saqarTvelos istoria da sazogadoebrivi mecnierebebi sagamocdo ...
saqarTvelos istoria da sazogadoebrivi mecnierebebi sagamocdo ...
saqarTvelos istoria da sazogadoebrivi mecnierebebi sagamocdo ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>saqarTvelos</strong> <strong>istoria</strong> <strong>da</strong> <strong>sazogadoebrivi</strong> <strong>mecnierebebi</strong><br />
<strong>sagamocdo</strong> programa 1<br />
istoriuli welTaRricxvis sistemebi (<strong>da</strong>sabami<strong>da</strong>n, qoronikoni, Zveli<br />
welTaRricxva - qristes Sobamde, axali welTaRricxva - qristes Sobi<strong>da</strong>n).<br />
<strong>saqarTvelos</strong> istoriul-geografiuli mimoxilva.<br />
saqarTvelo uZvelesi droi<strong>da</strong>n antikur xanamde (qvisa <strong>da</strong> brinjaos<br />
xana; diaoxi <strong>da</strong> kolxa).<br />
saqarTvelo Zv.w. III s-<strong>da</strong>n ax.w. IV s-mde: Savi zRvis aRmosavleT<br />
sanapiros berZnuli kolonizacia <strong>da</strong> kolxeTis samefo. qarTlis samefos<br />
Camoyalibeba. pompeusis laSqroba, farsman II qveli. qarTuli<br />
warmarTuli panTeoni. socialuri <strong>da</strong> ekonomikuri mdgomareoba<br />
(meurneobis tradiciuli <strong>da</strong>rgebi, saqalaqo cxovreba).<br />
saqarTvelo IV-X ss-Si: qristianobis gavrceleba <strong>da</strong> misi<br />
saxelmwifo religiad gamocxadeba saqarTveloSi. vaxtang gorgaslis saeklesio<br />
reforma, brZola iranelTa winaaRmdeg.<br />
`didi omianoba~; mefobis gauqmeba <strong>da</strong> erismTavrobis <strong>da</strong>weseba<br />
qarTlSi.<br />
herakle keisrisa <strong>da</strong> xazarTa laSqroba qarTlSi, arabTa gamoCena<br />
<strong>da</strong> `<strong>da</strong>cvis sigelis~ <strong>da</strong>deba, murvan-yrusa <strong>da</strong> buRa Turqis laSqrobebi.<br />
<strong>da</strong>viT kurapalatisa <strong>da</strong> bagrat III-is brZola <strong>saqarTvelos</strong><br />
gaerTianebisaTvis, urTierToba bizantiasTan;<br />
qarTuli kultura IV-X ss-Si: literatura (iakob curtaveli, ioane<br />
sabanis Ze, giorgi merCule); saistorio mwerloba (`moqcevai qarTlisai~);<br />
mecniereba <strong>da</strong> ganaTleba (aTonis qarTvelTa monasteri, petre iberi);<br />
xuroTmoZRvreba (bolnisis sioni, Tbilisis anCisxati, mcxeTis jvari,<br />
ujarma, cixe-goji, gurjaanis yvelawmin<strong>da</strong>, bedia); oqromWedloba (bediis<br />
barZimi).<br />
socialuri <strong>da</strong> ekonomikuri mdgomareoba IV-X saukuneebSi (meurneobis<br />
tradiciuli <strong>da</strong>rgebi, saqalaqo cxovreba, socialuri urTierTobebi,<br />
mosaxleobis socialuri kategoriebi). erTiani qarTuli saxelmwifo XI-<br />
XIII ss-Si: giorgi I-is urTierToba bizantiasTan; bagrat IV-is brZola<br />
liparit baRvaSTan, urTierToba bizantiasa <strong>da</strong> Turq-selCukebTan; giorgi<br />
II-is urTierToba Turq-selCukebTan).<br />
<strong>da</strong>viT IV aRmaSenebeli (reformebi, brZola Turq-selCukTa<br />
winaaRmdeg, qveynis erTianobis aRdgena), demetre I <strong>da</strong> giorgi III<br />
(SeTqmulebebi demetre I-is winaaRmdeg, ganZaze laSqroba, brZola<br />
