qarTuli enis saerTaSoriso centri International Center for Georgian ...

qarTuli enis saerTaSoriso centri International Center for Georgian ... qarTuli enis saerTaSoriso centri International Center for Georgian ...

06.05.2013 Views

qarTuli enis saerTaSoriso centri International Center for Georgian Language

<strong>qarTuli</strong> <strong>enis</strong> <strong>saerTaSoriso</strong> <strong>centri</strong><br />

<strong>International</strong> <strong>Center</strong> <strong>for</strong> <strong>Georgian</strong> Language


Anthony D. Smith<br />

NATIONALISM<br />

Theory, Ideology, History<br />

Translated into <strong>Georgian</strong> by Mary Chkhartishvili<br />

<strong>Georgian</strong> Text Editor Rusudan Amirejibi–Mullen<br />

Tbilisi<br />

2004<br />

2


entoni d. smiTi<br />

nacionalizmi<br />

Teoria, ideologia, istoria<br />

Targmani inglisuridan mariam CxartiSvilisa<br />

<strong>qarTuli</strong> teqstis redaqtori rusudan amirejibi–maleni<br />

Tbilisi<br />

2004<br />

3


wigni cnobili Tanamedrove britaneli mecnieris<br />

entoni d. smiTis naSromis nacionalizmi. Teoria,<br />

ideologia, istoria qarTul Targmans warmoadgens,<br />

romelSic sakiTxisadmi sakuTar eTnosimbolistur<br />

midgomas smiTi paradigmebis saxiT sistematizebul<br />

alternatiul TvalsazrisTa fonze gadmoscems. qarTul<br />

Targmans win uZRvis avtoris mier specialurad misTvis<br />

dawerili Sesavali. mTargmnelis winasityvaobaSi ki am<br />

TargmanTan dakavSirebiT saubaria Teoriuli<br />

sociologiuri literaturis qarTulad gadmoRebis<br />

problemebze. wigni gankuTvnilia eTnikuri da<br />

nacionaluri kvlevebiT daintersebuli mkiTxvelisaTvis:<br />

mecnierebisaTvis, politikuri moRvaweebisaTvis, masmediis<br />

warmomadgenlebisaTvis, studentebisaTvis.<br />

gamocemis xarjebi gaiRo<br />

<strong>qarTuli</strong> <strong>enis</strong> <strong>saerTaSoriso</strong> centrma<br />

wigni gamiznulia, rogorc saCuqari konferenciis<br />

erovnuli da sarwmunoebrivi identoba monawileebisaTvis<br />

The book is <strong>Georgian</strong> translation of the Nationalism. Theory,<br />

Ideology, History by the eminent contemporary British scholar Anthony D.<br />

Smith presenting his own ethno-symbolist account against the background<br />

of historiography on subject systematized as paradigms. The <strong>Georgian</strong><br />

edition is introduced by Smith. In the translator’s preface problems dealed<br />

with rendering of theoretical sociological literature into <strong>Georgian</strong> is outlined<br />

in connection with present translation. The book is intended <strong>for</strong> readers<br />

interested in ethnic and national studies: academics, policymakers,<br />

representatives of the media, students.<br />

Publication is provided with the financial support of the<br />

<strong>International</strong> <strong>Center</strong> <strong>for</strong> <strong>Georgian</strong> Language<br />

Book is a gift <strong>for</strong> the participants at the conference on<br />

National and Religious Identities<br />

4


mTargmnelis winasityvaoba<br />

entoni devid smiTi, Tanamedrove britaneli<br />

mecnieri, eTnikuri jgufebis da naciebis, eTnikurobisa<br />

da nacionalizmis urTierTdakavSirebuli fenomenebis<br />

dasavleTSi farTod aRiarebuli mkvlevaria. mecnieris<br />

piradad gacnobis da masTan uSualo akademiuri<br />

kontaqtebis saSualeba momeca 2001 da 2003 wlebSi did<br />

britaneTSi samecniero mivlinebiT yofnisas. garda amisa,<br />

me mqonda bedniereba Tvalyuri medevnebina profesor<br />

smiTis muSaobisaTvis aspirantebTan londonis<br />

ekonomikisa da politikuri mecnierebis skolaSi (evropis<br />

instituti, samTavrobo departamenti) da <strong>saerTaSoriso</strong><br />

samecniero organizaciis eTnikurobisa da nacionalizmis<br />

kvlevis asociaciaSi (romlis wevri meca var) seminarze<br />

(2003 wlis 4 maisi) misi TandaswrebiT wamekiTxa moxseneba<br />

<strong>qarTuli</strong> identoba: ganviTarebis safexurebi.<br />

rodesac profesor smiTs gavuziare Cemi survili<br />

Sevdgomodi misi naSromebis qarTulad Targmans, man<br />

(rogorc igi Tavadac miuTiTebs SesavalSi) am<br />

mimarTulebiT pirveli nabijis gadasadgmelad ori wigni<br />

SemirCia. maT Soris erT-erTia winamdebare Targmani.<br />

wigni warmoadgens rogorc Tavad smiTis Tvalsazrisis,<br />

aseve sakiTxze arsebuli umTavresi literaturis<br />

sistematizebul gadmocemas.<br />

cxadia, Tanamedrove dasavluri Teoriuli<br />

literaturis qarTulad Targmnis idea spontanurad, did<br />

britaneTSi kolegebTan Sexvedris Sedegad, ar gamCenia. am<br />

saqmisaTvis xelis mokidebis aucileblobaSi Tanamedrove<br />

qarTul istoriografiaze dakvirvebam damarwmuna.<br />

miuxedavad imisa, rom arsebobs Zalian bevri konkretuli<br />

xasiaTis gamokvleva da daskvna, rogorc wesi, isini ar<br />

arian saTanadod konteqstualizebuli, ar xdeba<br />

mopovebuli faqtebis zogadsociologiuri mimarTebebis<br />

da ganzomilebebis fiqsireba, ar arsebobs istoriuli da<br />

kulturuli rekonstruqciis araviTari meTodologiuri<br />

koncefcia, araviTari Teoriuli CarCo. am mizeziT ver<br />

5


poulobs saqarTvelos istoriis faqtebi asaxvas<br />

kacobriobis istoriaSi. amis TvalsaCino magaliTi<br />

Tundac es wignia: Teoriuli debulebebis<br />

sailustraciod moyvanil mraval magaliTs Soris<br />

qarTuls ver SexvdebiT.<br />

aRniSnulis mizezi Zneli misaxvedri ar aris.<br />

TiTze CamosaTvlelia dasavleTevropul enebze<br />

Sesrulebuli qarTvelologiuri gamokvlevebi. enobrivi<br />

barieris gamo qarTvel specialistTa umetesoba<br />

konkretuli istoriuli aRwerebisas ar (da ver)<br />

iTvaliswinebs Tanamedrove Teoriul literaturas da<br />

Tavadac kargavs dasavlel specialist mkiTxvels.<br />

Seqmnili viTarebidan gamosvlisaTvis didi mniSvneloba<br />

aqvs imas, rom dasavluri Teoriuli sociologiuri<br />

literaturis qarTulad Targmnam gegmazomieri da<br />

permanentuli xasiaTi miiRos. miTumetes, rom Targmna<br />

yovelTvis iyo <strong>qarTuli</strong> kulturis ganviTarebis qmediTi<br />

saSualeba. Zvel saqarTveloSi mTargmnelobiTi<br />

saqmianoba sapatiod, sazogadoebrivad uaRresad<br />

mniSvnelovanad iTvleboda. Targmani xels uwyobda ara<br />

marto axali ideebis Semotanas, aramed saazrovno<br />

instrumentariumis daxvewasac. igiQ<strong>qarTuli</strong> <strong>enis</strong><br />

ganviTarebisaTvis udides stimuls warmoadgenda. swored<br />

aRniSnulma garemoebebma, survilma imisa, rom Cemi<br />

mcireodeni wvlili Semetana <strong>qarTuli</strong> istoriografiis<br />

winaSe mdgari mwvave problemebis gadaWraSi,<br />

gadamawyvetina da gamabedina xeli momekida iseTi rTuli<br />

da sapasuxismgeblo saqmisaTvis, rogoricaa Tanamedrove<br />

inglisuri enidan Teoriuli xasiaTis naSromis<br />

qarTulad gadmoReba.<br />

winamdebare gamokvlevaSi warmodgenili yvela<br />

Tvalsazrisi SesaZloa Tanabrad misaRebi ar aRmoCndes<br />

qarTveli specialistebisaTvis. miuxedavad imisa,<br />

gaiziareben Tu ara Tavad smiTis Tu mis mier ganxilul<br />

sxva avtorTa midgomebs, me Rrmad var darwmunebuli, es<br />

wigni unda waikiTxon qarTvelma humanitarebma Tu<br />

socialur mecnierebaTa specialistebma. xom<br />

aucilebelia, rom sakiTxebs vsvamdeT da vwyvetdeT im<br />

mniSvnelovani gamocdilebis gaTvaliswinebiT, romelic<br />

nacionaluri ganviTarebis istoriis kvlevaSi ukve<br />

6


dagrovilia mTeli msoflios masStabiT. piradad me<br />

eTnikurobisa da nacionalizmis, eTnikuri erTobebis<br />

(eTnieebis) da naciebis Sesaxeb smiTis Tvalsazrisi<br />

kargad dasabuTebulad da praqtikuli istoriografiuli<br />

saqmianobisaTvis nayofierad mimaCnia. kerZod, CemTvis<br />

misaRebia, rom nacionalizmSi mecnieri arc absolutur<br />

borotebas xedavs, arc absolutur sikeTes, udgeba mas<br />

yovelgvari (eTikuri TvalsazrisiT) Sefasebis gareSe,<br />

rogorc kanonzomier sazogadoebriv movlenas, romelic<br />

arsebobda, arsebobs da, safiqrebelia, rom momavalSic<br />

iarsebebs. marTebulad mimaCnia, agreTve, Tvalsazrisi<br />

Tanamedrove naciebis kulturuli, socialuri Tu<br />

politikuri saxis xangrZlivi eTnikuri ganviTarebis<br />

Sedegad Camoyalibebis Sesaxeb, maTi eTnikuri<br />

fesvebisaTvis didi mniSvnelobis miniWeba, xolo Tavad<br />

eTnikurobis upiratesad subieqturi faqtorebis, kerZod,<br />

erTobis wevrTa preferenciebis sibrtyeSi gaazreba.<br />

winamdebare wigni smiTis fundamenturi vrceli<br />

gamokvlevebis mokle versiaa. kargia, rom smiTis<br />

naSromebidan pirvel rigSi swored is miewodeba qarTvel<br />

mkiTxvels: mas SeuZlia dagvexmaros sakiTxis arsSi<br />

erTbaSad gaverkveT. magram ramdenadac es wigni<br />

mosaxerxebelia mkiTxvelisaTvis, rogorc vrceli<br />

koncefciis mokled gadmocema, imdenad rTulia<br />

mTargmnelisaTvis. im obieqtur sirTuleebs, rac axlavs<br />

samecniero teqstis gramatikulad sruliad<br />

gansxvavebuli inglisuri enidan qarTulad gadmoRebas,<br />

emateba avtoris uaRresad SemWidroebuli stilis<br />

mizeziT gamowveuli sirTuleebi. me vcdilobdi rac<br />

SeiZleba axlos vyofiliyavi dedanTan rogorc azris,<br />

ise avtoris Txrobis maneris gadmocemis TvalsazrisiT.<br />

yvelafer amis qarTul yalibSi Camosxma ki <strong>qarTuli</strong><br />

Targmanis redaqtoris – rusudan amirejib–mal<strong>enis</strong><br />

damsaxurebaa.<br />

TargmanTan dakavSirebul yvela problemaze,<br />

bunebrivia, winasityvaobaSi ver mivuTiTeb. mxolod<br />

ramdenime faqtTan dakavSirebiT minda gavakeTo mokle<br />

SeniSvna. kerZod, Sevexebi cnebebs, romlebic<br />

uTargmnelad iqna danarCunebuli; romlebic iTargmna,<br />

magram ganmartebas saWiroebs <strong>qarTuli</strong> ekvivalentis<br />

7


arCevani; avtoris Taviseburi gadmocemis maneris<br />

mimaniSnebel calkeul SemTxvevebs; <strong>qarTuli</strong>saTvis<br />

erTgvarad xelovnur zog gamoTqmas.<br />

mkiTxvelis gakvirveba SeiZleba gamoiwvios iman,<br />

rom nacionalizmis Sesaxeb dawerili wignis qarTul<br />

TargmanSi termin ers praqtikulad ver SexvdebiT.<br />

rogorc cnobilia, es ukanaskneli warmoadgens uZveles,<br />

didi Sinagani resursis mqone <strong>qarTuli</strong> termins, romlis<br />

uzogadesi mniSvneloba aris adamianTa krebuli (Cvenjgufi).<br />

Sua saukunebSi igi umTavresad socialuri azris<br />

matarebeli iyo, eTnikuri Cven-jgufis aRsaniSnavad ki<br />

sxva sityvebi gamoiyeneboda, magaliTad, naTesavi. eris<br />

eTnikuri Cven-jgufis mniSvnelobiT gamoyeneba XIX<br />

saukunidan daiwyes. man faqtobrivad sruliad Caanacvla<br />

Zvel saqarTveloSi eTnikuri Cven-jgufis aRmniSvneli<br />

yvela sxva termini. es qarTveluri Cven-jgufis wevrTa<br />

mier jgufuri kavSirebis xasiaTis gaazrebaSi<br />

Tvisebrivad axali etapis dasawyisi iyo. eri, iseve<br />

rogorc naTesavi, koleqtivs aRniSnavda, magram misgan<br />

gansxvavebiT, erSi geneturi erTianoba, rogorc Cvenjgufis<br />

arsebobis safuZveli, aqcentirebuli ar iyo<br />

(Tumc, cxadia, arc gamoiricxeboda). amave saukunidan<br />

daiwyo eris gamoyeneba evropuli naciis Sesatyvisad.<br />

Tumc arc dRes da miTumetes arc maSin, isini azrobriv<br />

zustad ar emTxveodnen erTmaneTs (razedac yuradReba<br />

ukve iyo gamaxvilebuli qarTvelologiur specialur<br />

literaturaSi). swored amitom, gaugebrobis da<br />

yovelgvari orazrovnebis Tavidan asacileblad,<br />

gadavwyvite konkretulad am wignis (romelic terminebis<br />

definiciebs uTmobs sagangebo yuradRebas) qarTul<br />

TargmanSi dedniseuli nation yvelgan naciad gadmomeRo.<br />

miTumetes, rom qarTuls arc is da arc misgan<br />

warmomdgari termini nacionalizmi eucxoeba. am dargis<br />

meore umTavresi cnebac eTnikuri SeuZlebelia<br />

gadmoqarTuldes da es, vfiqrob, aravisTvis sakamaTo ar<br />

aris. Tu ufro zogadad mivudgebiT sakiTxs, SeiZleba<br />

iTqvas, rom qarTulSi ucxo terminebis damkvidrebas ar<br />

unda vufrTxodeT da yvelafrisaTvis <strong>qarTuli</strong><br />

Sesatyvisebis Ziebam zedmetad ar unda gagvitacos (ilia:<br />

‘<strong>enis</strong> gamdidreba sxvisa sityvebiTa ers ar daamdablebs,<br />

8


Tu ar aamaRlebs’). Targmanma rom Tvalsawieri<br />

gagvifarToos, misi kiTxvisas Cven unda davinaxoT, rom is<br />

Teoriebi, romlebic araqarTul samyaroSi warmoiSva,<br />

axalia ara marto azrobrivad, aramed ucxo da axalia<br />

enobrivi inventariTac.<br />

identoba (identity), iseve rogorc nacia, laTinuri<br />

warmomavlobis sityvaa da zogadad igiveobas niSnavs.<br />

Tumca am wignis gacnobis Semdeg mkiTxveli Tavadac<br />

darwmundeba, rom es sulac araa sakmarisi identobis,<br />

rogorc sociologiuri terminis, ganmartebisaTvis.<br />

amitomac Sevikave Tavi <strong>qarTuli</strong> ekvivalentiT misi<br />

Secvlisagan. aseve uTargmnelad vtoveb smiTis mier<br />

gamoyofili paradigmebis saxelwodebebs primordializms,<br />

perenializms, modernizms: primordial – Tavdapirveli,<br />

sawyisi, pirvelqmnili; perennial – mudmivi, gangrZobadi,<br />

uWknobi; modern – Tanamedrove, axali.MaRniSnulma<br />

sityvebma, rogorc terminebma, sruliad specifikuri<br />

Sinaarsi SeiZina, rasac, cxadia, Cveulebrivi leqsikoni,<br />

romlidanac zemoT moxmobili ganmartebebia amokrebili,<br />

ver asaxavs.<br />

aseve gadavwyvite ar mecada <strong>qarTuli</strong> ekvivalenti<br />

gamomeZebna sityvisaTvis vernacular, romelic<br />

zemodasaxelebulTa msgavsad Tavad inglisurs<br />

laTinuridan aqvs nasesxebi. igi sxvadasxva mniSvnelobiT<br />

ixmareba: mSobliuri, xalxuri, adgilobrivi ena,<br />

dialeqti. eTnikuri da nacionaluri kvlevebis<br />

konteqstSi vernakuluri ena niSnavs eTnikuri erTobis<br />

enas nacionaluri standartizebuli <strong>enis</strong> warmoqmnamde.<br />

qarTulSi socialuri ganviTarebis am niuansis<br />

aRmniSvneli termini aqamde Semotanili ar yofila. amis<br />

mizezi, vfiqrob, oria: qarTulma, romelic Tavidanve<br />

warmoadgenda liturgiis enas, adreve miaRwia sakmaod<br />

maRali xarisxis standartizebas da amitomac qarTul<br />

cnobierebaSi <strong>enis</strong> ganviTarebis iseTi mkafio texili,<br />

rogoric dasavleTi evropis qveynebisaTvis nacionalur<br />

standartizebul enaze gadasvlis faqti iyo, ar<br />

dafiqsirebula, yovel SemTxvevaSi, igi aRar gvaxsovs.<br />

nawilobriv ki, aRniSnuli viTareba aixsneba imiT, rom<br />

Teoriuli xasiaTis eTnikuri da nacionaluri kvlevebi<br />

9


CvenSi TiTqmis ar warmoebs da am mizeziT specialuri<br />

terminis saWiroebac ar warmoSobila.<br />

agreTve ar vTargmni sityvas loyalty – loialoba,<br />

romelic Zveli frangulidan aris inglisurSi Sesuli.<br />

igi ukve sakmaod gavrcelebulia qarTul sinamdvileSi<br />

sociologiur specialur literaturaSi Tu yoveldRiur<br />

sityvaxmarebaSi. samwuxarod, xSirad arasworadaa<br />

gagebuli, rogorc raRacisadmi, rbili, erTgvarad<br />

uprincipo, damokidebuleba. sinamdvileSi ki loialoba<br />

niSnavs erTgulebas, umetesad politikuri azriT, anu<br />

erTgulebas saxelmwifo instituciebis da politikuri<br />

xelisuflebis mimarT.<br />

inglisur enaSi damkvidrebul im ucxo sityvebs<br />

Soris, romlebic me qarTulad vTargmne, pirvel rigSi<br />

aucilebelia ganmartebis micema civic mniSvnelobisaTvis.<br />

es laTinuridan momdinare sityvaa da, zogadi azriT,<br />

qalaqTan dakavSirebuls niSnavs. misi <strong>qarTuli</strong> zusti<br />

Sesatyvisebia saqalaqo an samoqalaqo. am sityvebma<br />

qarTvel mkiTxvels SeiZleba asociaciebi aRuZras<br />

specifikurad qalaqis mowyobasTan dakavSirebul<br />

movlenebTan an samxedroebisagan gansxvavebul<br />

pirovnebebTan. am ukanasknelT ki inglisuri<br />

gansxvavebuli <strong>for</strong>miT (civil) gadmogvcems. ramdenadac<br />

wignSi saubaria nacionalizmis tipze, romelic nacias<br />

instutucionalur loialobaze dafuZnebul moqalaqeTa<br />

erTobad ganixilavs (sisxliT naTesaobis principiT<br />

Sekruli erTobisaTvis damaxasiaTebeli eTnikuri<br />

nacionalizmis sapirispirod), <strong>qarTuli</strong> Targmanis<br />

redaqtorTan sakiTxis xangrZlivi ganxilvis Semdeg,<br />

gadavwyvite civic gadmomeRo rogorc moqalaqeobrivi,<br />

Tumc adre, zogi kolegis msgavsad, civic nacionalizmTan<br />

kavSirSi vTargmnidi, rogorc samoqalaqos (qarTulSi<br />

ukve farTod damkvidrebuli samoqalaqo sazogadoebis<br />

analogiiT).<br />

rac Seexeba sityvas public, me igi vTargmne sityviT<br />

sajaro. Cveulebriv igi gvevlineba kulturis<br />

msazRvrelad da kulturis saxelmwifos mier marTul<br />

standartizebul Tanamedrove tips aRniSnavs. mxolod<br />

ganaTlebasTan wyvilSi maqvs me es sityva naTargmni,<br />

rogorc saxalxo, radgan <strong>qarTuli</strong> sinamdvilisaTvis<br />

10


termin saxalxo ganaTlebis gamoyenebas sakmaod myari<br />

tradicia aqvs. sxva SemTxvevebSi saxalxo an xalxuri<br />

winamdebare TargmanSi Seesatyviseba sityvas popular. am<br />

laTinuridan momdinare sityvas inglisurSi<br />

<strong>qarTuli</strong>saTvis damaxasiaTebeli dadebiTi konotacia<br />

(farTod cnobiloba da miRebuloba) ar gaaCnia. igi<br />

xalxSi gavrcelebulobaze miuTiTebs, rac garkveul<br />

konteqstebSi niSnavs, rom saqme exeba ara maRal,<br />

elitarul kulturas, aramed masobrivi moxmarebis, da<br />

amitom mdare kulturis tips.<br />

qarTul politikur da sociologiur leqsikaSi<br />

damkvidrebulia sityva TviTgamorkveva. misi ekvivalenti<br />

inglisur enaSi aris self-determination. magram smiTi<br />

adamianTa erTobebze marto maT mier politikuri <strong>for</strong>mis<br />

miRebis SemTxvevaSi ar laparakobs, xSirad mxedvelobaSi<br />

kulturuli aspeqtebi aqvs da amitom TviTgamorkvevis<br />

semantikuri vels arapolitikuri mniSvnelobis mqone<br />

sityvebis mTel speqtrs iyenebs. bunebrivia, me Sevecade<br />

ar gameRaribebina dednis azri, ris gamoc<br />

TviTgamorkvevis gverdiT gamoviyene iseT sityvebi,<br />

rogoric aris TviTgamoxatva, TviTgansazRvra,<br />

TviTcnobiereba, TviTcnoba. yvela es sityva kompozitia<br />

da mis pirvel nawils TviTi warmoadgens. marTalia,<br />

qarTulSi es sityva bolo dromde calke ar ixmareboda<br />

(Tu ar CavTvliT epizodur SemTxvvevebs), magram<br />

vfiqrob, misi damkvidreba inglisuri self Sesatyvisad<br />

aucilebelia (TviToba – selfhood). termini meoba, romelic<br />

zogjer imave azriT gamoiyeneba, aseve xelovnuria, Tanac<br />

adamianTa erTobasTan mimarTebaSi aSkarad arazustic,<br />

rom aRaraferi vTqvaT, imaze, rom mas erTgvari<br />

yoveldRiuri <strong>enis</strong> elferic dakravs. es wigni ki<br />

mecnierulia da, Sesabamisad, misi <strong>qarTuli</strong> Targmanis<br />

enas vfiqrob, unda etyobodes gansxvavebuloba<br />

yoveldRiuri <strong>qarTuli</strong>sagan.<br />

dasavleTSi eTnikuri da nacionaluri kvlevebis<br />

gaintensiureba umTavresi fenomenebis ufro niuansuri<br />

wvdomis saSualebas iZleva. amitom mecnierebis<br />

aRniSnuli sferosaTvis ucxo araa axal terminTa<br />

SemoReba, Zveli sityvebisaTvis axali Sinaarsis miniWeba,<br />

Taviseburi samecniero Jargonis gaCena da a.S. sasurvelia,<br />

11


es qarTvelma mkiTxvelmac igrZnos. zogierTi, erTi<br />

SexedviT, arabunebrivi Tu moulodneli sityvis<br />

TargmanSi gamoyenebac amiT aris ganpirobebuli. kerZod,<br />

mkiTxveli gadaawydeba <strong>qarTuli</strong>saTvis dRemde ucnob<br />

sityvas naciadyofna (nationhood). eTnikuri da nacionaluri<br />

kvlevebis sferoSi mecnieruli diskursis qarTul enaze<br />

srulyofilad warmodg<strong>enis</strong>aTvis am terminis gamoyenebac<br />

aucilebelad meCveneba.<br />

amave mosazrebiT, e.i. <strong>qarTuli</strong> samecniero <strong>enis</strong><br />

gamdidrebis surviliT, vxelmZRvanelobdi, roca frazaSi<br />

core concept sityvas core azrobrivi ekvivalenti ki ar<br />

gamovuZebne, aramed zustad vTargmne, rogorc birTvi, ris<br />

Sedegad miviReT kompoziti birTvi-cneba, romelic,<br />

vfiqrob, Teoriuli mecnieruli azris gadmocemisaTvis<br />

Zalze mosaxerxebelia. M<br />

mkiTxveli Sexvdeba araerT moulodnel frazas,<br />

romelic, erTi SexedviT, arasrulyofili Targmnis<br />

Sedegad SeiZleba moeCvenos. ufro dakvirvebiT wakiTxvis<br />

Semdeg ki, ra Tqma unda, yvelaferi gasagebi gaxdeba.<br />

magram me mainc Tavidanve Sevecdebi sicxadis Setanas<br />

zogierT axal terminTan dakavSirebiT. agrarul-wignieri<br />

(agro-literary) nacionalizmis cnobili mkvlevris gelneris<br />

mier Semotanili cnebaa. igi preindustriuli<br />

sazogadoebis kulturaze miuTiTebs. TviTigiveobrivi<br />

(self-same) erToba ki im debatebis anareklia, romelic<br />

erTi da imave saxelis matarebeli erTobebis Sinagani<br />

arsis cvlileba-ucvlelobis Taobaze mimdinareobs.<br />

swored am sakiTxisadmi gansxvavebuli pozicia<br />

warmoadgens nacionalizmisa da naciebis Sesaxeb azrTa<br />

sxvadasxvaobis mTavar maprovocirebel faqtors.<br />

gadasadnobi qvabi (melting pot) im doqtrinis aRmniSvneli<br />

xatovani gamoTqmaa, romlis mixedviTac, amerikuli<br />

identoba amerikaSi mcxovrebi eTnikuri da nacionaluri<br />

erTobebis SerwymiT unda Camoyalibebuliyo. wignSi<br />

naxavT sityvas aspirant community, romelic me CvenSi<br />

arsebuli realiebis gaTvaliswinebiT maZiebel erTobad<br />

vTargmne. aq is faqtia aqcentirebuli, rom adamianTa<br />

erTobebi naciis statusis maZiebelni arian.<br />

imisaTvis, rom megrZnobinebina smiTis gadmocemis<br />

da msjelobis Taviseburi stili, Segnebulad davinarCune<br />

12


amdenime, <strong>qarTuli</strong>saTvis erTgvarad xelovnuri momenti.<br />

aseTia, magaliTad, fenomenebis arsobrivi daxasiaTebisas<br />

mravlobiTis gamoyeneba: naciebi da eTnieebi aris<br />

ganxilvis sagani da ara nacia da eTnie. davinarCune,<br />

agreTve, dedniseuli stili paragrafebis saTaurebis<br />

erTi nawilis arasruli kiTxviTi frazis saxiT<br />

ga<strong>for</strong>mebisa. avtori mkafiod ar ayalibebs am kiTxvebs,<br />

isini TiTqos daeWvebis fiqrebia, da ara dasmuli<br />

SekiTxvebi.AarcTu iSviaTad, dedanSi gvxdeba gamoTqmebi<br />

frangul, germanul, laTinur enebze. me isinic ucvlelad<br />

gadmovitane, rogorc aseve avtoris stilis<br />

Taviseburebaze mimaniSnebeli faqtebi. vfiqrob, maTi<br />

umravlesoba mkiTxvelisaTvis savsebiT gasagebia, Tu<br />

arada, maTi Sinaarsis gageba Sesabamisi leqsikonebis<br />

daxmarebiT araviTari sirTule ar iqneba. rac Seexeba<br />

sakuTar saxelebs, me maTTan dakavSirebiT vcdilobdi<br />

damecva erTi principi: isini inglisurad gamoTqmis<br />

mixedviT gadmomeca, Tu amaSi ar mzRudavda ukve<br />

damkvidrebuli dawerilobis tradicia.<br />

Targmanze muSaobisas TavianTi sasargeblo<br />

rCevebiT didi daxmareba gamiwies mark malenma da levan<br />

CxartiSvilma, risTvisac orives uRrmes madlobas<br />

movaxseneb.<br />

miuxedavad imisa, rom mec da <strong>qarTuli</strong> gamocemis<br />

redaqtorsac Zalisxmeva ar dagviSurebia, rom mkiTxvels<br />

Sinaarsobrivad adekvaturi da stilisturad gamarTuli<br />

teqsti mieRo, calkeuli xarvezebisagan es gamocema, ra<br />

Tqma unda, dazRveuli ver iqneba. yvela saqmiani SeniSvna<br />

didi madlierebiT iqneba miRebuli.<br />

13<br />

mariam CxartiSvili


Introduction <strong>for</strong> <strong>Georgian</strong> Edition<br />

As a country of ancient culture and traditions Georgia has always<br />

attracted the attention of western scholars. Modern Georgia is a subject of<br />

their interest as well. However the in<strong>for</strong>mation one can find in the relevant<br />

literature is still scanty. The topics according to which historical<br />

descriptions or generalizations are usually arranged are sometimes<br />

disappointing <strong>for</strong> they ignore the theoretical achievements of modern social<br />

sciences. This prevents one from going deeper in perceiving the rich<br />

historical heritage of the country associated with the Golden Fleece and the<br />

Lord Tunic and modern <strong>Georgian</strong> state born as a result of the Rose<br />

Revolution. The reason <strong>for</strong> this undoubtedly lies in the long isolation of<br />

<strong>Georgian</strong> academics from western colleagues, in the fact that during the<br />

many years of Marxian social science, they practically had no alternative.<br />

When in the last year Professor Mary Chkhartishvili approached to<br />

me concerning the translation of my books into <strong>Georgian</strong> I chose <strong>for</strong> this<br />

purpose two of my recent publications: Nationalism. Theory, Ideology,<br />

History and The Nation in History. Historiographical Debates about<br />

Ethnicity and Nationalism. The first of these is a present volume. This book<br />

aims to provide a short introduction to the concept of nationalism. My<br />

purpose throughout is twofold: in the first place, to outline the key debates<br />

in the field as clearly as possible, and, second, to offer my own ethnosymbolic<br />

account.<br />

I should like to record my gratitude to Professor Mary<br />

Chkhartishvili <strong>for</strong> her ef<strong>for</strong>t in translating my book. My thanks also to the<br />

Director of the <strong>International</strong> <strong>Center</strong> <strong>for</strong> <strong>Georgian</strong> Language, Mrs. Rusudan<br />

Amirejibi–Mullen, who being a professional linguist took the trouble of<br />

editing the <strong>Georgian</strong> text.<br />

I was told that the present publication is designed as a gift <strong>for</strong> the<br />

participants at the conference on National and Religious Identities. I salute<br />

them and would be indeed very happy if the translation will help <strong>Georgian</strong><br />

academics and students in their professional activities.<br />

14<br />

Anthony D. Smith


Sesavali <strong>qarTuli</strong> gamocemisaTvis<br />

saqarTvelo, rogorc uZvelesi kulturisa da<br />

tradiciebis qveyana, yovelTvis ipyrobda dasavleli<br />

mecnierebis yuradRebas. Tanamedrove saqarTveloc maTi<br />

interesis sagans warmoadgens. Tumca in<strong>for</strong>macia, romlis<br />

moZiebac SeiZleba Sesabamis literaturaSi, jer kidev Zalzed<br />

mwiria. Temebi, romelTa garSemoc, Cveulebriv, Tavs iyris<br />

istoriuli aRwerilobani Tu ganzogadebani zogjer<br />

imedgacruebas iwvevs, radganac maTSi ar aris<br />

gaTvaliswinebuli Tanamedrove socialuri mecnierebis<br />

Teoriuli miRwevebi. yovelive es xels uSlis im qveynis<br />

umdidresi istoriuli memkvidreobis Rrma wvdomas, romelic<br />

oqros sawmisTan, uflis kvarTTan da vardebis revoluciaSi<br />

naSob Tanamedrove saqarTvelos saxelmwifosTan asocirdeba.<br />

amis mizezi, ueWvelia, dasavlel kolegaTagan qarTveli<br />

mecnierebis xangrZlivi izolaciaa, is faqtia, rom mravali<br />

wlis ganmavlobaSi maTTvis ar arsebobda marqsistuli<br />

socialuri mecnierebis raime alternativa.<br />

roca gasul wels profesorma mariam CxartiSvilma<br />

mommarTa Cemi wignebis qarTulad TargmnasTan dakavSirebiT, am<br />

miznisaTvis ori bolodroindeli publikacia SevurCie:<br />

nacionalizmi. Teoria, ideologia, istoria da nacia istoriaSi.<br />

istoriografiuli debatebi eTnikurobisa da nacionalizmis<br />

Sesaxeb. winamdebare tomi pirveli maTgania da miznad isaxavs<br />

nacionalizmis koncefciis mokle mimoxilvas. me orgvari<br />

amocana davisaxe: pirveli, SeZlebisdagvarad, srulad gadmovce<br />

am dargSi mimdinare kamaTis ZiriTadi arsi; da meore, mkiTxvels<br />

sakuTari eTnosimbolisturi Tvalsazrisi SevTavazo.<br />

madliereba minda gamovxato profesor mariam<br />

CxartiSvilisadmi wignis Targmanze gaweuli ZalisxmevisaTvis.<br />

agreTve madloba minda gadavuxado <strong>qarTuli</strong> <strong>enis</strong> <strong>saerTaSoriso</strong><br />

<strong>centri</strong>s direqtors qalbaton rusudan amirejib–malens,<br />

romelmac, rogorc profesionalma lingvistma, Tavs ido<br />

<strong>qarTuli</strong> teqstis redaqtireba.<br />

rogorc Sevityve, es publikacia konferenciis erovnuli<br />

da sarwmunoebrivi identoba monawileTa saCuqrad aris<br />

gamiznuli. me mivesalmebi maT da namdvilad bednieri viqnebi,<br />

Tu es Targmani qarTvel mecnierebsa da studentebs maT<br />

profesiul saqmianobaSi waadgeba.<br />

15<br />

Eentoni d. smiTi


Sinaarsi<br />

________________________________<br />

winasityvaoba 18<br />

Sesavali 21<br />

1 cnebebi 26<br />

‘nacionalizmis’ mniSvnelobebi 26<br />

ganmartebebi 31<br />

2 ideologiebi 46<br />

fundamenturi idealebi 49<br />

birTvi-cnebebi 55<br />

nacionalizmi, rogorc kultura da religia 62<br />

voluntarizmi da organicizmi 65<br />

‘eTnikuri’ da ‘moqalaqeobrivi’ nacionalizmebi 69<br />

3 paradigmebi 74<br />

modernizmi 76<br />

perenializmi 81<br />

primordializmi 84<br />

eTnosimbolizmi 91<br />

daskvna 96<br />

4 Teoriebi 98<br />

ideologia da industrializmi 98<br />

goneba da emocia 106<br />

politika da kultura 113<br />

konstruireba da reinterpretacia 119<br />

daskvna 129<br />

16


5 istoriani 130<br />

‘didi naciebi’, patara eTnieebi 131<br />

naciebi nacionalizmamde 136<br />

naciebi antikur epoqaSi? 148<br />

naciebi istoriaSi: alternatiuli Tvalsazrisi 154<br />

daskvna 167<br />

6 perspeqtivebi 170<br />

mzardi nacionalizmi 170<br />

nacia-saxelmwifos dasasruli? 173<br />

hibriduli identobani? 178<br />

nacionalizmis gaqroba? 182<br />

momxmarebeli sazogadoeba 184<br />

globaluri kultura? 187<br />

internacionalizebadi nacionalizmi 190<br />

araTanabari eTnoistoriebi 194<br />

sakraluri safuZvlebi 197<br />

daskvna 201<br />

SeniSvnebi 203<br />

damowmebani 224<br />

17


winasityvaoba<br />

________________________________<br />

es wigni nacionalizmis cnebis ganmartebis mokle<br />

Sesavals warmoadgens. igi miznad isaxavs studentebsa da<br />

sxva dainteresebul mkiTxvels am sakiTxis garSemo<br />

arsebuli didi samecniero literaturis imgvari<br />

kritikuli sinTezi SesTavazos, romlis fokusSic<br />

moqceulia mxolod Teoriuli naSromebi, da ara<br />

empiriuli gamokvlevebis mTeli korpusi. Cemi ZiriTadi<br />

amocanaa nacionalizmis cnebis sxvadasxva Teoriuli,<br />

ideologiuri da istoriuli aspeqti da am sferoSi<br />

sakiTxis ganmartebebis ZiriTadi paradigmebi ganvixilo.<br />

es uciloblad gulisxmobs momdevno TavebSi<br />

ideologiad, moZraobad da simbolur enad gagebuli<br />

‘nacionalizmidan’ yuradRebis gadatanas misi mimarTebis<br />

obieqtisaken – ‘naciisaken’, romelic sakamaTo cnebaa da<br />

gaiazreba, rogorc erTobis <strong>for</strong>ma da institucionaluri<br />

qceva. praqtikaSi es ori koncefcia mWidrodaa<br />

erTmaneTTan dakavSirebuli, da, Cemi Rrma rwmeniT,<br />

Tavidan unda aviciloT maTi Serwyma, vinaidan<br />

SesaZlebelad mimaCnia ganvasxvavoT naciis kategoriis<br />

sxvadasxva <strong>for</strong>ma nacionalizmis ideologiis<br />

gamoCenamdec da am ukanasknelis warmoSobis arealis<br />

miRmac.<br />

me ara maqvs pretenzia amgvar mokle wignSi raime<br />

amomwuravi ganmarteba warmovadgino. iZulebuli gavxdi<br />

ugulebelmeyo da gamometovebina zogierTi sfero. iseT<br />

sakiTxebTan dakavSirebuli debatebisaTvis, rogoricaa<br />

liberalizmi da nacionalizmi, genderi da nacia,<br />

mkiTxvels vTxov Sesabamis dargebSi ukve arsebul farTo<br />

literaturas mimarTos, xolo Cemi zogadi<br />

msjelobebisaTvis nacionalizmi da modernizmi ixilos.<br />

garda amisa, Tumca wignis saerTo organizeba da<br />

gadmocemis stili Cemi, rogorc naciebisa da<br />

nacionalizmis Taobaze mimdinare debatebis aqtiuri<br />

18


monawilis, Sexedulebebs asaxavs, am debatebis<br />

mimarTulebaTa aRwerisas, gansakuTrebiT meoTxe TavSi,<br />

Cemi upirvelesi sazrunavi iyo, rac SeiZleba, naklebi<br />

adgili dameTmo saganze sakuTari SexedulebebisaTvis.<br />

miuxedavad amisa, mexuTe TavSi mainc Sevecade naciis<br />

alternatiuli istoriis monaxazi momeca. imedi maqvs<br />

erTgvari warmodgena Sevqmeni im vnebaTaRelvasa da<br />

sirTuleebze, rac gasuli naxevari saukunis<br />

ganmavlobaSi am sferoSi mimdinare debatebs axlda Tan,<br />

da amave dros SevZeli warmomedgina mkafio CarCo,<br />

romelic nacionalizmis kvlevaSi Setanili sxvadasxva<br />

wvlilis iolad aRqmas gaxdida SesaZlebels.<br />

msurs madloba movaxseno jon tomsons da<br />

gamomcemloba politis, romlebmac mTxoves<br />

meTanamSromla socialuri mecnierebis sakvanZo cnebebis<br />

seriasTan da siita persauds teqstis xelnaweris<br />

gadabeWdvaSi gaweuli daxmarebisaTvis. Tumca yovel<br />

Secdomasa da xarvezze, iseve rogorc aq gamoTqmul<br />

Sexedulebebze, pasuxismgebloba mTlianad me mekisreba.<br />

19<br />

entoni d. smiTi<br />

londonis ekonomikis skola


Sen daasaxle yoveli kaci Tavis adgilas,<br />

siriisa da nubiis qveynebSi, egviptis miwaze,<br />

Sen moec maT yovelive, rac saWiroa:<br />

yvelas aqvs sakvebi, da misi sicocxlis dro miTvlili.<br />

maTi enebi gansxvavebulia metyvelebisas,<br />

iseve rogorc maTi buneba;<br />

radgan Sen ganasxvave ucxo xalxebi.<br />

…<br />

yvela Soreul ucxo qveyanas Senve mianiWe sicocxle,<br />

radgan Sen daamkvidre zecaSi nilosi,<br />

…<br />

nilosi zecaSia, is ucxo xalxebisTvisaa …<br />

20<br />

(himni atons)


