28.05.2013 Views

università degli studi di napoli federico ii dottorato di ricerca in ...

università degli studi di napoli federico ii dottorato di ricerca in ...

università degli studi di napoli federico ii dottorato di ricerca in ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

questo, però, soltanto donec Haterius Augustam oraret eiusque curatissimis<br />

precibus protegeretur 439 . Il caso più celebre, naturalmente, è quello riguardante la<br />

protezione <strong>di</strong> cui godette Planc<strong>in</strong>a 440 <strong>in</strong> occasione del processo <strong>in</strong>tentato a suo<br />

marito Pisone dopo il decesso <strong>di</strong> Germanico ed i <strong>di</strong>sor<strong>di</strong>ni verificatisi <strong>in</strong> Siria: tutti<br />

sapevano bene che Planc<strong>in</strong>a aveva gioito non meno del suo sposo per la f<strong>in</strong>e<br />

dell’imperator e che, se Pisone aveva qualche colpa, dalla sua sorte mai avrebbe<br />

dovuto essere sganciata la donna. Ella, <strong>in</strong>vece, si salvò, proprio grazie alla<br />

immunità accordatale da Livia, ed anzi <strong>in</strong> quel processo venne manifestamente <strong>in</strong><br />

luce quanto scomoda <strong>di</strong>ventasse la posizione <strong>di</strong> Tiberio quando si trattava <strong>di</strong><br />

confrontarsi con l’autorevole figura materna, o con chi fosse da costei tutelato:<br />

eadem Planc<strong>in</strong>ae <strong>in</strong>vi<strong>di</strong>a, maior gratia; eoque ambiguum habebatur quantum<br />

Caesari <strong>in</strong> eam liceret atque ipsa (…) secretis Augustae precibus veniam obt<strong>in</strong>uit<br />

(…) 441 . Né il pr<strong>in</strong>cipe seppe (forse non volle) nascondere il peso che sui suoi atti<br />

aveva esercitato la volontà <strong>di</strong> Livia; subito dopo il suici<strong>di</strong>o <strong>di</strong> Pisone, <strong>di</strong>fatti, egli<br />

pro Planc<strong>in</strong>a cum pudore <strong>di</strong>sseruit, matris preces obtendens, come sottol<strong>in</strong>ea<br />

Tacito 442 : <strong>in</strong> base a quanto appena osservato relativamente alla narrazione tacitiana<br />

della vicenda <strong>di</strong> Q. Aterio e, soprattutto, dell’ “affaire Planc<strong>in</strong>a”, credo sia<br />

possibile sottol<strong>in</strong>eare il rilievo assoluto che lo storico evidentemente volle<br />

conferire alla figura della reg<strong>in</strong>a madre all’<strong>in</strong>terno del suo universo <strong>di</strong> personaggi.<br />

Ancora più <strong>in</strong>teressante si fa la questione, ove si consideri che Cassio Dione<br />

precisa che Tiberio lasciò vivere Planc<strong>in</strong>a solo per fare cosa sgra<strong>di</strong>ta alla sua<br />

o<strong>di</strong>ata nemica Agripp<strong>in</strong>a I, la vedova <strong>di</strong> Germanico 443 : nessun accenno, dunque, da<br />

parte dello storico greco, ad eventuali <strong>in</strong>fluenze e pressioni esercitate da Livia sul<br />

proprio figlio. Tacito non manca <strong>di</strong> accennare anche all’o<strong>di</strong>o <strong>di</strong> Tiberio nei<br />

confronti della coniuge superstite <strong>di</strong> suo figlio adottivo, ma lo considera sempre<br />

439 Ann. I 13, 6. Per l’<strong>in</strong>tero episo<strong>di</strong>o, e per la vicenda <strong>di</strong> M. Scauro, I 13, 4-5-6.<br />

440 Lapidario ed esaustivo il giu<strong>di</strong>zio formulato su questo personaggio da F.R.D. GOODYEAR, The Annals of Tacitus,<br />

cit., vol. II, p. 326: «the most unpleasant female <strong>in</strong> T.’s pages».<br />

441 Ann. III 15, 1. «Planc<strong>in</strong>a era ugualmente o<strong>di</strong>ata, ma godeva <strong>di</strong> una più alta protezione e perciò ci si chiedeva<br />

quanto potere aesse contro <strong>di</strong> lei. (...) ottenne il perdono grazie alle segrete pressioni <strong>di</strong> Augusta» (La traduzione è <strong>di</strong><br />

Li<strong>di</strong>a PIGHETTI).<br />

442 Ann. III 17, 1.<br />

443 Dio LVIII 22, 5.<br />

144

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!