28.05.2013 Views

università degli studi di napoli federico ii dottorato di ricerca in ...

università degli studi di napoli federico ii dottorato di ricerca in ...

università degli studi di napoli federico ii dottorato di ricerca in ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

<strong>in</strong>adeguati. Precedentemente, però, Tacito aveva già fatto accenno allo<br />

spostamento ad est del condottiero f<strong>in</strong>o ad allora impegnato <strong>in</strong> Gallia, affermando<br />

senza alcuna remora che i turbamenti orientali non <strong>di</strong>spiacquero a Tiberio <strong>in</strong><br />

quanto gli offrirono un pretesto per privare Germanico del sostegno delle legioni a<br />

lui fedeli e, soprattutto, per esporlo ad una qualche macch<strong>in</strong>azione, o anche solo ai<br />

colpi della sorte 284 . In tal modo risulta chiara e netta f<strong>in</strong> dall’<strong>in</strong>izio la posizione<br />

dell’autore, che considera il trasferimento <strong>di</strong> Germanico ad Oriente una tappa <strong>di</strong><br />

partenza percorsa da chi voleva, presto o tar<strong>di</strong>, elim<strong>in</strong>arlo, pur avendogli conferito,<br />

all’atto dell’<strong>in</strong>vestitura, come si <strong>di</strong>rà poi, un imperium superiore a quello <strong>di</strong><br />

qualsivoglia magistrato con cui il marito <strong>di</strong> Agripp<strong>in</strong>a avesse potuto <strong>in</strong>contrarsi,<br />

ovunque fosse andato 285 . Eppure, nella seconda menzione dello spostamento <strong>di</strong><br />

Germanico Tacito ricorda, appunto, soltanto questo altissimo honos conferito al<br />

duce, e <strong>di</strong>rei questo soli<strong>di</strong>ssimo praesi<strong>di</strong>um garantito alla sua persona, senza più<br />

tornare sui malvagi <strong>in</strong>ten<strong>di</strong>menti nascosti dell’imperatore; o forse, a ben guardare,<br />

non vi torna su <strong>in</strong> modo esplicito, ma sceglie <strong>di</strong> alludervi <strong>in</strong> un modo nascosto e<br />

tutto da decifrare, offrendoci il primo dei segnali occulti <strong>di</strong> cui si è detto.<br />

Subito dopo aver detto dell’imperium, lo storico <strong>in</strong>troduce la figura <strong>di</strong> Gneo<br />

Pisone, <strong>in</strong><strong>di</strong>viduo violento e recalcitrante a qualsivoglia autorità 286 , preposto da<br />

Tiberio al governo della Siria <strong>in</strong> luogo <strong>di</strong> Cretico Silano, persona assai vic<strong>in</strong>a a<br />

Germanico anche <strong>in</strong> ragione <strong>di</strong> v<strong>in</strong>coli parentali 287 : sed Tiberius demoverat Syria<br />

284 Cfr. il citato Ann. II 5, 1, Tiberio haud <strong>in</strong>gratum acci<strong>di</strong>t turbari res Orientis, ut ea specie Germanicum suetis<br />

legionibus abstraheret novisque prov<strong>in</strong>c<strong>ii</strong>s impositum dolo simul et casibus obiectaret. Data la palese evidenza delle<br />

parole dello storico, lascia <strong>in</strong>vero perplessi la posizione assunta dallo YAVETZ, Tiberio, dalla f<strong>in</strong>zione...., cit., pp. 26<br />

s., il quale ritiene che nell’episo<strong>di</strong>o non si possa cogliere alcuna traccia <strong>di</strong> un progetto “anti-germaniciano” posto <strong>in</strong><br />

essere da Tiberio: «Inviando Germanico <strong>in</strong> Oriente, Tiberio non <strong>in</strong>tendeva creare un pretesto per elim<strong>in</strong>arlo e<br />

neppure promuoverlo, né umiliarlo. (…) Dopo aver conosciuto le selvagge foreste del nord, sarebbe stato<br />

conveniente che Germanico conoscesse pure la realtà più complessa del mondo orientale». Fra l’altro, si vorrà<br />

sottol<strong>in</strong>eare come Tacito <strong>in</strong>sista anche <strong>in</strong> almeno un altro luogo – <strong>di</strong> cui pure si è detto – su quella che è la sua (della<br />

sua fonte?) <strong>in</strong>terpretazione dell’or<strong>di</strong>ne <strong>di</strong> muovere verso Oriente impartito da Tiberio a Germanico: cfr. Ann. II 42,<br />

1, nec ideo s<strong>in</strong>cerae caritatis fidem adsecutus amoliri iuvenem specie honoris statuit struxitque causas aut forte<br />

oblatas arripuit.<br />

285 Ann. II 43, 1, decreto patrum permissae Germanico prov<strong>in</strong>ciae, quae mari <strong>di</strong>viduntur, maiusque imperium,<br />

quoquo a<strong>di</strong>sset, quam <strong>ii</strong>s qui sorte aut missu pr<strong>in</strong>cipis obt<strong>in</strong>erent.<br />

286 Ann. II 43, 2: (…) <strong>in</strong>genio violentum et obseq<strong>ii</strong> ignarum (…).<br />

287 Cynthia DAMON, The trial of Cn. Piso…, cit., p. 149, parla <strong>di</strong> una «(…) too close-connection with Germanicus,<br />

which, accor<strong>di</strong>ng to Tacitus, led Tiberius to remove him from the post»; non mi sembra, <strong>in</strong>vero, che dal testo si<br />

possa desumere che Tacito volesse porre alla base delle scelte <strong>di</strong> Tiberio una preoccupazione per il legame troppo<br />

stretto esistente tra Germanico e Cretico Silano.<br />

95

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!