19.05.2013 Views

Bo tin idea di bai traha bo propio kas?

Bo tin idea di bai traha bo propio kas?

Bo tin idea di bai traha bo propio kas?

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Foyeto gratis ku sugerensia praktiko<br />

<strong>Bo</strong>n mira, sabi <strong>traha</strong>!<br />

<strong>Bo</strong> <strong>tin</strong> <strong>idea</strong> <strong>di</strong><br />

<strong>bai</strong> <strong>traha</strong> <strong>bo</strong> <strong>propio</strong> <strong>kas</strong>?<br />

Anto e or’ei <strong>bo</strong> mester lesa e foyeto aki. <strong>Bo</strong> ta haña <strong>di</strong>ferente tep kon<br />

konstruí sabí na Kòrsou i <strong>Bo</strong>neiru. Ku sabí nos ke men un <strong>kas</strong> ku un<br />

ambiente <strong>di</strong> bida agradabel i ku poko gastu <strong>di</strong> koriente i awa. <strong>Bo</strong> por<br />

praktiká e rekomendashonnan na e otro islanan <strong>di</strong> Antia tambe, pero<br />

<strong>bo</strong> <strong>tin</strong> ku tene kuenta si ku e eksigensianan <strong>di</strong> konstrukshon pa orkan.


Contenido<br />

Diseño i konstrukshon Ubi<strong>kas</strong>hon i orientashon Paginá 5<br />

Tereno 6<br />

Repartishon <strong>di</strong> e bibienda 7<br />

Dak 9<br />

Murayanan 10<br />

Bentana i portanan 11<br />

Instalashon Erkondeshen; Sparmentu <strong>di</strong> awa 13<br />

Aparatonan doméstiko; Riolering i tanki septiko 14<br />

Material 15<br />

Har<strong>di</strong>n Har<strong>di</strong>n 17<br />

Biba sabi Saka <strong>bo</strong> ganashi 19<br />

Colofon<br />

E foyeto aki ta komponé pa Ministerio <strong>di</strong> Salubridat Públiko i Desaroyo Sosial <strong>di</strong> Antia,<br />

afdeling me<strong>di</strong>oambiente i naturalesa.<br />

Teksto i produkshon J. Klein i B. van Geleuken.<br />

Tradukshon Afdeling Voorlich<strong>tin</strong>g (RVD)<br />

Un danki na senores L. Juliana, R. Kelder, E. Keur, Th. Lendering, R. Lo<strong>bo</strong>,<br />

F. Piket, K. Raymann, P. v. Rijswijk, P. Montanus i tur sobra.<br />

Diseño Memento Vivi _ grafisch ontwerpbureau<br />

Paginá 2 <strong>Bo</strong>n mira, sabi <strong>traha</strong><br />

E foyeto a wòrdu kompelá kuidadosemente.<br />

e<strong>di</strong>tor no ta responsabel pa eventual erornan.<br />

Antes nos tabata tene mas<br />

kuenta ku klima na momento<br />

<strong>di</strong> konstrui <strong>kas</strong><br />

<strong>Bo</strong>n mira, sabi <strong>traha</strong>!<br />

Traha un <strong>kas</strong> ta un <strong>di</strong> e invershonnan mas gran<strong>di</strong> den <strong>bo</strong> bida. P’esei <strong>bo</strong> mester ta<br />

<strong>bo</strong>n prepará. Straño kon awor a para bira ku nos ta tene tiki kuenta ku naturalesa.<br />

