28.05.2013 Views

università degli studi di napoli federico ii dottorato di ricerca in ...

università degli studi di napoli federico ii dottorato di ricerca in ...

università degli studi di napoli federico ii dottorato di ricerca in ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Mettendo per il momento da parte facilis, vorrei fare qualche considerazione<br />

anche sull’aggettivo da cui esso è significativamente accompagnato a IV 2, 3,<br />

pronus. Tiberio è così def<strong>in</strong>ito, negli Annales, <strong>in</strong> una sola altra occasione,<br />

precisamente a II 52, 5. Tacito sta parlando <strong>di</strong> un <strong>di</strong>scendente <strong>di</strong> una nobile ed<br />

antica gens, Furio Camillo, il quale fu capace <strong>di</strong> sconfiggere Tacfar<strong>in</strong>ate ed i suoi<br />

Numi<strong>di</strong> dopo lunghe <strong>di</strong>fficoltà cagionate da costoro ai Romani ed ai generali che<br />

avevano preceduto F. Camillo stesso. A quest’ultimo, come ovvio, fu concesso<br />

l’onore del trionfo, mentre Tiberio ne celebrò le gesta al cospetto dei senatori; ed il<br />

pr<strong>in</strong>ceps, suggerisce Tacito, fece ciò tanto più volentieri (eo pronior, scrive lo<br />

storico), <strong>in</strong> quanto <strong>di</strong> Camillo si <strong>di</strong>ceva che fosse del tutto <strong>di</strong>giuno <strong>di</strong> arte<br />

militare 184 . Credo che il senso del brano sia perspicuo: Tiberio sente che questo<br />

generale vittorioso non potrà mai realmente m<strong>in</strong>acciare la stabilità del potere, privo<br />

com’è, per i suoi trascorsi <strong>di</strong> vita, d’ogni sostegno militare, e qu<strong>in</strong><strong>di</strong> lo loda ed<br />

esalta senza alcuna remora; rileveremo qui, dunque, l’occorrenza <strong>di</strong> pronus al<br />

comparativo <strong>in</strong> un contesto nel quale si fa riferimento ad un comportamento<br />

subdolo e calcolatore tenuto da Tiberio.<br />

In ragione <strong>di</strong> quanto affermato sopra relativamente a facilis, e <strong>di</strong> ciò che ora<br />

si è detto riguardo a pronus, mi sembra non del tutto <strong>in</strong>opportuno sostenere che la<br />

scelta congiunta <strong>di</strong> tali aggettivi, operata da Tacito per determ<strong>in</strong>are le l<strong>in</strong>ee<br />

fondamentali del comportamento <strong>di</strong> Tiberio nei confronti <strong>di</strong> Seiano, possa avere<br />

una significanza <strong>in</strong>vero assai profonda, che vada ben al <strong>di</strong> là, come preannunciavo,<br />

<strong>di</strong> quanto suggerito da una lettura superficiale. Se, pur facendo da caso a caso le<br />

dovute <strong>di</strong>st<strong>in</strong>zioni, si conviene che facilis ricorre <strong>in</strong> luoghi nei quali lo storico<br />

vuole sottol<strong>in</strong>eare situazioni che vedono due membri importantissimi della<br />

famiglia <strong>di</strong> Tiberio <strong>in</strong>quadrati <strong>in</strong> una realtà <strong>di</strong> impostura, o comunque <strong>di</strong> negazione<br />

e ribaltamento della realtà, sicché si potrebbe pensare ad un uso “mirato”<br />

dell’aggettivo; se si conviene poi che, adoperando pronus, <strong>in</strong> un altro contesto, a<br />

184 Ann. II 52, 5: (…) atque hic (Furio Camillo), quem memoramus, bellorum expers habebatur. Eo pronior Tiberius<br />

res gestas apud senatum celebravit; et decrevere patres triumphalia <strong>in</strong>signia, quod Camillo ob modestiam vitae<br />

impune fuit.<br />

65

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!