marad!<br />

glax 5 , bedisagan esreT dasjili<br />

imedovnebas vuwodeb 6 farad,<br />

me igive var marad da marad!<br />

ar vsdev JamTa cvlas, me igive var marad da marad!<br />

igica meltvis 7 , mibraleT 8 amad,<br />

usasod yofas 9 sjobs yofa mkvdarad,<br />

me igive var marad da marad!<br />

ar vsdev JamTa cvlas, me igive var marad da marad!<br />

me erTman erTgzis erTs vuZRven Tavi,<br />

masve vemonvi mtkiced da myarad,<br />

me igive var marad da marad!<br />

ar vsdev JamTa cvlas, me igive var marad da marad!<br />

Tu masca Cemebr ucavs 10 simtkice,<br />

vibraleb rayifs 11 , Svrebis momcdarad, 12<br />

me igive var marad da marad!<br />

ar vsdev JamTa cvlas, me igive var marad da marad!<br />

sajeT 13 _ pyrobilman uwyisa 14 trfoba?!<br />

saca gind iyos, masTan var marad,<br />

me igive var marad da marad!<br />

ar vsdev JamTa cvlas, me igive var marad da marad!<br />

1. nagemni mtkbarad _ tkbilad nagemebni. 2. warivltnen _ mswrafl wavidnen. 3. sizmarebr<br />

_ sizmariviT. 4. sulmdgari _ cocxali. 5. glax _ vaglax. 6. imedovnebas vuwodeb<br />

_ imeds vuxmob. 7. meltvis _ gamirbis. 8. mibraleT _ SemibraleT. 9. usasod<br />

yofa _ uimedo arseboba. 10. ucavs _ daucavs, SeunarCunebia. 11. rayifi (spars.) _<br />

trfobaSi metoqe, moqiSpe. 12. hSvrebis momcdarad _ tyuilad irjeba.13. sajeT _<br />

gansajeT. 14. uwyisa? _ icis?<br />

davfiqrdeT, gavaanalizoT, SevafasoT<br />

1. rogori azrobrivi kontrasti gamoikveTa dasawyisidanve?<br />

rogoria dro? vin ar emorCileba `JamTa svlas~?<br />

2. aleqsandre WavWavaZis cxovrebis romeli etapis gamoZaxili SeiZleba<br />

iyos sityvebi _ `ganvSordi moyvass, Zals cxovrebisas~?<br />

ra igulisxmeba `mtkbarad nagem~ droSi?<br />

3. imsjeleT da ganazogadeT Semdegi fraza: `usasod yofas sjobs yofa<br />

mkvdarad~.<br />

4. SeadareT erTmaneTs ori leqsis (`visac gsurT~ da `vah, droni, droni~)<br />

refrenebi. erTnairia Tu ara maTi mxatvruli funqcia?<br />

5. moZebneT teqstSi azrobrivi datvirTvis mqone taepi, romelic gameorebebiT<br />

`vefxistyaosans~ gagaxsenebT (mag.: `sxvad, Cemo, Cemi ambavi,<br />

Cemgan ar mogewerebis~; `mze aRar mzeobs CvenTana, dari ar darobs darulad~).<br />

6. vinaa is, visac poetma Tavi `uZRvna~?<br />

sad SegxvdaT msgavsi alegoria?<br />

7. ra gamsWvalavs leqss: imedi Tu sasowarkveTa?<br />

samSoblos satkivari _ alegoriebis gareSe<br />

waikiTxeT fragmentebi al.WavWavaZis Txzulebebidan, romlebSic igi<br />

Seufaravad gamoTqvams Tavis saTqmels da imsjeleT, ramdenad damajerebelia<br />

TqvenTvis wina ori leqsis alegoriuli gaazreba?<br />

... gahqra daviTis xrmlis elva, Cahqra <strong>Tamar</strong>is lampari,<br />

oqros dro Jamma Sescvala, agareanTa srbolama1 ,<br />

Seiqmna vai­viSviSi, saqristeanos rbeva da<br />

qarTvelTa sisxlis dineba, guli Sezara srevama2 .<br />

qarTlisTvis mefe iraklis sisxli mravaljer nTxeula,<br />

ver Sehkra misi karibWe, mzrunveli darCa eulad,<br />

rossni3 moixmo saSvelad man imedgadaleulma.<br />

maT, nacvlad Zmobis, erTobis, dagvtova danasxeulad4 ,<br />

maxvilRebulad5 movida, mzakvrulad migvca gvemasa,<br />

yelsa Segvaba sarazi6 mimoZgonared7 mTvlemarsa...<br />

mzakvars xrmliT gavuswordebiT, qarTls mivcemT Sveba­lxenasa!<br />

(`he, saqarTvelo~)<br />

1. agareanTa srbola _ muslimTa TareSi. 2. sreva _ srola. 3. rossni _ rusebi. 4. danasxeuli<br />

_ danaze dagebuli. 5. maxvilRebulad _ amoRebuli maxviliT. 6. sarazi _<br />

aRviri. 7. mimoZgonari _ gaognebuli.<br />

Tavi I. romantizmi - saukunis savizito baraTi<br />

25


26<br />

aleqsandre WavWavaZe<br />

* * *<br />

ismineT, msmenno, WirTa mTmenno, mipyariT yurni 1 ,<br />

ragvarni Wirni, cecxlni xSirni, mwvelni almurni<br />

vnaxeniT rosa 2 ama drosa zedazed rTulni 3 ...<br />

wyeul ars is dro, ros samkvidro 4 davkargeT, krulni!<br />

gvZliva sofelman 5 xelmyofelman 6 , aw gvago 7 Surni!<br />

(`mustazadi~)<br />

* * *<br />

kvlav marad Cemsa survilsa imedi wina uZRoda,<br />

aw surva 8 gulsa kvlaebr 9 swvavs, magram var uimedoda.<br />

(`duga~)<br />

* * *<br />

axlandeli saqarTvelos mnaxveli Znelad Tu daijerebs, rom es qveyana<br />

erT dros hyvaoda. misi gardasuli didebis mowmed utyvi nangrevebiRa<br />

darCenila da mxolod bizantiel istorikosTa nawerebi mowmoben<br />

qarTveli xalxis yofil siZlieres. sxvadasxva monastrebsa da wignTsacavebSi<br />

qarTul matianeebs jerac ar miupyriaT yuradReba gulmodgine<br />

mkvlevarisa, vinaidan qarTuli ena misTvis ucnobia, xolo dRevandeli<br />

saqarTvelos politikuri mdgomareoba _ erTob umniSvnelo. magram sxva<br />

<strong>saxe</strong>lmwifoTa msgavsad, saqarTvelosac hqonda dideba, hyavda gmirebi,<br />

mgosnebi da mwerlebi...<br />

qarTvelebma, romlebic dedis ZuZusTan erTad iTvisebdnen urjuloebisadmi<br />

siZulvils, SeinarCunes sarwmunoeba, mebrZoli suli da siyvaruli<br />

samSoblosadmi. Tu xalxi gauxeSda da zogierTi ucxo Cveuleba<br />

SeiTvisa, amis mizezi Znelbedoba iyo. mTlianad aRigavnen pirisagan miwisa<br />

mTeli soflebi, TavadTa cixe­koSkebi da mrewvelobiT ayvavebuli<br />

qalaqebi. magram maTi nangrevebi dResac kvebaven qarTvelTa siamayis<br />

grZnobas.<br />

(`saqarTvelos mokle istoriuli narkvevi 1801­dan 1831 wlamde”)<br />

weriTi samuSao<br />

dawereT ese: samSoblos satkivari al.WavWavaZis SemoqmedebaSi pirdapir<br />

da SefarviT!<br />

1. mipyariT yurni _ yuri momapyariT. 2. vnaxeniT rosa _ roca vnaxeT, vixileT.<br />

3. rTulni _ darTulni. 4. samkvidro _ samSoblo (saqarTvelo). 5. sofeli _ wuTisofeli.<br />

6. xelmyofeli _ damTrgunveli. 7. gvago _ mogvago. 8. surva _ survili.<br />

9. kvlaebr _ isev ise.<br />

gogCa<br />

gogCa, 1 tba vrceli, xmovanebiT zRvisa mbaZavi,<br />

odesme 2 zvirTTa aRqafebiT 3 Relavs mrisxaned;<br />

zogjer, viT broli gulubryvilo, 4 wminda, uZravi,<br />

Tvis Soris xatavs cisa laJvards da mTaTa mwvaneT.<br />

magram naqcevni 5 , misTa kideT ZaZiT mmosvelni,<br />

saglovo niSni 6 SenobaTa kvlav erovanTa, 7<br />

sad hyvavebulan didebulad qalaqni vrcelni<br />

da sad dRes vxedavT oden buTa da natamalTa. 8<br />

WmunvaTa 9 TvisTa mnaxvelTaca aziareben...<br />

udabureba, mCumareba, araraoba.<br />

Tvalsa da gulsa kacisasa sevdiT avseben,<br />

da uneblieT warmodgeba oxvriT es grZnoba:<br />

aha, 10 palatTa 11 didebulTa ngreuli naSTi.<br />

aha, qalaqTa CinebulTa xvedri ucilo, 12<br />

aha, Cvenisa momavlisac namdvili xati;<br />

mxolod awmyoze ras dabmulxar, xedvav 13 brmobilo! 14<br />

ese kamara Zliv sacnobo 15 yofil taZarad,<br />

sad kvlav mefeni mowiwebiT idrekden muxlTa,<br />

sad RvTis dideba morwmuneTa esmodaT mtkbarad,<br />

da cisa mimarT grgvinvidian xmani fsalmunTa.<br />

dRes es naqcevi, saxierad 16 maCrdilobeli,<br />

xedavs Tvis qveSe damCoqvelad oden pirutyvTa,<br />

zogjer nadirTa, zogjer mxecTa, da xan warmvleli 17<br />

mun Seafarebs saqonelTa, SoriT zidulTa! 18<br />

es grova qvaTa <strong>saxe</strong>Slilis 19 oTxkuTxedisa<br />

adgil ars, sada savaWroni mdidrad wyobilan;<br />

somexni, mxneni xelovanni momgeblobisa, 20<br />

pirsa qveynisas ama saqmiT adriv cnobilan.<br />

1. gogCa _ tba somxeTSi, sevanis tba. 2. odesme – xan, zogjer 3. aRqafeba _ aRelveba.<br />

4. gulubryvilo _ aq: sufTa, kamkama. 5. naqcevi _ nangrevi. 6. niSni _ niSnebi.<br />

7. kvlav erovani _ jerac haerovani. 8. natamali _ narCeni, naSTi. 9. Wmunva _ mwuxareba.<br />

10. aha _ ai. 11. palati _ sasaxle. 12. ucilo _ ucilobeli, gardauvali.<br />

13. xedva _ mzera. 14. brmobili _ dabrmavebuli. 15. Zliv sacnobi _ Znelad Sesacnobi.<br />

16. saxierad _ aq: mSvenierad. 17. warmvleli _ gamvleli. 18. SoriT ziduli _<br />

Soridan motanili. 19. <strong>saxe</strong>Slili _ <strong>saxe</strong>Secvlili. 20. xelovanni momgeblobisa _<br />

sarfiani saqmis ostatebi.<br />

Tavi I. romantizmi - saukunis savizito baraTi<br />

27


28<br />

aleqsandre WavWavaZe<br />

maSin maT Soris xSir yofila qururTa mqone 1<br />

ara Tu vecxliT, ndobiTaca yovlad mdidarni. 2<br />

aw mtvrad aRgvilan igi Zali da igi Rone;<br />

maTTa ganTqmulTa SeZlebaTa warSlian kvalni!<br />

mixede ama vrcelsa vakes, qvayrilsa bnelad, 3<br />

kvlav asparezsa, sad hqoniaT taiWTa srbola,<br />

CogniT taceba Wabuk mxedarT gamosacdelad,<br />

SubTa triali, jiriTT tyorcna 4 da isarT srola.<br />

erTgzis 5 eseca qvani Savni, dRes daxavsilni,<br />

urTierTTana kavSirobiT aRmaRlebulan;<br />

mkuTvnelni 6 maTni, bednierni da kmayofilni,<br />

odesme maTSi gancxromilan da ganSvebulan. 7<br />

aqaca mjdara Zali maRals taxtsa amayad,<br />

wyalobaTa da risxvis frqveviT mmarTveli erTa;<br />

aqac uRrRniaT Sursa, mtrobas gulebi xarbad;<br />

trfialni 8 aqac SemsWvalvian 9 kvlav erTmanerTTa.<br />

ravden banovanT Svenebani, axlad mSlilobni 10<br />

Wavlis siwmindes miuzidavs napirs am tbisas;<br />

vardni, zambaxni da mixakni da giSris mwyobrni 11<br />

ravdengzis 12 turfad garduRia sarkesa wylisas.<br />

ravdengzis mTvares, Tavmomwones, maTTan STaxedviT 13<br />

ugrZvnia Tvisi Cagrul­yofa da moRrublvila!<br />

magram ra?! drosa msvrelis celiT, 14 yovlTa warmwymediT,<br />

ciurTa mjobi mSveneblobac 15 sxvaTebr mosTvlila! 16<br />

1. qururTa mqone _ didZali simdidris mflobeli. 2. ndobiTaca yovlad mdidarni<br />

_ gavleniTac umdidresni. 3. bneli _ Savi, muqi. 4. jiriTT tyorcna _ Subebis<br />

srola. 5. erTgzis _ aq: erT dros. 6. mkuTvneli _ mflobeli. 7. ganSvebulan _<br />

moulxeniaT. 8. trfialni _ mijnurni. 9. SemsWvalvian... erTmanerTTa _ erTimeoriT<br />

gamsWvalulan. 10. axlad mSlilobni _ aq: axlad daqalebulni, gafurCqvnilni.<br />

11. giSris mwyobrni _ metaforaa. igulisxmeba Savi Tvalebi, wamwamebi.<br />

12. ravdengzis _ ramdenjer. 13. STaxedviT _ Caxedvis gamo. 14. msvreli celi _<br />

mmusvreli celi (sikvdilis iaraRi). 15. mSvenebloba _ mSveniereba. 16. mosTvlila<br />

_ mospobila, ganadgu rebula.<br />

davfiqrdeT, gavaanalizoT, SevafasoT<br />

1. rogor aris leqsis dasawyisSi aRwerili wylis stiqia, misi cvalebadoba?<br />

vrcelia Tu ara es aRwera?<br />

2. razea gadatanili yuradReba pirveli strofis Semdeg?<br />

ra darCenila gogCis tbis piras gaSenebuli qalaqebis adgilas?<br />

3. saerTod, rogor zemoqmedebs adamianze nangrevTa xilva?<br />

gverdigverd moxmobili romeli sami sityva amZafrebs nangrevebis<br />

xilviT gamowveul gancdas?<br />

4. ra ganzogadebuli filosofiuri daskvna mohyva warsulis naSTze<br />

saubars?<br />

risi ganmeorebiT aris aqcentirebuli es daskvna?<br />

5. poetis azriT, rogoria mxolod awmyoze orientirebuli `xedva~?<br />

6. ratom aRwers poeti daqceul taZars, `mtvrad aRgvil~ savaWro adgilebs,<br />

qvebis grovad qceul asparezs?<br />

ras adasturebs am suraTebis Cveneba?<br />

7. poetis azriT, ra moelis Zalauflebas, qedmaRlobas, Surs, mtrobas,<br />

sixarbes?<br />

ferucvleli, waruvali iqneba Tu ara siyvaruli?<br />

8. ra mizans isaxavs gogCis tbis piras walkotSi moseirne mSvenier qalTa<br />

Cveneba?<br />

ra mohyva skeptikuri ganwyobis, daeWvebis gamomxatvel mokle frazas<br />

_ `magram ra?!~<br />

9. sityva `sikvdili~ leqsSi erTxelac ar aris naxsenebi, magram aRsasrulis<br />

gancda gamudmebiT igrZnoba. rodis iCina Tavi sikvdilis<br />

ganuyrelma atributma _ `msvrelma celma~?<br />

meoTxe strofSi warmodgenil romel daskvnas exmianeba leqsis bolo<br />

ori striqoni?<br />

Tvalsazrisi<br />

`gogCis~ Se<strong>saxe</strong>b<br />

`XIX saukunis qarTul poeziaSi `gogCa~ warmoadgens obieqtur sinamdvilesa<br />

da adamianis subieqtur gancdaTa Soris uSualo kavSiris<br />

damyarebis erT­erT pirvel poetur cdas... poeturi asociacia aq Cveulebriv­bunebrivia,<br />

konkretulia, uSualod danaxulisa da gancdilis<br />

mier aris nakarnaxevi...<br />

`gogCa~ axali tipis lirikuli leqsia, radgan aq mkafiod aris miniSnebuli<br />

romantikuli poeziisaTvis damaxasiaTebeli axali damokidebuleba<br />

mxatvruli masalisadmi da TviT gamoxatvis originaluri<br />

formebi. am TvalsazrisiT, es leqsi, rogorc grigol orbelianis `saRamo<br />

gamosalmebisa~ da nikoloz baraTaSvilis `SemoRameba mTawmindaze~,<br />

erT­erTi umniSvnelovanesi niSansvetia gasuli saukunis romantikuli<br />

poeziis istoriaSi.<br />

rogorc `gogCis~ avtori, aleqsandre WavWavaZe, marTlac, qarTuli romantizmis<br />

erT­erT uaRresad koloritul warmomadgenlad SeiZleba iqnas<br />

aRiarebuli~.<br />

guram asaTiani<br />

Tavi I. romantizmi - saukunis savizito baraTi<br />

29


30<br />

aleqsandre WavWavaZe<br />

`nangrevebis esTetika~ da `gogCa~<br />

gamoiTqva aseTi mosazreba:<br />

`renesansis epoqis adamianebi ZvelberZnuli nangrevebis wyalobiT<br />

cdilobdnen warmoedginaT, Tu rogori iyo imJamindel qmnilebaTa Tavdapirveli<br />

<strong>saxe</strong>. Semdeg am saxis aRdgena scades, XVIII saukunis meore naxevridan<br />

ki nangrevi ulmobeli drois mier daCneuli kvaliT, fragmentulobiT,<br />

masze amosuli veluri mcenareebiT, bzarebiTa da xavsiT `dafasda~<br />

(umberto eko)<br />

gamodgeba Tu ara aleqsandre WavWavaZis `gogCa~ am Tvalsazrisis<br />

sailustracio masalad?<br />

weriTi samuSao<br />

dawereT ese: ratom aris `gogCa~ romantikuli leqsi?<br />

luvris dangreuli galereis warmosaxviTi xedi,<br />

mxatvari _ h. roberi<br />

siyvarulo, Zalsa Sensa<br />

siyvarulo, Zalsa Sensa, vin ars, rome ar hmonebdes 1 ?<br />

vin ars, rome gulsa taxtad, oxrvas xarkad ara gcemdes 2 ?<br />

Sengan mefe monas eymos, Sengan brZeni xelad rebdes 3 ,<br />

maS, bulbulsa rad ezraxvis 4 , rom Sen gamo vards Sehyefdes 5 ?<br />

siyvarulo, Zalsa Sensa yoveli grZnobs, arsebs raca 6 ,<br />

sjulsa 7 Sensa yvela erCis 8 _ beri, eri, mefe, ymaca,<br />

xelmwife xar TviTmpyrobeli, taxti mza gaqvs, hgieb 9 saca,<br />

gulebi gyavs qveSevrdomad, amas mec vgrZnob da TviT sxvaca!<br />

Senis uRlisgan gamosvla neta undodes radme vis?<br />

Tu Sen xar vnebis mizezi, lxenac Sengan ar gveZlevis?!<br />

namdvil keTil ars gancxroma, igi numc odes gvelevis 10 ,<br />

maSa 11 cudia, Tu maSi sibnelec 12 arsiT erevis!<br />

davfiqrdeT, gavaanalizoT, SevafasoT<br />

1. romeli ritorikuli SekiTxviT iwyeba leqsi? ra daniSnuleba aqvs mas?<br />

(ritorikuls uwodeben iseT SekiTxvas, romelic pasuxis gacemas ar<br />

moiTxovs, e. i. misi kiTxviTi forma pasuxs TviTonve gulisxmobs).<br />

2. ra magaliTebia moxmobili imis saCveneblad, rom siyvaruli yovlismZle<br />

grZnobaa? aRmosavluri poeziidan momdinare romeli alegoriuli<br />

wyvilis xsenebiT mTavrdeba leqsis es monakveTi?<br />

3. rogor gadmoica is cnobili azri, rom siyvaruli RvTiv dadgenili<br />

universaluri principis gamoxatulebaa?<br />

4. ratom aris leqsis dasasruls naxsenebi `sibnele~?<br />

5. gaixseneT `vefxistyaosani”:<br />

`sdevs mijnursa faTeraki, sawuTrosa daanavRlebs,<br />

magra bolod lxinsa miscems, vinca pirvel Wirsa gasZlebs,<br />

mijnuroba saWiroa, miT sikvdilsa migvaaxlebs,<br />

ganswavlulsa gaaSmagebs, uswavlelsa gaaswavlebs~.<br />

rogori gamoZaxili hpova rusTvelurma Sexedulebam aleqsandre<br />

WavWavaZis leqsSi? (imsjeleT klasSi).<br />

6. ra Warbobs aleqsandre WavWavaZis leqsSi _ zogadi msjeloba Tu<br />

konkretuli gancdis gadmocema?<br />

7. warmoidgineT aleqsandre WavWavaZis epoqa.<br />

rogori auditoria (msmeneli) ufro moixdenda amgvar leqss:<br />

a. literaturuli saloni. b. SeTqmulTa wre. g. winandlis glexoba.<br />

1. ar hmonebdes _ ar emonebodes. 2. xarkad ara gcemdes _ xarkad ar gaZlevdes. 3. xe lad<br />

rebdes _ giJiviT daiarebodes. 4. rad ezraxvis _ ratom gaemtyuneba. 5. Seh yefdes<br />