CrdiloeT somxeTis <strong>da</strong>sakaveblad, demna ufliswulisa <strong>da</strong> orbelTa<br />
ajanyeba), Tamar mefe (yuTlu-arslanis <strong>da</strong>sis gamosvla, Samqorisa <strong>da</strong><br />
basianis brZolebi, trapizonis imperiis Seqmna); saxelmwifo wyobileba<br />
1 <strong>sagamocdo</strong> programa Sedgenilia ganaTlebisa <strong>da</strong> mecnierebis saministros mier<br />
<strong>da</strong>mtkicebuli axali (e.w. sapilote) <strong>da</strong> Zveli saswavlo gegmebisa <strong>da</strong><br />
saxelmZRvaneloebis Sejerebis safuZvelze.<br />
1
(<strong>da</strong>rbazi, savaziro, erisTavebi). qarTuli kultura XI-XIII ss-Si:<br />
literatura (mose xoneli, SoTa rusTaveli), saistorio mwerloba<br />
(leonti mroveli, juanSeri, sumbat <strong>da</strong>viTis Ze, “matiane qarTlisai”,<br />
<strong>da</strong>viT aRmaSeneblis istorikosi, Tamar mefis istorikosebi), mecniereba<br />
<strong>da</strong> ganaTleba (aTonis qarTvelTa monasteri, petriwonis monasteri,<br />
ierusalimis jvris monasteri, giorgi mTawmindeli; gelaTis akademia, arsen<br />
iyalToeli, ioane petriwi), xuroTmoZRvreba (bagratis taZari,<br />
alaverdi, sveticxoveli, nikorwmin<strong>da</strong>, gelaTi, ikorTa, varZia),<br />
oqromWedloba (beqa <strong>da</strong> beSqen opizrebi, xaxulis xati). socialuri <strong>da</strong><br />
ekonomikuri mdgomareoba (meurneobis tradiciuli <strong>da</strong>rgebi, saqalaqo<br />
cxovreba, socialuri urTierTobebi, mosaxleobis socialuri<br />
kategoriebi).<br />
saqarTvelo XIII_XV saukuneebSi: monRolTa gamoCena saqarTveloSi;<br />
jalal ad-dinis Semosevebi; monRolTa mier <strong>saqarTvelos</strong> <strong>da</strong>pyroba;<br />
SeTqmuleba koxtas Tavs; ormefoba; <strong>da</strong>viT VII ulusa <strong>da</strong> demetre II Tav<strong>da</strong>debulis<br />
urTierToba monRolebTan. giorgi V brwyinvale (<strong>saqarTvelos</strong><br />
erTianobis aRdgena, kanonmdebloba, urTierToba monRolebTan <strong>da</strong><br />
evropasTan). Temur-lengis laSqrobebi. aleqsandre I (brZola<br />
<strong>saqarTvelos</strong> erTianobis SenarCunebisaTvis). erTiani samefos <strong>da</strong>Sla <strong>da</strong><br />
kaxeTis, qarTlis, imereTis samefoebisa <strong>da</strong> samcxis samTavros Seqmna.<br />
kultura: saistorio mwerloba (JamTaaRmwereli), sakanonmdeblo Zeglebi<br />
(`xelmwifis karis garigeba~, `Zeglis <strong>da</strong>deba~), xuroTmoZRvreba (safara,<br />
zarzma, Wule, gergetis sameba). socialuri <strong>da</strong> ekonomikuri mdgomareoba<br />
(meurneobis tradiciuli <strong>da</strong>rgebi, saqalaqo cxovreba, socialuri urTierTobebi,<br />
mosaxleobis socialuri kategoriebi).<br />
saqarTvelo XVI-XVIII saukuneebSi: luarsab I-isa <strong>da</strong> svimon I-is<br />
brZola iranisa <strong>da</strong> osmaleTis winaaRmdeg; kaxeTis mefis aleqsandre II-is<br />
urTierToba ruseTTan <strong>da</strong> iranTan; imereTis mefis bagrat III-is brZola<br />
osmaleTis winaaRmdeg; taSiskaris brZola, Sah-abasis laSqrobebi, martyofis,<br />