Sesavali<br />

________________________________<br />

es mokle wigni miznad isaxavs nacionalizmis<br />

cneba im mkiTxvelebsa da studentebs warmoudginos,<br />

romlebisTvisac aRniSnuli sfero ucnobia. wigni<br />

fokusirebulia nacionalizmze, upirveles yovlisa,<br />

rogorc ideologiaze, magram, agreTve, rogorc<br />

socialur moZraobasa da simbolur enaze, da mis<br />

mniSvnelobebs, nairsaxeobebs da wyaroebs ikvlevs. es<br />

gardauvlad moiTxovs nacionalizmTan dakavSirebuli<br />

iseTi cnebebis ganxilvasac, rogoricaa nacia,<br />

nacionaluri identoba da nacionaluri saxelmwifo. amis<br />

Sedegia, rom winamdebare naSromis CarCoebi farTo da<br />

uciloblad disciplinaTaSorisia: kerZod, igi iyenebs<br />

iseT disciplinebs rogorebicaa istoria, sociologia,<br />

politikuri mecniereba, <strong>saerTaSoriso</strong> urTierTobebi da<br />

garkveulwilad anTropologia; am ukanasknels imdenad,<br />

ramdenadac eTnikurobis momijnave sferoc saWiroebs<br />

garkveul yuradRebas, radganac eTnikuri identobani da<br />

sazogadoebani naciebisa da nacionalizmis istoriuli da<br />

socialuri fonis did nawils Seadgens, risi Cvenebac,<br />

imedia, SevZeli.<br />

am Temis mniSvnelovneba ar SeiZleba eWvs iwvevdes<br />

masSi, vinc odnav mainc icnobs 1989 wels berlinis<br />

kedelis dacemis Semdgom ganviTarebul movlenebs.<br />

mxolod ramdenime im mraval <strong>saerTaSoriso</strong> krizisTagan,<br />

romlebic ukanaskneli aTwleulis ganmavlobaSi<br />

ganviTarda, ar Seicavda eTnikuri sentimentisa da<br />

nacionalisturi miswrafebebis Zlier komponents,<br />

zogierTi ki (maT Soris gansakuTrebiT aRsaniSnavia<br />

yofili iugoslavia, kavkasia, indoeTis naxevarkunZuli<br />

da axlo aRmosavleTi) saerTodac amgvari grZnobebis da<br />

miswrafebebis Sedegad gaCaRda da kidec ganisazRvra<br />

maTiT. eseni yvelaze mwvave da Znelad dasamorCilebeli,<br />

21


Sewirul sicocxleTa Tu resursebis TvalsazrisiT<br />

yvelaze ZviradRirebuli konfliqtebi aRmoCnda, yvelaze<br />

Seuvali mTavrobaTa da sxvaTa mcdelobebisaTvis<br />

gaeTavisebinaT Sesabamisi mxareebis interesebi, da<br />

yvelaze metad smenadaxSuli megobrebisa da mtrebis<br />

Txovnebis Tu muqarebis mimarT.<br />

magram sagazeTo statiebis saTaurebis,<br />

konfliqtebisa da ‘cxeli’ nacionalizmiT gamowveuli<br />

Zaladobis maTeuli aRwerilobebis garda, Cven<br />

<strong>saerTaSoriso</strong> urTierTobebis ufro stabilur da<br />

wyalobad miCneul struqturasac vxdebiT, romelic<br />

ayalibebs da mimarTulebas aZlevs Tanamedrove<br />

msoflioSi mimdinare procesebsa da movlenebs. es aris<br />

is, rac xSirad ‘naciaTa msofliod’ iwodeba. am frazis<br />

qveS igulisxmeba ara naciebisa da nacia-saxelmwifoebis<br />

arsobrivi konkretuloba, aramed, umeteswilad,<br />

politikuri ruka da institucionaluri da emociuri<br />

CarCo, romlis SigniT da romlis meSveobiTac<br />

pirovnebebi, movlenebi da cvlilebaTa ufro farTo<br />

procesebi TavianT kvals toveben da wvlili SeaqvT ukve<br />

gamokveTil gardaqmnebze, agrZeleben Tanamedrove<br />

msoflios <strong>for</strong>mirebas. maikl biligi (Billig 1995) am rukas<br />

da am CarCos yoveldRiur, ‘banalur’ nacionalizms<br />

uwodebs, nacionalizms, romelic bunebrivad aris<br />

Caqsovili cxovrebasa da politikaSi, marad CvenTan<br />

myofi da odnav SesamCnevi, igi msgavsia im ‘droSisa,<br />

romelic ar frialebs’.<br />

magram nacionalizmis mniSvnelovneba mxolod<br />

politikis sferoTi ar Semoifargleba. mas kulturuli<br />

da inteleqtualuri Sinaarsic aqvs, radgan Cvens<br />

msoflxedvas da simboloTa sistemas ‘naciaTa msoflio’<br />

gansazRvravs. me ar vamtkiceb, rom nacionalizms<br />

ramdenadme mniSvnelovani xarisxis inteleqtualuri<br />

Tanmimdevruloba an Tundac filosofiasTan kavSiris is<br />

tradicia moepoveba, romelic liberalizmisa da<br />

socializmisaTvisaa damaxasiaTebeli. miuxedavad imisa,<br />

rom nacionalizms aklda didi moazrovneebi, man, an<br />

umjobesia vTqvaT, naciis cnebam, mravali gavleniani<br />

inteleqtuali miizida: mwerlebma, msaxiobebma,<br />

kompozitorebma, istorikosebma, filologebma,<br />

22


pedagogebma – herderidan, burkedan, rusodan<br />

moyolebuli da dostoevskiT, sibeliusiT, diego<br />

riveraTi, ikbaliT damTavrebuli – didi energia Sealies<br />

sakuTari naciebis identobebisa da saxeebis aRmoCenasa da<br />

warmoCenas.<br />

naciisa da, Sesabamisad, nacionalizmis<br />

kulturuli da fsiqologiuri mniSvneloba ufro Rrmac<br />

kia. nacionalizmis sayovelTaooba, gavlena, romelic<br />

aqvs mas dRes sxvadasxva kontinentze mcxovreb<br />

milionobiT adamianze, cxadyofs mis unars aRanTos<br />

‘xalxi’, gamoZaxili hqondes maTSi da isini imdagvarad<br />

garemoicvas, rogorac es adre mxolod religias SeeZlo.<br />

es miuTiTebs nacionalizmis enasa da ideologiaSi<br />

simboluri elementebis rolis, naciis da mis mimarT<br />

ganxorcilebuli qmedebebis Sesaxeb diskursis moraluri,<br />

ritualuri Tu emociuri aspeqtebisaTvis gansakuTrebuli<br />

yuradRebis miqcevis aucileblobas. ar aris sakmarisi,<br />

rom konkretuli nacionaluri (nacionalisturi)<br />

diskursi garkveul politikur aqtorebs an socialur<br />

jgufebs davukavSiroT, maSinac ki, roca pirvels<br />

ukanasknelTa socialuri pozicidan da maTi<br />

maxasiaTeblebis meSveobiT ganvixilavT. nacionalizms<br />

Tavisi sakuTari wesebi, ritmi, maxsovrobani aqvs,<br />

romelnic maT matarebel pirovnebaTa interesebs ufro<br />

metadac ki ayalibeben, vidre Tavad isini moxazaven maT<br />

konturebs, mosaven ra maT TvalsaCino ‘nacionalisturi’<br />

politikuri <strong>for</strong>miT da warmarTaven ra maT kargad<br />

nacnobi nacionaluri miznebisaken.<br />

nacionalizmis swored es wesebi, ritmebi da<br />

maxsovrobani aris is, rasac me konkretulad Sevexebi am<br />

wignSi. isini qmnian xids Zalis politikasa da socialur<br />

interesebs, gare samyarosa da nacias, misTvis<br />

damaxasiaTebeli cnebebis, simboloebis da emociebis Sida<br />

samyaros Soris. Tavis mxriv, amgvari midgoma<br />

ganapirobebs im meTods, romlis saSualebiTac vageb<br />

dasabuTebas am wignSi. es argumentacia utrialebs am<br />

dargis safuZvelSive mdebare umTavres gagebiT<br />

‘paradigmebs’ da im politikur, istoriografiul da<br />

sociologiur debatebs, romelTac isini sawvaviT<br />

amarageben. es debatebi difuziuri da farTo diapazonis<br />

23


mqonea. isini araTu nacionalizmis konkurent<br />

ideologiebs, aramed calkeuli Teoriebis Sejaxebasac ki<br />

ar Seexeba. isini moicaven umTavres terminebTan<br />

dakavSirebul ukidures winaaRmdegobebs, naciis<br />

sxvadasxva, urTierTisagan Zalian daSorebul istoriebs<br />

da sapirispiro Sexedulebebs ‘mermisis saganTa <strong>for</strong>mebze’.<br />

am debatTagan da gansxvavebaTagan TiToeuli calcalke<br />

ganxilvis Rirsia. iseTi sakvanZo cnebebis da<br />

terminebis ganmartebaTa mimoxilvis Semdeg, rogorebicaa<br />

‘eTnie’, ‘nacia’, ‘nacionalizmi’ da ‘nacionaluri<br />

saxelmwifo’, sakuTar gzas gavikvlev am danaRmul velze<br />

da ganvixilav nacionalizmis ideologias, ufro zustad,<br />

ideologiebs, gansakuTrebiT ki, ‘organicistul’ da<br />

‘voluntaristul’ midgomebs Soris mimdinare debatebs da<br />

Sevexebi sakamaTo sakiTxs nacionalizmis ‘birTvidoqtrinis’<br />

Taobaze.<br />

mesame Tavi sakiTxebis ganmartebas da<br />

‘modernistul’ da sxva midgomebs Soris ZiriTad<br />

gamyofze msjelobas eZRvneba. Sesabamisad, am TavSi<br />

mimoixileba axsnis oTxi umTavresi paradigmis –<br />

modernizmis, primordializmis, perenializmis da<br />

eTnosimbolizmis ZiriTadi Taviseburebani, gamoikveTeba<br />

maTi Teoriuli urTierTmimarTeba. meoTxe Tavi am<br />

diskusias imis CvenebiT agrZelebs, rom dargSi mimdinare<br />

ZiriTadi Teoriuli debatebi naciebisa da nacionalizmis<br />

warmoSobisas ideologiis rolze, racionalur arCevanze,<br />

Tanamedrove saxelmwifosa da socialur agebulebaze am<br />

oTxi paradigmidan momdinareobs da avlens maT Sesabamis<br />

Zalasa da sazRvrulobas.<br />

mexuTe TavSi naCvenebia ‘naciis istoriebis’ –<br />

axalis, Suasaukunoebrivisa da Zvelis – mimarTeba<br />

konkretuli Teoriebisa da maTi umTavresi<br />

paradigmebisadmi. amis Semdeg moxmobilia argumentebi<br />

eTnosimbolisturi interpretaciis sasargeblod,<br />

romelic Tanamedrove naciebs winare xanis eTniesTan<br />

miTebiT, simboloebiT, maxsovrobebiT, RirebulebebiT da<br />

tradiciiT akavSirebs. bolo TavSi ganxilulia naciebis<br />

da nacionalizmis perspeqtiva eTnikuri aRorZinebis,<br />

globalizaciisa da mzardad hibriduli identobebis<br />

‘postmodernistul’ epoqaSi, da, agreTve, naciebisa da<br />

24


nacionalizmis momavlis postmodernistuli da<br />

konstruqcionistuli gagebebis da kulturuli<br />

eTnosimbolisturi interpretaciebis sargeblianoba.<br />

mTel wigns ori mizani gamsWvalavs: pirvel rigSi,<br />

me vcdilob am sferoSi mimdinare debatebi,<br />

SeZlebisdagvarad, mkafiod warmovadgino. meores mxriv,<br />

mkiTxvels vTavazob sakuTar eTnosimbolistur<br />

Tvalsazriss. cxadia, es ar aris ioli amocana.<br />

miuxedavad imisa, rom amgvar midgomas me gansxvavebuli<br />

poziciebidan vayalibeb (da vicav), gacnobierebuli maqvs,<br />

rom saWiroa am SezRudul moculobaSi, rac SeiZleba,<br />

meti alternatiuli Teoria da interpretacia movicva,<br />

uzrunvelvyo mkiTxveli saWiro in<strong>for</strong>maciiTa da<br />

argumentebiT imisaTvis, raTa mas saSualeba mieces Tavad<br />

gansajos. amisTvis ki vcdilob srulyofilad<br />

warmovaCino naciebisa da nacionalizmis fenomenebTan<br />

dakavSirebuli uTanxmoebani mecnierTa Soris. am sakamaTo<br />

sferoSi problemebis gadaWris da konsensusis miRwevis<br />

ioli gza ar arsebobs, magram dResdReobiT Cven met<br />

in<strong>for</strong>macias vflobT kamaTsa da uTanxmoebaSi sxvadasxva<br />

faqtorisa da gansakuTrebuli SemTxvevebis rolis<br />

Sesaxeb. es ki saSualebas gvaZlevs ufro naTlad<br />

davinaxoT sfero da misi problemebi da, Sesabamisad,<br />

momavalis amocanebic. aseTi suliskveTebiT vTavazob<br />

winamdebare wigns am sferoSi damwyebT.<br />

25


1<br />

cnebebi<br />

________________________________<br />

erTaderTi Tvalsazrisi, romelTan<br />

dakavSirebiTac specialistebs Soris Tanxmoba sufevs, is<br />

gaxlavT, rom ‘nacionalizmi’ sakmaod axali cnebaa. misi<br />

uadresi, ramdenadme mainc socialuri da politikuri<br />

mniSvnelobiT xmareba dafiqsirebulia XVIII saukunis<br />

miwuruls germaneli filosofosis iohan gotfrid<br />

herderisa da frangi kontrrevolucioneri klerikalis<br />

abat avgustin de baruelis SromebSi. es cneba sakmaod<br />

iSviaTad ixmareboda XIX saukuneSic. ‘nacionalizmis’<br />

(‘nationalism’) pirveli gamoyeneba inglisurad 1836 wels,<br />

rogorc Cans, Teologiur datvirTvas atarebda, kerZod,<br />

garkveuli naciebis RvTiTrCeulobis doqtrinas<br />

aRniSnavda. aqedan moyolebuli Cndeba tendencia misi<br />

nacionalur egotizmTan gaigivebisa. magram, Cveulebriv,<br />

upiratesoba nacionaluri Tavdadebis Tu nacionaluri<br />

individualobis gamomxatvel sxva terminebs eniWeboda,<br />

iseTebs, rogorebicaa ‘nationality’ da ‘nationalness’. 1<br />

‘nacionalizmis’ mniSvnelobebi<br />

realurad, mxolod gasul saukuneSi SeiZina<br />

nacionalizmma mniSvnelobaTa is diapazoni, romelTanac<br />

Cven dRes mas vakavSirebT. nacionalizmis sityvaxmarebis<br />

umniSvnelovanesi SemTxvevebia:<br />

(1) naciebis <strong>for</strong>mirebis an zrdis procesi;<br />

(2) naciisadmi kuTvnilebis grZnoba an cnobiereba;<br />

(3) naciis ena da simbolizmi;<br />

(4) socialuri da politikuri moZraoba naciis<br />

saxeliT;<br />

26


(5) naciis doqtrina an ideologia, rogorc zogadi,<br />

ise kerZo.<br />

sityvaxmarebis am SemTxvevebs Soris pirveli –<br />

naciebis <strong>for</strong>mirebis procesi – Zalze zogadia da Tavad<br />

moicavs im specifikuri procesebis rigs, romlebic<br />

nacionalizmis sagans xSirad terminis sxva, SedarebiT<br />

viwro, mniSvnelobebiT warmogvidgens. amitomac<br />

umjobesia, rom igi Semdgomi msjelobisaTvis<br />

SemovinaxoT, roca termin ‘nacias’ ganvixilavT.<br />

danarCeni oTxi SemTxvevidan meore – nacionaluri<br />

cnobiereba an grZnoba – sxvaTagan frTxil<br />

gamocalkevebas saWiroebs. isini, rasakvirvelia, mWidrod<br />

arian dakavSirebulni erTmaneTTan, magram srulebiTac<br />

ar ganapirobeben erTimeores. ase, magaliTad, adamians<br />

SeiZleba nacionalurobis Rrma SegrZneba hqondes<br />

simbolizmis, naciis saxeliT moZraobis an ideologiis<br />

ararsebobis pirobebSic. es iyo im rTuli mdgomareobis<br />

mizezi, romelSic XVI saukunis dasawyisSi aRmoCnda<br />

nikolo makiaveli, roca misi mowodebani italielebis<br />

mimarT, rom Crdiloeli barbarosebis winaaRmdeg<br />

gaerTianebuliyvnen, rCeboda xmad mRaRadeblisa udabnosa<br />

Sina. meore mxriv, jgufma SeiZleba nacionaluri<br />

cnobierebis maRali done aCvenos, magram ar hqondes raime<br />

xelSesaxebi ideologia, rom aRaraferi vTqvaT naciis<br />

saxeliT warmarTul politikur moZraobaze. Tumca,<br />

rogorc Cans, jgufs mainc unda moepovebodes<br />

nacionaluri simboloebis da miTebis garkveuli<br />

raodenoba. kontrasti, erTis mxriv, nacionalizms,<br />

rogorc organizebul ideologiur moZraobasa da, meores<br />

mxriv, nacionaluri kuTvnilebis SedarebiT difuziur<br />

grZnobas Soris, sakmaod naTelia da saSualebas gvaZlevs<br />

nacionaluri cnobierebis Tu grZnobis cnebebi<br />

nacionalizmisagan gancalkevebulad ganvixiloT imisda<br />

miuxedavad, rom xSirad praqtikaSi isini garkveuli<br />

xarisxiT gadafaraven urTierTs. 2<br />

amitom terminiT nacionalizmi am wignSi misi<br />

gamoyenebis ukanaskneli sami SemTxveva aRiniSneba: ena da<br />

simbolizmi, socialur-politikuri moZraoba da naciis<br />

ideologia. magram amasTan erTad, is garemoebac unda<br />

27


gaviTvaliswinoT, rom TiToeuli maTgani mocemuli<br />

mosaxleobis did nawilSi Tu ara, Tavad nacionalistebs<br />

Soris mainc ueWvelad, garkveuli doziT nacionaluri<br />

grZnobis arsebobas gulisxmobs, radgan igi, rogorc<br />

wesi, mosaxleobis ufro aqtiuri da organizebuli<br />

seqtorebis bevrad ufro did, ufro pasiur da<br />

danawevrebul segmentebTan dakavSirebas emsaxureba.<br />

nacionalizmi, rogorc socialur-politikuri<br />

moZraoba, sxvebisagan principulad ar ganirCeva<br />

organizebis, moqmedebebis Tu teqnikis TvalsazrisiT,<br />

garda erTi Taviseburebisa: es aris yuradRebis<br />

gamaxvileba kulturis simwifesa da mis warmoCinebaze.<br />

nacionalizmis ideologia naciis kulturaSi CaRrmavebas<br />

moiTxovs – istoriis xelaxal aRmoCenas, adgilobrivi<br />

<strong>enis</strong> aRorZinebas (iseTi disciplinebis meSveobiT,<br />

rogoricaa filologia da leqsikografia), literaturis,<br />

gansakuTrebiT dramisa da poeziis ganviTarebas,<br />

adgilobrivi xelovnebisa da xelosnobis, aseve musikis,<br />

mSobliuri cekvisa da xalxuri simRerebis aRdgena-<br />

SenarCunebas. amiT aixsneba, is garemoeba, rom<br />

nacionalistur moZraobebs xSirad Tan sdevs<br />

kulturuli renesansebi da kulturuli aqtiurobis is<br />

mdidari mravalferovneba, romlis gamowvevac SeuZlia<br />

nacionalizms. Cveulebriv, nacionalisturi moZraoba<br />

iwyeba ara saprotesto SekrebiT, deklaraciiT an<br />

SeiaraRebuli winaaRmdegobiT, aramed literaturuli<br />

sazogadoebebis SeqmniT, istoriuli kvleviT, musikis<br />

festivalebiT da kulturuli JurnalebiT – im saxis<br />

kulturuli qmedebebiT, romelTac miroslav hroCi<br />

aRmosavleT evropaSi nacionalizmebis aRmocenebisa da<br />

gavrcelebis pirvel, arsebiT fazad miiCnevs. amas<br />

SegviZlia davumatoT mravali momdevno nacionalizmic<br />

koloniur afrikasa da aziaSi. Sedegad, ‘humanitari’<br />

inteleqtualebi – istorikosebi da filologebi,<br />

msaxiobebi da kompozitorebi, poetebi, mwerlebi da<br />

reJisorebi disproporciulad arian warmodgenilni<br />

nacionalistur moZraobebSi da aRorZinebebSi (Argyle 1969;<br />

Hroch 1985). 3<br />

met yuradRebas imsaxurebs nacionalizmis ena da<br />

simbolizmi da maTi gamomwvevi mizezebi, romelTa<br />

28


ganxilvasac am wignSi SexvdebiT. nacionalizmis <strong>enis</strong> an<br />

diskursis simbolizmisgan gancalkevebiT ganxilva<br />

marTebuli ar iqneba, radganac isini metad mWidrod<br />

ukavSirdebian nacionalizmis ideologias. marTlac,<br />

nacionalizmis sakvanZo cnebaTa Taviseburi ena ayalibebs<br />

misi birTvi-doqtrinis Sinagan komponentebsa da misTvis<br />

damaxasiaTebel ideologiebs. enas, am gagebiT, me<br />

ganvixilav meore TavSi saTauriT ideologia. 4<br />

meores mxriv, nacionalizmis simbolizmi<br />

dedamiwaze imdenad ganmeorebadia, rom, saWiroebis<br />

SemTxvevaSi, SegviZlia misi gamocalkeveba sakuTari<br />

ideologiuri CarCodan. nacionaluri simbolizmi,<br />

rasakvirvelia, gamoirCeva Tavisi obieqtis – naciis<br />

yovlismomcvelobiT, iseve rogorc, misi damaxasiaTebeli<br />

niSnebis konkretulobiTa da cxovelmyofelobiT.<br />

yovelive koleqtivis TviTdasaxelebiT iwyeba, risi<br />

TvalsaCino magaliTic gaxlavT ukanaskneli periodis<br />

dava makedoniis saxelwodebis garSemo.<br />

nacionalistebisaTvis, iseve, rogorc veronas mosisxle<br />

ojaxebisaTvis, vards sasiamovno surneli ver eqneboda,<br />

sxva saxeli rom rqmeoda. TviTdasaxelebis SerCevas an<br />

warsulidan gadmoRebas Sesabamisi jgufis wevrebSi<br />

naciis gansakuTrebulobis, heroizmis da bedisweris<br />

gancdis gaRvivebis daniSnuleba aqvs. igive viTarebaa<br />

nacionalur droSebTan da himnebTan dakavSirebiTac: maTi<br />

ferebi, <strong>for</strong>mebi da modelebi, da maTi leqsebi da musika<br />

naciis gansakuTrebul Tvisebebs warmoaCens da miznad<br />

isaxavs martivi <strong>for</strong>mebisa da ritmebis saSualebiT<br />

mocemul mosaxleobaSi unikaluri istoriis da/an<br />

bedisweris cxoveli SegrZnebis gamowvevas. TiTqmis<br />

ugulebelyofilia is faqti, rom ucxo TvalisTvis<br />

mraval droSas Soris sxvaoba minimaluria da, rom<br />

himnTa teqstebi Tematikis viwro diapazoniT xasiaTdeba.<br />

samagierod didi yuradReba eqceva im mniSvnelobaTa<br />

potencias, romelic amgvari niSnebis saSualebiT<br />

gadaecema naciis wevrebs. is faqti, rom yovel nacias<br />

Tavi moaqvs sakuTari dedaqalaqiT, nacionaluri krebiT,<br />

nacionaluri fulis moWriT, pasportebiTa da<br />

sazRvrebiT, brZolebSi daRupulTa mosagonari<br />

urTierTmsgavsi ceremoniebiT, samxedro aRlumebis<br />

29


ekvizitebiT da nacionaluri ficiT, iseve rogorc<br />

musikis, xelovnebis, mecnierebis nacionaluri<br />

akademiebiT, nacionaluri muzeumebiTa da biblioTekebiT,<br />

nacionaluri ZeglebiT da omSi daRupulTa<br />

memorialebiT, dResaswaulebiTa da uqmeebiT Tu sxv., da<br />

is faqtic, rom amgvari simboloebis nakleboba didi<br />

nacionaluri deficitis niSania, miuTiTebs: nacionalurma<br />

simbolizmma sakuTari arseboba SeiZina, romelic<br />

globalur Sedarebebs efuZneba da gamokveTs nacionalur<br />

gansakuTrebulobasa da analogiurobas vizualur da<br />

semantikur ‘naciaTa msoflioSi’. nacionalur simboloTa<br />

erToblioba saziaro maxsovrobebis, miTebisaYda<br />

Rirebulebulebis meSveobiT naciis SemosazRvrulobis<br />

naTlad gamoxatvas, warmoCinebas da ganmtkicebas,<br />

agreTve, misi wevrebis konsolidacias emsaxureba. 5<br />

nacionalur simbolizms aseve ver ganvixilavT<br />

nacionalizmis ideologiis cnebisagan mowyvetiT. es Cveni<br />

terminis ukanasknel da umTavres mniSvnelobas<br />

warmoadgens. nacionalizmis ideologia Zalas aniWebs da<br />

mimarTulebas aZlevs rogorc simboloebs, ise<br />

moZraobebs. socialur-politikuri moZraobis amocanebi<br />

ganisazRvreba ara qmedebebiT an personaluri<br />

SemadgenlobiT, aramed ideologiis ZiriTadi idealebiTa<br />

da principebiT. amgvaradve, nacionalizmisaTvis<br />

damaxasiaTebeli simboloebi da ena <strong>for</strong>mas iZenen im<br />

rolis Sesabamisad, romelsac isini naciis idealebis<br />

ganviTarebasa Tu gamoRviZebaSi, nacionaluri<br />

ideologiis mier dasaxuli amocanebis gadaWrisaTvis<br />

xelSewyobaSi asruleben. maSasadame, es is ideologiaa,<br />

romelmac Cven unda uzrunvelgvyos terminis<br />

‘nacionalizmi’ sawyisi samuSao ganmartebiT, ramdenadac<br />

misi Sinaarsi ganisazRvreba im ideologiebiT, romlebic<br />

nacias sakuTari interesebisa da ganzraxvebis centrSi<br />

aTavseben da acalkeveben mas sxva, momijnave<br />

ideologiebisagan (ix. Motyl 1999: Tavi 5).<br />

30


ganmartebebi<br />

nacionalizmi<br />

nacionalizmis ideologia mravalgvarad iyo<br />

gansazRvruli, magram ganmartebaTa umravlesobas<br />

urTierTgadafarva da saerTo Temebi axasiaTebs. mTavar<br />

Temas, rasakvirvelia, naciisadmi gansakuTrebuli<br />

damokidebuleba warmoadgens. nacionalizmi aris<br />

ideologia, romelic nacias Tavisi interesebis centrSi<br />

aqcevs da eswrafvis xeli Seuwyos mis keTildReobas.<br />

magram es ganmarteba sakmaod bundovania. ganmartebaSi<br />

aucilebelad unda gamoikveTos da dajgufdes is mTavari<br />

amocanebi, romelTa saxeliTac eswrafvis nacionalizmi<br />

naciis keTildReobis xelSewyobas. aseTi sazogado<br />

mizani samia: nacionaluri avtonomiuroba, nacionaluri<br />

erTianoba da nacionaluri identoba. nacionalistis<br />

azriT, naciis SenarCunebisTvis garkveulwilad samive<br />

maTgania aucilebeli. aqedan gamomdinare SevarCieT<br />

nacionalizmis Semdegi samuSao ganmarteba: ‘ideologiuri<br />

moZraoba im mosaxleobis avtonomiurobis, erTianobis da<br />

identobis miRweva-SenarCunebisaTvis, romelic misi<br />

zogierTi wevris mier ganixileba rogorc arsebuli an<br />

potenciuri “nacia” ’.<br />

es aris samuSao ganmarteba, dafuZnebuli<br />

TviTmarqvia nacionalistTa warmosaxviTi idealebis<br />

saerTo elementebze da amitomac igi Tavisi xasiaTiT,<br />

induqciuria. aSkaraa, rom is amokrebiT, gamartivebulad<br />

warmogvidgens nacionalistTa idealebs, ris gamoc iZens<br />

raRac zogad, idealur-tipur xasiaTs. es ganmarteba<br />

ideologias mizanmimarTul moZraobasTan akavSirebs,<br />

radgan nacionalizmi, rogorc ideologia, savaldebulod<br />

miiCnevs garkveuli saxis qmedebebs. miuxedavad amisa,<br />

moZraobis amocanebs ideologiis birTvi-cnebebi<br />

gansazRvraven da mijnaven mas sxva saxis moZraobisagan.<br />

Tumca, ideologiasa da moZraobas Soris mWidro<br />

kavSiri araviTar SemTxvevaSi ar aviwroebs<br />

nacionalizmis cnebas mxolod damoukideblobis maZiebel<br />

moZraobebamde. ganmartebaSi naxsenebi sityva<br />

‘SenarCunebisaTvis’ aRiarebs nacionalizmis mudmiv<br />

31


gavlenas im naciebSi, romlebic didi xania arseboben da<br />

maTSic, romlebmac axlaxan miiRes damoukidebloba. amis<br />

gaTvaliswineba mniSvnelovania, roca gvixdeba<br />

nacionalur saxelmwifoebSi da maT mTavrobebSi<br />

‘ganaxlebuli nacionalizmis’ analizi CavataroT,<br />

rogorc es jon brilim gaakeTa (Breuilly 1993).<br />

Cems mier SemoTavazebuli ganmarteba moicavs<br />

‘naciis’ cnebas, magram is ar gulisxmobs, rom naciebi<br />

‘maT’ nacionalizmebze uwinaresad arseboben. sityvebi ‘an<br />

potenciuri “nacia” ’ xazs usvams iseT situacas, rodesac<br />

abstraqtuli ‘naciis’ zogadi koncefciiT SeiaraRebuli<br />

nacionalistTa mcire jgufi, eswrafvis ‘miwaze’ Seqmnas<br />

konkretuli nacia. Cven xSirad vxvdebiT nacionalizms<br />

naciebis, maTi naciebis, gareSe, gansakuTrebiT, afrikisa<br />

da aziis postkoloniur qveynebSi. aseTi nacionalizmebis<br />

mier damoukideblobis, an ufro zogadad, politikur<br />

miznebis miRweva araa SezRuduli. isini, rogorc vnaxavT,<br />

kulturisa da sazogadoebis mniSvnelovan sferoebs<br />

moicaven; kerZod, nacionaluri identobis ideali<br />

ukavSirdeba kulturul sakiTxebs, romelTac sxva<br />

ideologiebi ugulebelyofen. yoveli nacionalizmi<br />

miznad isaxavs miaRwios nacionaluri identobis ama Tu<br />

im dones, magram sabolood isini yovelTvis ubrundebian<br />

naciis ideals. 6<br />

eTnie da nacia<br />

maS rogorRa ganvmartoT ‘naciis’ cneba?<br />

eWvgareSea, rom es yvelaze ufro problematuri da<br />

saWirboroto terminia am sferoSi. gvxdebian iseTnic,<br />

romlebic mis gareSec gavidodnen fons. Carlz tili,<br />

axasiaTebs ra nacionalizms rogorc ‘politikuri<br />

leqsikonis yvelaze gaugebar da tendenciur statias’<br />

(Tilly 1975: 6), amjobinebs yuradReba saxelmwifoze<br />

gadaitanos, e.i. cnebaze, romelic Tavadac ar gaxlavT<br />

martivi. sul axlaxan, rojers brubeikerma naciis cnebis<br />

materializebis safrTxeze imiT migviTiTa, rom naciebs<br />

Sexeda, rogorc ‘substanciur, drois gamocdisadmi medeg,<br />

koleqtivebs’. igi amtkicebs, rom Cven unda ‘vifiqroT<br />

nacionalizmze naciebis gareSe’ da SevxedoT ‘naciebs<br />

32


ogorc praqtikis kategoriebs, nationhood, rogorc<br />

institucionirebad kulturul da politikur <strong>for</strong>mas,<br />

xolo nationness, rogorc gauTvaliswinebel an SemTxveviT<br />

movlenas’ (Brubaker 1996:@21).<br />

am sifrTxiles orgvarad SeiZleba gamovexmauroT.<br />

pirveli pasuxi nacionalisturi ideologiis wris SigniT<br />

moqmedebs. am gagebiT, nacionalizmi wina planze<br />

wamoswevs naciis ideiT gamowveul saxalxo sentimentebs.<br />

am ideologiur diskursSi nacia gancdadi da cocxali<br />

erTianobaa, isaa, rac misi wevrebisagan garkveuli saxis<br />

qmedebebs moiTxovs. igi erTdroulad, qceviTi<br />

kategoriacaa da warmosaxviTic. aqedan gamomdinare,<br />

naciis ‘substanciuroba’ da ‘droSi medegoba’ (iseve<br />

rogorc sxva saxis erTobebSi) ganmeorebad SedegebSi<br />

arsebobs. analitikosma gancdili realoba naciis<br />

gamocalkevebuli cnebis meSveobiT unda miiRos<br />

mxedvelobaSi, ise rom am ukanasknelis materializebas<br />

ar Seecados. 7<br />

meore pasuxi ufro farTo problemas ukavSirdeba.<br />

Tuki naciis cneba win uswrebs nacionalizmis<br />

ideologias, maSin Cven aRar SegviZlia misi, rogorc<br />

ubralod nacionalisturi praqtikis kategoriis,<br />

daxasiaTeba. amasTanave, Tu msjelobaSi XVIII saukunis<br />

miwuruls nacionalisturi ideologiebis gamoCenamde<br />

arsebul Zvel naciebs vexebiT, naciis cnebis iseTi<br />

ganmarteba dagvWirdeba, romelic nacionalizmis<br />

ideologiisagan damoukidebelia, magram mas ar<br />

ewinaaRmdegeba. es aris nacionalizmis kvlevis udidesi<br />

problema da gadaulaxavi mijnac. 8<br />

nacias mravalgvarad ganmartaven, maT Soris<br />

‘obieqtur’ faqtorebze, enaze, religiasa da tradiciebze,<br />

teritoriasa da instituciebze dayrdnobiT, iseve<br />

rogorc ‘subieqtur’ faqtorebze – damokidebulebebze,<br />

percefciebze, sentimentebze yuradRebis gamaxvilebiT.<br />

‘obieqturi’ faqtorebia wamyvani, magaliTad, ioseb<br />

staliniseul ganmartebaSi: ‘nacia aris adamianTa<br />

istoriulad Camoyalibebuli myari erToba, warmoSobili<br />

<strong>enis</strong>, teritoriis, ekonomikuri cxovrebisa da im<br />

fsiqikuri wyobis bazaze, romlis gamoxatulebaa<br />

kulturis erToba’ (Stalin 1973: 61). naciis ‘subieqturi’<br />

33


ganmartebis TvalsaCino magaliTs benediqt andersonTan<br />

vxdebiT: ‘nacia aris warmosaxviTi politikuri<br />

sazogadoeba, warmosaxviTi erTdroulad Tvisebrivi<br />

SemosazRvrulobisa da suverenulobis TvalsazrisiT’<br />

(Anderson 1991: 6).<br />

eWvgareSea, rom es ganmartebebi naciis cnebis<br />

mniSvnelovan niSnebs gamoyofs, magram orives SeiZleba<br />

SevedavoT. ramdenadac ‘obieqtur’ ganmartebebs<br />

pirobiToba axasiaTebs, TiTqmis yovelTvis, da zogjer<br />

sruliad ganzraxuladac, isini naciebis siidan<br />

gamoricxaven zogierT farTod aRiarebul nacias.<br />

rogorc maqs veberma (Weber 1948) aCvena, ver xerxdeba<br />

wminda ‘obieqturi’ kriteriumebis – ena, religia,<br />

teritoria da a.S. – gavrceleba zog naciaze. amis<br />

sapirispirod ‘subieqturi’ definiciebi metismetad<br />

zogadad udgebian sakiTxs. naciisa da nacionaluri<br />

kuTvnilebis kriteriumebad sentimentebis, nebelobis,<br />

warmosaxvis da percefciis miCneviT, Zneli xdeba naciis<br />

garCeva sxva saxis erTobebisagan, magaliTad,<br />

iseTebisagan, rogorebicaa regionebi, tomebi, qalaqsaxelmwifoebi<br />

da imperiebi, romelTac msgavi subieqturi<br />

maxasiaTeblebi moepovebaT. 9<br />

problema rom yvelasaTvis misaRebad gadaiWras,<br />

unda SeirCes imgvari kriteriumebi, romlebic obieqtur<br />

speqtrsac moicavs da subieqtursac. am strategiam bevr<br />

saintereso da gamosadeg ganmartebamde migviyvana, Tumca<br />

ver mivaRwieT samecniero konsensuss. miuxedavad amisa,<br />

mkvlevarTa umetesoba or sakiTxSi mainc Tanxmdeba: nacia<br />

ar aris saxelmwifo da is ar aris eTnikuri erToba.<br />

nacia ar aris saxelmwifo, radgan saxelmwifos<br />

cneba ukavSirdeba institucionalur qmedebebs, maSin<br />

roca nacia erTobis tips warmoadgens. saxelmwifos cneba<br />

SeiZleba ganimartos, rogorc avtonomiuri instituciebis<br />

simravle, romelic gamocalkevebulia sxva<br />

instituciebisagan, da romelic legitimurad flobs<br />

iZulebisa da eqstrdiciis monopolias mocemul<br />

teritoriaze. naciis cnebisaTvis es yvelaferi sruliad<br />

ucxoa. naciebi, rogorc vTqviT, aRiqmebian rogorc<br />

cocxali erTobebi, romelTa wevrebsac saziaro aqvT<br />

samSoblo da kultura.<br />

34


nacia arc eTnikuri erTobaa, radgan, miuxedavad am<br />

fenomenTa msgavsebisa (orive koleqtiuri kulturuli<br />

identobebia), eTnikur erTobas, Cveulebriv, ar axasiaTebs<br />

politikuri mimarTeba da bevr SemTxvevaSi mas ara aqvs<br />

sajaro kultura da teritoriuli ganzomilebac ki ar<br />

gaaCnia, radganac eTnikuri erTobisaTvis ar aris<br />

aucilebeli Tavisi istoriuli teritoriis fizikurad<br />

floba, maSin, rodesac nacias unda ekavos sakuTari<br />

teritoria imden xans mainc, rom naciad Camoyalibeba,<br />

naciadyofna moaswros da aRiareba moipovos. garda amisa,<br />

mas sWirdeba TviTgamorkveva da sajaro kulturis<br />

ganviTareba garkveul donemde. meores mxriv, rogorc<br />

vnaxeT, naciisaTvis aucilebeli ar aris hqondes<br />

sakuTari suverenuli saxelmwifo, arsebiTia garkveuli<br />

zomis avtonomiurobisaken swrafva, rac samSoblo miwis<br />

fizikur dakavebas gulisxmobs. 10<br />

Tumca praqtikaSi naciebsa da eTnikur erTobebs<br />

(an, franguli termini rom gamoviyenoT, eTnieebs) Soris<br />

arsebuli gamyofi xazi gamokveTili ar aris, Cven mainc<br />

gvWirdeba maT Soris azrobrivi mijnis SenarCuneba,<br />

rogorc amas marTebulad amtkicebs devid mileri. naciis<br />

(an mileris terminiT ‘nationality’) miseuli ganmarteba<br />

ganmartebaTa speqtris subieqturi bolosken ixreba (misi<br />

gamoyeneba SeiZleba qalaq-saxelmwifoebisa da satomo<br />

konfederaciebis mimarT), da Zalzed aaxloebs naciis<br />

cnebas eTnikuri erTobis cnebasTan: ‘nacia aris sakuTari<br />

gansxvavebuli sajaro kulturis mqone erToba, (1)<br />

Camoyalibebuli saziaro rwmeniTa da<br />

urTierTvaldebulebebiT, (2) ganfenili istoriaSi, (3)<br />

aqtiuri Tavisi xasiaTiT, (4) dakavSirebuli garkveul<br />

teritoriasTan da (5) sxva erTobebTan’ (Miller 1995: 27).<br />

eTnieebi aseve saziaro rwm<strong>enis</strong>a da valdebulebebis<br />

safuZvelze arian Camoyalibebulni, aqvT saziaro<br />

maxsovrobebi da droSi gangrZobadoba, Cabmulni arian<br />

saerTo qmedebebSi, Cveulebriv, ukavSirdebian konkretul<br />

teritorias, im SemTxvevaSic ki, rodesac ar floben mas.<br />

umTavresi sxvaoba isaa, rom eTnikur erTobebs ara aqvT<br />

sajaro kultura. miuxedavad amisa, mileris definicia<br />

naciis ramdenime mTavar atributs gamokveTs: kerZod, im<br />

faqts, rom naciebi arian erTobebi, rom maT aqvT saziaro<br />

35


wmenebi an miTebi, rom maT aqvT istoriebi da rom isini<br />

ukavSirdebian garkveul teritoriebs. SegviZlia ki am<br />

definiciis imgvari ganvrcoba, rom win wamoiwios rogorc<br />

damTxvevebi, ise sxvaobebi naciebsa da eTnieebs Soris?<br />

tabula 1.1 eTnieebisa da naciebis atributebi<br />

eTnie nacia<br />

TviTdasaxeleba<br />

saerTo miTebi winaprebis<br />

Sesaxeb da a.S.<br />

saziaro maxsovroba<br />

kulturuli niSani<br />

kavSiri mSobliur miwasTan<br />

solidaroba (elitaSi<br />

mainc)<br />

36<br />

TviTdasaxeleba<br />

saerTo miTebi<br />

saziaro istoria<br />

saerTo sajaro kultura<br />

samSoblos floba<br />

saerToOuflebamovaleobani<br />

erTiani ekonomika<br />

me nacias ganvsazRvrav rogorc ‘adamianTa<br />

TviTdasaxelebis mqone erTobas, romelsac ukavia<br />

samSoblo miwa da romelsac aqvs saerTo miTebi da<br />

saziaro istoria, saerTo sajaro kultura, erTiani<br />

ekonomika da yvela wevrisaTvis saerTo uflebamovaleobani’.<br />

Tavis mxriv, eTnie SeiZleba ganisazRvros,<br />

rogorc ‘adamianTa TviTdasaxelebis mqone erToba,<br />

romelic dakavSirebulia samSoblo miwasTan, aqvs saerTo<br />

miTebi winaparTa Sesaxeb, saziaro maxsovroba, saziaro<br />

kulturis erTi an meti elementi da garkveuli xarisxis<br />

solidaroba elitis SigniT mainc’. 11<br />

es ganmartebebi miviRoT samuSao ganmartebebad.<br />

isini, momdinareoben ra eTnieebisa da naciebis<br />

elitaruli wevrebis Sesabamisi rwmenebisa da<br />

sentimentebis stilizaciisagan, ‘naciisa’ da ‘eTnies’<br />

wmindad idealuri tipis realurad Semajamebel aRweras<br />

warmoadgenen da ar iZlevian saerTo denominatorTa sias.<br />

am mizeziTaa, rom es ganmartebebi avlenen tendencias<br />

gamokveTon naciebisa da eTnieebis damaxasiaTebeli<br />

elementebi da umTavresi gansxvavebani maT Soris. ufro<br />

iolad es SeiZleba gakeTdes orive saxis koleqtiuri


kulturuli identobisaTvis damaxasiaTebeli<br />

atributebis gamoyofiT, imgvarad, rogorc es naCvenebia<br />

tabulaSi 1.1. is, rom eTnikuri erTobebi da naciebi erTi<br />

kategoriis fenomenebia, kargad Cans tabulis zeda<br />

naxevrSi: naciebs eTnieebTan saziaro niSnebi aqvT:<br />

koleqtiuri saxeli, saerTo miTebi da saziaro<br />

maxsovroba. meores mxriv, qveda naxevari aCvenebs, rom<br />

naciebi eTnieebisagan sxvaoben iseTi atributebiT,<br />

rogoricaa wevrebisaTvis saerTo ufleba-movaleobani da<br />

erTiani ekonomika. metic, naciis idealur tips axasiaTebs<br />

samSoblo miwis dakaveba, maSin roca eTnikur erTobebi<br />

SeiZleba mxolod simbolurad ukavSirdebodnen TavianT<br />

teritorias. msgavsad amisa, savaldebulo araa, rom<br />

eTnieebs hqondeT sajaro kultura, saWiroa mxolod<br />

ramdenime saerTo kulturuli elementis arseboba. es<br />

SeiZleba iyos ena, religia, tradicia an saziaro<br />

instituciebi, maSin roca saerTo sajaro kultura<br />

naciebis umTavres atributs warmoadgens. amasTanvea<br />

kavSirSi mesame atributic: eTnieebSi dadasturebuli<br />

mravalferovani zepiri tradicia naciebSi<br />

kodificirebuli, standartizebuli nacionaluri<br />

istoriiT icvleba. 12<br />

miuxedavad amisa, Secdoma iqneboda am sxvaobebSi<br />

raime sayovelTao evoluciuri Tanmimdevroba dagvenaxa.<br />

yvelafers rom Tavi davaneboT, Tanamedrove msoflioSi<br />

vpoulobT eTnieebs naciebis gverdiT da maT SigniTac. is<br />

sakiTxi mainc xom unda daisvas, Tu ramdenad SeiZleba<br />

premodernuli epoqis eTnieebs Soris zogierTis naciad<br />

miCneva. amas dawvrilebiT mogvianebiT ganvixilav. rac<br />

axla SeiZleba iTqvas is aris, rom eTnies idealuri tipi,<br />

Tavisi SedarebiT Tavisufali organizaciiT, ufro<br />

zogadi cnebaa, xolo nacia ufro specifikuria; magram<br />

ufro ‘specifikurad’ gadaqcevis Sedegad, nacia xdeba<br />

ufro inkluziuri, ufro kompleqsuri da naklebad<br />

dakavSirebuli Tavis warmomSob eTnikur bazasTan iqac<br />

ki, sadac igi adre arsebuli eTniesagan aris<br />

warmoSobili. am paradoqsis gasaRebi, rogorc qvemoT<br />

davinaxavT, eTnikurobasa da kulturas, kulturasa da<br />

politikas Soris kavSirebis trans<strong>for</strong>maciaSi Zevs.<br />

37


yvelaferi es Zalze abstraqtuli da Teoriulia.<br />

idealuri tipebidan empiriul SemTxvevebze gadasvlisas<br />

Cven miaxloebebsa da gamonaklisebs gadavawydebiT. amis<br />

kargi magaliTia ‘nacia-diaspora’. mkacrad Tu vimsjelebT,<br />

aseTi fenomeni ar SeiZleba rom arsebobdes: nacias,<br />

rogorc davinaxeT, ukavia samSoblo, eTnieebisaTvis<br />

miwaze mxolod ocnebac sakmarisia. magram ra vuyoT im<br />

erTobebs, romelTac pretenzia aqvT naciebad<br />

iwodebodnen, magram somxebisa da ebraelebis msgavsad,<br />

saukuneebis manZilze dakarguli hqondaT<br />

saxelmwifoebrivi damoukidebloba? SegviZlia ki Cven<br />

argumentirebulad ganvacxadoT, rom isini aRar arian<br />

naciebi, maSin, roca maT SeZles SeenarCunebinaT sajaro<br />

religiuri kulturebi, saerTo ufleba-movaleobebi da<br />

axali ekonomikuri niSac ki gamonaxes? es aris kiTxva,<br />

romelic calsaxa pasuxis saSualebas ar iZleva da<br />

migvaniSnebs, rom eTnieebisa da naciebis gasarCevad<br />

idealur tipebs frTxilad unda movekidoT. 13<br />

garda amisa, arseboben ‘polieTnikuri naciebic’,<br />

romlebic moicaven calkeul eTnieebs, ama Tu im mizeziT<br />

erTad SekrebilT, an iZulebiT erTad myofT, saerTo<br />

istoriis da politikuri maxsovrobebis mqoneT. belgiaSi,<br />

Sveicariasa da espaneTSi calkeuli eTnieebi ganagrZoben<br />

Tanaarsebobas (federaluri) saxelmwifos SigniT da maT<br />

wevrebs pretenzia aqvT, rogorc kerZo eTnikur, aseve<br />

saerTo-nacionalur identobaze. Sveicariis SemTxvevaSi,<br />

magaliTad, zogierTi uri cdilobda bernisagan<br />

kantonuri damoukideblobisaTvis mieRwia, magram maTi<br />

miswrafebani TvalsaCinod iyo zRvardebuli Sveicaruli<br />

‘nacionaluri identobiT’ da politikuri TvalsawieriT.<br />

sazogadod, Sveicarias SeuZlia iamayos garkveuli<br />

sajaro kulturiT, SemosazRvruli samSoblo miwiT,<br />

erTiani ekonomikiTa da moqalaqeTaTvis saerTo uflebamovaleobebiT,<br />

maSin roca TviT italiurenovan da<br />

frangulenovan kantonebsac ki raRac aqvT aRebuli<br />

Innenschweiz damfuZnebeli miTebidan da Zveli<br />

konfederaciis (Eidgenossenschaft) istoriuli<br />

maxsovrobebidan. ufro rTulad dgas sakiTxi espaneTsa<br />

da belgiaSi arsebul eTnieebTan – baskebTan,<br />

katalonielebTan, flamandrielebTan – dakavSirebiT,<br />

38


omlebic aseve warmoadgenen naciebs zemoT CamoTvlili<br />

kriteriumebis Tu naciadyofnisaken miswrafebis mixedviT.<br />

SesaZloa maTi miCneva ‘naciebad naciebis SigniT’?<br />

flamandrieli da katalonieli naciebi belgiel da<br />

espanel naciebSi? Tu ufro marTebuli da misaRebi<br />

iqneba maTze visaubroT rogorc naciebze ‘nacionaluri<br />

saxelmwifos’ SigniT? (ix. Petersen 1975; Steinberg 1976).<br />

nacionaluri saxelmwifo<br />

es imaTi poziciaa, vinc naciis cnebis mkacrad<br />

eTnicistur definicias moiTxovs. am SemTxvevis kargi<br />

magaliTia uolker konoris ideebiT savse naSromi.<br />

mkvlevris azriT, naciis da nacionalizmis cnebebi<br />

mkveTrad unda gaimijnos saxelmwifosa da patriotizmis<br />

cnebebisagan. amgvarad, belgiur da espanur<br />

‘patriotizmze’ man SeiZleba Tqvas, rom es aris<br />

loialoba ufro didi teritoriuli saxelmwifosa da<br />

misi instituciebisadmi da igi flamandriul da<br />

katalonur ‘eTnonacionalizmebs’ daupirispiros; am<br />

ukanasknels ki avtori ganmartavs rogorc winaprebTan<br />

damakavSirebel fsiqologiur jaWvs, romelic saboloo<br />

jamSi naTesauri sentimentebidan warmodgeba im<br />

SemTxvevaSic ki, rodesac saerTo warmomavlobis miTi ar<br />

Seesabameba (rogorc es xSirad xdeba xolme) realur,<br />

biologiur warmomavlobas. amgvarive logikiT, konori<br />

britanul saxelmwifo patriotizms ganixilavs, rogorc<br />

inglisur, Sotlandiur da uelsur<br />

eTnonacionalizmebTan Tanaarsebuls (Connor 1994: 102, 202).<br />

miuxedavad imisa, rom analizisas amgvari mkveTri<br />

gamijvna gasaTvaliswinebelia, me mas mxars ver davuWer.<br />

aviRoT ukanaskneli magaliTi: ingliselebs, praqtikulad,<br />

yovelTvis uWirT ‘sakuTari’ inglisuri<br />

eTnonacionalizmis garCeva britanuli patriotizmisagan,<br />

romelsac isini aseve sakuTrad miiCneven. es araa<br />

ubralod imperialisturi refleqsi. es ufro imas<br />

asaxavs, Tu rogor ganicdeboda XVIII da XIX saukuneebSi<br />

inglisuri eTnikuri nacionalizmis ‘bunebrivi’<br />

gagrZeleba – britanuli patriotizmi, da Tu rogor<br />

ganixileboda britaneli nacia ingliselebis mier da ara<br />

39


mcirericxovani Sotlandielebis (‘Crdiloeli britebis’),<br />

iseve rogorc sxva naciebis mier, romlebic<br />

erTiandebodnen, saxlebodnen ra gaerTianebul samefoSi,<br />

miuxedavad ingliselTa dominantobis mimarT sagrZnobi<br />

da ganuwyveteli winaaRmdegobisa. Tu sabolood mainc<br />

ver moxerxda erTiani britaneli naciis Camoyalibeba,<br />

Sesustdeba Tu ara britanuli nacionalizmis<br />

winaaRmdegoba britanuli patriotizmis mimarT (konoris<br />

gagebiT, isini urTierTdapirispirebulia)? (Kearney 1990:<br />

Tavebi 7–8; Colley 1992: Tavi 1). 14<br />

msgavsi konceptualuri problemebi Cndeba<br />

frangul SemTxvevasTan dakavSirebiTac, sadac<br />

integraciis an, sul mcire, akulturizaciis procesi<br />

ufro Sorsac ki Cans wasuli. bretonelebi, baskebi,<br />

elzaselebi da korsikelebic ki (umciresobis<br />

gamoklebiT) SesaZloa arc ki eswrafvodnen<br />

damoukidebel saxelmwifoebriobas, Tumca maT<br />

moZraobaTa perioduli gamovlinebebi TviTgamorkvevis<br />

garkveul survils warmoaCens, yovel SemTxvevaSi,<br />

kulturul da ekonomikur sferoSi. magram sadRa rCeba<br />

adgili frangobisaTvis? SesaZlebelia dominanturi<br />

franguli eTnonacionalizmi gamijnul iqnas aseve<br />

hegemonuri franguli saxelmwifo patriotizmisagan?<br />

rogor SegviZlia praqtikulad urTierTisagan<br />

ganvacalkevoT frangi nacia da safrageTi, nacionaluri<br />

saxelmwifo, roca franguli nacionalizmis amdeni<br />

ZiriTadi simbolo politikuria? (ix. Gildea 1994).<br />

ueWvelia, rom gavlenianma frangulma magaliTma<br />

suli STabera saxelmwifosa da naciis gaerTianebis<br />

tendencias sxva konteqstebSic da xeli Seuwyo ‘naciasaxelmwifos’<br />

cnebis popularizacias. am Sedgenil<br />

terminTan dakavSirebiT ori problemaa. pirveli mis or<br />

komponents Soris urTierTobas Seexeba. Zalze xSirad<br />

Teoretikosebi saxelmwifos dominanturad, xolo nacias<br />

erTgvarad umcros partniorad an msazRvrelad miiCneven.<br />

naciis dinamikas kiMmcire yuradReba eTmoba. rac Seexeba<br />

nacionalizms, is fsiqologiur, saxelmwifoebrivi<br />

suverenitetis Tanmdev, epifenomenad iqceva. meore<br />

problema empiriuli xasiaTisaa: rogorc amas winaT<br />

uolker konorma miuTiTa, praqtikaSi iSviaTia<br />

40


monoliTuri ‘nacia-saxelmwifo’, roca saxelmwifo da<br />

nacia zustad emTxveva erTmaneTs, roca mocemul<br />

saxelmwifoSi zustad erTi naciaa da erTi saxelmwifoa<br />

mocemuli naciisaTvis; msoflio saxelmwifoebis TiTqmis<br />

90% polieTnikuria da maTgan daaxloebiT naxevari<br />

seriozuladaa danawevrebuli eTnikurad (Connor 1972;<br />

Giddens 1985: 216–220).<br />

garkveuli viTarebebis aRsawerad, iqneb sjobdes,<br />

ufro neitraluri terminis SerCeva, iseTis rogoricaa,<br />

magaliTad, ‘nacionaluri saxelmwifo’. es aris<br />

‘nacionalizmis principebiT legitimuri saxelmwifo,<br />

romlis wevrebs garkveulwilad axasiaTebT nacionaluri<br />

erTianoba da integracia (magram ara kulturuli<br />

homogenuroba)’. nacionaluri erTianobisa da integraciis<br />

cvladad miCneviT es definicia Tavidan icilebs<br />

‘nacionaluri araSesatyvisobis’ problemas, kerZod im<br />

faqts, rom naciaTa da saxelmwifoTa sazRvrebi<br />

msoflioSi bevrgan ar emTxveva erTmaneTs. imave<br />

TvalsazrisiT Cven SegviZlia vimsjeloT ‘saxelmwifonaciebze’,<br />

roca polieTnikuri saxelmwifoebi<br />

naciadyofnisaken miiswrafvian da cdiloben, rom Tavadac<br />

erTian (magram ara homogenur) naciebad gadaiqcnen<br />

urTierTSewyobisa da integrirebis gziT. aseTia situacia<br />

afrikisa da aziis ramdenime saxelmwifoSi. isini Seiqmnen<br />

koloniuri teritoriebisagan da dainarCunes koloniuri<br />

sazRvrebi da instituciebi (xSirad lingva frankac<br />

administraciuli miznebisaTvis). 15<br />

nacionaluri identoba<br />

‘nacionaluri identoba’ bolo terminia<br />

nacionalur fenomenebs Soris, romlis ganxilvac minda<br />

SemogTavazoT. man arcTu didi xnis win moipova<br />

popularoba, Secvala ra adrindeli terminebi –<br />

‘nacionaluri xasiaTi’, da mogviano termini ‘nacionaluri<br />

cnobiereba’, romlebic farTod gamoiyeneboda XVIII, XIX<br />

saukuneebSi da XX saukunis dasawyisSi. gaugebaria, Tu<br />

ratom unda momxdariyo es cvlileba. dRevandeli didi<br />

interesi identobisadmi SesaZloa Tanamedrove<br />

individualizmis yovlismomcveli tendenciis<br />

41


Semadgeneli nawili iyos; SeiZleba is areklavdes<br />

adamianTa SeSfoTebasa da gaucxoebas ganuwyvetliv<br />

fragmentirebad samyaroSi (ix. Kemilainen 1964; Bhabha 1990:<br />

Tavi 16).<br />

am sferoSi arsebuli sxva terminebis msgavsad,<br />

‘nacionaluri identoba’ aRniSnavs orives, rogorc<br />

nacionalizmis ideologiis centralur ideals, aseve<br />

