28.05.2013 Views

Pancreas - Sapienza Università di Roma

Pancreas - Sapienza Università di Roma

Pancreas - Sapienza Università di Roma

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Corso <strong>di</strong> Me<strong>di</strong>cina Interna e Chirurgia 1<br />

Lezioni <strong>di</strong> Oncologia Me<strong>di</strong>ca<br />

Carcinoma del <strong>Pancreas</strong><br />

Giovanni Codacci-Pisanelli<br />

<strong>Università</strong> <strong>di</strong> <strong>Roma</strong> "La<strong>Sapienza</strong>"<br />

Giovanni.Codacci-Pisanelli@uniroma1.it<br />

w3.uniroma1.it\giovcodpis


Me<strong>di</strong>cina Interna e Chirurgia 1<br />

Lezioni <strong>di</strong> Oncologia Me<strong>di</strong>ca<br />

<strong>Pancreas</strong> -<br />

Tipi istologici<br />

Tumori esocrini<br />

Tumori endocrini<br />

Giovanni Codacci-Pisanelli<br />

<strong>Pancreas</strong>


Me<strong>di</strong>cina Interna e Chirurgia 1<br />

Lezioni <strong>di</strong> Oncologia Me<strong>di</strong>ca<br />

<strong>Pancreas</strong> - Eziologia<br />

Giovanni Codacci-Pisanelli<br />

<strong>Pancreas</strong><br />

Forme familiari<br />

here<strong>di</strong>tary pancreatitis<br />

multiple endocrine neoplasia type 1<br />

here<strong>di</strong>tary nonpolyposis colon cancer (HNPCC;<br />

Lynch syndrome)<br />

von Hippel-Lindau syndrome<br />

ataxia-telangiectasia<br />

familial atypical multiple mole melanoma syndrome<br />

(FAMMM)<br />

Fumo, fattori <strong>di</strong>etetici (alcol, caffè)<br />

Diabete<br />

Pancreatite cronica


Me<strong>di</strong>cina Interna e Chirurgia 1<br />

Lezioni <strong>di</strong> Oncologia Me<strong>di</strong>ca<br />

<strong>Pancreas</strong> -<br />

Prevenzione<br />

?<br />

Epidemiologia<br />

Incidenza in aumento<br />

Incidenza ≡ Mortalità<br />

Giovanni Codacci-Pisanelli<br />

<strong>Pancreas</strong>


Me<strong>di</strong>cina Interna e Chirurgia 1<br />

Lezioni <strong>di</strong> Oncologia Me<strong>di</strong>ca<br />

<strong>Pancreas</strong><br />

Diagnosi precoce<br />

impossibile !!<br />

Giovanni Codacci-Pisanelli<br />

<strong>Pancreas</strong><br />

Segni - sintomi<br />

ittero<br />

per<strong>di</strong>ta <strong>di</strong> peso/anoressia/cachessia<br />

dolore<br />

Sindromi paraneoplastiche (Trousseau)