P’esei nos <strong>tin</strong> mester <strong>di</strong> aparato ku ta hala hopi koriente pa tene nos <strong>kas</strong> fresku. Ku<br />

konsekuensia resibunan <strong>di</strong> koriente haltu.<br />

Den e foyeto aki ta trata vários tópiko sistemátikamente. Unda i kon mi ta konstruí<br />

mihó? Kon mi por spar uso <strong>di</strong> awa? Kon ta pará ku aparatonan <strong>di</strong> koriente i nan<br />

mantenshon? Esaki ta preguntanan ku <strong>bo</strong> <strong>tin</strong> <strong>di</strong> hasi promé <strong>bo</strong> kuminsá <strong>traha</strong>. Ku<br />

e rekomendashonnan ku <strong>bo</strong> ta <strong>bai</strong> haña aki, den un ratu <strong>di</strong> ora <strong>bo</strong> ta na haltura <strong>di</strong><br />

tur e <strong>di</strong>ferente posibilidatnan pa konstrukshon <strong>di</strong> un <strong>kas</strong> ku ta agradabel, fresku i<br />

na mes momentu ekonómiko den uso <strong>di</strong> awa i koriente. Lesa henter e foyeto si,<br />

pasobra <strong>di</strong>ferente <strong>di</strong> e tópikonan <strong>tin</strong> <strong>di</strong> haber ku otro. I naturalmente <strong>bo</strong> <strong>tin</strong> ku<br />

buska drechi <strong>di</strong> e reglanan i eksigensianan <strong>di</strong> gobièrnu.<br />

Pensa lo siguiente tambe: no ta tur rekomendashon ta aplikabel den kada situashon<br />

i <strong>tin</strong> mes balor. P’esei papia ku <strong>bo</strong> arkitekto òf kontratista kon eksaktamente <strong>bo</strong> ke<br />

pa <strong>bo</strong> <strong>kas</strong> ta <strong>bai</strong> ta na final i kua rekomendashon ta pas mihó ku <strong>bo</strong> situashon.<br />

Ku e foyeto aki nos ke inspirá <strong>bo</strong> pa <strong>bo</strong> mes wak kiko ta mihó den <strong>bo</strong> situashon.<br />

Éksito den e tra<strong>bo</strong>unan <strong>di</strong> konstrukshon i tur kos <strong>bo</strong>n den <strong>bo</strong> bibienda no<strong>bo</strong>.<br />

Introdukson<br />

Paginá 3


E freskura <strong>di</strong> bientu ta grátis<br />

Paginá 4 <strong>Bo</strong>n mira, sabi <strong>traha</strong><br />

Nort<br />

West Ost<br />

Kas<br />

Suit<br />

Bientu<br />

E konstrukshon sabí ei ta kuminsá ku<br />

eskoho <strong>di</strong> e tereno. Si e esei ta <strong>bo</strong>n situá<br />

riba bientu, e or’ei realisashon <strong>di</strong> un <strong>kas</strong><br />

fresku ta muchu mas fásil.<br />

Ubi<strong>kas</strong>hon i orientashon<br />

Diseño i konstrukshon<br />

Si <strong>bo</strong> ke konstruí sabí, anto e or’ei <strong>bo</strong> ta purba haña un <strong>kas</strong> fresku kaminda ta gasta<br />

ménos awa i koriente. E konstrukshon sabí ei ta kuminsá ku eskoho <strong>di</strong> e tereno.<br />

Si e esei ta <strong>bo</strong>n situá riba bientu, e or’ei realisashon <strong>di</strong> un <strong>kas</strong> fresku ta muchu mas<br />

fásil. P’esei buska un tereno kaminda <strong>tin</strong> hopi bientu. Preferiblemente un tereno un<br />

poko haltu ku no ta rondoná pa muchu konstrukshon i muraya haltu. E freskura <strong>di</strong><br />

bientu ta grátis.<br />

Ta importante tambe kon e <strong>kas</strong> ta konstruí teniendo kuenta ku solo i <strong>di</strong>rekshon <strong>di</strong><br />

bientu.<br />

Pa loke ta konserní solo ta mihó <strong>bo</strong> konstruí <strong>bo</strong> <strong>kas</strong> den largura <strong>di</strong> pariba pa<br />

pa<strong>bo</strong>u ku ménos muraya banda pariba i pa<strong>bo</strong>u. E fachadanan parti pariba i pa<strong>bo</strong>u<br />

ta keinta hopi dor <strong>di</strong> e solo parti meinta i atar<strong>di</strong>.<br />