_ exmianebodes, ugalobdes. 6. arsebs raca _ rac arsebobs. 7. sjuli _ aq: wesi, kanoni.<br />

8. yvela erCis _ yvela emorCileba. 9. hgieb _ arsebob. 10. numc odes gvelevis _<br />

nurasdros dagveleva. 11. maSa _ maS (maSasadame). 12. sibnele _ aq: gasaWiri, siZnele.<br />

Tavi I. romantizmi - saukunis savizito baraTi<br />

31


grigol orbeliani<br />

(1804-1883)<br />

grigol orbeliani daibada 1804<br />

wlis 2 oqtombers TbilisSi. poetis<br />

sagvareulo xazi aRwevs orbel ba ­<br />

raTaSvilis <strong>saxe</strong>lamde (XV s.), am<br />

Stos ekuTvnoda yaflan orbeliSvili,<br />

sulxan­saba orbelianis papa,<br />

XVII saukunis erT­erTi uZlieresi<br />

da gavleniani feodali. grigol<br />

orbeliani amitom uwodebda Tavs<br />

`yaflaniSvils~. mTeli oci saukunis<br />

ganmavlobaSi misi winaprebi did<br />

rols TamaSobdnen qarTveli mefeebis<br />

karze.<br />

grigol orbelianis bavSvobam<br />

da yrmobam ganvlo saqarTvelos<br />

istoriis im periodSi, roca `qedmouxreli<br />

iveria~ mxolod poetis axlo naTesavebis warmodgenebSi<br />

coc xlobda.<br />

grigolis mamas, dimitris (imave zurabs), saqarTvelos ukanasknel mefeebTan<br />

umsaxuria. poetis deda xoreSani erekles qalis, elenes, asuli<br />

iyo. amrigad, dedis mxriv poeti bagrationTa gvars enaTesaveboda.<br />

rogorc poetis biografi gadmogvcems: `am keTilma dedam Caunerga gul­<br />

Si grigol orbelians RvTis SiSi, erTguleba mamulisa, ganuzomeli pativiscema<br />

mSobelTa da naTesavTa~ (iona meunargia).<br />

grigol orbelianisTvis wera­kiTxva uswavlebia anCisxatis dekanozs<br />

dimitri aleqsi­mesxiSvils, romelic Tavisi drois cnobili mwignobari<br />

iyo. Semdeg grigoli SeuyvaniaT keTilSobilTa saswavlebelSi, sadac<br />

momaval poets qarTuls aswavlida mRvdeli xelaSvili. saswavleblis<br />

damTavrebamde grigoli gadasula axlad gaxsnil saartilerio skolaSi.<br />

1816 wels momavali oficeri Sedis iunkrad 211­e saartilerio brigada­<br />

Si. 1821 wels grigol orbeliani proporSCikia. 1822 wels Wareli lekebis<br />

damarcxebis monawilea alazanTan. 1826 wels mamacurad ebrZvis sparselebs<br />

SamqorTan da ganjaSi, risTvisac Rirseulad iqna dajildoebuli.<br />

igi ibrZoda ruseT­iranisa da ruseT­osmaleTis omebSi. 1831 wels grigol<br />

orbelianma ruseTs waasxa kavkasiis korpusSi SerCeuli jariskacebi<br />

novgorodSi dabanakebuli sagangebo qveiTi polkisTvis. Tavis dRiurSi<br />

poeti igonebs Sexvedrebs ruseTs gadasaxlebul mariam dedofalsa da<br />

qarTvel ufliswulebTan.<br />

1833 wlis martSi grigol orbelians apatimreben novgorodSi da saswrafod<br />

gzavnian TbilisSi. poets hbraldeboda kavSiri TavadaznaurTa<br />

im SeTqmulebasTan, romelic 1829 wlidan mzaddeboda saqarTveloSi<br />

xelisuflebis winaaRmdeg (es SeTqmuleba 1832 wlis dekemberSi gasces).<br />

xelisufalTa TvalSi orbeliani sruliad moulodnelad mteri aRmoCnda,<br />

radgan `gairkva~, rom peterburgSi gadasaxlebul qarTvel batoniSvilebTan<br />

mas ara marto mocartsa da rosinize, aramed Zveli saqarTvelos<br />

politikuri damoukideblobis aRdgenis sakiTxebze usaubria, jibiT<br />

utarebia ara marto jariskacis wesdeba, aramed qarTuli Targmanic cnobili<br />

dekabristi poetis rileevis nawarmoebisa `nalivaikos aRsareba~<br />

(romlis dedani orbelians novgorodSi gaCxrekisas upoves). Cveulebrivi<br />

dRiuris garda, uweria patriotuli leqsebi (novgorodSia dawerili, magaliTad,<br />

`iaralis~) da dRiuri `mgzavroba Cemi tfilisidan peterbur­<br />

Ramdis~, romelSic avtori aSkarad icavs saqrTvelos damoukideblobis<br />

aRdgenisa da erovnuli regularuli jaris Seqmnis ideas.<br />

grigol orbelians mZime danaSauli ar daumtkicda da gaaTavisufles.<br />

avlabris yazarmaSi sami Tvis patimrobis Semdeg igi, rogorc meSvide<br />

kategoriis damnaSave, `kavkasiis xazze~ moqmed jarSi gaamweses.<br />

grigolma xuTi weli gaatara poloneTSi. 1843 wels dainiSna avariis<br />

mmarTvelad (an, rogorc Tavis Tavs uwodebda _ „avariis xanad“). ibrZoda<br />

Samilis (rusebis winaaRmdeg kavkasiel xalxTa ajanyebis meTauris)<br />

winaaRmdeg.<br />

grigol orbelians hyavda ori Zma _ zaqaria da ilia da erTi da efemia<br />

_ nikoloz baraTaSvilis deda.<br />

poeti gardaicvala 1883 wlis 21 marts, dakrZalulia qaSveTis eklesiaSi.<br />

32 33


34<br />

grigol orbeliani<br />

iaralis<br />

Cemo iarali, netavi odes<br />

lxiniT aRvsilni vhsxdeT velsa mwvanes,<br />

Cveneburada,<br />

Zveleburada,<br />

vsvamdeT,<br />

viZaxdeT:<br />

iari­arali!<br />

jeirnis mwvadi SiSiniT<br />

cecxlzeda dastrialebdes,<br />

ynosva, damtkbari mis suniT,<br />

madasa gangviRviZebdes.<br />

kaxuris RviniT aRvsili<br />

azarfeSaca 1 xels gvepyras,<br />

moTali 2 , Tevzi, mwvanili,<br />

agviWrelebdnen win sufras.<br />

ca mSvenieri,<br />

ca mSobliuri,<br />

qeifi gvimraZesTan, mxatvari _ niko firosmani<br />

1. azarfeSa _ vercxlis sasmisi, romelsac tari aqvs. 2. moTali _ erTgvari<br />

fxvieri yveli.<br />

marad brwyinvale zed dagvnaTides,<br />

gacxelebulTa RviniTa SublTa<br />

kojris niavi gangvigrilebdes...<br />

Sen momiTxrobde,<br />

me yrma gismende,<br />

gamoucdeli moxucebulsa,<br />

Tu viT iverni,<br />

lomgulni gmirni,<br />

hbrZodnen 1 , hscxovrebdnen drosa warsulsa.<br />

gismende, Tu viT mdevaris xmaze<br />

Wabukni mxnobiT 2 aRtacebulni,<br />

mterT saZieblad, dacemad maTze<br />

Segrovdebodnen wams SeWurvilni.<br />

vai mas mtersa, vis anu 3 kldeni,<br />

anu tyeT siRrme ver dahfarvidnen,<br />

viTa Surdulebr, tredT Savardenni,<br />

mieseodnen da Semusvridnen.<br />

davnatri maT, vinc Tvisi sicocxle Tvissa mamulsa<br />

Sehswira msxverplad,<br />

davnatri droTa, ros aqvndaT trfoba mamulisadmi<br />

guls aRbeWdilad,<br />

ros erTguleba, sarwmunoeba,<br />

iverT Tvisebas Seadginebdnen,<br />

odesca brZola da mamacoba<br />

maTsa <strong>saxe</strong>lsa ganadidebdnen...<br />

gismende, Tu viT dResaswaulsa,<br />

SeqceviT 4 , lxiniT mowodebulni 5 ,<br />

Wabuk mxedarni yabaxsa 6 vrcelsa<br />

turfad daraxtul da dakazmulni,<br />

viT alva rgulni, cxenzed uZravad,<br />

esreT mohqrian viTa niavi;<br />

hkres naRarasa _ ganiyvnen orad,<br />

aha, saamo sCans sanaxavi.<br />

cxenTa griali,<br />

SubTa triali,<br />

1. hbrZodnen _ ibrZodnen. 2. mxnoba _ mxneoba, SemarTeba. 3. anu _ an. 4. Seqceva<br />

_ drostareba, garToba. 5. lxiniT mowodebulni _ salxenad TavSeyrilni.<br />

6. `exla aris saseirno baRi aleqsandrovskisa, iyo didi sajiriTo<br />

meidani, <strong>saxe</strong>lad yabaxi~ (avtori).<br />

Tavi I. romantizmi - saukunis savizito baraTi<br />

35


36<br />

grigol orbeliani<br />

jiriTT 1 sriali,<br />

yurTmajT 2 briali 3 ,<br />

cxeniT qve xtoma,<br />

kvalad Sextoma,<br />

uzangTa cema<br />

da xmalT kriali!...<br />

zogi arwivsa<br />

zecas mfrinavsa<br />

isriTa mkveTriT ganupobs gulsa.<br />

jiriTi zogis<br />

zuzuniT mohqris<br />

da moxvda qvazed Tass niSnad dgmulsa 4 .<br />

am vaJkacobrivs Seqcevas igi 5 siamiT marad umzerda SoriT,<br />

visca ewera dideba <strong>saxe</strong>s, vinca arRa ars, visTvisac vhstiriT,<br />

warsulTa droTa, didebis droTa, yovli keTili Tana wariRes,<br />

aw ucxos cis qveS 6 zogsa vhWvretT oxrviT da cremliT _ zogis<br />

wmida samares!...<br />

vin aRCndes 7 gmiri,<br />

rom mis Zlieri<br />

beds daZinebuls xma aRadgendes?<br />

romel marjveniT,<br />

erTisa dakvriT<br />

usulod veSaps miwad dahscemdes?<br />

magram amao, Cemo iarali,<br />

ars Cemi natvra da Cemi rotva 8 !<br />

sad azarfeSa, sad ars mwvanili?<br />

Rvinis wil 9 _ kvasi 10 , mzisa wil _ yinva!<br />

gardmoxvewilman Crdilos wyvdiadsa 11<br />

sadRa ixilos ca mSobliuri?<br />

Sen xar peterburRs, me _ novRorodsa,<br />

gareT mklavs yinva da Sin `ugari~ 12 !<br />

guls ewuxebis, ra agondebis dReni warsulni netarebisa,<br />

magram moTqmiTa nugeS­ecemis da Wmunva miTca Semcirdebisa.<br />

1832 w. novgorodi<br />

1. jiriTi _ Subi. 2. yurTmajebi _ iRliidan majebamde gaxsnili <strong>saxe</strong>loebi<br />

Zveleburi Coxisa. 3. briali _ friali. 4. `yabaxis Tavsa da bolos idgnen<br />

orni qvani, romelTa zedac dahsmidnen Tassa da esrodnen jiriTs da vinc<br />

moartyamda, Tasi imisi iyo jildod gamarjvebisa~ (avtori). 5. mefe irakli<br />

(avtori). 6. ucxo ca _ ucxoeTis (ruseTis) ca. 7. vin aRCndes _ vin gamoCndes.<br />

8. rotva _ uWkuod, uTavbolod laparaki. 9. wil _ nacvlad. 10. kvasi<br />

(rus.) _ buraxi. 11. Crdilos wyvdiadi _ CrdiloeTis (ruseTis) wyvdiadi.<br />

12. `ugari” (rus.) _ mxuTavi gazi.<br />

davfiqrdeT, gavaanalizoT, SevafasoT<br />

1. risi gaxsenebiT iwyeba leqsi?<br />

2. rogor fiqrobT, poetma warmosaxviT Seqmna qarTuli sufris sura­<br />

Ti, Tu is aRadgina, rac nanaxi, gancdili hqonda?<br />

3. ras uambobda lxinis dros mravlismnaxveli qarTveli gamoucdel<br />

axalgazrdas?<br />

4. rodis Seenacvla aRweras saqebari sityvebi?<br />

ratom ganadidebs poeti winaprebs?<br />

5. mefe­poeti vaxtang VI `vefxistyaosnis~ ganmartebebSi aRniSnavda:<br />

Zvelad raindebi omis dros TavganwirviT ibrZodnen, mSvidobis Jams<br />

ki nadirobdnen da asparezobdnen, rac isev da isev omisTvis mzadeba<br />

iyoo.<br />

rogor aris aRwerili Wabuk mxedarTa asparezoba?<br />

6. vis miago poetma gansakuTrebuli pativi?<br />

7. riT Seicvala didebuli warsuli?<br />

8. ras Wvreten usasod myofi qarTvelebi?<br />

9. ra Seenacvla mSobliur cas?<br />

10. romelma axalma motivma iCina Tavi leqsSi?<br />

romeli taepebi warmoadgens mTeli leqsis ideur mwvervals?<br />

11. romeli wmindaniT aris STagonebuli mxsneli gmiris <strong>saxe</strong>?<br />

12. rogori dasasruli aqvs leqss?<br />

ra ganwyobileba dauflebia qarTvels ucxoobaSi?<br />

es sainteresoa!<br />

vin iyo iarali?<br />

poetma­akademikosma giorgi leoniZem gamoaqveyna daviT batoniSvilisgan<br />

momdinare aseTi cnoba: `iarali iyo Semaqcevari momRerali,<br />

meWianure da meTare batoniSvilebisa da mTeli qarTvelobisa moskovsa<br />

da peterburgsa~. erT dros iarali SanSiaSvili ukanaskneli qarTveli<br />

mefeebis karis mgosani da momRerali iyo. Semdeg igi ruseTSi gahyva farnaoz<br />

batoniSvils da peterburgSi mis karze cxovrobda. swored iq, peterburgSi,<br />

Sexvda am koloritul pirovnebas grigol orbeliani da didad<br />

moixibla misiT.<br />

axalgazrda poetma Tavisi erovnuli TvalTaxedvis gamomxatveli<br />

leqsi iarali SanSiaSvils daukavSira, riTac didad gauTqva mas <strong>saxe</strong>li.<br />

qarTveli Tavadaznaurobis SeTqmulebis gacemis Semdeg, 1833 wels,<br />

iarali SanSiaSvili, rogorc qarTvel aristokratTa umaRles wresTan<br />

daaxloebuli pirovneba, peterburgis JandarmeriaSi daukiTxavT.<br />

1848 wels igi jer kidev cocxali yofila. gardacvlila Rrmad moxucebuli.<br />

daukrZalavT peterburgSi. es aris da es _ sxva cnobebi mis Se<strong>saxe</strong>b<br />

jerjerobiT mikvleuli ar aris.<br />

sainteresoa erTi faqtic: did qarTvel ganmanaTlebel mwerals ioane<br />

batoniSvils (1768­1830) iarali SanSiaSvili Tavisi prozauli nawarmoebis,<br />

`kalmasobis”, erT­erT personaJad hyavs gamoyvanili.<br />

Tavi I. romantizmi - saukunis savizito baraTi<br />

37


38<br />

grigol orbeliani<br />

dakiTxvis oqmSi Setanili leqsi<br />

(nawyveti grigol orbelianis monaTxrobidan)<br />

im droebiT 1 me lagerSi viyavi, novgorodis axlos, da aficrebi myavda<br />

dapatiJebuli sadilad. sadilis wina qalaqSi wavedi Rvinoebis sayidlad<br />

da, dabrunebulze, sanam sufra gaiSleboda, amxanagebma qaRaldis<br />

TamaSoba gavmarTeT. am dros uecrad Jandarmebis polkovniki Semovida<br />

CemTan.<br />

_ didad moxaruli var, batono, Tqvenis gacnobiT. ra gnebavT Cemgan?<br />

_ me brZaneba miviRe mTavrobisa, saxli gagiCxrikoT da Sevityo, ra<br />

wignebi gaqvT... da sx...<br />

_ rileevis 2 `nalivaikos aRsareba~ Tqvena sTargmneT qarTulad?<br />

_ diax, me.<br />

_ `iarali~ Tqven dawereT?<br />

_ me.<br />

_ ra gindodaT gamogexataT am leqsiT?<br />

_ is, rac aris gamoxatuli Sig: qarTuli Seqceva da lxini.<br />

_ gviTxariT, Tu iciT, ra moiwera saqarTveloSi egviptis faSam?<br />

_ ar vici da verc mimxvdarvar, visTan ra unda moewera egviptis faSas...<br />

(amis Semdeg dapatimrebuli grigol orbeliani TbilisSi gamogzavnes,<br />

sadac SeTqmulebis ramdenime monawilesTan erTad erTxans yazarmebSi<br />

hyavdaT damwyvdeuli).<br />

sul sxva drois gamoZaxili<br />

fiqroben, rom Zalze mniSvnelovani saTqmeli literaturaSi kvals intonaciuradac<br />

tovebs. cnobili poeturi qmnilebis mcire fragmentic ki<br />

mTel taeps, mTel strofs amoativtivebs xolme mexsierebaSi.<br />

gaixseneT, rogori mimarTviT daiwyo SeTqmulTa mTeli TaobisTvis<br />

saxifaTo leqsi.<br />

1832 wlis Semdeg TiTqmis erTi saukune miilia. axla galaktions davugdoT<br />

yuri:<br />

`Cemo iarali!~<br />

`Cemo iarali!~ _ ase qadagebda<br />

yabaxis gmiri, msgavseba lomis,<br />

orbeliani, romelic aqebda<br />

Rvinos da salomes.<br />

is dro wavida! tfilisi Zveli<br />

miingr­moingra, scivaT kaxurebs,<br />

da nariyala, cremlebiT sveli,<br />

matareblebis kivils gahyurebs;<br />

me vdgevar mTaze, me vdgevar marto,<br />

damTvrali axal sanaxaviTa,<br />

riTi gagarTo, rogor gagarTo?<br />

Cemo iarali, is dro wavida!<br />

saklaso davaleba<br />

ganixileT leqsi, dasviT kiTxvebi, romlebic msjelobas gagiadvilebT (an,<br />

piriqiT, gagirTulebT). gaxsovdeT, literatura arc erTs gaurbis da arc _ meores.<br />

gisurvebT warmatebas!<br />

1. igulisxmeba 1832 weli. 2. rileevi _ kondrate rileevi (1795­1826) _ dekabristi<br />