Me<strong>di</strong>cina Interna e Chirurgia 1<br />

Lezioni <strong>di</strong> Oncologia Me<strong>di</strong>ca<br />

<strong>Pancreas</strong> – <strong>di</strong>agnosi<br />

Esame obiettivo<br />

TAC<br />

RMN<br />

PET<br />

Ecografia<br />

Laparoscopia<br />

CPRE<br />

Giovanni Codacci-Pisanelli<br />

<strong>Pancreas</strong><br />

Biopsia<br />

TAC-guidata Laparoscopica


Me<strong>di</strong>cina Interna e Chirurgia 1<br />

Lezioni <strong>di</strong> Oncologia Me<strong>di</strong>ca<br />

<strong>Pancreas</strong><br />

Giovanni Codacci-Pisanelli<br />

<strong>Pancreas</strong><br />

Sta<strong>di</strong>azione, evoluzione<br />

Infiltrazione <strong>di</strong> vasi mesenterici<br />

Carcinosi peritoneale<br />

metastasi<br />

cachessia


Me<strong>di</strong>cina Interna e Chirurgia 1<br />

Lezioni <strong>di</strong> Oncologia Me<strong>di</strong>ca<br />

<strong>Pancreas</strong> -<br />

Giovanni Codacci-Pisanelli<br />

<strong>Pancreas</strong><br />

Terapia della malattia iniziale<br />

Chirurgia<br />

Ra<strong>di</strong>o(chemio)terapia pre-operatoria


Me<strong>di</strong>cina Interna e Chirurgia 1<br />

Lezioni <strong>di</strong> Oncologia Me<strong>di</strong>ca<br />

<strong>Pancreas</strong> -<br />

Giovanni Codacci-Pisanelli<br />

<strong>Pancreas</strong><br />

Terapia della malattia avanzata<br />

Chemioterapia<br />

Gemcitabina<br />

Fluorouracile<br />

Combinazioni con Gemcitabina<br />

Oxaliplatino<br />

Erlotinib


Me<strong>di</strong>cina Interna e Chirurgia 1<br />

Lezioni <strong>di</strong> Oncologia Me<strong>di</strong>ca<br />

<strong>Pancreas</strong><br />

Giovanni Codacci-Pisanelli<br />

<strong>Pancreas</strong><br />

Terapia <strong>di</strong> supporto<br />

Trattamento del dolore !!!<br />

farmacologico<br />

interventistico (alcolizzazione)<br />

Supporto nutrizionale<br />

Chirurgia/ra<strong>di</strong>ologia interventistica<br />

(<strong>di</strong>sostruzione intestinale o biliare)


Me<strong>di</strong>cina Interna e Chirurgia 1<br />

Lezioni <strong>di</strong> Oncologia Me<strong>di</strong>ca<br />

Giovanni Codacci-Pisanelli<br />

<strong>Pancreas</strong><br />

Take-home message<br />

1. E’ una bruttissima bestia!<br />

2. la <strong>di</strong>agnosi precoce è (quasi) impossibile.<br />

Non c’è prevenzione!<br />

3. Ma il dolore si può curare!!!<br />

4. Quin<strong>di</strong> il dolore si deve curare


Me<strong>di</strong>cina Interna e Chirurgia 1<br />

Lezioni <strong>di</strong> Oncologia Me<strong>di</strong>ca<br />

Gastrinoma<br />

Giovanni Codacci-Pisanelli<br />

<strong>Pancreas</strong><br />

The tumor makes large amounts of gastrin, which causes<br />

too much acid to be made in the stomach. Ulcers may<br />

develop as a result of too much stomach acid.<br />

Insulinoma<br />

The tumor makes too much insulin and causes the body to<br />

store sugar instead of burning the sugar for energy. This<br />

causes too little sugar in the blood, a con<strong>di</strong>tion called<br />

hypoglycemia.<br />

Glucagonoma<br />

This tumor makes too much glucagon and causes too much<br />

sugar in the blood, a con<strong>di</strong>tion called hyperglycemia.


Me<strong>di</strong>cina Interna e Chirurgia 1<br />

Lezioni <strong>di</strong> Oncologia Me<strong>di</strong>ca<br />

Tumori Neuroendocrini - 1<br />

Segni - sintomi<br />

Sono legati all’attività endocrina<br />

Giovanni Codacci-Pisanelli<br />

<strong>Pancreas</strong><br />

Tipi istologici<br />

Feocromocitoma<br />

APUDomi<br />

Carcinoi<strong>di</strong><br />

Paraganglioma, melanoma, schwannoma,<br />

microcitoma...<br />

N.B. una componente neuroendocrina può<br />

essere presente in MOLTI tumori!


Me<strong>di</strong>cina Interna e Chirurgia 1<br />

Lezioni <strong>di</strong> Oncologia Me<strong>di</strong>ca<br />

Tumori Neuroendocrini<br />

Giovanni Codacci-Pisanelli<br />

<strong>Pancreas</strong><br />

Diagnosi<br />

Octreoscan<br />

Dosaggi plasmatici/urinari <strong>di</strong> HIAA<br />

(Acido 5-Idrossi-indoleacetico)<br />

Cromogranina (...ma attenti!)<br />

Terapia della malattia iniziale<br />

Chirurgia<br />

Terapia della malattia avanzata<br />

Somatostatina e analoghi: solo per i sintomi


Classificazione e manifestazioni cliniche dei tumori endocrini<br />

gastroenteropancreatici.<br />

Insulinoma<br />

Gastrinoma<br />

Glucagonoma<br />

VIPoma<br />

Somatostatinoma<br />

PPoma<br />

Neurotensinoma<br />

GHRHoma.<br />

Secrezione ectopica dì ACTH/CRH<br />

PTHpoma<br />

Carcinoide<br />

Tumore<br />

IpogIicemia a <strong>di</strong>giuno, confusione mentale,<br />

anomalie del comportamento<br />

Ulcere pe reci<strong>di</strong>vanti, <strong>di</strong>arrea<br />

Eritema necrolitico migrante, <strong>di</strong>abete,<strong>di</strong>arrea,<br />

