28.05.2013 Views

università degli studi di napoli federico ii dottorato di ricerca in ...

università degli studi di napoli federico ii dottorato di ricerca in ...

università degli studi di napoli federico ii dottorato di ricerca in ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

naturalmente, perché Germanico era un membro della famiglia imperiale, mentre il<br />

conflitto scatenato <strong>in</strong> Siria costituiva un «tra<strong>di</strong>mento verso lo Stato alla maniera<br />

dell’antica perduellio». Stando così le cose, mi sembra che le parole <strong>di</strong> Tiberio,<br />

<strong>di</strong>etro l’omaggio postumo a Germanico, cel<strong>in</strong>o una vergognosa presa <strong>in</strong> giro,<br />

funzionale al ritratto <strong>di</strong> Tiberio come eterno persecutore del nipote che Tacito<br />

<strong>in</strong><strong>in</strong>terrottamente cerca <strong>di</strong> realizzare 271 .<br />

Concludendo il <strong>di</strong>scorso relativo ai numerosi <strong>in</strong><strong>di</strong>zi, presenti nel testo<br />

tacitiano, dell’o<strong>di</strong>o <strong>di</strong> Tiberio nei confronti del proprio figlio adottivo, non si<br />

crederà che troppo amasse Germanico chi poi, come fece appunto Tiberio, si<br />

scagliò contro la sua vedova ed i suoi figli, o lasciò che altri – Seiano – lo facesse.<br />

Per ciò che concerne i piani <strong>di</strong> quest’ultimo, le parole <strong>di</strong> Tacito sono nette e<br />

def<strong>in</strong>itive: nam Seianus (…) volutare secum, quonam modo Germanici liberos<br />

perverteret, quorum non dubia successio 272 . In relazione poi alla posizione assunta<br />

nei confronti <strong>di</strong> Agripp<strong>in</strong>a e dei suoi figli da Tiberio (del cui assenso ed avallo fra<br />

l’altro Seiano non avrebbe certamente potuto fare a meno), sarà sufficiente<br />

riportare le espressioni <strong>di</strong> Tacito, il quale, a III 4, 2, <strong>di</strong>ce nihil tamen Tiberium<br />

magis penetravit quam <strong>stu<strong>di</strong></strong>a hom<strong>in</strong>um accensa <strong>in</strong> Agripp<strong>in</strong>am; a IV 17, 2, nam<br />

Tiberius haud umquam domui Germanici mitis (…); a IV 19, 1, caritate<br />

Agripp<strong>in</strong>ae <strong>in</strong>visa pr<strong>in</strong>cipi (detto <strong>in</strong> relazione a Sosia Galla); e soprattutto a IV 70,<br />

4, trepidam sibi (per Tiberio) vitam, suspectas <strong>in</strong>imicorum <strong>in</strong>si<strong>di</strong>as, nullo<br />

nom<strong>in</strong>atim compellato, neque tamen dubitabatur <strong>in</strong> Neronem et Agripp<strong>in</strong>am<br />

<strong>in</strong>ten<strong>di</strong>: come era già accaduto a Germanico, sua moglie ed i loro figli sono oggetto<br />

<strong>di</strong> un feroce o<strong>di</strong>o, o quantomeno <strong>di</strong> un’aperta ostilità a corte 273 .<br />

figlio adottivo. Anche L. LENAZ, <strong>in</strong> Tacito, cit., p. 1135, <strong>in</strong>siste sul fatto che per l’accusa <strong>di</strong> avvelenamento sarebbe<br />

davvero stato sufficiente un tribunale or<strong>di</strong>nario.<br />

271 Del resto, non si può accertare quanto <strong>di</strong> un’eventuale oratio pronunciata da Tiberio sia passata nel resoconto <strong>di</strong><br />

Tacito, e quanto <strong>in</strong>vece sia <strong>in</strong> quest’ultimo <strong>di</strong> creazione letteraria.<br />

272 Cfr. Ann. IV 12, 2.<br />

273 Al riguardo, <strong>in</strong> H.W. BIRD, L. Aelius Sejanus and…, cit., p. 69, si legge che «the neutralization of Agripp<strong>in</strong>a and<br />

her party rema<strong>in</strong>ed the prime concern of both emperor and prefect after 23». Ad una responsabilità <strong>di</strong> Tiberio –<br />

ipotizzabile sulla base della ricostruzione tacitiana – <strong>di</strong>etro l’uccisione <strong>di</strong> Agripp<strong>in</strong>a e dei suoi figli dà il giusto<br />

rilievo R.G. TANNER, Tacitus an the Pr<strong>in</strong>cipate, «G&R» 16, 1969, pp. 95-99 (part., p. 98): «Our historian suggests<br />

that later the widowed Agripp<strong>in</strong>a and all her children except Caligula were murdered with Tiberius’ connivance».<br />

Ora, è vero che Tacito riporta come, <strong>in</strong> occasione dei funerali <strong>di</strong> Druso II, Tiberio def<strong>in</strong>ì i figli <strong>di</strong> Germanico unica<br />

praesentium malorum levamenta (Ann. IV 8, 3), ma mi sembra evidente che poté ben trattarsi <strong>di</strong> affermazioni <strong>di</strong><br />

91

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!