Pa laga e bientu <strong>di</strong> pariba ku ta supla na e Islanan A<strong>bo</strong>u pasa optimalmente den<br />

<strong>bo</strong> <strong>kas</strong>, ta mihó pa konstruí <strong>bo</strong> <strong>kas</strong> <strong>di</strong> pariba pa pa<strong>bo</strong>u ku kara pa bientu.<br />

Asin’ei <strong>bo</strong> ta tene kuenta ku tantu solo komo bientu, dor <strong>di</strong> orientá e <strong>kas</strong> <strong>di</strong><br />

nortwest-suitost òf nortost-suitwest. No ta riba tur tereno <strong>di</strong> konstrukshon esaki<br />

por. P’esei ora <strong>bo</strong> ta skohe tereno, paga <strong>tin</strong>u tambe riba e <strong>di</strong>rekshon <strong>di</strong> bientu.<br />

Paginá 5


Tereno<br />

Ora <strong>bo</strong> <strong>tin</strong> e tereno, no kuminsá limpia henter e tereno mesora. Hasi e tereno kla<br />

pa konstrukshon na momentu ku ta kuminsá ku konstrukshon. Esaki ta prevení ku<br />

e tera ta hala <strong>bai</strong> i molèster <strong>di</strong> stof. No kap mata ni palu pa loko. Marka esakinan<br />

<strong>bo</strong>n kla pa e kontratista ku un pida kabuya òf sinta <strong>di</strong> konstrukshon. Dor <strong>di</strong> laga<br />

vegetashon <strong>di</strong> naturalesa para, e bientu no ta supla <strong>bo</strong> tera <strong>bai</strong>. Esei ta perkurá pa<br />

ménos stof i ménos tera ta laba <strong>bai</strong> ora áwaseru kai duru. E palu i e matanan ta sòru<br />

tambe pa un tiki sombra. Despues na momentu <strong>di</strong> planta <strong>bo</strong> har<strong>di</strong>n, ya <strong>bo</strong> <strong>tin</strong> mata<br />

den <strong>bo</strong> kura kaba.<br />

Skèrmu <strong>di</strong> konstrukshon ta yuda durante konstrukshon pa tene <strong>bo</strong> lugá <strong>di</strong><br />

konstrukshon i besindario limpi. Santu i sushi <strong>di</strong> konstrukshon no ta bula <strong>bai</strong> e or’ei.<br />

Paginá 6 <strong>Bo</strong>n mira, sabi <strong>traha</strong><br />

Dor <strong>di</strong> laga vegetashon <strong>di</strong><br />

naturalesa para, e bientu no ta<br />

supla <strong>bo</strong> tera <strong>bai</strong><br />

West<br />

Sala<br />

kushina<br />

Nort<br />

Suit<br />

dormitorionan<br />

Bientu so no ta sufisiente pa tene<br />

<strong>bo</strong> <strong>kas</strong> fresku. Perkurá tambe<br />

pa airu por sirkulá den <strong>bo</strong> <strong>kas</strong>.<br />

Bientu<br />

Ost<br />

Repartishon <strong>di</strong> e bibienda<br />

Diseño i konstrukshon<br />

Bientu so no ta sufisiente pa tene <strong>bo</strong> <strong>kas</strong> fresku. Perkurá tambe pa airu por sirkulá<br />

den <strong>bo</strong> <strong>kas</strong>.<br />

Hasi esei por ehèmpel dor <strong>di</strong> un <strong>di</strong>seño <strong>di</strong> den largura ku bentana na ám<strong>bo</strong>s banda.<br />

Òf dor <strong>di</strong> un mapa <strong>di</strong> <strong>kas</strong> habrí kaminda e kambernan ta keda rondó <strong>di</strong> un patio.<br />