trombosi venosa, anemia<br />

Diarrea secretoria, ipopotassiemia, acidosi<br />

metabolica<br />

Dispepsia, <strong>di</strong>abete mellito, colelitiasi, steatorrea<br />

Nessuna<br />

Nessuna<br />

Acromegalia<br />

Sindrome <strong>di</strong> Cushing<br />

Ipercalcemia<br />

Flushing, <strong>di</strong>arrea<br />

Manifestazioni cliniche


Me<strong>di</strong>cina Interna e Chirurgia 1<br />

Lezioni <strong>di</strong> Oncologia Me<strong>di</strong>ca<br />

Giovanni Codacci-Pisanelli<br />

<strong>Pancreas</strong><br />

Take-home message<br />

sono cose rare ma... se li ricordate fate bella<br />

figura (non solo allesame...)


Me<strong>di</strong>cina Interna e Chirurgia 1<br />

Lezioni <strong>di</strong> Oncologia Me<strong>di</strong>ca<br />

Giovanni Codacci-Pisanelli<br />

<strong>Pancreas</strong>


Me<strong>di</strong>cina Interna e Chirurgia 1<br />

Lezioni <strong>di</strong> Oncologia Me<strong>di</strong>ca<br />

Vie Biliari - 1<br />

Istologia<br />

..<br />

Giovanni Codacci-Pisanelli<br />

<strong>Pancreas</strong>


Me<strong>di</strong>cina Interna e Chirurgia 1<br />

Lezioni <strong>di</strong> Oncologia Me<strong>di</strong>ca<br />

Vie Biliari - 1<br />

Eziologia<br />

Calcoli della colecisti<br />

Giovanni Codacci-Pisanelli<br />

<strong>Pancreas</strong>


Me<strong>di</strong>cina Interna e Chirurgia 1<br />

Lezioni <strong>di</strong> Oncologia Me<strong>di</strong>ca<br />

Vie Biliari - 1<br />

Prevenzione<br />

?<br />

Giovanni Codacci-Pisanelli<br />

<strong>Pancreas</strong>


Me<strong>di</strong>cina Interna e Chirurgia 1<br />

Lezioni <strong>di</strong> Oncologia Me<strong>di</strong>ca<br />

Vie Biliari - 1<br />

Diagnosi precoce<br />

?<br />

Giovanni Codacci-Pisanelli<br />

<strong>Pancreas</strong>


Me<strong>di</strong>cina Interna e Chirurgia 1<br />

Lezioni <strong>di</strong> Oncologia Me<strong>di</strong>ca<br />

Vie Biliari - 2<br />

Sta<strong>di</strong>azione<br />

ndr<br />

Giovanni Codacci-Pisanelli<br />

<strong>Pancreas</strong>


Me<strong>di</strong>cina Interna e Chirurgia 1<br />

Lezioni <strong>di</strong> Oncologia Me<strong>di</strong>ca<br />

Vie Biliari - 2<br />

Terapia della malattia iniziale<br />

Chirurgia<br />

Giovanni Codacci-Pisanelli<br />

<strong>Pancreas</strong>


Me<strong>di</strong>cina Interna e Chirurgia 1<br />

Lezioni <strong>di</strong> Oncologia Me<strong>di</strong>ca<br />

Vie Biliari - 2<br />

Terapia della malattia avanzata<br />

?<br />

Giovanni Codacci-Pisanelli<br />

<strong>Pancreas</strong>


Me<strong>di</strong>cina Interna e Chirurgia 1<br />

Lezioni <strong>di</strong> Oncologia Me<strong>di</strong>ca<br />

Giovanni Codacci-Pisanelli<br />

<strong>Pancreas</strong>


Me<strong>di</strong>cina Interna e Chirurgia 1<br />

Lezioni <strong>di</strong> Oncologia Me<strong>di</strong>ca<br />

Metastasi epatiche<br />

Giovanni Codacci-Pisanelli<br />

<strong>Pancreas</strong><br />

Origine<br />

Praticamente qualsiasi tumore<br />

Polmone, mammella, stomaco,<br />

melanoma (oculare) ...<br />

Colon-retto


Me<strong>di</strong>cina Interna e Chirurgia 1<br />

Lezioni <strong>di</strong> Oncologia Me<strong>di</strong>ca<br />

Metastasi epatiche<br />

Diagnosi<br />

agobiospia<br />

Giovanni Codacci-Pisanelli<br />

<strong>Pancreas</strong>