poeti, TviTmpyrobelobis winaaRmdeg mebrZoli. dasajes sikvdiliT.<br />

sadRegrZelo<br />

anu<br />

omis Semdgomi lxini<br />

erevnis siaxloves 1<br />

Seswyda bindisas omi 2 sazari,<br />

dadumda are, sad hquxda brZola;<br />

gamarjvebiTa moilxens jari;<br />

urdo 3 cecxlebiT ganaTebula!<br />

aha, mTovarec neliad Suqsa,<br />

viTa nugeSsa, mogvfens saSveblad;<br />

SeveqceT, vinc dRes gadurCiT omsa;<br />

kvlavca gveqmnebis zeca mfarvelad!<br />

Zmano, morigis savse fialiT,<br />

Cvenca mousxdeT cecxlsa anTebuls;<br />

vesalmoT, vinca sikvdilis xeliT<br />

daecnen omSi dRes risxviT wasuls!<br />

m x e d a r n i<br />

hoi, Sen Rvinov, yovlad Zliero,<br />

lxiniT, SeqceviT gulni aRgvigzne;<br />

gulis WirT mdevno4 , niWo ciero,<br />

vin ars, romel gsva da ar alxine?<br />

s a d R e g r Z e l o<br />

Zmano, aRvavsoT fiala winaparT mosaxseneblad,<br />

romelTa dahsdves sicocxle mamulis asamaRleblad,<br />

romelTa <strong>saxe</strong> didebis sxivs mogvfens gasamxneveblad,<br />

romelTa suli maRali Cvenc migvizidebs5 cad maRlad!<br />

viTarca cecxli martoda hsCans velsa zeda hSTomili 6 ,<br />

romlisa kvamli haerSi qaris SeberviT ars mqrali, _<br />

egreT iqmnebis aRxocil 7 am sofliT misi <strong>saxe</strong>li,<br />

gza cxovrebisa vinc ganvlo da ar aRbeWda navali!<br />

Zmano, pativiT mivmarToT Tvalni<br />

warsulTa ZvelTa saukuneTa,<br />

maTSi <strong>saxe</strong>lni hsCanan naTelni<br />

gmirTa, mamulis ganmadideTa!..<br />

Sen, he, farnaoz, hqmen erTmTavroba 8 ,<br />

Sen moec qarTvels wigni pirveli,<br />

Sen daumkvidre ersa erToba<br />

da erTobisa wesi da Zali!<br />

1. ibeWdeba SemoklebiT. 2. poemis pirveli varianti Seiqmna 1827 wels, roca rusis<br />

jarma sparselebis mier dakavebuli erevani aiRo. gr. orbeliani am brZolis uSualo<br />

monawile iyo. 3. urdo _ aq: laSqari, banaki. 4. gulis WirT mdevno _ guliswuxilis<br />

mdevnelo. 5. migvizidebs _ migvizidavs. 6. hSTomili _ darCenili. 7. aRxocil _<br />

momspari, gamqrali. 8. hqmen erTmTavroba _ daamkvidre erTmefoba.<br />

Tavi I. romantizmi - saukunis savizito baraTi<br />

39


40<br />

grigol orbeliani<br />

da iveriis aRCnda mefoba,<br />

da ganZlierda Senisa sibrZniT,<br />

Sorsa ganiTqva misi gmiroba<br />

da mis mefeni didebis brwyinviT!<br />

qristes naTeliT ganaTlebuli,<br />

mefe mirian hbrwyinavs gvirgviniT,<br />

jvarisa ZaliT garemortymuli,<br />

Sehmusravs kerpTa maTis bomoniT 1 !<br />

da ganhqra axlis aRTqmisa ZaliT<br />

Zvelis iveris bneli rwmuneba;<br />

qarTvelT mixedes cas siyvaruliT<br />

da saukuno hscnes mun cxovreba!..<br />

ese ars gmiri is gorg­aslani 2 ,<br />

romlis SexedviT sparselni hTrTodnen,<br />

miswvdnen sadac mis Zlierni mklavni,<br />

mterTa Selewden da Semusvriden!<br />

zeca wyalobad, nugeSad, iversa gaoxrebulsa,<br />

mefed mouvlens daviTsa 3 , zegardmo siyrmiT cxebulsa,<br />

mxedarTmTavarsa uZlevels, gulmowyalesa msajulsa.<br />

zeCagonebiT ganswavluls 4 , enamdinare metyvelsa!..<br />

daviT hsTqvi: `iyavn qalaqni!~ da aRmocendnen qalaqni!<br />

ganhvle udabno oxeri, _ savsed dabebiT Sehqmeni!<br />

dahkar weraqvi, _ da aRCndnen taZarni, turfad naSenni!<br />

mun SenTan RmerTsa hmadloben galobiT Senni iverni!<br />

viTarca RmerTa mSvenierebis,<br />

qvelmoqmedebis, saxierebis,<br />

viT mtredi madlis mSvidi da wynari,<br />

egreT mSvenebiT movals <strong>Tamar</strong>i!<br />

mis droSas mohsdevs didi orbeli,<br />

SoTa ukvdavi, brZeni Wyondidi 5 ;<br />

mxedarTmTavari didi mxargrZeli 6<br />

da gamrekeli 7 , lomebr guladi!<br />

1. bomoni _ kerpis aRsamarTavi sveti. 2. `vaxtang mefes muzaradze aqvnda ga mosaxuli<br />

mgeli da lomi da amisaTvis yizilbaSTa uwodes gorgaslanad, an mgel­lomad. saSineli<br />

iyo yizilbaSTaTvis Zali muzaradisa amis~ (avtori). 3. `daviT aRmaSenebeli,<br />

romelic gamefda maSin, odesca saqarTvelo iyo sruliad gaoxrebuli mahmadianTagan~<br />

(avtori). 4. zeCagonebiT ganswavluli _ RmrTiv ganswavluli. 5. Wyondidi _<br />

Wyondideli, mwignobarTuxucesi. 6. zaqaria mxargrZeli, <strong>Tamar</strong>is gamoCenili sardali.<br />

7. cnobili sardali.<br />

<strong>Tamar</strong>is droSa gaSales, Sekrba didubes 1 laSqari;<br />

kaxi far­SubiT, TuSi xmliT, fSav­xevsurs hSvenis abjari,<br />

mklaviT ZlieriT qarTleli, viT cixe­burji magari,<br />

osi fexmardi, mTiuli brZolaSi Seupovari!<br />

droni icvalnen... ixileT, qeTevan nazad aRzrdili 2<br />

mamulisaTvis itanjvis, sarwmunoebis damcveli,<br />

xorcdaglejili SangebiT 3 , mkerdzeda cecxlanTebuli,<br />

sulis simaRles gvimtkicebs zecad didebiT aRmsvleli!<br />

naTel gvirgviniT mohsCanan kaxeTis mxsnelni gmirebi _<br />

elisbar, Salva, biZina 4 mtarvlisgan datanjulebi!..<br />

tarigaT 5 SesawiravaT maxviliT gangmirulebi,<br />

RmerTs avedreben mamulsa maT ukanasknel sityvebi!<br />

aha, cxra Zmani, <strong>saxe</strong>lganTqmulni,<br />

Zmani guliTad SeTvisebulni;<br />

viT wminda msxverpli, cad Sewirulni.<br />

erT Jams, erTs omSi erTad daklulni 6 .<br />

aha, sjulisa wigniTa vaxtang svedamwarebuli.<br />

swavlis moyvare, mfarveli, goneba amaRlebuli!<br />

ucxosa cis qveS martoobs misi saflavi oboli 7 ,<br />

dautiravi CvenTagan, CvenTvis ki damiwebuli!<br />

aha, iveris nugeS­dideba,<br />

Tvisis droisa gamSvenebeli,<br />

mamacTa Soris sakvirveleba,<br />

patara kaxi, mefe irakli 8 !<br />

warbSeWmuxvnili, xmal­xel mowvdeniT,<br />

vai, mas mtersa, sad aRCndeboda!<br />

erTis SexedviT, mterTa SemusvriT<br />

brZola wamsave gardaswydeboda!<br />

dReni amisni emsgavsnes Casvenebulsa brwyinviT mzes,<br />

mis Suqi Tumca gvinaTebs, maram veRar vmzerT miss <strong>saxe</strong>s!<br />

mamuli veRar ixilavs iraklis xmalsa mRelvares,<br />

dideba iveriisa masTan marxia samares!<br />

1. `didubes eZaxdnen im mindors, sadac exla aris nemencis kolonia, muSTaidis baRi<br />

da mindori avWalisken _ didubeSi idga <strong>Tamar</strong> <strong>mefis</strong> sasaxle, romelSic iyo meore misi<br />

qorwili~ (avtori). 2. qeTevan dedofali, Teimuraz I­is deda, romelic Sah­abasis<br />

brZanebiT awames sparseTSi. 3. Sangebi _ marwuxebi. 4. biZina ColoyaSvili, elizbar<br />

da Salva qsnis erisTavebi. 5. tarigi _ msxverpli. 6. `xerxeuliZis Zeni, ganTqmulni<br />

vaJkacobiT, daixocnen erTad marabdis omSi pirispir Sah­abazisa~ (avtori). 7. `mefe<br />

vaxtang marxia astra xanSi~ (avtori). 8. `kaxelebi eZaxian mefe iraklis patara kaxad;<br />

simReraSic moixsenieben: `batoni mefe erekle Cveni patara kaxia~ (avtori).<br />

Tavi I. romantizmi - saukunis savizito baraTi<br />

41


42<br />

grigol orbeliani<br />

ai samasni gmirebi 1 , duSeTiT Tbiliss mosulni<br />

<strong>mefis</strong> Sewevnad, da mis win, misTvisve Seficebulni:<br />

_ `Tu gagviwyreba RmerTi da vera ganvhsdevneT mtris Zali,<br />

iyos Sercxvenil, vinc Cvengan Sina wavides cocxali!~<br />

da gardiweres pirs­jvari... vaJkacebr xmali iSiSvles...<br />

da Savardenebr mivardnen sparsTa uricxvsa simravles!<br />

SehsZres... gahfantes... marama... zed Tavic Tvisi daakles...<br />

fici vaJkacTa wminda ars... maTca sikvdiliT Semowmes 2 !<br />

m x e d a r n i<br />

gmirno, mamulis madidno, Tqvena xarT Cveni dideba!<br />

TqvenTa <strong>saxe</strong>lTa amayad warmosTqvams STamomavloba!<br />

TqvenTa saqmeTa moTxrobiT moxucs creml moedineba.<br />

mxneobiT aRtacebuli Wabuki xmalsa mihswvdeba!<br />

davfiqrdeT, gavaanalizoT, SevafasoT<br />

1. rodis da sad moilxens gamarjvebuli laSqari? (gaiTvaliswineT nawarmoebis<br />

qvesaTauri).<br />

2. ra iTqva mTvaris Se<strong>saxe</strong>b?<br />

3. pirvel yovlisa, vis miages pativi molxineebma?<br />

4. pirvelad visi sadRegrZelo warmoTqva Tamadam?<br />

5. ra mniSvneloba aqvs TanamedroveTaTvis winaparTa moxseniebas?<br />

6. ris dasamtkiceblad aris moxmobili trial mindorSi danTebuli koconis<br />

magaliTi? ra evaleba Turme adamians?<br />

7. vaxtang kotetiSvili werda: `grigol orbeliani `qarTlis cxovrebas”<br />

lirikad gadaaqcevs da amaRlebuli toniT ambobs saqarTvelos<br />

sadRegrZelos”. P_ teqstis romeli monakveTi gvidasturebs am Tvalsazrisis<br />

marTebulobas? (imsjeleT klasSi). ratom daurTo avtorma<br />

poetur teqsts Tavisi komentarebi?<br />

8. ra principiT acocxlebs grigol orbeliani warsulis gmirebs _ improvizaciiT<br />

Tu qronologiis mixedviT? SeiZleba Tu ara maT Tavgadasavals<br />

didi gamarjvebebisa da warumateblobebis gza ewodos?<br />

9. romeli sadRegrZelo mogewonaT yvelaze metad? ra mogewonaT masSi?<br />

10. romeli sadRegrZeloebi warmoiTqva yvelaze vrclad?<br />

Tqveni azriT, ram ganapiroba aseTi sityvamravloba?<br />

11. calke furcelze CamowereT <strong>saxe</strong>lovan gmirTa nusxa (mefe farnavazidan<br />

dawyebuli _ 300 aragveliT damTavrebuli). miuwereT Ti­<br />

Toeuls, riT daimkvidra man adgili xalxis mexsierebaSi (kargi iqneba,<br />

Tu Tqvens azrs mokled, erTi an ori winadadebiT gamoxa tavT).<br />

1. `samasni aragvelni movidnen Tbiliss duSeTidam aRa­mahmad­xanis Semosvlis<br />

dros, Sehfices mefes da erTic aRar gamovida cocxali omidam, eseni iyvnen<br />

vaxtang batoniSvilis xel­qveiT da krwanisis baRebTan daixocnen (naTq. T.<br />

aleq. vax. orbelianisgan)~. 2. sikvdiliT Semowmes _ sikvdiliT daamtkices.<br />

s a d R e g r Z e l o<br />

he, mamulo, sasurvelo, vin gaxsenos, rom mis guli<br />

ar aTrToldes sixarulis aRtacebiTa aRvsili?<br />

vin gixilos drosa saSiSs, ar dahsTxios Tvisi sisxli,<br />

ar daaklas Tavi Tvisi Sen didebad, viTa msxverpli!<br />

vin ar SevhstrfiT mas adgils, sad aRgvexilnes pirvel Tvalni?<br />

sad hrbioda mxiaruli siymawvile naTlad Cveni?<br />

sad gvfarvida nebierad xvevna­alersi mSoblisa.<br />

da sad aRgvenTo pirvelad guls cecxli siyvarulisa.<br />

sad aw nazisa rxeviTa keklucni, gulis mimtacni,<br />

taZrad midian cremliTa CvenTvis mxurvaled mlocavni!<br />

sada SevhxariT laJvardad cisa kamaras morTulsa,<br />

masze mavalsa xelmwifebr mzes brwyinviT gansxivebulsa,<br />

RamiT varskvlovans firuzsa, mTovariT ganaTebulsa!<br />

sicocxlis momfens haersa, sunnelebr Sezavebulsa!<br />

sad mTani yinvis gvirgviniT arian cadmde asulni<br />

da mdinareni zaxiliT zvirTis zvirTebze msrolelni,<br />

ufskrulni _ Cabnelebulni, kldeni _ Tvalgaduwvdenelni,<br />

sad monadire hsdevs jixvsa da mis qveS hvlenan Rrubelni.<br />

sad velni, feriT zurmuxtni, nazada aRmwvandebian.<br />

maTze kaskasiT wyaroni gaxarebulni morbian;<br />

maT sikamkames yvavilni TavdaxriT gancvifrdebian;<br />

guls maTi xilva uxaris, TvalT kvalad enatrebian;<br />

sxva saqarTvelo sad aris, romeli kuTxe qveynisa?<br />

eri _ guladi, puradi, mebrZoli Savis bedisa?!<br />

SavTa droT vera Sescvales mis guli andamatisa,<br />

igiv mxne, igiv mRerali, moyvare Tavis miwisa!..<br />

mamulisaTvis fiala savse vhsvaT siamovnebiT,<br />

da iqmnes aRyvavebuli keTildReobiT, didebiT;<br />

iqmnes mis qedi aRyvanil caTamdis ZeTa mxneobiT,<br />

da siyvarulis misdami vhxarobdeT gulsa aRgznebiT!<br />

sofeli imad ara Rirs, kaci natrobdes Jams grZelsa,<br />

Tu fuWi misi sicocxle vera ras argebs mamulsa!<br />

mis sadideblad Cvenc SevhxvdeT uSiSrad aTass maxvilsa,<br />

da movkvdeT, Tuki sikvdiliT vadidebT missa <strong>saxe</strong>lsa!<br />

m x e d a r n i<br />

he, mamulo, sasurvelo, vin gaxsenos, rom mis guli<br />

ar aTrToldes sixarulis aRtacebiTa aRvsili?<br />

vin gixilos drosa saSiSs, ar dasTxios Tvisi sisxli,<br />

ara daklas Tavi Tvisi Sen didebad, viTa msxverpli!<br />

Tavi I. romantizmi - saukunis savizito baraTi<br />

43


44<br />

grigol orbeliani<br />

s a d R e g r Z e l o<br />

ra aris Cveni sicocxle, Tu ara saqme keTili?<br />

Tu ar aRvadgenT dacemuls, ar veqmneT nugeSmcemeli?<br />

Tu ara vhsdevniT borotsa, marTlis ara varT mfarveli?<br />

sxvis kvnesa Tu ar gvawuxebs, sxvisa ar gvesmis tkivili?<br />

mieciT niWsa gza farTo, Tayvaniscema Rirsebas:<br />

niWs aZlevs zena mxolod kacs da ara gvarisSvilobas!<br />

kaci is aris, vin aris zegardmo madliT cxebuli;<br />

mis mxolod Rvawli ars keTil, miT mxare damSvenebuli!<br />

megobrobasa wmindasa SevhswiroT srulad, rac gvaqvndes!<br />

davlioT misTvis fiala da aRTqma ara gvaviwydes...<br />

viyvneT cocxalni megobrad da vinca omSi daeces,<br />

cremlni, kurTxeva megobarT Tan gavayoloT samares!<br />

m x e d a r n i<br />

awve SeveqceT, he, Zmano! vin icis, xval vin mogvakldes?<br />

nacvlad lxinisa, iqneba, visme gviTxridnen samares...<br />

s a d R e g r Z e l o<br />

Zmano, iviwyeT mcires Jams mteri, omi da dideba;<br />

moigoneT siyvaruli, romliT sicocxle gvitkbeba.<br />

romlis Suqi aRgvamaRlebs, romliT suli gvinaTldeba,<br />

romliT kaci mSvenierobs, maSin TviT RmerTs emsgavseba!<br />

m x e d a r n i<br />

maS, aba, Zmano, erTic satrfosTvis<br />

fiala savse SevsvaT wyurviliT;<br />

visurvoT, romel mis cremli Wmunvis<br />

gaSres, viT Rvino ama fialiT!<br />

ciskarman aRmosavleTiT vardisa ferad SehReba,<br />

cas sixaruli mohfina da qveyanasa Sveneba!<br />

aenTnen cecxlis alebriv Sors gabneulni Rrubelni;<br />

ca mSvenierobs, naTldeba... masa SevnatriT mxilvelni!<br />

ileva bindi Ramisa, caSi varskvlavni hqrebian!<br />

aTasis xmebiT frinvelni ganTiads miegebian!<br />

mohqris dilisa niavic gulisa magrilebeli;<br />

fSvinva daiwyes yvavilTa da baRSi foTolT Sriali!<br />

oh, ra lamazad iRviZebs buneba miZinebuli!<br />

daCumdiT... yuri miugdeT... ar gesmiT, hgalobs bulbuli?<br />

iraklis Tafac 1 gamoCnda... aha, mTac kidobanisa 2 !..<br />

ai, myvirala zangica 3 da burjni erevanisa!..<br />

1. `sardlis baRTan iraklis Tafaa, marjvniv zangisa. am goraze idga mefe irakli,<br />

rodesac daimorCila erevani~ (avtori). 2. `araratis mTa~ (avtori). 3. mdinare<br />