Preferiblemente <strong>traha</strong> e kushina parti pa<strong>bo</strong>u, <strong>di</strong> manera ku e bientu <strong>di</strong> pariba no ta<br />

supla manda e airu kayente i holó <strong>di</strong> kuminda dor <strong>di</strong> henter e <strong>kas</strong>. E dormitorionan<br />

mester ta preferiblemente na e parti pariba. E or’ei e solo <strong>di</strong> mainta so ta para riba<br />

e murayanan <strong>di</strong> e kambernan. Anochi ora <strong>bo</strong> <strong>bai</strong> drumi, ya e murayanan ei a fria<br />

kaba.<br />

Paginá 7


Paginá 8 <strong>Bo</strong>n mira, sabi <strong>traha</strong><br />

Sòru pa e espasio <strong>bo</strong>u<br />

<strong>di</strong> e dak ta ventilá dor <strong>di</strong><br />

habrinan den e bandanan<br />

Plafòntnan haltu<br />

ta duna un ambiente<br />

den un vivienda<br />

Dak<br />

Diseño i konstrukshon<br />

Pa evitá ku <strong>bo</strong> <strong>kas</strong> ta para bira un fòrnu kayente un <strong>bo</strong>n dak ta hopi esensial. P’esei<br />

tene kuenta ku lo siguiente.<br />

Isolá e dak. Kon <strong>bo</strong> ta isolá e dak, ta dependé. Si <strong>bo</strong> no ta <strong>bai</strong> usa erkondeshen,<br />

anto e or’ei folio ku ta reflektá <strong>bo</strong>u <strong>di</strong> e dak ta un <strong>bo</strong>n solushon. Esei ta wanta<br />

e kayente <strong>di</strong> solo pafó i perkurá na mes momento pa <strong>bo</strong> <strong>kas</strong> ta <strong>bo</strong>n fresku den<br />

atar<strong>di</strong> i anochi. Si <strong>tin</strong> kamber kaminda ku si <strong>bo</strong> ta <strong>bai</strong> usa erkondeshen, e ora<br />

ei anochi tambe <strong>bo</strong> ke mantené e frialdat <strong>di</strong> <strong>bo</strong> erkondeshen. Den e <strong>kas</strong>o ei<br />

isolashon <strong>di</strong> e plafònt ku lana <strong>di</strong> glas òf un material paresidu ta e mihó solushon.<br />

Pa mas informashon tokante material <strong>di</strong> isolashon i kon ta <strong>traha</strong> ku nan, buska<br />

riba e sitenan <strong>di</strong> Internet na e parti patras <strong>di</strong> e foyeto aki.<br />

Laga e dak tira un tiki pafó <strong>di</strong> e murayanan. E par<strong>tin</strong>an ku ta tira pafó yama rant<br />

<strong>di</strong> dak. E parti pafó ku e dak ta tira ta perkurá pa e murayanan ta den sombra.<br />

Asin’ei nan ta keinta ménos anto <strong>bo</strong> <strong>kas</strong> parti paden ta keda mas fresku.<br />

E rantnan <strong>di</strong> dak aki ta fungi komo rantnan hanchi <strong>di</strong> un sombré.<br />

Fèrf e dak un kolo kla, preferiblemente blanku. Asin’ei e rayonan <strong>di</strong> solo ta<br />

reflektá.<br />

Sòru pa e espasio <strong>bo</strong>u <strong>di</strong> e dak ta ventilá dor <strong>di</strong> habrinan den e nòk <strong>di</strong> dak òf den<br />

e bandanan. E or’ei e bientu ta supla e airu kayente ku ta <strong>bo</strong>u <strong>di</strong> e dak manda<br />

pafó.<br />

Pensa <strong>bo</strong> <strong>bo</strong>n ku lo <strong>bo</strong> ke un plafònt mas a<strong>bo</strong>u den <strong>bo</strong> <strong>kas</strong>. Plafòntnan haltu ta<br />

duna un ambiente den un vivienda anto e or’ei <strong>bo</strong> por usa fennan den plafònt.<br />

Sòru aki tambe pa <strong>tin</strong> lugánan habri pa e airu kayente por sali <strong>bai</strong> afó.<br />

Paginá 9


Murayanan<br />

Por tene e murayanan fresku <strong>di</strong> <strong>di</strong>ferente manera.<br />