Me<strong>di</strong>cina Interna e Chirurgia 1<br />

Lezioni <strong>di</strong> Oncologia Me<strong>di</strong>ca<br />

Metastasi epatiche -2<br />

Sta<strong>di</strong>azione<br />

Numero <strong>di</strong> lesioni<br />

Percentuale <strong>di</strong> fegato coinvolta<br />

Giovanni Codacci-Pisanelli<br />

<strong>Pancreas</strong>


Me<strong>di</strong>cina Interna e Chirurgia 1<br />

Lezioni <strong>di</strong> Oncologia Me<strong>di</strong>ca<br />

Metastasi epatiche -2<br />

Giovanni Codacci-Pisanelli<br />

<strong>Pancreas</strong><br />

Terapia -1<br />

Chirurgia<br />

Alcolizzazione, termoablazione,<br />

ra<strong>di</strong>ofrequenze, chemioembolizzazione,<br />

SIRT


Me<strong>di</strong>cina Interna e Chirurgia 1<br />

Lezioni <strong>di</strong> Oncologia Me<strong>di</strong>ca<br />

Metastasi epatiche -2<br />

Giovanni Codacci-Pisanelli<br />

<strong>Pancreas</strong><br />

Terapia - 2<br />

Chemioterapia intra-arteriosa<br />

Chemioterapia sistemica


Me<strong>di</strong>cina Interna e Chirurgia 1<br />

Lezioni <strong>di</strong> Oncologia Me<strong>di</strong>ca<br />

Giovanni Codacci-Pisanelli<br />

<strong>Pancreas</strong>


Me<strong>di</strong>cina Interna e Chirurgia 1<br />

Lezioni <strong>di</strong> Oncologia Me<strong>di</strong>ca<br />

GIST - 1<br />

Gastro-Intestinal Stromal Tumours<br />

Prevenzione<br />

?<br />

Diagnosi precoce<br />

?<br />

Giovanni Codacci-Pisanelli<br />

<strong>Pancreas</strong>


Me<strong>di</strong>cina Interna e Chirurgia 1<br />

Lezioni <strong>di</strong> Oncologia Me<strong>di</strong>ca<br />

GIST - 2<br />

Sta<strong>di</strong>azione<br />

testo<br />

Terapia della malattia iniziale<br />

?<br />

Terapia della malattia avanzata<br />

Imatinib (Glivec®)<br />

Giovanni Codacci-Pisanelli<br />

<strong>Pancreas</strong>


Me<strong>di</strong>cina Interna e Chirurgia 1<br />

Lezioni <strong>di</strong> Oncologia Me<strong>di</strong>ca<br />

Carcinosi peritoneale - 1<br />

Eziologia<br />

Stomaco, ovaio, colon-retto,<br />

mammella<br />

Giovanni Codacci-Pisanelli<br />

<strong>Pancreas</strong>


Me<strong>di</strong>cina Interna e Chirurgia 1<br />

Lezioni <strong>di</strong> Oncologia Me<strong>di</strong>ca<br />

Carcinosi peritoneale - 2<br />

Giovanni Codacci-Pisanelli<br />

<strong>Pancreas</strong><br />

Meto<strong>di</strong>che <strong>di</strong>agnostiche<br />

Dosaggio Ca 125 nel liquido ascitico<br />

Terapia<br />

Paracentesi<br />

Chemioterapia intraperitoneale<br />

Chemioterapia sistemica


Me<strong>di</strong>cina Interna e Chirurgia 1<br />

Lezioni <strong>di</strong> Oncologia Me<strong>di</strong>ca<br />

Canale anale<br />

Eziologia<br />

E’ una “ malattia venerea” ?<br />

_<br />

_<br />

Diagnosi precoce<br />

Sanguinamento<br />

Dolore<br />

Giovanni Codacci-Pisanelli<br />

<strong>Pancreas</strong>


Me<strong>di</strong>cina Interna e Chirurgia 1<br />

Lezioni <strong>di</strong> Oncologia Me<strong>di</strong>ca<br />

Canale anale - 2<br />

Sta<strong>di</strong>azione<br />

testo<br />

Terapia della malattia iniziale<br />

Ra<strong>di</strong>o-chemioterapia<br />

Chirurgia<br />

Terapia della malattia avanzata<br />

testo<br />

Giovanni Codacci-Pisanelli<br />

<strong>Pancreas</strong>

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!