28.05.2013 Views

università degli studi di napoli federico ii dottorato di ricerca in ...

università degli studi di napoli federico ii dottorato di ricerca in ...

università degli studi di napoli federico ii dottorato di ricerca in ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

dell’azione politica <strong>di</strong> Seiano (orig<strong>in</strong>em…mores), arrivato poi a parlare <strong>di</strong> ciò <strong>in</strong><br />

cui questa consisté, si sarebbe limitato a <strong>di</strong>re che il prefetto del pretorio aspirò a<br />

ghermire un potere dai connotati sostanziali ben precisi (una dom<strong>in</strong>atio), senza<br />

però <strong>di</strong>re al lettore che il Volus<strong>in</strong>o coronò il proprio sogno, se questo sogno fosse<br />

realmente stato mai coronato 175 . Né può <strong>di</strong>rsi casuale il fatto che lo storico altrove<br />

presenti il braccio destro <strong>di</strong> Tiberio <strong>in</strong>vestito <strong>di</strong> grande auctoritas 176 , <strong>di</strong> potentia 177 ,<br />

ricoperto da un supremo honos 178 : fu appunto solo la dom<strong>in</strong>atio, quel qualcosa cioè<br />

che ne avrebbe fatto un pr<strong>in</strong>ceps a tutti gli effetti, a sfuggirgli. Sempre.<br />

Il personaggio Seiano, dunque, <strong>in</strong>carnazione <strong>di</strong> una cont<strong>in</strong>ua tensione verso<br />

la realizzazione dell’irrealizzabile, è posto da Tacito su un livello altissimo, quasi<br />

paritario rispetto a quello <strong>di</strong> Tiberio, f<strong>in</strong> dalla sua “entrata <strong>in</strong> scena”, come<br />

<strong>di</strong>mostra l’uso <strong>di</strong> fac<strong>in</strong>us a IV 1, 1; il suo scopo, il suo obiettivo, poi, consistono <strong>in</strong><br />

un potere la cui sostanza non si <strong>di</strong>scosta, <strong>in</strong> fondo, da quella <strong>di</strong> un’autorità<br />

imperiale. E’ vero, il praefectus praetor<strong>ii</strong> non conseguì mai – mai, si è visto,<br />

avrebbe avuto tutte le carte <strong>in</strong> regola per farlo – una dom<strong>in</strong>atio; ciò non impe<strong>di</strong>sce,<br />

però, <strong>di</strong> riconoscere che l’eques volus<strong>in</strong>o seppe far suo un potere notevole, <strong>in</strong><br />

alcuni momenti <strong>di</strong>rei straor<strong>di</strong>nario. Tiberio non mancò <strong>di</strong> riba<strong>di</strong>re più volte la stima<br />

e la considerazione <strong>in</strong> cui teneva il proprio prefetto del pretorio, né esitò a<br />

manifestare concretamente tale sua benevola <strong>di</strong>sposizione d’animo attraverso onori<br />

e privilegi concessi a Seiano stesso, anche talvolta favorendo chi a lui fosse caro 179 .<br />

Lo stesso Tacito, dal canto suo, sottol<strong>in</strong>ea ripetutamente quanto favorevole a<br />

Seiano fosse l’animo del pr<strong>in</strong>ceps. La pag<strong>in</strong>a tacitiana, però, va letta e scandagliata<br />

<strong>in</strong> profon<strong>di</strong>tà, va deco<strong>di</strong>ficata, cogliendone, dove possibile, e dove esso vi sia, il<br />

sovrasenso, il meta-significato, il messaggio implicito o, più semplicemente, il<br />

175<br />

Potrebbe essere forse illum<strong>in</strong>ante la citaione <strong>di</strong> Hist. II 6, 2: (…) Othonem ac Vitellium scelestis armis res<br />

Romanas raptum ire volgatum est (…); per il testo del luogo tratto dalle Historiae mi attengo, qui come altrove, a E.<br />

KOESTERMANN, Cornelius Tacitus. Historiae, ed. E. K., Leipzig 1957. La successione dell’ablativo strumentale,<br />

dell’accusativo <strong>in</strong><strong>di</strong>cante l’obiettivo perseguito, e della iunctura verbale costituita dal sup<strong>in</strong>o attivo <strong>di</strong> rapere e dalla<br />

forma <strong>di</strong> eo, sembrerebbe suggerire un (cauto) accostamento del passo appena citato ad Ann. IV 1, 1: <strong>in</strong> entrambi i<br />

casi, mutatis mutan<strong>di</strong>s (è noto, <strong>in</strong>fatti, che Vitellio salì al trono, ma per breve tempo), ci si riferisce ad un tentativo <strong>in</strong><br />

ultima analisi abortivo <strong>di</strong> conquista <strong>di</strong> un potere assoluto.<br />

176<br />

Il già citato Ann. I 24, 2 (…) Aelius Seianus (…) magna apud Tiberium auctoritate.<br />

177<br />

Ann. IV 1, 1, cuius (<strong>di</strong> Seiano) de potentia supra memoravi, e III 66, 3 dove si parla ancora della Seiani potentia.<br />

178<br />

Ann. III 72, 4, dare id se <strong>di</strong>xit honori Seiani.<br />

179<br />

Cfr., ad esempio, Ann. II 72, 4; III 72, 3; IV 2, 3.<br />

61

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!