marabdisa <strong>da</strong> bazaleTis brZolebi; Teimuraz I <strong>da</strong> rostom xani; nikifore<br />
irbaxis elCoba evropaSi; baxtrionis ajanyeba; vaxtang VI (kanonmdebloba,<br />
kulturul-saganmanaTleblo moRvaweoba, urTierToba iranTan<br />
<strong>da</strong> ruseTTan); sulxan-saba orbelianis elCoba evropaSi; qarTl-kaxeTis<br />
samefo XVIII s-is II naxevarSi: Teimuraz II-is elCoba ruseTSi, SeTqmuleba<br />
erekle II-is winaaRmdeg, 1768-1774 wlebis ruseT-TurqeTis omi <strong>da</strong> qarTlkaxeTi,<br />
aspinZis brZola, `morige jari~, georgievskis traqtati, aRamahmad-xanis<br />
Semoseva, ruseTis mier qarTl-kaxeTis samefos gauqmeba; <strong>da</strong>savleT<br />
saqarTvelo XVIII s-is II naxevarSi: xresilis brZola, 1768-1774<br />
wlebis ruseT-TurqeTis omi <strong>da</strong> <strong>da</strong>savleT saqarTvelo, ruseTis mier<br />
<strong>da</strong>savleT <strong>saqarTvelos</strong> <strong>da</strong>kaveba; kultura: literatura (Teimuraz I, mefe<br />
arCili, sulxan-saba orbeliani, <strong>da</strong>viT guramiSvili, besiki), saistorio<br />
mwerloba (`swavlul kacTa komisia~, vaxuSti batoniSvili), mecniereba <strong>da</strong><br />
ganaTleba (Tbilisisa <strong>da</strong> Telavis sasuliero seminariebi, anton I), xuroTmoZRvreba<br />
(axali SuamTa, gremi, ananuri). socialuri <strong>da</strong> ekonomikuri<br />
mdgomareoba (meurneobis tradiciuli <strong>da</strong>rgebi, saqalaqo cxovreba, socialuri<br />
urTierTobebi, mosaxleobis socialuri kategoriebi).<br />
saqarTvelo XIX_XX saukuneebSi. saqarTvelo ruseTis imperiis SemadgenlobaSi<br />
(rusuli mmarTvelobis <strong>da</strong>myareba saqarTveloSi, 1804, 1812,<br />
1819-1820 wlebis ajanyebebi; 1832 wlis SeTqmuleba; 1828-1829, 1877-1878<br />
wlebis ruseT-TurqeTis omebi <strong>da</strong> saqarTvelo; guriis, samegrelos, svaneTisa<br />
<strong>da</strong> afxazeTis samTavroebis gauqmeba; batonymobis gauqmeba <strong>da</strong> 60-70-<br />
2
iani wlebis reformebi; Terg<strong>da</strong>leulTa erovnul-ganmaTavisuflebeli <strong>da</strong><br />
kulturul-saganmanaTleblo moRvaweoba; saqarTvelo amierkavkasiis<br />
gansakuTrebuli komitetis - `ozakomis~, amierkavkasiis komisariatisa <strong>da</strong><br />
seimis periodSi; <strong>saqarTvelos</strong> <strong>da</strong>moukideblobis gamocxadeba 1918 wlis 26<br />
maiss; <strong>saqarTvelos</strong> demokratiuli respublikis erovnulsaxelmwifoebrivi<br />
mSenebloba; brZola teritoriuli mTlianobis SenarCunebisaTvis;<br />
urTierToba germaniasTan, ruseTTan, inglisTan, `erTa<br />
ligasTan~; sabWoTa ruseTis mier <strong>saqarTvelos</strong> okupacia; erovnulganmaTavisuflebeli<br />
moZraoba 1922-1924 wlebSi <strong>da</strong> 1924 wlis ajanyeba;<br />
erovnul-ganmaTavisuflebeli moZraoba XX saukunis 70-80-ian wlebSi <strong>da</strong><br />
ssrk-is <strong>da</strong>Sla; <strong>saqarTvelos</strong> <strong>da</strong>moukideblobis aRdgena 1991 wlis 9 aprils;<br />
<strong>saqarTvelos</strong> sakanonmdeblo <strong>da</strong> aRmasrulebeli xelisufleba<br />
