28.05.2013 Views

università degli studi di napoli federico ii dottorato di ricerca in ...

università degli studi di napoli federico ii dottorato di ricerca in ...

università degli studi di napoli federico ii dottorato di ricerca in ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Germanico, figlio <strong>di</strong> Druso I 225 , nipote ed <strong>in</strong>sieme figlio adottivo <strong>di</strong><br />

Tiberio 226 , rappresenta uno dei personaggi più affasc<strong>in</strong>anti <strong>degli</strong> <strong>in</strong>teri Annales, <strong>di</strong><br />

sicuro quello, <strong>in</strong>sieme al pr<strong>in</strong>ceps, su cui maggiormente hanno <strong>di</strong>scusso gli <strong>stu<strong>di</strong></strong>osi<br />

della prima esade. Ciò che ha <strong>di</strong>viso, ed ancora <strong>di</strong>vide, non è tanto la valutazione<br />

della figura storica <strong>di</strong> Germanico, quanto (<strong>di</strong>rei, anche, <strong>di</strong> più) quella del<br />

“Germanico <strong>di</strong> Tacito”: la controversia riguarda il modo <strong>in</strong> cui il narratore lesse,<br />

<strong>in</strong>terpretò, del<strong>in</strong>eò, utilizzò il personaggio del giovane condottiero.<br />

Numerosi ed autorevoli <strong>in</strong>terpreti hanno messo <strong>in</strong> rilievo la natura<br />

fortemente idealizzata del Germanico tacitiano 227 , così come pure la volontà<br />

dell’autore <strong>di</strong> far risaltare la mesch<strong>in</strong>ità e la prava natura dell’imperatore, proprio<br />

attraverso il contrasto con la grandezza del figlio adottivo 228 . Perentoria, ad<br />

esempio, è stata Bessie Walker 229 , la quale senza mezzi term<strong>in</strong>i ha parlato del<br />

«Tacitus’ political hero». R. Syme 230 , poi, sottol<strong>in</strong>eava con decisione che<br />

«dall’<strong>in</strong>izio alla f<strong>in</strong>e, le doti <strong>di</strong> Germanico Cesare sono abbellite e <strong>in</strong>gran<strong>di</strong>te,<br />

sebbene ci fossero delle ragioni per <strong>in</strong>terpretare <strong>in</strong> modo niente affatto favorevole<br />

la sua condotta, sia (…) <strong>in</strong> Germania, sia (…) nei paesi orientali» 231 . Lo stesso A.<br />

Michel 232 si poneva <strong>in</strong> una prospettiva simile <strong>in</strong>terpretando i primi libri <strong>degli</strong><br />

225<br />

Sugli atteggiamenti filo-repubblicani del fratello <strong>di</strong> Tiberio Tacito (Ann. I 33, 2) scrive quanto segue: (…) Drusi<br />

magna apud populum Romanum memoria, credebaturque, si rerum potius foret, libertatem red<strong>di</strong>turus (…); del<br />

padre <strong>di</strong> Germanico si ricorda, <strong>in</strong>oltre, una lettera <strong>in</strong>viata a Tiberio de cogendo ad restituendam libertatem Augusto<br />

(Suet. Tib. 50). Non<strong>di</strong>meno, va riba<strong>di</strong>to che Druso I non pensò mai <strong>di</strong> deporre il comando del pilastro della potenza<br />

militare romana, vale a <strong>di</strong>re l’esercito delle Germanie: non sarà dunque <strong>in</strong>opportuno sostenere, come fa L. LENAZ,<br />

Tacito, cit., p. 1038, che «la sua nostalgia per la repubblica, probabilmente <strong>di</strong> <strong>in</strong>dole sentimentale, era del tutto<br />

<strong>in</strong>offensiva».<br />

226<br />

Rimando qui a luoghi che ho peraltro già avuto modo <strong>di</strong> citare: Tac. Ann. I 3, 5: (…) Germanicum, Druso ortum,<br />

octo apud Rhenum legionibus imposuit (Augusto) adscirique per adoptionem a Tiberio iussit; Suet. Tib. 15, coactus<br />

prius ipse (Tiberio) Germanicum fratris sui filium adoptare, e Cal. 4, sic probatus et <strong>di</strong>lectus (Germanico) a suis ut<br />

Augustus (…) adoptandum Tiberio dederit.<br />

227<br />

In ogni caso, ad un grado <strong>di</strong> idealizzazione maggiore si sp<strong>in</strong>gerà poi Cassio Dione (cfr. LVII 18, 6-8).<br />

228<br />

Del resto, J. MAMBWINI KIVUILA-KIAKU, Causalité historique et philosophie de l’histoire chez Tacite,<br />

«Latomus» 56, 1997, pp. 829-46 (part., p. 837, n. 31), osserva come Tacito, ferma restando nelle sue analisi la<br />

consapevolezza della mutevole versatilità dell’animo umano, <strong>di</strong>st<strong>in</strong>gue nettamente «deux catégories de personnages:<br />

le personnages négatifs», tra cui c’è naturalmente Tiberio, e «les personnages positifs» come Germanico. Non si<br />

<strong>di</strong>menticherà, comunque, che del pr<strong>in</strong>ceps Tacito, così come gli stessi Svetonio e Cassio Dione, sa anche porre <strong>in</strong><br />

risalto molteplici tratti caratteriali ed atti politici <strong>di</strong> segno <strong>in</strong>dubbiamente positivo: cfr. Tac. Ann. IV, 6; Suet. Tib.<br />

26-37; Dio LVII 7-13.<br />

229<br />

Cfr. Bessie WALKER, The Annals of Tacitus…, cit., p. 9.<br />

230<br />

Cfr. R. SYME, Tacito, cit., vol. I, p. 545.<br />

231<br />

Va detto che, secondo il Syme (p. 338), il personaggio <strong>di</strong> Germanico serve a Tacito anche da un punto <strong>di</strong> vista<br />

strettamente letterario: l’autore <strong>in</strong>fatti «se ne serve <strong>in</strong> particolare per conferire varietà, movimento, e cont<strong>in</strong>uità alla<br />

narrazione».<br />

232<br />

Cfr. A. MICHEL, Tacito e il dest<strong>in</strong>o…, cit., pp. 128 ss.<br />

82

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!