analitikur cnebas. nacionalistur ideals momdevno<br />

TavSi davubrundebi. amjerad ki am, dRes farTod<br />

gavrcelebuli, cnebis samuSao ganmarteba minda<br />

warmovadgino: ‘nacionaluri identoba aris naciis<br />

damaxasiaTebeli memkvidreobis Semadgenel RirebulebaTa,<br />

simboloTa, maxsovrobaTa, miTTa, tradiciaTa saxeebis<br />

kvlavwarmoeba da reinterpretacia da am saxeebTan da<br />

memkvidreobasTan (misi kulturuli elementebiTurT)<br />

individebis mier sakuTari Tavis identifikacia’.<br />

am ganmartebisaTvis orgvari urTierTmimarTebaa<br />

gadamwyveti: pirveli – analizis koleqtiur da<br />

individualur doneebs Soris, da meore – identobis<br />

mudmivobasa da cvalebadobas Soris. Zalian xSirad erTi<br />

komponenti meoris xarjze win wamoiweva da Tu<br />

nacionaluri identobis cnebis azris Cawvdoma gvsurs,<br />

unda SevinarCunoT maT Soris wonasworoba.<br />

identobis doneebi. dRes bevrs saubroben eTnikur<br />

da nacionalur identobaTa ‘situaciur’ xasiaTsa da<br />

Tanamedrove msoflioSi ‘multiidentobebis’<br />

mravalricxovnobaze. am moduri Tvalsazrisis mixedviT,<br />

Cveni identificireba xdeba koleqtivebis mTel<br />

mravalferovnebasTan – ojaxTan, sqesis kategoriasTan,<br />

regionTan, profesiul jgufTan, partiasTan da eTniesTan.<br />

situaciis mixedviT, Zalian iolad SegviZliaEerTi<br />

identobidan meoreSi gadasvla. erTsa da imave dros Cven<br />

SegviZlia viyoT colebi an qmrebi, qristianebi an<br />

musulmanebi, specialistebi an muSebi, iseve rogorc<br />

garkveuli regionebis da eTnikuri erTianobis wevrebi.<br />

ase rom, TiToeul CvenTagans mravalgvari identoba aqvs,<br />

viwro ojaxuri wriT dawyebuli da iseTi ufarToesi<br />

wriT damTavrebuli, rogoricaa kacobrioba. amas garda,<br />

Tavisufal sazogadoebaSi bevri am identobaTagani<br />

42


mzardad simboluri da SerCeviTi xdeba (ix. Gans 1979;<br />

Okamura 1981; Hall 1992; Eriksen 1993).<br />

magram es koleqtiuri identobebis mxolod<br />

individualuri wevrebis poziciidan danaxvaa. aRniSnuli<br />

identobani SeiZleba kulturul koleqtivebad, zogjer<br />

ki iseT erTianobebad miviCnioT, romlebic xasiaTdebian<br />

saziaro maxsovrobebiT da miTebiT, saerTo<br />

RirebulebebiT da simboloebiT. analizisas xSirad<br />

xdeba am ori donis – individualurisa da koleqtiuris,<br />

aRreva. amitom saWiroa maTi gamijvna. Tumca kulturuli<br />

koleqtivebi da erTobebi individualuri wevrebisagan<br />

Sedgeba, isini saziaro Tvisebebis mqone erTad mcxovreb<br />

wevrTa ubralo nakrebad ar unda miviCnioT. am<br />

koleqtiur identobaSi Zalze bevri saziaro Rirebuleba,<br />

norma, maxsovroba da simboloa. amave dros mocemuli<br />

erTobisa Tu koleqtiuri identobis niSnebis analizis<br />

safuZvelze SeuZlebelia winaswar ganvsazRvroT<br />

individualuri wevrebis qmedebani da ganwyobani; amgvar<br />

analizs raimes Tqma SeuZlia mxolod da mxolod<br />

wevrebis ganwyobebis da akrZalvebis konteqstis Sesaxeb.<br />

amitomac gvesaxeba mniSvnelovnad koleqtiuri identobis<br />

analizis es ori done erTmaneTisagan gancalkevebulad<br />

davinarCunoT (ix. Scheuch 1966).<br />

Zalze TvalsaCinoa is SemTxveva, roca koleqtiuri<br />

identoba kulturul elementebs efuZneba, rogorc xdeba<br />

kastebis, eTnikuri erTobebis, religiuri denominaciebisa<br />

da naciebis SemTxvevaSi. koleqtiuri identobis iseTi<br />

tipebi, rogorebicaa klasebi da regionebi, rogorc<br />

interesTa jgufebi ise moqmedeben da amis gamo miznis<br />

miRwevis Semdgom iolad qrebian; kulturuli<br />

koleqtivebi ki stabiluria, maTi Semadgeneli bazisuri<br />

kulturuli elementebi – maxsovrobani, Rirebulebani,<br />

simboloebi, miTebi da tradiciebi – met medegobasa da<br />

urTierTbmis unars avlenen; isini koleqtiuri<br />

mudmivobisa da gansakuTrebulobis ganmeorebad<br />

elementebs warmoadgenen. es elementebi xorcieldeba<br />

iseT RirebulebebSi, rogorebicaa koleqtiuri xsovna<br />

gmirobebsa da saxelovan winaprebze, Rirsebasa da<br />

samarTlianobaze; sakraluri simboloebi, sakvebi,<br />

tanisamosi da emblemebi; miTebi warmoSobaze,<br />

43


ganTavisuflebaze, rCeulobaze; tradiciebi da wes-<br />

Cveulebebi, ritualebi da genealogia. am SemTxvevebSi<br />

koleqtiuri kulturuli elementebi gansakuTrebulad<br />

gamokveTilia, droSi gamZlea da individiualuri<br />

identifikaciis sakiTxebisagan damoukidebel analizs<br />

moiTxovs. 16<br />

amiT aixsneba Cems mier SemoTavazebuli samuSao<br />

ganmartebis ori nawilis arsebobac: pirveli maTgani<br />

kulturuli gangrZobadobis da cvalebadobis meqanizmebs<br />

koleqtiur doneze gansazRvravs, meore ki Tavis fokusSi<br />

individualuri wevris koleqtivTan urTierTobas aqcevs.<br />

gangrZobadoba da cvalebadoba. zemoT<br />

warmodgenilma analizma SeiZleba iseTi STabeWdileba<br />

Segviqmnas, rom koleqtiuri kulturuli identobani<br />

erTxel da samudamod fiqsirebulni an statikurni arian.<br />

es Zalian Sorsaa sinamdvilisagan. marTalia, am<br />

SemTxvevaSi saqme gvaqvs qmnilebebTan, romlebic drois<br />

xangrZliv monakveTSi arseboben, magram ar arian mudmivni.<br />

kulturuli identobani da erTobebi iseve<br />

eqvemdebarebian cvlilebas, rogorc yvelaferi sxva da es<br />

cvlilebebi SeiZleba iyos rogorc TandaTanobiTi da<br />

kumulaciuri, aseve uecari da aragangrZobadi.<br />

kulturul identobaTa erTaderT ganmasxvavebels<br />

danarCeni saxis koleqtiuri identobebisagan kulturul<br />

cvlilebaTa ritmebis sazogadod ufro dabali siCqare<br />

da meti xangrZlivoba warmoadgens, rac moiTxovs kidec<br />

longue durée analizis meTodebs. 17<br />

amitomacaa, rom SemoTavazebuli ganmartebebi<br />

naciis gansakuTrebuli memkvidreobis Semadgeneli<br />

Rirebulebebis – maxsovrobaTa, simboloTa, miTebisa da<br />

tradiciebis saxeTa – ‘reinterpretaciis’ procesebs<br />

miemarTeba. dReisaTvis CvenTvis nawilobriv cnobilia, Tu<br />

rogor icvleba nacionaluri identobis komponentebi.<br />

magram es aris procesi, romelsac, rogorc gareSe<br />

movlenas Tu koleqtiuri tradiciebis axleburi gagebis<br />

energiuli waxalisebis mizniT ganxorcielebul<br />

jgufSida gadawyobas, yvela TaobaSi aqvs adgili.<br />

‘eTnosimbolisturi reorganizaciis’ es procesi moicavs<br />

adre arsebuli Rirebulebebis, simboloebis,<br />

44


maxsovrobebis da maT msgavsTa xelaxal seleqcias,<br />

kombinacias da kodifikacias, iseve rogorc yoveli<br />

Taobis mier axali kulturuli elementebis Sematebas.<br />

amgvarad, nacionaluri identobis brZolebis,<br />

ganTavisuflebisa da Tavganwirvis faqtebiT aRsavse<br />

‘heroikuli’ xedva (rac tipuria axlad<br />

damoukideblobamopovebuli naciebisa an ‘saxelmwifonaciebisaTvis’)<br />

momdevno TaobaSi SesaZloa Secvalos<br />

nacionaluri identobis ufro Ria, pragmatulma da<br />

utilitarulma versiam, romelSic xazi eqneba gasmuli<br />

iseT Temebs, rogoricaa, magaliTad, gergilianoba,<br />

organizaciuli Cvevebi da tolerantuli damokidebuleba<br />

mravalferovnebisadmi, Temebi, romelTa kvalma SeiZleba<br />

naciis istoriaSi alternatiul eTnikur tradiciebamde<br />

migviyvanos.<br />

aqedan cxadia, rom cvalebadoba nacionaluri<br />

identobis ganmartebisagan ganuyrelia, Tumc es iseTi<br />

cvalebadobaa, romelic moqmedebs mocemuli naciis<br />

kulturisa da tradiciebis, misi gansakuTrebuli<br />

memkvidreobis mkafio parametrebis simravlis SigniT.<br />

sxvagvarad SeuZlebelic iqneboda, vinaidan identoba<br />

gulisxmobs garkveuli zomis stabilurobas, igiveobas<br />

droSi. cvlileba SesaZlebelia mxolod mkafiod<br />

moxazul sazRvrebSi. im SemTxvevaSic ki, roca cvlileba<br />

uecari da damangrevelia (magram mTlianad ar spobs<br />

nacias), is warmoSobs axal elementebs, romelTa<br />

kulturuli aTvisebac jgufis wevrobis gziTaa<br />

SesaZlebeli; revoluciebic ki ubrundebian imas, rasac<br />

funqcionerebi ‘centralur Rirebulebebs’ uwodeben. igive<br />

xdeba naciebis trans<strong>for</strong>maciis drosac, da es saSualebas<br />

gvaZlevs CavTvaloT, rom naciis Semqmneli ‘yoveldRiuri<br />

plebisciti’ marTlac sakmarisia imisaTvis, rom Taobidan<br />

Taobamde erTsa da imave naciaze vilaparakoT.<br />

45


2<br />

ideologiebi<br />

________________________________<br />

xSirad amboben, rom nacionalizms, mis doqtrinas<br />

rom Tavi gavaneboT, ar gaaCnia iseTi ideologia,<br />

salaparakod rom Rirdes. igi mxolod Canasaxovani<br />

sentimentebis grovas warmoadgens, romelic met-naklebad<br />

maRalfardovani ritorikiTaa gadamuSavebuli. amis<br />

alternatiulad, imasac aRniSnaven, rom nacionalizmis<br />

tipTa mravalricxovneba ar iZleva maTi gamocalkevebis<br />

da sayovelTao, mwyobri ideologiis Camoyalibebis<br />

saSualebas. saukeTeso SemTxvevaSi, es Tvalsazrisebi,<br />

naxevradsimarTlea. sxva ideologiebTan SedarebiT<br />

nacionalizmi marTlac SesaZlebelia, rom ‘filosofiuri<br />

saRatakiT da araTanamimdevrulobiTac’ daxasiaTdes<br />

(Anderson 1991: 5), magram masSi imaze bevrad metia, vidre<br />

ubralod sentimentebi da ritorika, rogorc es eli<br />

kedurim (Kedourie 1960) (romelsac ver mivakuTnebT<br />

nacionalizmis damcvelTa ricxvs) dagvanaxa germanuli<br />

romantikuli nacionalizmis herderiseuli da kantiseuli<br />

filosofiuri principebis analiziT. nacionalistur<br />

ideologiebs koleqtiuri TviTmmarTvelobis,<br />

teritoriuli gamTlianebis da kulturuli identobis<br />

gamokveTili amocanebi da xSirad am miznebis miRwevis<br />

naTeli politikuri da kulturuli programac aqvT.<br />

miuxedavad imisa, rom marTlac arsebobs nacionalisturi<br />

ideologiis sxvadasxva saxe (religiuri, sekularuli,<br />

konservatuli, radikaluri, imperiuli, seseciuri da a.S.)<br />

da TiToeuli maTgani analizs moiTxovs, isini mainc<br />

avlenen saerTo sabaziso elementebs da maTze erTi da<br />

igive holomarkaa: es aris gansakuTrebuli swrafva<br />

naciadyofnisaken. aRniSnuli saerTo elementebi<br />

gamoarCevs ‘nacionalizms’ sxva moZraobebisa da<br />

46


ideologiebisagan; sxvadasxvagvari nacionalisturi<br />

ideologiebis, moZraobebis da simboloebis safuZvelSi<br />

Cadebuli ‘rwmeniTi sistemebis’ gamocalkevebiT SegviZlia<br />

zogierTi ganmeorebadi qcevac avxsnaT, romelTac<br />

nacionalistur moZraobebsa Tu ‘qmedebebSi’ vawydebiT. 1<br />

nacionalisturi rwmeniTi sistemis es saerTo<br />

elementebi, ZiriTadad, sami saxeobisaa:<br />

(1) nacionalistebis umetesobisaTvis misaRebi<br />

amosavali bazisuri mtkicebulebani;<br />

(2) zogi fundamenturi ideali, romelic met-naklebad<br />

yovel nacionalizmSia warmodgenili; da<br />

(3) rigi saerTo warmomavlobis cnebebisa, romlebic<br />

ufro konkretul mniSvnelobas aniWebs<br />

nacionalizmis birTv-abstraqciebs.<br />

TiToeuls rigrigobiT Sevexebi.<br />

nacionalizmis bazisuri mtkicebulebebi sul<br />

ramdenimea, magram yoveli maTgani didi Zalis<br />

matarebelia. isini Semdegnairad SeiZleba Sejamdes:<br />

(1) msoflio iyofa naciebad, romelTaganac TiToeuls<br />

Tavisi sakuTari xasiaTi, istoria da bediswera<br />

aqvs;<br />

(2) Zalauflebis erTaderT wyaros nacia warmoadgens;<br />

(3) naciisadmi loialoba yvela sxva loialobaze<br />

upiratesia;<br />

(4) imisaTvis, rom Tavisufali iyos, yoveli individi<br />

nacias unda ekuTvnodes;<br />

(5) yoveli naciisaTvis aucilebelia sruli<br />

TviTgamoxatva da avtonomiuroba;<br />

(6) globaluri mSvidoba da samarTlianoba<br />

avtonomiuri naciebisagan Sedgenil msoflios<br />

saWiroebs. (ix. Kedourie 1960: 1; Sdr. A. D. Smith 1991:<br />

74).<br />

amas SeiZleba nacionalizmis ‘birTvi-doqtrina’<br />

vuwodoT. igi samyaros nacionalisturi xedvis bazisur<br />

CarCos warmoadgens da ‘damfuZnebel mamaTa’ – rusos,<br />

47


herderis, cimermanis, burkes, jefersonis, fixtesa da<br />

mazinis – da maT Tanamedrove mimdevarTa Sexedulebebis<br />

mTavari elementebis (iqneb, ukanaskneli mtkicebulebis<br />

gamoklebiT) nakrebs warmoadgens. birTvi-doqtrina<br />

logikur safuZvels uqmnis da impulss aniWebs sxvadasxva<br />

saxis nacionalistur moqmedebebs da naciis ideis<br />

gamosaxvisaTvis saWiro simboloebsa da instituciebs. igi<br />

moicavs ara marto politikis, aramed sazogadoebisa da<br />

kulturis sferoebsac; masSi CarTulia rogorc<br />

calkeuli naciebis kulturuli partkularizmi, aseve<br />

‘naciaTa msoflios’ universaluri xedva. 2<br />

yoveli nacia rodi moqmedebs am doqtrinisaTvis<br />

damaxasiaTebeli idealebis Sesabamisad. kritikosebi<br />

miuTiTeben, rom nacionalistebi xSirad Tavad ise<br />

iqcvevian, rom uaryofen pirveli mtkicebulebiT<br />

gamoxatul ‘naciaTa msoflios’ bazisur ideas, Trgunaven<br />

ra sxva naciebis TviTgamoxatvas, avtonomiurobas da<br />

TviTmyofadobas, roca maTi interesebi an sakuTari<br />

naciis gamogonili interesebi amas moiTxovs. amgvari<br />

qceviT isini uaryofen da amxoben nacionalizmis birTvdoqtrinas,<br />

romelic xazs usvams naciebis sazRvrulobas<br />

da moiTxovs sxva analogiuri naciebis arsebobis, maTi<br />

individualobis da uflebebis eqsplicitur aRiarebas.<br />

rogorc jon brili miuTiTebs, praqtikulad bevri<br />

nacionalisti ise moqmedebs, TiTqosda es ideologia<br />

mxolod erT (maT) nacias ukavSirdeba, Teoriis<br />

farglebSi ki (da zogjer praqtikuladac, risi<br />

magaliTicaa mazinis axalgazrda evropa, romelic<br />

ramdenime iseT moZraobas moicavda, rogoric XIX<br />

saukuneSi resonjimentos dros mazinisave dafuZnebuli<br />

axalgazrda italia iyo) maTTvis misaRebia Teoriulad<br />

Tanasworuflebian SemosazRvrul naciaTa msoflios<br />

policentruli xedva (Breuilly 1993; Sesavali). 3<br />

inteleqtaluri kritika ufro seriozulia.<br />

nacionalizms xSirad sayveduroben, rom igi<br />

sazogadoebisa da politikis Sesaxeb ideebisa da<br />

rwmenebis mxolod SezRudul sistemas iZleva da amis<br />

Sedegia is, rom misi miznebis ganxorcielebisaTvis,<br />

romlebic xSirad miuRwevelicaa, iZulebas ufro metad<br />

mimarTaven, vidre darwmunebas. es iyo eli keduris<br />

48


mxridan nacionalistur ideologiaze, rogorc qveynis<br />

srulyofis miRwevisaTvis fuWad mebrZol, destruqciul<br />

da koleqtiuri nebis gamomxatvel revoluciur<br />

ideologiaze, adrindeli Setevis umTavresi elementi.<br />

axlaxan am poziciam gamoZaxili maikl fridenTan hpova,<br />

romelic amtkicebs, rom saukeTeso SemTxvevaSi,<br />

nacionalizmi mcire birTvis mqone ‘cudad <strong>centri</strong>rebuli’<br />

ideologiaa, romelTanac politikuri cnebebis viwro<br />

wrea dakavSirebuli. amitomacaa, rom nacionalizmi<br />

‘cnebaTa Tavidan ganzrax mocilebiTa da maTi<br />

adgilwanacvlebiT mediatorulad ganacalkevebs Tavs<br />

farTo ideebis mimRebi konteqstebisagan’ da, am mizeziT,<br />

moklebulia unars ‘SemogvTavazos argumentTa<br />

kompleqsebi, da es imitom, rom ideaTa bevri jaWvi,<br />

romelTa povnasac bunebrivad moveliT sazogadosa da<br />

abstraqtulidan konkretulisa da praqtikulisaken,<br />

birTvidan periferiisaken SualedSi, iseve rogorc<br />

piruku, ubralod ar arsebobs’ (Freeden 1998: 750). amis gamo<br />

nacionaluri ideologia struqturulad uZluria<br />

daukavSirdes iseT umniSvnelovanes socialur da<br />

politikur sakiTxebs, rogorebicaa socialuri<br />

samarTlianoba, resursebis ganawileba an konfliqtebis<br />

marTva. faqtobrivad, xSirad nacionalizmi sulac ar<br />

aris calke ideologia, igi ubralod avsebs ZiriTadi<br />

mimarTulebis mimcem ideologiebs, iseTebs, rogorebicaa<br />

liberalizmi, socializmi da konservatizmi.<br />

naciadyofnis idea SeiZleba yovlismomcveli iyos, magram<br />

SeiZleba ubralod sxva ideologiebis ‘sadRac<br />

mniSvnelovnebis marginaliis’ momijnave mdebareobaze<br />

miuTiTebdes (iqve). nacionalizmi sayovelTao<br />

mniSvnelobas mxolod efemerulad iZens – nacionaluri<br />

mSeneblobis, krizisis, dapyrobis, sagareo safrTxis,<br />

sadavo teritoriis an mtrulad ganwyobili Sida<br />

eTnikuri an kulturuli jgufis dominanturobis<br />

gacnobierebisas (Kedourie 1960; Freeden 1998).<br />

fundamenturi idealebi<br />

raRac simarTle aris am mkacr kritikaSi, Tumca<br />

nacionalizmis kritikosTa mier warmodgenili suraTi,<br />

49


sul mcire, arasrulia. nacionalizmis birTvi-doqtrina<br />

martooden farTo da abstraqtul CarCos gvTavazobs; igi<br />

meoradi cnebebiT da kerZo ideebiT unda Seivsos,<br />

romlebic TiToeuli calkeuli nacionaluri<br />

erTobisaTvis specifikuri iqneba. aseTia, magaliTad,<br />

Sveicaruli saxe xalxisa, romelic sakuTari (alpuri)<br />

landSaftiT sazrdoobs, anda naciis, rogorc wamebuli<br />

da aRmdgari qristes, polonuri ideali. amitomaa, rom<br />

nacionalizmi xSirad ‘ganuyrelia’ sxva ideologiebisagan<br />

da rwmeniTi sistemebisagan da maT idealebs da<br />

politikas nacionalisturi miznebisaken warmarTavs,<br />

rogorc ‘nacional-komunizmTan’ dakavSirebiT moxda poststalinistur<br />

epoqaSi. nacionalizmi ‘avsebs’ sxva<br />

ideologiebs Tu Tavad ivseba maTiT, meorexarisxovani<br />

sakiTxia; es mimarTeba istoriuli konteqstis Sesabamisad<br />

icvleba. Cven birTvi-doqtrinis iqiTac unda gavixedoT,<br />

raTa aRviqvaT nacionalizmis importis faqti, rac erTob<br />

gansxvavebul suraTs iZleva. 4<br />

am kritikaze, faqtobrivad, ori saxis pasuxi<br />

arsebobs. pirveli Semdegis CvenebaSi mdgomareobs:<br />

miuxedavad imisa, rom nacionalizmi, rogorc ideologia<br />

an, ufro zustad, rwmeniTi sistema, filosofiuri<br />

simwyobris TvalsazrisiT ver utoldeba sxva, ‘ZiriTadi<br />

mimarTulebis mimcem’ politikur ideologiebs,<br />

konceptualurad igi ufro mdidaria, vidre es mis<br />

kritikosebs warmoudgeniaT. meore pasuxi ki imis<br />

dasabuTebaSi mdgomareobs, rom nacionalizmi SeiZleba<br />

davinaxoT ara mxolod rogorc rwmeniTi sistema, aramed<br />

rogorc kulturis <strong>for</strong>mac da religiis nairsaxeobac; es<br />

isaa, rac nacionalizms mkafiod mijnavs sxva, ‘ZiriTadi<br />

mimarTulebis mimcemi’ politikuri ideologiebisagan da<br />

imunitetsac gamoumuSavebs mas wminda politikuri<br />

ideologiebis mimarTebebisa da principebis kuTxiT<br />

kritikisadmi.<br />

garkveuli droiT nacionalizmis, rogorc<br />

ideologiis, aRweraze SevCerdeT. rogorc wina TavSi<br />

vnaxeT, sami fundamenturi ideali momdinareobs birTvidoqtrinidan,<br />

da swored isini acxoveleben<br />

nacionalizmis ideologiur moZraobas. esenia:<br />

nacionaluri avtonomiuroba, nacionaluri erTianoba da<br />

50


nacionaluri identoba. ase Tu ise, nacionalizmis,<br />

rogorc ideologiuri moZraobis, specifikuri amocanebi<br />

am sami idealis variantebs warmoadgens, da amitomaa, rom<br />

isini ase mniSvnelovan rols asruleben nacionalizmis<br />

Cems mier adre warmodgenil samuSao ganmartebaSi,<br />

romlis mixedviTac es avtonomiurobis, erTianobisa da<br />

identobis miRwevaze orientirebuli ideologiuri<br />

moZraobaa im sazogadoebis SigniT, romlis zogierT<br />

wevrsac miaCnia, rom igi realurad arsebul an<br />

potenciur ‘nacias’ ganekuTvneba. modiT, ufro axlodan<br />

SevxedoT nacionalizmis am sam ideals.<br />

birTvi-doqtrinis moTxovnaa, rom yovel nacias<br />

sruli TviTgamoxatvis saSualeba da avtonomiuroba<br />

hqondes. avtonomiis nacionalistur ideals aqvs<br />

ramdenime aspeqti. zogadad, etimologiurad<br />

avtonomiuroba niSnavs TviTmmarTvelobas, Sida kanonebis<br />

an ritmebis qonas, sakuTari Sinagani xmisaTvis yuris<br />

migdebas, garedan raime Seviwroebis ararsebobas. amas<br />

mivyavarT koleqtiuri nebis da individualobis<br />

realizebis maZiebeli, sakuTar koleqtiur amocanebsa da<br />

moqmedebebze pasuxismgebeli koleqtiuri ‘mes’ cnebasTan,<br />

romelic XIX saukunis dasawyisSi Semoitanes germanelma<br />

romantikosma inteleqtualebma. magram avtonomiuroba,<br />

rogorc koleqtiuri nebis nacionaluri TviTgamorkvevis<br />

da nacionaluri TviTgamgeblobisaTvis brZolis Sedegi,<br />

SeiZleba niSnavdes politikur Tavisuflebasac da<br />

politikur TviTmmarTvelobasac xalxisa da ‘xalxiT’.<br />

amgvar nacionalur TviTmmarTvelobas SeiZleba sruli,<br />

suverenuli teritoriuli saxelmwifos <strong>for</strong>ma hqondes an<br />

xorcieldebodes arasruli komunaluri an federaluri<br />

TviTgamgeblobis <strong>for</strong>miT. marTlac, maqs veberma<br />

daasabuTa, rom normalur viTarebaSi naciebi sakuTar<br />

saxelmwifos saWiroeben: ‘nacia grZnobismieri erTobaa. am<br />

grZnobaTa adekvaturi gamoxatva ki mas sakuTar<br />

saxelmwifoSi SeuZlia. aqedan gamomdinare, nacia aris<br />

erToba, romelic, Cveulebriv, sakuTari saxelmwifos<br />

Seqmnisaken ixreba’ (Weber 1948).<br />

miuxedavad amisa, bevri nacionalizmi ufro<br />

naklebsac sjerdeba, zogs ki, espaneTSi katalonielTa<br />

moZraobis msgavsad, arasruli avtonomiac akmayofilebs.<br />

51


arasruli avtonomia, Tavis mxriv, sxvadasxva saxisa da<br />

xarisxisaa, religiisa da kulturuli TviTmmarTvelobis,<br />

samarTlebrivi avtonomiis, ekonomikuri avtarqiis da<br />

politikuri ‘Sida mmarTvelobis’ CaTvliT. es ukanaskneli<br />

Sida TviTmmarTvelobas warmoadgens ufro did<br />

saxelmwifoSi, romelic sagareo saqmeebze da Tavdacvazea<br />

pasuxismgebeli. aq igulisxmeba, rom nacionaluri<br />

avtonomia unda gansxvavdebodes saxelmwifo<br />

suverenitetisagan, romelSic is xSirad erevaT<br />

(gansakuTrebiT evropis federaciaSi nacionaluri<br />

suverenitetis dakargvis Sesaxeb mimdinare debatebisas)<br />

da, rom SesaZlebelia avtonomiuri naciebis<br />

SeTavsebadoba garkveuli saxis federaciasTan. 5<br />

avtonomiuroba xSirad mWidrodaa dakavSirebuli<br />

koleqtiuri erTianobis ideasTan. es pirvelad<br />

TvalsaCinod gamoixata iakobinelTa idealSi: la République,<br />

une et indivisible da aman migviyvana Sida sabaJoebis,<br />

barierebis da regionaluri instituciebisa da<br />

kulturebis gauqmebamde safrangeTis revoluciis dros.<br />

centralizebuli ekonomikisa da politikuri teritoriis<br />

da erTiani sajaro kulturis SeqmniT patriotebi<br />

imedovnebdnen TiToeuli frangi moqalaqis axladSobili<br />

franguli respublikuri naciisadmi mgznebare<br />

TavgamodebiT ganmsWvalvas. magram teritoriuli<br />

gamTlianeba mimarTuli iyo ara mxolod Sida dayofis,<br />

aramed safrangeTis ‘bunebrivi sazRvrebis’ miRma myofi<br />

gareSe mtrebis winaaRmdegac. sxva, ufro gviandeli<br />

evropuli naciebi, rogoricaa italia, saberZneTi da<br />

germania, aseve iyvnen fokusirebulni teritoriisa da<br />

eTnikuri naTesaobis sakiTxebze. magram erTianobisaken<br />

maTi nacionalisturi svla eTnikuri sanaTesaos da,<br />

agreTve, ‘istoriuli’ miwebis (sadac isini saxlobdnen da<br />

romlebic CamoSorebul iqnen nacionaluri samSoblo<br />

miwisagan dinastiuri an feodaluri katastrofebis<br />

Sedegad) ‘ganTavisuflebisa’ da naciis wiaRSi maTi<br />

dabrunebisaken (ZaliTac, saWiro SemTxvevaSi) mimarTul<br />

iridentistul moZraobebsac uwyobda xels (ix. Kohn 1967b;<br />

Horowitz 1992). 6<br />

teritoriuli erTianoba mxolod pirveli nabiji<br />

iyo naciis wevrTa gacilebiT mniSvnelovani socialuri<br />

52


da kulturuli gaerTianebisaken. amgvari erTianoba<br />

homogenurobaSi ar unda agverios. zogierTi mecnieris<br />

bolodroindeli analizis sapirispirod, erTianobis<br />

nacionalisturi ideali eZebs ara ‘obieqtur’ kulturul<br />

erTgvarovnebas, aramed ojaxebisa da individebis<br />

nebelobebisa da sentimentebis socialur da kulturul<br />

kavSirs. nacionalisti ar moiTxovs, rom yvela wevri<br />

erTnairi iyos, aramed mxolod imas, rom maT SeigrZnon<br />

solidarobis mZlavri jaWvis arseboba da amis gamo,<br />

nacionalurad mniSvnelovan yvela saqmesTan<br />

dakavSirebiT, SeTanxmebulad imoqmedon. amitomaa, rom<br />

miuxedavad zogierTi, umTavresad germaneli, romantikosi<br />

filosofosisa da istorikosis (magaliTad, fixtesa da<br />

miuleris) survilisa individualuri neba nacionaluri<br />

saxelmwifos koleqtiurobaSi CaekargaT, nacionalistebis<br />

umetesoba Seecada individualuri miswrafebani<br />

siyvarulisa da Zmobis meSveobiT gaeerTianebina da<br />

mxolod eqstremalur viTarebaSi daemorCilebina isini<br />

nacionaluri nebisaTvis. 7<br />

mesame – nacionaluri identobis ideali – albaT,<br />

yvelaze ufro mouxelTebelia dakvirvebisaTvis.<br />

sazogadod, identobis cneba aRniSnavs obieqtis<br />

erTgvarobas droTa msvlelobaSi, specifikuri<br />

struqturis gamZleobas sasruli periodis ganmavlobaSi;<br />

da es kulturul identobebsac Seexeba. magram<br />

nacionaluri identobis ideali koleqtiuri xasiaTisadmi<br />

interesiT da misi istoriul-kulturuli konteqstiT<br />

gamorCeva. am TvisebaTagan pirveli hqonda mxedvelobaSi<br />

rusos, roca werda: ‘pirveli wesi, romelsac Cven unda<br />

mivsdioT, aris nacionaluri xasiaTi: yovel xalxs aqvs<br />

an unda hqondes xasiaTi; Tu xalxs ara aqvs xasiaTi,<br />

pirvel rigSi mas xasiaTi unda SevuqmnaT’ (Rousseau 1915, II:<br />

319, Projet Corse). igi rCevebs aZlevda korsikelebs da<br />

polonelebs imis Taobaze, Tu rogor unda<br />

ganeviTarebinaT maT Sesabamisi nacionaluri tradiciebi<br />

da cxovrebis stili da amiT SeenarCunebinaT TavianTi<br />

naciebis koleqtiuri xasiaTi. meore Tviseba herderis<br />

‘kulturul populizmSi’ vlindeba. yovel nacias,<br />

amtkicebda igi, aqvs Tavisi gansakuTrebuli nacionaluri<br />

‘genia’ (es cneba ukve popularuli iyo iseTi mwerlebis<br />

53


wyalobiT, rogorebic iyvnen lordi Saftsburi, viko da<br />

monteskie), romelsac unda mihyves. amave ganwyobiT<br />

arwmunebda herderi Tavis Tanamemamule germanelebs,<br />

dabrunebodnen mSobliuri kulturis tradiciebs da<br />

literaturul genias: ‘modiT, mivsdioT Cvens sakuTar<br />

gzas… modiT, yovelma kacma, rogorc SeuZlia ise, Tqvas<br />

Cveni naciis, Cveni literaturis, Cveni <strong>enis</strong> ambavi: isini<br />

Cven gvekuTvnis, isini Tavad Cvena varT, da, dae, es<br />

vikmaroT’…(Herder 1877–1913, citatisaTvis ix. Berlin 1976: 182).<br />

qveteqsti isaa, rom TiToeul nacias Seesabameba<br />

gansxvavebuli istoriuli kultura, azrovnebis,<br />

moqmedebis, komunikaciis gansakuTrebuli wesi, romelic<br />

yvela wevrisaTvis (potenciurad mainc) saziaroa da ucxo<br />

mas ar da ver gaiziarebs. aqedan gamomdinareobs is, rom,<br />

sadac amgvari gansxvavebuli kultura ‘daikarga’,<br />

‘daviwyebas mieca’ an ‘daiZira’, iq misi povna SesaZlebelia<br />

da unda moviZioT, gavixsenoT da gavacocxloT.<br />

nacionalistis amocanaa Tavidan aRmoaCinos Tavisi naciis<br />

unikaluri kulturuli genia da xalxs avTenturi<br />

kulturuli identoba aRudginos; ai, rogor Camoayaliba<br />

es didma afrikelma mweralma da ganmanaTlebelma edvard<br />

blaidenma afrikel xalxebTan mimarTebaSi:<br />

yoveli adamianis, yoveli rasis valia ibrZolos<br />

Tavisi individualobisaTvis, raTa Seinaxos da<br />

ganaviTaros igi. amitom giyvardes da pativs<br />

scemde Sens rasas. iyavi is, vinca xar, iseTi,<br />

rogoric RmerTma ineba. mas rom ar surveboda,<br />

arc Segqmnida amgvars. Cven ar ZalgviZs raime<br />

SevmatoT mis Canafiqrs. Tu Sen is ara xar, vinc<br />

xar, Tu Sen Sens pirovnebaze ambob uars,<br />

aRaraferi grCeba, rom msoflios misce. araviTari<br />

siamovneba, araviTari sargebeli araa Sengan,<br />

araferi gagaCnia iseTi, rasac SeuZlia miizidos<br />

da moxiblos adamiani, radganac, individualobis<br />

daTrgunviT, dakarge Seni gansxvavebuli xasiaTi.<br />

(Blyden 1893, citatisaTvis ix. Wilson 1969: 250).<br />

nacionaluri individualurobis xazgasma<br />

gvexmareba avxsnaT, Tu ratomaa ase xSirad nacionalizmis<br />

54


Tanmxlebi da misi masazrdoebeli inteleqtualTa Sroma,<br />

romlis mizanic naciis ‘fesvebisa’ da ‘xasiaTis’ mikvlevaa<br />

iseTi disciplinebis meSveobiT, rogorebicaa istoria,<br />

arqeologia, anTropologia, sociologia, lingvistika da<br />

folklori. es disciplinebi uzrunvelgvyofen saTanado<br />

instrumentariumiTa da konceptualuri CarCoTi imis<br />

gamosarkvevad, Tu ‘vin varT’, ‘rodis daviwyeT’, ‘rogor<br />

vizrdebodiT’ da ‘saiT mivdivarT’; zustad imgvari<br />

romantikosi xelovanni da mwerlebi, Jurnalistebi da<br />

ganmanaTleblebi, rogoric blaidenia, uwyoben xels<br />

nacionaluri identobis gamosaxulebebisa da saxeebis<br />

gadmocemasa da gavrcelebas. 8<br />

rasakvirvelia, konkretul nacionalizmebSi da<br />

specifikur istoriul momentebSi am sami idealidan xan<br />

erTi gamoikveTeba, xan – meore. iq, sadac potenciur<br />

nacias avtonomiurobis xarisxi aklia, an danawevrebulia,<br />

an ver axerxebs identobis naTlad gamokveTas,<br />

nacionalistebi Seecdebian situacias nacionaluri<br />

avtonomiis, gaerTianebis an identobis miRwevis an misi<br />

ganaxlebis RonisZiebebiT uwamlon. SesaZlebelia<br />

nacionalizmis iseT ideologiur moZraobebs wavawydeT,<br />

romlebic samive idealis srulad asaxvas eswrafvian.<br />

BbirTvi-cnebebi<br />

avtonomiurobis, erTianobis da identobis<br />

idealebi umaRlesi donis abstraqciebs warmoadgenen da<br />

maT dasakavSireblad praqtikul kulturul da<br />

politikur programebTan sxva birTvi-cnebebi xdeba<br />

saWiro, romelTa Soris yvelaze mniSvnelovania<br />

avTenturoba, gangrZobadoba, Rirseba, bediswera,<br />

mijaWvuloba (‘siyvaruli’) da samSoblo. TiToeuli<br />

maTgani naciis warsuli da awmyo mdgomareobis da misi<br />

sanukvari miznebis miRwevis Sefasebis kriteriumebs<br />

gvawvdis, miuxedavad imisa, rom SesaZloa isini<br />

konkretuli nacionalizmebiT arc ki iyvnen gamowveulni,<br />

rac SeiZleba gaugebrobis da, saboloo jamSi,<br />

konfliqtis mizezic ki gaxdes (ix. Gilbert 1998: Tavi 1).<br />

rogorc vnaxeT, imisaTvis, rom Tavisufalni iyvnen,<br />

naciebs, TviTgamoxatva esaWiroebaT. magram ras<br />

55


warmoadgens es ‘TviT’? nacionalistisaTvis am kiTxvaze<br />

pasuxi mxolod avTenturobis cnebaSi SeiZleba iqnas<br />

moZiebuli. ‘namdvilad’ TavisTavad yofna niSnavs, rom<br />

Cveni yofierebis ‘avTenturi’ elementebi aRmovaCinoT da<br />

isini epoqaTa danaleqisagan gavwmindoT. ase magaliTad,<br />

XIX saukuneSi germanuli skolis istorikosebi leopold<br />

fon rankes winamZRolobiT cdilobdnen avTenturi<br />

warsuli iseve gamoetanaT dRis sinaTleze, rogoric is<br />

sinamdvileSi iyo (wie es eigentlich war); Tanamedrove<br />

musikaTmcodneebi miznad isaxaven adreuli musika<br />

avTenturi stiliT da avTenturi epoqis instrumentebiT<br />

Seasrulon; Tanamedrove arqeologebi da<br />

xelovnebaTmcodneebi avTenturi Zveli obieqtebis an<br />

Zveli ostatebisaken miiltvian. am SemTxvevaSi<br />

avTenturoba ‘WeSmaritis’ fard cnebad moiazreba,<br />

rogorc originalis dapirispireba nayalbevTan, magram<br />

igi imasac aRniSnavs, rac obieqtis Tavdapirveli versia,<br />

stili an arsebobis wesi iyo. amas TandaTanobiT<br />

mivyavarT avTenturobis, rogorc Tavdapirvelobis,<br />

gamomxatvel cnebamde, rac nacionalistur konteqstSi<br />

warmoSobisa da STamomavlobis miTs Seesabameba: kiTxva<br />

‘vin varT’ drosa da sivrceSi funqciuria kiTxvisa<br />

‘saidan movdivarT’; xasiaTi warmomavlobiTaa<br />

determinebuli, magram igi nawilobriv sxva<br />

mniSvnelobasac atarebs: Tavdapirvelobis da<br />

adgilobrivobis ideas, rac niSnavs ara marto<br />

pirvelobas, aramed avtoqTonobasac, uSualod niadagidan<br />

amozrdas. amas, Tavis mxriv, mivyavarT avTenturobis iseT<br />

mniSvnelobasTan, rogoricaa siwminde da Seurevloba,<br />

sadac namdvili ‘Cven’ xeluxlebel Tavdapirvels, magram,<br />

Cveni dRevandeli samwuxaro mdgomareobis gamo, Senarevs<br />

warmoadgens. magram, albaT, yvelaze ufro zogadi<br />

mniSvneloba, romliTac iyeneben nacionalistebi<br />

zedsarTavs ‘avTenturi’, imis aRniSvnaa, rac ‘Zalian<br />

Cvenia’, da meti aravisi, da, amitomac, unikaluri, magram<br />

aseve Sinaganad determinebulic. am SemTxvevaSi<br />

avTenturobis cneba avtonomiurobis cnebas gadafaravs:<br />

‘namdvili’ erToba TviTgamorkvevad naciasac<br />

warmoadgens. 9<br />

56


xSirad nacionalistebis mier yvela es<br />

mniSvneloba savsebiT gulwrfelad gamoiyeneba da<br />

problemas imdenad konceptualuri siRatake ki ar qmnis,<br />

ramdenadac konceptualuri aracalsaxoba. msgavsi<br />

problemebiTaa daxunZluli sxva nacionalisturi<br />

cnebebic. aviRoT gangrZobadobis cneba. is SeiZleba<br />

identobis zogadi cnebis monaTesave cnebas aRniSnavdes,<br />

magaliTad, droSi erTgvarobas; aqedanaa drois<br />

msaxvrali zemoqmedebis qveS ucvlelad myofi, sakuTari<br />

aRorZinebis wamis momlodine naciis idea. magram<br />

gangrZobadobis cneba SeiZleba agreTve niSnavdes<br />

TandaTanobiT cvalebadobas da trans<strong>for</strong>macias, an<br />

arqeologiuri gaTxrebisas gamoCenili Sreebis msgavsad,<br />

warsulis mdgomareobaTa fenebis akumulacias.<br />

evoluciis am modelSi gangrZobadoba ar upirispirdeba<br />

cvalebadobas; cvalebadobaa gangrZobadi, da<br />

gangrZobadoba – zrdis gangrZobadoba – im cvalebadobas<br />

warmoadgens, romelic yovelTvis SeumCneveli rCeba. aq<br />

Tavad termini ganapirobebs aracalsaxobas, anu iseT<br />

rames, rac nacionalists Zlierad nagrZnobic aqvs da<br />

misi gamoiyenebac icis. 10<br />

arc nacionaluri Rirsebis cnebaa ise martivi,<br />

rogorc erTi SexedviT Cans. awmyoSi damcirebasa da<br />

Seviwroebas upirispireben Rirsebas, romelsac<br />

Tavisufleba moitans, magram es TavisTavad ar warmoqmnis<br />

Rirsebis survils. Rirseba SigniT unda iqnas ‘xelaxla<br />

aRmoCenili’. aqedan modis Rirsebis meore mniSvneloba:<br />

garegani simaxinjiT Sefaruli ‘WeSmariti simdidre’.<br />

mizani isaa, rom moinaxos es Sinagani simdidre, moxdes<br />

avTenturi TviTis Rirsebis realizeba, rac xandaxan erTi<br />

aRmosavluri gamonaTqvamiT gamoixateba: ‘dasavluri<br />

daxelovneba, aRmosavluri zneoba’, romelic aziis<br />

Tandayolil sulier upiratesobas gulisxmobs<br />

dasavleTis teqnologiuri warmatebebis sapirispirod.<br />

amgvari pozicia icavs damcirebulis Sinagan Rirsebas da<br />

aCens imeds, rom Seviwroebuli da meorexarisxovani<br />

aRidgens Tavis Zvel didebas, garegani mdgomareoba ki<br />

Sinagan simdidres aireklavs – es gaxldaT meiZis<br />

liderebis sentimenti iaponiaSi. Rirsebas isic ZaluZs,<br />

rom keTilSobili warmomavlobiTa da siZveliT movides,<br />

57


ac mowiwebasa da mokrZalebas gvinergavs. koleqtiuri<br />

Rirsebis Zieba, Tanamedrove damcirebul mdgomareobasa<br />

da uRirs gareSeebTan Sedarebis gziT, iwvevs ‘WeSmariti’<br />

nacionaluri TviTobis amaRlebas. gansakuTrebul<br />

SemTxvevas ganekuTvneba koleqtiuri awmyos Sefaseba<br />

dokumentirebuli heroikuli ‘oqros’ xanis standartis<br />

gaTvaliswinebiT. 11<br />

nacionalistebis azriT, nacia imgvari erTobaa,<br />

romelsac aqvs saerTo istoria da bediswera, ufro<br />

zustad ki erToba, romlis istoria saWiroebs da<br />

ganapirobebs mocemuli naciis bedisweras. bedisweris<br />

idea bevrad ufro meti emociuri datvirTvis<br />

matarebelia, vidre momavlis cneba. bediswera istoriiTaa<br />

winaswargansazRvruli; bediswera moxazavs unikalur<br />

mimarTulebasa da beds; bediswera amowmebs<br />

trancendentobas, iqneb ukvdavebasac, ramdenadac Cven<br />

STamomavlobis maxsovrobasa da gankiTxvaSi ‘vcocxlobT’.<br />

nacionalistisaTvis naciis bediswera yovelTvis<br />

didebulia, msgavsad misi Soreuli warsulisa; marTlac,<br />

oqros warsuli, dafaruli arasaxarbielo awmyoSi, kvlav<br />

gamoanaTebs naciis, Tumc jer kidev arSobilis,<br />

WeSmariti sulis aRorZinebiT. ase rom, bediswera<br />

TiToeuli naciis diad warsulSi dabrunebas ki ar<br />

moaswavebs, aramed Tanamedroveobasa da Secvlil<br />

pirobebSi misi sulis aRorZinebas (ix. Anderson 1999).<br />

nacionalistebisaTvis Tanabrad mniSvnelovania<br />

naciasTan cnobieri mijaWvulobis ideali. amgvari<br />

sentimentisadmi cnobieri swrafva araa martooden<br />

nacionalizmisaTvis damaxasiaTebeli; ukve perikle,<br />

Tukidides Rirssaxsovari sityvebis Tanaxmad, mouwodebda<br />

aTenel Tanamoqalaqeebs ‘TavdaviwyebiT SeeyvarebinaT<br />

TavianTi qalaqi’. Cven SegviZlia, rogorc moqalaqeobriv,<br />

aseve religiur konteqstebSi mijaWvulobisaken,<br />

siyvarulisaken, Tavganwirvisaken mowodebebis sxva<br />

magaliTebic vipovoT. magram nacionalizmma es<br />

koleqtiuri mijaWvuloba sruliad gansakuTrebul<br />

simaRleze aiyvana. ‘naciis siyvaruli’ misTvis mTavari<br />

politikuri Rirsebaa. aqedanaa yvela mowodeba didi<br />

‘ojaxis’ wevrebisadmi ‘nacnobebisa da naTesavebis’, ‘kerisa<br />

da saxl-karis’ dasacavad da ‘Cveni qveynis’<br />

58


keTildReobisaTvis Tavganwirvis saWiroeba. rogorc XX<br />

saukunis 50-ian wlebSi siriis baasis (aRorZinebis)<br />

partiis Tanadamaarsebelma miSel aflakma Camoayaliba,<br />

‘nacionalizmi siyvarulia’. keduris TqmiT, es is<br />

abstraqtuli siyvarulia, romelic terorizmis udides<br />

aqtebs asazrdovebda (ix. Binder 1964; Kedourie 1971:<br />

Sesavali). 12<br />

politikuri ‘siyvaruli’ naciis abstraqcias<br />

sagrZnob eqspresias aniWebs. es xom, bolos da bolos,<br />

erTi didi ojaxis siyvarulia. magram ‘ojaxi’ da ‘saxli’<br />

xalxis SegnebaSi ganuyrelia. siyvaruli moiTxovs, rom<br />

ojaxebs sakuTari ‘saxlebi’ hqondeT; usaxlkaro ojaxebi<br />

Tavze politikur Wers saWiroeben. nacia ‘samSoblo miwis’<br />

gareSe parias warmoadgens. ase rom, ‘mijaWvuloba’ da<br />

‘samSoblo miwa’ fesvebisadmi dasabrunebeli gzis<br />

Ziebisas urTierTs aZlierebs. is naciebic ki, romlebic<br />

samSobloSi cxovroben, fesvebis ‘xelaxla gaSvebas’,<br />

TavianT namdvil warmomavlobasTan, TavianT avTentur<br />

TviTTan kvlav mijaWvas saWiroeben. swored esaa<br />

samSoblo miwis cnebis mraval mniSvnelobaTagan erTerTi.<br />

samSoblo miwis cnebas isec SeuZlia moqmedeba,<br />

rogorc samarTlebriv dokuments, rogorc politikur<br />

pretenzias miwis garkveul farTobze da mis resursebze,<br />

miuxedavad imisa, rom xSirad mtrulad ganwyobili<br />

pretendentebi erTmaneTs upirispirdebian. am<br />

TvalsazrisiT, samSoblo miwa ganuyofelia ekonomikuri<br />

keTildReobisa da fizikuri usafrTxoebisagan; misi<br />

sasoflo-sameurneo da mineraluri resursebis<br />

eqsploatacia nacionalisturi ganxilvis upirveles<br />

sagnad iqceva. is biZgs aZlevs nacionalistur moZraobas<br />

ekonomikuri TviTkmarobis, yovel SemTxvevaSi,<br />

TviTSenarCunebis gaZlierebisaTvis. amiTve aixsneba<br />

nacionalistis agraruli idilia, misi emociuri<br />

mijaWvuloba ‘xalxTan’ da cxovrebis glexur wesTan da<br />

tradiciebTan, maSin rodesac xSirad praqtikaSi<br />

nacionalizmebi ganuxrelad misdeven swrafi<br />

industrializaciis politikas. 13<br />

sxva doneze, samSoblo miwa istoriul<br />

teritorias, winaparTa miwas Seadgens. igi mama-papaTa<br />

59


miwaa, sadac maTi samudamo gansasveneblia. is agreTve<br />

didi pirovnebebis samoRvaweo asparezia da naciis<br />

istoriaSi gardamtexi movlenebis – brZolebisa da<br />

xelSekrulebebis, sinodebisa da asambleebis, gmirTa<br />

Tavdadebisa da samarxebis, da wmindanTa da brZenTa<br />

swavlebaTaTvis aucilebel garemos warmoadgens. Semdegi<br />

aq Tavad landSaftia. rogor ar adidebs nacionalisti<br />

‘Cveni’ gorakebisa da mTebis, Cveni mdinareebis, Cveni<br />

tbebisa da mindvrebis gansakuTrebul mSvenierebas,<br />

romelic RvTaebam (an RvTaebebma) akurTxes. Cven<br />

gagviWirdeba nacionalizmis msoflmxedvelobis wvdoma im<br />

‘poeturi landSaftebis’ Sefasebis gareSe, romlebic<br />

naciis wevrTa didi nawilis (rogorc nacionalistebis,<br />

iseve aranacionalistebis) Segnebaze Zlier moqmedeben. es<br />

is aspeqtia, romelsac bolo dros arasaTanado<br />

yuradReba eqceoda da romelsac qvemoT mivubrundebi. 14<br />

imas rodi vamtkiceb, rom yoveli nacionalisturi<br />

ideologia da moZraoba yovelTvis erTi da imave<br />

xarisxiT warmoSobs am cnebas. cxadia, ase ar aris. pol<br />

gilbertis marTebuli mtkicebiT, mtrulad ganwyobil<br />

nacionalizmebs Soris arsebuli zogierTi uTanxmoebis<br />

mizezi naciebis gansxvavebuli da dapirispirebuli<br />

birTvi-cnebebia. magaliTad, is nacionalizmi, romelic<br />

naciis cnebas teritorias da samSoblo miwas ukavSirebs,<br />

imas upirispirdeba, romelic eTnikurobidan da<br />

kulturidan amodis. magram, ramdenadac istoria amgvari<br />

konfliqtebiTaa aRsavse, darwmunebuli ara var, rom<br />

adekvaturia miseuli pasuxi kiTxvaze, Tu ratom unda<br />

miiCnion am konfliqtebis monawileebma (da Cvenc) yvela<br />

maTgani ‘nacionalizmad’. esesxeba ra veberis miniSnebas,<br />

gilberti amtkicebs, rom maT saziaro aqvT is, rasac<br />

Tavad ‘nacionalizmis damfuZnebel princips’ uwodebs. am<br />

principis mixedviT, naciebi warmoadgenen jgufebs,<br />

romelTac aqvT nacionaluri TviTgamorkvevis ufleba,<br />

rasac, Tavis mxriv, SeuZlia moicvas ‘nacionaluri<br />

ufleba damoukidebel saxelmwifoebriobaze’; da kidev:<br />

‘nacia aris imgvari jgufi, romelsac aqvs ufleba’ (Gilbert<br />

1998: 16). magram yvela nacionalisti rodi gamoTqvams<br />

amgvar pretenzias. magaliTad, kulturuli<br />

nacionalistebi amtkiceben, rom nacias aqvs kulturuli<br />

60


avtonomiisa da moraluri regeneraciis ufleba, rac<br />

sakmaod axlosaa saxelmwifoebriobasTan; kulturuli<br />

nacionalistebi SeiZleba arc ki miiCnevdnen, rom,<br />

sasurvelia, maTi nacia (an romelime nacia) gaxdes<br />

damoukidebeli da hqondes sakuTari saxelmwifo. ufro<br />

xSirad bevri nacionalizmisaTvis mniSvnelovani, magram<br />

ara erTaderTi mizania saxelmwifoebriobis mopoveba,<br />

nacionalur gamTlianebasa da identobasTan erTad (ix.<br />

Hutchinson 1994: Tavi 1).<br />

iqneb jobdes kidec, rom nacionalistur<br />

ideologiebs ise SevxedoT, rogorc Cems mier ganxiluli<br />

‘nacionalizmis’ urTierTgadamfarav cnebaTa ojaxis<br />

magaliTebs, rac emsgavseba ‘TamaSis’ zogad cnebas,<br />

romelsac ramdenime urTierTgadamfaravi elementi aqvs,<br />

magram yvela es elementi yovel calkeul TamaSSi da<br />

TamaSis yovel tipSi ar vlindeba; albaT, gamonaklisis<br />

saxiT, yvela am nacionalistur ideologiaSi Cven<br />

SegviZlia gavarCioT sami (Tumc sxvadasxva xarisxiT<br />

warmodgenili) farTo mizani: nacionaluri identoba,<br />

mTlianoba da avtonomiuroba. am gagebiT, birTvi-cnebebi<br />

<strong>for</strong>mas aZleven nacionalisturi ideologiebis zogad<br />

msoflxedvas da maTgan momdinare politikur programebs;<br />

magram am cnebebis sxvadasxvagvari kombinacia maT<br />

sxvadasxva mimarTulebiT warmarTavs, qmnis ra<br />

nacionalizmebis CvenTvis cnobil sxvadasxva saxes. Tumc,<br />

es ideologiebi ar da verc moicavs im sakiTxebs da<br />

kiTxvebs, romlebic sxva politikuri ideologiebs<br />

axasiaTebs, konceptualurad isini bevrad ufro mdidarni<br />

arian, vidre amas kritikosebi varaudoben. isini<br />

problemebis, saWiroebebis, sazrunavebis farTo wres<br />

miemarTebian, romelTac, sakuTari Tavis sazianodve,<br />

xSirad ugulebelyofen sxva ‘ZiriTadi mimarTulebis<br />

mimcemi’ politikuri ideologiebi. amas garda, rogorc es<br />

kedurim daasabuTa, ‘erTi ideologiis kategoriebis<br />

meore, sruliad gansxvavebuli, ideologiis gamocdisa da<br />

misi doqtrinebis klasifikaciisaTvis’ gamoyeneba ar<br />

amarTlebs (Kedourie 1960: 90). is, rom nacionalizmebs<br />

mxolod Zalian iribad da bundovnad, an sulac ar<br />

gaaCniaT mimarTeba socialuri samarTlianobis an<br />

resursebis distribuciis problemebTan, ganpirobebulia<br />

61


imiT, rom maTi mzera mipyrobilia identobis,<br />

avtonomiurobis, erTianobis da avTenturobis idealebze,<br />

romelTac sxva ideologiebi Znelad Tu Seexeba.<br />

nacionalizmi, rogorc<br />

kultura da religia<br />

meore pasuxi oponentTa mwvave kritikaze imis<br />

CvenebaSi mdgomareobs, rom nacionalizmi ufro metia,<br />

vidre politikuri ideologia. is agreTve aris kulturis<br />

<strong>for</strong>ma da ‘religia’. amgvari pasuxis fokusSi moqceulia<br />

nacionalizmis centraluri cneba – ‘nacia’.<br />

naciis nacionalisturi koncefcia, cxadia, ar aris<br />

monoliTuri da me mis zogierT ideologiur variants<br />

mogvianebiT ganvixilav. miuxedavad amisa, yvela varianti<br />

imaSi Tanxmdeba, rom nacia sajaro kulturis <strong>for</strong>mas<br />

warmoadgens, romelic erTobis yvela wevrisaTvis an<br />

‘nacionaluri saxelmwifos’ yvela moqalaqisaTvis Riaa.<br />

rogorc davinaxeT, nacionalizmi unikaluri<br />

nacionaluri identobis xelaxal aRmoCenasa da<br />

ganaxlebas moiTxovs; es winaparTa samSobloSi mosaxle<br />

istoriul-kulturul erTobaSi avTenturi fesvebisadmi<br />

dabrunebas niSnavs. nacionalistTaTvis nacia, rogorc<br />

kulturis <strong>for</strong>ma, is erTobaa, romlis wevrebsac<br />

gacnobierebuli aqvT TavianTi kulturuli erTianoba da<br />

nacionaluri istoria da TavdadebiT iRvwian<br />

vernakuluri enebis, tradiciebis, xelovnebis dargebis,<br />

landSaftis, nacionaluri ganaTlebisa da instituciebis<br />

meSveobiT nacionaluri individualobis<br />

ganviTarebisaTvis. kvlav movixmoT amonaridi rusodan:<br />

Ce sont les institutions nationales qui <strong>for</strong>ment le génie, le<br />