(parlamenti, prezidenti, mTavroba); <strong>saqarTvelos</strong> sasamarTlo organoebi;<br />
saxelmwifo xelisuflebisa <strong>da</strong> mmarTvelobis adgilobrivi organoebi);<br />
kultura: literatura (aleqsandre WavWavaZe, grigol orbeliani,<br />
nikoloz baraTaSvili, ilia WavWavaZe, akaki wereTeli, vaJa-fSavela,<br />
aleqsandre yazbegi, galaqtion tabiZe, mixeil javaxiSvili, konstantine<br />
gamsaxurdia), mecniereba <strong>da</strong> ganaTleba (Tbilisis saxelmwifo<br />
universiteti, ivane javaxiSvili, ivane TarxniSvili, petre meliqiSvili,<br />
eqvTime TayaiSvili), Teatri, kino, mxatvroba, qan<strong>da</strong>keba, musika (qarTuli<br />
Teatris <strong>da</strong>arseba 1850 wels, dramatuli sazogadoebis Seqmna <strong>da</strong> qarTuli<br />
Teatri XIX saukunis 80-90-ian wlebSi; pirveli qarTuli dokumenturi <strong>da</strong><br />
mxatvruli filmebi; niko firosmani, gigo gabaSvili, lado gudiaSvili,<br />
<strong>da</strong>viT kakabaZe, iakob nikolaZe; zaqaria faliaSvili, viqtor doliZe,<br />
dimitri arayiSvili).<br />
zemoTmoyvanili faqtobrivi masala (qronologiurad <strong>da</strong>lagebuli)<br />
SesaZloa Seswavlili iyos Semdegi Tematuri principiT:<br />
I. istoriuli welTaRricxvis sistemebi (<strong>da</strong>sabami<strong>da</strong>n, qoronikoni, Zveli<br />
welTaRricxva - qristes Sobamde, axali welTaRricxva - qristes Sobi<strong>da</strong>n).<br />
II. <strong>saqarTvelos</strong> istoriul-geografiuli mimoxilva.<br />
III. saqarTvelo uZvelesi droi<strong>da</strong>n antikur xanamde (qvisa <strong>da</strong> brinjaos xana;<br />
diaoxi <strong>da</strong> kolxa).<br />
IV. antikur xanasa <strong>da</strong> Sua saukuneebSi <strong>saqarTvelos</strong> teritoriaze centralizebuli<br />
saxelmwifos Camoyalibeba; gaZliereba-ganmtkiceba <strong>da</strong> brZola<br />
erTianobis SenarCunebisaTvis (farnavazi, vaxtang gorgasali, <strong>da</strong>viT<br />
kurapalati, bagrat III, bagrat IV, <strong>da</strong>viT aRmaSenebeli, demetre I, giorgi<br />
III, Tamari, giorgi V, aleqsandre I).<br />
V. calkeuli samefo-samTavroebis Camoyalibeba <strong>saqarTvelos</strong> teritoriaze<br />
(afxazeTis, tao-klarjeTis, hereTis samefoebi, kaxeTis<br />
saqorepiskoposo <strong>da</strong> Tbilisis saamiro; kaxeTis, qarTlis, imereTis<br />
samefoebi <strong>da</strong> samcxis samTavro).<br />
VI. brZola samefo xelisuflebis winaaRmdeg (bagrat IV <strong>da</strong> liparit<br />
baRvaSi, demna ufliswulisa <strong>da</strong> orbelTa ajanyeba giorgi III-is<br />
winaaRmdeg, <strong>da</strong>viT VI narinisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>viT VII ulus <strong>da</strong>pirispireba,<br />
SeTqmuleba erekle II-is winaaRmdeg).<br />
VII. saqarTveloSi, antikur xanasa <strong>da</strong> Sua saukuneebSi ganxorcielebuli<br />
saxelmwifoebrivi reformebi, cvlilebebi, saxelmwifo mmarTvelobis sistema<br />
<strong>da</strong> misi Secvlis mcdelobebi (farnavazis administraciuli refor-<br />
3
ma <strong>da</strong> <strong>da</strong>mwerlobis Seqmnis sakiTxi; vaxtang gorgaslis saeklesio reforma;<br />