hrazdani, romelic erevans Camoudis.<br />

g a T e n d a<br />

viS am dilasa, am haers, bunebis ganmacxovelsa,<br />

gulisa Wmunvis gamqarvels, sicocxlis damatkbobelsa!..<br />

RmerTo, vin mihswvdes Sengan qmnils, miss feruTvalavs Svenebas?<br />

sibneles aqrob naTeliT, sikvdiliT hbadav cxovrebas!..<br />

urdoc SeiZra... xmaurobs... dahkres naRara ciskrisa...<br />

ganemzadeba saomrad razmi da razmi jarisa!<br />

ai, Tofica gavarda... ai, rbis cxeni mxedrisa!<br />

am mSveniersa dilasa kacs rad hsurs sisxli kacisa?<br />

Cvenc avdgeT, Zmano, da erTic gamarjvebisa davlioT!<br />

da dRes vinc veRar dabrundes, is cremliT movixsenioT!<br />

dasrulda, ganhqra, sizmarebr ese lxinica Ramisa...<br />

warvideT, sadac mogviwods xma saidumlo mxvedrisa!<br />

davfiqrdeT, gavaanalizoT, SevafasoT<br />

1827­1870 ww.<br />

1. Tamadis azriT, ratom iwvevs samSoblos xseneba adamianSi sixaruls,<br />

aRtacebas?<br />

romeli saTuTi mogonebebiT vukavSirdebiT mamuls?<br />

2. adre daweril erT­erT leqsSi cas `mSvenieri, mSobliuri” ewoda.<br />

rogor daixata amjerad es ca?<br />

3. rogor aris naCvenebi samSoblos mTebi?<br />

riT miiqcia yuradReba jixvis mdevnelma monadirem?<br />

4. ra Seenacvla mTebis xeds?<br />

5. rogor gacxadda mTeli nawarmoebis umTavresi poeturi monapovari,<br />

romelic dRes ukve yvelas gvaqvs gaTavisebuli?<br />

rogor gamoiTqva is azri, rom bunebis iSviaTi silamaziT da tragikuli<br />

istoriuli gamocdilebiT nasazrdoebi qarTveloba sxvas ver<br />

daemgvaneba, erTaderTia? (imsjeleT klasSi am sakiTxze).<br />

6. ra Zala mianiWa am poeturma mixvedram xelaxla warmoTqmul mamulis<br />

sadRegrZelos? rogor warmoiTqva amjerad igi?<br />

7. rogor gacxadda poetis zneobrivi mrwamsi?<br />

niWisa da Rirsebis ganmadidebeli romeli sayovelTaod cnobili sityvebiT<br />

gasrulda es poeturi tirada?<br />

8. gansaaxlebelma brZolam ra simZafre SesZina megobrobis sadRegrZelos?<br />

9. rogor gadmogvca poetma RvTaebrivi siyvarulis rusTveluri idea?<br />

10. ganTiadis suraTis aRwera, Cveulebisamebr, imeds ukavSirdeba. ra<br />

usiamovno grZnoba eufleba mkiTxvels? ra surT am mSvenier dilas<br />

adamianebs?<br />

11. ram uxmo mebrZolebs?<br />

Tavi I. romantizmi - saukunis savizito baraTi<br />

45


46<br />

grigol orbeliani<br />

beTAnia (XII _ XIII ss.), <strong>Tamar</strong>is freska<br />

<strong>Tamar</strong> <strong>mefis</strong> <strong>saxe</strong><br />

<strong>beTaniis</strong> eklesiaSi<br />

1. saxiereba _ sikeTe.<br />

Sens wminda <strong>saxe</strong>s,<br />

SvenebiT savses,<br />

saxierebiT 1 gansxivebulsa,<br />

vumzer krZalviTa,<br />

TayvancemiTa,<br />

cremlmoreuli gemTxvevi ferxTa!<br />

mixaris _ gimzer,<br />

vhswuxvar _ da gimzer,<br />

da esreT mzera msurs sikvdilamde,<br />

ar gamovfxizlde,<br />

rom aRar vhgrZnobde<br />

Cemi samSoblos suliT dacemas!..<br />

yvavilovani walkoti Seni,<br />

Senis didebis sxivmoklebuli,<br />

aRara hSvenis,<br />

aRar gvibrwyinvis<br />

Sav droTa 1 ZaliT, fer waxdenili!...<br />

da viT ganvlilsa<br />

sizmarsa tkbilsa,<br />

mzes didebulad Casvenebulsa,<br />

vigonebT Sens dros,<br />

guli gvimagros,<br />

srulad ar wavhswydeT cis Semrisxavni!<br />

xniT damaSvrali 2 ,<br />

daRonebuli,<br />

Senadve, mefev, movel vedrebiT:<br />

moxedo bedkruls,<br />

Sens satrfos _ mamuls,<br />

da jvariT 3 SeniT akurTxo kvalad.<br />

Seni iveri<br />

aRsdges Zlieri,<br />

da dadges erad sxva erTa Soris,<br />

wmidiT saydariT,<br />

eniT mdidariT,<br />

swavlisa SuqiT ganaTebuli!<br />

zne amaRlebiT,<br />

Zlevis didebiT,<br />

samSoblo miwis siyvaruliTa! _<br />

da gagvicocxldes,<br />

rom kvlavc mogvesmes<br />

sityva qarTuli rusTavelisa.<br />

rom ganviRviZneT,<br />

suliT ganvaxldeT,<br />

da ganqres bneli umecrebisa!..<br />

... maram cad Tvalni<br />

gaqvs miqceulni,<br />

da me veRar mcnob gulSemusvrilsa,<br />

damcirebulsa,<br />

xmamiRebulsa,<br />

beddakargulis iveriis Zes!<br />

eWviT aRvsilsa,<br />

usasod qmnilsa,<br />

gul uimedos, gauxarebels!..<br />

vah Tu rac waxdes<br />

veRara aRhdges,<br />

1. `Semosvla lang­Temurisa da Sah­abazisa, romelTa saSinlad gaaoxres Cveni<br />

qveyana. qarTvelTa daarqves Savi dro amaT Semosvlasa~ (avtori). 2. xniT<br />

damaSvrali _ aq: moxucebuli. 3. `rodesac saqarTvelos jari Seiyreboda<br />

salaSqrod, <strong>Tamar</strong> mefe TviT akurTxebda mas jarsa jvariTa~ (avtori).<br />

Tavi I. romantizmi - saukunis savizito baraTi<br />

47


48<br />

grigol orbeliani<br />

veRar aRyvavdes axlis SvenebiT?<br />

da rac daeca,<br />

is waritaca<br />

Savman yoranma, viT umwe 1 msxverpli!<br />

he, cru sofelo,<br />

daundobelo,<br />

SenSi keTili sad ars ferucvlel?<br />

dideba Cveni,<br />

cad sxivmimfeni,<br />

nuTu esRa gvaqvs, vhxedavT rasaca?<br />

dayruebulsa 2 ,<br />

gza Seuvalsa 3 ,<br />

udaburs tyeSi taZars darRveuls,<br />

sad <strong>saxe</strong> <strong>mefis</strong>,<br />

didis <strong>Tamar</strong>is,<br />

sCans Zvels kedelze gamoxatulad!..<br />

davfiqrdeT, gavaanalizoT, SevafasoT<br />

1877 w.<br />

1. ra epiTetebiT amkobs grigol orbeliani <strong>Tamar</strong> mefes?<br />

2. ra fiqrebi aReZvris poets <strong>Tamar</strong>is freskis xilvisas?<br />

3. romantizmisTvis damaxasiaTebeli romeli mkveTri dapirispireba<br />

aisaxa leqsSi?<br />

4. erTgvarovania Tu ara poetisTvis warsuli?<br />

romel dros aidealebs igi? romeli drois gaxseneba gaxdomia dam­<br />

Trgunvelad? (gaiTvaliswineT avtoriseuli komentarebi).<br />

5. romeli SedarebebiT aris gadmocemuli <strong>Tamar</strong>is epoqis ganumeorebeli<br />

brwyinvaleba?<br />

6. ras SesTxovs poeti <strong>Tamar</strong>s?<br />

7. rogor e<strong>saxe</strong>ba poets samSoblos aRorZineba? ram unda ganapirobos<br />

misi zneobrivi amaRleba, Zalmosileba?<br />

8. ra mniSvnelobas aniWebs grigol orbeliani rusTavelis sityvas?<br />

9. rodis gaxda gancda gansakuTrebiT mZafri? ras niSnavs `cad miqceulni~<br />

Tvalni <strong>mefis</strong>a? romeli epiTetebiT daxasiaTda `beddakarguli<br />

iveriis Ze~ (igive avtori)?<br />

10. ras gamoxatavs `Savi yorani”?<br />

11. ra mohyva cnobil mimarTvas `he, cru sofelo...~? ra gadarCenila<br />

ferucvleli didebidan?<br />

12. romantizmis romeli niSnebi gamovlinda leqsSi? (imsjeleT klasSi).<br />

weriTi samuSao<br />

dawereT ese: warsulis gancda grigol orbeliani SemoqmedebaSi.<br />

1. umwe _umweo, susti. 2. dayruebuli _ miyruebuli, migdebuli. 3. gza Seuvali<br />

_ ugzo, miuvali.<br />

saRamo gamosalmebisa<br />

mze Caesvena: mis Suqi gamosalmis Jams kavkassa,<br />

Tavsa exveva alersiT, viT qali mamas moxucsa!<br />

bumberaz mTani mdumared caTamdis ayudebulni,<br />

hsxedan, viT devni, spetakis yinul­gvirgviniT Semkulni!<br />

maT kldovan gverdTa Savada Rrubelni zed dahswolian<br />

da mrisxanebiT qveyanas warRvniTa emuqrebian.<br />

gazafxulisa veliTa tye, Semosili simwvaniT,<br />

mTebisa kalTebs Seamkobs satkbo 1 sunnelTa mofeniT.<br />

wyalni, mTiT daqanebulni, almasebr ufskruls hscvivian,<br />

Tergi hrbis, Tergi Rrialebs, kldeni bans eubnebian!<br />

Sewuxebuli vumzer gzas da masze etlsa mimsrbolsa 2 ,<br />

mimtacsa 3 yovlis keTilis, raca gvaqvs ama sofelsa,<br />

raca gviSvenebs sicocxles zeciurisa sxiviTa<br />

da aRgvamaRlebs am sofliT sulisa aRmafreniTa!<br />

midixar, satrfov, mSvidobiT! marad dRe Cemi kurTxeva<br />

cad mimarT 4 SenTvis meqneba, vidremdis suli meleva 5 .<br />

arRa 6 aamon aw TvalTa guli Senisa xilviTa,<br />

warvides Cemi sicocxle uSenod SromiT, zrunviTa.<br />

etli hrbis, satrfo mSordebis... Tana hsdevs Cemi mas suli,<br />

vmzer... Sors ZlivsRa hsCans... aRar hsCans... raRasa vumzer Smagqmnili?<br />

siSoris nislma mihfara 7 TvalTagan etli mimsrboli,<br />

da guliT oxrva simwaris aRmouteve unebli 8 ...<br />

mSvidobiT! vinca damatkbe sicocxlis netarebiTa,<br />

aw visTvis guli mikvnesis, suli hwuxs ganSorebiTa.<br />

vis xilva arRa Semmosavs sixarulisa naTliTa,<br />

ar ganmasvenebs mwuxares alersis xmiTa tkbiliTa!<br />

maram am sofels Sens garda vina myavs manugeSeblad,<br />

rom Senc ganmSordi, damtove, mwuxarebisa me msxverplad?<br />

waxvel, warmtace yoveli saamebeli sulisa,<br />

da vin ganmiRos aw kari bedisa dakargulisa?<br />

an me ugunurs, rad mrwamda bedisa dausruleba 9 ?<br />

aw davhSTi 10 martod... mSvidobiT! Sens guls nu hSordes mSvidoba!<br />

ars mwuxareba sulisa, ar aqvs nugeSi romelsa,<br />

hsjobs ena hsdumdes, xma Seswydes, moTqmiT ra ergos gulwylulsa?<br />

1. satkbo _ damatkbobeli. 2. mimsrboli _ swrafad mimavali. 3. mimtaci _<br />

mimtacebeli. 4. cad mimarT _ caTa mimarT. 5. vidremdis suli meleva _ sulis<br />

amoxdomamde. 6. arRa _ aRar. 7. mihfara _ dafara. 8. unebli _ uneblieT.<br />

9. dausruleba _ usasruloba. 10. davhSTi _ davrCi.<br />

Tavi I. romantizmi - saukunis savizito baraTi<br />

49


50<br />

grigol orbeliani<br />

SeRamda... marto vzi WmunviT; Cemi Civili vis esmis?<br />

dayruvda are... mxoloda xma ismis zogjer guSagis.<br />

mxolod hsCans, mTani mdumared ayudebulan caTamdis,<br />

da yazibegsa 1 saamod zeda varskvlavi dahnaTis!<br />

wyalni, mTiT daqanebulni, ufskrulsa ikargebian,<br />

Tergi hrbis, Tergi Rrialebs, kldeni bans eubnebian!<br />

davfiqrdeT, gavaanalizoT, SevafasoT<br />

1841 w. vladikavkazi<br />

1. ra kontrastebi iqcevs yuradRebas leqsis dasawyisSi aRwerili<br />

bunebis suraTSi? (SeadareT erTmaneTs I strofis mxatvruli Sedarebebi.<br />

gaarkvieT maTi funqcia).<br />

2. ra dapirispireba SeiniSneba II strofSi?<br />

3. qarTveli romantikosebi peizaJis aRwerisas gansakuTrebul yuradRebas<br />

uTmoben swraf, mSfoTvare mdinareebs. gaixseneT nikoloz<br />

baraTaSvilis `bedi qarTlisa~: `morbis aragvi aragviani, Tan mosZaxian<br />

mTani tyianni...~. grigol orbelianis romeli sityvebi SeiZleba<br />

davuyenoT gverdiT am popularul frazas?<br />

4. rogori ganwyobileba dauflebia leqsis lirikul gmirs? vis emSvidobeba<br />

igi? ra datvirTva SesZina am faqtma leqsis saTaurs?<br />

5. rogor ganzogadda satrfosTan ganSorebiT gamowveuli sulieri<br />

tkivili?<br />

6. `marto vzi WmuvniT...~, `dayruvda are...~ _ ra Sinagani kavSiri SeiniSneba<br />

am or frazas Soris?<br />

7. natifad Sewyvilebulma romelma mxatvrulma <strong>saxe</strong>m Seqmna leqsis<br />

dasasruls gansakuTrebuli amaRlebuli ganwyobileba?<br />

8. aleqsandre WavWavaZis leqsis (`visac gsurT~) msgavsad, am teqstSic<br />

gvxvdeba `satrfo~ da `guSagi~. ra gansxvavebuli datvirTva aqvT maT<br />

am leqsebSi?<br />

1. yazibegi _ yazbegi, igulisxmeba myinvari.<br />

m u x a m b a z i 1<br />

muxambazo, ra tkbili ram xma xaro.<br />

C a m C i­m e l q o 2<br />

gind meZinos, mainc sulSi mizixar!<br />

TvalT avaxel, zed wamwamzed mizixar!<br />

rto alvisa Seni weli mgonia,<br />

mag welzeda cisartyela mgonia,<br />

eg Tvalebi _ caSi elva mgonia.<br />

vardis sunTqva _ Seni sunTqva mgonia.<br />

ros3 meRirsos, vhsTqva: `geTayva, Cemi xar!”<br />

gind meZinos, mainc sulSi mizixar!<br />

TvalT avaxel, zed wamwamzed mizixar!<br />

aTi gza maqvs, aTive Senken modis!<br />

fiqrebi maqvs, win Seni <strong>saxe</strong> modis!<br />

minda ram vhsTqva _ Seni <strong>saxe</strong>li modis!<br />

Cems gulSi ra ambebia, ra modis?<br />

erTxel mainc mkiTxe: `agre raTa xar?”<br />

gind meZinos, mainc sulSi mizixar!<br />

TvalT avaxel, zed wamwamzed mizixar!<br />

Cems dardebsa vin inaRvlis, vin aris?<br />

vis raT unda, lopiana4 vin aris?<br />

mkvdaria Tu cocxalia, vin aris?<br />

qveyanaSi aba raa, vin aris?<br />

Sen ar metyvi, vici, suliT nazi xar!<br />

gind meZinos, mainc sulSi mizixar!<br />

TvalT avaxel, zed wamwamzed mizixar!<br />

orTaWalis baRSi mnaxe, vina var,<br />

dardimandis5 lxinSi mnaxe, vina var!<br />

jamiT tolumbaSi6 mnaxe, vina var!<br />

aba muStis krivSi mnaxe, vina var! _<br />

maSin Segiyvarde, sTqva: `Zvirfasi xar!~<br />

gind meZinos, mainc sulSi mizixar!<br />

TvalT avaxel, zed wamwamzed mizixar!<br />

kojori, 1861w.<br />

1. muxambazi _ aRmosavluri warmomavlobis saleqso forma. sruldeboda sakravis<br />

TanxlebiT. muxambazis strofi Sedgeba 14 an 11­marcvliani 5 taepisagan. qarTul poeziaSi<br />

igi besik gabaSvilma daamkvidra. muxambazs werdnen qarTveli romantikosebi<br />

al. WavWavaZe, gr.orbeliani da sxva. 2. CamCi-melqo _ Tbiliseli moleqsis melqo<br />

gulqanovis fsevdonimi. cxovrobda XVIII saukunis miwurulsa da XIX saukunis 20­ian<br />

wlebSi. xelobiT mesanTle yofila. 3. ros _ aq: rodis. 4. lopiana _ cnobili yara­<br />

CoReli, mokrive da meTevze. lopianas zogjer `orbelianis adiutantsac~ eZaxdnen.<br />

5. dardimandi _ udardeli, xelgaSlili. 6. tolubaSi (Turq.) _ Tamada.<br />

Tavi I. romantizmi - saukunis savizito baraTi<br />

51


52<br />

grigol orbeliani<br />

davfiqrdeT, gavaanalizoT, SevafasoT<br />

1. romeli ori taepi iqca leqsis refrenad? es refreni mxolod leqsis<br />

samkaulia, Tu misi mTavari saTqmelis gamomxatvelic?<br />

2. saidan vigebT, rom lopiana Tavis `monologSi~ gauziarebel siyvarulze<br />

laparakobs?<br />

3. romel strofSia gadmocemuli satrfos garegnuli silamaze?<br />

4. rogor warmoaCina lopianam Tavisi Rirsebebi?<br />

5. rodis ubrundeba lopiana gauziarebeli siyvarulis Temas?<br />

7. moZebneT `muxambazSi~ qalaquri (aSuRuri) poeziisTvis damaxasiaTebeli<br />

gameorebebi.<br />

Tvalsazrisi<br />

popularul simRerad qceuli leqsi<br />

besikis `tano tatanos” Semdeg qarTul muxambazur poeziaSi ukeTesi<br />

araferi Seqmnila... martivi, sada, ubralo, laRi, amave dros mwvave da<br />

mimzidveli lopianas dardebi (ase erqva leqss erT adrindel variant­<br />

Si)...<br />

lopianasTvis satrfo saocnebo xatia, RvTaeba, romelsac siamovnebiT<br />

Seewireba zvarakad: `ginda mklavde, aras getyvi, Seni var~.<br />

... ver getyviT, rom gr. orbeliani aristokratuli ironiiT dahyurebda<br />

zemodan Tavis personaJebs, rogorc aRniSnaven misi poeziis mkvlevarni.<br />

lopianas gulwrfeli monologi amis Tqmis uflebas ar gvaZlevs.<br />

avtori gardasaxvas axdens. ufro zusti iqneba Tu vityviT, rom am leqss<br />

Tbilisis dardimandebs Soris Camdgari gr. orbeliani ambobs.<br />

`gind meZinos~ qarTuli muxambazuri poeziis mSvenebaa da mas Cinebuli<br />

musikaluri forma mouZebna kompozitorma arCil kereseliZem.<br />

fsalmuni<br />

akaki xinTibiZe<br />

vina aRvides maRalsa mas mTasa wmidasa,<br />

sada hgaloben angelozni RvTisa didebas?..<br />

_ suliTa wrfeli, mSvidi guliT, fiqriT ganwmendil,<br />

vis ar Seexo zakvis 1 gesli Zmisa gankiTxvad<br />

da siyvaruliT Seiwyala cdomili 2 vnebiT...<br />

vinca am soflis didebasa, mzeebr mnaTobsa,<br />

monebr ar mihsdevs, hscnobs ra mis Suqs fuWwarmavalsa,<br />

vinc Zlierebas 3 xmiTa maRliT amcno simarTle<br />

da Zmas dacemuls mihsca xeli da aRadgina!..<br />

igi aRvides maRalsa mas mTasa wmidasa,<br />

RvTisa didebis galobiTa naTelmosili.<br />

25 ivnisi, 1879 w.<br />

1. zakva _ `piriT siyuarulsa iCemebdes, gulTa boroti daimarxos” (saba).<br />

2. cdomili ­ codvili. 3. Zliereba _ Zalmomreoba.<br />

davfiqrdeT, gavaanalizoT, SevafasoT<br />

1. poetis azriT, pirvel yovlisa, ra marTebs adamians _ Semcode moyvasis<br />

gankiTxva Tu misadmi TanagrZnoba?<br />

2. ra unda daupirispiros adamianma aRzevebul Zalmomreobas?<br />

3. gaixseneT `grigol xanZTelis cxovreba~. aRmzrdelebi sruliad axalgazrda<br />

grigols mRvdlad kurTxevis aucileblobas 23­e fsalmunis<br />

SexsenebiT usabuTeben (`vin aRvides mTasa uflisasa...~). ratom ixsenebs<br />

mxcovani, mravlismomswre grigol orbeliani amave fsalmunis<br />

muxlebs gardacvalebamde ramdenime wliT adre daweril leqsSi?<br />

he, iveriav!<br />

he, iveriav! vidre iyo qedmodrekili,<br />

vidremdis sxvaTa yvedrebiTa gfarvides Zali,<br />

rad ara gaxsovs ZeTa SenTa xrmalTa kriali,<br />

ZlevaTa maTgan ros didebiT iyav mosili.<br />

winaparT sisxli aw Cvens Soris arRa mdinarebs.<br />

Tavisufleba ganqra CvenTvis, raRa gvaxarebs!<br />

SoriT mosuli Cems mamulSi myvedris1 cxovrebas,<br />

moyvrulad gvmterobs, gvtacebs yovels, gviqms alersobas...<br />

ese nayofi aqvs maradis cudsa monebas.<br />

bedo! nu gZinavs, ganiRviZe, ismend2 vaebas!<br />

cxovars vemsgavseT, romelsaca mwyemsi ar uvis3 ,<br />

viTarca mglisa, egreT4 mSier kacis eSinis,<br />

vinca ganagdebs saRmrTos valsa da gzas pativis,<br />

dasasrul mainc saSinelad esreT warxdebis.<br />

[1832 w.]<br />

davfiqrdeT, gavaanalizoT, SevafasoT<br />

1. ras Seaxsenebs poeti damonebul qveyanas?<br />

2. ra Sedegi gamouRia winaprebTan kavSiris gawyvetas?<br />

3. vis gulisxmobs poeti `SoriT mosulSi~?<br />

4. raSi vlindeba mtris farisevluri buneba?<br />

5. ra mowodebas Seicavs leqsi?<br />

6. ra gamoiwvia `saRmrTo valis~, Rirsebis daviwyebam?<br />

7. miniSnebulia Tu ara leqsSi xsnis gza?<br />

8. SeadareT erTmaneTs `he, iveriav!~ da `iaralis~.<br />

ra msgavseba SeniSneT maT Soris?<br />

weriTi samuSao<br />

dawereT ese: bunebis romantikuli gancda grigol<br />

orbelianis SemoqmedebaSi.<br />

1. myvedris _ mamadlis. 2. ismend _ ismende. 3. ar uvis _ ara hyavs. 4. egreT _ aseve.<br />