caractère, le goûts et les moeurs d’un people… qui lui inspirent cet<br />

ardent amour de la patrie (es nacionaluri instituciebia,<br />

xalxis genias, xasiaTs, gemovnebas da znes rom<br />

ayalibeben……isini unergaven xalxs mamulis mwvel<br />

siyvaruls) (Rousseau 1915, II: 431, Considérations sur le<br />

gouvernement de la Pologne).<br />

62


is, rac adgilobrivia, nacionalistisaTvis ipso facto<br />

xalxuricaa. amitom, saxalxo ganaTlebis gziT, Tavidan<br />

unda aRmovaCinoT ‘xalxis’ kultura da davnergoT<br />

xalxis nacionaluri siyvaruli. aqedan warmodgeba,<br />

xSirad miTiTebuli, nacionalizmebis umetesobisaTvis<br />

damaxasiaTebeli Zlieri populisturi da romantikuli<br />

elementebi (Nairn 1977: Tavi 2). 15<br />

magram es saxalxo, nacionaluri kultura<br />

ubralod kerZo saqme ar aris. naciis kultura sajaro<br />

gamoxatvas moiTxovs da politikur simbolizms<br />

ganapirobebs. avTentur istoriasTan dabrunebam da<br />

vernakulurma kulturam sajaro <strong>for</strong>ma unda miiRos da<br />

politizirebul unda iqnas. kulturuli nacia<br />

politikuri naciac unda gaxdes, romelsac eqneba sajaro<br />

kultura – sazogadoebisa da saxelmwifos <strong>for</strong>ma da<br />

sazomi. amitomaa, rom nacia ‘politikuri kulturiT’, misi<br />

gansakuTrebuli politikuri rolebiTa da instituciebiT<br />

da misi unikaluri simboloebiT – droSebiT, himnebiT,<br />

zeimebiT, ceremoniebiT da maTi msgavsi atributebiT<br />

xasiaTdeba.<br />

iq, sadac nacia winare eTnikuri mocemulobis<br />

safuZvelzea aRmocenebuli, kulturis vernakuluri<br />

<strong>for</strong>mebi mis sajaro yofierebas gamsWvalavs da mis<br />

politikur kulturasTan igivdeba, rogorc es iyo<br />

poloneTSi. sadac nacia polieTnikuria da<br />

‘moqalaqeobriv’ xasiaTze aqvs pretenzia, SesaZlebelia<br />

vernakuluri kulturis zogi elementis sesxeba, rogorc<br />

es moxda indoeTSi, Tumca nawilobriv nacionaluri<br />

erTianobis sazianod. sxva SemTxvevebSi, safrangeTis<br />

msgavsad, sadac winaparTagan momavali kultura naciis<br />

moqalaqeobrivi koncefciis da teritorialuri<br />

nacionalizmis safuZvelSi Zevs, vernakulur kulturul<br />

kodebs gauWirdebaT Tanaarseboba ufro universalur<br />

respublikur simbolizmTan.<br />

am variaciebis miuxedavad, naTelia nacionalizmis<br />

jamuri impulsis arsi: nacia sajaro kulturisa da<br />

politikuri simbolizmis da, sabolood, politizebuli<br />

masobrivi kulturis <strong>for</strong>maa, romelic naciis siyvarulis,<br />

misi kanonebis gatarebisa da samSoblo miwis dacvisaTvis<br />

moqalaqeebis mobilizacias eswrafvis.<br />

63


magram nacionalizmi mainc ufro metia, vidre<br />

sekularuli kultura. miuxedavad Mmisi impulsis<br />

sekularizebisa, saboloo jamSi, nacionalizmi mainc<br />

ufro ‘politikuri religiis’ monaTesavea, vidre<br />

politikuri ideologiisa. aq me religiis durkhaimiseul<br />

definicias viyeneb, romlis mixedviTac, religia ‘aris<br />

rwm<strong>enis</strong>a da praqtikis erTiani sistema, dakavSirebuli<br />

sakralur sagnebTan, romlebic, unda iTqvas, gareSe da<br />

akrZalulia – rwmenebi da praqtika, romelic eklesiad<br />

wodebul zneobriv erTobad kravs yvelas, vinc misi<br />

principebis erTgulia’ (Durkheim 1915: 47). es funqciuri<br />

midgoma nacionalizmis surogatuli religiis gagebaSi<br />

dagvexmareba, ramdenadac Tavad durkhaimi usvams xazs<br />

siwmindisa da ritualis rols. es faqti TvalsaCinoa im<br />

mniSvnelobiTac, romelsac nacionalizmi did<br />

winamZRolTa da brZolebSi daRupulTa mosagonebel<br />

ceremoniebs, sakuTari qveynisaTvis TavganwirulTa<br />

‘didebul sikvdils’ aniWebs. amgvar momentebSi, Cven<br />

SegviZlia nacia davinaxoT, rogorc ‘moqalaqeTa wminda<br />

erToba’. es gageba eTanxmeba nacionalizmis, rogorc<br />

‘surogati religiis’, interpretacias. 16<br />

nacionalizmis sxva aspeqtebic avlens misi,<br />

rogorc surogatuli politikuri religiis, xasiaTs.<br />

drodadro Cven vxvdebiT rCeuli naciis, gansakuTrebuli<br />

istoriisa da bedisweris mqone unikaluri xalxis<br />

TviTxats, rac eTnikuri rCeulobis, ‘rCeuli xalxis’<br />

Zveli religiuri rwm<strong>enis</strong> sekularul memkvidres<br />

warmoadgens. amgvar warmodgenebs SeiZleba iseT,<br />

erTmaneTisagan gansxvavebul da daSorebul qveynebSi<br />

wavawydeT, rogorebicaa safrangeTi da iaponia, indoeTi<br />

da SeerTebuli Statebi. amas garda, arsebobs<br />

kvazimesianisturi mgznebarebac, romelic naciaTa<br />

fuZemdeblebs da winamZRolT axasiaTebT. afrikisa da<br />

aziis axal saxelmwifoebSi adamianebma, romlebmac xalxs<br />

damoukidebloba moapovebines – nerum da sukarnom,<br />

nkrumam da keniatam iseve, rogorc Tavis droze<br />

winaswarmetyvelebma da mxsnelebma, TiTqmis wmindanobis<br />

statusi moipoves, auwyes ra TavianTi xalxebs<br />

Tavisuflebis, samarTlianobisa da siyvarulis axali<br />

epoqis dadgoma. rogorc ukve vaCveneT, ufro metad<br />

64


mniSvnelovanic kia nacionaluri bediswerisa da eTnikuri<br />

STamomavlobis tyupi rwmenebi. es rwmenebi avsebs da<br />

zogjer anacvlebs sikvdilis Semdgomi cxovrebis<br />

tradiciul religiur rwmenas, romelic maT miwier<br />

planSi gadaaqvT, jer kidev arSobil TaobebSi<br />

koleqtiuri ukvdavebis aRTqmis gziT (ix. A.D.Smith 1999a:<br />

Tavebi 3, 9).<br />

es yvelaferi erTgvar warmodgenas gviqmnis<br />

nacionalizmis kompleqsurobaze. nacionalizmi xan<br />

politikur ideologiad warmogvidgeba, xan ki sajaro<br />

kulturis <strong>for</strong>mad da surogatul politikur religiad.<br />

amitom ar unda SevadaroT nacionalizmis tout court sxva,<br />

‘mimarTulebis mimcem’ politikur ideologiebs TviT<br />

dasavluri samyaros SigniTac ki, romelic misTvis<br />

sakuTari saxli da mTavari asparezia. nacionalizmi unda<br />

miviCnioT mravalwaxnagovan globalur fenomenad da mis<br />

amosaxsnelad vaRiaroT misi yoveli waxnagis Seswavlis<br />

aucilebloba.<br />

voluntarizmi da organicizmi<br />

aqamde nacionalizmis ideologiebs me<br />

garkveulwilad aradiferencirebulad ganvmartavdi.<br />

veswrafvodi saerTo principebi, saziaro idealebi da<br />

birTvi-cnebebi gamomeyo, raTa SesaZlebloba momcemoda<br />

nacionalizmebs Soris zogierTi aSkarad sistematuri<br />

gansxvavebebi meCvenebina. am gansxvavebaTa arseboba<br />

moiTxovs nacionalisturi ideologiis bazisuri<br />

<strong>for</strong>mebis tipologiis SemuSavebas. yvelaze cnobili<br />

tipologia imavdroulad yvelaze martivi da Sors<br />

mimavalia: me mxedvelobaSi maqvs nacionalizmis<br />

‘voluntaristuli’ da ‘organikuli’ saxeebi, romelTac<br />

didi xnis istoria aqvT da dramatuli Sedegebi mosdevT<br />

xolme. 17<br />

nacionalizmis ideologiis am or saxes Soris<br />

dapirispireba locus classicus SeiZleba ernst renanis mier<br />

hainrix fon tretSkes kritikaSi vipovoT, romelic<br />

arsebobs 1882 wels wakiTxuli leqciis saxiT Qu’est-ce<br />

qu’une nation? tretSkesagan gansxvavebiT, romelmac<br />

germaniis mier elzasisa da lotaringiis sadavo<br />

65


teritoriebis aneqsirebis kanonierebis saCveneblad<br />

eTnolingvisturi kriteriumi ixmara da amtkicebda, rom<br />

elzaselebi, miuxedavad maTi naTlad gamoxatuli<br />

politikuri nebisa da istoriuli maxsovrobisa,<br />

‘obieqturad’ iyvnen eTnikuri germanelebi, renani ufro<br />

politikurad da erTgvarad voluntaristulad udgeboda<br />

sakiTxs. miuxedavad imisa, rom, garkveulwilad,<br />

simarTled miiCnevda safrangeTis warmoSobis<br />

‘germanikul’ Teziss (imdenad, ramdenadac monarqiuli<br />

mTavroba da myari teritoriuli dayofa dasavleT<br />

evropaSi germanikulma (frankulma) tomebma moitanes), igi<br />

asabuTebda naciebis sulierebas da maTTvis istoriuli<br />

maxsovrobisa da politikuri nebis mniSvnelobas.<br />

eTnikuri determinizmis sawinaaRmdegod, renani kerZo<br />

nacionalur kulturebze ‘adamianuri kulturis’<br />

upiratesobas da ‘Tanxmobisa da erTad cxovrebis<br />

gagrZelebis naTlad gamoxatuli survilis’ saWiroebas<br />

amtkicebs: ‘naciis arseboba (mapatieT es meta<strong>for</strong>a)<br />

yoveldRiuri plebiscitia, iseve rogorc individualuri<br />

arsebobaa sicocxlis mudmivi dadastureba’ (Renan 1882,<br />

citatisaTvis ix. Bhabha 1990: 19). es kargad cnobili pasaJi<br />

xSirad amoglejilia konteqstidan, roca, germanuli<br />

romantikuli ideologiis organicizmisa da<br />

determinizmis sapirispirod, nacionalobis liberaluri<br />

da voluntaristuli idealis saCveneblad aris xolme<br />

moxmobili. gadaWriT SeiZleba iTqvas, rom renans Tavi<br />

Sors eWira rogorc determinizmisagan, ise organuli<br />

analogiisagan. magram es ar niSnavs imas, rom igi<br />

voluntaristuli nacionalobis doqtrinas an individis<br />

im uflebis icavs, romliTac igi Tavad irCevs nacias.<br />

renani ufro metad naciis istoriuli da aqtivisturi<br />

politikuri gagebis dacvas eswrafvis, romelmac<br />

‘winaparTa kults’ da ‘gmirul warsuls’ saTanado wona<br />

unda mianiWos. naciis individTan analogia imisaTvis araa<br />

gamiznuli, rom individis preferenciaTa da jgufuri<br />

identobebis situaciuri analizis liberalur Teorias<br />

dauWiros mxari. misi daniSnulebaa naciaTa<br />

Camoyalibebisas aCvenos warsulis – istoriisa da<br />

maxsovrobis (da daviwyebis) iseve, rogorc gangrZobadi<br />

politikis, roli:<br />

66


nacia, individis msgavsad, xangrZlivi warsuli<br />

miswrafebebis, Tavganwirvis da erTgulebis<br />

kulminacias warmoadgens. kultTa Soris yvelaze<br />

gamarTlebuli winaparTa kultia, radgan<br />

winaprebma Segvqmnes Cven imad, vinc varT. gmiruli<br />

warsuli, didi adamianebi, dideba (romelSic me<br />

namdvil didebas vgulisxmob), is socialuri<br />

kapitalia, romelsac efuZneba nacionaluri idea.<br />

saerTo didebis qona warsulSi da saerTo nebis<br />

qona awmyoSi; diadi saqmeebis erTad keTeba, da<br />

momavalSic maTi kvlav keTebis survili – esaa<br />

aucilebeli pirobebi xalxad yofnisaTvis (iqve:<br />

19).<br />

maqs veberic, miuxedavad imisa, rom germaneli<br />

nacionalisti iyo, msgavs daskvnamde mivida. isic<br />

daJinebiT miuTiTebda istoriuli maxsovrobisa da<br />

politikuri nebis rolze. kolmaris muzeumSi Tavisi<br />

vizitis Sesaxeb igi mogviTxrobs:<br />

mizezi imisa, rom elzaselebi Tavs germaneli<br />

naciis kuTvnilebad ar miiCneven, maT<br />

maxsovrobebSi unda veZioT. maTi politikuri<br />

bediswera metismetad xangrZlivad warimarTeboda<br />

germanuli garemos miRma. amitomaa, rom maTi<br />

gmirebi franguli istoriis gmirebi arian. Tu<br />

kolmaris muzeumis mcvels imis Cveneba surs,<br />

rasac Tavis saganZurSi yvelaze metad<br />

eloliaveba, mas Tqven griunvaldis<br />

sakurTxevlidan Sors mihyavxarT, oTaxSi,<br />

romelic savsea samferovani droSebiT, Sablonuri<br />

nivTebiTa da cxadia, Tavisi arsiT, sruliad<br />

umniSvnelo muzaradebiTa da sxvadasxva<br />

samaxsovroebiT; dro, romelsac isini<br />

ganekuTvnebian, misTvis gmiruli epoqaa (Weber 1948:<br />

176).<br />

Semdeg is agrZelebs da SeniSnavs elzaselebSi<br />

franguli erTobis grZnobas da maT mijaWvulobas mis<br />

67


eliqviebTan da, ‘gansakuTrebiT, franguli revoluciis<br />

samaxsovroebTan’. erTobis es grZnoba, wers igi, ‘saerTo<br />

politikuri da, iribad, socialuri gamocdilebis ZaliT<br />

iqmneba. orives, rogorc feodalizmis rRvevis<br />

simboloebs, didad afaseben masebi, da am ambebis Txroba<br />

primitiuli xalxebis heroikuli legendebis adgils<br />

ikavebs’ (Weber 1968, I: 396).<br />

veberis zogadi Sexeduleba naciebze da<br />

nacionalizmze, miuxedavad imisa, rom arasodes yofila<br />

srulad Camoyalibebuli, garkveulwilad, axlos dgas<br />

renanis SexedulebasTan. kerZod, imiT, rom veberic,<br />

istoriul maxsovrobasTan erTad, gansakuTrebul<br />

mniSvnelobas aniWebda politikur qmedebebsa da<br />

instituciebs. amave dros, veberi jer kidev ganicdida<br />

saukunis ganmavlobaSi gabatonebuli germanuli<br />

romantikuli tradiciisaTvis centraluri, nacionalobis<br />

eTnolingvisturi kriteriumis Zalian did gavlenas.<br />

aRniSnuli tradiciis suliskveTeba herderidan da<br />

kantidan, da kidev ufro adreuli xanidan – rusos<br />

‘naturalizmidan’, im Tvalsazrisidan momdinareobda, rom<br />

naciebi SeiZleba Caisaxon ‘bunebiT mdgomareobaSi’ (Tumca<br />

kanonmdebels SeuZlia bunebis xarvezebis Sevseba),<br />

rogorc es siiesma, XVIII saukunis dasasrulis frangma<br />

politikis filosofosma da saxelmwifo moRvawem<br />

gamoxata. XIX saukunis dasawyisis germaneli<br />

romantikosebi – fixte, arndti da iani aseve<br />

darwmunebulni iyvnen (eTnolingvisturi) naciebis<br />

bunebriobis safuZvlianobaSi, magram es rwmena maT<br />

mtkice saxelmwifo savaldebulo ganaTlebas im mizniT<br />

Seuxames, rom swori nacionaluri neba da namdvili<br />

Tavisuflebis miRwevisaTvis brZolis moTxovnileba<br />

daenergaT da WeSmariti nacionaluri TviTgamorkveva<br />

ganexorcielebinaT (ix. Kedourie 1960: Tavi 3).<br />

romantikosebisaTvis, iseve rogorc renanisaTvis,<br />

nacia sulieri principi, ‘nacionaluri suli’ (Volkgeist)<br />

iyo da yovel nacias Tavisi gansakuTrebuli bediswera<br />

da misia hqonda, iseve rogorc moepoveboda unikaluri<br />

kultura, ‘Seucvleli kulturuli Rirebulebani’,<br />

romelTa rwmena vebers nacionalizmis damRad esaxeboda.<br />

renanisagan gansxvavebiT, germanelma romatikosebma<br />

68


nacionaluri sulis wyaro ara istoriaSi an politikaSi,<br />

aramed ‘kulturiT Seqmnil nebaSi’ hpoves, im organul<br />

lingvistur kulturaSi, romelic saxelmwifoebriobaSi<br />

TviTrealizaciisaTvis nacionaluri nebis ZiebaSi<br />

gamoixateboda. nacionaluri sulis es kriteriumi<br />

germanulenovani teritoriebis istoriasa da Tanamedrove<br />

mdgomareobas asaxavda. 1871 wlamde es teritoriebi<br />

mraval iseT samefod da samTavrod iyo dayofili,<br />

romelTa erTaderT saziaro niSans germanuli ena da<br />

literatura warmoadgenda. Tumca zogierTi germaneli<br />

romantikosi ukve eyrdnoboda saerTo istorias: cnebam<br />

germania farTo gavrceleba hpova renesansis<br />

germanulenovan humanistebs Soris. Semdeg ki, roca<br />

wminda romis imperia germanulenovan teritoriebs Seexo,<br />

enam da eTnikurobam swrafad SeiZina ufro didi<br />

mowodebis Zala, romelic Tavdapirvelad gareSe mtris –<br />

franguli kulturis, mogvianebiT ki upiratesad Sina –<br />

ebraeli ‘rasobrivi mtris’ winaaRmdeg iyo mimarTuli.<br />

birTv-RirebulebebTan da kulturuli bmis ZalasTan<br />

dakavSirebulma am gaurkvevlobam, kulturuli da<br />

eTnikuri Seryvnis mzard SiSTan erTad, gavlena moaxdina<br />

germanuli nacionaluri ideologiis kursze, misca ra mas<br />

eTnikuri nacionalizmisa da biologiuri determinizmis<br />

mimarTuleba. ufro zogadad ki amgvarma kulturulma<br />

kvanZma naciis ufro naturalisturi da organuli<br />

ideologiebis ganviTarebis tendencias Seuwyo xeli (ix.<br />

Mosse 1964; Kohn 1965; Conversi 1997). 18<br />

‘eTnikuri’ da ‘moqalaqeobrivi’<br />

nacionalizmebi<br />

germanuli nacionalizmis kursisaTvis Tvalis<br />

midevneba mniSvnelovan faqtorad iqca hans konis<br />

‘dasavluri’ da ‘aRmosavluri’ nacionalizmebis<br />

diqotomiis gasaviTareblad, romelic kvlavac rCeba<br />

nacionalizmis yvelaze naqeb da gavlenianian<br />

tipologiad. hans konis mTavari Sroma nacionalizmis<br />

idea 1944 wels gamovida. werda ra nacizmisa da omis<br />

aCrdilTa pirobebSi, igi eswrafvoda aRmoeCina<br />

gansxvavebebi dasavleTSi arsebul nacionalizmis ufro<br />

69


keTil <strong>for</strong>masa da mis im ufro saSiS saxesxvaobebs<br />

Soris, romlebic rainis aRmosavleTiT gamoCndnen. koni<br />

amtkicebda, rom nacionalizmis dasavluri <strong>for</strong>mebi<br />

dafuZnebuli iyo ideaze, rom nacia warmoadgenda<br />

moqalaqeTa racionalur asociacias, gaerTianebuls<br />

saerTo kanonebiTa da saziaro teritoriiT, maSin roca<br />

misi aRmosavluri saxesxvaobebi saerTo kulturisa da<br />

eTnikuri warmomavlobis rwmenas efuZneboda da nacias<br />

ganixilavda rogorc urRvev, erTian, organul,<br />

individualur wevrebze maRla mdgom organizms, romelic<br />

dabadebidan dagyveba da nacionalur daRs gasvams. am<br />

kontrastis warmoSobis wyaro nacionalizmebis<br />

gansxvavebul klasobriv SemadgenlobaSi unda veZeboT.<br />

dasavleTSi Zlier da Tavis TavSi darwmunebul<br />

burJuazias SeeZlo aeSenebina masobrivi samoqalaqo<br />

suliskveTebis mqone moqalaqeTa nacia, maSin rodesac<br />

aRmosavleTs amgvari burJuaziuli klasi ar gaaCnda da<br />

imperiuli avtokratebisa da naxevradfeodaluri<br />

miwaTmflobelebis mier imarTeboda. es qmnida noyier<br />

niadags naciis organuli koncefciebisa da<br />

nacionalizmis mkveTri, avtoritaruli, xSirad mistikuri<br />

<strong>for</strong>mebisaTvis (Kohn 1967a).<br />

miuxedavad konis diqotomiis mkveTri kritikisa<br />

(dayofis miseuli moralisturi miuReblobis gabuqva,<br />

misi geografiuli fokusis kritika im mizeziT, rom<br />

mxedvelobis aredan mniSvnelovani ‘gamonaklisebia’<br />

gamorCenili, magaliTad, irlandia da CexeTi, da ori<br />

tipis miseuli gamocalkevebis zedmet simkveTreze<br />

miTiTeba), igi mainc inarCunebs WeSmaritebis marcvals.<br />

naciis ‘voluntaristul’ koncefciaSi individebi floben<br />

garkveul Tavisuflebas; marTalia, ‘naciaTa msoflioSi’<br />

da nacionaluri saxelmwifoebis arsebobis pirobebSi<br />

isini nacias unda ganekuTvnebodnen, magram, principSi, maT<br />

SeuZliaT Tavi miakuTvnon sasurvel nacias. naciis<br />

‘organul’ koncefciaSi amgvari arCevani gamoricxulia.<br />

individebi naciaSi arian Sobilni da, sadac ar unda<br />

wavidnen, mainc maTi dambadebeli naciis ganuyrel<br />

nawilad rCebian. 19<br />

es, cxadia, ideologiuri kriteriumia da<br />

normatiul tipebs aRwers. Carlton heisis Sromidan da<br />

70


luis snaideridan moyolebuli da ufro gviandeli<br />

<strong>for</strong>mulirebebiT damTavrebuli (rogorebicaa hug setonuotsoniseuli<br />