mefobis gauqmeba qarTlSi <strong>da</strong> erismTavrobis <strong>da</strong>weseba; <strong>da</strong>viT aRmaSeneblis<br />
reformebi; yuTlu-arslanis <strong>da</strong>sis gamosvla; <strong>da</strong>rbazi, savaziro,<br />
erisTavebi; erekle II-is mier `morige jaris~ Seqmna).<br />
VIII. saqarTvelo <strong>da</strong> gare samyaro:<br />
1. saqarTvelo <strong>da</strong> kavkasiis sxva xalxebi (vaxtang gorgasli, <strong>da</strong>viT aRmaSenebeli,<br />
demetre I, giorgi III, Tamari, erekle II, amierkavkasiis<br />
gansakuTrebuli komiteti - `ozakomi~, amierkavkasiis komisariati <strong>da</strong><br />
seimi).<br />
2. saqarTvelo <strong>da</strong> antikuri samyaro (Savi zRvis berZnuli kolonizacia,<br />
pompeusis laSqroba, farsman qvelis urTierToba romTan).<br />
3. saqarTvelo <strong>da</strong> bizantia (`didi omianoba~, herakle keisrisa <strong>da</strong> xazarTa<br />
laSqroba, <strong>da</strong>viT kurapalati, bagrat III, giorgi I, bagrat IV, <strong>da</strong>viT<br />
aRmaSenebeli, Tamari).<br />
4. saqarTvelo <strong>da</strong> <strong>da</strong>savleT evropa (giorgi V, nikifore irbaxi, sulxansaba<br />
orbeliani, <strong>saqarTvelos</strong> pirveli demokratiuli respublikis<br />
urTierToba germaniasTan, inglisTan, `erTa ligasTan~ 1918-1921 wlebSi).<br />
5. saqarTvelo <strong>da</strong> arabebi (`<strong>da</strong>cvis sigeli~, murvan-yrusa <strong>da</strong> buRa-<br />
Turqis laSqrobebi).<br />
6. saqarTvelo <strong>da</strong> Sua <strong>da</strong> centraluri azia (urTierToba Turq-selCukebTan<br />
_ bagrat IV, giorgi II, <strong>da</strong>viT aRmaSenebeli; urTierToba monRoleb-<br />
Tan _ giorgi IV, rusu<strong>da</strong>ni, SeTqmuleba koxtasTavs, <strong>da</strong>viT VII ulu, demetre<br />
II, giorgi V; jalal ad-dinisa <strong>da</strong> Temur-lengis laSqrobebi).<br />
7. saqarTvelo <strong>da</strong> yizilbaSuri irani (luarsab I, svimon I, kaxeTis mefe<br />
aleqsandre II, Sah-abasis laSqrobebi, martyofisa <strong>da</strong> marabdis brZolebi,<br />
Teimuraz I, rostom xani, baxtrionis ajanyeba, vaxtang VI, Teimuraz II, erekle<br />
II).<br />
8. saqarTvelo <strong>da</strong> osmaleTi (imereTis mefe bagrat III, luarsab I, svimon<br />
I, taSiskaris brZola, solomon I).<br />
9. saqarTvelo <strong>da</strong> ruseTi (kaxeTis mefe aleqsandre II, Teimuraz I, vaxtang<br />
VI, Teimuraz II, erekle II, giorgi XII, solomon I, solomon II).<br />
IX. saqarTvelo ruseTis imperiisa <strong>da</strong> ssrk-is SemadgenlobaSi (rusuli<br />
mmarTvelobis <strong>da</strong>myareba saqarTveloSi, 1804, 1812, 1819-1820 wlebis ajanyebebi;<br />
1832 wlis SeTqmuleba; 1828-1829, 1877-1878 wlebis ruseT-TurqeTis<br />
omebi <strong>da</strong> saqarTvelo; guriis, samegrelos, svaneTisa <strong>da</strong> afxazeTis samTavroebis<br />
gauqmeba; batonymobis gauqmeba saqarTveloSi <strong>da</strong> 60-70-iani<br />
wlebis reformebi; Terg<strong>da</strong>leulTa moRvaweoba; erovnulganmaTavisuflebeli<br />