Tavi I. romantizmi - saukunis savizito baraTi<br />

53


54<br />

nikoloz baraTaSvili<br />

(1817-1845)<br />

`RmerTma gamogvigzavna Cvenda<br />

nugeSad da Cvenda Tavmosawoneblad<br />

nikoloz baraTaSvili, ukurTxa ena<br />

metyvelebisaTvis, Tvalni _ xedvisaTvis,<br />

yurni _ smenisaTvis. guls<br />

Caudga gauqrobeli cecxli kacTa<br />

gulis gasaTbobad da ubrZana: wa di<br />

da kacTa naTesavs amcne uzenaesi<br />

mcne ba Seni da sityviT guli gauTbeo~<br />

(ilia WavWavaZe).<br />

nikoloz baraTaSvili daibada<br />

1817 wlis 27 dekembers TbilisSi,<br />

anCis xatis ubanSi. misi mama, melitoni,<br />

iyo xelmokle Tavadi, guluxvi da<br />

stu marTmoyvare, uyvarda mwerloba,<br />

TanamedroveTa Soris naswavl kacad<br />

miiCneoda. poetis deda, efemia, grigol orbelianis da, gamoirCeoda saTnoebiT.<br />

poets wera­kiTxva ojaxSi Seaswavles, 7 wlisa miabares kaloubnis<br />

samrevlo skolaSi, Semdeg gadaiyvanes Tbilisis keTilSobilTa saswavlebelSi,<br />

romelic 1830 wels gimnaziad gadakeTda. nikolozi bejiTi,<br />

niWieri moswavle iyo, gansakuTrebiT uyvarda saRvTo istoria, sityviereba<br />

da ritorika­logika. 1835 wels daasrula gimnaziis kursi `qebis<br />

atestatiT~ da 18 wlis Wabuki cxovrebis gzas daadga.<br />

poetis aRzrdaSi mniSvnelovani roli Seasrula qarTvelma filosofosma<br />

solomon dodaSvilma, romelic mas qarTul enas aswavlida. gimnaziaSi<br />

moswavleTa literaturuli wre Seiqmna, romelSic aqtiurad monawileobda<br />

nikolozi. am wrem gamouSva xelnaweri Jurnalis, `Tbilisis<br />

gimnaziis yvavilis~, ramdenime nomeri, mis furclebze gamoqveynda bara­<br />

TaSvilis erTi prozauli Targmanic.<br />

1832 wlis SeTqmulebaSi monawileobis gamo dodaSvilis dapatimrebam<br />

baraTaSvilze didi gavlena moaxdina. rogorc cnobilia, maSin Seipyres<br />

grigol orbeliani, poetis bevri naTesavi da ufrosi megobari. am ambiT<br />

gamowveuli gancdebi poetma asaxa adrindel leqsebSi.<br />

gimnaziis damTavrebisTanave, 1835 wlis 6 noembers, baraTaSvili dainiSna<br />

saqarTvelos uzenaesi kancelariis TanamSromlad. `ganvwesdi sam ­<br />

sa xurSi da davmorCildi Cems mkacrs bedsa~, _ swerda igi grigol orbelians.<br />

moxeled qceuli poeti Tavis movaleobas keTilsindisierad asru ­<br />

lebda. mis mier gadawerili mravali dokumenti metyvelebs, rom yvelaferi<br />

wesrigSi hqonia moyvanili.<br />

baraTaSvili eZebda Cinovnikuri samsaxuridan TavdaRwevis gzas, biZas<br />

evedreboda daxmarebas. 1845 wels grigol orbelians swerda: `me Sinagani<br />

xma miwvevs saukeTesos xvedrisaken, guli meubneba, rom Sen ara xar axlandelis<br />

mdgomareobisTvis dabadebulio! nu gZinavso! me ara mZinavs, magram<br />

kaci minda, rom am patara Rre­kldes gamiyvanos da davdge gaSlils<br />

adgils. oh, ra Tavisuflad amovisunTqav maSin, ra xelmwifurad gadavxedav<br />

Cems asparezsa!~<br />

levan meliqiSvilma, romelic imxanad naxWevanis mazris mmarTvelad<br />

iyo gamwesebuli, Tavisi TanaSemweoba SesTavaza. baraTaSvili megobars<br />

sixaruliT dasTanxmda. 1844 wlis noembers is naxWevanSi gaemgzavra<br />

da Seudga axal saqmianobas. iq msaxurobda 1845 wlis martis bolomde.<br />

maisSi, Tavisi survilis sawinaaRmdegod, poeti TbilisSi, Zvel adgilze<br />

daab runes. amis gamo man gubernatorTan iCivla, rasac Sedegad is mohyva,<br />

rom 24 maiss igi Telavis mazris mmarTvelis moadgilis movaleobis<br />

Semsruleblad daniSnes. poeti emzadeboda iq wasasvlelad, magram<br />

moulodnelad ganjis mazris mmarTveli mamuka orbeliani Camovida TbilisSi<br />

da sTxova, TanaSemwed wahyoloda. baraTaSvils xangrZlivi megobroba<br />

akavSirebda mamukasTan da daTanxmda. ivnisis bolo ricxvebSi ganjaSi<br />

gaemgzavra. mTeli zafxuli da Semodgoma TavgamodebiT muSaobda.<br />

mamuka xSirad TbilisSi imyofeboda, ris gamoc marTva­gamgeobis mTeli<br />

simZime baraTaSvils awva kiserze. aq mas malaria Seeyara. amas zed daer­<br />

To gacieba da 1845 wlis 9 oqtombers nikoloz baraTaSvili gardaicvala<br />

ganjaSi, dakrZales iqve, ise, rom arc gulis satrfos dautiria da arc<br />

dedis mwuxare cremli dascemia.<br />

1893 wlis 25 aprils nikoloz baraTaSvilis neSti ganjidan TbilisSi<br />

Camoasvenes da didubis panTeonSi dakrZales. xolo 1938 wlis 15 oqtombers<br />

mudmivi gansasvenebeli miuCines mTawmindis mweralTa da sazogado<br />

moRvaweTa panTeonSi.<br />

ivane lolaSvilis mixedviT<br />

Tavi I. romantizmi - saukunis savizito baraTi<br />

55


56<br />

nikoloz baraTaSvili<br />

SemoRameba mTawmindazed<br />

hoi mTawmidav, mTao wmidav, adgilni Senni<br />

damafiqvrelni, veranani 1 da udaburni<br />

viTar 2 hSvenian, ros monamen cvarni ciurni,<br />

odes saRamos dahSTen 3 amos 4 ciagni nelni! 5<br />

viTari maSin idumiloba daisadgurebs Sens aremares!<br />

ra sanaxavi warutyvevs TvalTa 6 maSin Sens turfas serzed mdgomares!<br />

Zirs gaSlils lamazs velsa yvavilni mohfenen, viTa tablas wmidasa, 7<br />

da, viT gundruksa 8 samadlobelsa, Senda aRkmeven sunnelebasa!<br />

maxsovs igi dro, saamo dro, ros naRvliani,<br />

kldev bundovano, Sens bilikad mimovdiodi<br />

da wynars saRamos, viT megobars, Semovetrfodi,<br />

rom Cemebr igic iyo mwuxar da sevdiani!<br />

oh, viT yoveli, bunebac maSin iyo lamazi, minazebuli!<br />

he, cao, cao, xateba Seni jer kidev gulzed maqvs daCneuli!<br />

awca 9 ra Tvalni laJvards gixilven, myis fiqrni Senda moiswrafian,<br />

magram Senamdin ver moaRweven da haerSive ganibnevian!<br />

me, Sensa mWvretels, maviwydebis sawuTroeba,<br />

gulisTqma Cemi Sens iqiTa... eZiebs sadgurs,<br />

zenaarT samyofs 10 , rom daSTos 11 aq amaoeba...<br />

magram ver hscnoben, glax, 12 mokvdavni gangebas ciurs!<br />

dafiqrebuli videg serzeda da caTa mimarT mzirals trfobiTa<br />

Semomertymoda maisis mwuxri, aRmvsebi napralT mdumarebiTa;<br />

xandisxan nelad mqrolni niavni ReleTa Soris aRmokvnesoden<br />

da zogjer Cumni Semogareni amiT Cems gulsa eTanxmeboden!<br />

mTao cxovelo, xan mcinaro, xan cremliano,<br />

vin mogixilos, romel myisve TvisTa fiqrT Sveba<br />

ara ipovos da ar dahxsnas 13 gulsa vaeba;<br />

guldaxurulTa megobaro, mTav Rrubliano!<br />

hsdumda yoveli mun aremare, bindi gadekra cisa kamaras.<br />

mohsdevs mTovares, viTa mijnuri, varskvlavi marto misa amara.<br />

ginaxavT suli jereT umanko, mxurvale locviT miqancebuli?<br />

mas hgavda mTvare nazad moare 14 , diskogadaxriT Suqmibinduli!<br />

1. verana _ gaveranebuli, tiali. 2. viTar _ rogor. 3. dahSTen _ darCnen. 4. amos _<br />

sasiamovnod. 5. ciagni nelni _ mkrTali cimcimi. 6. warutyvevs _ daatyvevebs.<br />

7. tabla wmida _ wminda trapezi sakurTxevelSi. 8. gundruki _ sakmeveli. 9. awca<br />

_ axla. 10. zenaarT samyofi _ caTa sasufeveli. 11. daSTos _ datovos. 12. glax _<br />

samwuxarod. 13. dahxsnas _ moaSoros. 14. moare _ mosiarule.<br />

amgvari iyo mTawmidazed SemoRameba!<br />

hoi adgilno, maxsovs, maxsovs, rasac vhfiqrobdi<br />

me TqvenTa Soris da an rasac aRmovityodi!<br />

mxolod guli hgrZnobs, Tu viTari hsZRveniT mas Sveba!<br />

hoi saRamov, myudrov, saamov, Sen damSTi Cemad sanugeSeblad!<br />

ros mWmunvareba 1 Semomesevis, Senda moviltvi gansaqarveblad!<br />

mwuxri gulisa _ sevda gulisa _ nugeSsa amas Sengan miiRebs,<br />

rom gaTendeba dila mziani da yovels bindsa is gananaTlebs!<br />

davfiqrdeT, gavaanalizoT, SevafasoT<br />

1836 (1843) w.<br />

1. rogor ganwyobas qmnis leqsis dasawyisi? ras unda moelodes mkiTxveli<br />

_ xalisiani Tu sevdiani fiqrebis gandobas?<br />

2. ras exmianeba poeti leqsis dasawyisSi?<br />

3. rogor aris aRwerili mTawminda da misi Semogareni? riT gvamax ­<br />

sovrdeba isini _ konkretuli StrixebiT Tu bundovanebiT?<br />

4. ras warmoadgens gare sinamdvile? TavisTavadi mniSvnelobis mqone<br />

realobaa igi, Tu mxolod da mxolod poetis subieqturi gancdebis­<br />

Tvis aucilebeli foni?<br />

5. ra sanaxaoba gadaeSala `turfas serzed mdgomares~? romel SedarebebSi<br />

iCina Tavi religiurma simbolikam? (daakvirdiT, risTvis axsenebs<br />

poeti suliwmindis mofenis saeklesio dResaswaulze sakurTxevlis<br />

wminda tablaze mimobneul nairfer yvavilebs).<br />

6. saiTken iswrafvis leqsis lirikuli gmiris fiqri, ocneba?<br />

7. ra rols TamaSobs leqsSi `cis peizaJi~?<br />

8. moZebneT leqsSi sruliad originaluri mxatvruli <strong>saxe</strong>, romelmac<br />

galaktion tabiZis lirikul Sedevrs daudo saTave.<br />

9. rogor aisaxa leqsSi romantizmisTvis niSandoblivi `lirikuli<br />

usazRvroeba~? (moZebneT teqstSi saTanado adgilebi da imsjeleT<br />

klasSi.)<br />

10. ras eniWeba leqsSi meti mniSvneloba _ gancdilis gaxsenebas Tu TviT<br />

gancdas, romlis Semswred Tavad mkiTxveli iqca?<br />

11. daZebneT leqsSi is adgilebi, romlebic poetis sulier gancdebsa da<br />

garesinamdviles Soris arsebul Tanxmobaze metyveleben. rad iqca<br />

leqsis bolos saRamo?<br />

12. rogor fiqrobT, ratom enacvleba leqsSi erTmaneTs 14 da 20­marcvliani<br />

strofebi? maTgan romelia ufro paTetikuri da romeli _ aRwerilobiTi<br />

xasiaTisa?<br />

1. mWmunvareba _ Wmunva, naRveli.<br />

Tavi I. romantizmi - saukunis savizito baraTi<br />

57


58<br />

nikoloz baraTaSvili<br />

es sainteresoa!<br />

<strong>saxe</strong>lwodeba `mTawminda~<br />

`am mTas mudam mTawmindisas eZaxdnen, Tan wm. daviTis 1 <strong>saxe</strong>lis gamo ki<br />

ara, aramed metoqis gamo wm. aTonis mTisa, anu namdvilad wminda mTisa...<br />

qarTvelebs SesaniSnavi Cveuleba hqondaT, gadmoetanaT klasikuri Tanamorwmune<br />

saberZneTidana da palestinidan Tavis qveyanaSi qristianuli<br />

taZrebis nimuSebi da maTi aRSenebisas maTTvis Tavdapirveli <strong>saxe</strong>lwodebebi<br />

miecaT...<br />

amgvarad, aTonis wm. mTidan miiRo <strong>saxe</strong>li mTam, Tfilisis dasavleTi<br />

mxridan rom mbrZaneblobs, xolo aq Seqmnil eklesiasac qarTulad mTawmindisa<br />

ewoda. aqedan am midamos <strong>saxe</strong>lwodeba IX saukunes miekuTvneba,<br />

e. i. aTonze mTawmindis monasterTa ganviTarebisa da gavrcelebis dros,<br />

sadac maSinve moewyo qarTvelTa monasteri `ivironic~, romelsac samarTlmadidebloSi<br />

egzom cnobili karis RmrTismSoblis, portaitisas,<br />

<strong>saxe</strong>li ewoda”.<br />

platon ioseliani 2 _ `aRwera Tfilisis siZveleTa~.<br />

SedarebisTvis:<br />

`saRamo gamosalmebisa~ _<br />

`mxolod hsCans, mTani mdumared ayudebulan caTamdis,<br />

da yazibegsa saamod zeda varskvlavi dahnaTis!<br />

`SemoRameba mTawmindaze~ _<br />

sdumda yoveli mun aremare, bindi gadekra cisa kamaras,<br />

mohsdevs mTovares, viTa mijnuri, varskvlavi marto misi amara~.<br />

ra msgavseba da gansxvaveba SeniSneT am fragmentebSi?<br />

Tvalsazrisi<br />

leqsis finalis orgvari gaazreba<br />

`nikoloz baraTaSvili ise arasdros Seupyria sevdas, rom imedis gamovlenis<br />

gza daxSoboda. igi saimedosa da sasixarulos eZebda yvelgan,<br />

rogorc bunebis wiaRSi, ise adamianTa sazogadoebaSi. marTalia, es Zieba<br />

yovelTvis nayofieri ar iyo, radgan igi arc brZolis naTel programas<br />

Seicavda da arc savsebiT Camoyalibebul ideals, magram nikoloz bara­<br />

TaSvili Ziebaze uars mainc arasodes ambobda. mas sjeroda, rom bolos<br />

da bolos `gaTendeba dila mziani da yovels bindsa is gananaTlebs~.<br />

grigol kiknaZe<br />

1. wm. daviTi _ VI saukuneSi Tavis 12 TanamoazresTan erTad siriidan Camosuli beri,<br />

romelic, gadmocemis Tanaxmad, jer TbilisSi, mTawmindaze damkvidrda, xolo Semdgom<br />

garejis udabnoSi gadavida. mTawmindis kidev erTi <strong>saxe</strong>lwodeba, `mama daviTi~,<br />

swored misgan momdinareobs. 2. platon ioseliani (1809-1875) _ cnobili istorikosi,<br />

filosofosi da Jurnalisti.<br />

`TviT finalic am leqsisa, romelsac xSirad optimisturad miiCneven,<br />

moklebulia qmediT, aqtiur paToss. igi ufro sinamdvilesTan Serigebaze<br />

metyvelebs da ara masTan SebrZolebaze. imedi, nugeSi aq gamoTqmulia<br />

TiTqos imave sevdiani kiloTi, romelic mTel leqss gasdevs,<br />

radgan es aris ara bedisweris daZlevis gamomxatveli ganwyobileba, aramed<br />

TviT samyaros kanonzomierebaSi raRac masTan Semrigeblis, Semgueblis<br />

aRmoCenis cda...~<br />

guram asaTiani<br />

ganixileT klasSi es ori Tvalsazrisi da gamokveTeT Tqveni<br />

pozicia.<br />

es sainteresoa!<br />

geronti qiqoZe werda: `Tavis elegiaSi `SemoRameba mTawmindaze”, qar­<br />

Tuli Semoqmedi sulis am udides ZeglSi, baraTaSvilma gansacvifrebeli<br />

poeturi siZlieriT `adgilni veranani da udaburni” gardaaqcia mistikuri<br />

da winaaRmdegobis Sinagani brZolebis, tanjuli sulis gamomxatvel<br />

sarked~.<br />

geronti qiqoZes am Sedevrze msjelobisas axsendeba germaneli mistikosi<br />

mxatvris, arnold bioklinis (1827­1901), ferweruli tilo `micvalebulTa<br />

kunZuli~, romelSic, misive TqmiT, buneba aseve mwuxarea da<br />

sevdiani, aRsavsea raRac gamouTqmeli mistikuri idumalebiT...<br />

(sxvaTa Soris, am suraTis mixedviT rusma kompozitorma, sergei raxmaninovma,<br />