gamijvna, romelic (upiratesad) dasavleT<br />

evropaSi arsebul ‘Zvel, gangrZobad naciebs’ aRmosavleT<br />

evropisa da aziis axali, mizanmimarTulad Seqmnili<br />

naciebisagan (‘Canafiqris naciebisagan’, rogorc maT<br />

Carlz tili uwodebda) gamoyofda; da nacionalizmebis<br />

Cemeuli dayofa imis meSveobiT, rom erTni efuZnebian<br />

‘teritorias’, xolo meoreni – ‘eTnikurobas’) iyo cdebi,<br />

rom gamijnva ufro metad istoriul da sociologiur<br />

safuZvelze momxdariyo. am tipologiam SesaZloa kargad<br />

dagvanaxos naciebsa da nacionalizmebs Soris arsebuli<br />

umTavresi gansxvavebani. magram problema isaa, rom droTa<br />

ganmavlobaSi imdenad bevri nacionalizmi icvlis Tavis<br />

‘bunebas’ da ise xSirad urevs erTmaneTSi orive<br />

tipisaTvis damaxasiaTebel elementebs, rom Tavdapirveli<br />

analitikuri gamijnva erTgvarad kargavs Tavis<br />

praqtikul Rirebulebas. 20<br />

garda amisa, nacionalizmis sociologiur tipebSi<br />

normatiuli Tvalsazrisebis Setanis safrTxec arsebobs.<br />

esaa naciis amJamad moduri ‘eTnikur’ da ‘moqalaqeobriv’<br />

koncefciebs Soris gamijvnis problema. maSin, roca<br />

politikis filosofosebis TvalSi ‘moqalaqeobriv’<br />

nacionalizms SeuZlia rom liberalizms SeuTavsdes da,<br />

am gziT, garkveul respeqtabelurobas miaRwios,<br />

‘sisxlisa da miwis’ nacionalizmis eTnikuri <strong>for</strong>mebi<br />

moraluri sazRvris miRma rCeba; aRmoufxvreli<br />

partikularizmi ar aZlevs maT saSualebas hqondeT raime<br />

civilizebuli urTierToba ‘mimarTulebis mimcem’<br />

politikur ideologiebTan. SesaZloa liberaluri axsna,<br />

romelic gansaxlebas, istorias da sajaro kulturas da<br />

ara genealogiasa da eTnolingvistur kulturas efuZneba,<br />

imisaTvis iyos saWiro, rom upirvelesi yuradReba<br />

TanamemamuleTa saWiroebebs daeTmos. aRniSnuli kargad<br />

esadageba naciis cnebis devid mileriseul definicias,<br />

romlis komponentebic moicavs istorias, teritorias da<br />

sajaro kulturas, magram yuradRebis gareSe tovebs<br />

yovelgvar miTiTebas eTnikuri STamomavlobis miTze.<br />

imaves gagrZelebaa mauricio virolis mier respublikuri<br />

71


patriotizmis dacva eTnokulturuli nacionalizmis<br />

pretenziebisagan (Miller 1995; Viroli 1995; Sdr. Barry 1999).<br />

magram nacionalizmis amgvar Sekvecil versiasac<br />

ki ZaluZs sakmaod araliberaluri qsenofobiuri<br />

politikis gamowveva. moqalaqeobrivi nacionalizmis<br />

‘saxlidan’ amis klasikur magaliTs safrangeTis<br />

respublikaSi ebraelebisadmi damokidebuleba<br />

warmoadgenda. ‘ebraels, rogorc individs, Cven vaZlevT<br />

yvelafers, ebraels, rogorc ebraels – arafers’<br />

ganacxada klermon-tonem safrangeTis asambleaze 1790<br />

wels. moqalaqeobrivi nacionalizmis mier umciresobaTa<br />

uflebebis dacvaSi sakuTari marcxis aRiareba, SeiZleba<br />

Seesabameba kidec liberalur individualizms da<br />

pirovnul adamianur uflebebs, magram es mxolod jgufis<br />

uflebebze Tvalis daxuWviT, umravlesobis (maspinZeli)<br />

naciis TanxmobiT xdeba. aRniSnuli ufleba-movaleobani<br />

gulisxmobs moqalaqeTa mier dominanturi (franguli)<br />

<strong>enis</strong> Seswavlas, saqmis warmoebas am enaze; umravlesobis<br />

(franguli) istoriis da literaturis Seswavlasa da<br />

deklamacias; franguli tradiciebis dacvas; franguli<br />

simboloebisa da instituciebis aRiarebas da a.S.<br />

ebraelebisaTvis es niSnavs maTi unitaruli TviTaRqmis<br />

da maTi eTnoreligiuri erTobis gaxleCas religiur<br />

aRmsareblobad da eTnikur kuTvnilebad, ganZarcvas am<br />

ukanasknelisagan da asimilacias maspinel naciaSi. esaa<br />

is procedura, romelsac liberaluri moqalaqeobrivi<br />

nacionalizmi umciresobaTa mimarT dRes mraval<br />

nacionalur saxelmwifoSi iyenebs (ix. Vital 1990: Tavi 1;<br />

Preece 1998).<br />

moqalaqeobrivi nacionalizmi Zalian Sorsaa<br />

imisagan, rom gansxvavebuli kulturebis mqone jgufTa<br />

moTxovnilebani daakmayoflos. namdvili<br />

multikulturizmis arseboba mxolod ‘mravlobiTi’<br />

naciis CarCoebSia SesaZlebeli. amgvari nacia dadebiTad<br />

ekideba mravalferovnebas da nacionalur saxelmwifoSi<br />

yvelaferze maRla ayenebs instituciebisa da<br />

simboloebis SigniT sxvadasaxva kulturebis komponentTa<br />

arsebobas. es SesaZlebeli Seiqna amerikis SeerTebul<br />

StatebSi XX saukunis 60-iani wlebis bolos mxolod<br />

gadasadnobi qvabis ideologiaze uaris Tqmis Semdeg.<br />

72


Tumc faqtobrivad, SeerTebuli Statebi protestantuli<br />

inglisuri eTnies safuZvelze aSenda, monobam,<br />

adgilobrivi amerikelebis dapyrobam da imigraciis<br />

erTimeoreze miyolebulma talRebma igi namdvil<br />

mravaleTnikur da pluralistur naciad aqcia, romelic<br />

amasTanave SekavSirebuli iyo saerTo eniT, saerTo<br />

kanonebiT, saziaro politikuri simboloebiTa da<br />

‘sekularuli religiiT’ – droSisadmi pativis migebiT,<br />

sajaro dResaswaulebis aRniSnviT, konstituciisa da<br />

damfuZnebel mamaTa kultiT, saxelovan omebSi<br />

daRupulTa mosagonari RonisZiebebiT da a.S.<br />

miuxedavad yvela am TvalsaCino gansxvavebisa,<br />

msgavsebac gansacvifreblad didia SeerTebuli Statebis<br />

am sasiamovno nacionalizmsa da safrangeTis, ruseTis da<br />

britaneTis ‘misionerul’ nacionalizmebs Soris, rac maT<br />

‘didi naciebad’, ‘progresis Suqurebad’, ‘uvic<br />

adgilobrivebSi’ ‘civilizaciis gamavrceleblebad’<br />

dasaxvas gulisxmobs. es msgavseba adasturebs, rom,<br />

miuxedavad TvalsaCino kontrastisa nacionalizmis<br />

ideologiis ‘organul’ da ‘voluntaristul’ <strong>for</strong>mebsa da<br />

naciis ‘eTnikur’ da ‘moqalaqeobriv’ koncefciebs Soris,<br />

maT mier warmoSobili politikuri qmedebani imaze ufro<br />

axloa erTmaneTTan, vidre warmogvedgina. es imas niSnavs,<br />

rom mizezobrivi analizis Catarebisas, Cven<br />

nacionalizmis, rogorc fenomenTa erTi krebulis,<br />

ganixilva gvWirdeba. Tumca, amave dros, arc mis<br />

sxvadasxva <strong>for</strong>mebs Soris arsebuli ideologiuri<br />

gansxvavebebi unda dagvaviwydes. nacionalizmis bazisuri<br />

principebi, idealebi da birTvi-cnebebi aSkarad<br />

ucvlelia droSi da sxvadasxva kulturebSi; da es<br />

gvexmareba avxsnaT, Tu ratom arian mecnierebi<br />

darwmunebulni, rom SeuZliaT warmoadginon naciebisa da<br />

nacionalizmebis yovlismomcveli ganmartebani da<br />

mtrulad ganwyobil nacionalistebs SesaZlebloba<br />

miscen erTmaneTTan debatebSi CaerTon, miuxedavad imisa,<br />

rom terminTa yvelasaTvis misaRebi definiciebisa da<br />

amxsneli paradigmebis Taobaze ver SeTanxmebulan.<br />

73


3<br />

paradigmebi<br />

________________________________<br />

1789 wlis dasawyisSi abatma siiesma gamoaqveyna<br />

pamfleti saTauriT Qu’est-ce que le Tiers Etat? siiesi<br />

Tavadaznaurebisa da klerikalebis privilegiebis<br />

winaaRmdeg ilaSqrebda, mesame wodebas naciasTan<br />

aigivebda da naciis suverenobas acxadebda:<br />

nacia yvelaferze uwinaresia da yvelaferis<br />

sawyisia. misi neba yovelTvis kanonieria, radganac<br />

is Tavadaa kanoni… dedamiwaze arsebuli naciebi,<br />

pirovnebebis msgavsad, yovelgvari socialuri<br />

kavSirisagan Tavisufalni, anu sxvagvarad,<br />

bunebriv mdgomareobaSi unda Casaxuliyvnen. maTi<br />

nebis ganxorcieleba yovelgvari moqalaqeobrivi<br />

<strong>for</strong>misagan Tavisufali da damoukidebelia.<br />

arseboben ra mxolod bunebriv wesrigSi, maTi neba,<br />

sruli efeqtisaTvis mxolod nebis bunebriv<br />

maxasiaTeblebs saWiroebs. rogorc nacias surs, is<br />

sakmarisia imisaTvis, rac surs. yvela <strong>for</strong>ma<br />

misaRebia, da misi neba yovelTvis uzenaesi kanonia<br />

(citatisaTvis ix. Cobban 1963, I: 165; kursivi<br />

dedniseulia).<br />

adamianisa da moqalaqis uflebaTa deklaraciam<br />

erTi wlis Semdeg saqmis arsi ufro mkafiodac ki<br />

gadmosca: ‘arsebiTad, nacia yovelgvari suverenobis<br />

wyaroa: arc erT adamians, arc erT pirovnebas ar<br />

SeiZleba hqondes raime Zalaufleba, romelic calsaxad<br />

misgan ar momdinareobs’ (ix. Baker 1988: 271). erTi wlis<br />

Semdgom, 1790 wlis zafxulSi, frangebma Fête de la Fédération<br />

izeimes: erovnuli gvardielebi da loialurad<br />

ganwyobili moqalaqeebi Seikribnen, raTa axali franguli<br />

74


federaciis Seqmna edResaswaulaT. yvelgan aRmarTuli<br />

iyo sakurTxevlebi warweriT: ‘moqalaqe ibadeba,<br />

cxovrobs da kvdeba mamulisaTvis’. moewyo msvlelobebi,<br />

mRerodnen himnebs, Jak-lui-davidis naxatis horaciusis<br />

ficis (1784) mibaZviT, gaSlili urTierTgadaWdobili<br />

mklavebiT debdnen fics. ‘wminda saZmoSi’ gaerTianebuli<br />

moqalaqeebi safrangeTs samudamo erTgulebas,<br />

nacionaluri erTianobis mxardaWeras da suvereni<br />

xalxisadmi morCilebas aRuTqvamdnen. 14 ivliss parizSi<br />

marsis mindorze lafaietma fici dado, xolo taleiranma<br />

masobrioba da gaSlili droSebis qveS kurTxeva<br />

uzrunvelyo, ismoda ‘simRera da iyo sixarulis<br />

cremlebis Rvra, radganac es iyo dRe safrangeTis<br />

ganaxlebisa’. amave dros notr-damSi naxevrad sakraluri,<br />

naxevrad profanuli kantata Prise de la Bastille sruldeboda,<br />

romelic ivdiTis patriotuli wignis pasaJebis nakrebs<br />

warmoadgenda (Schama 1989: 502–512).<br />

revoluciis winsvlasTan erTad xalxis<br />

enTuziazmic matulobda. miRebuli iqna axali<br />

samferovani droSa axal nacionalur himn<br />

‘marseliozasTan’ erTad, romelic SemdgomSi saxelmwifo<br />

himni gaxda. mefis tituli: ‘lui, uflis madliT,<br />

safrangeTisa da navaris mefe’ ase Seicvala: ‘lui, uflis<br />

madliTa da saxelmwifos konstituciuri kanoniT,<br />

frangTa mefe’. rogorc politikur, aseve kulturul<br />

regionalizms lagami amosdes ‘la république, une et indivisible’<br />

Sesaqmnelad. 1793 wlidan frangul enas abat greguarisa<br />

da robespieris meTvalyureobiT moqmedi saxalxo<br />

usafrTxoebis iakobinuri komitetis wevris bares<br />

ZalisxmeviT mTel qveyanaSi eniWeboda upiratesoba.<br />

pirveli plebiscitebi Catarda papis or anklavSi, raTa<br />

maTi mosaxleobis (franguli) neba dadasturebuliyo.<br />

axalwveulTagan moqalaqeTa nacionaluri armia<br />

Camoyalibda. man ramdenime marcxi agema monarqTa<br />

SemoWril armiebs valmisTan 1792 wlis seqtemberSi da<br />

Semdegac; ‘patriotTa’ (ase uwodebdnen Tavs<br />

revolucionerebi) gamarjvebis talRis moqcevisas daiwyo<br />

maT mier xelSi Cagdebul ‘ganTavisuflebul’<br />

teritoriebze Tavisuflebis, Tanasworobis da Zmobis<br />

idealebis eqsporti. nacionaluri ganaxlebis<br />

75


aRsaniSnavad 1793 da 1794 wlebSi didi saxalxo fêtes iqna<br />

organizebuli. maTi dadgma davids ekuTvnoda, musika –<br />

goseks, poezia ki – andre Senies. es dResaswaulebi<br />

gamoirCeoda didi procesiebiT da aRlumebiT, himnebiT,<br />

Tavisuflebisa da bunebis kolosaluri qandakebebiT da<br />

iseTi ritualebiT, rogoricaa miwis xelaxla monaTvla<br />

wyliT, caSi aTasobiT mSvidobis mtredis gaSveba da<br />

robespieris, viTarca axali moses, daSveba TabaSirisa da<br />

muyaos giganturi mTidan, romlis mwvervalzec<br />

herkulesis qandakeba da Tavisuflebis xe iyo aRmarTuli<br />

(Schama 1989: 746–750, 831–836). 1<br />

modernizmi<br />

mainc zustad ras zeimobda franguli burJuazia?<br />

es ar iyo ubralod xelisuflebaSi mosvla da<br />

aristokratiisa da klerikalTa privilegiebis<br />

dasasruli. es sxva araferi iyo, Tu ara franguli<br />

respublikis <strong>for</strong>miT safrangeTis axali naciis dabadeba.<br />

nacionaluri krebisa da misi memkvidreebis muSaobis<br />

Sedegad axali naciis mSeneblobis procesSi biZgi mieca<br />

uzarmazar energiasa da Zalisxmevas ganmanaTlebeli<br />

filosofosebis racionaluri gegmebis Sesabamisi<br />

konstituciuri cvlilebis ganxorcielebaSi. 2<br />

amgvari gegmiuri ‘naciamSenebloba’ Tvisebrivad<br />

axali procesi iyo, romelsac 1789 wlamde paraleli ar<br />

moeZebneba. marTalia, wina epoqebSic adgendnen<br />

ganaTlebuli monarqebi keTildReobis programebsa da<br />

diadi gardaqmnebis proeqtebs; administraciis<br />

farTomasStabiani ‘modernizaciis’ mcdelobebic ki iyo,<br />

dawyebuli hamurabis kanonebidan Zvel babilonSi da<br />

avgustusis re<strong>for</strong>mebidan romSi da ruseTSi petre<br />

didisa da avstriaSi ioseb II modernizaciis programebiT<br />

damTavrebuli. magram maT qmedebaSi aranairi koleqtiuri<br />

Canafiqri ar iyo. is xorcieldeboda erTi pirovnebis an<br />

mmarTveli klasis saxeliTa da misi interesebisaTvis.<br />

arc raime ideologia arsebobda saerTo istoriisa da<br />

kulturis mqone suvereni xalxisaTvis, romlisadmic<br />

uzenaesi erTguleba unda gamogeCina da Tavic gagewira.<br />

adreul epoqebSi centrSi mimdinare politikur<br />

76


movlenebSi monawileobis misaRebad xalxis mobilizebis<br />

sakiTxi ar idga; ar arsebobda araTu qalebis, aramed<br />

mamakacebis politikurad gacnobierebul da aqtiur<br />

‘moqalaqeebad’ gadaqcevis saWiroebac ki. Sesabamisad, arc<br />

raime interesi arsebobda, rom sazogadoebas moqalaqeTa<br />

saWiroebaTa da interesTa dasakmayofileblad<br />

infrastruqtura da instituciebi hqonoda, romelTa<br />

meSveobiTac mosaxleobaSi farTod dainergeboda<br />

masobrivi savaldebulo standartuli saxalxo<br />

ganaTleba ‘moqalaqeTaTvis’ aucilebeli unar-Cvevebis<br />

gasaviTareblad, raTa, SeZlebisdagvarad, amaRlebuliyo<br />

naciis keTildReoba da moqalaqeebi wmindad sekularuli<br />

pativiscemiT gamsWvaluliyvnen naciis kanonebis mimarT. 3<br />

es yvelaferi axali iyo da XVI saukunidan XVIII<br />

saukunis bolomde periodis evropis absolutisti<br />

monarqebis centralizaciisaken mimarTuli programebis,<br />

maT pretenziebze mzardi reaqciebis Sedegs warmoadgenda,<br />

reaqciebisa, romlebmac pirvelad XVII saukunis<br />

holandiisa da inglisis puritanul ajanyebebSi iCines<br />

Tavi da kulminacias amerikis SeerTebuli Statebisa da<br />

safrangeTis revoluciebSi miaRwies. da es mxolod<br />

XVIIIBsaukunis miwurulis safrangeTSi gaxda<br />

SesaZlebeli, rom 430 wels perikles mowodeba<br />

gamosaTxovar sityvaSi aTeneli TanamoqalaqeTadmi,<br />

‘sigiJemde SeeyvarebinaT TavianTi qalaqi’, cxovrebis<br />

kredod gadaiqceuliyo. mxolod amis Semdgom Camohkra<br />

koleqtivis gulis simebs xeli sazogadoebrivad aqtiuri<br />

moazrovne aTeneli moqalaqis perikleseulma idealma.<br />

sulac ar aris sakvirveli, rom ruso da misi megobrebi<br />

klasikuri aT<strong>enis</strong>, spartas da respublikuri romis<br />

istoriaSi eZiebdnen moqalaqeobrivi solidarobisa da<br />

istoriuli erTobis modelebs. franguli revoluciis<br />

komentirebisas durukhaimi werda: ‘faqtobrivad imave<br />

dros, sayovelTao enTuziazmis gavleniT, Tavisi arsiT<br />

pirwmindad sekularuli sagnebi – mamuli, Tavisufleba,<br />

goneba – gardaiqmnen sakralurad. gamoikveTa religiis<br />

(Tavisi dogmatikiT, simboloebiT, sakurTxevlebiT da<br />

dResaswaulebiT) dafuZnebis tendencia’ (Durkheim 1915: 214).<br />

Sesabamisad, nacionalizmi, rogorc ‘naciis mSeneblobis’<br />

procesi da rogorc ideologia da moZraoba, da<br />

77


nacionalizmis idealebi – nacionaluri avtonomiuroba,<br />

erTianoba da identoba – modernuli fenomenebia,<br />

romlebic politikuri sc<strong>enis</strong> centrSi suveren, erTian da<br />

unikalur nacias aTavseben da mTels msoflioSi am<br />

<strong>for</strong>miT moqmedeben. 4<br />

Sexedulebas, romelic me movxaze da istoriul<br />

ganviTarebas, romelic mis arss warmogvidgens, SeiZleba<br />

‘modernistuli’ ewodos. ‘modernizmis’ ori <strong>for</strong>ma<br />

arsebobs: qronologiuri da sociologiuri. pirveli,<br />

rogorc vasabuTebdi, amtkicebs, rom nacionalizmi –<br />

ideologia, moZraoba da simbolizmi – SedarebiT<br />

bolodroindeli movlenaa. meores mtkicebiT ki,<br />

nacionalizmi Tvisebrivadac axalia. amMmeore <strong>for</strong>maSi<br />

nacionalizmi raRac bevrad ufro Zvelis ubralod<br />

ganaxlebuli versia ki ar aris, aramed inovacias<br />

warmoadgens da adre misi msgavsi Aaraferi arsebula. igi<br />

ubralod istoriis mudmiv mdinarebas ki ar ukavSirdeba,<br />

aramed warmoadgens fenomens, romelsac suli sruliad<br />

axalma epoqam da mTlianad axalma pirobebma STabera.<br />

mokled, nacionalizmi modernuli drois produqtia da<br />

sxva araferi. swored es ukanaskneli mtkicebulebaa is,<br />

rac WeSmarit modernizms gamoarCevs.<br />

magram ara mxolod nacionalizmia axali. aseTive<br />

arian naciebi, nacionaluri saxelmwifoebi, nacionaluri<br />

identobani da mTeli ‘internacionaluri’ erToba. es<br />

yvelaferi modernistisaTvis ara mxolod<br />

qronologiuradaa axali, aramed Tvisebrivadac.<br />

frangulma revoluciam ara ubralod axali ideologiis,<br />

aramed adamianuri erTobis axali <strong>for</strong>mis, koleqtiuri<br />

identobis axali saxis, saxelmwifos axali tipis,<br />

dabolos, saxelmwifoTa Soris urTierTobebis axali<br />

wesrigis gamoCena gvauwya. am axali fenomenebis<br />

urTierTSexamebasa da Sida kavSirebSi airekleba<br />

modernuli drois axali msoflio wesrigi. magram,<br />

msgavsad amisa, modernistisaTvis isini<br />

TanadroulobisTvis damaxasiaTebel axal pirobebsac<br />

asaxaven. 5<br />

ra aris nacionaluri fenom<strong>enis</strong> specifikurad<br />

modernuli maxasiaTeblebi, da ra ZiriTadi pirobebia<br />

78


saWiro imisaTvis, rom xeli Seewyos naciebis,<br />

nacionaluri saxelmwifoebisa da nacionalizmis<br />

warmoSobas? am kiTxvebze gacemul pasuxebSi, modernizmis<br />

mravali tipi gamovlindeba, da me, maTgan gamomdinare,<br />

zogierT Teoriasa da debatebs Semdgom TavSi ganvixilav.<br />

axla ki SegviZlia mokled davaxasiaToT modernistTa<br />

yovlismomcveli paradigmis Semdegi tipebi:<br />

1. socialur-ekonomikuri: am versiiT nacionalizmi<br />

da naciebi iseTi ekonomikuri da socialuri<br />

faqtorebisagan warmodgebian, rogoricaa<br />

industriuli kapitalizmi, regionaluri<br />

uTanasworoba da klasobrivi konfliqti. tom<br />

nairnis da maikl heCTeris mixedviT, TviT<br />

nacionaluri sentimentebi da idealebi<br />

gamowveulia Tanamedrove saxelmwifoTa SigniT<br />

SedarebiTi siRaribis arsebobiT regionebs da<br />

klasebs Soris da saxelmwifoTa sazRvrebis<br />

gadakveTiT, ganuviTarebel periferiul da<br />

ganviTarebul centralur regionebs an centralur<br />

da periferiul elitebs Soris, rodesac am<br />

ukanasknels mxars periferiis axlad<br />

mobilizebuli ‘masebi’ umagrebs (Hechter 1975; Nairn<br />

1977). 6<br />

2. socialur-kulturuli: ernst gelneris mixedviT,<br />

nacionalizmi da naciebi modernuli, industriuli<br />

epoqis socialurad aucilebeli fenomenebia,<br />

romlebic ‘modernizaciis’ gardamaval periodSi<br />

warmoSvnen. Nnaciebi wignieri, skolis meSveobiT<br />

gavrcelebad, specialistebisa da masobrivi,<br />

standartuli, savaldebulo saxalxo ganaTlebis<br />

sistemis mier mxardaWerili ‘maRali kulturis’<br />

gamoxatulebani arian. Tavis mxriv, naciebi<br />

mobiluri da daostatebuli samuSao Zalis<br />

momzadebiT zustad iseve exmarebian<br />

industrializms, rogorc es ukanaskneli uwyobs<br />

xels nacionalizmis warmoSobas (Gellner 1964, Tavi<br />

7; 1973; da 1983).<br />

3. politikuri: aq naciebi da nacionalizmi<br />

yalibdeba modernul, profesionalTa<br />

79


saxelmwifoSi an misi meSveobiT uSualod an<br />

specifikur (imperiul/koloniur) saxelmwifoebTan<br />

dapirispirebaSi. iseTi TeoretikosebisaTvis,<br />

rogorebic arian jon brili, entoni gidensi da<br />

maikl mani, ara marto modernuli saxelmwifoa<br />

naciebisa da nacionalizmis saukeTeso macne, misi<br />

urTierToba sazogadoebasTan reintegraciuli<br />

nacionalizmis im mkacr gamocdasac atarebs,<br />

romelic saxelmwifoebrivi suverenitetis<br />

gardauvlad Tanmdevi movlenaa (Giddens 1985; Breuilly<br />

1993; Mann 1995).<br />

4. ideologiuri: aq fokusSi xvdeba nacionalisturi<br />

ideologiis evropuli warmoSoba da modernuloba,<br />

misi kvazireligiuri Zala da roli imperiebis<br />

msxvrevaSi da naciebis SeqmnaSi iq, sadac amgvari<br />

ram ar arsebobda. eli keduri nacionalisturi<br />

ideologiebis kvals ganmanaTleblobaSi da<br />

TviTgamorkvevis kantiseul ideebSi, sabolo jamSi<br />

ki, mileniur Suasakunebriv qristianul<br />

doqtrinebSi poulobs; manve gamoavlina<br />

araevropel xalxebze aRniSnuli ideologiebis<br />

destruqciuli zemoqmedeba, rodesac ukmayofilo<br />

inteligenciam am xiliasturi evropuli<br />

doqtrinebis adaptacia moaxdina mSobliuri<br />

eTnikuri da religiuri tradiciebisaTvis (Kedourie<br />

1960; da 1971: Sesavali). 7<br />

5. konstruqcionistuli: es modernizmis sakmaod<br />

Taviseburi <strong>for</strong>maa imdenad, ramdenadac yuradRebis<br />

centrSia modernulad miCneuli naciebisa da<br />

nacionalizmis socialurad konstruirebadoba.<br />

erik hobsbaumis mixedviT, axlad<br />

ganTavisuflebuli masebis energiis saTanadod<br />

mimarTvas mmarTveli elitis interesebis<br />

gasatareblad naciebi socialuri inJineriis<br />

produqts – ‘gamogonil tradiciebs’ unda<br />

umadlodnen. meores mxriv, benediqt andersoni<br />

naciaSi iseT warmosaxviT erTobas xedavs,<br />

romelic kosmiuri religiebisa da monarqiebis<br />

gaqrobiT datovebul sicarieles avsebs iq, sadac<br />

drois axali koncefcia da ‘beWvdiTi kapitalizmi’<br />

80


saSualebas iZleva wrfiv droSi moZravi naciebi<br />

warmovidginoT (Hobsbawm and Ranger 1983; Anderson<br />

1991).<br />

miuxedavad maT Soris arsebuli gansxvavebebisa,<br />

modernulobis paradigmis yvela am variaciisaTvis<br />

saziaroa imis rwmena, rasac SeiZleba ‘struqturuli<br />

modernizmi’ ewodos. es arc ‘pirobiTi modernizmia’ da<br />

arc ubralo dakvirveba nacionalizmisa da<br />

Tanadroulobis istoriul korelaciaze, aramed<br />

modernulobis Tandayolili nacionaluri da<br />

nacionalisturi bunebis rwmenaa. sxvagvarad verc<br />

iqneboda. modernuloba xom, am TvalsazrisiT,<br />

aucileblad naciebis <strong>for</strong>miT gvevlineba da, rogorc<br />

wesi, gardauvlad warmoqmnis nacionalistur<br />

ideologiebsa da moZraobebs.<br />

perenializmi<br />

dRes modernizmi nacionalizmis Taobaze<br />

orTodoqsuli mecnierebis Sexedulebas warmoadgens.<br />

bevrisaTvis naciebis, nacionaluri saxelmwifoebis da<br />

nacionalizmis modernuloba martivad misaRebia,<br />

sxvebisaTvis Zneli dasajerebelia. Tumca es yovelTvis<br />

ase ar iyo. meore msoflio omamde bevri mecnieri<br />

iziarebda Sexedulebas, rom, im SemTxvevaSic ki, Tu<br />

nacionalisturi ideologia bolodroindeli movlenaa,<br />

Tavad naciebi yovelTvis, istoriis yvela periodSi,<br />

arsebobdnen, da bevri nacia uxsovari drodan arsebobda.<br />

esaa xedva, romelic SeiZleba ‘perenializmad’ iwodos.<br />

albaT, samarTliani iqneba Tu vityviT, rom sazogadoebis<br />

bevri wevri dResac perenialistur Tvalsazrisze dgas,<br />

gansakuTrebiT maSin, roca saqme maT sakuTar nacias<br />

Seexeba. XIX saukuneSi da XX saukunis 40-ian wlebamdec<br />

perenializmis ama Tu im variants bevri mecnieric<br />

iziarebda, iseTebic ki, rogoric renani gaxldaT,<br />

romelic ufro nacionalizmis ‘voluntaristul’ versias<br />

amjobinebda. amgvari viTarebis Seqmnas nawilobriv<br />

‘rasisa’ da ‘naciis’ gaTanabrebis farTod gavrcelebuli<br />

praqtika uwyobda xels. termini ‘rasa’ ufro xSirad<br />

81


STamomavlobiTi jgufis gancalkevebul kulturas<br />

aRniSnavda, vidre memkvidreobiT ucvlel biologiur<br />

niSnebsa da genebs (dRes igi Cven termin ‘eTnikurobiT’<br />

SegveZlo Cagvenacvlebina). perenializms xeli ewyoboda<br />

agreTve socialuri evoluciis ideiT, romelic maxvils<br />

gradualizmze, progresis safexurebze da socialur da<br />

kulturul kumulaciaze akeTebda. naciebSi koleqtiuri<br />

gradualizmis, ganviTarebisa da kumulaciis elementebis<br />

mqone egzemplarebis danaxva advilic iyo da bunebrivic,<br />

gansakuTrebiT maTTvis, visac organuli analogia<br />

izidavda. mxedvelobidan ar unda gamogvrCes arc<br />

nacionalisturi koncefciebiT nasazrdoebi nacionaluri<br />

istoriografiis da arqeologiis mier win gadadgmuli<br />

nabiji. es disciplinebi xom xels uwyoben da mxars<br />

uWeren amgvar koncefciebs TavianTi ‘uryevi monacemebiT’<br />

da Soreuli materialuri kulturebis xelSesaxebi<br />

naSTebiT. 8<br />

perenializmi im ideiTac SeiZleba waxalisdes, rom<br />

naciebi ‘bunebriv’ erTobebs warmoadgenen, da rom<br />

zogierTisaTvis es ueWvelad iyo misi erTi-erTi<br />

mimzidveli mxare. magram perenializmi naciis<br />

naturalistur koncefciaSi ar unda avurioT, rac<br />

axlandeli ‘primordializmis’ safuZvelia.<br />

perenialistebs SeuZliaT gaiziaron an ar gaiziaron<br />

naciis ‘primordialisturi’ koncefcia. is, rac<br />

aucilebelia perenializmisaTvis, aris rig empiriul<br />

dakvirvebebze dafuZnebuli rwmena, rom naciebi, yovel<br />

SemTxvevaSi, zogi nacia mainc, raRac mizezis gamo drois<br />

didi monakveTis ganmavlobaSi arsebobs. sulac araa<br />

savaldebulo, rom perenialistebi naciebs naturalurad,<br />

organulad an primordialurad miiCnevdnen; sinamdvileSi<br />

maT SeuZliaT uaryon amgvari araistoriuli<br />

Sexedulebebi da xSirad asec iqcevian. perenialistebs ar<br />

sWirdebaT rom iyvnen, da xSirad arc arian,<br />

primordialistebi. Cven ki mxedvelobidan ar unda<br />

gamogvrCes maT Soris arsebuli zRvari.<br />

perenializmi ori umTavresi <strong>for</strong>miT gvxdeba.<br />

ufro gavrcelebul variants SegviZlia ‘gangrZobadi<br />

perenializmi’ vuwodoT. am TvalsazrisiT, zogierT<br />

nacias grZeli, gangrZobadi istoria aqvs da amitomac<br />

82


maTi warmoSobis kvals Sua saukuneebSi an, ufro<br />

iSviaTad, antikurobaSi SeiZleba mivakvlioT. aq aqcenti<br />

keTdeba gangrZobadobaze. rRvevebisa da wyvetebis<br />

ignorireba ar xdeba. koleqtiuri kulturuli identobis<br />

nel ritmebze yuradRebis gamaxvilebiT, isini fardobiT<br />

xasiaTs atareben. realurad, naciis identoba da istoria<br />

SeiZleba arc ki midiodes renesansis an gviani Sua<br />

saukuneebis epoqebis iqiT, rogorc es, magaliTad,<br />

SvedeTis, holandiis, ruseTis SemTxvevebSi gvaqvs. sxvagan<br />

naciis warmoSobis kvals bevrad ufro adreul epoqaSic<br />

SeiZleba mivakvlioT. hug seton-uotsoni amtkicebda, rom<br />

Cven SegviZlia ganvasxvavoT ‘Zveli, gangrZobadi naciebi’<br />

ufro gviandeli naciebisagan, romlebic mizanmimarTul<br />

qmedebaTa Sedegs warmoadgenen; pirvel jgufs<br />

ganekuTvneba safrangeTi, inglisi, Sotlandia da espaneTi.<br />

maTi xandazmuloba mosaxleobis mier uxsovari drodan<br />

naciadyofnis gancdas istoriul substanciurobas<br />

aniWebs. am poziciam, rogorc vnaxavT, bolo dros kvlav<br />

moipova mxardaWera. magram am SemTxvevaSi<br />

SemoTavazebuli iqna ara perenializmis zogadi modeli,<br />

aramed mxolod kerZo SemTxvevebi, romlebSic<br />

specifikuri naciebis siZvelisa da gangrZobadobis<br />

saCveneblad istoriuli gadmocemani SeiZleba iyos<br />

damowmebuli. miuxedavad amisa, ramdenadac am saxis<br />

perenializms ZaluZs garkveuli naciebis premodernuli<br />

warmoSoba aCvenos, igi seriozuli gamowvevaa<br />

modernizmis mtkicebebisaTvis da im rwm<strong>enis</strong>aTvis, rom<br />

naciebi Tanadroulobis produqts warmoadgens (Seton-<br />

Watson 1977: Tavi 2; ix. agreTve Gillingham 1992; Hastings 1997).<br />

perenializmis meore mTavar <strong>for</strong>mas SegviZlia<br />

‘perioduli perenializmi’ vuwodoT. is bevrad mkafiod<br />

gamokveTs debulebas naciebis antikur periodSi<br />

warmoSobis Sesaxeb. igi gveubneba, rom zogierTi nacia<br />

istoriulia. droTa ganmavlobaSi naciebi icvlebian.<br />

renanis sityvebiT, ‘maT TavianTi dasawyisi aqvT, da isini<br />

dasruldebian’. magram nacia rogorc aseTi, rogorc<br />

adamianuri asociaciis kategoria, perenialuri da<br />

yvelgan myofia, amitomacaa, rom igi istoriis yvela<br />

periodSi dedamiwis yovel kontinentze Tavidan Cndeba. aq<br />

Cven koleqtiuri identobis imave tipis<br />

83


ganmeorebadoba gvipirispirdeba, romelsac SeuZlia<br />

istoriis sxvadasxva periodSi sxvadasxva gziT hpovos<br />

gamoxatuleba. Tumca konkretuli naciebi SeiZleba<br />

movidnen da wavidnen, naciadyofnis idea TavisTavad<br />

universaluri amouZirkvavi fenomenia da igi mravali<br />

kulturuli an politikuri erTobis mimarT SeiZleba<br />

iqnas gamoyenebuli yvelgan da yovelTvis. 9<br />

primordializmi<br />

perenializmi gansakuTrebiT zogi istorikosis<br />

damaxasiaTebel paradigmas warmoadgens. ‘primordializms’<br />

ki metwilad socialuri mecnierebis warmomadgenlebi da<br />

organuli nacionalistebi mimarTaven. is TviT rusosagan<br />

warmodgeba, romelic mogviwodebda gavqceodiT urbanul<br />

gaxrwnilebas da dakarguli umankoeba ‘bunebaSi’<br />

dabrunebiT aRgvedgina. am ‘naturalisturma’<br />

suliskveTebam male TviT naciadyofnis ganmartebaSi<br />

SeaRwia. misi danaxva ukve SegviZlia abat siiesis zemoT<br />

moyvanil citataSi. igi amtkicebs, rom naciebi iseve,<br />

rogorc individebi, yovelgvari socialuri kavSirebis<br />

miRma, ‘bunebriv mdgomareobaSi’ unda Casaxuliyvnen; da<br />

isini mxolod ‘bunebrivi wesrigis pirobebSi’ arseboben.<br />

marTlac, maT yvela saganze adre arsebul da yvelafris<br />

warmomSob RmerTTan saziaro Tviseba aqvT. sxva sityvebiT<br />

rom vTqvaT, naciebi ‘primordialurni’ arian, isini drois<br />

Tavdapirvel wesrigSi arseboben, da Semdgomdroindeli<br />

procesebisa da ganviTarebis safuZvels warmoadgenen.<br />

SeiZleba, rom siiesi (da rusos sxva mimdevrebi) zustad<br />

am frazebs ar iyenebdes da arc Tavs miiCnevdes<br />

‘primordialistad’; magram mas ufro farTo moTxovnebi<br />

ekuTvnis, romelTa gamoyenebac ukve 1789 wels iwyeba<br />

naciis nebis absoluturi suverenobis gasamarTleblad.<br />

aman fixtesa da romantikosebis mier germaneli<br />

naciisadmi wayenebul moTxovnebze karga xniT adre<br />

gaiJRera. am saxis ‘naturalizaciisaken mimarTuli’<br />

diskursi nacionalizmis esencialistur da organul<br />

<strong>for</strong>mebs uTavisuflebda gzas (amas me ukve Sevexe) da,<br />

garda amisa, nacionalizmis ufro metad voluntaristul<br />

tipebzec axdenda gavlenas. 10<br />

84


iologia da kultura<br />

maS ase, saqme gvaqvs primordializmis iseT tipTan,<br />

romelic organistul nacionalizms warmoadgens. sul<br />

axlaxan, Cven ori sxvadasxva saxis primordialzmis<br />

warmoSobis mowmeni gavxdiT. pirveli maTgani<br />

sociobiologiuri versiaa. am versiis mixedviT, naciebis,<br />

eTnikuri jgufebis, da rasebis kvals individTa<br />

genetikuri reproduqciuli mamoZravebelis da,<br />

‘nepotizmisa’ da ‘inkluziuri Sesabamisobis’ strategiebis<br />

Sedegad, maT mier genofondis maqsimalizaciamde<br />

mivyavarT. pier van den bergi Tvlis, rom es strategiebi<br />

individualuri genofondis uSualo sanaTesaos<br />

sazRvrebs miRma, ufro vrcel eTnikur sanaTesaoSi<br />

gasavrceleblad gamoiyeneba. am SemTxvevaSi, kulturuli<br />

jgufi gagebulia, rogorc ufro farTo naTesauri qseli,<br />

xolo kulturuli simboloebi (ena, religia, kanis feri<br />

da a.S.) biologiuri markerebis rols asrulebs. van den<br />

bergis azriT, es gamorCeulad racionalur strategias<br />

warmoadgens, radganac eTnikuri warmomavlobis miTebi<br />

umeteswilad realur biologiur warmomavlobas<br />

Seesabameba. amitomacaa, rom adamianebi, romlebic<br />

erTmaneTis uSualod ar enaTesavebian, mainc mzad arian<br />

ucnobi TanaeTnoselebi ‘naTesavebad’ miiCnion da TavianT<br />

msgavsad uzrunvelyon sarCoTi da usafrTxoebiT (Van den<br />

Berghe 1978 da 1995).<br />

am Tvalsazriss ramdenime sirTule ukavSirdeba.<br />

yvelaze xSirad problemuria individualuri qcevis<br />

ganzogadeba koleqtiur reproduqciul qcevamde da<br />

politikur moqmedebebamde. didi ojaxic ki, ramdenime<br />

gamonaklisis garda, Zalian pataraa imisaTvis, rom<br />

politikuri mniSvnelovneba SeiZinos, da, miTumetes,<br />

Znelia imis warmodgena, Tu rogor SeiZleba aixsnas<br />

farTomasStabiani socialur-politikuri ganviTareba<br />

individualuri an ojaxuri qcevis meSveobiT. amasTan<br />

dakavSirebuli meore sirTule ki isaa, rom warmoSobis<br />

miTebi iSviaTadaa korelirebuli realur biologiur<br />

warmomavlobasTan, Tu davuSvebT, rom maTTvis Tvalis<br />

midevnebis SesaZlebloba arsebobs. rogorc uolker<br />

konorma (Connor 1994: 202) dagvanaxa, miTebi warmoSobis<br />

85


Sesaxeb, rogorc wesi, ar Seesabameba cnobebs realur<br />

STamomavlobiT kavSirebze. naciebs, Cveulebriv, ramdenime<br />

eTnikuri modgma da warmomavloba Seadgens, maSin roca<br />

warmoSobis da STamomavlobis miTebi mxolod erT,<br />

SeTanxmebul an oficialur, wyaros moicavs. dabolos,<br />

‘kulturuli niSnebis’ donis SemotaniT, van den bergi<br />

reduqcionistul biologiur Tvalsazriss arbilebs da<br />

kulturul da socialur faqtorebs bevrad ufro did<br />

rols aniWebs, riTic uciloblad amcirebs genetikuri<br />

faqtorebis gavlenas.<br />

primordializmis meore, ufro gavleniani, versiis<br />

mixedviT, eTnikuri jgufebi da naciebi socialuri<br />

arsebobis ‘kulturul monacemebTan’ mijaWvulobis<br />

safuZvelze Camoyalibdnen. edvard Silsma da kli<strong>for</strong>d<br />

geercma aCvenes, Tu rogor xdeba sekularuli,<br />

moqalaqeobrivi kavSirebis gverdiT primordialuri<br />

kavSirebis SenarCuneba industriul sazogadoebebSic ki.<br />

kerZod, geercma primordialuri mijaWvulobebi<br />

modernuli saxelmwifo mowyobisa da sazogadoebis<br />

racionaluri wesrigis samoqalaqo kavSirebs Seadara.<br />

afrikisa da aziis axal saxelmwifoebSi geerci or<br />

mZlavr mamoZravebels gamohyofs: personalur identobas,<br />

romelic efuZneba gangrZobad simtkices da moicavs<br />

sanaTesaosTan, rasasTan, enasTan, religiasTan,<br />

tradiciebsa da teritoriasTan mijaWvulobas; da<br />

momgebianobas da stabilurobas, rac gamoxatulebas<br />

axali politikuri wesrigis samoqalaqo kavSirebSi<br />

hpovebs. faqtobrivad, wesrigisa da sargeblianobis<br />

Zlieri survili ubralod amZafrebs primordialur<br />

mijaWvulobebs axali saxelmwifoebis eTnikur jgufebSi,<br />

radganac suverenuli saxelmwifos Zala da misi<br />

patronaJi iqceva axal jildod, romlis mosapovebladac<br />

unda ibrZolo da axal gamowvevad metoqesTan<br />

Sesajibreblad (Shils 1957; Geertz 1973).<br />

dRes ‘primordializma’ umoZraobis, esencializmisa<br />

da naturalizmis damamcirebeli konotacia SeiZina. misi<br />

aseTi saxe nawilobriv primordializmis nacionalizmis<br />

organul tipTan aramarTebul asocirebas, nawilobriv ki,<br />

geercis cnobili eseis ‘gamaerTianebeli revoluciis’<br />

araswor gagebas efuZneba. imis mtkicebiT, rom eTnikuri<br />

86


mijaWvulobebi da naciebi socialuri arsebobis<br />

‘kulturuli mocemulobebidan’ momdinareobs da, rom<br />

xalxis mier ‘TviTobis gancda sisxlis, rasis, <strong>enis</strong>,<br />

adgilis, religiis an tradiciis mravalricxovani<br />

gamovlinebebisagan ganuyofelia’, geerci ar xdeba<br />

organuli nacionalizmis mimdevari. amis<br />

damadastureblad mas iqve Semoaqvs arsebiTi Sesworeba,<br />

roca ambobs, rom:<br />

primordialuri mijaWvulobis qveS igulisxmeba is,<br />

rac ‘mocemulobebidan’ an, ufro zustad,<br />

socialuri arsebobis navaraudevi<br />

‘mocemulobebidanaa’ warmoSobili (ramdenadac<br />

kultura ueWvelad aris CarTuli amgvar<br />

movlenebSi)… sisxlis, <strong>enis</strong>, tradiciebis da a.S.<br />

harmonia gaigeba rogorc maTSi da maTiT arsebuli<br />

eniT gamouTqmeli da drodadro gadaulaxavi<br />

iZuleba (Geertz 1973: 259–260).<br />

am pasaJSi, sityvebi ‘navaraudevi’ da ‘gaigeba’ da<br />

kulturasTan mimarTeba niSnavs, rom geercisaTvis<br />

primordialuri mijaWvulobani percefciebsa da rwmenebs<br />

emyareba da, rom Sinagani buneba araa is, rac am<br />

mijaWvulobebs ‘mocemulobad’ da Zlevamosilad aqcevs;<br />

Cveulebrivi adamianuri qmnilebani arian isini, vinc am<br />

kavSirebs, rogorc mocemulobebs ise aRiqvamen da maT<br />

gadaulaxavi iZulebis Zalas miaweren. geerci mxolod<br />

imas amtkicebs (da es mniSvnelovania primordialisturi<br />

midgomisaTvis), rom Cven, rogorc individebi da<br />

koleqtivebis wevrebi, vgrZnobT da gvwams Cveni eTnieebis<br />

da naciebis primordialoba – maTi bunebrioba, maTi<br />

dRegrZeloba da Zala – da is, rom Tuki am rwmenebisa da<br />

grZnobebis arsebobas ugulebelvyofT, xelidan<br />

dagvisxlteba eTnikurobisa da nacionalizmis sferoSi<br />

saWiro ganmartebis erT-erTi centraluri amocana.<br />

rac Seexeba sakvanZo kiTxvas, romelic naciisa da<br />

nacionalizmis nebismieri Teoriis winaSe wamoiWreba, igi<br />

imaSi mdgomareobs, Tu ratom badeben isini amden vnebasa<br />

da ase Zlier mijaWvulobas. am kiTxvaze pasuxis Ziebisas<br />

primordialistebi miuTiTeben aRniSnul mijaWvulobaTa<br />

87


droSi ganfenilobaze da maT aSkarad iZulebiT xasiaTze,<br />

imis gaTvaliswinebis aucileblobaze, rasac ‘monawileTa<br />

primordializms’ vuwodebT. es monawileTa mier imis<br />

cxovelmyofeli gancdaa, rom maT koleqtiur identobas<br />

primordialisturi xasiaTi aqvs. magram, rogorc elerma<br />

da kuglanma miuTiTes, TavisTavad es pasuxi ar aris<br />

amomwuravi. CvenTvis aucilebelia imis codna, Tu ratom<br />

aqvs amden adamians primordialobis gancda da ratom<br />

SeigrZnobs am mijaWvulobebs. es ki eTnikuri<br />

mijaWvulobebis racionalur, empiriul analizs<br />

moiTxovs da ara liton gancxadebas amgvari kavSirebis<br />

aprioruli bunebisa da emociuri Sinaarsis Taobaze. am<br />

kiTxvaze sapasuxod stiven grosbim gaakeTa saintereso<br />

miTiTeba, rom adamianebi mijaWvulobis am grZnobas imis<br />

rwmenaze afuZneben, rom amgvar koleqtivs sicocxlis<br />

gagrZelebis unari aqvs, xolo naTesaobas, ufro<br />

konkretulad ki teritorias – sicocxlis SenarCunebis<br />

Tviseba. grosbis mosazreba damafiqrebelia, magram mas<br />

mxolod garkveuli mimarTulebiT SeuZlia Cveni<br />

warmarTva. Tavad ki Znelad Tu dagvexmareba kulturuli<br />

erTobebis sxvadasxva saxis arsebobisa an droTa<br />

viTarebaSi maTi trans<strong>for</strong>maciis sociologiur axsnaSi.<br />

amgvari paradigma verc imas mohfens Suqs, Tu ratom arian<br />

adamianebi mijaWvulni mocemul istoriul koleqtivs da<br />

ara sxvas (magaliTad, ratom germanias da ara prusias) da<br />

ratomaa, rom amgvari mijaWvulobebi ase gansxvavdebian<br />

gavrcelebis arealiT, intesivobiTa da xangrZlivobiT. 11<br />

instrumentalisturi kritika<br />

am sakiTxSi garkveuli daxmarebis gaweva SeuZlia<br />

‘instrumentalistur’ kritikas. primordializmis msgavsad,<br />

instrumentalisturma midgomam Tavi iCina ara imdenad<br />

naciebTan an nacionalizmTan, aramed eTnikurobasTan<br />

mimarTebaSi. igi TvalsaCino Seiqna XIX saukunis 60-70-ian<br />

wlebSi SeerTebul StatebSi efeqturad miCneuli sadnobi<br />

qvabis SigniT (TeTrkanianTa) eTnikuri gamZleobis<br />

Taobaze mimdinare debatebTan dakavSirebiT. maSin, roca<br />

uil herbergi miuTiTebda, rom samTa (protestantebis,<br />

kaTolikeebisa da ebraelebis) amerikuli sadnobi qvabi<br />

88


arsebobda, naTan gleizeri da daniel moiniani<br />

aCvenebdnen, Tu rogor miiRes amerikuli cxovrebis<br />

stili niu-iorkis sxvadasxva eTnikurma jgufebma ise, rom<br />

sakuTari identobebic SeinarCunes. XX saukunis 70-ian<br />

wlebSi aman debatebi im donemde gaacxovela, rom<br />

SeerTebul StatebSi arsebuli eTnikuri jgufebi saerTo<br />

interesTa mqone an Seviwroebis Sedegad warmoqmnil<br />

jgufebad miiCnies, romlebic politikur bazarze ise<br />

gamodiodnen, rogorc saSualeba. momdevno TaobebSi isini<br />

swrafad kargavdnen TavianT kulturul TviTmyofadobas<br />

an am ukanasknels metad simbolurad da<br />

arasavaldebulod miiCnevdnen. igulisxmeboda, rom<br />

eTnikuri liderebi da elita Zalauflebisa da<br />

resursebisaTvis cilobisas sakuTar kulturul jgufebs<br />

ise iyenebdnen, rogorc masobrivi mobilizaciis adgils<br />

da erTgvar saarCevno ubans, vinaidan Tvlidnen, rom<br />

amgvari jgufebi socialur klasebTan SedarebiT ufro<br />

efeqturia. 12<br />

didi xani araa gasuli mas Semdeg, rac naciebis<br />

genezisTan dakavSirebiT instrumentalisturi midgoma<br />

iqna gamoyenebuli. amis gansakuTrebiT TvalsaCino<br />

magaliTia pakistanis warmoSobasTan dakavSirebiT pol<br />

brassa da francis robinsons Soris gamarTuli<br />

nayofieri polemika. brasis azriT, pakistani<br />

muslimanurma elitam Seqmna. im dros, roca britanuli<br />

politika, etyoba, muslimanTa interesebis sawinaaRmdegod<br />

Sebrunda, igi, Crdilo-dasavleT indoeTis muslimanuri<br />

masebis mobilizebis mizniT, islamur simboloTa<br />

arsenaliT manipulirebda. robinsonis SexedulebiT ki,<br />

yvelaferi sapirispirod moxda: arsebulma muslimanurma<br />

mijaWvulobebma da ideologiebma (gansakuTrebiT umam)<br />

daarwmuna muslimanuri elita muslimanuri erTobisa da<br />

kulturis dacvis mizniT Crdilo-dasavleTis<br />

gaerTianebul provinciebsa da bengalSi muslimanTa<br />

ufro didi avtonomiisaTvis ebrZola. Tumca situaciis am<br />

or interpretacias Soris gansxvaveba arc ise didia,<br />

rogorc es erTi SexedviT Cans. brasi, magaliTad,<br />

aRiarebda arsebuli tradiciebis mniSvnelovnebas,<br />

gansakuTrebiT iq, sadac arsebobda mdidari kulturuli<br />

memkvidreoba da institucionaluri (magaliTad,<br />

89


eligiuri) CarCo, maSin roca robinsoni frTxilad,<br />

magram daJinebiT amtkicebda muslimani elitis<br />

moqmedebaTa politikur racionalurobas (Brass 1979 da<br />

1991; Robinson 1979).<br />

meores mxriv, instrumentalisturi midgoma<br />

mkacrad modernistuli paradigmis dasacavadac SeiZleba<br />

iqnas gamoyenebuli. amgvar midgomas vxvdebiT<br />

nacionalizmis jon briliseul politikur TeoriaSi,<br />

romelsac ufro detalurad momdevno TavSi ganvixilav.<br />

amjerad ki yuradReba mis meTodologiur miznebs minda<br />

mivapyro. maT brili Tavisi wignis nacionalizmi da<br />

saxelmwifo 1993 wlis gadamuSavebuli versiis<br />

Semajamebel TavSi warmoadgens. Tumca nacionalizmis<br />

briliseuli definicia kulturas miemarTeba, igi<br />

nacionalizmis (romelsac igi rogorc mkacrad<br />

politikur da modernul fenomens ise ganmartavs)<br />

ganmsazRvrel maxasiaTeblad kulturuli identobis<br />

miCnevis yovelgvar SesaZleblobas gamoricxavs,<br />

ramdenadac miaCnia, rom es ukan, iracionalur<br />

primordialistur ‘Tavis mikuTvnebis saWiroebasTan’<br />

dagvabrunebs. igi imasac uSvebs, rom nacionalizmi<br />

‘Tavisi Zalis did nawils im naxevarsimarTlisagan iZens,<br />

romlis gansaxierebasac warmoadgens’, da dasZens:<br />

adamianebi eswrafvian erTobis wevrobas, aqvT<br />

Cv<strong>enis</strong>a da maTis, teritoriis, rogorc samSoblo<br />

miwis, kulturulad gansazRvruli da Sekruli<br />

samyarosadmi kuTvnilebis Zlieri gancda, rac<br />

azrs aniWebs maT cxovrebas. amaTgan umetesoba xom<br />

racionaluri analizis miRma dgas, me ki<br />

istorikosTa ganmartebis unars vendobi (Breully<br />

1993: 401).<br />

SesaZloa es asecaa, magram brilis xelSi<br />

nacionalizmis cnebis sazrisis sazRvrebi wminda<br />

politikur mniSvnelobamde da mkacrad instrumentalur<br />

gamoyenebamde viwrovdeba. nacionalizmi warmodgeba,<br />

rogorc mxolod argumenti, romlis meSveobiTac<br />

subelitebs xalxis mobilizeba, socialuri jgufebis<br />

mravalferovani interesebis koordinacia da Tavis<br />

90


qmedebaTa legitimacia SeuZliaT, raTa xelT igdon an<br />

SeinarCunon Zalaufleba modernul saxelmwifoSi. esaa<br />

wminda politikuri argumenti, romelic ambobs, rom<br />

arsebobs nacia gamokveTili da gansakuTrebuli xasiaTiT,<br />

rom misi interesebi da Rirebulebebi yvelaferze<br />

upiratesia, da rom nacia damoukidebeli unda iyos.<br />

brilisaTvis nacionalizmi ar Seexeba identobas,<br />

erTianobas, avTenturobas, Rirsebas, samSoblo miwas an<br />

raime sxvas, politikuri Zalauflebis gamoklebiT, rac<br />

modernuli saxelmwifos politikur miznebs warmoadgens.<br />

nacionalizmi ubralod politikuri miznebis miRwevis<br />

instrumentia da mxolod modernul pirobebSi SeiZleba<br />

aRmocendes. yvelaferi sxva racionaluri analizis<br />

sazRvrebs miRmaa datovebuli (iqve: 2).<br />

triada – racionaluroba, modernuloba, politika<br />

– instrumentalizmis drodadro ganmeorebad niSnebs<br />

warmoadgens da es argumentTa amowurvas moaswavebs. misi<br />

efeqti imaSi mdgomareobs, rom moaxdinos alternatiuli<br />

midgomebis delegitimacia da, modernizmis garda,<br />

nacionalizmis yvela paradigmis diskvalifikacia. magram,<br />

praqtikulad, amgvari sakuTari Tavis uarmyofeli gegma<br />

mxolod imas uTavisuflebs adgils, rac unda movides<br />

ara marto racionaluri analiziT Semowmebis Sedegad,<br />

aramed im analizis Sedegadac, romelic bevrad ufro met<br />

Semowmebas dauSvebs, vidre amas zeda fenebisgan qveda<br />

fenebisaken mimarTuli, elitis mier marTuli da<br />

racionaluri arCevanis mqone politikuri modelebi<br />

axerxeben, dRes amden modernists Soris rom aqvT<br />

gasavali.<br />

eTnosimbolizmi<br />

erT-erT aseT alternativas eTnosimbolistur<br />

paradigmaze dafuZnebuli socioistoriuli da<br />

kulturuli analizi waarmoadgens. es am sferoSi<br />

arsebul oTx umTavres paradigmas Soris ukanasknelia.<br />

SesaZlo mexuTe – ‘postmodernizmi’, romelsac bolo<br />

TavSi ganvixilav, jer kidev metismetad fragmentuli da<br />

zedapirulia imisaTvis, rom ‘paradigmis’ saxelwodeba<br />

daimsaxuros. eTnikurobisa da nacionalizmis<br />

91


modernistuli, perenialisturi da primordialisturi<br />

paradigmebis sapirispirod istoriuli eTnosimbolizmi<br />

Tavis fokusSi konkretulad eTnieebis TviTSenarCunebis,<br />

naciebis <strong>for</strong>mirebis da nacionalizmis impulsis<br />

subieqtur elementebs aqcevs. es imas ar niSnavs, rom igi<br />

‘obieqtur’ faqtorebs TavisTavad nagulisxmevad miiCnevs<br />

an analizis sferos miRma tovebs. es mxolod imas<br />

niSnavs, rom igi subieqtur elementebs – maxsovrobas,<br />

Rirebulebebs, sentiments, miTsa da simbolos – ufro met<br />

mniSvnelobas aniWebs, da, rom amgvarad eswrafvis<br />

SeaRwios eTnikurobisa da nacionalizmis siRrmeebSi da<br />

axsnas isini.<br />

eTnosimbolisturi xedvisas rigi mimarTeba<br />

moqmedebs. pirveli, es aris Tavis arideba eqskluziurad<br />

elitaze orientirebuli analizisaTvis, rac<br />

modernizmisaTvisaa damaxasiaTebeli. amis sapirispirod,<br />

eTnosimbolizmi xazs usvams sxvadasxva elitebis dabal<br />

fenebTan (‘xalxTan’) urTierTobis da maTi<br />

warmomadgenlobis aucileblobas. magram es araa<br />

calmxrivi urTierToba. araelitebi, nawilobriv,<br />

TavianTi kulturuli tradiciebisa da, nawilobriv,<br />

vernakuluri mobilizaciis meSveobiT da inovaciebis<br />

garkveul kulturul parametrebSi moqceviT gavlenas<br />

axdenen inteligenciaze, politikur liderebze da<br />

burJuaziaze, xolo kulturul proeqtebsa da politikur<br />

amocanebs Sesabamisi motivebiTa da personaliT<br />

uzrunvelyofen. amis kargi magaliTia gaeluri<br />

aRorZinebis inteleqtualuri da saxalxo moZraoba<br />

gviani XIX saukunis irlandiaSi, romelic jon haTCinsons<br />

mdidari dokumenturi masalis moxmobiT aqvs ganxiluli<br />

(Hutchinson 1987: Tavebi 4–5). aq glexobis da kaTolikuri<br />

dabali klasebis tradiciebma irlandiel inteleqtualTa<br />

amaRorZinebeli <strong>for</strong>mulirebebi Sesabamisi parametrebiT<br />

da kulturuli masaliT uzrunvelyo.<br />

meore saerTo mimarTeba grZelvadian analizs<br />

ukavSirdeba – es socialuri da kulturuli modelebis<br />

la longue durée analizia. mxolod ramdenime Taobis da<br />

saukuneebis SeswavliT ZaluZT mecnierebs gamoavlinon<br />

warsuls, awmyosa da momavals Soris arsebuli<br />

urTierTmimarTebani da adgili gamounaxon eTnieebsa da<br />

92


naciebs istoriaSi. es saSualebas mogvcems Tavidan<br />

aviciloT ‘retrospeqtuli nacionalizmis’ anaqronizmi,<br />

romelic awmyos koleqtiuri miznebisa da nacionalistTa<br />

miswrafebebis amokiTxvas adreuli epoqebis pirobebsa da<br />

politikaSi cdilobs, miuxedavad, imisa, rom<br />

imavdroulad, adreuli saukuneebis koleqtiuri<br />

identobebis bevr cvalebad <strong>for</strong>mas akritikebs. pirvel<br />

rigSi, eTnosimbolisturi midgoma sakuTar yuradRebas im<br />

gzebis Ziebisaken miapyrobs (ramdenadac amis saSualebas<br />

istoriuli CanawerebSi arsebuli mravali rRveva da<br />

wyveta iZleva), romlebiTac koleqtiuri identobis<br />

adrindelma <strong>for</strong>mebma SeZles gavlena moexdinaT naciebis<br />

warmoSobaze. 13<br />

mesame, es niSnavs, rom naciebisa da nacionalizmis<br />

warmoSobis analizi adreuli koleqtiuri kulturuli<br />

identobebis da, gansakuTrebiT, eTnikuri erTobebis anu<br />

eTnieebis CarCoebSia moqceuli. magram naciebis mimarTeba<br />

eTnieebTan kompleqsuria. aq adgili ara aqvs martiv<br />

wrfiv progresias. erTi mxriv, naciebi SeiZleba<br />

ganxilul iqnan rogorc eTnieebis specializebuli<br />

(teritorializebuli, politizebuli, masobriv-sajaro,<br />

da a.S.) <strong>for</strong>mebi; meore mxriv, orive, naciebica da<br />

eTnieebic, koleqtiuri kulturuli identobis <strong>for</strong>mebs<br />

warmoadgens, romelTac SeuZliaT Tanaarseboba an<br />

konkurencia, Sejibri im ramdenime eTniesTanac ki,<br />

romlebic xSirad naciis politikuri erTobis sazRvrebs<br />

SigniT arsebobs. am paradigmisaTvis nacionalizmi da<br />

naciebi sulac ar arian eqskluziurad modernul<br />

epoqasTan dakavSirebuli, aramed, rogorc amas naciis<br />

cnebis ganmartebis Taobaze Cemi adrindeli (pirvel<br />

TavSi) msjelobac miuTiTebs, koleqtiuri identobebisa<br />

da miswrafebebis ufro farTo ‘ojaxis’ nawils Seadgenen.<br />

amiT isic aixsneba, Tu ratom cdiloben nacionalistebi<br />

ase xSirad im mizniT apelirebis, rom xelaxla<br />

aRmoaCinon im Zveli mosaxleobis kulturuli da<br />

simboluri repertuari, romelTanac isini Rrma<br />

kulturuli kavSiris uwyvetobas amtkiceben. 14<br />

sxva mniSvnelovani problema, romelsac yvela<br />

aRiarebs, gaxlavT koleqtiur vnebaTa mimarTeba<br />

mijaWvulobasTan. maSin roca modernistebi am problemis<br />

93


wamowevisas, Cveulebriv, marcxdebian an mxolod zogadad<br />

exebian mas, xolo perenialistebi, romelnic yvelgan<br />

varaudoben naciebis gangrZobadobas da drodadro kvlav<br />

gamoCenas, ubralod mis ganmartebasac ver axerxeben,<br />

eTnosimbolistebi mas ganixilaven eTnikurobisa da<br />

nacionalizmis gagebisaTvis sakvanZo problemad.<br />

primordialistebisagan gansxvavebiT, romelTac didididi<br />

metafizikuri pasuxi SeiZleba hqondeT,<br />

eTnosimbolistebi warmogvidgenen istoriul da/an<br />

sociologiur axsnas im mizezebisa, Tu ratom aqvs amden<br />

adamianis sakuTar eTnikur erTobebTan da naciebTan<br />

mdgradi emociuri mijaWvuloba da riTaa gamowveuli am<br />

mijaWvulobaTa unari fanatikuri terorizmi da<br />

Tavganwirva gamoiwvion maTi interesebisaTvis.<br />

dabolos, eTnikuri da nacionaluri identobebis<br />

saxalxo, moralur da emociur ganzomilebebTan<br />

mimarTebis gamo eTnosimbolistur midgomas SeuZlia<br />

dagvexmaros rogorc kulturul koleqtiur identobaTa<br />

mier TviTSenarCunebis, ise maTi trans<strong>for</strong>maciebis<br />

swrafad aRqmaSi. nacionaluri identobebis winare<br />

eTnikur jaWvTan dakavSirebiT da saziaro simboloebis,<br />

miTebis da maxsovrobebis subieqturi ganzomilebebis<br />

CvenebiT eTnosimbolizmi Suqs hfens dRes amden adamianze<br />

modernuli naciebis gavl<strong>enis</strong> SenarCunebis sakiTxs. amave<br />

mizezebis gamo, eTnosimbolistur paradigmas SeuZlia<br />

mimdinare eTnikuri konfliqtebis intensivobasa da<br />

Sinaarsze arsebuli Cveulebrivi ekonomikuri da<br />

politikuri Tvalsazrisebisadmi alternatiuli<br />

axsnebisaken gvibiZgos. es alternatiuli Tvalsazrisi<br />

saTanado wonas aniWebs sakvanZo simbolur sakiTxebs,<br />

romlebic, rogorc irkveva, yvelaze Znelad gansamartia.<br />

amas mowmobs muslimanur-induisturi Sejaxeba meCeTis<br />

gamo aiodiaSi, oranJistTa ord<strong>enis</strong> marSebi olsterSi an<br />

ierusalimis statusi. radgan, rogorc saxelic<br />

miuTiTebs, ‘eTnosimbolizms’ analizis fokusi wmindad<br />

garegani politikuri da ekonomikuri an<br />

sociobiologiuri faqtorebisagan kulturul<br />

faqtorebze – simboloze, maxsovrobaze, miTze,<br />

Rirebulebebze da tradiciaze gadaaqvs. 15<br />

94


eTnosimbolizmi, sxva paradigmebis msgavsad,<br />

gansxvavebul <strong>for</strong>mebs iZens. jon armstrongi ufro<br />