moZraoba XIX s-is II nax-Si; sabWoTa ruseTis mier<br />
<strong>saqarTvelos</strong> okupacia; erovnul-ganmaTavisuflebeli moZraoba 1922-1924<br />
wlebSi <strong>da</strong> 1924 wlis ajanyeba; erovnul-ganmaTavisuflebeli moZraoba XX<br />
saukunis 70-80-ian wlebSi <strong>da</strong> ssrk-is <strong>da</strong>Sla).<br />
X. <strong>saqarTvelos</strong> <strong>da</strong>moukidebeli saxelmwifos mSenebloba XX saukunesa <strong>da</strong><br />
XXI saukunis <strong>da</strong>sawyisSi (<strong>saqarTvelos</strong> <strong>da</strong>moukideblobis gamocxadeba 1918<br />
wlis 26 maiss; <strong>saqarTvelos</strong> demokratiuli respublikis erovnul-saxelmwifoebrivi<br />
mSenebloba; brZola teritoriuli erTianobis SenarCunebisa-<br />
Tvis 1918-1921 wlebSi; <strong>saqarTvelos</strong> <strong>da</strong>moukideblobis aRdgena 1991 wlis 9<br />
aprils; Tanamedrove <strong>saqarTvelos</strong> sakanonmdeblo <strong>da</strong> aRmasrulebeli<br />
xelisufleba (parlamenti, prezidenti, mTavroba); <strong>saqarTvelos</strong><br />
sasamarTlo organoebi; saxelmwifo xelisuflebisa <strong>da</strong> mmarTvelobis<br />
adgilobrivi organoebi).<br />
4
XI. sofeli <strong>da</strong> qalaqi (meurneobis tradiciuli <strong>da</strong>rgebi, saqalaqo cxovreba,<br />
socialuri urTierTobebi, mosaxleobis socialuri kategoriebi)<br />
XII. religia, kultura <strong>da</strong> <strong>sazogadoebrivi</strong> azrovneba saqarTveloSi<br />
1. religia: qarTuli warmarTuli panTeoni, qristianobis gavrceleba <strong>da</strong><br />
saxelmwifo religiad gamocxadeba.<br />
2. qarTuli <strong>da</strong>mwerlobis saxeebi <strong>da</strong> literatura (iakob curtaveli, ioane<br />
sabanis Ze, giorgi merCule, giorgi mTawmindeli, mose xoneli, SoTa<br />
rusTaveli, Teimuraz I, mefe arCili, sulxan-saba orbeliani, <strong>da</strong>viT guramiSvili,<br />
aleqsandre WavWavaZe, grigol orbeliani, nikoloz baraTaSvili,<br />
ilia WavWavaZe, akaki wereTeli, vaJa-fSavela, aleqsandre yazbegi,<br />
galaqtion tabiZe, mixeil javaxiSvili, konstantine gamsaxurdia).<br />
3. saistorio mwerloba (`moqcevai qarTlisai~, leonti mroveli, juan-<br />
Seri, sumbat <strong>da</strong>viTis Ze, `matiane qarTlisai~, <strong>da</strong>viT aRmaSeneblis istorikosi,<br />
Tamar mefis istorikosebi, JamTaaRmwereli, vaxuSti batoniSvili).<br />
4. kanonmdebloba (`xelmwifis karis garigeba~, `Zeglis <strong>da</strong>deba~, `<strong>da</strong>sturlamali~,<br />
vaxtang VI-is samarTali).<br />
5. kulturul-saganmanaTleblo centrebi, ganaTleba <strong>da</strong> mecniereba<br />
(aTonis qarTvelTa monasteri, petriwonis monasteri, ierusalimis jvris<br />
monasteri, gelaTis akademia, Tbilisisa <strong>da</strong> Telavis sasuliero<br />
seminariebi, Tbilisis saxelmwifo universiteti; petre iberi, giorgi<br />
mTawmindeli, arsen iyalToeli, ioane petriwi, anton I, ivane javaxiSvili,<br />
ivane TarxniSvili, petre meliqiSvili, eqvTime TayaiSvili).<br />
6. Teatri, kino, mxatvroba, qan<strong>da</strong>keba, musika (qarTuli Teatris <strong>da</strong>arseba<br />