Seqmna simfoniuri fantazia).<br />

daakvirdiT bioklinis suraTis reproduqcias. gagaxsenaT Tu ara misma<br />

xilvam `SemoRameba mTawmindazed~? (kargi iqneba, Tu klasSi raxmaninovis<br />

musikis Canawersac moismenT).<br />

Tavi I. romantizmi - saukunis savizito baraTi<br />

59


60<br />

nikoloz baraTaSvili<br />

merani<br />

mirbis, mimafrens ugzo­ukvlod Cemi merani,<br />

ukan momCxavis TvalbediTi 1 Savi yorani!<br />

gaswi, merano, Sens Wenebas ar aqvs samZRvari 2<br />

da niavs miec fiqri Cemi, Savad mRelvari!<br />

gahkveTe qari, gaape wyali, gardaiare kldeni da Rreni,<br />

gaswi, gakurcxle da Semimokle mouTmenelsa savalni dReni! 3<br />

nu Seefarvi, 4 Cemo mfrinavo, nuca 5 sicxesa, nuca avdarsa,<br />

nu Semibraleb daqanculobiT Tavganwirulsa Sensa mxedarsa!<br />

raa, movSorde Cemsa mamulsa, movaklde sworTa da megobarsa!<br />

nuRa vixilav CemTa mSobelTa da Cemsa satrfos tkbilmoubarsa;<br />

sac 6 damiRamdes, iq gamiTendes, iq iyos Cemi miwa samSoblo,<br />

mxolod varskvlavTa, TanamavalTa, vamcno gulisa me saidumlo!<br />

kvnesa gulisa, trfobis naSTi, mivce zRvis Relvas<br />

da Sens mSveniers, aRtacebuls, giJursa ltolvas! 7<br />

gaswi, merano, Sens Wenebas ar aqvs samZRvari!<br />

da niavs miec fiqri Cemi, Savad mRelvari!<br />

nu davimarxo Cemsa mamulSi, CemTa winaparT saflavebs Soris,<br />

nu damitiros satrfom gulisa, nuRa dameces cremli mwuxaris!<br />

Savi yorani gamiTxris saflavs mdeloTa Soris tialis 8 mindvris<br />

da qarisSxali ZvalTa STenilTa 9 zariT 10 , RrialiT miwas momayris!<br />

satrfos cremlis wil mkvdarsa, oxersa damecemian ciurni cvarni,<br />

CemTa naTesavT glovisa nacvlad mivalaleben 11 svavni myivarni! 12<br />

gaswi, gafrindi, Cemo merano, gardamatare bedis 13 samZRvari;<br />

Tu aqamomde ar emona mas, arc aw emonos Seni mxedari.<br />

dae, movkvde me upatronod misgan oxeri! 14<br />

ver SemaSinos misma basrma 15 mosisxle mteri!<br />

gaswi, merano, Sens Wenebas ar aqvs samZRvari<br />

da niavs miec fiqri Cemi, Savad mRelvari!<br />

cudad 16 xom mainc ara Caivlis es ganwirulis sulis­kveTeba<br />

da gza uvali, Sengan Telili 17 , merano Cemo, mainc darCeba:<br />

da Cems Semdgomad moZmesa Cemsa siZnele gzisa gauadvildes,<br />

da Seupovrad mas hune 18 Tvisi Savis bedis win gamouqroldes!<br />

1. TvalbediTi _ Tvalboroti, sabediswero. 2. samZRvari _ sazRvari. 3. savalni<br />

dReni _ (cxovrebis) darCenili dReebi. 4. nu Seefarvi _ nu moeridebi. 5. nuca _<br />

nurc. 6. sac _ sadac. 7. ltolva _ qrola. 8. tiali _ vrceli, triali. 9. STenili<br />

_ darCenili (Zvalni STenilni _ ConCxi). 10. zari _ aq: glova. 11. mivalaleben _<br />

migloven, damitireben. 12. myivarni _ momyivarni. 13. bedi _ bediswera. 14. misgan<br />

oxeri _ misgan ganwiruli. 15. misi basri _ misi (yornis) basri (klanWebi). 16. cudad<br />

_ uSedegod, uazrod. 17. Telili _ gakvaluli. 18. hune _ cxeni, raSi.<br />

mirbis, mimafrens ugzo­ukvlod Cemi merani,<br />

ukan momCxavis TvalbediTi Savi yorani!<br />

gaswi, merano, Sens Wenebas ar aqvs samZRvari<br />

da niavs miec fiqri Cemi, Savad mRelvari!<br />

davfiqrdeT, gavaanalizoT, SevafasoT<br />

1842 w.<br />

1. ra sityvebiT iwyeba `SemoRameba mTawmindazed~ da `merani~?<br />

romeli leqsis dasawyisSi igrZnoba moqmedebis mZlavri impulsi?<br />

2. risken iswrafvis `Tavganwiruli mxedari~?<br />

3. ra abrkolebs mernis qrolvas?<br />

Tqveni azriT, risi simboloa Savi yorani?<br />

4. romeli saleqso sazomebis monacvleobiT iqna gamoxatuli `bedis<br />

samZRvris~ daZlevis mZafri survili? (moZebneT teqstSi saTanado<br />

adgilebi).<br />

5. rogori gza aurCevia mxedars?<br />

6. ra unda mohyves `ganwirulis suliskveTebas~?<br />

vis unda moxmardes msxverplis gaRebiT SeZenili sulieri gamocdileba?<br />

7. daviT guramiSvili werda:<br />

`amazed aris Cemi da cruis sawuTros Cxubia,<br />

kacs sad ar unda, waiyvans, yelzed sabeli ubia~.<br />

vin scada am sablis gadaWra?<br />

8. pavle ingoroyvam `meranSi” miagno `vefxistyaosnis~ gavlenis kvals.<br />

Tqveni azriT, `avTandilis anderZis~ romel adgilebze SeaCerebda<br />

cnobili mkvlevari yuradRebas?<br />

9. 1842 wels nikoloz baraTaSvili grigol orbelians weriliT acnobebs,<br />

rom man Samilis mier ilia orbelianis datyvevebis gamo leqsi<br />

dawera. baraTaSvili `meranis~ teqsts werilSi srulad rTavs da iqve<br />

dasZens: amas fiqrobs poeti ilikos magivrado.<br />

rogor ggoniaT, marTla ase uceb daiwera `merani~, Tu mis ideas poeti<br />

adridanve atarebda da Zvirfasi adamianis datyvevebis faqtma daaCqara<br />

misi saboloo xorcSesxma?<br />

Tvalsazrisi<br />

`merani~ namdvili himnia gmirobisa. aq gadmocemulia titanuri, qartexiliani<br />

amboxeba adamianis sulisa. Tavganwiruli mxedari ekveTeba<br />

TviT bedisweras, mis nebisyofas ver borkavs veraviTari eWvi, mas ar<br />

aSinebs TvalbediTi yornis Cxavili, misi merani miscemia dausrulebel<br />

qrolvas im rwmeniT, rom gza uvali misgan Telili mainc darCeba da mis<br />

Semdgomad moZmesa missa siZnele gzisa gauadvildeba. ~<br />

pavle ingoroyva<br />

Tavi I. romantizmi - saukunis savizito baraTi<br />

61


62<br />

nikoloz baraTaSvili<br />

`merani~ genialuri lirikuli qmnilebaa ara marto qarTul, aramed<br />

msoflio poeziaSic. igi uaRresad novatoruli movlenaa da imave dros<br />

klasikuric Tavisi srulyofili formiT.~<br />

akaki gawerelia<br />

es sainteresoa!<br />

waikiTxeT xalxuri leqsi:<br />

`TvalbediTi Savi yorani”<br />

zen 1 bacaligos 2 Tovli Tovs,<br />

qven 3 bacaligos Srebao,<br />

TinibeqaurT cixesa<br />

kuTxi marjvena sqdebao,<br />

zed Semomjdara yorani,<br />

liboSi 4 gveli Zvrebao,<br />

Siga wevs Tinibeqai,<br />

gulsuwadinod 5 kvdebao,<br />

gverds uzis qali lamazi,<br />

sanTeliviTa dnebao.<br />

risi simboloa yorani am leqsSi?<br />

* * *<br />

didi amerikeli poeti edgar alan po<br />

(1809­1849) nikoloz baraTaSvi lis Tanamedrove<br />

iyo. man udidesi zegavlena<br />

mo axdina axali drois evropul poezia<br />

ze. edgar pos idumalebiT mocul poeziaSi<br />

gansa kuTrebuli adgili uWiravs<br />

`yorans~, rom lis erTi­erT ilustraciasac<br />

aqve xedavT.<br />

sagulisxmoa, rom bibliis, dantes `RvTa ­<br />

ebrivi komediis~, servantesis `don ki ­<br />

xotis~, rables `gargantuasa da pantagruelis~<br />

da sxva wignebis SesaniSnavi ilustratori<br />

gustav dore edgar pos am erTi<br />

leqsiT dainteresda. davakvirdeT, rogor<br />

gaacocxla man leqsis avis mauwyebeli<br />

`perso naJi~ _ Savi yorani.<br />

1. zen _ zemo. 2. bacaligo _ sofeli piraqeT xevsureTSi. 3. qven _ qvemo. 4. libo _<br />

saZirkveli. 5. gulsuwadinod _ undomlad.<br />

vin SeurCia baraTaSvilis ukvdav leqss saTauri?<br />

`... dRes yvelas gvjera da gvwams, TiTqos TviTon poetma SearCia sa­<br />

Taurad `merani~.<br />

axla ki Rirs erTgvari ridiTa da mokrZalebiT vaxsenoT <strong>saxe</strong>li im<br />

adamianisa, vinc pirvelma daanaTla am ukvdav leqss saTaurad `merani”...<br />

es kaci gaxldaT Cveni didi leqsikografi, peterburgis universitetis<br />

profesori daviT CubinaSvili.<br />

daviT CubinaSvilma samSoblodan Sors, peterburgSi, or nawilad dabeWda<br />

Cveni kazmulsityvaobis pirvelxarisxovani nimuSebi. mis mier Sed ­<br />

genil da 1863 wels gamocemul `qarTuli qrestomaTiis~ meore wignis<br />

129­e gverdze baraTaSvilis Sedevri dastambulia saTauriT `merani~...<br />

ra Tqma unda, daviT CubinaSvils Sors ar mouxdeboda `wasvla~, <strong>saxe</strong>li<br />

`merani~ TviTon ukvdavi leqsis striqonebSi borgavda, magram saWiro<br />

iyo gemovneba da poeziis maRali grZnoba erTaderTi, saukeTeso variantis<br />

misagnebad...<br />

am granitisebur, magram Tanac mRelvare da emociur saTaurs sayovel­<br />

Tao saxalxo dideba daumkvidra ilia WavWavaZem, romelic baraTaSvilis<br />

sakacobrio Rirebulebebze yvelgan `meranis~ <strong>saxe</strong>lwodebiT laparakobda:<br />

`Cemi fiqriT `merani~ winasityvaobaa `sulo borotosi~.<br />

am <strong>saxe</strong>lwodebiT xmianobs es leqsi poetebis kritikosebis, filosofosebis,<br />

eseistebisa da esTetikosTa naTqvamebsa da naazrevSi. ase<br />

gadaizarda poetiseuli striqoni `mirbis, mimafrens~ CubinaSviliseul<br />

saTaurSi `merani~.<br />

xma idumali<br />

visi xma aris es sakvirveli?<br />

rad aqvs guls ese Cumi naRveli?<br />

ra vhscan 1 pirvelad wuTisofeli,<br />

davhSTe 2 adgili, sadaca wrfeli<br />

rbioda naTlad dro ymawvilobis<br />

sworTa, TanzrdilTa, 3 megobarT Soris, _<br />

mas aqeT xma ram Tan hsdevs yovelTa<br />

CemTa zraxvaTa da sawadelTa!<br />

cxadad Tu sizmrad, me igi marad<br />

sul erTsa miwvrTnis 4 gulisa Wirad:<br />

`eZie, yrmao, Sen mxvedri 5 Seni,<br />

vinZlo 6 ipovno Seni saSveni!~ 7<br />

magram me mxvedrsa Cemsa ver vhpoveb<br />

da miT kaeSans 8 verRa viSoreb!<br />

simon sxirtlaZe<br />

1. vhscan _ Sevicani. 2. davhSTe _ davtove. 3. Tanzrdilni _ Tanatolebi. 4. miwvrTnis<br />

_ marwmunebs, mimeorebs. 5. mxvedri _ xvedri, wili. 6. vinZlo _ iqneb. 7. saSveni<br />

_ Sesaferisi. 8. kaeSani _ sevda, mwuxareba.<br />

Tavi I. romantizmi - saukunis savizito baraTi<br />

63


64<br />

nikoloz baraTaSvili<br />

nuTu xma ese ars xma devnisa<br />

Seuwyalisa sinidisisa?<br />

magram me CemSi ver vhpoveb avsa,<br />

miss saSfoTvelos da saqenjnavsa. 1<br />

angelozi xar, mfarveli Cemi<br />

an Tu eSmaki, macTuri Cemi?<br />

vinca xar, marqvi, ras momiswaveb, 2<br />

sicocxles Cemsa ras ganumzadeb?<br />

ros 3 vhscna me Seni saidumloba,<br />

ros mxvdes am soflad Cemi wiloba?..<br />

davfiqrdeT, gavaanalizoT, SevafasoT<br />

1836 w.<br />

1. ra rols TamaSobs leqsis dasawyisSi dasmuli ori kiTxva?<br />

rogori saerTo JReradoba ganapiroba am kiTxvebma?<br />

2. ra kiTxva Caesmis poets gamudmebiT?<br />

3. ratom iCina Tavi Sinaganma gaorebam?<br />

4. SesaZlebelia Tu ara adamianis mier Tavisi xvedris winaswar gansaz­<br />

Rvra?<br />

5. `...me Sinagani xma miwvevs saukeTesos xvedrisken, guli meubneba, rom<br />

Sen ara xar axlandelis mdgomareobisaTvis dabadebulio! nu gZinavso!<br />

me ara mZinavs, magram kaci minda, rom am patara Rre­kldes gamiyvanos,<br />

da davdge gaSlils adgils. oh, ra Tavisuflad amovisunTqav maSin, ra<br />

xelmwifurad gadavxedav Cems asparezsa!~ _ swerda poeti grigol orbelians<br />

1843 wels.<br />

exmianeba es werili leqss `xma idumali~?<br />

Tqveni azriT, ra igulisxma poetma `asparezSi~?<br />

ra sxva axali asparezisken ltolva igrZnoba leqsSi?<br />

6. gaixseneT `SemoRameba mTawmindaze~. ris Seucnoblobazea masSi<br />

saubari?<br />

romel Seucnobel samyaros gulisxmobs `xma idumali~?<br />

7. nikoloz baraTaSvilma `xma idumali” 19 wlisam dawera. riT aris mniSvnelovani<br />

es faqti?<br />

1. saqenjnavi _ mosananiebeli. 2. ras momiswaveb? _ ras mpirdebi? 3. ros _ rodis<br />

suli oboli<br />

nu vin ityvis oblobisa vaebas,<br />

nu vin hsCivis Taviss uTvistomobas!<br />

sabraloa mxolod suli oboli,<br />

ZnelRa hpovos, ra dakargos man toli!<br />

megobarTa, naTesavT moklebuli<br />

isev Cqarad hpovebs sanacvlos guli,<br />

magram erTxel daoblebuli suli<br />

marad iTmens unugeSobas kruli!<br />

arRara aqvs mas ndoba ama soflis;<br />

eSinian, ikrZalvis 1 , arRa icis,<br />

vis auwyos dafaruli man grZnoba,<br />

efiqreba xelmeored mas ndoba!<br />

Zneli aris martooba sulisa:<br />

mas eltvian2 siameni soflisa,<br />

marad axsovs mas dakargva sworisa,<br />

oxvra aris Sveba ubedurisa!<br />

1839 w.<br />

davfiqrdeT, gavaanalizoT, SevafasoT<br />

1. rogor axasiaTebs poeti suliT obols? visi dakargva yofila aunaz­<br />

Raurebeli?<br />

2. ras iwvevs sulieri obloba?<br />

3. rogoria leqsis saerTo ganwyobileba?<br />

4. 1842 wels nikoloz baraTaSvili maiko orbelians swerda: `...warmoidgine<br />

simware im kacis mdgomareobisa, romelsac mamaca hyavs, dedac,<br />

debic, mravalni monaTesaveni, da mainc kidev veravis mihkarebia, mainc<br />

kidev obolia am savse da vrcel sofelSi!... vinc maRali grZnobis<br />

meqoni megona, igi vnaxe ugulo; visic suli ganviTarebuli megona, mas<br />

suli ara hqonia; visic goneba mwamda zegardmo niWad, mas arcTu gansja<br />

hqonia... sad ganisvenos sulma, sad miidrikos Tavi?...~<br />

riT mogagonebT am teqsts `suli oboli~?<br />

es piradi werili srulad xsnis Tu ara leqsis Canafiqrs? (imsjeleT<br />

klasSi).<br />

5. sxva leqsebisgan gansxvavebiT, ratom ar gvxvdeba am leqsSi zmnis I<br />

piris arc erTi forma?<br />

1. ikrZalvis _ erideba. 2. eltvian _ gaurbian.<br />

Tavi I. romantizmi - saukunis savizito baraTi<br />

65


66<br />

nikoloz baraTaSvili<br />

6. rogor gamoxata nikoloz baraTaSvilma Tavisi wrfeli aRsareba _<br />

klasikuri poeziisTvis damaxasiaTebeli metaforebiT, Tu uSualo<br />

darwmunebis formiT?<br />

7. SeniSnulia, rom nikoloz baraTaSvils da mis Tanamedroves, did italiel<br />

romantikos poets, jakomo leopardis, erTnairi grZnobiT,<br />

erTnairi sityvebiT aqvT gadmocemuli sulieri martoobis gancda.<br />

Tqveni azriT, ram ganapiroba aseTi msgavseba?<br />

es sainteresoa!<br />

ra iTqva platonis 1 `nadimSi~<br />

Cvens winaprebs kargad hqondaT Seswavlili brZeni platonis moZRvreba.<br />

gaixseneT, avTandilma rostevan mefes `platonisgan swavlad Tqmuli~<br />

sityva Seaxsena.<br />

cnobili mecnieri da mTargmneli baCana bregvaZe `nadimis~ qarTuli<br />

Targmanis SesavalSi wers: `platonis koncefciiT, siyvaruli samyaros<br />

erTianobis didi principia, universaluri harmoniis, sikeTisa da mSvenierebis<br />

wyaro. samyaros mravalferovnebas, saganTa simravles erTianoba<br />

udevs safuZvlad, xolo simravleSi Tvlems maradiuli tendencia pirveladi<br />

erTianobisken miqcevisa da mibrunebisa. am maradiul ltolvas,<br />

yoveli arsis, yoveli sicocxlis am intimur da naTel kanons siyvaruli<br />

hqvia <strong>saxe</strong>lad~.<br />

nadimze erTmaneTs xvdebian da siyvarulze saubroben aTenis inteleqtualuri<br />

aristokratiis saukeTeso warmomadgenlebi. maT Sorisaa<br />

didi berZeni komediografi aristofane (daaxl. 444­380 Zv. w.). ai,<br />

ras ambobs igi:<br />

`...uwin Cven erT mTlian individums warmovadgendiT. axla ki Cveni<br />

codvebisTvis gagvTiSa da gagvyara RmerTma... kacTa modgma bednieri<br />

iqneba mxolod maSin, roca TiToeuli Cvengani Tavis safers ipovis da,<br />

amrigad, Cvens pirvandel bunebas daubrundeba. da Tu amas miviCnevT<br />

umaRles sikeTed, maSin aqedan uciloblad unda davaskvnaT, rom yvelaze<br />

didi bedniereba, rasac amqveynad SeiZleba ewios kaci _ esaa, SeZlebisame­<br />

1. platoni (427­347 Zv. w.) _ didi berZeni filosofosi. `nadimi” misi erT­erTi sauke­<br />

Teso qmnilebaa.<br />

br mieaxlo am umaRles sikeTs, e. i. hpovo Seni guliswori, Seni saferi...~<br />

sulo boroto<br />

sulo boroto, vin mogixmo Cemad winamZRvrad,<br />

Cemis gonebis da sicocxlis Sen aRmaSfoTrad?<br />

marqvi 1 , ra uyav, sad warmiRe sulis mSvidoba,<br />

risTvis momikal ymawvilis brma sawmunoeba?<br />

amas uqaddi 2 Cems cxovrebas, ymawvilkacobas?<br />

TiTqos maZlevdi ama soflad Tavisuflebas,<br />

tanjvaTa Soris siameTa damisaxavdi<br />

da TviT jojoxeTs samoTxeda gardamiqcevdi!<br />

marqvi, ra iqmnen sakvirvelni ese aRTqmani?<br />

rad momixible, aRmirie wrfelni zraxvani?<br />

sad xar, aRmSfoTo, mipasuxe, nu imalebi,<br />

ratom gacudda 3 Zali Seni momjadoebi?<br />

wyeulimc iyos dRe igi, ros SenTa aRTqmaTa,<br />

brmad vumsxverplidi 4 , mivandobdi CemT gulisTqmaTa!<br />

mas aqeT aris, davukarge mSvidoba sulsa<br />

da verc Relvani vnebaTani mikvlen wyurvilsa!<br />

ganvedi Cemgan, hoi, macduro, sulo boroto!<br />

ra var aw soflad daSTenili 5 usagnod, marto,<br />

WkuiT urwmuno, guliT undo 6 , suliT maxvrali 7 ?<br />

vai mas, visac mohxvdes 8 xeli Seni msaxvrali 9 !<br />

davfiqrdeT, gavaanalizoT, SevafasoT<br />

1843 w.<br />

1. gaixseneT `xma idumali~. gaavleT paraleli idumal xmasa da borot<br />

suls Soris.<br />

2. ra dapirebebiT ucdunebia borot suls poeti?<br />

3. ras niSnavs `ymawvilis brma sarwmunoeba~?<br />

4. rogor movixsenioT leqsis lirikuli gmiri? _ gamarjvebulad, damarcxebulad,<br />