perenialisturi Tvalsazrisisaken ixreba, romelic<br />

avlens tendencias daamcros naciebsa da eTnikur<br />

identobebs Soris arsebuli gansxvaveba (Tumc<br />

armstrongi, diaxac xedavs sxvaobas ‘nacionalizmis’<br />

wyalgamyof 1800 welze uwinares da amis Semdgom<br />

warmoSobil naciebs Soris). es, nawilobriv, imitom xdeba,<br />

rom armstrongi fenomenologiur Tvalsazriss iziarebs,<br />

romelic eTnikur identobebs ise ganixilavs, rogorc<br />

percefciebis, sentimentebis, mimarTebebis wanacvlebad<br />

klasterebs. amave dros igi kulturuli da simboluri<br />

sazRvrebis analizs iyenebs (romlis pioneric frederik<br />

barti iyo) da xazs usvams ‘miTosimboluri kompleqsebis’<br />

kvlevis saWiroebas la longue durée imisaTvis, rom gavigoT<br />

eTnikurobis mdgradobis arsi (Armstrong 1982 da 1995; Sdr.<br />

Barth 1969: Sesavali).<br />

meores mxriv, jon haTCinsonma veberiseuli midgoma<br />

ufro gaiziara, raTa modernuli nacionalizmis<br />

kulturuli da politikuri tipebi urTierTisagan<br />

ganesxvavebina da TvalsaCino gaexada kulturuli<br />

<strong>for</strong>mebis dinamika. haTCinsoni im rolsac exeba, romelic<br />

iTamaSa warsulma premodernul eTnikur aRorZinebasa da<br />

Tanamedrove nacionalizmSi, da im gzebsac, romliTac<br />

instituciebis meSveobiT miTebis, maxsovrobebis da<br />

simboloebis premodernuli kulturuli repertuari<br />

‘gadmotanil iqna’ modernul epoqaSi. Cemi sakuTari<br />

analizi mesame problemas – naciebis bunebasa da<br />

istoriaSi maT rols Seexeba. vacnobierebdi ra, rom<br />

nacionalizmi, rogorc ideologia, moZraoba da<br />

simbolizmi, modernuli fenomenia, me davinteresdi imiT,<br />

Tu ramdenad SeiZleba arsebobdnen naciebi<br />

nacionalizmamde, yovel SemTxvevaSi zogjer mainc, da ra<br />

dgas amis miRma. magram, sazogadod, Cemi interesis<br />

fokusSia is gza, romelic naciebs win uswrebs da<br />

premodernulia: eTnikuri kavSirebi da eTnieebi,<br />

romlebmac gavlena moaxdines momdevno naciebsa da<br />

nacionalizmebze da, zog SemTxvevaSi, Seuqmnes kidec maT<br />

safuZveli (Hutchinson 1987 da 1994; A.D.Smith 1986 da 1991).<br />

95


daskvna<br />

eTnosimbolizmi dapirispirebuli modernistuli<br />

da perenialisturi paradigmebis mtkicebebiT<br />

daukmayofileblobam da primordializmis axsniTi<br />

mcdelobebis marcxma warmoSva. roca saqme gvaqvs iseT<br />

naciasTan, romelsac arc uZvelesi istoria aqvs da arc<br />

reproduqcia axasiaTebs, an iseTTan, romelic arc axalia<br />

da arc modernizaciis produqts warmoadgens, dgeba<br />

iseTi paradigmis monaxvis saWiroeba, romelic moicavs da<br />

gamoavlens naciebisa da nacionalizmebis ase xSirad<br />

aRniSnul dualur, orsaxovani ianusis bunebas. amgvari<br />

paradigma sagareo-politikuri, geopolitikuri da<br />

ekonomikuri faqtorebis ugulebelyofis subieqtur<br />

simbolur da socialur-kulturul elementebze unda<br />

iyos fokusirebuli, xels unda uwyobdes ufro<br />

niuansirebul xedvebsa da midgomebs da amgvarad<br />

miemarTos eTnikuri identobis, miTebis da maxsovrobis<br />

sasicocxlod aucilebel simbolur sakiTxebs, romlebic,<br />

xSirad, rogorc irkveva, Zneli gasamartia. arc<br />

perenializmi da arc modernizmi ar cdilobs SeaRwios<br />

nacionalizmis Sida samyaroSi; amis gareSe ki,<br />

eTnosimbolistebis mtkicebiT, TiTqmis SeuZlebelia sxva<br />

xalxebis nacionalizmis gageba da maTi satkivaris da<br />

sentimentebis (romlebic konfliqtebisaTvis sawvavs<br />

warmoadgenen) Cawvdoma.<br />

am oTxi paradigmis mimdevrebs Soris kamaTi<br />

warimarTa or doneze: Teoriulze da istoriulze. Tu<br />

sqematurad warmovadgenT am oTx paradigmas, SeiZleba<br />

vTqvaT, rom modernistebi Zlierni arian Teoriul<br />

doneze da sakmaod sustni istoriulze, perenialistebi<br />

ki piriqiT. primordialistebs an mcdari Teoria aqvT an<br />

sulac ara aqvT. igive SeiZleba iTqvas istoriaze – an<br />

mciredi aqvT an ara aqvT, vinaidan isini an<br />

reduqcionistebi (sociobiologebi) arian an metismetad<br />

spekulatiurni da araistoriulni (kulturuli<br />

primordializmi). rac Seexeba eTnosimbolistebs, isini<br />

mxolod midgomebs aviTareben da ara raime Teorias.<br />

magram, rogorc mosalodneli iyo, isini exebian<br />

makroistorias da mis socialur-kulturul elementebs,<br />

96


da, Cemi azriT, aucilebeli koreqtivebi SeaqvT danarCeni<br />

mTavar paradigmebis momxreTa xSirad uvargis<br />

mtkicebebSi.<br />

97


4<br />

Teoriebi<br />

________________________________<br />

am TavSi minda ganvixilo nacionalizmis arsebobis<br />

zogierTi, oTxi paradigmis momxreTa mier mocemuli axsna<br />

da Sevexo im problemebsa da debatebs, romlebic amgvari<br />

axsnebis Sedegad dagrovda. aseT farTo sferoSi<br />

SeuZlebelia romelime calkeuli cda yovlismomcveli<br />

gamodges. magram mainc vimedovneb, rom winamdebare<br />

seleqciuri ganxilvac ki Segviqmnis garkveul<br />

warmodgenas wamoWrili ZiriTadi sakiTxebisa da<br />

argumentirebis mimarTulebebis Sesaxeb. mTavar axsnaTa<br />

punqtobrivi CamoTvlis nacvlad, me varCie isini<br />

warmosaxviTi ‘debatebis’ saxiT warmomedgina. am gziT<br />

vimedovneb daganaxoT nacionalizmis mecnieruli kvlevis<br />

inovaciuri da STambeWdavi xasiaTi, romelic man XX<br />

saukunis 60-ian wlebSi SeiZina, da ufro naTlad<br />

gamovavlino am sferoSi arsebuli dapirispirebuli<br />

poziciebis konturebi.<br />

ideologia da industrializmi<br />

Tu ar CavTvliT sociobiologiis pretenziebs,<br />

bolo dromde am sferoSi realurad mxolod erTi<br />

Teoria arsebobda. 1 igi ernst gelneris 1964 wels<br />

gamocemuli wignis Canafiqri da cvlileba meSvide TavSi<br />

iyo gadmocemuli. am Teorias Tavisi konteqsti hqonda:<br />

nacionalizmis warmoSobis talRaze empiriuli<br />

dakvirveba marokoSi, sadac gelneri anTropologiur<br />

savele samuSaos eweoda, da, aseve, londonis ekonomikuri<br />

skolidan misi kolegis eli keduris inteleqtualuri<br />

gamowveva.<br />

98


keduri amtkicebda, rom nacionalizmi ‘evropaSi<br />

XIX saukunis dasawyisSi SemoRebuli doqtrina iyo’<br />

(Kedourie 1960: 1), ufro konkretulad ki, igi germaniaSi<br />

iqna SemoRebuli 1806–1807 wlebSi iohan gotlib fixtes<br />

nayofieri wignis mimarTvebi germanel nacias meSveobiT.<br />

nacionalizms hqonda rogorc inteleqtualuri, ise<br />

socialuri mizezebi. erTis mxriv, nacionalizmi nebis<br />

doqtrina iyo, romelsac germaneli romantikosebi<br />

qadagebdnen, da warmoadgenda imanuel kantis nebis<br />

avtonomiurobis koleqtivizebasa da mis gamoyenebas<br />

kulturuli, gansakuTrebiT, lingvisturi jgufebis<br />

mimarT, romlebic kulturuli mravalferovnebis<br />

sakiTxTan dakavSirebiT moxvdnen gotfrid herderis<br />

interesTa fokusSi. kedurisaTvis orive – kantis aqcenti<br />

keTil nebaze, rogorc Tavisufal nebaze, da herderis<br />

davalebuloba adgilobrivi kulturuli jgufebis<br />

avTenturi gamocdilebisagan – ganmanaTlebelTa<br />

moraluri da inteleqtualuri ueWvelobis<br />

racionalisturi Ziebis nayofi iyo. 2<br />

meores mxriv, nacionalizmi damangrevel da<br />

revoluciur pasuxs warmoadgenda im tradiciebis<br />

mimdevari da mamebis kmayofaze myofi germaneli da<br />

saqmegamoleuli evropeli inteleqtualebis uZlurebasa<br />

da gaucxoebaze, romlebmac biurokratiuli<br />

absolutizmis gamo dakarges Zalaufleba, romlis<br />

Rirsni, rogorc Tvlidnen, Tavad iyvnen ganmanaTlebluri<br />

ganaTlebis gamo. kedurisaTvis (Kedourie 1960),<br />

nacionalizmi gaucxoebuli axalgazrdebis ideologia,<br />

‘bavSvebis jvarosnuli laSqroba’ iyo. amgvari<br />

mfarvelobis qveS dabadebul doqtrinas mxolod cudis<br />

gakeTeba SeeZlo; da, rogorc gairkva, asec moxda.<br />

dezorientirebuli inteleqtualebis mileniurma<br />

nacionalizmma gamoRviZebisas sxva araferi moitana Tu<br />

ara terori da ngreva, gansakuTrebiT, eTnikurad Wrel<br />

mxareebSi.<br />

gelnerma sakiTxis kvlevas keduris rigi<br />

mtkicebulebebis ganxilvasTan erTad mohkida xeli.<br />

Tavdapirvelad, man uaryo kanti nacionalizmis mTavari<br />

arqiteqtoris rangSi; kantis keTili nebis avtonomiuroba<br />

mxolod individebisaTvisaa gamosadegi da ara<br />

99


jgufebisaTvis. meorec, man nacionalizms ufro<br />

pozitiurad Sexeda. amas gvafiqrebinebs ara misi sakuTari<br />

Sefasebebi, romelTac, Cveulebriv, gamotovebda xolme,<br />

aramed mis mier nacionalizmis socialuri ganviTarebis<br />

ideologiur instrumentad dasaxva. mesame, misi azriT,<br />

Tumca kritikulad ganwyobili inteleqtualebi ueWvelad<br />

warmoadgendnen nacionalisturi moZraobis liderebs, maT<br />

mxardaWera esaWiroebodaT dabali klasebis mxridan,<br />

‘proletariatisagan’, romelSic gelneri did qalaqebsa<br />

da barakul dasaxlebebSi Tavmoyril, sakuTar fesvebs<br />

mowyvetil glexobas gulisxmobda. dabolos, Tumc<br />

gelneri eTanxmeboda keduris, rom nacionalizmi<br />

modernuli fenomenia, igi miiCnevda, rom nacionalizmi<br />

arc SemTxveviTia da arc vinmes mieraa ‘SemoRebuli’. igi<br />

modernul epoqaze gadasvlis aucilebeli Sedegia, raSic<br />

XVIII saukunis Semdeg msoflios yvela sazogadoeba iqna<br />

CaTreuli. aqedan is daskvna gamomdinareobs, rom<br />

modernul msoflioSi nacionalizmi, misi logikuri<br />

pirobiTobis miuxedavad, sociologiurad aucilebeli<br />

iyo (Gellner 1964: Tavi 7).<br />

SemdgomSi gelneri Tavis Teorias ZiriTadad imis<br />

gadmocemiT agrZelebs, Tu ratom moxda es ase.<br />

modernizaciam, romelSic gelneri industrializaciasa<br />

da mis Tanamdev socialur da kulturul movlenebs<br />

gulisxmobs, iseve gardaqmna TiToeuli sazogadoeba,<br />

rogorc es neoliTurma revoluciam 8000 wliT adre. man<br />

industriuli sazogadoebis axal tipi warmoqmna,<br />

romelic saWiroebda mobilur, wera-kiTxvisa da<br />

angariSis kargad mcodne samuSao Zalas, romelsac<br />

semantikur SromaSi da konteqstisagan Tavisufal<br />

komunikaciebSi CarTvis unari eqneboda. maSin, rodesac<br />

adreul, agrarul sazogadoebebSi, wigniereba mxolod<br />

rolebis struqturiTa da xSirad naTesaobiT<br />

ganpirobebuli instituciebiT urTierTze gadajaWvul<br />

adamianTa viwro wris kuTvnilebas warmoadgenda,<br />

modernul, industriul sazogadoebebSi ‘kulturam<br />

struqturis adgili daikava’. ‘ena da kultura’ axal<br />

cementad gadaiqca daqucmacebuli sazogadoebisaTvis,<br />

romelic efuZneboda industriul manqanaSi<br />

integrirebisaTvis gamzadebul fesvebdakargul,<br />

100


tradiciebisagan ganZarcul individebs, romelTaTvisac<br />

axali da erTaderTi misaRebi identoba wignierebaze da<br />

kulturaze damyarebuli moqalaqeoba iyo. amitomac<br />

waSala modernizaciam tradicia da tradiciuli<br />

sazogadoebebi da identobis erTaderT safuZvlad ena da<br />

kultura wamoayena. dRes, ambobda gelneri, ‘Cven yvelani<br />

klerkebi varT’, da imisaTvis rom SeviZloT klerkoba da<br />

moqalaqeoba, ganswavluli unda viyoT axali, masobrivi,<br />

savaldebulo, standartuli, saxalxo saganmanaTleblo<br />

sistemis meSveobiT, romliTac saxelmwifo<br />

uzrunvebelgvyofs (iqve).<br />

magram modernizaciis didma talRam sxva, ufro<br />

savalalo Sedegic gamoiRo. rogorc ki dasavleT<br />

evropaSi mdebare sakuTar Rrma zurgs gamoscda, Tavisi<br />

araTanabari, dakbiluli frontiT moZraobis Sedegad man<br />

mxareebi dahyo, utevda ra erTmaneTis miyolebiT<br />

regionebs sxvadasxva dros, sxvadasxva siCqariT da<br />

intensivobiT. igi mosaxleobasac hyofda: didi<br />

urbanistuli centrebis Zvel mosaxleebad da axal,<br />

fesvebdakargul proletariatad, romlebic sul ufro da<br />

ufro Sordebodnen iseT sasicocxlo urbanul<br />

resursebs, rogoric sacxovrebliT, samuSaoTi da<br />

ganaTlebiT uzrunvelyofaa. axla, Tu am gamoZevebulT<br />

igive ena da kultura hqondaT, rac Zvel mosaxleebs,<br />

warmoqmnili ukmayofileba klasobrivi konfliqtiT<br />

imuqreboda. magram Tu es saerTo maT Soris ar<br />

arsebobda, Tu axalmosulebs Zveli urbanuli<br />

mosaxleobisagan kanis feri, ena an religia ganasxvavebda,<br />

maSin klasobriv konfliqts eTnikuri antagonizmic<br />

daemateboda. am viTarebaSi proletarul axalmosulebs<br />

gauCndebodaT cTuneba yurad eRoT Tanakultureli<br />

inteligenciis mowodebebi da monawileoba mieRoT<br />

savsebiT axali naciis Camoyalibeba-damkvidrebaSi; aq ori<br />

nacionalizmi gamyofi sazRvris sxadasxva mxares or<br />

nacias udebda saTaves. ase rom, nacionalizmi sakuTari<br />

xatovani ritorikis safarqveS Tavs avlens, rogorc<br />

obieqturad aucilebeli, praqtikuli programa (iqve: Tavi<br />

7; ix., agreTve, Gellner 1973).<br />

mogvianebiT gelnerma ramdenjerme moaxdina<br />

sakuTari Teoriis re<strong>for</strong>mulireba. upirveles yovlisa,<br />

101


man aCvena Tu ratom ar SeeZloT arc naciebs da arc<br />

nacionalizms premodernul epoqebSi earsebaT. ubralod,<br />

amis arc saWiroeba iyo da arc gamoyeneba im ‘agrarulwignier<br />

sazogadoebebSi’, romlebic cicqna elitebis mier<br />

imarTeboda da, romlebic sakuTar kulturas maT dabla<br />

mdgom sursaTis mwarmoebelTa did masas ar uziarebdnen<br />

da verc saimiso safuZvels xedavdnen, Tu ratom unda<br />

gaekeTebinaT es. sursaTis mwarmoebelni, Tavis mxriv,<br />

mravalricxovan urTierTgadamfarav lingvistur<br />

kulturebad iyofodnen, ris Sedegadac maTi<br />

ukmayofileba arasodes iZenda nacionalur <strong>for</strong>mas. TviT<br />

samRvdelobasac ki, im erTaderT fenas, romelic<br />

kulturis monopolizacias eswrafvoda, amis<br />

gasakeTeblad sakmarisi resursebi ar moepoveboda (Gellner<br />

1983).<br />

meore, gelnerma ufro detalurad axsna<br />

industriul sazogadoebaTa kulturuli maxasiaTeblebis<br />

tipi. am mizniT man gamoiyena termini ‘maRali kultura’,<br />

romelSic gulisxmobda ara elitis kulturas, aramed<br />

wignier da standartul sajaro, ‘baRis’ kulturas,<br />

romelsac specialistebi da ‘egzosocializaciis’ sistema<br />

anu saxalxo ganaTleba ganamtkicebs. amas gelneri<br />

mravalnair velur arakultivirebul ‘dabal’ kulturebs<br />

upirispirebda, romlebic premodernuli<br />

sazogadoebebisaTvis iyo damaxasiaTebeli, magram<br />

romlebsac ar SeeZloT modernul pirobebSi gadarCena.<br />

isini an maRal kulturad unda gardaqmniliyvnen, anda<br />

daRupuliyvnen. mesame, gelnerma perenialistebisa da<br />

primordialistebisagan sakuTari gansxvavebuloba ara<br />

marto imiT gamokveTa, rom nacionalisturi<br />

ideologiebis mtkicebebs safuZveli gamoacala, aramed<br />

imiTac, rom xazi gausva naciebisa da nacionalizmebis<br />

sociologiur da istoriul siaxles, romlebsac Tumca<br />

SeeZloT arsebuli (premodernuli) kulturebis<br />

elementebi gamoeyenebinaT, magram faqtobrivad ar<br />

saWiroebdnen maT: ‘kulturis is naglejebi da nakuwebi,<br />

romelsac iyenebs nacionalizmi, xSirad TviTnebur<br />

istoriul gamonagonebs warmoadgens. nebismier Zvel<br />

naglejsa Tu nakuws SeuZlia samsaxuri gagviwios’ (iqve:<br />

56). am sakiTxze igive Tvalsazrisi ufro mkafiod mis<br />

102


olo leqciaSi iyo Camoyalibebuli, roca igi<br />

amtkicebda, rom naciebi Seiqmna XVIII saukuneSi da<br />

manamade realurad xelSesaxebi araferi arsebobda.<br />

naciebs, adamis msgavsad, Wipi ar sWirdebodaT (Gellner<br />

1996).<br />

yovelive aman gelneris Teoriis saboloo versias<br />

(1983) ufro materialisturi da deterministuli xedva<br />

SesZina. nacionalizms axla rogorc industriuli<br />

modernuli epoqis aucileblobasa da funqcionals<br />

uyureben, zustad iseve, rogorc Tavad modernuli epoqa<br />

gaxda garduvalad nacionalisturi. socialurekonomikuri<br />

<strong>for</strong>maciis garkveuli saxeoba kulturisa da<br />

ideologiis garkveul saxeobas moiTxovda da piriqiT<br />

(ix., agreTve, Gellner 1997). 3<br />

aseTive pozicia ekava tom nairns wignSi<br />

britaneTis daSla (1977), sadac amtkicebda rom<br />

ganviTarebis araTanabroba nacionalizmis upirvelesi<br />

mamoZravebelia. magram, nairnisaTvis es iyo ara<br />

industrializmis, aramed kapitalizmis araTanabari<br />

talRa. amas garda, kapitalizmi periferiaSi xelcarieli<br />

ar misula; is imperializmis ‘borkilebiT’ midioda.<br />

koloniebis eqspluataciaSi metropoliis kapitalistur<br />

burJuazias did daxmarebas uwevdnen didi dasavluri<br />

saxelmwifoebis administraciebi da armiebi. am sastiki<br />

Semotevis winaSe kolonizebadi periferiis elitebi<br />

sruliad umweoni aRmoCndnen. maT arc Sesabamisi iaraRi,<br />

arc simdidre, arc teqnologia da arc unar-Cvevebi ar<br />

gaaCndaT. magram hqondaT erTi ganZi. uimedo pirobebSi,<br />

‘ganuviTareblobis’ WeSmariti mniSvnelobiT, maT iseT<br />

rames mimarTes, ris naklebobasac ar uCiodnen: xalxs. maT<br />

mxolod xalxi hyavdaT – potenciuri iaraRi. maT<br />

moaxdines ‘xalxis’ mobilizacia da misTvis gasageb enaze<br />

da misi kulturis donis gaTvaliswinebiT Sedgenili<br />

mosawvevi baraTebiT igi istoriaSi SeipatiJes. ‘masobrivi<br />

sentimentebi’ nacionalur winaaRmdegobaSi gadaizarda.<br />

amitomac nacionalizmi yovelTvis populisturi,<br />

romantikuli da klasobrivi dayofis gadamkveTi<br />

moZraobaa da masebis eTnikur sentimentebs asazrdoebs<br />

(Nairn 1977: Tavebi 2, 9). 4<br />

103


niSnavs Tu ara es imas, rom nacionalizmis xasiaTi<br />

da idealebi yovelTvis misi socialuri adgilisa da<br />

geopolitikuri situaciis funqciebs warmoadgens?<br />

elitac isevea moklebuli realur saSualebebsa da<br />

arCevanis unars, rogorc masebi, da maTi ideebi aseve<br />

uadgiloa situaciaSi, romelic, saboloo jamSi,<br />

globaluri socialur-ekonomikuri procesebiTaa<br />

ganpirobebuli? ueWvelia, rom amaSia modernizaciis<br />

Teoriis qveteqsti; aRniSnuli viTarebis Tavad<br />

gelneriseuli aRweriT, ‘ “ganuviTarebeli samyaros”<br />

yvela filosofosi mefe ise moqmedebs, rogorc<br />

vesternizaciis kursis gamtarebeli, xalxosaniviT ki<br />

saubrobs’ (Gellner 1964: 171).<br />

keduris ideologiur determinizms modernizaciis<br />

Teoria socialur-ekonomikur determinizms upirispirebs.<br />

kerZod, gelnerisaTvis ideologia – nacionalisturi<br />

ideologia – yovlad uadgilo da mcdaria. naciebi ar<br />

arian bedisweriT ganpirobebulni da arc adamianebs<br />

gaaCniaT nacionalurobis bunebrivi moTxovnileba. es<br />

modernuli epoqaa, naciebisa da nacionalobis arsebobis<br />

bunebrivobas rom gvaCvenebs, es modernuli epoqaa,<br />

romelic ueWvelad ‘nacionalizmis’ <strong>for</strong>miT gvevlineba,<br />

da swored nacionalizmia is, rac naciebs qmnis:<br />

‘nacionalizmi … igonebs naciebs iq, sadac isini ar<br />

arsebobdnen, magram moqmedebisaTvis sWirdeba zogi adre<br />

arsebuli ganmasxvavebeli niSani, Tundac … wmindad<br />

negatiuri’ (iqve: 168). ganmasxvavebeli niSnebis sakiTxs me<br />

mogvianebiT davubrundebi. amjerad ki yuradRebis<br />

kon<strong>centri</strong>reba im saSualebebze minda movaxdino,<br />

romelTa meSveobiTac ideebi da konkretulad<br />

(nacionalizmis) ‘ideologiebi’ mizezobrivi jaWvidanaa<br />

amoRebuli. sirTule, romelic am SemTxvevaSi Cndeba,<br />

gaxlavT ara marto determinizmi, elitisaTvis arCevanis<br />

SezRuduloba, aramed ‘perspeqtivaSi xatvac’, risi<br />

wyalobiTac mravalmniSvnelovani da mizezobrivad<br />

adekvaturi axsnebis sakvanZo elementebi da arsebiTi<br />

safexurebia gamotovebuli. 5<br />

gelneri amtkicebs, rom naciebs ‘nacionalizmi’<br />

qmnis, rac, Tavis mxriv, modernuli epoqis kulturis<br />

<strong>for</strong>maa da modernul industrializacias warmoadgens. am<br />

104


Teoriis mixedviTNnacionalizmi kulturis aucilebeli<br />

<strong>for</strong>ma, ‘maRali kultura’ xdeba. igi araa aqtiuri<br />

wammarTveli Zala, da arc raime damoukidebeli wvlilis<br />

Semtania sazogadoebis ganviTarebaSi; is mxolod<br />

industrializms gardatexs kulturis prizmaSi. e.i.<br />

realurad mniSvneloba ar hqonia nacionalizmis <strong>for</strong>masa<br />

da intensivobas, arc imas, Tu sad, rodis da romel<br />

nacias gamoixmobs igi (industrializmi) yofierebaSi.<br />

‘sazogadod nacionalizmis’ arsebobis globaluri<br />

saWiroebisaTvis es yvelaferi meorexarisxovania da mas<br />

ar SeuZlia naTeli mohfinos sakiTxs nacionalizmis<br />

aucileblobis axsniT. ase rom, Teoria ar gveubneba Tu<br />

ratomaa, rom nacionalizmi zog naciebsa da<br />

saxelmwifoebSi ufro keTilia, sxvebTan ki ufro<br />

sastiki, ratomaa, rom igi zog nacias qmnis, xolo sxvebs<br />

anadgurebs, ratom gvxdeba aq religiuri nacionalizmi,<br />

iq revoluciuri da sxvagan kidev rasistuli an<br />

faSisturi. 6<br />

sxva sityvebiT rom vTqvaT, gelneris<br />

‘nacionalizms’ Zalian cota an sulac araferi aqvs<br />

saerTo imasTan, rasac adamianTa umravlesoba<br />

gulisxmobs am terminSi: ideologiebi da moZraobani,<br />

romelTa droSis qveS adamianebi eZieben erTobas,<br />

identobas da avtonomiurobas TavianTi naciebisaTvis.<br />

iTvleba, rom keduri am ideebisa da moZraobebis rols<br />

azviadebs. Tumca man scada aRniSnuli disbalansis<br />

koreqtireba afrikasa da aziaSi Seqmnili<br />

nacionalisturi nawarmoebebis anTologiisaTvis mis mier<br />

mogvianebiT gakeTebul SesavalSi (Kedourie 1971). magram<br />

Cndeba kiTxva: igi ar idga imave Tvalsazrisze, roca<br />

gviCvenebda, Tu rogori enTuziazmiT miiRes<br />

nacionalisturi ideologiis mesianisturi danapirebi<br />

dezorientirebulma da gaucxoebulma, sakuTar erTobaTa<br />

tradiciebsa da dasavleTis iluzorul dapirebebs Soris<br />

gaCxerilma axalgazrda marginalebma? 7<br />

kedurisaTvis nacionalizmi nebis doqtrinaa.<br />

gelnerisaTvis es aris kulturis <strong>for</strong>ma, miRebuli<br />

industrializmis mier. kedurisaTvis nacionalistur<br />

idealebs sakuTari Zalaufleba aqvT; sinamdvileSi isini<br />

mcdar gzaze ayeneben xalxs, orientacias ukargaven da<br />

105


sabolood anadgureben kidec. gelnerisaTvis ideebi<br />

amgvar Zalas ver floben, nacionalizmis ideologia<br />

ubralod industriuli kulturis namdvil qmedebas<br />

niRbavs. magram Tu es asea, maSin mosalodneli iyo<br />

naciaTa samyaroSi, kerZod, naciebis xasiaTebisa da maTi<br />

ideologiebis Sinaarsisa da Sedegebis meti<br />

erTgvarovneba da meti regularuloba. is garemoeba, rom<br />

es aSkarad araa ase, modernizaciis Teoriis TvalSisacem<br />

xarvezze miuTiTebs: igi adgils ar utovebs individebsa<br />

da maTi idealebis rols. am mimarTebiT, keduris<br />

Tvalsazrisi, mTel misi naklovanebaTa miuxedavad,<br />

faseul koreqtivs gvaZlevs. is ufro metad da Rrmad<br />

wvdeba nacionalisturi ideologiebisa da<br />

inteleqtualTa Sida samzareulos; da, miuxedavad imisa,<br />

rom misi difuzionisturi Tezisi nacionalizmis<br />

gavrcelebis Sesaxeb sakmaod araadekvaturia, is bevrad<br />

ufro mets ambobs rogorc evropaSi nacionalizmis<br />

filosofiuri fonis, aseve afrikisa da aziis<br />

ganaTlebuli axalgazrdobis motivaciisa da iq<br />

arsebuli situaciis Sesaxeb. keduris Tvalsazrisi,<br />

mTeli Tavisi ideologiuri determinizmiT, Segvaxsenebs<br />

durkhaimis Segonebis WeSmaritebas, rom ideebi, raki<br />

erTxel iSvebian, Semdeg sakuTari cxovrebiT cxovroben.<br />

goneba da emocia<br />

kedurisa da gelners Soris debatebi modernistTa<br />

banakSi mimdinareobda da es namdvili debatebi iyo.<br />

danarCeni argumentebi sxvadasxva dapirispirebul<br />

paradigmebis SigniT momuSave mecnierTa poziciebidan<br />

momdinareobs da maTi argumentebis Cemeulma<br />

rekonstruqciam warmosaxviTi debatebis <strong>for</strong>ma Seisxa.<br />

poziciaTa amgvari sxvaoba da debatebi motivaciis<br />

sakiTxs Seexeba da, kerZod, imas, Tu ratom unda<br />

SeigrZnobdnen Tavs adamianebi nacionalistebad da<br />

xdebodnen aseTni. maikl heCTerisaTvis es<br />

mniSvnelovanwilad ‘racionaluri arCevanis’ sakiTxia.<br />

auara ra gverdi ganviTarebul dasavleTSi ‘Sinagani<br />

kolonianizmis’ arsebobis sakuTar, adrindel wminda<br />

struqturul Tvalsazriss, heCTerma solidarobis<br />

106


zogadi Teoria gaiziara, romelic erTob davalebulia<br />

racionaluri arCevanis analizisa da misi<br />

meTodologiuri individualizmisagan. rasakvirvelia,<br />

‘individualTa suverenuli preferenciebi’ iseT<br />

struqturaSi operireben, romelic maTi moqmedebis<br />

arealSi akrZalvebis sistemas gansazRvravs metnaklebad;<br />

magram am sazRvrebs SigniT individTa qmedebebis kursi<br />

racionalurad airCeva, e.i. danaxarjebisa da mogebis<br />

daangariSebiT. eTnikuri jgufebi solidarobis jgufebis<br />

gamokveTil magaliTebs warmoadgenen, romelTac<br />

piraduli jildosa da sasjelis Sejerebis da<br />

in<strong>for</strong>maciis gakontrolebis unari aqvT iseve, rogorc<br />

SeuZliaT kriminalebis da anarqistebis TareSi aRkveTon. 8<br />

SeuZlia ki amgvar zogad sqemas naTeli mohfinos<br />

nacionalur sesecias da nacionalistur Zaladobas?<br />

sesecia Cveulebriv riskiani moqmedebis mimarTulebaa da<br />

mxolod da mxolod piradulma motivebma, rogoricaa<br />

samuSaos perspeqtiva, SeiZleba saSualo klass am<br />

kursisaken ubiZgos; da am SemTxvevaSic seseciis<br />

albaToba maspinZeli saxelmwifos Zalis<br />

gaTvaliswinebaze iqneba damokidebuli (Hechter 1992: 273–<br />

275).<br />

rac Seexeba nacionalistur Zaladobas,<br />

Cveulebriv, igi opoziciuri jgufebis saxelmwifos mier<br />

represirebis funqciaa da amitomac saguldagulodaa<br />

Semowmebuli: ‘uamravi ram miuTiTebs imaze, rom<br />

nacionalisturi jgufebi Zaladobis strategias<br />

mimarTaven, rogorc saSualebas im saerTo<br />

keTildReobaTa mosapoveblad, romelTa Sorisac<br />

suverenobas gansakuTrebiT didi adgili ukavia’ (Hechter<br />

1995: 62). heCTeris azriT, CrdiloeTi irlandiis magaliTi<br />

imis dadasturebaa, rom nacionalisturi Zaladobis<br />

SezRuduloba ganpirobebulia susti solidaruli<br />

nacionalisturi jgufis konfrontaciiT mZlavr<br />

saxelmwifo aparatTan, romelsac imis unari Seswevs, rom<br />

seseciis survili represiebiT CaaxSos. Zaladobis<br />

eskalacia mxolod iq moxdeba, sadac dasustebuli<br />

saxelmwifo mZlavr solidarul nacionalizms<br />

daupirispirdeba. 9<br />

107


aseTia problemis yvelaze bolo da sabuTebiT<br />

gamyarebuli heCTeriseuli warmodg<strong>enis</strong> konteqsti. aq igi<br />

amtkicebs, rom nacionalizmi, kerZod, is principi, rom<br />

nacia unda emTxveodes mmarTvelobas (da ara aucileblad<br />

saxelmwifos), modernulia, ramdenadac igi pirdapiri<br />

mmarTvelobisaken modernizaciis globaluri moZraobis<br />

funqciaa. premodernul imperiul saxelmwifoebSi<br />

periferiul elitebs ZiriTadad eZleodaT imis<br />

saSualeba, rom emarTaT sakuTari regionis mosaxleoba<br />

arapirdapiri mmarTvelobis sistemis farglebSi, imperiis<br />

efemeruli Zalauflebis pirobebSi, rac savsebiT<br />

akmayofilebda yvela mxares. magram modernul<br />

msoflioSi, centralizebuli saxelmwifo normad<br />

gadaiqca da regionebis (periferiis) mosaxleobis marTvas<br />

ucxoebma mohkides xeli. isini ar icnobdnen maT<br />

saWiroebebs. ase rom, periferiuli elitebisaTvis<br />

mxolod amis Semdeg iZens azrs nacionalisturi<br />

politikis aReba damoukideblobis mosapoveblad; da<br />

amitomac nacionalizmis povna mxolod modernul<br />

msoflioSia SesaZlebeli (Hechter 2000, kerZod, Tavebi 2–3).<br />

aq heCTeri kritikas uSualod ‘racionaluri<br />

arCevanis’ Taobaze sakuTari winandeli Tvalsazrisken<br />

mimarTavs, romelic Zalian cotas an sulac arafers<br />

ambobda nacionalizmis specifikis Sesaxeb; sqema SeiZleba<br />

nebismieri saxis amboxs an Zaladobas miusadago. axla,<br />

Zalauflebis tipebSi momxdari cvlilebis gamo, is azrs<br />

iZens sakuTriv ‘nacionalizmTan’ mimarTebaSi, rogorc<br />

erTiani ‘naciis’ meSveobiT periferiis mosaxleobis<br />

periferiul elitasTan mibmis saSualeba<br />

centralizebuli saxelmwifos sawinaaRmdegod. magram<br />

ibadeba kiTxva, ratom unda dahyves mosaxleoba maT<br />

xelmZRvanelobas? heCTeris sxvadasxva mosazreba uSvebs<br />

individualuri racionalurobis arsebobas<br />

nacionalizmis saZirkvelSi, romelic adgils aRar<br />

tovebs koleqtiuri Rirebulebebis, maxsovrobebis,<br />

simboloebisa da emociebisaTvis, aq adgili mxolod<br />

simdidris obmokidebuli keTildReobis, sazogadoebrivi<br />

mdgomareobisa da ZalauflebisTvis Tu rCeba. magram gana<br />

es yvelaferi marTlac sakmarisia nacionalizmis<br />

vnebaTaRelvisa da sayovelTao mimzidvelobis<br />

108


asaxsnelad? gana SegviZlia ugulebelvyoT, magaliTad,<br />

gardasuli omebisa da saSinelebebis xsovnis mniSvneloba<br />

politikuri krizisis dros, im sargebelisagan<br />

damoukideblad, romelic SeiZleba miiRon individebma<br />

konkretul amboxsa Tu moZraobasaTan maTi SeerTebis<br />

SemTxvevaSi? 10<br />

uolker konorisa da joSua fiSmanisaTvis amas<br />

kiTxvac ki ar dasWirdeboda. nacionalizmi maTTvis<br />

arasodes yofila koleqtiuri keTildReobis mxolod<br />

racionaluri Zieba, radgan, igi, pirvel rigSi,<br />

patriotizmis sapirispirod, eTnonaciis siyvarulia, rac<br />

teritorialuri saxelmwifos mimarT loialobas<br />

warmoadgens. ‘moqalaqeobrivi nacionalizmi’, romelsac<br />

modernistebi upiratesobas aniWeben da romelic<br />

realurad sxva araferia Tu ara patriotizmi,<br />

sinamdvileSi loialobis ‘racionaluri’ saxea da misi<br />

axsna racionaluradac SeiZleba, rogorc amas konori<br />

amtkicebs; magram ‘eTnonacionalizmi’, romelic mxolod<br />

da mxolod nacionalizmia, verasodes aixsneba<br />

racionalurad. igi SeiZleba mxolod gaanalizdes da<br />

aRiZras. es ki zustad isaa, rasac nacionalisti<br />

liderebi akeTeben, da isini bevrad met warmatebasac<br />

aRweven, vidre mecnierebi, radgan intuiciurad xvdebian,<br />

rom ‘saziaro sisxlis gancda eTnofsiqologiis centrSi<br />

Zevs da uyoymanod mimarTaven mas’ (Connor 1994: 197).<br />

uolker konorisaTvis nacia warmoadgens ‘adamianTa<br />

jgufs, romelsac swams, rom maT saerTo winapari<br />

akavSirebT. es aris yvelaze didi dajgufeba, romelic<br />

amgvar rwmenas iziarebs’ (iqve: 212; kursivi dednisaa).<br />

nacia saboloo jamSi naTesauri jaWvis gancdas efuZneba;<br />

mis arss fsiqologiuri Zafi warmoadgens, romelic<br />

xalxs misi wevrebis naxevradcnobier warmodgenaSi<br />

aerTianebs da, amavdroulad, maT yvelasagan ganasxvavebs<br />

(iqve: 92).<br />

rasakvirvelia, araviTari saWiroeba araa, rom<br />

saerTo naTesauri jaWvis arsebobis rwmena da saziaro<br />

eTnikuri warmomavlobis miTi Seesabamebodes (da,<br />

Cveulebriv, arc Seesabameba) realur biologiur<br />

STamomavlobas da imas, rac faqtebze dayrdnobiT<br />

istoriidanaa CvenTvis cnobili. magram nacionalizmis<br />

109


SeswavlaSi mniSvnelovania ara is, Tu ra aris, aramed is,<br />

Tu ra ganicdeba. saerToOwinapris rwmena efuZneba ara<br />

faqtebs da gansjas, aramed wevrebis mZlavr da<br />

araracionalur (da ara iracionalur) grZnobas.<br />

nacionalizmis mowodeba da stimulebi SeiZleba<br />

SeviswavloT, magram maTi racionaluri axsna<br />

SeuZlebelia. Tu amas SevecdebiT, es niSnavs, rom<br />

nacionaluri rwm<strong>enis</strong> siRrme da Zala mxedvelobidan<br />

gamogvrCeba. 11<br />

es originaluri da mZlavri mosazrebaa, romelic<br />

ise aRiqmeba, rogorc ukiduresi perenializmis (Tu ara<br />

primordializmis) gamovlineba. esaa xedva, romelic<br />

eTnikur jgufebsa da naciebs Soris urTierTobis<br />

konoriseuli analiziTaa gamagrebuli. konorisaTvis<br />

naciebi realurad sxva araferia, garda TviTcnobieri<br />

eTnikuri jgufebisa. maSin, roca eTnikuri jgufebisaTvis<br />

sakmarisia, rom isini gareSeTa mier iyvnen Secnobilni da<br />

gansazRvrulni, da TviTcnobierebas ar saWiroeben,<br />

naciebisTvis es ganmsazRvrelia. amitomac eTnikuri<br />

jgufebi SeiZleba ganvixiloT, rogorc ‘prenacionaluri<br />

xalxebi’ da potenciuri naciebi. naciebi, meores mxriv,<br />

srulad TviTcnobieri erTobebia, da ramdenadac isini<br />

masobriv fenomenebs warmoadgenen, maT mxolod maSin<br />

SeuZliaT daiwyon arseboba, roca maTi wevrebis<br />

umravlesoba nacionalurad gacnobierebuli gaxdeba.<br />

praqtikaSi, da demokratiebSi, es niSnavs, rom naciis<br />

cxovrebaSi umravlesoba unda monawileobdes; sakuTriv<br />

konorisaTvis ki es saarCevno uflebas niSnavs (iqve: 98–<br />

103).<br />

perenializmTan, rom aRaraferi vTqvaT<br />

primordializmze, ukiduresad dapirispirebuli konoris<br />

Tvalsazrisi orTqldeba, arsebobas wyvets. irkveva, rom<br />

igi modernizmis radikaluri variaciaa, TumcaRa sakmaod<br />

Taviseburi. konori xom askvnis, rom naciebi Cndebian<br />

mxolod XX saukunis dasawyisSi, roca maTi wevrebi,<br />

qalebis CaTvliT, sajaro cxovrebaSi monawileobas da<br />

xmis micemas iwyeben. cxadia, Cven verafers SevityobT imis<br />

Sesaxeb, Tu ras grZnobdnen an ras fiqrobdnen glexTa<br />

masebi am dromde. realurad mxolod 1789 wlis Semdeg,<br />

roca dogma, rom ‘ucxoelis mmarTveloba arakanonieri<br />

110


mmarTvelobaa’, eTnikurad gacnobierebul xalxebs<br />

moedeba, TandaTanobiT Cndebian naciebi. da, rogorc<br />

irkveva, am procesSi mniSvnelovani katalizatoris rols<br />

modernizacia da masobrivi komunikaciebi asrulebs.<br />

regularuli kontaqtebiT modernizaciam paradoqsulad<br />

ganacalkeva da TviTcnobieri gaxada xalxebi iq, sadac<br />

adre, imperiuli mmarTvelobis dros, isini kulturulad<br />

asimilirebulni iqnebodnen (iqve: 169–174).<br />

am konteqstSi es ucnauri daskvnaa. igi sakmaod<br />

eulad gamoiyureba konoris Sromis suliskveTebasTan<br />

mimarTebaSi da definiciasa da istoriul<br />

interpretaciasTan dakavSirebiT rig kiTxvebs wamoWris.<br />

iseTi STabeWdileba rCeba, rom nacionaluri modernizmi<br />

ukan, eTnikuri perenializmisaken, gaWenda. magram am<br />

Tvalsazrisis dakvirvebiT ganxilva miuTiTebs, rom Cvens<br />

winaSe mxolod da mxolod qronologiuri anu ‘pirobiTi’<br />

modernizmia. Nnaciebi, konoris azriT, arc realurad,<br />

Tvisebrivad gansxvavebuli arian eTnikuri jgufebisagan,<br />

da arc modernizaciis produqtebs warmoadgenen, rogorc<br />

amas sociologiuri an ‘struqturuli’ modernizmi<br />

miiCnevs. amis mTavari mizezi, konoris SexedulebiT, is<br />

aris, rom naciebi, eTnikuri jgufebis msgavsad, masobrivi<br />

fsiqologiis da, saboloo jamSi, naTesaobis gancdis<br />

fenomenebia.<br />

gamodis, rom nacionalizmSi araviTari<br />

racionaluroba araa? Tu igi, rogorc romantikosebi<br />

gvarwmuneben, ubralod sisxlis da emociis saqmea? iqneb<br />

joSua fiSmans moepoveba amaze pasuxi, roca amtkicebs,<br />

rom eTnikuroba ‘arsebobis’ saqmea, iseve rogorc<br />

‘codnisa’ da ‘keTebis’ da rom<br />

eTnikuroba yovelTvis ganicdeboda rogorc<br />

naTesauri fenomeni, gangrZobadoba TviTSi da<br />

maTSi, visTanac arsebobs saerTo winapris<br />

TaobaTaSorisi kavSiri. eTnikuroba nawilobriv<br />

ganicdeba rogorc ‘Zvali ZvalTagani, xorci<br />

xorcTagani da sisxli sisxlTagani’. Tavad<br />

adamianis sxeuli danaxulia rogorc eTnikurobis<br />

gamoxatva da eTnikuroba mTlianad ganicdeba<br />

111


ogorc sisxli, Zvlebi da xorci (Fishman 1980: 84–<br />

85).<br />

meores mxriv, rogorc heCTeric amtkicebs, gana<br />

xalxi (maT Soris nacionalistebic), frTxilad ar<br />

angariSobs nacionalistur amboxebaTa zedmetobebs,<br />

nacionalisturi moZraobebSi monawileobis miRebis<br />

sazRaursa da ‘fraternité’ (da axla ‘sorotité’) misaReb mogebas?<br />

im SemTxvevaSi Tu Cven davaskvniT (mgoni, SegviZlia ase<br />

moviqceT), rom naciebi da nacionalizmi mZlavr<br />

subieqtur elementebs Seicavs, rom zogjer xalxi<br />

‘sisxliT fiqrobs’ da, konoris sityvebi rom<br />

moviSvelioT, ‘Tavisi nebiT arasodes iRupeba raime<br />

racionaluris gamo’ (Connor 1994: 206), aqedan is ar<br />

gamomdinareobs, rom es fenomeni araracionaluria da<br />

misi axsna struqturuli da kulturuli terminebiT<br />

SeuZlebelia, da arc is, rom, radgan Cven saSualeba<br />

gvaqvs naciebi da nacionalizmi socialuri fsiqologiis<br />

terminebis meSveobiT ganvmartoT, Cven principSi ar<br />

SegviZlia maTi axsna racionaluri terminebiT. es<br />

gasagebad SeiZleba rTuli aRmoCndes, magram es ori<br />

araviTar SemTxvevaSi araa erTmaneTTan SeuTavsebeli. is,<br />

rom modernistebi (magaliTad, gelneri da heCTeri) mcire<br />

yuradRebas uTmoben socialuri fsiqologiis cvladebs,<br />

ar niSnavs, rom Cven unda gaviziaroT naciebisa da<br />

nacionalizmis analizis fsiqologiuri (da aqedan<br />

gamomdinare ‘araracionaluri’?) pozicia da uari vTqvaT<br />

istoriul da sociologiur axsnebze. piriqiT, am<br />

sakiTxis buneba yvelafers, rasac Cven ase vakeTebT, met<br />

mniSvnelovnebas sZens da uzrunvelyofs imas, rom ‘axsnis’<br />

Cveneulma gagebam moicvas emociis, nebis, simbolos,<br />

maxsovrobis, naTesaobis gancdis sxvadasxva kulturuli,<br />

socialuri da socialur-fsiqologiuri elementebi,<br />

romlebzec samarTlianad svams maxvils uolker konori<br />

da romlebsac instrumentalistebi ugulebelyofen an<br />

uaryofen. 12<br />

112


politika da kultura<br />

mesame gansaxilveli sakiTxi naciebisa da<br />

nacionalizmis <strong>for</strong>mirebaSi modernuli saxelmwifos,<br />

ufro zogadad ki masSi politikis, rols exeba. amas Cven<br />

kulturuli nacionalizmis an, ufro farTod,<br />

kulturuli identobis problema SeiZleba vuwodoT.<br />

XX saukunis 80-iani wlebis dasawyisSi rigi<br />

postmarqsistuli Teoria xazs usvamda saxelmwifos<br />

fardobiT avtonomiurobas. maTTvis SedarebiT misaRebi<br />

iyo politikis prioritetis veberiseuli gageba. yvela es<br />

midgoma da modeli modernistuli da<br />

instrumentalisturia. es exeba nacionalizmis maikl<br />

maniseul da entoni gidensiseul interpretaciebsac.<br />

orive maTgans miaCnia, rom modernuli, centralizebuli,<br />

profesionalTa da teritoriuli mowyobis mqone<br />

modernuli saxelmwifo aRviZebs nacionalizms imasTan<br />

erTad, rasac entoni gidensi ‘Sekruli nacia-saxelmwifos<br />

SigniT arsebuli administratiuli xelisuflebis<br />

koordinaciis Tanamdevi suverenobis kulturul<br />

SegrZnebas’ uwodebs (Giddens 1985: 219). maikl manic,<br />

britaneTsa da safrangeTSi saxelmwifos mier<br />

mxardaWeril nacionalizmebze saubrisas, naTlad<br />

ayalibebs Tavis azrs: ‘naciaze, rogorc saxelmwifos<br />

aRmniSvnel terminze, fokusirebis gamWvirvaloba<br />

politikuri axsnisaTvis upiratesobis miniWebaa’ (Mann<br />

1995: 48). igive iTqmis habsburgTa imperiis ‘provincialTa’<br />

(xorvatebis, ungrelebis, Cexebis) nacionalizmebzec,<br />

sadac regionaluri administraciis arseboba-ararseboba<br />

‘naciis warmoSobis ukeTesi mauwyebelia, vidre<br />

eTnikuroba’ (iqve: 50). 13<br />

adreMmanma ufro dawvrilebiT ganixila evropaSi<br />

nacionalizmis ganviTarebis oTxi safexuri. pirveli,<br />

Tavisi xasiaTiT, religiuri iyo. igi XVI saukuneSi<br />

evropaSi daiwyo, roca protestantulma re<strong>for</strong>maciam da<br />

kaTolikurma kontrre<strong>for</strong>maciam ‘intensiuri<br />

Zalauflebis’ Zlieri mobilizeba ganaxorciela elitis<br />

wignierebis axali qselebis Camoyalibebis xelSewyobiT.<br />

daaxloebiT 1700 wlidan amas komerciuli eqspansiiT da<br />

saxelmwifo militarizmiT gamowveuli diskursiuli<br />

113


wignierebis gafarToeba mohyva, romelmac ‘saero<br />

moqalaqeobis’ SegrZnebis mqone zeda klasi warmoqmna. 1792<br />

wlidan mesame, gadamwyvet fazaSi, samxedro krizisma es<br />

‘protonaciebi’ mcire, magram namdvilad zeklasobriv<br />

naciebad aqcia. savaldebulo samxedro samsaxuris<br />

SemoRebam, omis gadasaxadebma da omis regresulma<br />

sesxebma, mdidari klasebis moTxovnas politikuri<br />

elferi SesZina da ‘naciisa’ da ‘xalxis’ cnebebis<br />

politizeba gamoiwvia. ukanasknel fazaSi, XIX saukunis<br />

miwurulidan moyolebuli, saxelmwifos organoebis<br />

meSveobiT naciebisaTvis xelSewyobas industriuli<br />

kapitalizmi iwyebs, romelic funqciebis farTo<br />

mravalferovnebaze xdeba pasuxismgebeli. es garemoeba,<br />

Tavis mxriv, mas ufro warmomadgenlobiTad, homogenurad<br />

da ‘nacionalurad’ aqcevs da ufro agresiul, fanatikur<br />

nacionalizms axalisebs (Mann 1993: 216–247).<br />

Tumca, aqac pirveli, mosamzadebeli, fazis<br />

Semdegve mani maxvils saxelmwifos rolze da mis<br />

samxedro da fiskalur Zalauflebaze akeTebs. ismis<br />

kiTxva, Tu ratom unda miekuTvnoT saxelmwifoebs ase<br />

didi roli naciebis CamoyalibebaSi, roca maTgan<br />

momdinare pirvel impulsebs Tavad mani mxolod 1700<br />

wlis Semdgomi xaniT, xolo maT seriozul intervencias<br />

arauadres 1792 wliT aTariRebs. inglisis SemTxvevaSi da,<br />

iqneb, safrangeTis, Sotlandiis, espaneTis da SvedeTis<br />

SemTxvevebSic, XVI saukuneSi aristokratiasa da saSualo<br />

klasis zeda fenebSi naciadyofnis gancdis arseboba<br />

ueWvelia. imis mtkiceba, rom isini ar arian ‘realuri’<br />

naciebi, niSnavs, rom Cven ar SegviZlia vilaparakoT<br />

naciebze XIX saukunis miwurulamde, roca mosaxleoba<br />

pirvelad iRebs saarCevno uflebas, rogorc amas uolker<br />

konori amtkicebs. Tu Cven mzad ara varT ase Sors<br />

wasasvlelad, maSin SegviZlia davuSvaT ‘naciebis’<br />

arseboba garkveuli azriT militaristul-kapitalistur<br />

saxelmwifoebamde da, iqneb, maTgan gankerZoebuladac. 14<br />

aRniSnuli zogadi midgomis yvelaze metad<br />

damuSavebul da mkafio <strong>for</strong>mulirebas jon brilis mier<br />

SemoTavazebuli politikuri modeli warmoadgens.<br />

brilis nacionalizmi modernul da wminda politikur<br />

moZraobad esaxeba; modernul msoflioSi ki politika<br />

114


saxelmwifoze kontrolSi mdgomareobs. nacionalizmi<br />

amgvari kontrolis misaRwevad da SesanarCuneblad<br />

saWiro argumentia. misi mniSvnelovneba ganpirobebulia<br />

unariT, sxvadasxva subelitas, maTi miznebisa da<br />

interesebis mobilizaciis, koordinaciis da<br />

legitimaciis gziT, saerTo plat<strong>for</strong>ma SesTavazos.<br />

nacionalisturi moZraoba miznad isaxavs orives, rogorc<br />

saxelmwifos gaerTianebas, ise mis ganaxlebas, ufro<br />

xSirad ki arsebul saxelmwifosTan dapirispirebas,<br />

rogorc amas brili gadmogvcems:<br />

[nacionalisturi argumenti] sam mtkicebulebaze<br />

dafuZnebul politikur doqtrinas warmoadgens:<br />

(a) nacias Tavisi mkafiod gamokveTili da<br />

gansakuTrebuli xasiaTi aqvs.<br />

(b) naciis interesebi da Rirebulebebi yvela<br />

sxva interessa da Rirebulebaze maRla<br />

dgas.<br />

(g) nacia SeZlebisdagvarad Tavisufali unda<br />

iyos, rac, Cveulebriv, sul mcire,<br />

politikuri suverenitetis mopovebas<br />

moiTxovs (Breully 1993: 2).<br />

nacionalisturi argumentebi mxolod maSinaa<br />

mimzidveli, roca modernuli pirobebi – kerZod,<br />

absolutisturi saxelmwifos gamocalkeveba samoqalaqo<br />

sazogadoebisagan – bevr ganaTlebul adamianSi<br />

gaucxoebisa da imedgacruebis grZnobas badebs, ris gamoc<br />

isini TavianT mzeras iseT doqtrinebs apyroben,<br />

romlebic saxelmwifosa da sazogadoebas aRdgenas<br />

hpirdebian. aqedanaa herderis msgavsi istoriuli<br />

argumentebis mimzidveloba. herderi cdilobda xelaxla<br />

aRmoeCina avTenturi TviTi da, kulturuli naciis<br />

politikur naciasTan damTxveviT, erToba Tavis bunebriv<br />

mdgomareobaSi aRedgina. brili cnebis aseT nawvaleb<br />

xelaxal ganmartebas yalbad miiCnevs, magram, miuxedavad<br />

amisa, nacionalizmi savsebiT realuri problemis dasmis<br />

seriozul mcdelobas warmoadgens (iqve: 55–64).<br />

dabolos, ideologia mxolod meoradia<br />

politikasTan mimarTebaSi. esPpolitikuri urTierTobebi<br />

115


da instituciebia is, rac nacionalizmebis miznebs<br />

<strong>for</strong>mas sZens. magaliTad, 1871 wels germaniis naciasaxelmwifos<br />

Seqmnis procesis dasasruls Zalian cota<br />

Tu hqonda saerTo kulturasTan da kidev ufro cota<br />

romantizmTan da mis ideologiebTan. rasTanac masMsaqme<br />

hqonda, gansakuTrebiT prusiasa da avstrias Soris<br />

metoqeobasTan dakavSirebiT, es Zalauflebis politika,<br />

geopolitika da ekonomika iyo. is ki, rac warmoiqmna, iyo<br />

‘germania’ – bismarkis prusiis mfarvelobis qveS<br />

sayovelTao TanxmobaSi mcxovrebi germaneli nacia da<br />

ara prusiuli ‘nacia-saxelmwifo’. da swored germania<br />

moiTxovda loialobas da mraval samTavros Soris<br />

ganawilebuli germanulenovani mosaxleobis didi masis<br />

vnebebs aRviZebda. germaniisaTvis sazRvrebis Seqmna Cven<br />

SegviZlia bismarkis Kleindeuschland politikiT avxsnaT,<br />

magram rogor avxsniT im vnebas, romelic procesis<br />

dasasrulisaTvis daubrkoleblad scdeboda am<br />

sazRvrebs, an riT unda aixsnas sazRvrebis SigniT Tu<br />

gareT ‘germaniis’ pangermanuli xedvis mqone bevri<br />

eTnikuri germanelis mZlavri identifikacia (Breuilly<br />

1996a)? 15<br />

pasuxi SeiZleba nacionalisturi mtkicebulebebis<br />

briliseul definiciaSive, da mis mier SeerTebuli<br />

Statebis 1776 wlis ganmaTavisuflebeli moZraobis<br />

nacionalizmad monaTlvis uaryofaSi iyos. brilis<br />

azriT, camet amerikul kolonias aklda kulturuli<br />

identoba – ‘mkafiod gamokveTili da gansakuTrebuli<br />

xasiaTi’ – romelsac dedaqveynisagan da britaneli<br />

mmarTvelebisagan maTi gamocalkeveba SeeZlo. mCagvrelTa<br />

msgavsad, maTac britanuli warmoSoba hqondaT, iyvnen<br />

qristianebi (umeteswilad protestantebi) da inglisurad<br />

metyvelebdnen. magram aqcentis gakeTeba identobis<br />

kulturul kriteriumze ar esadageba nacionalizmis<br />

wminda politikur definicias. meore TavSi moxseniebuli<br />

brilis mier miTebisa da ceremoniebis Zalis aRiarebac<br />

ar Seesabameba nacionalizmis sworxazovnad politikur<br />

axsnas. imave yaidis kriticizmi sxva politikuri<br />

modernistebis mimarTac gamodgeba. 16<br />

SegviZlia ufro Sorsac wavideT. miroslav hroCma<br />

(Hroch 1985) gamoikvlia ra ramdenime aRmosavleTevropuli<br />

116


nacionalizmi, nacionalistur moZraobaTa ganviTarebis<br />

saerTo modeli aRmoaCina. igi mecnierTa, mweralTa da<br />

xelovanTa patara wreebiT iwyeba, romlebic naciis ideas<br />

amuSaveben (faza a); grZeldeba agitatorebis,<br />

ganmanaTleblebis da Jurnalistebis patriotuli wreebis<br />

mier am ideis gavrcelebiT (faza b); farTovdeba<br />

saarCevno ubnamde, rac saSualo da dabali klasebSi<br />

masobriv moZraobamdea miyvanili (faza g). aq kulturidan<br />

masebis mobilizaciisaken mimarTul elitis politikamde<br />

sworxazovan ganviTarebas aqvs adgili; am SemTxvevaSi<br />

‘kulturis’ gamocalkeveba ‘politikisagan’ SeuZlebelia.<br />

magram kidev ufro daxlarTuli situaciac<br />

SeiZleba Segvxvdes. jon haTCinsonma irlandiuri<br />

nacionalizmisa da gaeluri aRorZinebisadmi miZRvnil<br />

detalur gamokvlevaSi aCvena, rom saxelmwifoze<br />

fokusirebuli politikuri nacionalizmebis svla<br />

damoukideblobisaken, Cveulebriv, kulturuli<br />

nacionalizmebiTaa Sevsebuli,AromelTa mizanic sruliad<br />

gansxvavebulia: naciis, rogorc moraluri erTobis,<br />

regeneracia sakuTar niadagze. kulturuli<br />

nacionalizmebi, pirvel rigSi, kulturuli identobis<br />

sakiTxebs, socialur harmoniasa da moralur miznebs<br />

exeba; da es mimarTebebia maTTvis prioritetuli da raime<br />

politikuri qmedebisa Tu gamoxatvisagan damoukidebeli.<br />

praqtikaSi nacionalizmis kulturuli da politikuri<br />

<strong>for</strong>mebi xSirad enacvleba erTmaneTs da SeiZleba<br />

nacionalistebi maT Soris meryeobdnen. Tu politikuri<br />

nacionalizmi Tavisi miznebisaken mimaval gzaze<br />

borZikobs, kulturul nacionalizms SeuZlia gaCenili<br />

bzari erTobis koleqtiuri kulturuli resursebis<br />

ganmtkicebiT amoavsos; xolo, roca misi Zala sustdeba,<br />

asparezze nacionalizmis politikuri moZraoba gamodis.<br />

maSasadame, nacionalizmi ar SeiZleba politikuri an<br />

romelime sxva sferos tyveobaSi aRmoCndes; ‘politikis’<br />

‘kulturasTan’ an ‘eTnikurobasTan’ amgvari dapirispireba<br />

ar gvaZlevs saSualebas Rrmad CavwvdeT iseT kompleqsur<br />

fenomenebs, rogorebicaa naciebi da nacionalizmi<br />

(Hutchinson 1987: Tavi 1 da 1994: Tavi 1). 17<br />

haTCinsonis farTomasStabiani kritika mokled<br />

exeba meore sakiTxs – kulturis modernizmTan<br />

117


mimarTebas. kulturuli regeneraciisa da eTnikuri<br />

aRorZinebis moZraobebi, SesaZloa, ufro modernuli<br />

periodisTvisaa damaxasiaTebeli, magram yvela epoqaSi<br />

SeiZleba maTi povna. marTlac, modernuli epoqis<br />

kulturulma nacionalistebma naciis regeneraciis<br />

procesSi CasarTvelad ‘xalxis’ mobilizaciisaTvis<br />

eTnikuri simboloebis, miTebis da maxsovrobebis adre<br />

arsebuli repertuaridan unda amoirCion. amgvari<br />

saqcielis sixSire ki imas miuTiTebs, rom,<br />

miuxedavad premodernul da modernul<br />

sazogadoebebs Soris arsebuli mniSvnelovani<br />

gansxvavebebisa, didi xnis damkvidrebuli<br />

kulturuli repertuari (miTebi, simboloebi da<br />

maxsovrobani) mZlavri instituciebis<br />

(saxelmwifoebis, armiebis, eklesiebis) saSualebiT<br />

modernul eraSic ‘gadmodian’, da aRorZinebasa da<br />

xelaxal ganviTarebas ganicdian, ramdenadac<br />

populaciebi periodulad aRmoCndebian xolme<br />

fizikuri da simboluri gadarC<strong>enis</strong> msgavsi<br />

amocanebis winaSe (Hutchinson 2000: 661).<br />

es isev brilis modernizms exeba, romelsac<br />

misTvis damaxasiaTebeli retrospeqtuli nacionalizmisa<br />

da, identobis kulturuli elementebis premodernuli<br />

periodebidan modernul eraSi gadmoyolis faqtis<br />

pirispir darCenili istoriuli skepticizmis surneli<br />

udis. brilis miaCnia, rom: ‘identobis problema, romelic<br />

instituciebisa da, gansakuTrebiT, farTo socialur da<br />

geografiul sivrceebze adamianTa erTmaneTTan<br />

damakavSirebeli instituciebis miRmaa gasuli, imaSi<br />

mdgomareobs, rom igi aucileblad fragmentuli,<br />

wyvetili da mouxelTebelia’ (Breuilly 1996b: 151).<br />

saxelmwifo da eklesia, premodernuli<br />

instituciebi, romelTac eTnikuri identobis gadatana<br />

SeeZloT, iyvnen rogorc nacionaluri identobebiT<br />

SezRudulni, aseve universalisturni. ase rom,<br />

premodernul eTnikur identobas, lokaluri donis<br />

garda, cota ram Tu hqonda imisaTvis, rom<br />

118


instituciurad gardaqmniliyo. TiTqmis yvela<br />

didi institucia, romelic agebs, inaxavs da<br />

gadascems nacionalur identobebs, da romelic am<br />

identobebs interesebTan akavSirebs, modernulia:<br />

parlamentebi, farTod gavrcelebuli literatura,<br />

sasamarTloebi, skolebi, Sromis bazrebi da a.S. …<br />

nacionaluri identoba arsobrivad modernulia da<br />

am sakiTxisadmi nebismieri midgoma, romelsac<br />

raime sargeblobis motana SeuZlia, am<br />

wanamZRvaridan unda amodiodes (iqve: 154).<br />

es nacionalizmis genezisSi instituciebis,<br />

kulturisa da eTnikurobis rolis viwro da SezRuduli<br />

gagebaa. CamoTvlil ‘instutuciaTagan’ bevris aRmoCena<br />

premodernul sazogadoebebSic SeiZleba. maSinac ki,<br />

rodesac isini ar iyvnen ise inkluziurebi, rogoric<br />

dRes arian, isini emsaxurebodnen eTnikuri identobisa da<br />

kulturis ‘gadatanas’ ufro farTo mosaxleobaSi. metic,<br />

sxva instituciebi ufro inkluziurnic ki iyvnen (da ara<br />

fragmentuli da mouxelTebeli): lingvisturi kodebi,<br />

ritualebi da dResaswaulebi, savaWro gamofenebi da<br />

bazrebi, armiebi da ‘samSoblo miwebi’ – es yvelaferi<br />

mraval TaobaSi saerTo eTnikurobis grZnobas nergavda,<br />

xolo modernul epoqaSi gadmoxeTqa. kidev erTxel unda<br />

iTqvas, rom arc ‘kulturisa’ da ‘identobis’<br />

gamocalkevebaa saWiro premodernuli instituciebisagan,<br />

da arc imis apriorulad daSveba, rom maT ar ZaluZT<br />

Semdgomi naciebisaTvis safuZvlis Semzadeba. 18<br />

konstruireba da reinterpretacia<br />

bolo sakiTxi, romelsac Sevexebi, uSualod<br />

momdinareobs winare mimarTebebidan: arian Tu ara naciebi<br />

nacionalisti inteligenciebis mier de novo Seqmnilni an<br />

rekonstruirebulni arsebuli kulturuli ‘masalisa’ da<br />

eTnikuri sentimentebis gareSe.<br />

es mravalwaxnagovani kompleqsuri argumentia.<br />

Tvalsazrisi, rom nacia ‘socialurad konstruirebulia’,<br />

Tuki is truizmi ar aris, raRac ufro mets unda<br />

niSnavdes, vidre primordializmis an perenializmis<br />

119


ubralo uaryofa iqneboda, radganac igi modernizmis<br />

yvela <strong>for</strong>misaTvis saerToa. axal elements aq<br />

warmoadgens aqcenti socialur inJineriasa da teqnikur<br />

inovaciaze, kulturuli artefaqtebisa da teqstebisaTvis<br />

<strong>for</strong>mis micemaze, Tvisebrivad axali <strong>for</strong>mebis<br />