1850 wels, dramatuli sazogadoebis Seqmna <strong>da</strong> qarTuli Teatri XIX<br />
saukunis 80-90-ian wlebSi; pirveli qarTuli dokumenturi <strong>da</strong> mxatvruli<br />
filmebi; niko firosmani, gigo gabaSvili, lado gudiaSvili, <strong>da</strong>viT kakabaZe<br />
iakob nikolaZe; zaqaria faliaSvili, viqtor doliZe, dimitri arayi-<br />
Svili).<br />
7. xuroTmoZRvreba (bolnisis sioni, Tbilisis anCisxati, mcxeTis jvari,<br />
ujarma, gurjaanis yvelawmin<strong>da</strong>, bedia, bagratis taZari, alaverdi,<br />
sveticxoveli, nikorwmin<strong>da</strong>, gelaTi, varZia, safara, zarzma, Wule,<br />
gergetis sameba, axali SuamTa, gremi, ananuri).<br />
8. oqromWedloba (bediis barZimi, beqa <strong>da</strong> beSqen opizrebi, xaxulis<br />
xati).<br />
gegmis, rukisa (<strong>saqarTvelos</strong>, kavkasiis <strong>da</strong> msoflios fizikurgeografiuli<br />
<strong>da</strong> politikuri rukebi) <strong>da</strong> atlasis gamoyeneba: legendis<br />
saSualebiT maTi kiTxva, orientireba, saWiro obieqtis moZieba <strong>da</strong><br />
movlenis gavrcelebis gansazRvra, saWiro informaciis moZieba <strong>da</strong><br />
interpretacia, masStabis gamoyenebiT gazomvebis Catareba, geografiuli<br />
koordinatebis gansazRvra, savarjiSoebis Sesruleba adgilis gegmis<br />
gamoyenebiT, mocemuli informaciis sxva saxiT (gansxvavebul formatSi)<br />
gamoxatva.<br />
sxva<strong>da</strong>sxva tipis geografiuli saSualebebis (cxrilebi, diagramebi,<br />
grafikebi) gamoyeneba, informaciis analizi (informaciis wakiTxva,<br />
saWiro informaciis moZieba, informaciis transformacia, informaciis<br />
Se<strong>da</strong>reba) <strong>da</strong> martivi analogebis Seqmna.<br />
gamoCenili qarTveli geografi vaxuSti bagrationi.<br />
<strong>saqarTvelos</strong> <strong>da</strong> kavkasiis teritoria, sazRvrebi,<br />
zogadgeografiuli mdebareoba, satransporto-geografiuli mdebareoba,<br />
5
geopolitikuri mdebareoba, fizikur-geografiuli mdebareoba, fizikurgeografiuli<br />
<strong>da</strong>yofa, politikur-administraciuli <strong>da</strong>yofa. evropa-azias<br />
Soris sazRvris gatarebis problemebi; Savi zRva <strong>da</strong> garemos<strong>da</strong>cviTi<br />
problemebi; saqarTvelo msoflios fonze (farTobi, mdebareoba,<br />
mosaxleoba, sazRvrebi);<br />
<strong>saqarTvelos</strong>a <strong>da</strong> msoflios fizikur-geografiuli nomenklatura _<br />
msoflio okeanis nawilebi, kontinentebi, reliefis ZiriTadi formebi,<br />
Si<strong>da</strong> wylebi;<br />
<strong>saqarTvelos</strong> bunebis komponentebi _ reliefis ZiriTadi formebi <strong>da</strong><br />
tipebi, reliefTan <strong>da</strong>kavSirebuli problemebi, atmosferos cirkulaciis<br />
ZiriTadi Taviseburebebi, havis ZiriTadi elementebi, havis tipebi, Si<strong>da</strong><br />
wylebi, flora <strong>da</strong> fauna, nia<strong>da</strong>gebi;<br />
<strong>saqarTvelos</strong> <strong>da</strong>maxasiaTebeli bunebriv-katastrofuli movlenebi <strong>da</strong><br />
garemos<strong>da</strong>cviTi problemebi _ miwisZvra, zvavi, mewyeri, Rvarcofi,<br />