Tavganwirulad, Tu...<br />

5. gansazRvreT leqsis ZiriTad motivi.<br />

6. daafiqsireT teqstSi calkeuli frazebi, kiTxvebi, Sorisdebulebi,<br />

epiTetebi, Civilisa da muqaris gamomxatveli ritorikuli mimarTvebi,<br />

romlebic sasowarkveTilebis ganwyobilebas ganapirobeben.<br />

7. romeli fraziT gadmoica borot sulTan aqtiuri dapirispireba?<br />

1. marqvi _ miTxari. 2. uqaddi _ hpirdebodi. 3. gacudda _ ganqarda. 4. vumsxverplidi<br />

_ msxverplad vwiravdi. 5. daSTenili _ darCenili. 6. guliT undo _ guliT<br />

miundobeli. 7. maxvrali _ vinc oxravs, mkvnesare. 8. mohxvdes _ Seexos. 9. msaxvrali<br />

_ msaxvreli, grZneuli, jados mqone.<br />

Tavi I. romantizmi - saukunis savizito baraTi<br />

67


68<br />

nikoloz baraTaSvili<br />

8. Suasaukuneebis qristianuli moZRvrebis Tanaxmad, boroteba uarsoa,<br />

e. i. igi RvTisgan ar aris dabadebuli (gaixseneT rusTaveli: `Rmer­<br />

Ti kargsa moavlinebs da borotsa ar dahbadebs~). romantikosebi am<br />

sakiTxs sxvagvarad iazreben.<br />

iziarebs Tu ara Suasaukuneebis Tvalsazriss `sulo borotos~ avtori?<br />

misi azriT, boroteba uarsoa Tu arsis mqone (e. i. obieqturi realoba)?<br />

9. romel qarTul operaSia CarTuli `sulo boroto~, rogorc erT­er­<br />

Ti moqmedi piris ariis teqsti? ramdenad Seefereba es leqsi operis<br />

libretos?<br />

Cemi locva<br />

RmerTo mamao, momixile Ze SecTomili<br />

da ganmasvene vnabaTagan borot­Relvili!<br />

nuTu mamasa arRa hqondes gulistkivili,<br />

odes ixilos gansacdelSi Semcode Svili?<br />

hoi, saxiero 1 , rad warvikveT 2 me sasoebas 3 ?<br />

pirvel umankom TviT adammac scoda Sens mcnebas,<br />

umsxverpla 4 wadils samoTxisa mSveniereba,<br />

garna 5 ixila sasufevlis man netareba.<br />

cxovrebis wyarov 6 , masv wmidaTa wyalTagan SenTa,<br />

daminTqe maTSi salmobani 7 gulisa senTa!<br />

ara dahqrolon navsa Cemsa qarTa vnebisa,<br />

aramed moec mas sadguri myudroebisa!<br />

gulTamxilavo 8 , cxad ars Senda gulisa siRrme:<br />

Sen uwinares Cemsa uwyi, rac vizraxo me.<br />

da CemTa bageT raRa dauSTT 9 Senda saTqmelad?<br />

maSa, dumilic miiTvalen 10 Sendami locvad!<br />

1840 w.<br />

1. saxiero _ uflisadmi mimarTvis forma. 2. warvikveT _ movispob, moviSoreb. 3. sasoeba<br />

_ imedi, nugeSi. 4. umsxverpla _ msxverplad Seswira. 5. garna _ magram.<br />

6. cxovrebis wyaro _ macxovari. 7. salmoba _ tkivili. 8. gulTamxilavo _ uflisadmi<br />

mimarTvis forma. 9. raRa dauSTT _ raRa darCaT. 10. miiTvalen _ CamiTvale.<br />

davfiqrdeT, gavaanalizoT, SevafasoT<br />

1. waikiTxeT Ze Secdomilis igavi (lukas saxareba, 15, 11­32).<br />

rogor aisaxa es igavi baraTaSvilis leqsis I strofSi?<br />

2. ratom axsenebs poeti adamis codvas?<br />

codviT dacemis miuxedavad, ra eboZa adams uflis wyalobiT?<br />

3. ra Seamzada Zveli da axali aRTqmis teqstTan Sexmianebam?<br />

ras SesTxovs poeti ufals?<br />

4. risi imedi enacvleba codviT gamowveul mtanjvel gancdas?<br />

5. ram ganapiroba leqsSi mimarTvebis simravle?<br />

6. locvis msgavs am leqsSi gamoyaviT mimarTva, Txovna­vedreba da RvTis<br />

dideba.<br />

vpove taZari<br />

vpove taZari Sesafari, udabnod mdgari;<br />

mun 1 enTo marad uqrobeli wmida lampari.<br />

angelosTagan ikroda mun daviTis qnari<br />

da ganismoda ciurT dasTa 2 galobis zari!<br />

mwiri soflisa, damaSvrali misiTa RelviT,<br />

mun veZiebdi gansvenebas wrfeliTa zraxviT;<br />

gulsa, moklulsa kacT siaviT da bedis brunviT,<br />

lampari wmida ganmitfobda ciuris sxiviT!<br />

mun gundrukis wil Sevswiravdi wmidas siyvaruls,<br />

romlis sakurTxad davsdebdi me Cems gulsa da suls<br />

ama siamiT, netarebiT esreT 3 aRvsebuls<br />

megona, vhxedav sasufevels aq daSenebuls!<br />

magram sawuTro gana vismes didxans axarebs?<br />

ganhqra taZari da udabno Cemda mdumarebs;<br />

mas aqeT Cems guls netareba ar asadarebs 4 ,<br />

mis nacvlad sevda da wyvdiadi daisadgurebs!<br />

moispo mswraflad misi naSTi da misi kvali!<br />

gana Tu droman dahkra Tvisi mas avi Tvali! _<br />

ara, mosZagda mas sofeli cru da muxTali!<br />

damSTa me mxolod mis lamprisgan cecxli damqrali!<br />

verRa aRmigo siyvarulma kvalad taZari!<br />

versad aRvanTe daSTomili misi lampari!<br />

esreT damixSo ukuRmarTma nugeSis kari<br />

da daval oblad isev mwiri miusafari!<br />

1841 w.<br />

1. mun _ iq. 2. ciurni dasni _ angelozTa dasni. 3. esreT _ amgvarad. 4. ar asadarebs<br />

_ ar ekareba.<br />

Tavi I. romantizmi - saukunis savizito baraTi<br />

69


70<br />

nikoloz baraTaSvili<br />

davfiqrdeT, gavaanalizoT, SevafasoT<br />

1. ra sulieri datvirTva SeiZina udabnoSi mdgarma taZarma leqsis dasawyisSi?<br />

2. ras eZiebda poeti taZarSi?<br />

ra msxverpli gaiRo man?<br />

3. rogor aisaxa leqsSi romantizmisTvis damaxasiaTebeli Sinagani pirovnuli<br />

gaoreba?<br />

4. ra erTaderTi ritorikuli kiTxvaa leqsSi dasmuli?<br />

moZebneT igi da SeecadeT gaarkvioT, ra mohyva am kiTxvas?<br />

5. rogor aris naCvenebi Tavdapirveli iluziebis sruli gaqrobis tragizmi?<br />

ra bedi ewia RvTis taZars, ciur galobas, `uqrobel~ wminda lampars?<br />

6. yovelive icvala, ganqarda. ras ar ucvlia <strong>saxe</strong>?<br />

7. nikoloz baraTaSvils romel leqss exmianeba `vpove taZaris~ finali?<br />

8. arsebobs aseTi mosazreba: `vpove taZari~ momentaluri ganwyobilebis<br />

asaxvaa da ara iseTi sulieri mdgomareobis, romelic poetis saer­<br />

To Tvalsazriss, mis msoflmxedvelobriv pozicias Seesatyviseba~<br />

(grigol kiknaZe).<br />

ganixileT klasSi es Tvalsazrisi. gaiTvaliswineT baraTaSvilis sxva<br />

leqsebi. gamoxateT Tqveni pozicia.<br />

gavixsenoT ganvlili masala<br />

udabno, taZari<br />

bibliis Tanaxmad, udabno miiCneoda eSmakeul ZalTa samyoflad, RvTis<br />

madls moklebul garemod, qaotur ZalTa samkvidrod. amitom udabno<br />

iyo cdunebis adgilic da, amasTanave _ ganmartoebis, sulieri Wvretis,<br />

TviTCaRrmavebis, borotebis daTrgunvis, RvTaebrivi gamocxadebis adgilic...<br />

udabnoSi dayo 40 dRe TviT qristemac. udabnoSi moRvaweobda<br />

ioane naTlismcemeli. ber­manazvnebic udabnoSi ganmartovdebodnen<br />

xolme. `uqmi udabno~ maTi samoRvaweo asparezi iyo. amasTanave, netar­<br />

Ta RvawliT unda aRorZinebuliyo unayofo udabno... berebis mier misi<br />

aRorZineba, `qalaqyofa~, samonastro kerebis dafuZneba sulier aRor­<br />

Zinebasac moaswavebs. `uqmi udabno~ sulieri samoTxis sapirispiroa. adamianis<br />

amaRlebiT udabnos `qalaqyofac~ xdeba. berwi miwa wminda miwad<br />

iqceva da keTil nayofs gamoiRebs. berebi RvTiuri qalaqis, anu `zeciuri<br />

ierusalimis~, zeciuri sasufevlis wess amkvidrebdnen wuTisofelSi.<br />

`grigol xanZTelis cxovreba~, nawyveti komentaridan.<br />

(`qarTuli ena da literatura. Zveli mwerloba~.<br />

X klasis <strong>saxe</strong>lmZRvanelo).<br />

* * *<br />

rad hyvedri 1 kacsa, banovano 2 , pirumtkicobas 3 ?<br />

Tu emduri Sen trfialisa cvalebads grZnobas,<br />

rom ar gemsWvalvis 4 saukuno trfialebiTa?<br />

hgavs 5 , ar pasuxs scem Sen mas suliT mSvenieriTa.<br />

silamazea niWi mxolod xorcielebis<br />

da, viT yvavili, Tavis droze mswraflad daWknebis,<br />

agreTve gulic, mxolod misda SenamsWvalebi,<br />

cvalebadia, warmavali da umtkicebi!<br />

mSveniereba naTelia zeciT mosuli,<br />

romliT naTldeba yovli grZnoba, guli da suli,<br />

da kacsa Soris, viT kerZosa RvTaebobisa 6 ,<br />

rad grwams, ar iyos saukuno madli trfobisa?<br />

TviT ukvdaveba mSveniersa sulSi mdgomarebs 7 ,<br />

mas verc SemTxveva da verc xani ver daaberebs.<br />

mxolod kavSiri esreT sulTa hSobs siyvarulsa,<br />

zegardmo 8 madliT dauxsnelad 9 damtkicebulsa!<br />

mxolod maT Soris aris grZnoba, esT sanukveli 10 ,<br />

rom mis utkbiles arc Tu aris sasufeveli!<br />

mas cisa sxiviT aciskrovnebs mSveniereba<br />

da ukvdavebiT agvirgvinebs WeSmariteba!<br />

davfiqrdeT, gavaanalizoT, SevafasoT<br />

1842 w.<br />

1. ras upirispirebs poeti `trfialisa cvalebads grZnobas~ leqsis dasawyisSi?<br />

2. ras aniWebs upiratesobas poeti _ silamazes Tu mSvenierebas?<br />

(pasuxi daasabuTeT saTanado citatebiT).<br />

3. ra yofila aucilebeli maradiuli siyvarulisTvis?<br />

4. rogor aris dasabuTebuli trfobis saukuno madlis ucilobeli arseboba?<br />

5. raSi poulobs poeti `mSvenieri sulis~ saocnebo ideals?<br />

6. ras emsgavseba `mSvenier sulTa~ siyvaruli?<br />

7. SeecadeT Tqveni sityvebiT gadmosceT leqsis IV taepis Sinaarsi.<br />

8. yoveldRiurobiT ganpirobebuli Tu masze amaRlebuli siyvarulis<br />

mexotbea nikoloz baraTaSvili?<br />

1. hyvedri _ ayvedri, sayvedurob. 2. banovani _ qalbatoni, mandilosani. 3. pirumtkicoba<br />

_ upiroba, meryeoba. 4. gemsWvalvis _ geTviseba, gierTdeba. 5. hgavs _ Cans,<br />

etyoba. 6. kerZosa RvTaebobisa _ RvTis nawili. 7. mdgomarebs _ aris, arsebobs.<br />

8. ze gardmo _ zeciuri, RvTaebrivi. 9. dauxsnelad _ maradiulad. 10. esT sanukveli<br />

_ esoden sanukvari, sasurveli.<br />

Tavi I. romantizmi - saukunis savizito baraTi<br />

71


72<br />

nikoloz baraTaSvili<br />

weriTi samuSao<br />

dawereT ese: nikoloz baraTaSvili, rogorc romantikosi poeti<br />

teqstebis ena<br />

romantikosTa qarTuli<br />

qarTuli romantizmis warmomadgenelTaTvis ara mxolod Sinaarsobrivad<br />

iyo maxlobeli warsuli, aramed isini enobrivadac met siaxloves<br />

amJRavnebdnen Zvel qarTulTan. mxatvruli enis mxriv romantikosebs arqaistebs<br />

uwodeben, radgan isini mizanmimarTulad cdiloben, rom Zveli,<br />

arqauli sityvebi da formebi daamkvidron TavianT SemoqmedebaSi. grigol<br />

orbeliani, magaliTad, mwerlis stilisadmi damokidebulebas amgvarad<br />

gamoxatavda:<br />

`gamoCenilni mweralni gvixatven hazrsa ara Tu mxolod naTlad, aramed<br />

lamazis formiTac. sityuaca maTi momdinarebs, viTarca wyali, xan<br />

mZimed didebulis siamayiTa, xan damSvidebuli, viTarca dawynarebiT<br />

ronineba qalisa, da xan mquxared, viTarca SemaZrwunebeli risxva! maSin,<br />

msmenelica uneblieT mihsdevs sityvisa mis mimdinareobis Zalsa guliT<br />

gaxarebuli, gonebiT miziduli, Rone­mitacebuli, damonebuli~.<br />

enis arqaizacia, pirvel yovlisa, cxadia, imas gulisxmobs, rom romantikosi<br />

mwerlebi SeZlebisdagvarad iyeneben maTTvis nacnob gramatikul<br />

formebs Zveli qarTulisas.<br />

grigol orbeliani:<br />

`ciskarman aRmosavleTiT vardisa ferad SehReba~...<br />

`droman Semusra, aRhgava miwiT maTnica saflavni~...<br />

aleqsandre WavWavaZe:<br />

`namdvil keTil ars gancxroma, igi numc odes gvelevis~...<br />

`anazdad xilvaman me Senman, mzeo, asre mZlia da warmtaca, glax, guli~...<br />

magram `arqaizaciis~ es miswrafeba mxolod amgvari, Zveli qarTulisTvis<br />

bunebrivi formebis gamoyenebiT ar Semoifargleba. romantikosi<br />

mwerlebi leqsis saWiroebisaTvis qmnian araerT xelovnur (Zvels<br />

mimsgavsebul) formas, rac kidev ufro amZimebs da bunebriobas ukargavs<br />

maT stils. magaliTad, arqaizebis surviliT aixsneba piris niSnebis zedmetad,<br />

daniSnulebis gareSe gamoyeneba, sxva xelovnuri formebis Seqmna:<br />

`viTarca cecxli martoda hsCans velsa zeda hSTomili~...<br />

`ganhvle udabno oxeri, _ savsed dabebiT Sehqmeni~...<br />

`taxti mza gaqvs, hgieb saca~...<br />

`ravdenT banovanT Svenebani, axlad mSlilobni~...<br />

`ciurTa mjobi mSveneblobac sxvaTebr mosTvlila~...<br />

unda aRiniSnos, rom nikoloz baraTaSvilis poeziis ena, Tumca masac<br />

aRubeWdavs arqaulobis tendencia, mainc gamoirCeva imiT, rom masSi<br />

SedarebiT naklebad gvxvdeba arabunebrivi, xelovnurad arqaizebuli<br />

formebi.<br />

davaleba. scadeT `meranis~ teqstis enobrivi analizi (kerZod, arqauli<br />

da xelovnuri formebis gamovlena masSi).<br />

arqauli sityvebis Taviseburi gaazrebis erTi magaliTi<br />

gaixseneT avTandilisa da TinaTinis urTierTobis yvelaze amaRlebuli<br />

momenti, rodesac mefe­qali samwliani yaribobidan gamarjvebiT dabrunebul<br />

mijnurs qebas etyvis megobrisTvis erTgulebis ficis micemis<br />

gamo:<br />

`Sen ar gatexa kargi gWirs zenaarisa, ficisa!~<br />

`zenaari~ sparsuli sityvaa da zustad imaves niSnavs, rasac fici, anu<br />

aq gamoyenebulia sinonimuri gameorebis xerxi.<br />

zenaari romantikosebs gauazrebiaT, rogorc qarTuli sityva, Sedgenili<br />

zena da aris (ars) sityvebisgan, da is azrobrivad daukavSirebiaT<br />

RmerTTan, gangebasTan. amitomac is mogvianebiT `gasworebuli~ formi­<br />

Tac mogvevlina: zenaarsi. daviT CubinaSvili Tavis leqsikonSi migvaniSnebs<br />

am cvlilebas: `zenaari _ zecaTa Sina arsi. meleqseT uxmariaT nacvlad<br />

RvTisa~...<br />

ase damkvidrda da gavrcelda arasworad gagebuli sityva XIX saukunis<br />

Semdgom:<br />

aleqsandre WavWavaZe:<br />

`(vaJis mama) aZlevs madlsa zenaarsa, mzev, Sin Semodio~.<br />

`zenaarisa maRlis gangebulebiT qveyana ese xrwnilebas qveSevrdomobs!~<br />

nikoloz baraTaSvili:<br />

`gulisTqma Cemi Sens iqiTa... eZiebs sadgurs,<br />

zenaarT samyofs, rom daSTos aq amaoeba~...<br />

Tavi I. romantizmi - saukunis savizito baraTi<br />

73


74<br />

mixeil javaxiSvili<br />

damatebiTi sakiTxavi<br />

aleqsandre WavWavaZis saloni<br />

(nawyveti romanidan `arsena marabdeli~)<br />

aleqsandre WavWavaZis saxli gareubanSi marmarilos wyaros pirdapir<br />

sakomendanto quCis kuTxeSi idga. orsarTuliani Senoba kramitiT iyo<br />

daxuruli. mas TaRiani fanjrebi hqonda da irgvliv TeTrad da cisfrad<br />

SeRebili ganieri aivani ertya, romelsac zemoT qarTuli xaratis arSia<br />

hqonda movlebuli. saxli ori mxriv baRSi idga. mze gadawuruli iyo da<br />

aivnis erT mxares ukve Crdili daswoloda.<br />

WavWavaZes stumrebi hyavs. yvelani cxenebiT da faitonebiT mosulan.<br />

etlebic da cxenebic marmarilos wyarosTan SeugrovebiaT da abanaveben,<br />

wyals asmeven, recxaven. mxlebelni da meetleni rigis gamo meTuluxCeebs<br />

1 da patara biWebs edavebian. aivani stumrebiT aris Sekunwluli. xaliCebiT<br />

da farCa­xaverdis baliS­muTaqebiT dafenil taxtebze xnieri da<br />

axalgazrda kneinebi sxedan, xolo maT winaSe da moSorebiTac axalgazrda<br />

vaJebi da ramdenime xnieri Tavadi zis, sdgas, seirnobs.<br />

or mrgval magidaze, TovliviT TeTr sufraze faifuris WurWeli krialebs.<br />

imgvarsave mozrdil larnakebSi maspinZlis baRebidan motanili<br />

xili qaTqaTebs. jer mariamoba ar yofila da xili nakurTxi ar aris, magram<br />

ra bedenaa: WavWavaZis ojaxi rusul­evropul wess misdevs da aqauri<br />

adaTisgan mcire rameRa SerCenia. zogi stumari Cais ara svams. mas civi<br />

TeTri winandali urCevnian. qalebma ki tkbili Mmalaga da portveini dai­<br />

Cemes, romelsac maspinZlis frangi meRvine amzadebs winandalSi. kneinebi<br />

am Rvinos brolis WiqebiT srutaven da dabali xmiT saubroben.<br />

samxedro formiT gamowyobili maspinZeli ekaterine­didis naTlulia,<br />

napaJevi, odesRac volterianeli da ajanyebuli, merme yvelaze aristokratul<br />

niJegorodis polkis brwyinvale polkovniki da axla ki qarTvel<br />

moxalise razmis meTauri, poeti, didi memamule, Svili 1783 wlis<br />

ukve dafxrewil traqtatis avtorisa da erekle <strong>mefis</strong> elCis garsevanisa.<br />