Sesaqmnelad unar-Cvevebisa da warmosaxvebis gamoyenebaze.<br />

socialuri konstruqcionizmis es ‘Zlieri’ <strong>for</strong>ma<br />

gelneris Sexedulebebs scdeba, radgan miuTiTebs, rom<br />

naciebi, Tuki Seiqmna, SeiZleba gaqres kidec TavianT<br />

warmosaxvebTan da narativebTan erTad, msgavsad sxva<br />

artefaqtebisa da teqstebisa.<br />

is Tvalsazrisi, rom nacia, upirveles yovlisa,<br />

kulturuli artefaqtia, unda daiyos misi warmosaxvis<br />

stilis da warmodginebis modusis mixedviT, rac<br />

harmoniaSia postmodernizmis movardnil talRasTan,<br />

miuxedavad imisa, rom Tavdapirvelad misi <strong>for</strong>mulireba<br />

postmarqsistul CarCoSi ganxorcielda. benediqt<br />

andersonisaTvis nacionalizmi umTavresad diskursis<br />

<strong>for</strong>ma, narativis tipia, romelic politikur erTobas<br />

warmosaxavs, rogorc sasruls, suverenulsa da<br />

horizontalurad zeklasobrivs. naciebi vernakulur<br />

‘beWdur erTobebs’ efuZnebian, esaa vernakuluri beWduri<br />

enebisa da literaturebis – umetesad warmosaxviTi<br />

politikuri erTobebis sociologiurad cxovelmyofeli<br />

da advilad gasagebi saSualebebiT gadmocemuli<br />

romanebisa da gazeTebis – mkiTxveli publika.Ees beWduri<br />

erTobebi, Tavis mxriv, ifurCqnebian pirveladi masobrivi<br />

moxmarebis sagnebis, nabeWdi wignebis gaC<strong>enis</strong> Sedegad,<br />

gansakuTrebiT ki mas Semdeg, rac elitaruli laTinuriT<br />

gajerebuli wignis bazari bevrad ufro farTo<br />

vernakuluri bazrebiT gamoidevna. mkiTxveli<br />

mosaxleobis ricxvis zrdas xels uwyobda vernakulaze<br />

naTargmni wminda werilis kiTxvis protestantuli<br />

ideali da centralizebuli saxelmwifo enebis<br />

warmoSoba, rac teritoriulad diskretul mxareebSi<br />

garkveuli enebis fiqsirebulobisa da stabilurobis<br />

gancdas iZleoda. andersonisaTvis Tanabrad<br />

mniSvnelovani iyo drois koncefciaSi momxdari<br />

revolucia. Tuki adreul periodebSi dro mesianistur da<br />

kosmologiur movlenaTaTvis winasaxis mimniWeblad da<br />

120


xorcSemsxmelad moiazreboda, axla mas sul ufro da<br />

ufro metad uyurebdnen rogorc wrfivsa da homogenurs.<br />

erTobebi ‘cariel homogenur droSi’ moZraobdnen, xolo<br />

movlenebi ki saaTisa da kalendris Cvenebebze iyvnen<br />

mibmulni (Anderson 1991: Tavi 3).<br />

am adremodernuli istoriuli ganviTarebebis ukan<br />

didi socialuri cvlilebebi da perenialuri pirobebi<br />

dgas. sayovelTao cvlilebebSi Sedioda wminda werilis<br />

erTobebis (didi religiebis) da im wminda monarqiuli<br />

umaRlesi centrebis (didi imperiebis) gaqroba, romlebmac<br />

politikuri da kulturuli sivrce gamouTavisufles<br />

gviandel naciebs. Tumca saboloo jamSi naciebis<br />

arseboba damokidebulia or, ufro metad perenialur<br />

pirobaze: babilonis godolze – globaluri<br />

lingvisturi mravalferovnebis fatalurobaze, da<br />

sikvdilis Tanmdevi daviwyebis damTrgunveli ukvdavebis<br />

universalur Ziebaze. swored aseTi ukvdaveba, romelic<br />

adamianis STamomavlobiT, erTobis jer kidev arSobil<br />

wevrTa meSveobiT miiRweva, aris is, risi moniWebac nacias<br />

SeuZlia. es gvixsnis imas, Tu ras niSnavs ‘aCrdilebi’<br />

ucnobi jariskacis saflavTan da imasac, Tu<br />

TaobaTaSorisi Zmoba ratom ‘xdis SesaZlebels bolo<br />

ori saukunis ganmavlobaSi amdenma milionma adamianma<br />

ara imdenad moklas, aramed Tavi Seswiros ase SezRudul<br />

warmosaxvebs’ (Andersen 1991: 7). 19<br />

aq andersoni mokled wamoWris naciis mimarT<br />

vnebisa da mijaWvulobis grZnobis centralur<br />

(primordialistur) problemas. magram rogoria misi<br />

midgoma?Aandersoni amtkicebs, rom Cven mzad varT Tavi<br />

gavwiroT mxolod imisaTvis, rac keTilSobilad da<br />

uangarod migvaCnia, magaliTad, ojaxis an naciisaTvis.<br />

miuxedavad marTlac xSiri gaTanabrebisa naciis ojaxTan<br />

(‘Cveni ojaxi’ da ‘Cveni nacia’) (rogorc naTlad daasabuTa<br />

kidec uolker konorma (Connor 1994: Tavi 8)), es xdeba ara<br />

imitom, rom ojaxebisa da naciebisaTvis gaRebuli<br />

msxverpli miCneulia wmindad da uangarod. sworedac<br />

piriqiT: ase imitom xdeba, rom Cveni identobani,<br />

saWiroebani da interesebi, Cveni WeSmariti xsna<br />

ukavSirdeba da damokidebulia ‘Cvens’ ojaxze, ‘Cvens’<br />

naciaze, amitomacaa, rom maT mimarT amgvar erTgulebas<br />

121


ganvicdiT da mzad varT ase Tamamad gavwiroT Tavi<br />

misTvis. es naciebs erTnairad aqcevs rogorc emociisa da<br />

nebis, ise warmosaxvisa da Semecnebis erTobebad (Anderson<br />

1991: 141–143; agreTve, ix. A.D.Smith 1998: 140–141). 20<br />

arc erik hobsbaumisa da terenc reinjeris (da<br />

maTi mimdevrebis) mier tradiciis gamogonebaSi (romelic<br />

imave 1983 wels gamoCnda, rodesac andersonis<br />

warmosaxviTi erTobebi gamovida) SemoTavazebuli<br />

modernistuli Tvalsazrisi exeboda koleqtiuri nebisa<br />

da emociis rols. kerZod, hobsbaumi Tvlis, rom naciebi<br />

da nacionalizmebi didad unda umadlodnen nacionaluri<br />

istoriis literaturul da istoriul gamonagons,<br />

miTologiasa da simbolizms, romelTa gafurCqvna<br />

evropaSi 1830 wlidan, gansakuTrebiT ki 1870 wlis Semdeg<br />

iwyeba. 1914 wlamde ganvlilma aTwleulebma amgvari<br />

‘gamogonili tradiciebis’ warRvna ixiles – nacionaluri<br />

dResaswaulebi, brZolaSi dacemulTa sapativsacemo<br />

ceremoniebi, droSebi da himnebi, statuomania, sportuli<br />

Sejibrebebi da sxv. adrindeli tradiciebisagan<br />

gansxvavebiT, romlebic cvlilebebs moergnen,<br />

‘gamogonili’ variantebi kulturis im inJinerTa mier<br />

winaswargaTvlil da invariantul qmnilebebs<br />

warmoadgenda, romlebic simboloebs, ritualebs, miTebs<br />

da istoriebs qmnidnen modernuli epoqis industriisa da<br />

demokratiis mier mobilizebuli da politizebuli<br />

masebis saWiroebebis dasakmayofileblad. sxva sityvebiT<br />

rom vTqvaT, isini mmarTveli klasis xelSi socialuri<br />

kontrolis winaswargaTvlil instrumentebs<br />

warmoadgendnen. amitomac, hobsbaumis TqmiT,<br />

Zalze saSuri saqmea SedarebiT gviandeli<br />

inovaciebis, ‘naciisa’ da masTan asocirebuli<br />

fenomenebis – nacionalizmis, nacia-saxelmwifos,<br />

nacionaluri simboloebis, istoriaTa da sxvaTa<br />

Seswavla. es yvelaferi socialur inJineriaSi<br />

ganxorcielebul qmedebebs efuZneba, romelebic<br />

xSirad winaswarmofiqrebuli da yovelTvis<br />

inovaciuria, Tundac imitom, rom istoriuli<br />

siaxle inovacias gulisxmobs (Hobsbawm and Renger<br />

1983: 13–14). 21<br />

122


kidev erTxel gavimeoreb, rom cneba ‘gamonagoni’<br />

sims ufro maT sulSi atokebs, visTvisac naciebi da<br />

nacionalizmi saukeTeso SemTxvevaSi ‘istoriis<br />

moZraobidan’ samwuxaro gadaxraa, xolo uaresSi –<br />

masebis cru cnobierebis upirveles magaliTs<br />

warmoadgens. magram Tundac nacia srul inovacias<br />

warmoadgendes, mainc Riad rCeba misi sakiTxi, iseve<br />

rogorc gamosarkvevia am sferoSi winaswar dagegmili<br />

socialuri inJineriis moculobac. hobsbaumis analogia<br />

am SemTxvevaSi aSkarad meqanikuria; naciebi an<br />

konstrurebulni arian an, teqnikuri xasiaTis<br />

gamogonebis msgavsad, socialuri inJineriis fabrikaciebs<br />

warmoadgenen. isini gegmis Sesabamisad arian awyobilni<br />

elitaruli ostatebis mier. aq adgili aRar rCeba<br />

emociis an moraluri nebisaTvis da masebis<br />

monawileobisaTvisac ki. es ukanasknelni elitis<br />

socialuri Canafiqris pasiur msxverplni arian, romelic<br />

maTi axlad gamoTavisuflebuli energiisaTvis<br />

mimarTulebis micemas cdilobs. naciebi da nacionalizmi<br />

modernuli epoqis panem et circenses warmoadgenen (iqve: Tavi<br />

7).<br />

magram aris Tu ara masebi ubralo tabula rasa,<br />

romelic Tavisi mmarTvelebis nacionalistur mesijebs<br />

elodeba, raTa isini gonebaSi CaibeWdos da gulis<br />

ficarze daiweros? hobsbaumi problemas mxolod<br />

‘zemodan qvemoT’ udgeba, magram igi damoukidebeli<br />

teritoriuli saxelmwifos Ziebisas Tavidanve uaryofs<br />

yovelgvar kavSirs masebis, Tundac regionalur,<br />

religiur Tu lingvistur, ‘protonacionalur bmebsa’ da<br />

modernul nacionalizmebs Soris. igi uSvebs, rom<br />

premodernul periodebSi Cven SegviZlia regionalur<br />

enebsa da lokalur religiebze dafuZnebuli bevri<br />

‘protonacionaluri’ erToba aRmovaCinoT, magram<br />

amtkicebs, rom isini winaprobas da winamorbedobas ver<br />

gauweven naciebs, radganac ‘maT arc hqoniaT da arca aqvT<br />

is aucilebeli kavSiri teritoriuli politikuri<br />

organizaciis qvedanayofTan, romelic gadamwyveti<br />

kriteriumia imisaTvis, rasac dRes Cven “naciaSi”<br />

moviazrebT’ (Hobsbawm 1990: 47; kursivi dedniseulia).<br />

123


arsebobs ramdenime gamonaklisi SemTxveva<br />

(magaliTad, inglisis da safrangeTis, ruseTis da<br />

serbeTis) roca didi instituciebi (saxelmwifo an<br />

eklesia) gamZle aRmoCnda, an modernul epoqaSi<br />

adrindeli politikuri erTobis xsovna didxans SemorCa<br />

da masobrivi nacionalizmisaTvis safuZveli gaxda. yvela<br />

sxva istoriuli kavSiri yalbia, radgan imis miRma<br />

moqmedebs, rasac hobsbaumi ‘efeqtur istoriul<br />

gangrZobadobas’ uwodebs (Hobsbawm and Ranger 1983: 7; ix.,<br />

agreTve, Hobsbawm 1990: Tavi 2).<br />

es istoriuli kavSirebi marTlac yalbia? zustad<br />

ras warmoadgens ‘efeqturi istoriuli gangrZobadoba’?<br />

amas garda, is marTlac niSnavs raimes naciebis<br />

warmoqmnisaTvis? obieqturi istoriuloba SeiZleba<br />

mniSvnelovani iyos drois xangrZliv periodSi, magram<br />

mosaxleobis masisaTvis narativi emociurad<br />

‘rezonansulic’ unda iyos da ‘SinaarsiT WeSmaritic’. es<br />

aris eTnosimbolistebis da, maT Soris, Cemi mTavari<br />

Teoriuli mosazreba. naciebisa da nacionalizmis Zalisa<br />

da mdgradobis unaris asaxsnelad. mTavaria naciis<br />

narativi da misi saxeebi im xalxis gulis simebs<br />

arxevdes, vis misazidadacaa Cafiqrebuli, da ‘xalxma’ da<br />

misma kulturebma Tavis mxrivac SeZlon naciis<br />

rekonstruqciaSi wvlilis Setana. elitebs mxolod maSin<br />

ZaluZT raRac gavl<strong>enis</strong> moxdena da erTgvari lideroba,<br />

roca isini mosaxleobis masas ‘Tavidan warmoudgenen’<br />

misTvis misaReb da STamagonebel saxes an narativs<br />

naciis Sesaxeb.<br />

am argumentisaTvis centraluria urTierToba<br />

Semecnebasa da emocias Soris. Tu Cven gvsurs Rrmad<br />

CavwvdeT nacionalizmis unars daeuflos adamianebs da<br />

mis sayovelTao mizidulobas, wminda SemecnebiT da<br />

interesebze dafuZnebul modelebs versad gaveqceviT. Cven<br />

gvWirdeba nacionalizmis, rogorc moraluri erTobis<br />

koleqtiur nebaze da, TiTqos, erTi winapridan<br />

warmomdgari erTobis saziaro emociebze dafuZnebuli<br />

koleqtiuri qcevis tipis gageba; es niSnavs imas, rom Cven<br />

gvWirdeba nacia gaviazroT, rogorc moqalaqeTa<br />

sakraluri erTobis politikuri <strong>for</strong>ma. Tumca andersoni<br />

uSvebs warmosaxviTi politikuri erTobisaTvis<br />

124


lingvisturi bazisis arsebobas da mokled exeba<br />

nacionaluri identobis ufro Rrma, religiur,<br />

safuZvels, misi emociuri potencialis gaxsnasac ki ver<br />

axerxebs, moralurze rom aRaraferi vTqvaT. nacvlad<br />

amisa, igi nacias misi inteleqtualuri da artistuli<br />

gadmomcemis saTvaliT uyurebs ‘warmosaxvis’ cnebis<br />

farglebSi. aseve, Tumca hobsbaumi uSvebs<br />

nacionalistebisaTvis Rrma istoriuli gangrZobadobis<br />

mniSvnelovnebas, is maT narativebs rogorc nayalbevs ise<br />

eqceva da amitomac gamoricxavs maTi emociuri<br />

mimzidvelobis wvdomis SesaZleblobas. am ukanasknels<br />

araferi esaqmeba maT ‘inovaciur’ RirsebebTan, rom<br />

aRaraferi vTqvaT maTi Sinaarsis WeSmaritebaze.<br />

samagierod mas saqme aqvs nacionalizmebiT gamowveul,<br />

mowodebis funqciis mqone xalxuri eTnikuri miTebis<br />

tradiciebTan, simboloebTan da maxsovrobebTan. amis<br />

uaryofa an ugulebelyofa naciebis da nacionalizmis<br />

xalxuri bazisis ufro Rrma gagebas uSlis xels.<br />

amitomaa, rom eTnosimbolistebi, romlebic me<br />

mokled gagacaniT mesame Tavis bolos, naciaTa<br />

Camoyalibebis process ganixilaven ara imdenad rogorc<br />

konstruirebas (maT winaswarCafiqrebul ‘gamogonebas’ rom<br />

Tavi davaneboT), aramed rogorc adre arsebuli<br />

kulturuli motivebis reinterpretacias da adrindeli<br />

eTnikuri jaWvebisa da sentimentebis rekonstruqcias.<br />

Tuki modernistebi da konstruqcionistebi mTlianad<br />

arian dakavSirebulni ‘retrospeqtul nacionalizmTan’,<br />

eTnosimbolistebi miuTiTeben, rom aseTive seriozul<br />

safrTxes warmoadgens ‘damblokavi prezentizmic’,<br />

romelic uSualod warsulisaTvis <strong>for</strong>mis miniWebis<br />

Sesaxeb awmyos Taobis Sexedulebebsa da interesebzea<br />

fokusirebuli. es Znels, iqneb SeuZlebelsac ki, xdis im<br />

mravali gzis wvdomas, romelTa meSveobiTac eTnikuri<br />

warsuli kulturuli CarCoebisa da parametrebis<br />

uzrunvelyofiT awmyos mimarTebebis <strong>for</strong>mirebas uwyobs<br />

xels. swored amgvari CarCoebisa da parametrebis<br />

saSualebiT da maT SigniT yalibdeba da gamoiTqmeba<br />

awmyos moTxovnebi da gagebani. imis garda, rom<br />

istoriulad zedapirulia, prezentistuli Tvalsazrisi<br />

125


ubralod ver uZlebs istoriis gamocdas. tabula rasa arc<br />

arasdros arsebula (ix. Peel 1989; A.D.Smith 1998: Tavi 8).<br />

iseTi eTnosimbolistebisaTvis, rogorebic<br />

armstrongi, haTCinsoni da me gaxlavarT, nacionalizmis<br />

gageba mxolod koleqtiuri kulturuli identobebis la<br />

longue durée analiziTaa SesaZlebeli. magram warsulis<br />

kavSiri awmyosa da momavalTan SeuZlebelia calmxrivi<br />

mizezobrivi urTierToba iyos; arsebobs gareSe<br />

garemoebebsa da erTobis resursebze damokidebuli<br />

kavSirebis sxvadasxva saxe (ix. Armstrong 1982 da 1995;<br />

Hutchinson 1994; A.D.Smith 1986 da 1999a: Sesavali).<br />

dasawyisisaTvis Cven SegveZlo gangvesxvavebina sami<br />

amgvari urTierTmimarTeba – kulturuli gangrZobadoba,<br />

ganmeorebadoba da reinterpretacia. gangrZobadoba iseT<br />

komponentebSi SeiZleba aRmovaCinoT, rogoricaa<br />

koleqtiuri TviTdasaxelebebi, enobrivi kodebi da<br />

eTnikuri landSaftebi, romelTaganac TiToeuls<br />

arseboba mas Semdegac SeuZlia ganagrZos, rac maTi<br />

erToba gaqreba, rogorc es karTagenelTa punikuri<br />

kulturis SemTxvevaSi moxda romaelTa mier karTag<strong>enis</strong><br />

totaluri ganadgurebidan daaxloebiT xuTi saukunis<br />

Semdeg. magram am komponentebs isic SeuZlia, rom,<br />

bedukuRmarTobis da trans<strong>for</strong>maciebis Semdeg, erToba<br />

axali <strong>for</strong>miT aRorZinebisaTvis saWiro CarCoTi<br />

uzrunvelyos; saxelebis, <strong>enis</strong>a da landSaftebis<br />

gangrZobadobis meSveobiT amgvari aRorZinebisa da<br />

reidentifikaciis karg magaliTs berZnebi iZlevian. 22<br />

eTnieebis da naciebis ganmeorebadoba ufro<br />

kompleqsuria. misi arsi konkretuli naciis fesvebis<br />

arsebobis dadastureba ki araa Sua saukuneebSi an ufro<br />

adre, aramed imis demonstrirebaa, rom koleqtiuri<br />

kulturuli identobis nacionaluri <strong>for</strong>ma sxva epoqebSi<br />

da kontinentebze meordeba da, maSasadame, momavalSic<br />

SeiZleba gagrZeldes. sxva sityvebiT rom vTqvaT, naciis<br />

cneba kulturuli resursebis da adamianuri<br />

asociaciebis im tips miemarTeba, romlis arsebobac<br />

potenciurad istoriis yvela periodSia SesaZlebeli.<br />

warsuls, awmyosa da momavals Soris kavSiris es tipi<br />

axlos dgas perenialistebis mtkicebebTan. Tumca maTgan<br />

ukve imiTac gansxvavdeba, rom dasaSvebad miaCnia<br />

126


Sesvenebebi istoriaSi, uwyvetobis darRveva, rogorc<br />

erTi da imave arealis sxvadasxva naciebis<br />

gangrZobadobaSi, ise TviTigiveobrivi erTobis mier imave<br />

an sxva arealSi mocemul nacionalur <strong>for</strong>mebSi. ase rom,<br />

konkretul arealSi eTnieebis gverdiT naciebis gaC<strong>enis</strong><br />

mowmeebi vxdebiT, rogorc, magaliTad, elinisturi<br />

periodis axlo aRmosavleTSi, rasac Sua saukuneebis<br />

evropasa an Soreul aRmosavleTSi maTi gaqroba an<br />

gaTqvefa da sxva naciebis warmoSoba mohyva. Cven agreTve<br />

SegviZlia vaCvenoT is manZili, romlzedac konkretuli<br />

eTnieebi, magaliTad, somxebi an ebraelebi, gvian antikur<br />

periodSi miuaxlovdnen erTobis nacionalur <strong>for</strong>mas, am<br />

nacionaluri <strong>for</strong>misgan Semdgomdroindeli daSoreba an<br />

‘dakargva’ da modernul periodSi misi xelaxali<br />

warmoSoba an xelaxali SeZena. am gadasaxedidan naciebi<br />

gvevlinebian, rogorc adamianuri sazogadoebis da<br />

politikis ganmeorebadi, magram ara uwyveti,<br />

maxasiaTeblebi. am sakiTxebs kvlav mivubrundebi.<br />

warsuls, awmyos da momavals Soris bolo da<br />

yvelaze naklebad sakamaTo urTierTmimarTebad<br />

reinterpretacia SeiZleba miviCnioT. aq maZiebeli<br />

erTobebis inteleqtualebi da liderebi cdiloben<br />

xelaxla aRmoaCinon maTi ‘avTenturi’ istoria da<br />

sakuTari eTnikuri warsulis, viTomcda, ‘oqros xanas’ im<br />

mizniT daukavSiron, rom maTi ‘didebuli bediswera’<br />

aaRorZinon da aRadginon. amas isini mocemuli eTnikuri<br />

kulturis parametrebSi yoveli TaobisaTvis warsulis<br />

mniSvnelobebis SerCeviTa da reinterpretaciiT axerxeben,<br />

acalkeveben ra sinamdvilis elementebs<br />

araavTenturisagan, Sinagans gareganisagan. Tumca<br />

urTierTmimarTeba am SemTxvevebSi aSkarad<br />

ideologiuria, rac bevri magaliTiTac dasturdeba, mas<br />

imis Zala mainc Seswevs, rom adamianTa didi raodenobis<br />

mobilizeba moaxdinos da ganmsWvalos isini im<br />

koleqtivis miznis SegrZnebiT, romelic rogorc<br />

‘sakuTriv maTi’ erToba ise ganicdeba. dasaxmareblad<br />

eTnikuri warsulisaTvis Tundac sust mimarTvas ‘xalxSi’<br />

TanamemamuleTaTvis Tavganwirvis iseTi survilisa da<br />

nebis gamowveva SeuZlia, risi msgavsiTac bevri<br />

ideologia ver daikvexnis. mas, erTobaSi da msoflioSi<br />

127


sakuTari adgilis gasacnobiereblad, aseve SeuZlia<br />

yovlismomcveli CarCo Seuqmnas individs, iseve rogorc<br />

mTeli naciis – gansakuTrebul msoflxedvasa da<br />

programas. 23<br />

aqedan is gamomdinareobs, rom<br />

konstruqcionistulisagan gansxvavebiT<br />

eTnosimbolisturi midgomebi aucileblad miiCneven<br />

modernuli naciebis warmoSobis sakiTxis CarTvas<br />

premodernuli epoqebis winare koleqtiuri kulturuli<br />

identobebis konteqstSi. am erTobebs Soris yvelaze<br />

mniSvnelovania eTnie, adamianTa saxeldebuli populacia,<br />

romelic dakavSirebulia garkveul teritoriasTan da<br />

romelic iziarebs winaprTa miTebsa da istoriul<br />

maxsovrobebs, iseve, rogorc saerTo kulturis<br />

elementebs. es aris socialuri <strong>for</strong>macia, romelic<br />

mTlianadaa ignorirebuli konstruqcionistebisa da<br />

modernistebis mier; da es aris is, rasac perenializmi<br />

dumiliT uvlis gverds. SesaZloa, andersonis miTiTebani<br />

enaze, rogorc erTobis kriteriumze (‘nacia imTaviTve<br />

enaSi gaiazreboda da ara sisxlSi’ (Anderson 1991: 145)),<br />

CavTvaloT imis niSnad, rom igi aRiarebs eTnies<br />

mniSvnelobas da keduric TavisTavad cxadad miiCnevs<br />

kacobriobis eTnikur mravalferovnebas da misiT<br />

gamowveul problemebs, rodesac nacionalizmi eTnikurad<br />

Wrel arealebs moedeba. magram, sazogadod,<br />

modernistebis mier moTxrobili ambavi istoriulad<br />

moikoWlebs, progresul, modernul epoqaze<br />

postrevoluciuri monagonebi Slis warsulis nakvalevs<br />

da eTnikuri da religiuri kulturebis nakuwebisagan<br />

Semdgar siWreles, maSin, roca eTnosimbolistebis<br />

mixedviT, nacia eTnikurobis samyaros gareT<br />

Seumecnebadia da konkretuli naciebis warmoSoba<br />

SeuZlebelia adrindeli eTnikuri jaWvebis bazisis<br />

gareSe. eTnikurad erTgvarovani nacia Zalze cotaa,<br />

magram es ar niSnavs, rom yoveli naciisaTvis<br />

aucileblad unda arsebobdes winare sabaziso eTnie. es<br />

niSnavs, rom naciebi ufro Tavisufali eTnikuri<br />

jgufidan an jgufebidan ganviTarda da, rom istoriulad<br />

eTnikuri erTobebi daedo safuZvlad bevr nacias. Cemi<br />

azriT, am faqtis dafarulobam seriozulad SeuSala<br />

128


xeli naciebisa da nacionalizmis Seswavlis ganviTarebas<br />

da Sedegad im eTnikuri maxsovrobebis, miTebis,<br />

simboloebis da tradiciebisadmi uyuradReboba miviReT,<br />

romlebSic kulturuli identobebisa da erTobebis<br />

gamZleobis mniSvnelovani gasaRebi devs (A.D.Smith 1986 da<br />

1999a; Sdr. Kedourie 1960: Tavi 6). 24<br />

daskvna<br />

me warmogidgineT XX saukunis ukanaskneli sami<br />

aTwleulis ganmavlobaSi eTnikurobisa da nacionalizmis<br />

kvlevis sferoSi mimdinare diskusiebisa da debatebis<br />

zogierTi mTavari mimarTuleba. cxadia, es debatebi da<br />

yvela mniSvnelovani Teoriuli Sroma amiT ar<br />

amoiwureba. SeuZlebelia mokle wignSi kritikulad<br />

gansajo am swrafad mzard sferoSi arsebuli yvela<br />

argumenti, rom aRaraferi vTqvaT kvlevaze. zogierT<br />

bolodroindel debatebs, konkretulad naciebis<br />

hibridizaciasa da globalizacis Sedegebs, ukanasknel<br />

TavSi Sevexebi. magram es bolodroindeli ganviTarebac<br />

mxolod im ‘paradigmuli debatebis’ konteqstSi SeiZleba<br />

iqnas gagebuli, romelic zemoT ganvixile. is<br />

uzrunvelgvyofs safuZvlebiT da im CarCoebiT, romelTa<br />

farglebSic unda imoqmedos Semdgomma argumentebma. me<br />

davasabuTeb, rom bolodroindeli debatebi arsebiTad<br />

ufro adreuli midgomebidan amodis da raime axali<br />

paradigmis gamoyofaze ar miuTiTebs.<br />

aRniSnuli bolodroindeli Teoriuli debatebi<br />

aramarto adreuli midgomebis arsebiT ganviTarebas<br />

warmoadgens, aramed sakuTar TavSi naciisa da<br />

nacionalizmis garkveul istoriografiasac Seicavs da<br />

mis Zireul paradigmebs emyareba. Cven unda aRvweroT da<br />

movicvaT sxvadasxva ‘istoriani naciisa’, romelTac<br />

gvTavazoben urTierTsawinaaRmdego midgomebi ara marto<br />

Tavad maTdami interesis gamo, aramed imis gamoc, rasac<br />

isini bolodroindeli Teoriuli debatebis da<br />

nacionalizmis empiriuli perspeqtivebis arsis<br />

wvdomisaTvis gvaZleven. axla am istoriebs mivapyrob<br />

mzeras.<br />

129


5<br />

istoriani<br />

________________________________<br />

arsebobs farTod gaziarebuli ‘nacionalizmis<br />

istoria’ da igi, udavod, modernistulia.<br />

is XVIII saukunis ukanasknel meoTxedSi<br />

poloneTis dayofiTa da amerikis revoluciiT iwyeba da<br />

safrangeTis revoluciis gavliT aRwevs reaqciamde,<br />

napoleonis mier prusiis, ruseTisa da espaneTis<br />

dapyrobamde. aseTi Tvalsazrisis Tanaxmad, nacionalizmi<br />

am ormoci wlis ganmavlobaSi warmoiSva. mogvianebiT, XIX<br />

saukunis 10–20-ian wlebSi igi konvulsiurad vrceldeba<br />

evropis sxvadasxva nawilSi – serbeTSi, saberZneTSi,<br />

poloneTSi (kvlav), iseve rogorc laTinuri amerikis<br />

kreolur elitebs Soris. nacionalizmis pirvelma didma<br />

talRam kulminacias evropaSi 1848 wlis revoluciebSi –<br />

e.w. ‘xalxebis gazafxulze’ – miaRwia, rac, pirvel rigSi,<br />

prusiisa da piedmontezis egidiT germaniisa da italiis<br />

gaerTianebasa da habsburgTa imperiaSi ungreTis<br />

aRzevebaSi gamoixata. XIX saukunis ukanasknel mesamedSi<br />

nacionalizmis meore talRa agorda aRmosavleT da<br />

CrdiloeT evropaSi: es iyo Cexuri, slovakuri, ruminuli,<br />

bulgaruli, litvuri, finuri, norvegiuli, ebrauli<br />

nacionalizmebi evropis gareTa ramdenime nacionalizmTan<br />

erTad (meiZis iaponiaSi, indoeTSi, somxeTsa da<br />

egvipteSi).Amale (XX saukunis pirvel aTwleulebSi) am<br />

talRas SeuerTda sxvadasxva eTnikuri nacionalizmebi<br />

aziaSi – Turquli, arabuli, sparsuli, birmuli, iavuri,<br />

filipinuri, vietnamuri da Cinuri, da nacionalizmis<br />

pirveli ryeva afrikaSi (nigeriaSi, ganaSi da samxreT<br />

afrikaSi). XX saukunis 30–40-iani wlebisaTvis dedamiwis<br />

zurgze Znelad Tu moiZebneboda kuTxe, romelsac<br />

nacionalizmis mZlavri Seteva ar Sexeboda, maSin, roca<br />

130


igive periodi, evropaSi nacionalizmis apogeiT<br />

(romelmac kulminacias miaRwia nacizmsa da meore<br />

msoflio omisdroindel genocidSi), xolo afrikasa da<br />

aziaSi postkoloniuri ‘ganmaTavisuflebeli’<br />

nacionalizmebiT xasiaTdeba. 1<br />

esaa am ambis arcTu martivi daboloeba.<br />

dasavleTSi XX saukunis 60–70 wlebSi, roca bevrs<br />

nacionalizmis Zala amowurulad miaCnda, Seiqmna<br />

STabeWdileba, TiTqos igi, kidev erTxel gacocxlda<br />

moZraobebSi eTnikuri avtonomiis moTxovniT kataloniasa<br />

da euskadaSi, korsikasa da bretanSi, flandriaSi,<br />

Sotlandiasa da uelsSi da kvebekSi, oTxmocian wlebSi<br />

Cacxra da Semdeg kvlav aRorZinda, roca 1988 wlidan<br />

perestroikam da glasnostma daiwyo nacionalizmebis<br />

waxaliseba sabWoTa kavSiris satitulo respublikebSi.<br />

aman Tavisi wvlili Seitana 1991 wels sabWoTa kavSiris<br />

daSlaSi. XX saukunis ukanasknel aTwleulSi molodinis<br />

am Tavbrudamxvev atmosferoSi, Cven eTnikuri<br />

nacionalizmiT gamowveuli axali tragediebis mowmeni<br />

gavxdiT indoeTis naxevarkunZulze, Sua aRmosavleTSi da<br />

afrikis rqaze, ruandasa da kavkasiaSi, pirvel rigSi ki,<br />

iugoslaviis omebSi, maTi jer kidev gaurkveveli<br />

SedegebiT.<br />

‘didi naciebi’, patara eTnieebi<br />

me sqematurad warmovadgine Tanamedrove<br />

ideologiad da moZraobad gaazrebuli nacionalizmis<br />

mravali modernistuli istoriisa da tipologiis<br />

bazisuri Tanamimdevroba. zog SemTxvevaSi istoriis<br />

morali ampartavnebisaTvis damsaxurebul sasjelSi<br />

mdgomareobs: simwifis pirvelma fazam romantikuli<br />

aRmavloba warmoSva, romelmac 1871 wlis Semdeg did<br />

saxelmwifoTa agresiul nacionalizmamde migviyvana,<br />

rasac mohyva katastrofebi, ori msoflio omis saxiT, da<br />

nacionalizmis gafantva. magram, ramdenadac vada<br />

gaxangrZlivda da nacionalizmi ar gaqra, aucilebeli<br />

gaxda am martivi istoriis gadaxedva. es, Tavis mxriv,<br />

moaswavebda uaris Tqmas erTaderT, sworxazovan modelze<br />

ufro pluralistuli, geokulturulad mravalferovani<br />

131


midgomis sasargeblod, romlis farglebSic andersonis<br />

sityvebi rom moviSvelioT, msoflios yoveli kuTxis<br />

elitebi, originalur evropul produqtze ‘patentis<br />

miTvisebiT’ mis asimilirebas Seudgnen TavianTi<br />

sazogadoebebisa da kulturebis saWiroebebTan da<br />

problemebTan (ix. Anderson 1991: Tavebi 4–9). 2<br />

miuxedavad amisa, kvlav Zalze mimzidvelad<br />

gamoiyureba erTiani modeli, raSic modernistuli<br />

paradigmidan warmomdgari midgomebis zemoqmedeba<br />

poulobs Tavis gamoxatulebas. erT-erTi aseTi midgoma,<br />

romelmac gavlena moipova, ‘gamogonili (nacionaluri)<br />

tradiciebis’ konstruqcionistuli modelia. rogorc<br />

avxseni, es socialuri inJineriisa da socialuri<br />

kontrolis modelia, romelSic industriuli dasavluri<br />

elitebi kapitalizmisa da demokratizaciis epoqaSi<br />

mimarTulebasa da <strong>for</strong>mas aZleven axlad<br />

ganTavisuflebuli masebis qmedebebsa da grZnobebs. am<br />

midgomas irCevs erik hobsbaumi Tavis faqtebiT mdidar da<br />

detalur istoriaSi nacionalizmis ori saxeobis Sesaxeb.<br />

hobsbaumi, rogorc meoTxe TavSi vnaxeT,<br />

nacionalizms mkacrad Tanamedrove politikur moZraobad<br />

ganixilavs, romlis mizanic teritoriuli<br />

saxelmwifoebis Seqmnaa. es niSnavs, rom Cven, rogorc<br />

istorikosebs, ar SegviZlia Tvali mivadevnoT<br />

nacionalizmis ideologias safrangeTis revoluciamde.<br />

magram kuriozi isaa, rom hobsbaumis istoria iwyeba ara<br />

1780 wlidan, aramed, rogorc misi 1990 wels gamosuli<br />

wignis saTauri gvamcnobs, 1830 wlidan, parizis ivlisis<br />

revoluciis Semdgomi xanidan, roca xelaxla dafuZnda<br />

franguli revoluciis moqalaqeTa nacia da rodidanac<br />

vxedavT mzard burJuaziul-demokratiul winaaRmdegobas<br />

1815 wlis meternixis zavisadmi. am dros pirvelad<br />

britaneTsa da safrangeTSi, xolo Semdgom germaniasa da<br />

italiaSi srulad Camoyalibdnen ‘didi naciebi’, is<br />

naciebi, romelTa gamorCeul niSan-Tvisebas vrceli<br />

teritorebi da mravalricxovani mosaxleoba<br />

warmoadgenda. hobsbaumis mixedviT, es naciad da<br />

saxelmwifodyofnis legitimaciis ‘amosavali principia’.<br />

frederik listis ideebis Sesabamisad, sayovelTaod iqna<br />

aRiarebuli (TviT mazinis msgavsTa mierac ki)<br />

132


saxelmwifoebad mxolod im naciebis Seracxva, romelTac<br />

moipoves aseTi teritoria, hyavT mosaxleobis didi<br />

raodenoba da ekonomikurad momZlavrdnen. 1830–1870<br />

wlebSi, hobsbaumis azriT, amosavali principi Tavis<br />

gavlenas inarCunebs, rac imas niSnavs, rom ‘nacionalobis<br />

principi’ ‘praqtikaSi mxolod garkveuli sididis<br />

nacionalobebis mimarT gamoiyeneboda’, radgan<br />

ekonomikurad da kulturulad mxolod didi naciebi<br />

iyvnen sicocxlisunarianni (Hobsbawm 1990: 30–32). 3<br />

es agreTve niSnavda, rom didi naciis<br />

nacionalizms unda hqonoda gamaerTianebeli, inkluziuri<br />

da eqpansionisturi xasiaTi. liberalebis TvalSi, es iyo<br />

istoriis svlis mimarTuleba – yovelTvis ufro didi<br />

teritoriuli erTeulebis, mosaxleobisa da<br />

resursebisaken. imave niSniT didi naciebis<br />

nacionalizmebi umTavresad moqalaqeobriv, masobrivdemokratiul<br />

xasiaTs atarebdnen, radganac, franguli<br />

revoluciis droindeli konstituciebis nimuSad miCneviT,<br />

isini eswrafodnen politikur arenaze nacionaluri<br />

mosaxleobis, rogorc moqalaqeebis, ufro didi<br />

raodenobis gamoyvanas. 4<br />

hobsbaumi kargad acnobierebs am midgomis<br />

samTavrobo anu ‘zemodan qvemoT’ mimarTul xasiaTs da<br />

gulmodgined axdens mis koreqtirebas Tavis analizSi<br />

<strong>enis</strong>, regionisa da religiis im mravalgvar<br />

‘protonacionalur’ erTobaTa CarTviT, romlebic xSirad<br />

winamodernuli epoqebis mosaxleobis masebSi<br />

yalibdeboda. Tumca, rogorc wina TavSi davinaxeT, es<br />

erTobebi iSviaTad an sulac ar monawileobdnen<br />

nacionalizmis ganviTarebis dramaSi. saxalxo<br />

sentimentebsa da mijaWvulobebis mxedvelobaSi<br />

miuReblobisaTvis, miuxedavad gelneris kritikisa,<br />

hobsbaumi praqtikulad mis azrs iziarebs mosaxleobis<br />

masebis iseT diskretul kulturul jgufebad dayofisas,<br />

romlebic, lokalurobisa da xSirad apolitikurobis<br />

gamo, naciebis konstruriebisaTvis tramplinis rols ver<br />

asruleben. arsebobs ramdenime gamonaklisi, rogoricaa<br />

inglisis, serbeTis an ruseTis SemTxvevebi, roca xalxis<br />

protonacionalizmi daemTxva Suasaukuneobriv<br />

saxelmwifosa da eklesias, da am gangrZobadma gaigivebam<br />

133


xeli Seuwyo modernuli politikuri nacionalizmis<br />

zrdas. amgvarad, ‘istoriuli (an arsebuli) saxelmwifos<br />

wevrobas Cveulebrivi adamianebSi uSualod SeuZlia<br />

warmoSvas protonacionalizmi an sulac modernuli<br />

patriotizmis msgavsi ram, rogorc amas tiudorebis<br />

inglisSi hqonda adgili’ (Hobsbawm 1990: 75). serbebis<br />

SemTxvevaSic adreuli saxelmwifos tradiciam samsaxuri<br />

gauwia modernul serbul nacionalizms, radgan<br />

‘Turqebis mier damarcxebuli Zveli samefos mogoneba<br />

simRerebsa da sagmiro gadmocemebSi, da, iqneb ufro<br />

metad ki, serbuli eklesiis yoveldRiur liturgiaSi iyo<br />

Semonaxuli, im eklesiisa, romelmac Tavis mefeTa<br />

umravlesobis kanonizacia moaxdina’ (iqve: 76).<br />

maSasadame, aqac iseve, rogorc renanTan da<br />

veberTan, politikuri maxsovrobani da instituciebi<br />

Zalas la longue durée inarCuneben, maSin rodesac eTnikuri<br />

da lingvisturi identifikaciebi modernulad da<br />

gamogonilad arian miiCneulni. es Zalian waagavs hegelis<br />

‘uistorio xalxebis’ Teoriis romeliRac versias, im<br />

Tvalsazriss, rom momavalSi mxolod is xalxebi<br />

SeZleben modernuli naciebisa da nacionaluri<br />

saxelmwifoebis aSenebas, romelTac saxelmwifos<br />

gaZRolis politikuri tradicia warsulidan mosdgamT<br />

(Rosdolsky 1964).<br />

es garkveulwilad Seesabameba hobsbaumis<br />

uaryofiT Sexedulebas evropaSi nacionalizmis mogviano<br />

ganviTarebis Taobaze. radganac igi acxadebs, rom 1830–<br />

1870 wlebSi evropuli nacionalizmis pirveli didi<br />

epoqis Semdeg, romelic inkluziuri, moqalaqeobrivi da<br />

demokratiuli iyo, aRmosavleT evropaSi misi meore tipi<br />

gavrcelda, romelic eTnikurobasa da enas an<br />

erTdroulad orives miemarTeboda. magram<br />

hobsbaumisaTvis eTnikuroba da ena ganusazRvreli<br />

cnebebia da verc erTi maTgani ver uzrunvelgvyofs<br />

naciadyofnis mkafiod gamokveTili kriteriumebiT. meore<br />

tipis nacionalizmi, hobsbaumis ganmartebiT, pirvelisagan<br />

sami ramiT gansxvavdeba:<br />

pirvel rigSi, igi uars ambobs ‘amosaval<br />

principze’, romelic, rogorc vnaxeT, liberalur<br />

134


eraSi yuradRebis centrSi iyo moqceuli. aqedan<br />

moyolebuli, TviTgamorkvevis uflebis pretenzia<br />

uCndeba adamianTa nebismier jgufs, romelic Tavs<br />

naciad miiCnevs. rac, zemoTqmulis Tanaxmad, maTi<br />

teritoriisaTvis calke, suverenul, damoukidebel<br />

saxelmwifos Seqmnaze uflebas gulisxmobda.<br />

meore, potenciuri ‘araistoriuli’ naciebis amgvari<br />

gamravlebis Sedegad, eTnikuroba da ena gadaiqca<br />

potenciuri naciadyofnis centralur, gadamwyvet<br />

da erTaderT kriteriumadac ki. Tumca iyo mesame<br />

cvlilebac, romelmac ara imdenad naciasaxelmwifosaken<br />

mimarTul nacionalur<br />

moZraobebze moaxdina gavlena, ramdenadac<br />

nacionalur sentimentebze ukve arsebuli<br />

saxelmwifoebis SigniT. es gaxldaT mkveTri<br />

wanacvleba naciis politikuri uflebebisaken da<br />

droSa, risTvisac (faqtobrivad) SemoRebul iqna<br />

termini ‘nacionalizmi’ XIX saukunis ukanasknel<br />

aTwleul(eb)Si (Hobsbawm 1990: 102; xazgasma<br />

dedniseulia).<br />

am periodSi, e.i. 1870–1914 wlebSi, urbanuli<br />

industrializmis afeTqebis Sedegad saarCevno uflebis<br />

swraf gavrcelebasTan erTad, evropaSi Zlier izrdeba<br />

eTnolingvisturi nacionalizmebi. es axali klasebis<br />

warmoSobisa da eTnikuri migraciebis, umTavresad<br />

saSualo klasebis qveda fenebis (‘gamoucdeli klasebis’)<br />

mier ucxoelTa (gansakuTrebiT ebraelTa) winaaRmdeg<br />

mimarTuli masobrivi rasistuli qsenofobiis epoqac iyo<br />

(iqve: 109–111, 121, 133).<br />

am periodma da nacionalizmis am tipma Tavis<br />

apogeas XX saukunis Sua xanebSi rasobriv faSizmSi da<br />

nacizmSi miaRwia. 1945 wlis Semdeg, SedarebiTi simSvidis<br />

periodSi, adgili hqonda damyofi da damanawilebeli<br />

eTnolingvisturi nacionalizmebis aRorZinebas,<br />

romlebic XIX saukunis miwuruls mcire nacionalobebis<br />

nacionalizmebis memkvidreebad iTvlebodnen. Tumca<br />

arsebobs erTi mniSvnelovani gansxvaveba. nacionalizmi<br />

dRes ‘istoriuli ganviTarebis umTavres veqtors aRar<br />

warmoadgens’. rogorc Cans, eTnikuri nacionalizmi<br />

135


‘sisustesa da safrTxeze reaqcias ganasaxierebs, igi<br />

cdilobs barikadebis aRmarTvas modernuli msoflios<br />

Zalebis winaSe’, romelSic masobrivi globaluri<br />

ekonomikuri trans<strong>for</strong>maciebi da mosaxleobis<br />

gadaadgilebani mravali adamianis dezorentacias da<br />

SiSs ganapirobebs. dRes nacionalizmi Seusabamo xdeba.<br />

man dakarga saxelmwifos Semqmnelisa da ekonomikis<br />

Camomayalibebelis adrindeli funqciebi da ‘dakargul<br />

ocnebaTa Semcvlelad’, surogatad gadaiqca (iqve: 164, 175–<br />

176, 181).<br />

hobsbaumi imedian notaze asrulebs: ‘hegelis mier<br />

iTqva, rom minervas sibrZnis momtani bu Sebindebisas<br />

gamofrinda gareT. es ki keTilis momaswavebelia, radgan<br />

axla igi naciebsa da nacionalizms dastrialebs Tavs’<br />

(iqve: 183).<br />

naciebi nacionalizmamde<br />

hobsbaumis Tvalsazrisi ramdenadme vrclad<br />

imitom gadmoveci, rom igi sakmaod gavleniania da<br />

TvalsaCinodac warmogvidgens modernistuli paradigmis<br />

konstruqcionistuli versiis ZiriTad maxasiaTeblebs,<br />

romlebic moicavs Semdegs:<br />

(1) Sexedulebas, rom nacionalizmi modernul<br />

saxelmwifosTan erTad qmnis naciebs;<br />

(2) rom, msgavsad nacionalizmisa, arc naciebia XIX<br />

saukuneze adrindeli;<br />

(3) rom naciebi da nacionalizmi TavisTavad<br />

inteligenciisa da burJuaziis mier Seqmnil<br />

artefaqtebs warmoadgens;<br />

(4) rom unda ganvasxvavoT erTmaneTisgan eTnikuri<br />

(‘eTnolingvisturi’) da moqalaqeobriv-politikuri<br />

nacionalizmebi;<br />

(5) rom nacionalizmma da naciebma Seasrules<br />

TavianTi daniSnuleba da dReisTvis,<br />

globalizaciis epoqisTvis, moZveldnen. 5<br />

naciebisa da nacionalizmis bunebaze,<br />

periodizaciasa da rolze amgvari modernistuli<br />

136


Sexedulebani mwvave kritikas awydeba. hobsbaumis yoveli<br />

modernistuli mtkiceba sakamaTod gadaiqca. me momdevno<br />

TavSi davubrundebi bolo sadavo sakiTxs naciebisa da<br />

nacionalizmis SesaZlo moZvelebis Taobaze. manamade ki<br />

danarCens ganvixilav rigrigoboT.<br />

naciebi – nacionalizmis produqti?<br />

nacionalizmi bevris mier modernul<br />

ideologiadaa miCneuli, ris gamoc azri, rom igi Tavad<br />

qmnis naciebs, niSnavs ara mxolod imas rom<br />

nacionalizmamde araviTari nacia ar arsebobda, aramed<br />

imasac, rom nacionalistebamde SeuZlebelic ki iyo<br />

naciis arseboba. metic, is uSvebs, rom ‘naciebi’ diskursis<br />

<strong>for</strong>mas da kulturul artefaqts, iseT konstruqciebs<br />

warmoadgens, romlTac mniSvneloba mxolod<br />

nacionalizmis ufro farTo ideologiis farglebSi<br />

eniWebaT. saamiso argumenti is gaxlavT, rom terminis<br />

‘nacia’ adrindeli mniSvnelobebi sruliad gansxvavebulia<br />

da dRevandel, nacionalizmze damokidebul modernul<br />

(1789 wlis Semdgomdroindel) mniSvnelobebTan araviTari<br />

kavSiri ara aqvs.<br />

aRsaniSnisa da aRmniSvnelis urTierTmimarTebis<br />

garda, dgeba kidev ori problema. pirveli isaa, rom<br />

terminis ‘nacia’ modernuli mniSvnelobebi cvalebadi da<br />

xSirad aracalsaxaa. Cven isRa dagvrCenia, mivuTiToT,<br />

rom Tavad mkvlevarTa Soris es termini<br />

sxvadasxvagvaradaa gagebuli. es exeba politikur<br />

moRvaweebsac da farTo sazogadoebasac. imis gasarkvevad,<br />

Tu ras gulisxmoben adamianebi am terminSi, msoflios<br />

sxvadasxva nawilSi sxvadasxva kriteriumi an<br />

kriteriumTa erToblioba gamoiyeneba da moicavs<br />

religias, enasa da Cvulebebs, eTnikurobas, teritoriasa<br />

da saxelmwifoebriobas. rogorc vnaxeT, sxvadasxva<br />

nacionalisturi ideologiebi sayovelTao<br />

‘nacionalistTa ojaxis’ farglebSi naciis sakmaod<br />

gansxvavebul koncefciebs ayalibeben. rogorRa gavigoT,<br />

modernul mniSvnelobaTagan Zireulad romeli<br />

gansxvavdeba terminis ‘nacia’ adrindeli<br />

mniSvnelobebisgan? 6<br />

137


meore problema ufro seriozulia. romc davuSvaT<br />

am terminis erTaderTi, misaRebi gageba, viqnebiT Tu ara<br />

darwmunebuli imaSi, rom ‘naciis’ adrindeli (vTqvaT,<br />

Suasaukuneobrivi) mniSvnelobebi marTlac Zalze<br />

gansxvaveulia modernuli mniSvnelobebisagan? am sakiTxs<br />

adrian heistingsi ikvlevs. igi amtkicebs, rom XIV<br />

saukunidan inglisuris magaliTze kargad Cans terminis<br />

‘nacia’ mniSvnelobis aSkara gangrZobadoba. iseTi<br />

sityvebi, rogorebicaa ‘nacion’ (<strong>for</strong>teske) an ‘nacyon’<br />

(fabiani) XV saukuneSi da ‘nacioun’ (uiklifi da role) XIV<br />

saukuneSi TiTqmis imave mniSvnelobiT ixmareboda, riTic<br />

SedarebiT gviandeli gamoyenebani, magaliTad,<br />

miltoniseuli (1644) Areopagitica (‘isic ki mgonia, rom<br />

warmosaxvaSi vxedav keTilSobil da mZlavr nacias,<br />

romelic ise wamoimarTeba, rogorc Zlieri kaci Zilis<br />

Semdeg’), an samoel jonsoniseuli (1755 wlis leqsikonSi),<br />

romelic nacias ganmartavs rogorc ‘xalxs, romelic<br />

sxva xalxisagan gansxvavdeba eniT, warmomavlobiT an<br />

mmarTvelobiT’, anda pit umcrosis mowodeba ‘Cveni,<br />

viTarca naciis, arsebobisaken… Cveni WeSmariti saxelis<br />

– ingliselisaken’. yvelaferi es imis maCvenebelia, rom,<br />

sul mcire, XIV saukunis dasawyisidan, ‘ingliselebs Tavi<br />

naciad miaCndaT’ (Hastings 1997: 14–16).<br />

terminis amgvari Tanmimdevruli gamoyenebisEerTi<br />

myari safuZvelTagania vulgatas versiis bibliis<br />

inglisuri Targmanebi, rasac re<strong>for</strong>maciis Semdeg,<br />

roledan da uiklifidan dawyebuli, yovelkvireuli<br />

kiTxva daerTo Tan. iq, sadac vulgata berZnul ‘ethnos’<br />

rogorc ‘natio’ ise Targmnida, inglisuri iyenebda<br />

terminebs ‘nacioun’ an ‘nacion’, mogvianebiT ki termins ‘nation’.<br />

Sedegad, sityva ‘natio’ ‘Sua saukuneebSi regularulad<br />

gamoiyeneboda vulgatas gagebiT, rogorc “eniT,<br />

kanonebiT, sacxovrisiT, msjelobiTa da wes-CvulebebiT”<br />

gansxvavebuli xalxis aRmniSvneli. magaliTisTvis<br />

mivmarToT sant devidis pirveli normani episkoposis<br />

bernaris TiTqmis definiciis tolfas frazas, romliTac<br />

igi daaxloebiT 1140 wels paps ise aRuwerda uelselebs,<br />

rogorc ‘natio’ ’ (iqve: 17). am mokle lingvisturi eqskursis<br />

safuZvelze heistingsi askvnis, rom inglisur enaSi<br />

naciis ‘eqvs aseulze meti wlis ganmavlobaSi gamoyenebis<br />

138


gangrZobadobis gasaocari simyare’ dasturdeba, rasac<br />

Rrma bibliuri da vulgaturi fesvebi aqvs da termins<br />

‘nacia’ amgvari farTod gavrcelebuli gamoyenebis<br />

mxedvelobaSi miuRebloba da misi dakavSireba mxolod<br />

Sua saukuneebis universitetebSi arsebul studentur<br />

dajgufebebTan, absurdia (iqve: 17–18). 7<br />

cxadia ‘sityva’ igive ar aris, rac misiT<br />

aRniSnuli ram, magram, Tu naciisadmi kuTvnilebis gancda<br />

naciadyofnis kriteriumad miiCneva, maSin lingvisturi<br />

gamoyenebis am Tanamimdevrulobisa da mis safuZvelSi<br />

arsebuli da misiT gamoxatuli nacionaluri<br />

kuTvnilebis rwm<strong>enis</strong> gamo, inglisis SemTxveva, sul<br />

mcire, prima facie SemTxveva maincaa imis saTqmelad, rom<br />

‘naciebi nacionalizms win uswreben’.<br />

amasTan dakavSirebiT, modernistebs argumentad<br />

gamoadgebaT is, rom, Tumca zogjer dasturdeba, rom<br />

nacia Tavis nacionalizmze ufro Zvelia, ufro metia<br />

iseTi SemTxveva, sadac nacia nacionalizmis nayofia. es<br />

ki naciis gagebis imgvar models moiTxovs, romelsac<br />

nacionalisturi ideologia TviTgamorkvevis<br />

nacionalisturi idealis gaaqtiurebasTan erTad<br />

gvTavazobs. metic, modernuli anu ‘realuri’ naciis<br />

Taviseburebas, pirvel rigSi, moqalaqeobis gaCena<br />

warmoadgens, rac imas niSnavs, rom nacia aris<br />

sayovelTao fenomeni, romlis SigniTac<br />

(nacionalisturi ideologiis Tanaxmad) yoveli wevri ipso<br />

facto moqalaqea. mxolod modernul periodSi gaxda<br />

moqalaqeoba yvelasTvis xelmisawvdomi. 8<br />

am kontrarguments heistingsi (kvlav inglisis<br />

magaliTis moSveliebiT) Suasaukuneobriv naciaTa<br />

‘nacionalizms’ upirispirebs. miuxedavad imisa, rom am<br />

naciebs ar gaaCndaT nacionalizmis Teoria, mainc<br />

avlendnen aSkara da aqtiur nacionalizms, gansakuTrebiT<br />

safrTxisa da konfliqtebis pirobebSi. heistingsisaTvis<br />

nacionalizmi WeSmaritad partikularistuli moZraobaa.<br />

swored esaa misi Zlierebis wyaro, da ara<br />

TviTgamorkvevis raRac zogadi Teoria. 1800 wlis Semdeg<br />

kidev SeiZleboda bevri nacia Camoyalibebuliyo<br />

winmswrebi nacionalizmis (ideologiis) wyalobiT. magram<br />

amaze adre piriqiT xdeboda: safrTxis pirobebSi naciebi<br />

139


Tavad qmnidnen sakuTar nacionalizms da iseve<br />

TviTgamorkvevadni iyvnen, rogorc 1789 wlis<br />

Semdgomdroindeli (‘II gvaris’) naciaTa mravalferovneba.<br />

premodernuli naciebi?<br />

heistingsis mixedviT, modernizmi nacionalizmis<br />

istoriis mxolod naxevars mogviTxrobs; meore, 1789<br />

wlamde, naxevarze ki arafers ambobs.<br />

heistingsis mier wamoweuli neoperenialisturi<br />

istoria SerCeviTia, magram misi gamosvlis mizans<br />

naciebs, nacionalizmsa da modernul xanas Soris<br />

arsebuli kavSiris uaryofa (rasac daJinebiT amtkiceben<br />

hobsbaumi da sxva modernistebi) da garkveuli naciebis<br />

igiveobisa da gangrZobadobis Cveneba warmoadgens<br />

premodernuli saTaveebidan moyolebuli maT Tanamedrove<br />

manifestaciebamde. heistingsis rCeulni upiratesad<br />

dasavleTevropelebi, ufro ki britanelebi arian:<br />

pirvelia inglisi, romelsac Sotlandia, irlandia da<br />

uelsi mosdevs; merea safrangeTi, holandia, Sveicaria,<br />

SvedeTi, germania da espaneTi. es hug seton-uotsoniseul<br />

stilia, romelic ‘Zvel, gangrZobad’ naciebs 1800 wlis<br />

Semdgom upiratesad aRmosavleT evropasa da aziaSi<br />

axlad Seqmnili naciebisagan ganasxvavebda: ‘evropaSi 1789<br />

wels Zveli naciebi iyvnen ingliselebi, Sotlandielebi,<br />

frangebi, kastilielebi da portugalelebi –<br />

dasavleTSi; danielebi da Svedebi – CrdiloeTSi;<br />

ungrelebi, polonelebi da rusebi – aRmosavleTSi’ (Seton-<br />

Watson 1977: 7).<br />

aseT SemTxvevebSi nacia spontanurad izrdeboda,<br />

rac niSnavs, rom igi nacionalistebisa da sxva elitebis<br />

mier ar iyo gamoxmobili arsebobisaTvis. aseT naciebs<br />

nacionalisturi dagegmareba an Canafiqri anu, heistingsis<br />

terminologiiT, nacionalisturi Teoria, aklda. magram,<br />

miuxedavad amisa, isini ‘nacionalisturnic’ iyvnen da<br />

naciebsac warmoadgendnen. 9<br />

mTlianobaSi gangrZobadi perenializmis<br />

heistingsiseuli versia evropuli nacionaluri<br />

identobebis ‘ganviTarebis sam did safexurs’ gamoyofs.<br />

pirveli moicavs, regionebis mixedviT, V–XIV saukuneebSi<br />

140


arsebul ‘adgilobriv eTnikur jgufebs, romelTa<br />

umravlesobac sakmaod arastabiluria’, maT xSirad ara<br />

aqvT damwerloba, Tumca zogma maTganma ganaviTara<br />

damwerloba da vernakulurma literaturam<br />

damoukidebeli naciebis sazRvrebis dafiqsireba daiwyo.<br />

meore safexurze, XV saukunisaTvis, literaturuli<br />

enebis ganviTarebam da didma saxelmwifoebma eTnikuri<br />

rukis sirTule da aramdgradoba Seamcires, ris<br />

Sedegadac<br />

ukve ganirCeoda dasavleT evropis mTavar naciaTa<br />

umetesoba. adamianebi regularulad moixseniebdnen<br />

maT naciebad. modernizmis Teoretikosebis<br />

mixedviT, zustad igive naciebi warmoqmna<br />

nacionalizmebma XVIII saukunis bolodan.<br />

korelacia iseTi axloa, rom misi SemTxveviTobad<br />

miCneva absurdi iqneboda (Hastings 1997: 114).<br />

naciadyofnis mesame safexuri, romelsac ‘modernistebi<br />

SecdomiT miiCneven mTlian istoriad’, XVIII saukunis<br />

dasasruls franguli monarqiis kolafsiT iwyeba, ramac<br />

‘dambebi gauxsna revoluciur moZraobebs, romlebic aseve<br />

nacionalisturni iyvnen’ (iqve: 119). es nacionalizmis mier<br />

Seqmnili naciebis periodia, razedac modernistebi<br />

akeTeben fokusirebas, magram igi moqalaqeobrivi da<br />

parlamentuli modelis zemoqmedebis Sedegi ufroa,<br />

vidre ‘modernizaciisa’, gansakuTrebiT safrangeTSi. 10<br />

amgvarad, heistingsis msgavsi perenialistebi<br />

SesaZleblad miiCneven premodernuli naciebis arsebobas.<br />

dasavleT evropaSi maT umetesobas inglisuri prototipi<br />

aqvs. heistingsis Sexedulebas iziarebs jon gilinamic da<br />

ingliss XIV saukunemdec ki naciad aRiarebs. uiliam<br />

malmsburisa da jefri monmausis, iseve rogorc<br />

jeraldus kambrensisis SromebSi vpoulobT XI–XII<br />

saukuneebSi inglisel naciadyofnis mkafio<br />

<strong>for</strong>mulirebas, uelsurTan da irlandiurTan kontrastSi.<br />

anJuelTa mier safrangeTSi teritoriebis flobis<br />

miuxedavad, es adreuli ‘inglisuri imperializmis’<br />

magaliTad SeiZleba miviCnioT (Gillingham 1992).<br />

141


amaT msgavsad, jozef lobera daJinebiT amtkicebs<br />

ra nacionalisturi ideologiis SedarebiT<br />

modernulobas, Semdgomdroindeli naciebis safuZvels<br />

evropis ZiriTad arealebSi (rogorebicaa ‘francia’,<br />

‘germania’ da ‘hispania’) arsebuli eTnikuri da politikuri<br />

mijaWvulobebis da sentimentebis xangrZliv istoriaSi<br />

xedavs. nu gveqneba imedi, rom amgvari kulturulpolitikuri<br />

<strong>for</strong>maciebis adgilmdebareobis da<br />

maxsovrobebis analizis gareSe, SemdgomSi cnobili<br />

modernuli politikuri naciebis gamoC<strong>enis</strong> axsnas<br />

SevZlebT (Llobera 1994: Pnawili I). 11<br />

amgvarad, neoperenialistebi amtkiceben, rom<br />

naciebi da nacionalizmebi XVI saukunemdec arsebobdnen,<br />

gansxvavebiT jon brilis msgavsi modernistebisagan,<br />

romelTaTvisac XVI saukuneSi nacionaluri sentimentebis<br />

zrda sxva araferia, Tu ara nacionalizmis ‘preludia’.<br />

rasakvirvelia, re<strong>for</strong>maciam, individualuri locvis da<br />

bibliis vernakulaze TargmanebSi kiTxvis aqcentirebiT,<br />

naciadyofnis grZnobebi gaaZliera da gaavrcela, rogorc<br />

es aRniSnulia lia grinfeldis didebul da detalur<br />

gamokvlevaSi modernulobisaken mimavali umTavresi<br />

nacionalisturi gzebis Sesaxeb. marTlac,<br />

grinfeldisaTvis inglisuri nacionalizmi odnav<br />

uswrebda re<strong>for</strong>macias, radgan SegrZneba, rom nacia<br />

mTeli xalxis identuri iyo (rac, misi SexedulebiT,<br />

nacionalizmis arsebobis mTavari kriteriumia) farTod<br />

pirvelad XVI saukunis 20–30-ian wlebSi gavrcelda<br />

inglisur elitaSi. magram protestantulma inglisurma<br />

bibliam da saerTo locvebis wignma, foqsis (protestant)<br />

mowameTa wignTan erTad, am nacionalur sentiments romis<br />

eklesiisa da misi espaneli mokavSiris sawinaaRmdegod<br />

uzarmazari mxardaWera gamoucxada da damajerebeli<br />

motivi mouZebna. armadas dros raionebis umetesobaSi<br />

inglisel naciadyofnis gancda saSualo klasebSi<br />

gavrcelda da man safuZveli Cauyara momdevno<br />

nacionalizmebis models safrangeTSi, germaniaSi,<br />

ruseTsa da SeerTebul StatebSi (Greenfeld 1992: Tavi 1). 12<br />

142


nacionalizmis wyaroebi<br />

neoperenialisturi TvalsazrisiT, nacionalizmis<br />

wyaroebi upiratesad elitis warmosaxvebsa da<br />

gamogonebebSi ki ar unda veZioT, aramed saxalxo<br />

sentimentebsa da kulturaSi. Sesabamisad, SeuZlebelia<br />

naciebis axsna urTierTdapirispirebuli elitebis mier<br />

Seqmnili modernuli artefaqtebiT. Tumca elitebi<br />

mniSvnelovan rols TamaSoben, naciebisa da nacionaluri<br />

identobebis fundameturi wyaroebi yvelgan da gacilebiT<br />

adre unda veZeboT.<br />

rogorc vnaxeT, adrian heistingsis mixedviT,<br />

premodernuli naciebi cvalebadi eTnikurobebisagan<br />

saliteraturo enebisa da literaturebis ganviTarebis<br />

gziT warmodgebian, romelic afiqsirebs kulturebisa da<br />

xalxebis sazRvrebs. udavoa, rom premodernuli epoqis<br />

‘inteleqtualebs’ – poetebs, mwignobrebs da<br />

samRvdeloebas – amaSi gadamwyveti roli ekisrebodaT.<br />

magram heistingsisaTvis nacionalizmis mTavari wyaro<br />

religiaa, ufro konkretulad ki qristianoba.<br />

samRvdeloeba ara marto mTavar saganmanaTleblo da<br />

socialuri keTildReobis qsels uzrunvelyofda, aramed<br />

yoveldRiuri Sexeba hqonda soflis mosaxleobasTan.<br />

yovelkvireulad wesebis aRsrulebisa da qadagebebis<br />

gziT eklesia mZlavr gavlenas axdenda masebis emociebsa<br />

da msoflxedvaze. metic, eklesiam gza gauxsna<br />

vernakuluri enebis gamoyenebas, ris Sedegadac mesiji,<br />

romelsac igi qadagebda, imdenadve iyo nacionaluri,<br />

ramdenadac universaluri, radgan saxarebasTan erTad<br />

eklesiam Zveli aRTqma da miseuli wminda nacionalobisa<br />

da mefobis politikuri idealebic gaiTavisa. maSinac ki,<br />

roca bibliis xalxs uaryofda, eklesia, romelic<br />

saxarebaSi idealuri saxelmwifoebrivi mowyobis models<br />

isaklisebda, israelis naciis ebraul prototips<br />

mimarTavda, vinaidan Tavs WeSmarit israelad (verus Israel)<br />

da uflis rCeuli xalxis memkvidred moiazrebda.<br />

saboloo mesiji martivi aRmoCnda: yovel nacias SeeZlo<br />

Zvel ebraelTa msgavsad yofiliyo uflis rCeuli xalxi,<br />

anu WeSmariti qristiani da eklesiis rwmeniT aRsavse<br />

(Hastings 1997: Tavebi 1, 9). 13<br />

143


maSasadame, nacionalizmis saTaveebi da<br />

ganviTareba literaturasa da samRvdeloebaSi, eklesiasa<br />

da bibliur religiaSi unda veZioT. qristianobis da,<br />

ufro adre iudaizmis gareSe, arc naciebi iqneboda da<br />

arc nacionalizmi.<br />

imave daskvnis gamotana SeiZleba konor kruz<br />

o’brai<strong>enis</strong> ‘wminda nacionalizmis’ bunebisa da saTaveebis<br />

analizidan da xalxis miseuli gaRmerTebidan, romelic<br />

bibliuri teritorializmis, eTnikuri erTobisa da Zvel<br />

aRTqmaSi ukvdavyofili, religiasTan Sewyvilebuli<br />

aRTqmuli miwis unificirebul xedvas ubrundeba (O’Brien<br />

1988a). o’braieni imis CvenebiT agrZelebs, Tu rogor<br />

narCundeba es tradicia evropaSi da axal gamovlinebas<br />

amerikul nacionalizmis sakralur xasiaTSi, droSisadmi<br />

pativiscemasa da sayovelTao locvebSi poulobs.<br />

maSasadame, neoperenialistebi naciebisa da<br />

nacionalizmis wyaroebs eZeben ara saero inteligenciaTa<br />

gegmebSi an modernuli epoqis saSualo klasebis<br />

interesebSi, aramed <strong>enis</strong>, eTnikurobisa da religiis<br />