Laga e murayanan haña ménos rayo <strong>di</strong> solo posibel. Ya nos a menshoná e manera<br />

ku e <strong>kas</strong> ta konstruí i e uso <strong>di</strong> e bandanan <strong>di</strong> dak ku ta tirá pafó dje <strong>kas</strong>. <strong>Bo</strong> por<br />

hasi uso tambe <strong>di</strong> e sombra <strong>di</strong> palunan òf <strong>di</strong> un terasa ku dak pegá na e <strong>kas</strong><br />

(pòrch), mira paginá 8.<br />

Skohe blokinan <strong>di</strong> betòn hòl pa e murayanan <strong>di</strong> pafó (i no laga pleister e hòlnan<br />

aki sera ku semènt). Blokinan hòl ta laga ménos kayente pasa, <strong>di</strong> manera ku <strong>bo</strong><br />

<strong>kas</strong> ta muchu mas fresku anochi ora <strong>di</strong> <strong>bai</strong> drumi.<br />

Fèrf murayanan kolonan kla. Kolonan skur ta apsorba rayonan <strong>di</strong> solo ku ta<br />

keinta e murayanan i hasi <strong>bo</strong> <strong>kas</strong> paden mas kalor.<br />

Isolá muraya i plafont si ta <strong>bai</strong> fria kambernan ku erkondeshen. Un muraya dòbel<br />

tambe ta isolá.<br />

Paginá 10 <strong>Bo</strong>n mira, sabi <strong>traha</strong><br />

Skohe blokinan <strong>di</strong> betòn hòl pa<br />

e murayanan <strong>di</strong> pafó i no laga pleister e<br />

hòlnan aki sera ku semènt.<br />

Pa laga lus <strong>di</strong> <strong>di</strong>a drenta<br />

i solo afó bentana ku yalusí<br />

ku por habri i sera ta <strong>idea</strong>l<br />

Hasi uso <strong>di</strong> tapasolo<br />

pa bentana kaminda<br />

solo ta yega<br />

Diseño i konstrukshon<br />

Bentana i portanan<br />

Pa un <strong>bo</strong>n ventilashon natural <strong>di</strong> henter e <strong>kas</strong> e bentana i portanan ta <strong>di</strong> gran balor.<br />

P’esei mester skohe nan kuidadosamente.<br />

Kambernan mester <strong>tin</strong> por lo ménos dos bentana na kada banda, <strong>di</strong> manera<br />

ku e bientu por drenta i sali. Òf un bentana i un porta ku yalusí òf un reha <strong>di</strong><br />

ventilashon ku ta laga bientu pasa.<br />

Pa laga lus <strong>di</strong> <strong>di</strong>a drenta i solo afó bentana ku yalusí ku por habri i sera ta <strong>idea</strong>l.<br />

Eseinan tambe ta na benta kompleto ku skèrmu <strong>di</strong> waya fini i protekshon kontra<br />

kiebro. Dor <strong>di</strong> ahustá e yalusínan, ta keda agradabel ora <strong>tin</strong> bientu fuerte òf awa<br />

ta kai.<br />

Hasi uso <strong>di</strong> tapasolo pa bentana kaminda solo ta yega.<br />

E me<strong>di</strong>danan aki ta pa tene <strong>bo</strong> <strong>kas</strong> fresku i evitá uso <strong>di</strong> erkondeshen ku ta karu. Esei<br />

ta spar <strong>bo</strong> hopi sèn aki ratu i <strong>bo</strong> ta logra un vivienda salú ku <strong>bo</strong>n ventilashon <strong>di</strong> airu.<br />

Paginá 11


Paginá 12 <strong>Bo</strong>n mira, sabi <strong>traha</strong><br />

Kumpra un tualèt<br />

ku un kònòpi<br />

pa spar awa<br />

P’esei usa<br />

un kranchi ku<br />

reguladó <strong>di</strong> awa<br />

Sin kònòpi pa spar awa 66 m3 Sin kònòpi pa spar awa 30 m3 Ganshi pa aña 36 m3 Apli<strong>kas</strong>hon <strong>di</strong> awa pa un tualèt den m3 pa aña pa famía de kuater hende<br />