is Sua taxtze Camomjdara, civ winandalsa svams, stumrebsac asmevs, Savsa<br />

da Txel ulvaSebs igrexavs da xnier orbelianebsa da Tavis momaval siZes<br />

griboedovs dinj kiloze esaubreba.<br />

wver­ulvaSgaparsul griboedovs lurji fraki acvia, mkerdze erTi<br />

ordeni hkidia, kiseri maRal sayeloSi aqvs CamZvrali da mosaubres didroni<br />

saTvaleebiT ugdebs yurs. xolo civi Tvalebi oTxi qalisken miurbis<br />

da veRar gadauWria oTxSi vin ufro lamazia: mariam orbeliani, manana<br />

orbeliani, maspinZeli salome orbeliani Tu misi ufrosi qaliSvili<br />

cameti wlis nino, romelsac griboedovma murilios 2 madona Searqva da<br />

Tvalic daadga.<br />

qalebs qarTulad da evropulad acviaT. aivani orbelianTa gvareulobiTY<br />

aris savse da diasaxlisi kneina salomec didi sardlis daviT orbelianis<br />

Camomavalia. aq arian grigoli da misi Zma zaqaria, aleqsandre,<br />

1. meTuluxCe _ TuluxiT wylis mzidavi. 2. murilio _ XVII saukunis cnobili<br />

espa neli mxatvari<br />

vaxtangi, dimitri, yaflani, luarsabic da Teimurazic da melitonis<br />

efemiac. uklebliv yvela axalgazrdas samxedro mundiri an Coxa acvia.<br />

xnierebs ki yurTmajiani kaba da lamazi qulaja SeunarCunebiaT.<br />

vaJebis erTi jgufi da sami lamazi qali grigol orbelians dautyvevebia,<br />

TviTonac SuaSi Camdgara da omis ambebs uambobs. Tanac yvelas<br />

da yvelafers odnav amasxaravebs. grigoli omSi qeifs iyo mowyurebuli<br />

da danaklisi erTbaSad ainazRaura: erTi dRedaRame lopianas baRSi gaatara<br />

da ormoci megobari daaTro. aleqsandre WavWavaZemac ikadra da<br />

ewvia. aleqsandre adre gamoipara, sxvebma ki jer saari moismines da merme<br />

dilis mwvadi grigolis sakuTar baRSi gawiwknes. axla ki TiTqmis yvelani<br />

nabaxusevi arian da aqedan yaflan orbelians gahyvebian, romelic grigols<br />

marmarilos duqanSi gadauxdis samagieros.<br />

WavWavaZe kaxelia da stumarTa Soris iqauri Tavadebic mravlad mosCanan.<br />

ColoyaSvilebi, qvabulaSvilebi, vaCnaZeebi, mayaSvilebi da jorjaZeebi<br />

orbelianebs ejibrebian, da Tu maspinZlis asuls ninos sxva vinme<br />

mostacebs, isini xels xmalze gaikraven da aras gziT ar daanebeben.<br />

meliton baraTaSvilis vaJi, patara tate, Tavis tol­amxanagebTan,<br />

daviT WavWavaZesTan, ilia da vaxtang orbelianebTan, levan meliqiSvil­<br />

Tan, dimitri yifianTan qvemoT, baRSi erToboda. axla ezodan amotyorcnili<br />

burTisTvis amosuliyo. kneina salomem TiTis qneviT moixmo igi da<br />

xmamaRla mimarTa stumrebs:<br />

_ batonebo, gTxovT mSvenieri<br />

leqsi moisminoT. friad ni­<br />

Wieri momavali mgosani Tavi ­<br />

si biZis grigolis `sadRegrZelos~<br />

waikiTxavs.<br />

tate gaiwia, magram ar gauSves.<br />

yvelani smenad ga daiqcnen.<br />

diasaxlisma gri goli,<br />

melitoni da efemia moiSvela,<br />

awiTlebul tates yurSi raRac<br />

dapireba CasCurCula da daiTanxma.<br />

balRma yoymaniT ah xeda<br />

Tavis biZas grigols, romelic<br />

am qveyniur RmerTad miaCnda,<br />

da ro ca mis <strong>saxe</strong> ze sadasturo<br />

Rimili dainaxa, odnav<br />

gafiTrda, didroni almodebuli<br />

Tvalebi Wer­kedels<br />

moavlo da SemkrTali xmiT daiwyo.<br />

avtoris diswuls es poema<br />

Ta viseburad hqonda Semoklebuli.<br />

mas rCeuli nawyvetebi<br />

amoerCia, ostaturad gadaeba<br />

da didroni po emidan xuTiode<br />

wuTis sakiTxavi leqsi gamoeWra:<br />

nino WavWavaZe, mxatvari _ m. vadbolski<br />

Tavi I. romantizmi - saukunis savizito baraTi<br />

75


76<br />

damatebiTi sakiTxavi<br />

gundni da gundni vaJkacTa sCanan mamulis mfarvelni!<br />

zogni azatis dammxobni, zogni Temuris mebrZolni!<br />

mkiTxvels xma gaumagrda, gaukaJda, aRfrTovanda da <strong>saxe</strong>c Seecvala:<br />

gafiTrda, aTrTolda da gulwasuls daemgvana. mxolod Tvalebma moumates<br />

krials da xelebmac mouxSires kankals. Semdeg erevnis dila CaikiTxa<br />

da STagonebiT daasrula:<br />

Cvenc aRvdgeT, Zmano, da erTic gamarjvebisa davlioT!<br />

da dRes vinc veRar dabrundes, is cremliT movixsenioT!<br />

dasrulda, gahqra sizmarebr ese lxinica Ramisa...<br />

warvideT, sadac migviwods xma saidumlo mxvedrisa!<br />

daasrula, mosxlta da gaiqca, Tanac taSi da `vaSa~ gaiyola. stumrebis<br />

taSi da aRfrTovanebuli Tvalebi axla am leqsis avtors miubrunda.<br />

grigoli TviTonac odnav ferwasuli iyo da yvelas TavdaWeril salams<br />

aZlevda, TvalebiT ki ukve Semwifebul ninos elamuneboda, romelic<br />

TiTqo sxvebze metad iyo moxibluli da mis Tvalebsa da RimilSi madloba<br />

da aRtaceba TrToda. erTY leqss meore da mexuTe mohyva. generlis axverdovis<br />

qvrivma Tavis mowafes ninos griboedovze uyo Tvali da saTqmels<br />

miaxvedra. amas winaT rusma poetma mas Tavis komediis ramdenime monologi<br />

gadauwera da aCuqa.<br />

nino odnav gawiTlda. magram Tavi ver daaRwia. yvelani mas miaCerdnen<br />

da siCume Camoagdes. man Tavi CaRuna da TiTqo Cafiqrda, Semdeg isev aswia,<br />

xeli xSir dalalebze gadaisva, muqad alanZuli <strong>saxe</strong> kedels miapyro<br />

da morcxvi xmiT Cackis 1 ukanaskneli monologi waikiTxa.<br />

axalgazrda qali swrafad gavarda aivnidan. avtors mquxare taSi da<br />

milocva miayares. griboedovi morcxvad iRimeboda da did saTvaleebs<br />

TalaTinis naWriT isufTavebda.<br />

_ am leqss puSkinic ar daiwunebda, _ xmamaRla sTqva aleqsandre<br />

WavWavaZem.<br />

_ xolo baratinski 2 orive xels moawerda, _ daumata grigolma.<br />

avtoric mxolod maTs azrs elodeboda. mis loyebze siamis siwiTlem<br />

imata. madlobis niSnad orTav poets odnav daukra Tavi da gaaxsenda,<br />

rom amas winaT kiuxelbekermac 3 igive azri gamosTqva.<br />

axla mesame poetis jeri iyo. kneina efemiam Tavis Zmas grigols ahxeda<br />

da aleqsandre WavWavaZeze aniSna. grigolma aRar daayovna da maspinZlis<br />

muxambazi waikiTxa, romelic yvelam zepirad icoda.<br />

loTebo, netavi Cvena, harialali,<br />

dRes mogveca Sveba­lxena, Tarialali.<br />

poeti poetis leqss xelgaSliT da kintouri ieriT kiTxulobda da<br />

weRandelis leqsebis maRal kilos dagorebul lodsaviT aqveiTebda.<br />

davexsnaT codnis Zebnasa, Rvino sjobs yovel cnebasa,<br />

brZeni sikvdilsa hfiqrobs da loTi gamarjvebasa.<br />

isev taSi avarda, magram yvelam kilos damdableba igrZno da es grZnoba<br />

taSsa da RimilSic gamoCnda. moRimare avtori Txel ulvaSebs igrexavda<br />

1. Cacki _ aleqsandre griboedovis komediis (`vai Wkuisagan~) personaJi. 2. baratinski<br />

e.a. (1800-1844) _ rusi poeti. 3. kiuxelbekeri v. (1797-1846) _ rusi poeti da<br />

sazogado moRvawe.<br />

da am leqsis arCevisaTvis gulSi emduroda grigols. Semdeg naxevar poets<br />

aleqsandre orbelians miubrunda da Cumi xmiT uTxra:<br />

_ sjobda Cemi `gogCis tba~ waekiTxa.<br />

_ imitom ar waikiTxa, rom im tbidan TviTon magasac blomad aqvs daleuli,<br />

_ anugeSa aleqsandrem.<br />

WavWavaZem RimiliT hkiTxa:<br />

_ an magis `sadRegrZelo~ gana Cemi `muxambazis~ gverdiT ar wolila?<br />

_ wolila, ueWvelad wolila,_ xmamaRla gaicina aleqsandrem.<br />

_ magis `sadRegrZelo~ namdvilad Seni `muxambazis~ Seqmnilia, namd vilad!<br />

Semdeg erTma guvernantma qalma TerTmeti wlis kato gamoiyvana da inglisur<br />

enaze baironis leqsi waakiTxa, xolo meore guvernantma patara<br />

salomes andre Senies 1 `neera~ waakiTxa frangulad.<br />

sanam WavWavaZis qaliSvilebi ucxo leqsebs titinebdnen, griboedovma<br />

poezias Tavi mianeba da weRan Sewyvetili saqmiani saubari aRadgina.<br />

is diplomatobas da poetobas aRar sjerdeboda. sazogado moRvawedac<br />

iTvleboda da axla ekonomistobac daiwyo. griboedovi `ruseT­amierkavkasiis<br />

kompanias~ aarsebda, romelsac aqauri saxazino miwebiT da baRebiT<br />

unda esargebla (gandgomil da orgul batoniSvilebs da Tavad­aznaurebs<br />

rom CamoarTves) da amgvarad adgilobrivi vaWroba da mrewveloba<br />

gaecxovelebina. amave amxanagobas unda ekisra rusebis gadmosaxleba,<br />

mtkvarze menaveobis aRdgena, baTomSi navTsadguris mowyoba da, saer­<br />

Tod, qveynis ayvaveba da gabedniereba.<br />

_ fuli?_ hkiTxa WavWavaZem._ ramdenime milioni dagWirdebaT.<br />

_ ramdenime aseuli aTasic gveyofa, _ upasuxa griboedovma, _ zogs<br />

somxebi Semoitanen da zogsac xazinidan gamovitanT. umTavresi ki sxva<br />

ram aris.<br />

_ ar mogvcemen,_ mtkiced mouWra WavWavaZem, _ mainc cda bedis monaxevrea<br />

da ukan nu daixevT, mec mogeSvelebiT.<br />

griboedovsac jerjerobiT mxolod es undoda.<br />

* * *<br />

...zamTarma da zafxulma Tormetjer Seinacvles alagi. gadasaxlebuli<br />

SeTqmulni TandaTan brundebodnen CrdiloeTidan, Tan Cin­ordene bi<br />

mohqondaT, aqac swrafad miiwevdnen win, RimiliT igonebdnen yazarmobas<br />

da omSi da leqsebSi axSobdnen boRmis naleqs.<br />

yvelaze adre aleqsandre WavWavaZeE Camosuliyo. misi mudam gaSlili<br />

sufra da Ria guli mraval zemours dahxsomeboda. gaixsenes imis xeliT<br />

dapyrobili baiazeTi, misi naTlia ekaterine dedofali, misi saqmeni samadlieroni,<br />

gaixsenes da male mieSvelnen, Camoiyvanes, miawvnen da sxvebsac<br />

gza gauxsnes.<br />

isev gaiRo didi xniT miketili kari sakomendato quCaze, isev xSirxSirad<br />

iSleboda sufra winandalSi, kvlav ixoceboda nadiri, exdebodaT<br />

sarqveli qvevrebs da uxvad ixarjeboda fuli, ofli, simRera da laRi<br />

cxovreba `wyeuli~.<br />

jguf­jgufad da cal­calke Semodiodnen da or oTaxSi lagdebodnen<br />

1. andre Senie (1762-1794) _ frangi poeti.<br />

Tavi I. romantizmi - saukunis savizito baraTi<br />

77


78<br />

damatebiTi sakiTxavi<br />

_ did sastumro oTaxSi axalgazrdebi da<br />

qalebi grovdebodnen, maspinZlis kabinetSi<br />

ki _ xnieri mamakacebi.<br />

bina mdidrulad da Sereulad iyo mowyobili:<br />

farCis Spaleri, sparsuli xali­<br />

Cebi, franguli rbili aveji, qarTuli<br />

baliS­muTaqa, Weramde aziduli sarkeebi,<br />

feradi suraTebi, brolis WaRebi,<br />

brinjao, xaverdi da abreSumi _ yvelaferi<br />

adasturebda, rom is bina dedoflis<br />

naT luls, samefo gene rals da winandlis<br />

patrons ekuTvnoda.<br />

ianvris ToTxmets ninos dReoba iyo.<br />

griboedovis qvrivs sulac aRar hsurda<br />

Tavis Tavi gaexsenebina am soflisTvis,<br />

magram mamam misi dReoba gaaxsena da<br />

gan degil Svils didi nadimi gaumarTa.<br />

Savi xaverdis kabiT gamowyobili qvrivi<br />

aprialebul buxarTan ijda da morcxvad<br />

aZlevda salams yvela axalmosuls,<br />

romelnic mas dReobas ulocavdnen da<br />

aTasnair sikeTes sTavazobdnen. Semdeg<br />

ekaterine WavWavaZe,<br />

Sordebodnen da qal­vaJTa ufro did<br />

mxatvari _ f. q. vinTerhalTeri jgufs uerTdebodnen.<br />

am jgufSi medidurad brwyinavda ninos<br />

momdevno dai ekaterine, romelic am<br />

dRis Tvis da Tavisi samTavros saqmeebis gamo Camosuliyo qalaqSi. mas<br />

iseTive kaba­samkauli aesxa srul tanze da igive mouridebeli silama ­<br />

ze gamoefina, romelTac yovlis mnaxveli peterburgic ki mohxibles.<br />

mas, samegrelos mTavris daviT dadianis meuRles, didi saqmeebi hqonda<br />

varancovTan da axlac mas elodeboda. man icoda, rom vaxSamze mis gverdiT<br />

unda mjdariyo, raTa ukeT moegvarebina Tavisi sakuTari da samTavros<br />

saqmeni, romelsac verc TviTon da verc sxva vinme arCevda erTmaneTSi.<br />

ekaterines am jgufSi Suaguli daepyro da yvela axalgazrda miezida:<br />

levan meliqiSvili, niko WavWavaZe, dimitri yifiani, giorgi erisTavi<br />

`gluxariCi~, mixeil WilaSvili, isaka TumaniSvili, ivane andronikaSvili,<br />

grigol da vaxtang orbelianebi, saginaSvili, Tavis Zma daviTic da<br />

kidev sxva erisTavebi, amilaxorebi, orbelianebi, Coloyaani, orden­mundirianebi<br />

da umundironic.<br />

Samili did ZalaSi Sesuliyo da sanadiro mxecad gadaqceuliyo. misi<br />

daWera iseTive gmirobad iyo miCneuli, rogorc erT dros napoleonis<br />

gandevna iyo moskovidan, amitom yvela mas dasdevda, gazafxulze daRistanSi<br />

garboda, zamTris piras xelcarieli morboda. warCineba da fuli<br />

mainc mohqondaT da gauTavebliv moelodnen axal gazafxuls, raTa xelaxla<br />

enadiraT, axal­axali soflebi daewvaT, isev uamravi sisxli daen­<br />

TxiaT, qvriv­oboli moemravlebinaT, cremlis gubeebi daeyenebinaT da<br />

Tan isev wyevla­krulva, isev ordenebi da isev fuli wamoeRoT.<br />

am Tavmoyrili Tavadebis umetesobac nadirobidan iyo dabrunebuli. zamTar­<br />

Si isvenebdnen, suqdebodnen, axali laSqrobisTvis emzadebodnen da axla ekaterine<br />

dadianze ufro mwvave mouTmenlobiT elodebodnen varancovis mosvlas,<br />

Tvalis mokvras, mis Rimilsa da oriode sityvas, jerjerobiT ki xalvaTad oxunjobdnen<br />

da maRali siciliT ayruebdnen buxris win Tavmoyril meore jgufs, sadac<br />

ninos irgvliv misi umcrosi dai salome baron nikolaisa, misi deda salome,<br />

manana da mariam orbelianebi da kidev ramdenime xanSi Sesuli da moxucebuli<br />

kneina Tbeboda.<br />

meore oTaxSi ufro xnierebi da moxucebulni Sekrebiliyvnen da dabali<br />

xmiT saubrobdnen. aq iyvnen TviTon maspinZeli, zaali da Salva baraTaSvilebi,<br />

aleqsandre, luarsab, yaflani da kidev ramdenime orbeliani, sardali mose ar­<br />

RuTaSvili, garegnobiT maxinji filosofosi platon ioseliani, maspinZlis siZe<br />

baron nikolai, sardali vasil bebuTovi, maspinZlis meore siZe samegrelos mTavari<br />

daviT dadiani, kidev aTiode didgvarovani da axlad dabrunebuli elizbar<br />

erisTavi, romelic maT fineTis ambebs uambobda, sadac man, rogorc gadasaxlebulma,<br />

Tormeti weliwadi gaatara.<br />

mcire xnis Semdeg amave oTaxSi grigol da vaxtang orbelianebi, levan meliqiSvili,<br />

niko WavWavaZe, dimitri yifiani, giorgi erisTavi, ivane andronikaSvili,<br />

kidev ramdenime erisTavi da orbeliani Semovidnen. uwindel sazogadoebas<br />

bevri vinme aklda. aklda meliton baraTaSvilic, romelmac sami Tvis winaT<br />

Tavisi erTaderTi vaJi niko damarxa ganjaSi da mas aqeT dardisgan dneboda Sin.<br />

mravali nawevrali aklda am krebuls da yvelas Tavdapirvelad sami meTaur­<br />

Tagani gaaxsenda: iese falavandiSvili arxangelskSi momkvdariyo (aravis daenana).<br />

solomon dodaSvili Wleqisgan damdnariyo viatkaSi da rva wlis winaT<br />

gardacvliliyo (yvelas Sercxva, radgan qiziyeli ritori brwyinvale wodebas<br />

ar ekuTvnoda da amitom arc aravin gamoesarCla), xolo solomon razmaZe sadRac<br />

yinuleTSi iyineboda da verc imisTvis eSvelnaT.<br />

stumrebs bevri ram hqondaT mosagonari. CvenSi damkvidrebulma ucxo adaTma<br />

da kanonebma cxare kamaTi gamoiwvia. aleqsandre orbeliani marto igeriebda Semotevebs.<br />

bolos maspinZelma hkiTxa:<br />

_ kniazo aleqsandre, Tavi mouyareT sabolood Cvens naubars, avic da kargic<br />

saTvalavSi CaagdeT da gvibrZaneT, rusis mosvlam gvargo Tu gvavno?<br />

orbeliani daibna da Wiris ofli moixoca. CixSi Segdebuli batoni maspinZlis<br />

Sinaymam ixsna, romelmac windawinve dazepirebuli saTqmeli daiZaxa:<br />

_ maTi brwyinvaleba <strong>mefis</strong>nacvali Tavadi varancovi mobrZanda!<br />

yvelani wamoiSalnen, wamocvivdnen da ufros­umcrosobis mixedviT dalagdnen.<br />

xolo maspinZeli da diasaxlisi kibisken gaeSurnen, sadac brwyinvale Ceqmebis<br />

bakuni moismoda.<br />

Semajamebeli davaleba<br />

literaturuli saloni<br />

waikiTxeT damatebiTi masala aleqsandre WavWavaZis, grigol orbelianis,<br />

nikoloz baraTaSvilis cxovrebasa da Semoqmedebaze da moamzadeT saaTanaxevriani<br />

scenari literaturuli saRamosTvis: `qarTveli romantikosebi~.<br />

ar dagaviwydeT saintereso stumrebis mipatiJeba Tqvens literaturul sa­<br />

Ramoze.<br />

Tavi I. romantizmi - saukunis savizito baraTi<br />

79

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!