erozia, qvaTacvena, tyeebTan <strong>da</strong>kavSirebuli problemebi, klimati <strong>da</strong><br />
soflis meurneobasTan <strong>da</strong>kavSirebuli problemebi, garemos<strong>da</strong>cviTi<br />
problemebi, <strong>da</strong>culi teritoriebi, wiTeli wigni.<br />
<strong>saqarTvelos</strong> teritoriis formireba: <strong>saqarTvelos</strong> teritoria<br />
uZvelesi droi<strong>da</strong>n ax. w. V saukunemde; <strong>saqarTvelos</strong> teritoria VI-XII<br />
saukuneebSi; <strong>saqarTvelos</strong> teritoria XIII-XVIII saukuneebSi; <strong>saqarTvelos</strong><br />
teritoria XIX-XX saukuneebSi.<br />
<strong>saqarTvelos</strong> meurneobis struqtura <strong>da</strong> politikuri mowyoba<br />
(administraciuli-teritoriul mowyoba, mmarTvelobis forma). qveynebis<br />
klasifikacia mmarTvelobis formebis <strong>da</strong> administraciul- teritoriuli<br />
mowyobis mixedviT. socialur-ekonomikuri maCveneblebi (erTiani<br />
erovnuli produqti, erTiani Si<strong>da</strong> produqti, samomxmareblo kalaTa <strong>da</strong><br />
saarsebo minimumi, cxovrebis done);<br />
<strong>saqarTvelos</strong> bunebrivi resursebi: bunebrivi resursebis<br />
klasifikacia <strong>da</strong> geografia; <strong>saqarTvelos</strong> mniSvnelovani resursebi<br />
(saTbob-energetikuli, Savi <strong>da</strong> feradi liTonebi, samTo-qimiuri<br />
resursebi, aramadneuli wiaRiseuli, saSeni masalebi, ze<strong>da</strong>piruli,<br />
miwisqveSa mineraluri <strong>da</strong> Termuli wylebi, energiis aratradiciuli<br />
saxeebi, biologiuri resursebi, miwis resursebi).<br />
<strong>saqarTvelos</strong> mosaxleobis geografia: mosaxleobis raodenoba,<br />
teritoriuli ganlageba <strong>da</strong> dinamika; qalaqebisa <strong>da</strong> soflebis geografia;<br />
urbanizacia; demografiuli <strong>da</strong> migraciuli procesebi; mosaxleobis<br />
struqtura (sqesobriv-asakobrivi, erovnuli, eTnikuri, religiuri,<br />
socialuri, <strong>da</strong>saqmebisa).<br />
<strong>saqarTvelos</strong> ekonomika XIX saukuneSi; <strong>saqarTvelos</strong> ekonomika XX<br />
saukunis <strong>da</strong>sawyisSi; <strong>saqarTvelos</strong> ekonomika socializmis periodSi;<br />
<strong>saqarTvelos</strong> ekonomika Tanamedrove epoqaSi (struqtura, geografia,<br />
problemebi, perspeqtivebi). socialuri geografiis struqtura.<br />
saqarTvelo <strong>da</strong> saerTaSoriso organizaciebi. saerTaSoriso<br />
organizaciebis funqciebi, miznebi <strong>da</strong> amocanebi;<br />
<strong>saqarTvelos</strong> politikur-administraciuli <strong>da</strong>yofa, regionebi<br />
(Tbilisi, kaxeTi, samegrelo zemo svaneTi, qvemo qarTli, mcxeTa-mTianeTi,<br />
imereTi, samcxe-javaxeTi, raWa-leCxumi <strong>da</strong> qvemo svaneTi, Si<strong>da</strong> qarTli,<br />
guria aWara, afxazeTi), mdebareoba, teritoria, sazRvrebi, bunebrivi<br />
pirobebi <strong>da</strong> resursebi, mosaxleoba, ekonomika, RirSesaniSnaobebi,<br />
problemebi <strong>da</strong> ganviTarebis perspeqtivebi.<br />
6