Erkondeshen<br />

Instalashon<br />

Dor <strong>di</strong> tepsnan ya menshon hopi biaha <strong>bo</strong> no <strong>tin</strong> mester <strong>di</strong> usa erko. Si <strong>tin</strong> un<br />

kuarto ku realmente <strong>bo</strong> ta haña ku mester <strong>di</strong> un arko, anto paga <strong>tin</strong>u riba e<br />

siguiente puntonan:<br />

Un erkondeshen gran<strong>di</strong> no nesesariamente ta mihó, ma si mas karu. Informá <strong>bo</strong><br />

mes tokante e kapasidat apropiá i e uso <strong>di</strong> energia <strong>di</strong> e erko.<br />

Sòru ku e espasio ta <strong>bo</strong>n sera, sino e aire fresku ta sali lihé.<br />

Sparmentu <strong>di</strong> awa<br />

Kumpra un tualèt ku un kònòpi pa spar awa. Buska un baki <strong>di</strong> awa <strong>di</strong> maksimal<br />

6 liter. E ta <strong>di</strong>ferensia den gastu. Den e ehèmpel aki <strong>bo</strong>u esaki ta mas o ménos<br />

un 500 florin pa aña.<br />

Ku un kabes <strong>di</strong> ducha <strong>bo</strong>n <strong>bo</strong> ta spar hopi sèn. Un kabes <strong>di</strong> ducha asina ta kosta<br />

algu mas i no ta basha ni 6 liter pa minüt kompará ku 10 liter <strong>di</strong> un kabes <strong>di</strong><br />

ducha normal. Pues <strong>kas</strong>i mitar. E satisfakshon ta <strong>di</strong> e baño ta igual.<br />

Ku kranchi tambe <strong>bo</strong> por spar. P’esei usa un kranchi ku reguladó <strong>di</strong> awa<br />

prinsipalmente pa wasbak. E Kranchi aki ta basha mas o ménos 8 liter pa minüt.<br />

Un kranchi normal ta basha 15 liter pa minüt. Atrobe un ganshi <strong>di</strong> <strong>kas</strong>i 50%.<br />

Awa <strong>di</strong> laba tayo, ducha i wasmashin, awa shinishi, por wòrdu usa pa muha mata.<br />

Por usa un bari pa fangu awa <strong>di</strong> yobe loke tambe ta <strong>bo</strong>n pa muha mata. Esaki ta<br />

hasi hopi <strong>di</strong>ferensha den kuenta <strong>di</strong> awa!<br />

Paginá 13


Aparatonan doméstiko<br />

No solamente erkondeshen, sino tambe frishidèr i iluminashon por kome hopi<br />

energia. Informa serka <strong>bo</strong> servisio <strong>di</strong> utilidat, doño <strong>di</strong> pakus i hardware tokante<br />

posibilidatnan pa spar. Peranan <strong>di</strong> lus ekonómiko ta duna resultado mesora.<br />

Riolering i tanki septiko<br />

Ora no <strong>tin</strong> riolering instalá un tanki septiko pa awa shushi en bes <strong>di</strong> un berpùt. Un<br />

tanki septiko ta separá sushi i awa dor <strong>di</strong> kua e awa den tera ta shusha ménos. E<br />

sistema ta ku e awa shushi ta pasa dor <strong>di</strong> <strong>di</strong>ferente segmentu, dor <strong>di</strong> kua e sushi<br />

ta keda separá <strong>di</strong> awa. Dor <strong>di</strong> esaki e awa shinishi en kombinashon un “sistema <strong>di</strong><br />

drep”.<br />

Paginá 14 <strong>Bo</strong>n mira, sabi <strong>traha</strong><br />

Peranan <strong>di</strong> lus<br />

ekonómiko ta duna<br />

resultado mesora<br />

Un tanki septiko ta separá<br />

sushi i awa dor <strong>di</strong> kua e awa<br />

den tera ta shusha ménos<br />

Usa fèrf a base <strong>di</strong> awa<br />

Material<br />

Instalashon<br />

Traha sabi ta nifiká tambe uso <strong>di</strong> material adekuá/apropiá. P’esei, e siguiente teps:<br />

Uso <strong>di</strong> ménos material ta spar sèn i materia. Un <strong>kas</strong> mas chikitu ta mas barata ku<br />

un <strong>kas</strong> gran<strong>di</strong>. Pensa <strong>bo</strong>n promé kon gran<strong>di</strong> <strong>bo</strong> <strong>kas</strong> mester ta. Un sala gran<strong>di</strong> no<br />

ta nesesario ora ku <strong>bo</strong> ta hasi mas uso <strong>di</strong> pòrch òf har<strong>di</strong>n. <strong>Bo</strong> ta spar basta sèn.<br />

Buska material ku mester ménos mantenementu, manera aluminio.<br />

Usa leim i kit ménos posibel paso nan ta kontené supstansia nan dañino.<br />

Usa mas tantu posibel fèrf a base <strong>di</strong> awa na lugá <strong>di</strong> fèrf ku athetivo.<br />

No usa material <strong>di</strong> konstrukshon ku ta kontené asbèst.<br />

Paginá 15


Skohe matanan (lokal)<br />

ku mester <strong>di</strong><br />

poko awa<br />

Un sistema <strong>di</strong> drep<br />

pa duna mata awa,<br />

ta spar uso <strong>di</strong> awa<br />

Har<strong>di</strong>n<br />

Har<strong>di</strong>n<br />

Den nos klima seku sigur e har<strong>di</strong>n <strong>tin</strong> mester <strong>di</strong> awa. Muha rondó <strong>di</strong> <strong>bo</strong> <strong>kas</strong> <strong>tin</strong><br />

komo bentaha, ménos stof i mas sombra. Esaki ta krea un ambiente <strong>di</strong> biba muchu<br />

mas plasentero. Algun sugerensia pa un har<strong>di</strong>n plasentero i ekonómiko:<br />

Skohe matanan (lokal) ku mester <strong>di</strong> poko awa. Esakinan ta sobreviví asta den<br />

tèmpo seku ku tiki awa i áwaseru.<br />

Usa kosnan pa kumbre suela , manera mulch of piedra. Esaki ta spar <strong>bo</strong> tèmpo i<br />

doló <strong>di</strong> lomba, pasombra yerba no haña chèns <strong>di</strong> krese. Ademas e ta invitá uso <strong>di</strong><br />

venenu kontra yerba. Informá tokante e posibilidatnan na <strong>bo</strong> har<strong>di</strong>nero.<br />

Un sistema <strong>di</strong> drep pa duna mata awa ,ta spar uso <strong>di</strong> awa.<br />

Usa awa <strong>di</strong> laba paña i baña (eventualmente <strong>di</strong> septic tank) pa <strong>bo</strong> har<strong>di</strong>n. Informá<br />

kua mata ta resistí e awa (nan) aki.<br />

Muha mata den oranan <strong>di</strong> mainta òf atar<strong>di</strong>. Vaporisashon ta ménos e<br />

momentunan ei. Ademas mayoria mata ta bebe (chupa) awa den oranan <strong>di</strong> mainta<br />

ora solo ta sali.<br />

Yerba mester <strong>di</strong> hopi awa. Si nesesariamente <strong>bo</strong> ke un espasio ku yerba anto<br />

tene chikitu i hasi mas uso <strong>di</strong> por ehèmpel piedra.<br />

Planta mata ku ta bira gran<strong>di</strong> ( mas) serka <strong>bo</strong> <strong>kas</strong> na parti ost i west pa haña<br />

sombra riba muraya i dak <strong>di</strong> <strong>kas</strong>. Pero paga <strong>tin</strong>u pa e raisnan <strong>di</strong> e mata (palu) no<br />

afektá e fundeshi <strong>di</strong> <strong>kas</strong>.<br />

Paginá 17


Paginá 18 <strong>Bo</strong>n mira, sabi <strong>traha</strong><br />

Un <strong>kas</strong> sabi <strong>tin</strong> hopi bentaha:<br />

temperatura agradabel i<br />

pues plasentero pa biba aden<br />

Kòrda ku un <strong>kas</strong> ta un<br />

invershon pa bida.<br />

P’esei invertí den <strong>bo</strong> <strong>kas</strong>!<br />

Saka <strong>bo</strong> ganashi!<br />

Biba sabi<br />

Un bes <strong>bo</strong> a <strong>traha</strong> <strong>bo</strong> <strong>kas</strong> <strong>di</strong> forma sabi, <strong>bo</strong> por spar tambe dor <strong>di</strong> biba <strong>di</strong> un forma<br />

sabi. No laga lus sende sin ta nesesario, sende e erko na momentu ku <strong>bo</strong> ta den<br />

kamber i hasi mantenshon <strong>di</strong> <strong>bo</strong> aparato.Usa produktonan kímiko pa limpiesa<br />

manera kloro, lo ménos posibel. Nan ta malu pa <strong>bo</strong> salu.<br />

Un manera simpel pa spar awa i sèn ta pa drecha kranchinan ku lèk rápidamente.<br />

Un kranchi ku ta lèk kon<strong>tin</strong>uamente ta kosta <strong>bo</strong> 4 liter <strong>di</strong> awa pa ora o sea 35m 3 pa<br />

aña. Den un aña esaki ta mas o ménos 500 florin.<br />

<strong>Bo</strong> ta mira: un <strong>kas</strong> sabi <strong>tin</strong> hopi bentaha: temperatura agradabel i pues plasentero<br />

pa biba aden, salu i <strong>bo</strong> pa <strong>bo</strong> pòtmòni. Tin ora mester hasi un invershon èkstra pa<br />

logra esaki.<br />

E ren<strong>di</strong>mentu riba e invershon aki <strong>bo</strong> ta saka lihé bek dor <strong>di</strong> gastu a<strong>bo</strong>u <strong>di</strong> energia.<br />

Un kantidat <strong>di</strong> me<strong>di</strong>da ta asta ta grátis manera un <strong>bo</strong>n posishon (alo<strong>kas</strong>hon) <strong>di</strong> e <strong>kas</strong><br />

kompará ku solo i <strong>di</strong>rekshon <strong>di</strong> bientu.<br />

Kòrda ku gastunan <strong>di</strong> mantenementu tambe ta keda evitá dor <strong>di</strong> e me<strong>di</strong>danan<br />

menshoná den foyeto aki. Erko mester <strong>di</strong> mantenementu, bientu no.<br />

Kòrda ku un <strong>kas</strong> ta un invershon pa bida. P’esei invertí den <strong>bo</strong> <strong>kas</strong>. Esaki ta kumbiní<br />

tantu klima komo ambiente <strong>di</strong> bida aki na Antia.<br />

Paginá 19


<strong>Bo</strong>n mira, sabi <strong>traha</strong>!<br />

Mas aki <strong>bo</strong>u <strong>bo</strong> ta haña informashon valioso ku por yuda den <strong>traha</strong>mentu <strong>di</strong> <strong>bo</strong> <strong>kas</strong>.<br />

Un <strong>kas</strong> sabi, manera <strong>bo</strong> mes!<br />

www.aqualectra.com/10.html<br />

www.townsville.qld.gov.au<br />

www.greenhouse.gov.au/yourhome/technical/index.htm<br />

www.beachshack.ai<br />

www.una.an afdeling <strong>Bo</strong>uwkunde en Civiele techniek<br />

E foyeto aki <strong>bo</strong> por hañ’e riba e website www.mina.vomil.an <strong>bo</strong>u <strong>di</strong> nomber<br />

‘publications’<br />

Diseño i konstrukshon<br />

Instalashon<br />

Har<strong>di</strong>n<br />

Biba sabi

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!