‘siRrmiseul kulturul resursebSi’. amgvari daskvna<br />

bevrad aadvilebs orive Tvalsazrisis gaziarebas:<br />

‘naciebi nacionalizmamde’ da ‘naciebi modernul epoqamde’.<br />

amas istoriuli speqtris meore bolodan mivyavarT<br />

heistingsis samnawiliani sqemis ganxilvamde. naciebisa da<br />

nacionalizmis arsebobaze antikur epoqaSi Tavad<br />

heistingsi migvaniSnebs, roca miuTiTebs inglisamde<br />

izolirebul naciaTa arsebobaze somxeTsa da eTiopiaSi<br />

da, rasakvirvelia, Tavad Zvel israelSi. es is sakiTxia,<br />

romelsac davubrundebi. 14<br />

am Rrma kulturuli resursebis yvelganmyofoba<br />

da gangrZobadoba perenialistebisa da modernistebis<br />

evro<strong>centri</strong>stul midgomasac kiTxvis niSnis qveS ayenebs,<br />

ramdenadac biZgs aZlevs debatebs evropis gareT, kerZod,<br />

iransa da Soreul aRmosavleTSi premodernuli naciebis<br />

arsebobis Taobaze. heistingsis azriT, aziaSi<br />

nacionalizmi evropidan qristianobisa da<br />

kolonializmis meSveobiT Sevida. rogorc Cans, igi arc<br />

ki uSvebs SesaZleblobas, rom misive kriteriumebiT,<br />

iaponia, korea da CineTi, iseve rogorc warmarTuli birma<br />

da sefeviduri sparseTi, Sua saukuneebSi ukve naciebs<br />

144


warmoadgendnen. yvelafers rom Tavi davaneboT, maT<br />

hqondaT vernakuluri enebi da literatura, iseve<br />

rogorc unikaluri warmoSobisa da saerTo<br />

STamomavlobis miTebi. metic, maTi saxelmwifo wyoba<br />

mZlavri religiuri instituciebiTa da idealebiT iyo<br />

gamyarebuli. saxelmwifos mowyobis modeli<br />

konfucianelobaSi (rom araferi vTqvaT budizmze)<br />

SeiZleba arc ise dinamikuri iyo da arc iseT<br />

Zalisxmevas saWiroebda, rogorc Zvel israelSi<br />

(romelic qristianobam miiRo) an islamSi. da am azriT,<br />

heistingss SeuZlia dagvexmaros imis axsnaSi, Tu ratom<br />

momdinareobs nacionalisturi ideologia dasavleTidan<br />

da ratom Seuwyo xeli re<strong>for</strong>maciam, ebraul Zvel<br />

aRTqmasTan dabrunebiT, dasavluri naciebis pirveli<br />

talRis konsolidirebas. Tu Cven naciadyofnis<br />

heistingsis kriteriumebs da dasavleTSi nacionaluri<br />

ganviTarebis miseul periodizacias gaviziarebT, maSin<br />

Cven swored imave Sua saukuneebSi unda davuSvaT naciebis<br />

arseboba aziaSic. 15<br />

eTnikuri da moqalaqeobrivi naciebi<br />

modernistebisa da konstruqcionistebisaTvis<br />

eTnikuri nacionalizmis saukeTeso gageba misi elitis<br />

gamogonebis naturalizebul <strong>for</strong>mad miCnevaa. igi<br />

‘fiqtiuri eTnikurobis’ politikur versias warmoadgens.<br />

etien balibarisa da imanuel valerSteinis sityvebiT<br />

bunebrivad arc erT nacias ar aqvs eTnikuri<br />

bazisi, magram, ramdenadac socialuri <strong>for</strong>maciebi<br />

nacionalizdeba, maTSi CarTuli mosaxleoba maT<br />

Soris nawildeba an maTi zegavleniT ganicdis<br />

eTnizacias, rac niSnavs, rom isini warsulSi an<br />

momavalSi ise arian warmodgenilni, rom TiTqos<br />

bunebriv erTobas qmnidnen da TavisTavad hqondeT<br />

pirovnebebsa da socialur pirobebze aRmatebuli<br />

warmoSobis, kulturisa da interesebis identobani<br />

(Balibar and Wallerstein 1991: 96; xazgasma<br />

dedniseulia). 16<br />

145


aseTsave dekonstraqcionistul midgomas vxvdebiT<br />

didi moqalaqeobrivi naciebis (droebiT) ekonomikur da<br />

politikur moTxovnilebaTa Sedarebisas <strong>enis</strong>a da<br />

eTnikurobis bunebasa da rolTan modernuli naciebis<br />

CamoyalibebaSi, rasac kritikulad aanalizebs hobsbaumi.<br />

magram perenialistebisaTvis, sazogadod, viTareba<br />

sxvagvaradaa. moqalaqeobrivi nacionalizmi anu, uolker<br />

konoris terminologiiT, patriotizmi, xelovnuri Tu<br />

ara, garkveulwilad racionaluri konstruqcia mainc<br />

aris, maSin roca eTnikuri nacionalizmi, romelic,<br />

saboloo jamSi, naTesauri kavSirebis gancdaSia<br />

fesvgadgmuli, adamianuri gamocdilebisa da ojaxuri<br />

urTierTobisagan warmomdgar bazisur emociebs esadageba.<br />

aqedan gamomdinare, nacia ‘naturaluri’ warmonaqmni Tu<br />

araa, eTnikurobasa da eTnolingvisturi jaWvebis<br />

arsebobas mainc efuZneba. Tumca calkeul naciebs didi<br />

daxmarebis miReba sakuTari saxelwifodanac SeuZliaT.<br />

es aris Sexeduleba, romelsac heistingsi<br />

irlandiur da, ufro naklebad ki uelsis, SemTxvevebSi<br />

gaxazavs. aq, miuxedavad irlandiis pirquSi uzenaesi<br />

mefeebisa, da ingliselTa mier uelsis dapyrobamde<br />

uelselTa erTianobis xanmokle periodisa, saxelmwifo<br />

minimalur rols asrulebda naciis gansazRvraSi.<br />

irlandia sakuTari religiuri istoriiT<br />

ganisazRvreboda, romelic iwyeba wminda patrikis misiiT<br />

da misi kunZulovani geografiiTa da wminda adgilebiT,<br />

rogorc insula sacra, amas mxars uWers jeims lidonis<br />

Tvalsazrisi Sua saukuneebSi irlandiursa da inglisurs<br />

Soris mkafiod gamoxatuli gansxvavebis arsebobis<br />

Taobaze (magaliTad, 1317 wlis ‘SegonebaSi’ anda 1366<br />

wlis kilk<strong>enis</strong> aqtebSi, kulturuli da kvazirasobrivi<br />

stereotipebiT, rac bevrad uswrebda win re<strong>for</strong>maciasa<br />

da irlandiaSi protestanti Sotlandielebis<br />

dasaxlebebis gaCenas). aseTi gansxvavebebi vlindeboda<br />

uelsursa da inglisurs Sorisac, romelic<br />

simbolizebuli iyo kamris saxeliT, ufro adre ki,<br />

(romanuli) britaneTis miTiT. eseni didi xnis win<br />

dafuZnebuli eTnikuri nacionalizmebia, da iseve rogorc<br />

nacionalizmTa umetesobas dRes (yofil iugoslaviaSi,<br />

146


kavkasiaSi Tu afrikaSi), maTac safuZveli eTnikurobam<br />

Cauyara (Hastings 1997: Tavebi 3, 5, 6; Lydon 1995). 17<br />

‘eTnikur’ da ‘moqalaqeobriv’ naciebsa da<br />

nacionalizmebs Soris gansxvavebis dafiqsireba (dRes<br />

rom ase modaSia), neoperenialisturi SexedulebiT,<br />

saukeTeso SemTxvevaSi meoradia, uaresSi ki mcdari.<br />

praqtikulad, istoriuli TvalsazrisiT, yvela nacia da<br />

nacionalizmi Tavisi fesvebiT ‘eTnikuria’; da, Tumca<br />

droTa ganmavlobaSi nacias SeuZlia mocemuli<br />

eTnikurobis sazRvari gadakveTos da ufro farTo<br />

politikur erTobaSi sxva eTnieebic moicvas, Tavis<br />

mamobilizebel Zalas igi unikaluri winaprisa da<br />

istoriis saziaro rwmenaSi poulobs. es ar warmoadgens<br />

eTnikuri safuZvlis ‘naturalurad’ gadaqcevis raime<br />

mcdelobas; magram igi arc interpretaciaa da arc<br />

nacionalistTa mieraa Tavsmoxveuli. es ufro niSnavs<br />

eTnikurobis, <strong>enis</strong>a da religiis aRiarebas naciadyofnis<br />

istoriul da struqturul safuZvlad da garkveuli<br />

naciebis socialur-istoriul konteqstad. modernistebi,<br />

mxedvelobaSi aqvT ra dasavleTi evropa da amerika da<br />

maTi perspeqtiva, kanonikur naciebad miiCneven<br />

Tanamedrove dasavleTis teritoriul politikur<br />

erTobebs, maSin roca, faqtobrivad, isini yofili<br />

eTnikuri naciebis specifikuri SemTxvevebia, romelebic<br />

mZlavri saxelmwifoebis mier gamoizardnen da saukuneTa<br />

ganmavlobaSi upiratesad teritoriuli safuZvlis mqone<br />

naciebad da politikur nacionalizmebad gadaiqcnen. 18<br />

am Tvalsazriss erTgvarad amagrebs is faqti, rom<br />

dasavluri saxelmwifoebi istoriulad ‘eTnikuri<br />

birTvis’ – im dominanturi eTnieebis garSemo<br />

Camoyalibdnen, romlebmac saTave daudes an daafuZnes<br />

erToba da saxelmwifos elitaruli personalis<br />

umetesoba warmoSves, rogoric amas pirveli nacionaluri<br />

saxelmwifoebis – inglisis, safrangeTis, holandiis,<br />

espaneTis da SvedeTis, da aseve ungreTis, poloneTis da<br />

moskovis ruseTis SemTxvevebSi hqonda adgili. TviT<br />

iseTi imigrantuli naciac ki, rogoric amerikis<br />

SeerTebuli Statebia, dominanturi protestantuli<br />

britanuli eTnies mier Seiqmna, Tumca SemdgomSi misi<br />

eTnikuri xasiaTi imigrantTa farTomasStabiani talRebis<br />

147


Sedegad gadasxvaferda. saukuneTa ganmavlobaSi es<br />

mZlavri saxelmwifoebi teritoriulad gafarTovdnen da<br />

sxvadasxva regionebisa da maTi xalxebis aneqsia ise<br />

moaxdines, rom XX saukuneSic ki SeinarCunes<br />

dominanturi eTnies poziciebi (ix. A.D.Smith 1989).<br />

am SemTxvevebSi ‘eTnikur-moqalaqeobrivi’<br />

diqotomia istoriulad arazustia, xolo sociologiuri<br />

TvalsazrisiT – SecdomaSi Semyvani. es gaxlavT eTnikuri<br />

naciebi, romlebic TandaTanobiT upiratesad<br />

teritoriulad dafuZnebul multikulturul politikur<br />

erTobebad gardaiqmnen. kontrasti teritoriasa da<br />

genealogias, ius soli da ius sanguinis Soris, romelsac<br />

rojers brubeikeri frangul da germanul saimigracio<br />

da moqalaqeobis miniWebis politikasa da praqtikas<br />

Soris gansxvavebis saCveneblad iyenebs, ar unda iyos<br />

gadaWarbebulad Sefasebuli. naciebis umetesoba<br />

socialuri organizaciis orive principis magaliTad<br />

gamodgeba, imis miuxedavad, rom mocemul droisaTvis<br />

isini erT-erT maTgans aniWeben upiratesobas (Brubaker 1992;<br />

Sdr. Schnapper 1997).<br />

naciebi antikur epoqaSi?<br />

heistingsis mier SemoTavazebuli nacionaluri<br />

ganviTarebis samnawiliani sqema – zepirsityvieri<br />

eTnikurobebis adreSuasaukuneobrivi epoqa, I gvaris<br />

naciebis gvianSuasaukuneobrivi/adremodernuli epoqa, da<br />

II gvaris ideologiurad marTuli naciebis modernuli<br />

era – evro<strong>centri</strong>zmis gamo SeiZleboda gakritikebuliyo<br />

da kiTxvis niSnis qveSac dayenebuliyo kacobriobis<br />

istoriis adreuli epoqebis ugulebelyofisaTvis. erTi<br />

gamonaklisis garda, heistingsi warumateblobas ganicdis<br />

antikuri epoqis mimarT Tavisi kriteriumis gamoyenebisas<br />

da iudeur-qristianul tradiciaze adre an mis miRma<br />

naciebis arsebobis SesaZleblobis ganxilvisas. Tuki<br />

geografiiTa da saxelmwifoebriobiT gamagrebuli<br />

vernakuluri literatura naciadyofnis umTavresi<br />

kriteriumia, rogorc amas inglisis SemTxvevaSi aqvs<br />

adgili, rogorRa SegviZlia naciaTa ricxvSi CavrToT<br />

israelebi da gamovricxoT Zveli egviptelebi,<br />

148


abilonelebi da sparselebi? Tuki imas veTanxmebiT, rom<br />

bibliaze dafuZnebuli qristianoba evropasa da Crdilo<br />

da samxreT amerikaSi naciis ideis gavrcelebis<br />

mniSvnelovan faqtors warmoadgenda, ratom unda<br />

mivaniWoT mas prioriteti im eTnolingvistur<br />

kriteriumebTan SedarebiT, romlebmac unda gvibiZgos<br />

‘naciebis’ xasiaTis amocnobisaken sxva, adreul<br />

erTobebSi?<br />

aq perenialistebis umetesoba maxvils<br />

gangrZobadobaze akeTebs. heistingsi da sxvebi SeiZleba<br />

mzadac arian antikuri epoqis sxva erTobebsac darTon<br />

naciis titulis tarebis ufleba, magram maT istoriuli<br />

mniSvnelovneba akliaT, radganac calkeul SemTxvevebs<br />

warmoadgendnen da, rogorc naciebi, ver gadarCnen, maSin,<br />

roca inglisi, sul mcire, XIV saukunidan ara marto iyo<br />

gangrZobadi nacia, aramed warmoSva sxva gangrZobadi<br />

naciebis mTeli wyebac. egvipte, sparseTi, asureTi da<br />

saberZneTic ki, rogorc naciebi, STamomavlobis gareSe<br />

‘miicvalnen’, inglisi ki naciebis diad kolonadas edga<br />

saTaveSi. 19<br />

rasakvirvelia, am ganzogadebas erTi didi<br />

gamonaklisi aqvs: ebraelebi. isini naciis amosaval<br />

idealsa da prototips Seadgendnen, Tumc,<br />

heistingsisaTvis maT TavianTi naciadyofna daaxloebiT<br />

ori aTasi wlis win ‘dakarges’ da mxolod axla<br />

aRadgines is israelSi. amas CixSi SevyavarT, radganac<br />

naciadyofnis heistingsiseuli kriteriumebiT (kerZod, (1)<br />

eTnikurobiT, romelic (2) fiqsirebuli iyo vernakulur<br />

enaSi da literaturaSi, da (3) bibliuri prototipis<br />

mixedviT iyo modelirebuli) ebraelebi, diasporaSic da<br />

devnilobaSic (Galut), gamorCeulad gangrZobad naciad,<br />

wignier xalxad rCeboda, sakraluri eniTa da<br />

literaturiT, rasac TavianT diasporaSi mudmivad<br />

xelaxla ismendnen da ganavrcobdnen, ise rom TavianTi<br />

aRTqmisa da aRTqmuli miwis erTgulni rCebodnen. 20<br />

cxadia, aq sxva kriteriumi moqmedebs: mSobliur<br />

teritoriaze cxovreba da misi floba. es, udavod,<br />

mniSvnelovan da istoriulad xSirad gadamwyvet<br />

kriteriums warmoadgens naciadyofnisaTvis, iseve rogorc<br />

sasicocxlod arsebiTia nacionalisturi<br />

149


ideologisaTvis. sakiTxs imis Sesaxeb, Tu ramdenad<br />

SesaZlebelia, rom momavalSi ‘naciebi’<br />

deteritorializebul erTobebad iqnen gaazrebuli, me<br />

momdevno TavSi ganvixilav. magram amgvari <strong>for</strong>mulireba<br />

teritoriulobas naciadyofnis normad miiCnevs:<br />

warsulSi nacia yovelTvis teritoriul erTobad<br />

moiazreboda. 21<br />

magram, Tu teritoriaa sasicocxlod aucilebeli<br />

naciadyofnisaTvis, ra SeiZleba iyos Zvel egviptelebze<br />

ukeTesi magaliTi? ratom ara aqvT maT ‘naciis’ titulis<br />

tarebis an WeSmaritad ‘nacionaluri saxelmwifos’ qonis<br />

ufleba? isini nilosis orive napirze udabnoTi<br />

garSemortymuli teritoriis viwro klaknilSi iyvnen<br />

momwyvdeulni da uaxloesi mezoblebis – nubielebisa da<br />

azielebisagan wes-CveulebebiT, religiiT, eniTa da<br />

garegnobiT aSkarad gansxvavdebodnen. yovelive amis<br />

garda, maT hqondaT saerTo, unificirebuli religia da<br />

mZlavri saxelmwifo da (rogorc eqnatonis himnic<br />

mowmobs) mkafiod acnobierebdnen TavianT<br />

gansxvavebulobas sxva naciebisa da enebisagan (ix. Trigger<br />

et al. 1983).<br />

modernistebi SeiZleba Semogvedavon, rom Zveli<br />

egvipte izolirebuli SemTxveva iyo; igi ar warmoadgenda<br />

nacionalur saxelmwifoTa sistemis nawils, rac dRes<br />

naciadyofnis savaldebulo kriteriumia. Tu aRar<br />

davuSvebT, rom modernuloba da awmyo iZlevian<br />

naciadyofnis im modelebs, romelTac yvela sxva unda<br />

Seesatyvisebodes, maSin SevniSnavT, rom qristeSobamde<br />

meore aTaswleulSi egvipte aqtiurad iyo CarTuli<br />

saxelmwifoTa axloaRmosavlur ‘sistemaSi’ xeTebis<br />

imperiasTan, miTanis samefosTan da kasitur babilonTan<br />

erTad. es is periodia, romlis Sesaxebac Cven raRac<br />

mainc viciT tel-el-amarnas diplomatiuri<br />

korespondenciis wyalobiT. magram sul sxva sakiTxia,<br />

ramdenad marTebulia am saxelmwifoTa ‘naciebad’ miCneva<br />

maT Soris geopolitikuri urTierTkavSirebis arsebobis<br />

gamo (Roux 1964).<br />

bevrad ufro gvian, elinistur epoqaSic,<br />

ptolemaiosTa egviptem axlo aRmosavleTSi regionaluri<br />

‘<strong>saerTaSoriso</strong> sistemis’ nawili Camoayaliba, romelic<br />

150


moicavda selevkidur sirias, pergamons, makedoniasa da<br />

parTias. am SemTxvevaSic sazRvrebis mqone gansxvavebul<br />

teritoriebze Semokrebili saxelmwifoebi Camoyalibdnen,<br />

romelTaganac TiToeulis erToba flobda sakuTar<br />

kults, enas, kalendars, kanonebsa da wes-Cveulebebs<br />

(Tumca selevkiduri imperia, faqtobrivad, ramdenime<br />

amgvar erTobas Seicavda). savaraudod, amitom unda<br />

vuwodoT am politikur erTobebs ‘naciebi’ da<br />

daveTanxmoT doron mendelsis msjelobas, rom ‘Zveli<br />

axlo aRmosavleTis im naciebs, romlebic ebraelTa<br />

mezoblebi iyvnen, politikuri nacionalizmisaTvis<br />

damaxasiaTebeli specifikuri da kargad gansazRvruli<br />

simboloebi hqondaT, saxeldobr, taZari, teritoria,<br />

mefoba da jari’ (Mendels 1992: 1).<br />

im SemTxvevaSic ki, Tu Zveli samyaros<br />

nacionalizmi ‘modernul droTagan’ gansxvavebuli azris<br />

matarebelia, xolo elinistur epoqasTan dakavSirebuli<br />

problema, mendelsis sityvebiT rom vTqvaT, iyo<br />

‘eTnikurobis problema, rasac moxerxebulobisaTvis<br />

“nacionalizmi” unda vuwodoT’, ar unda vamtkicoT<br />

antikur epoqaSi imgvari naciebis sayovelTao arseboba,<br />

romlebic yvela Tavisi mTavari niSan-TvisebiT<br />

modernuls hgavs? da am mizeziT ar unda gaviziaroT<br />

azri naciebis mudmivi ganmeorebadobis Taobaze momdevno<br />

epoqebSi? 22<br />

es aris stiven grosbis Tvalsazrisi,<br />

SemuSavebuli Zveli israelis dakvirvebuli analiziT.<br />

igi Zvel ebraelebs, Zveli welTaRricxvis VII saukunidan<br />

moyolebuli, sxva iseT erTobebs udarebs, rogorebic<br />

arian Zveli berZnebi, arameelebi, edomitebi, egviptelebi<br />

da somxebi, da seriozulad miiCnevs maT naciebad,<br />

koleqtiur TviTxatad da xazs usvams xalxis sakuTar<br />

miwasTan urTierTmimarTebis primordialur xasiaTs: misi<br />

<strong>for</strong>mulirebiT, ‘xalxs aqvs Tavisi miwa da miwas hyavs<br />

Tavisi xalxi’. am droisaTvis iudeas samefos elitebs<br />

mainc hqondaT uryevi rwmena, rom arsebobs ebraeli<br />

‘xalxi’, romelic sakuTar translokalur, SemosazRvrul<br />

sakralur teritoriaze cxovrobs, Tayvans scems erT<br />

RmerTs, iahves, specialurad amisaTvis gamiznul centrSi,<br />

ierusalimis taZarSi (Grosby 1991: 240).<br />

151


Amis msgavsad Zveli egviptelebic avlendnen<br />

mijaWvulobas (nilosis) ‘miwasTan’, inaxavdnen marxvas im<br />

rwm<strong>enis</strong>aTvis, rom egvipte mxolod egviptelebs ekuTvnoda<br />

da miwis uzenaesi RmerTis – Tebes amon-ras dacvisa da<br />

gamgeblobis qveS iyo, rwm<strong>enis</strong>aTvis, romelic grosbis<br />

mixedviT, aklda Zvel saberZneTs, magram misi povna Zvel<br />

somxeTSi SeiZleboda (iqve: 247; 1997: 21). 23<br />

amgvari interpretaciebi damatebiT komentars<br />

moiTxovs. Zveli msoflios Sesaxeb SemorCenili cnobebis<br />

simwire da ‘retrospeqtuli nacionalizmidan’ momdinare<br />

safrTxe imisa, rom adreuli epoqebi gviandeli cnebebisa<br />

da sazrunavis Suqze iqnas gagebuli, am analizs, ukeTes<br />

SemTxvevaSi, mcdelobad aqcevs. Tavad grosbisaTvis<br />

cnobilia cnebebisa da kategoriebis analizis sirTule:<br />

‘koleqtivs zustad iSviaTad Tu miesadageba calkeuli<br />

analitikuri kategoria. es exeba ara marto antikuri<br />

xanis koleqtivebs, aramed modernul nacionalur<br />

saxelmwifosac’ (Grosby 1997: 2).<br />

amasTan dakavSirebiT sxva problemac arsebobs. im<br />

SemTxvevaSic ki, Tu SevZlebdiT argumentirebul<br />

msjelobas antikuri xanis ‘naciebze’, mainc ver<br />

davasabuTebdiT maT gangrZobadobas calkeul modernul<br />

naciebSi. Zvel egviptel an berZen nacias modernuli<br />

epoqis egviptel an berZen naciebTan cota ram Tu<br />

akavSirebs, miuxedavad teritoriuli, berZnul<br />

SemTxvevaSi ki, agreTve, lingvisturi gangrZobadobisa. es<br />

amZimebs berZnuli nacionaluri istoriografiisa da<br />

berZnuli nacionalizmis paskalis kitromilidisiseul<br />

mwvave modernistul kritikas. igi ambobs, rom XIX<br />

saukunis Sua xanebSi konstantinos paparigopulosis mier<br />

dawerilma diadma istoriam berZeni naciisa pirvelad<br />

warmoadgina gangrZobadi berZeni naciis, rogorc<br />

koleqtiuri aqtoris, idea, romelic uwyvetad grZeldeba<br />

klasikuri antikurobidan berZnuli, bizantiuri didebis<br />

gavliT, modernul damoukidebel berZnul<br />

saxelmwifomde. maSin roca, kitromilidisis azriT,<br />

faqtebze dayrdnobiT, Sua saukuneebidan XIX saukunis<br />

dasawyisamdec ki berZnebi da saberZneTi bizantiis<br />

vrceli imperiisa da marTlmadidebluri oikumenas (da<br />

mogvianebiT, otomanTa imperiis) nawilad moiazreboda,<br />

152


iseve rogorc serbeTis, bulgareTis da rumineTis<br />

modernuli politikuri erTobebis SemTxvevaSi (Kitromilides<br />

1989 da 1998; ix., agreTve, Just 1989).<br />

berZeni nacionalistebi cdebodnen, roca berZeni<br />

nacia bizantiis imperiis, da, lamis, klasikuri<br />

saberZneTis periodSi warmoSobilad gamoacxades, Tu,<br />

piriqiT, simarTles Seefereba modernistebis mtkiceba,<br />

rom berZnuli nacia mxolod XIX saukunis dasawyisSi<br />

modernulobis mosvlasTan erTad warmoiSva? vinaidan<br />

modernistebi nacias sayovelTao moqalaqeobis, sajaro<br />

kulturisa da sazRvrebis qonas ukavSireben, sadavo ar<br />

unda iyos berZeni naciis arsebobis SeuZlebloba<br />

modernul epoqaze adre. Tu am kriteriumebs viziarebT,<br />

SegviZlia realurad vilaparakoT berZen naciaze ufro<br />

adre, vidre mas 1922 wels Turqebi daamarcxebdnen, rasac<br />

Sedegad mohyva mosaxleobis gacvla da sazRvrebis<br />

stabilizacia? modernistebi (berZen) naciaSi ‘masebis<br />

monawileobis’ problemasac ejaxebian da amis gamo XX<br />

saukunemde berZen ‘naciaze’ laparaki Znelia. meore mxriv,<br />

Tu, neoperenialistebis msgavsad, nacias eTnikurobis,<br />

vernakuluri <strong>enis</strong>a da religiuri kulturis cnebebiT<br />

ganvmartavT, SegviZlia vTqvaT, rom berZeni nacia gvian<br />

bizantiur imperiaSi arsebobda, iseve rogorc mis<br />

momdevno marTlmadideblur mileTSi, romelsac berZnebi<br />

da berZnulad metyveli samRvdeloeba edga saTaveSi.<br />

metic, VI saukunidan moyolebuli, avarebis, slavebisa da<br />

albanelebis mier saberZneTis dapyrobebiT klasikur<br />

saberZneTTan sagrZnoblad Seryeuli demografiuli<br />

uwyvetobis miuxedavad, gvianbizantiur imperiaSi<br />

berZnuli filosofiisa da <strong>enis</strong> aRorZinebis<br />

gaTvaliswinebiT, susti kulturuli kavSiris arsebobac<br />

ki SeiZleba dasabuTdes (Baynes and Moss 1969: Tavi 1;<br />

Armstrong 1982: 174–181).<br />

istoriis interpretaciisas msgavs problemebs<br />

vawydebiT im modernul naciebTan dakavSirebiTac,<br />

romlebic antikur epoqamde gangrZobad warsulze<br />

acxadeben pretenzias. yvelani – egviptelebi, sparselebi,<br />

somxebi da ebraelebi masobriv demografiul da<br />

kulturul cenzuras ganicdidnen, rogorc maTi<br />

adrindeli ganviTarebisa da damoukideblobis miwaze, ise<br />

153


‘samSoblodan’ gaZevebis da migraciis dros.<br />

egviptelebisa da sparselebis SemTxvevaSi, religiur<br />

moqcevas aq kulturuli mtrebis – berZnebis, arameelebis,<br />

arabebisa da Turqebis didi nakadis Semosvla daerTo.<br />

mtrul eTnikur jgufebs sxvadasxva dros ekavaT qveyana<br />

da iq TavianT dinastiebs afuZnebdnen – egviptis<br />

SemTxvevaSi – XX saukunemde, xolo sparseTis<br />

SemTxvevaSi – XX saukunis dasawyisis sakonstitucio<br />

moZraobamde. somxebisa da ebraelebis SemTxvevaSi<br />

ucxoelebis – babilonelebis, sparselebis, elinebis,<br />

romaelebisa da bizantielebis mier warmatebul<br />

dapyrobiT omebs emigracia da gaZeveba daemata, SemdgomSi<br />

ki upiratesoba iseT diaspora-erTobas mieniWa, romelsac<br />

kavSiri istoriul samSoblosTan arasdros gauwyvetia.<br />

magram SegviZlia ki diaspora-erTobas ‘nacia’ vuwodoT?<br />

Tu somxur da ebraul naciebze Cven SegviZlia<br />

vilaparakoT mxolod XX saukuneSi im kriteriumiT, rom<br />

maT metnaklebad damoukidebeli saxelmwifoebi Seqmnes<br />

istoriuli teritoriebis nawilSi, sazRvrebis dadgeniT<br />

da sajaro kulturiT da masebis monawileobiT? 24<br />

naciebi istoriaSi:<br />

alternatiuli Tvalsazrisi<br />

magram gana romelime am interpretaciaTagan<br />

misaRebia? TiToeuli ganmartebis dasabuTeba, saukeTeso<br />

SemTxvevaSi, gaurkvevelia. aviRoT sazRvrebis sakiTxi.<br />

gidensi, magaliTad, win wamoswevs modernistul<br />

arguments imis Taobaze, rom premodernul saxelmwifoebs<br />

aramdgradi da daudgeneli sazRvrebi hqondaT, maSin,<br />

roca modernuli saxelmwifoebi metnaklebad mudmivi da<br />

fiqsirebuli sazRvrebiT xasiaTdebian. am kontrastis<br />

Taobaze saTqmeli bevria, magram igi arc ise<br />

absoluturia, rogorc amas gidensi amtkicebs. Zvel<br />

imperiebs Zalian mkafio warmodgena hqondaT sakuTari<br />

teritoriuli farglebis Sesaxeb; magaliTad, romis<br />

CrdiloeTi sazRvari saukunis ganmavlobaSi<br />

fiqsirdeboda, iseve rogorc Cinelebi cdilobdnen<br />

daefiqsirebinaT TavianTi CrdiloeTi sazRvari didi<br />

kedliT. Zvel egviptelebs gangebam aRmosavleTiT,<br />

154


dasavleTiT da CrdiloeTiT mkafio da fiqsirebuli<br />

sazRvrebi arguna, aseve iaponelebs, mas Semdeg rac ainu<br />

daipyres. rac Seexeba ebraelebs, aRTqmuli miwis<br />

sazRvrebs biblia ki warmogvidgens, magram ramdenadme<br />

gaurkvevlad.<br />

igive viTarebaa masobrivi ‘sajaro kulturisa’ da<br />

‘moqalaqeobis’ kriteriumebTan dakavSirebiTac. XX<br />

saukunis standartebiT midgomisas irkveva, rom<br />

premodernuli erTobebis umravlesobas orive maTgani<br />

aklda. am erTobaTa umravlesoba wevrobisa da kulturis<br />

eTnoreligiur gansazRvras efuZneboda. rac Seexeba<br />

meores, gavixsenoT, rom moipoveba ramdenime cnoba imis<br />

Taobaze, Tu rogor iyo premodernuli mosaxleoba<br />

CarTuli sakuTari erTobebis elitarul kulturaSi.<br />

meores mxriv, arsebobs miniSnebebi didi religiuri<br />

zeimebis, sataZro RvTismsaxurebis, dakanonebuli wesebis,<br />

bazrebisa da savaWro gamofenebis, aseve omSi gawvevis<br />

Sesaxeb, romelTa saSualebiTac xdeboda CarTva Zvel<br />

samyaroSi; xolo Sua saukuneebSi, didi msoflio<br />

religiebis egidiT, amgvari CarTva ufro regularuli da<br />

uSualo gaxda, Tumca iSviaTad iRebda politikur<br />

xasiaTs.<br />

Yyovelive es gvafiqrebinebs, rom modernistebi<br />

marTalni arian, roca modernul msoflioSi aRmoCenil<br />

naciis tipsa da adreul kulturul identobebs Soris<br />

gansxvavebis mniSvnelobas usvamen xazs. amave dros,<br />

frTxilad unda viyoT, raTa metismetad ar gavmijnoT<br />

‘premodernuli erTobebi’ da ‘modernuli naciebi’, da arc<br />

imTaviTve gamovricxoT (rogorc amas hobsbaumi akeTebs)<br />

raime saxis gangrZobadobis arseboba premodernul<br />

erTobebsa da modernul naciebs Soris. amgvari<br />

ufskruli mxolod maSin Cndeba, roca yuradRebas<br />

mxolod zeda fenaze vaCerebT, romelic premodernul<br />

epoqaSi kosmopolituri da mravalkulturiani iyo,<br />

modernul epoqaSi ki mzardad nacionaluri da<br />

nacionalisturi gaxda. amgvari ufskruli maSinac<br />

arsebobs, roca Cven modernul epoqas erTian<br />

‘premodernul’ xanas vupirispirebT, romelic TiTqmis<br />

monoliTurad migvaCnia da, amitomac, movlenebis<br />

asaxsnelad vqmniT movlenaTa msvlelobis ‘uwin-da-<br />

155


Semdgom’ xelovnur models. adreuli antikurobis<br />

istoriul kvlevebze dayrdnobiT, SegviZlia gamovyoT<br />

koleqtiuri kulturuli identobebis gansxvavebuli<br />

modelebi da safexurebi da warmovadginoT saimedo,<br />

detaluri da kompleqsuri Tvalsazrisi maTi<br />

ganviTarebis Taobaze (ix. McNeill 1986; Sdr. A.D.Smith 1994).<br />

eTnikuri kategoriebi da eTnieebi<br />

istoriaSi dadasturebul pirvel amgvar modelsa<br />

da, savaraudod, yvelaze adreul safexursac warmoadgens<br />

‘eTnikuri kategoria’ – mosaxleoba, romelsac aqvs<br />

koleqtiuri sakuTari saxeli da erTi an meti saziaro<br />

kulturuli atributi, Cveulebriv, ena da wes-Cveuleba,<br />

rac maT sxvebisagan gamoarCevs. rogorc wesi, mosaxleoba<br />

erTgvarad dakavSirebulia, an iTvleba, rom<br />

dakavSirebulia, konkretul teritoriasTan, romelic<br />

Tumca SeiZleba cvalebadi da gaurkveveli iyos. amgvari<br />

kategoriebi gareSe TvalisaTvis ‘eTnikuria’. es niSnavs,<br />

rom maT aqvT saerTo warmomavloba da istoria maSinac<br />

ki, roca TviT mosaxleobas saerTo winapris Sesaxeb<br />

aranairi miTi ar gaaCnia. amgvari mouxelTebeli da<br />

gardamavali kategoriebis dafiqsireba, heistingsis TqmiT,<br />

Wirs, radganac maT arc aranairi mudmivi sazRvrebi<br />

moepovebaT da arc raime teqstebsa da artefaqtebSi<br />

kodirebuli simboloebi an miTebi. ucxo ki miawers<br />

populacias saerTo eTnikurobas, magram SigniT amis<br />

gancda ar arsebobs, yovel SemTxvevaSi, Cven saimiso<br />

monacems ar vflobT an saSualeba ara gvaqvs, rom<br />

SevityoT mis wevrebs aqvT Tu ara raime koleqtiuri<br />

mijaWvuloba da sentimentebi.<br />

situacia da misi aRwera genealogiebis gaCenasTan<br />

erTad icvleba. ojaxebi sofelSi an samezobloSi<br />

qorwinebebis gziT iqmneboda. isini iwyebdnen saerTo<br />

winaprebisgan warmomavlobis Zebnas. amgvari genealogiebi,<br />

Cveulebriv, zepirad gadaecemoda Taobebs, magram<br />

mogvianebiT SeiZleba werilobiT qronikebsa da epikur<br />

poemebSi dafiqsirebuliyo. eTnikuri warmoSobis da<br />

waromavlobis es saojaxo miTebi xSirad dakavSirebulia<br />

migraciis maxsovrobebTan da saerTo kultis<br />

156


itualebTan, simboloebTan da miTebTan, romlebic<br />

adamianis samyaros kosmosTan akavSireben da ojaxTa<br />

gaerTianebas aqceven uflis dacvis qveS. rac ufro<br />

mWidrodaa gadaxlarTuli genealogiuri miTebi da<br />

migraciaTa maxsovrobani kultTan da ritualebTan, miT<br />

ufro Zlieri xdeba wevrTa mijaWvulobani da<br />

sentimentebi, rac maT jer saziaro qmedebebisa da<br />

urTierTobebis mtkice eTnikur qselad gardaqmnis, xolo<br />

Semdeg ki sruliad momwifebul ‘eTnikur erTobad’ anu<br />

eTnied aqcevs – TviTdasaxelebis mqone adamianTa jgufad<br />

Tavisi miTebiT saziaro warmomavlobze, saerTo<br />

istoriuli maxsovrobebiT, saerTo kulturis erTi an<br />

meti elementiT, samSoblosTan kavSiriTa da<br />

solidarobis mZlavri sentimentiT (elitaTa Soris<br />

mainc). amgvar erTobebs, Cveulebriv, mravalferovani<br />

ekonomikuri, socialuri da politikuri instituciebi,<br />

myari da xelSesaxebi sazRvrebi da gareSeTa anu ucxoTa<br />

kargad gamokveTili gancda aqvT, rac xSirad<br />

gamyarebulia sakuTari teritoriis gareT mimdinare<br />

iseTi regularuli aqtivobiT, rogoricaa vaWroba,<br />

mosaxleobis moZraoba da ideebisa da teqnikis gacvla<br />

(ix. Barth 1969: Sesavali; Nash 1989; Eriksen 1993).<br />

Sedegad adreul epoqebSi ori an sami modeli<br />

warmoiqmna – eTnikuri kategoriebi, qselebi da erTobebi.<br />

da mosaxleoba gamudmebiT moZraobs am eTnikur<br />

<strong>for</strong>maciebs Soris. rasakvirvelia, es safexuri ar<br />

Semofargleba oden adreuli antikurobiT da pirveli<br />

fiqsirebuli istoriebiT. eTnikur dajgufebaTa<br />

mravalferovnebas – kategoriebs, qselebsa da erTobebs –<br />

TviT modernul epoqaSic SexvdebiT, ara marto afrikasa<br />

da aziaSi, aramed zogierT evropul populaciaSic ki. es<br />

imis mauwyebelia, rom koleqtiuri kulturuli<br />

identobebis modelebi, romlebsac aq mokled Sevexe,<br />

evoluciur mwkrivebs ver qmnis. nimuSebi sagrZnob<br />

mdinarebasa da urTierTgadafarvas avlenen, da maTi<br />

istoriuli Tanamimdevrobac gaurkvevelia,<br />

Seuqcevadobaze rom araferi vTqvaT.<br />

157


eTnikuri saxelmwifoebi da adreuli naciebi<br />

Zveli msoflio, iseve rogorc qalaqsaxelmwifoebi,<br />

samefoebi da imperiebi, umetesad eTnikur<br />

dajgufebebs warmoadgens. bevri, SedarebiT naklebad<br />

Sekruli, eTnikuri dajgufeba politikur <strong>for</strong>mas ar an<br />

ver iRebs da arc politikur miswrafebebs avlens. meores<br />

mxriv, isini, vinc srulyofil eTnikur erTobebad<br />

Camoyalibdnen, iseT politikur gamoxatulebas da<br />

ga<strong>for</strong>mebas eswrafvian, rasac ‘eTnikur saxelmwifo’<br />

SegviZlia vuwodoT. ase xdeba maSin, roca mZlavri<br />

samRvdeloeba kulturuli monopoliis mopovebas<br />

cdilobs da mWidrod SekavSirebuli da unitaruli<br />

eTnikuri samefos Seqmnisas mmarTveli elitis mokavSire<br />

xdeba. amis magaliTia Zveli egvipte da, garkveulwilad,<br />

eTnikurad bevrad ufro heterogenuli aqemeniduri,<br />

mogvianebiT, ki sasaniduri irani. aq cota ram Tu iyo<br />

populaciis Semkvreli im horizontaluri zeklasobrivi<br />

sentimentebidan, romelTac vxvdebiT naciebSi, radgan<br />

didgvarovnebi da sasuliero wodeba sxvadasxva<br />

ganaTlebas Rebulobda, Tumca, Zvel egvipteSi maRali<br />

klasebis kultura, unikaluri geografiisa da nilosis<br />

dablobis geopolitikisa da kulturaze sasuliero<br />

f<strong>enis</strong> TiTqmis sruli monopoliis wyalobiT, mainc<br />

aRwevda qveda fenebamde (ix. Frye 1966; David 1982).<br />

situacia Zvel israelsa da somxeTSi sakmaod<br />

gansxvavebuli iyo (arameelTa Sesaxeb samsjelod<br />

sakmarisi in<strong>for</strong>macia ar mogvepoveba). erTobis mZlavri<br />

miTebisa da simboloebis, maxsovrobebisa da tradiciebis<br />

warmoSoba, migracia, teritoria da istoria somxebsa da<br />

ebraelebs ara marto ucxoTagan gansxvavebulobas<br />

acnobierebinebda, aramed erTmaneTisadmi naTesaobis<br />

gancdasac. aq monoTeisturi religia ueWvelad<br />

warmoadgenda mZlavr Camomayalibebel faqtors.<br />

koleqtiuri bedis SegrZneba da politikuri solidaroba<br />

sazogadoebis yvela fenaSi dasturdeba, miuxedavad imisa,<br />

rom klasobrivi gansxvavebebi aqac aSkara, gansakuTrebiT<br />

somxeTSi, romelsac miwaTmflobeli aristokratia hyavda.<br />

yvelaze naTlad amas adasturebs ebraeli<br />

winaswarmetyvelebis monaniebisa da Torisadmi<br />

158


dabrunebisaken mowodebaTa gamoZaxili. saerTo bedis<br />

gancdas somxeTis samefos ganadgurebis<br />

Semdgomdroindel somxur elitebSi, somex istorikosTa<br />

adreqristianul TxzulebebSic vpoulobT,<br />

gansakuTrebiT, mose xorenelTan. orive SemTxvevaSi<br />

gansxvavebulobisa da erTobis gancdas politikuri<br />

avtonomiurobis survili axlavs. miuxdevad imisa, rom es<br />

survili ver asrulda, igi mainc ukan, damoukideblobis<br />

‘oqros xanis’ idealisaken miuTiTebs da momavali<br />

politikuri aRorZinebis imedsac asazrdoebs (ix. Lang<br />

1980; Zeitlin 1984; Grosby 1997; Panossian 2000).<br />

ai, am SemTxvevebSi SeiZleba vilaparakoT<br />

‘naciebze’ Zvel msoflioSi Tumc frTxilad da mcire<br />

masStabiT, rac niSnavs eTnikuri saxelmwifoebis adre<br />

gavrcelebuli modelis gverdiT axlis Semotanas. Tumca<br />

Cven ver davasabuTebT masebis monawileobas politikaSi<br />

(an Tundac mxolod zrdasruli mamakacebisas klasikuri<br />

xanis aTenSi), verc, miTumetes, samarTlebiv moqalaqeobas<br />

an ekonomikur erTianobas. magram, rogorc vnaxeT, am<br />

kriteriumebis sistematur gamoyenebas bevri e.w.<br />

modernuli naciis saTvalavidan amogdebac ki SeuZlia<br />

iseve, rogorc ‘naciaTa’ umravlesobis warmoSobis drois<br />

pirveli msoflio omis Semdgom gadaweva TviT<br />

demokratiis qveynebSic.<br />

albaT, swored es aris saqmis arsi. modernistebis<br />

umravlesobisaTvis realurad naciebis povna mxolod<br />

demokratiul sazogadoebaSi SeiZleba, vinaidan mxolod<br />

amgvar sazogadoebaSi SeiZleba masobriv moqalaqeobaze<br />

darwmunebiT saubari. mxedvelobis areSiKkvlav<br />

nacionaluri ganviTarebis evoluciuri sqemisadmi<br />

evrocentruli da dasavluri midgoma eqceva. da es kvlav<br />

modernuli konteqstebis da kriteriumebis Tavs moxvevaa<br />

im epoqebisaTvis, romelTac sakmaod gansxvavebuli<br />

mimarTebebi da midgomebi hqondaT. Zveli msoflios<br />

xalxebis umravlesobisaTvis arsebiTi iyo auxsnel da<br />

mZvinvare bunebis ZalebTan Widili. es Zalebi im<br />

RmerTebis mier imarTeboda, romelTa gulis mogebac<br />

koleqtiuri ritualebis aRsrulebiTa da<br />

msxverplSewirviT SeiZleboda. am viTarebaSi modernul<br />

msoflioSi arsebuli moqalaqeobis horizontaluri Zmoba<br />

159


farTomsaStabiani kultmsaxurebisa da ritualebSi<br />

xalxis monawileobis, eTikuri da religiuri<br />

valdebulebebis aRsrulebis (rac warmosaxviTi winapris<br />

erTobas rwm<strong>enis</strong>a da RvTismsaxurebis erTobaSi aqsovs),<br />

eTnikuri warmomavlobisa da rCeulobis simboloebiT da<br />

miTebiT gamowveuli erTobis gancdis, winaparTa saziaro<br />

maxsovrobebis da sagmiro saqmeebis analogiuria. iq,<br />

sadac adgili hqonda amgvar erTianobas, Cven SegviZlia<br />

naciadyofnaze vilaparakoT, Tavisi religiuri kanoniTa<br />

da ritualiT, romlebic modernuli moqalaqeobis<br />

samarTlebrivi uflebebisa da movaleobebis ekvivalentis<br />

rols asrulebda. am gagebiT SeiZleba saubari naciis<br />

gansxvavebul, Zvel <strong>for</strong>mebze. 25<br />

dinastiuri da patriciuli naciebi<br />

mesame modelis sqema adrian heistingsma SeimuSava<br />

Suasaukuneobrivi dinastiuri da/an patriciuli<br />

naciebisaTvis evropaSi. erTis mxriv, esaa dasavleTis<br />

‘lateralur’ eTnieebsa da mZlavr saxelmwifoebze<br />

(inglisi, Sotlandia, safrangeTi, dania, SvedeTi da<br />

espaneTi) dafuZnebuli Zlieri dinastiuri naciebi,<br />

romlebic XII–XV saukuneebSi warmoiSva da romelTa<br />

eqoc aRmosavleT evropis ramdenime saxelmwifoSic<br />

(poloneTSi, ruseTSi da, erT dros, ungreTSic) ismoda.<br />

patriciaTa da saSualo klasze dayrdnobiT gaCnda<br />

naklebad unificirebuli, Tumca eTnikuri<br />

gansxvavebulobis mZlavri gancdis, religiuri Zmobis<br />

grZnobebis matarebeli da politikuri avtonomiurobis<br />

mosurne naciis sxva saxec. amgvari nacia religiuri an<br />

enobrivi TvalsazrisiT (an oriveTi) winaparTa<br />

konkretul samSoblosa da saerTo kulturas<br />

ukavSirdeboda. me, pirvel rigSi, mxedvelobaSi maqvs<br />

gvianSuasaukuneobrivi Sveicaria da niderlandebi, ufro<br />

naklebad ki, imdroindeli irlandia, miuxedavad misi<br />

mudmivi politikuri daqucmacebisa. aseTi erTob<br />

eqskluziuri da sarwmunoebaze orientirebuli, magram<br />

naklebad monoliTuri erTobis tipi warmoSva Zlierma<br />

miTebma, simboloebma da sagmiro saqmeebis maxsovrobam<br />

(ix. de Paor 1986; Schama 1987; Im Hof 1991).<br />

160


gviandeli Sua saukuneebis naciis am or,<br />

dinastiur da patriciul tips Soris gansxvaveba ar unda<br />

gavazviadoT. orive metnaklebad im ‘lateraluri’<br />

aristokratiuli eTnieebis produqtia, romelTa<br />

mmarTveli klasebis kulturac saSualo klasebamde da<br />

zogierT Soreul regionamde aRwevda. dinastiur naciaSi<br />

kulturis amgvari gavrcelebis agenti mZlavri eTnikuri<br />

saxelmwifo iyo, romlis mmarTvelebic, ‘biurokratiuli<br />

inkorporaciis’ procesis meSveobiT, sxvadasxva klasisa<br />

da regionis kompaqtur nacionalur saxelmwifoSi<br />

SemWidrovebasa da unificirebas eswrafvodnen.<br />

patriciul naciaSi metnaklebad kompaqturi aristokratia<br />

an urbanuli patriciati gareSe ZalebTan da erTmaneTTan<br />

konfliqtebis wyalobiT Seiqmna. amas xSiri da<br />

intensiuri religiuri cieb-cxelebis periodebSi<br />

exmarebodnen sulieri liderebi. ASedegad miRebuli<br />

geopolitikuri daSoreba da izolaciis garkveuli<br />

xarisxic ki xels uwyobda religiuri kulturis<br />

gavrcelebas saSualo da qveda fenebSi. Sua saukuneebSi<br />

naciaTa Camoyalibebis amgvari neli tempiT da<br />

araTanabrad mimdinare procesebi unda ganvasxvavoT<br />

modernul periodSi inteligenciisa da burJuaziis mier<br />

saSualo klasis naciaqmnadobis ufro metad<br />

SemWidroebuli da mizanmimarTuli procesebisagan (ix.<br />

A.D.Smith 1989).<br />

ar unda dagvaviwydes, rom am periodis msoflioSi<br />

sxvadasxva saxis eTnikuri dajgufeba sWarbobs. naciebi,<br />

iqneba es dinastiuri Tu ufro patriciuli da saSualo<br />

klasis zeda fena, renensansisa da re<strong>for</strong>maciis Semdegac<br />

gamonaklisad rCeba. revoluciuri nacionalizmis<br />

mosvlamde evropaSi (msoflioze rom araferi vTqvaT) ar<br />

ganmeorebula Sveicariis, holandiis da irlandiis<br />

magaliTebi. amave mizeziT, arc dasavluri da<br />

Crdiloevropuli dinastiuri nacionaluri<br />

saxelmwifoebi arsebobda, garda poloneTis, ruseTis da,<br />

erTi periodi, ungreTisa. Soreuli aRmosavleTis<br />

‘eTnikuri saxelmwifoebis’ – CineTis, koreisa da iaponiis,<br />

iseve rogorc tailandis, kambojisa da vietnamis da,<br />

kidev ufro dasavleTiT, sasaniduri sparseTis (maTgan<br />

bevri, faqtobrivad, mcire an did eTnikur umciresobebs<br />

161


Seicavda) SigniT Zmobis grZnoba susti, xolo erTianoba<br />

aramyari iyo saimisod, rom ucxoTa pirispir sakuTari<br />

eTnikuri gansxvavebulobis gancda Seesabamebina<br />

winaparTa miwaze politikuri avtonomiurobis<br />

SenarCunebis survilisaTvis. klasobrivi gansxvavebebi<br />

moniSnuli iyo, mTels mosaxleobasa da teritoriaze<br />

susti iyo kultis msaxurebaSi masebis monawileoba<br />

(SesaZloa, iaponiis gamoklebiT), ekonomikuri erTianoba<br />

da samarTlebrivi standartizacia.<br />

iaponiaSi aseTi viTareba gaxldaT tokugava<br />

siogunTa dinastiamde (1603–1868). meCvidmete saukunidan<br />

gare samyarosagan iaponelTa gaZlierebulma izolaciam,<br />

saSualo klasis kulturisa da solidarobis zrdam,<br />

rasac xels uwyobda iaponelTa SedarebiTi eTnikuri<br />

homogenuroba da kunZulis geografiac, gamoiwvia<br />

rCeulobis gancdis gaCena da istoriul da kulturul<br />

aRorZinebas daudo saTave, rac mogvianebiT, meiZis<br />

reJimis dros, imperatoris taxtis aRdg<strong>enis</strong><br />

momaswavebeli Seiqna. meiZis liderebi cdilobdnen diadi<br />

warsulis gamoyenebas awmyosTvis da, Tumca dasavluri<br />

dapyrobebi cvlilebebisTvis stimulis momcemi iyo, maTi<br />

<strong>for</strong>ma da Sinaarsi mainc tokugavas iaponiis da kidev<br />

ufro adrindeli imperiuli warsulidan momdinareobda.<br />

ase Cauyara safuZveli modernul iaponur nacionalizms<br />

eTnikurad SedarebiT homogenurma, saSualo klasis<br />

naciam 1868 wlidan (ix. Lehmann 1982, magram Sdr. Doak<br />

1997).<br />

sxvagvari gamonaklisi gaxldaT sefeviduri<br />

sparseTi (1501–1722). iranis platos nawilebSi erTmaneTis<br />

monacvle mmarTvelma dinastiebma gazardes iranis<br />

eTnikuri da geografiuli mravalferovneba, riTac xeli<br />

SeuSales yovelgvari zeklasobrivi Zmobisa da<br />

Tanamonawileobis Camoyalibebas. gansakuTrebuli<br />

sparsuli identobisa da rCeulobis gancda, romelic X–<br />

XI saukuneebis axali sparsuli <strong>enis</strong> aRorZinebaSi<br />

gamovlinda, momdevno saukuneebSi ganaTlebuli elitis<br />

viwro wriT ifargleboda. magram 1501 wlidan mZlavrma<br />

Turquli warmoSobis dinastiam saTave daudo politikur<br />

aRorZinebasa da kulturul renensanss, rac maTi<br />

mebrZoli Siituri sarwmunoebiT iyo gaRvivebuli. da<br />

162


piruku, am dinastiis mier iranis gaerTianebam xeli<br />

Seuwyo TormetTa Siizmis gavrcelebas Sah-abasis<br />

dedaqalaqidan, ispahanidan, rasac Sedegad 1722 wlisaTvis<br />

mTels iranSi sparsul enaze molaparakeTa umetesobis<br />

Siitobaze moqceva mohyva. xolo sparsuli identoba<br />

mzardad, da iqneb mizanmimarTuladac, emTxveoda Siizms.<br />

miuxedavad imisa, rom aRorZineba SemdgomSi, yajarTa<br />

avRanuri dinastiis (1796–1925) dros Senelda, man mainc<br />

moaswro safuZveli moemzadebina solidarobis<br />

gansxvavebuli, saSualo klasis eTnikuri sparsuli<br />

gancdisaTvis, romelmac politikuri gamoxatuleba 1905–<br />

1906 wlebis sakonstitucio moZraobaSi hpova (ix. Cottam<br />

1979; Keddie 1981: Tavebi 1–3).<br />

revoluciurad nacionalisti naciebi<br />

saSualo klasis nacionalizmi. holandiis<br />

amboxebam da inglisis samoqalaqo omma naciis axali da<br />

bevrad ufro koheziuri da mizanmimarTuli tipi Sva.<br />

pirvel rigSi, mas asazrdoebda qristianobis mebrZoli,<br />

re<strong>for</strong>mirebuli da puritanuli versia eTnikuri<br />

rCeulobis amaRlebuli gancdiT, romelmac ara marto<br />

erTbaSad wamoayena reJimis axali tipi (puritanul<br />

islamur moZraobebs amis gasakeTeblad saukuneebi<br />

dasWirda), aramed Zveli aRTqmis modelebze dafuZnebuli<br />

politikuri avtonomiurobisa da saxalxo monawileobis<br />

axali saxis moTxovnilebebic warmoSva. es<br />

moTxovnilebebi Sejamda iseT sakvanZo cnebebSi,<br />

rogoricaa ‘nacia’ da ‘moqalaqe’. maT gaukvales gza<br />

burJuaziul demokratiul nacionalizms, romelSic<br />

kulturulad mravalferovani ‘xalxi’ Zalauflebis<br />

erTaderTi legitimuri wyaro unda gamxdariyo, xolo am<br />

xalxis wevroba – moqalaqeebisaTvis gankuTvnili<br />

Tavisuflebebisa da uflebebis mopovebis erTaderTi<br />

saSualeba. saSualo klasis amgvari nacionalurdemokratiuli<br />

logikiT franguli ganmanaTleblobis<br />

filosofosebma da publicistebma dawyvites<br />

absolutisturi saxelmwifos xundebi da safuZveli<br />

gamoacales mas da privilegiebis miseuli sistemis<br />

163


principebs, dafuZnebulTU ZiriTadad warmomavlobaze (ix.<br />

Walzer 1985).<br />

magram am ganviTarebis nacionalisturi elementi,<br />

yvela aspeqtiT, iseTive sicocxlisunariani aRmoCnda,<br />

rogoric demokratiuli. ‘naciisadmi’ mowodebam (romelic<br />

parlamentebis mier centralistur absolutizmTan misi<br />

Tavisuflebis dacvisaTvis brZolebidan safrangeTSi<br />

pirvel adgilze wamoiwia) isev ‘nacionaluri xasiaTisa’<br />

da ‘naciis geniis’ cnebebs mimarTa. es cnebebi wodebis<br />

armqone miwaTmflobelebisa da saSualo klasis zeda<br />

f<strong>enis</strong> mier Tavdapirvelad inglisSi, xolo Semdeg ki,<br />

XVIII saukunis dasawyisSi, safrangeTSic ganviTarda. am<br />

ideebma, Tavis mxriv, kidev ufro Zveli eTnikuri<br />

maxsovrobebi da eTnikuri rCeulobis religiuri rwmenebi<br />

(imis Taobaze, rom RmerTi mfarvelobs da akurTxebs im<br />

xalxebs, romelnic mas emorCilebian da rwmeniT<br />

aRasrulebden maTze dakisrebul misias) amokribes da<br />

maTi sekularizeba moaxdines. safrangeTSi amgvari, Zveli<br />

israelis prototipTan dakavSirebuli da mefis figurasa<br />

da mis saufloze <strong>centri</strong>rebuli, rwm<strong>enis</strong> povna XIII<br />

saukuneSic ki SeiZleba, xolo adreul <strong>for</strong>mebs ufro<br />

adrec, frankebis samefoSi da anglo-saqsebSic ki,<br />

vpoulobT (ix. Armstrong 1982: 154–159; Beaune 1985).<br />

Ees moxda ‘vertikalur’ an demotur eTnieebsa da<br />

sekularizaciis gzaze mdgom inteligenciaSi, romelSic<br />

am ideebma garkveuli gamoZaxili hpoves. XX saukunis<br />

dasawyisSi centralur da aRmosavleT evropaSi, Semdeg<br />

ki aziasa da afrikaSi inteleqtualebi cdilobdnen<br />

TavianT eTnikur memkvidreobasa da vernakulur<br />

kulturebTan dabrunebas, da saSualo da,<br />

garkveulwilad, dabali klasebis mobilizebas<br />

politikuri qmedebisaTvis. ‘vernakuluri mobilizacia’<br />

demotikuri eTnieebis saxeliT moicavda dabrunebuli<br />

inteligenciis mier adgilobrivi kulturis Tavidan<br />

aRmoCenas, misakuTrebas da politizebas, rogorc<br />

saZirkvels saxalxo agitaciisa da politikuri<br />

pretenziebisaTvis. amgvari ‘qvemodan zemoT’ mimarTuli<br />

midgoma gansakuTrebiT maTTvis aRmoCnda mimzidveli, visi<br />

erTobebic didi xani iyo inkorporirebuli da<br />

daqvemdebarebuli did da xSirad damrTgunvel imperiebs,<br />

164


da moklebuli iyo mZlavr instituciebs, romelTac<br />

SeeZloT etarebinaT da Tavs moexviaT axali xedva da<br />

Sesabamisi politikuri miznebi (ix. A.D.Smith 1986: Tavi 4<br />

da 1989).<br />

amis Semdeg sxva araevropel xalxebs didi xani ar<br />

dasWirvebiaT, TavianTi inteligenciebis winamZRolobiT,<br />

kulturuli unikalurobisa da demotur eTnieTa<br />

eTnikuri rCeulobis rwmenaze dafuZnebuli naciadyofnis<br />

gancdis Zebnisa da povnisaTvis. siaxle iyo XVIII saukunis<br />

bolos gaCenili nacionaluri avtonomiurobis, erTobisa<br />

da identobis rwmenebis politikur programad<br />

gardasaqmneli mza gegma. inteleqtualebisa da saSualo<br />

klasis wamowyebiT, nacionalizmi, rogorc politikuri<br />

ideologia, eTnikuri winaprisa da rCeulobis adreve<br />

arsebuli gancdis saxalxo monawileobisa da<br />

avtonomiurobis revoluciur idealebTan SednobiT<br />

daibada. am kavSiridan iSva nacionaluri TviTgamorkvevis<br />

doqtrina da misi memkvidre sxvadasxva saxis<br />

nacionaluri identobebi, dafuZnebulni iseT<br />

mravalferovan kriteriumebze, rogorebicaa ena,<br />

eTnikuroba, teritoria, religia, istoria da kanis feri,<br />

kriteriumebze, romlebmac, nacionalizmis teritoriulpolitikuri<br />

da eTnolingvisturi tipebis garda, sxvebic<br />

warmoSva (ix. Armstrong 1995).<br />

masobrivi nacionalizmebi. saSualo klasiis<br />

anglo-franguli nacionaluri modelis warmatebam Rrma<br />

kvali daaCnia socialur da geopolitikur azrs rogorc<br />

evropaSi, ise mis gareT. upirveles yovlisa,<br />

sxvebisaTvisac gaxda SesaZlebeli am warmatebis rogorc<br />

ideologiuri, aseve ekonomikuri da politikuri<br />

komponentebis gaanalizeba. es niSnavda, rom am warmatebis<br />

<strong>for</strong>misa da Sinaarsis gegma SeiZleboda<br />

gamocalkevebuliyo, rasac Sedegad mohyveboda<br />

nacionaluri <strong>for</strong>mati, dafuZnebuli Semdegze:<br />

(1) istoriul teritoriaze an samSobloze, imisda<br />

mixedviT, Tu romeli iyo SedarebiT kompaqturi;<br />

(2) Tu ara homogenur, teritoriulad unificirebul<br />

da socialurad koheziur mosaxleobaze mainc;<br />

165


(3) mTel teritoriaze unificirebul ekonomikaze<br />

erTiani profesiuli sistemiTa da mobilurobiT;<br />

(4) erTian, saziaro da Tavisebur sajaro kulturaze,<br />

umjobesia, erTiani eniT;<br />

(5) gansxvavebulobis miTebisa da koleqtiuri<br />

maxsovrobebis simravleze, umjobesia,<br />

unificirebuli istoriiT; da<br />

(6) yvela wevris saerTo ufleba-movaleobebze misi,<br />

rogorc moqalaqis, CarTviT farTo avtonomiur da,<br />

umjobesia, damoukidebel da suverenul<br />

nacionalur erTobaSi.<br />

nacionaluri identobis kriteriumebis<br />

mravalferovnebis fonze sulac araa gasakviri, rom<br />

TviTgansazRvradi ‘xalxebis’ simravle sxvadasxva xerxiT<br />

cdilobs nacionalisturi gegmis gamoyenebas meti<br />

avtonomiurobis, erTobisa da identobisadmi sakuTari<br />

miswrafebebis xorcSesasxmelad. gaerTianebul<br />

irlandielTa 1798 wlis ajanyebis Semdeg, XIX saukunis<br />

dasawyisi mowme Seiqna espaneTSi, ruseTsa da germaniaSi<br />

napoleonis imperiul-nacionalisturi ambiciebisadmi<br />

nacionaluri winaaRmdegobis zrdisa, da serbeTsa da<br />

saberZneTSi erTmaneTis miyolebiT ori amboxebisa<br />

otomanTa imperiis winaaRmdeg, romelsac maleve mohyva<br />

polonelTa warumatebeli ajanyeba caristuli imperiis<br />

winaaRmdeg, xolo belgiam pretenzia ganacxada calke<br />

saxelmwifos Seqmnaze da miaRwia kidec amas. metic, 1810<br />

wlidan moyolebuli, espaneTis laTinur amerikuli<br />

provinciebis kreolTa elitam gaimarjva espaneTis<br />

imperiis daSlisaTvis brZolaSi da daafuZna rigi<br />

laTinur amerikuli saxelmwifoebisa. miuxedavad imisa,<br />

rom sadavoa, Tu im dros ramdenad hqonda am amboxebebs<br />

sakuTriv nacionalisturi ganzomileba, magram ueWvelia,<br />

rom XIX saukunis 20-iani wlebidan maTSi nacionalizmi<br />

momZlavrda, rac kidev erTxel gvidasturebs<br />

nacionalur-demokratiuli ganviTarebis logikurobasa<br />

da nacionalisturi gegmis Zalasa da vargisianobas (ix.<br />

Humphreys and Lynch 1965; Anderson 1991: Tavi 4).<br />

XIX saukunis ganmavlobaSi evropasa da, Semdgom,<br />

aziaSi ara marto imata amgvari TviTganmsazRvreli<br />

166


naciebis ricxvma, aramed nacionalisturi gegmis<br />

demokratiulma logikamac male sruli gamoxatuleba<br />

hpova saarCevno uflebis gafarToebasa da yvela wevris,<br />

rogorc kanonis winaSe Tanasworuflebiani moqalaqis,<br />

nacionalur erTobaSi CarTvaSi. Tumca amas Tan axlda<br />

brZolebi, ukan daxevebi da wyvetilebi. XX saukunis<br />

dasawyisSi qalebi, xolo XX saukunis bolos orive<br />

sqesis srulwlovani adamianebi erTvebian procesSi.<br />

mzardad socialur-ekonomikuri Sinaarsis demokratiulma<br />

masobrivma nacionalizmma, romelic, pirvel rigSi,<br />

msoflio omebisa da modernuli teqnologiis produqti<br />

iyo, revoluciuri ganviTarebis saxiT iCina Tavi. magram<br />

igi arc uprecendento yofila da arc mxolod saSualo<br />

klasis mza nacionalisturi gegmis logikur ganviTarebas<br />

warmoadgenda; misi saTaveebi warsulSi, zogierTi<br />

adreuli da Suasaukuneobrivi naciis mier rCeulobisa da<br />

sakuTari misiis gancdaSi unda veZioT. ‘xalxisa’ da misi<br />

socialur-kulturuli moTxovnebis gakeTilSobileba,<br />

rac modernuli masobrivi eTnikuri nacionalizmisaTvisaa<br />

damaxasiaTebeli, sarwmunoebrivi erTobis gancdasTan<br />

gvabrunebs, romelsac adreul eTnikur erTobebsa da<br />

Zveli da Sua saukuneebis msoflios naciebSi vxvdebiT,<br />

da romelTaganac zogi gviandeli naciebis prototips<br />

warmoadgens. XX saukunis Sua xanebisaTvis, amgvari<br />

bolodroindeli ‘rCeuli xalxebi’ da maTi masobrivi<br />

nacionalizmebi gamoxatulebas poulobdnen da<br />

icdebodnen omSi, maT mier xelaxla aRmoCenili<br />

identobebi ki – miTebSi, simboloebSi, Rirebulebebsa da<br />

konfliqtebSi, dapyrobebisa da winaaRmdegobis<br />

maxsovrobebSi da mTeli xalxebis devna-ganadgurebaSi<br />

(ix. Carr 1945; Marwick 1974; A.D.Smith 1981b).<br />

daskvna<br />

revoluciuri nacionalizmis gavrcelebisa<br />

masobrivi naciebis SeqmnaSi da misi rolis mTeli<br />

istoriis (dawyebuli 1848 wlis revoluciebidan,<br />

rasobrivi nacionalizmis CaTvliT da 1945 wlis<br />

Semdegdroindeli antikoloniuri nacionalizmebiTa da<br />

bolodroindeli eTnikuri nacionalizmebis gafurCqvniT<br />

167


damTavrebuli) gadmocema aucileblad ar mimaCnia. magram<br />

am moZraobebis sami aspeqti ki saWiroebs gamokveTas.<br />

pirvelia ideologiuri siaxle. arseboben<br />

ideologiuri safuZvlis mqone moZraobebi da, Sedegad,<br />

Cveulebriv, ideologiurad dafuZnebuli naciebi. isini<br />

damokidebulni arian nacionalizmis kanonierebis TiTqmis<br />

universalur gaziarebze, misi principebiT gansjian da<br />

ganisjebian, e.i. isini sakuTar Tavs udgebian<br />

nacionalisturi gegmis komponentebis mixedviT da sxvaTa<br />

mxridanac am komponentebiT fasdebian. es ganaxlebuli<br />

nacionalizmebi stagnaciis an dacemis periodis Semdeg<br />

cdiloben gegmas ufro metad dauaxlovdnen. me vfiqrob,<br />

rom swored es ganasxvavebs modernuli nacionalisturi<br />

safuZvlis mqone naciebs adreuli, Sua saukuneebisa da<br />

antikuri xanis prenacionalisturi naciebisagan,<br />

romlebsac ar gaaCndaT ideologiuri gegma an raime<br />

standarti. maTi nacionalizmebi wmindad<br />

partikularistuli iyo da imave istoriuli viTarebebis<br />

gavlenas ganicdida, romlSic Tavad premodernuli nacia<br />

imyofeboda. maT ar gaaCndaT naciebis raime ‘Teoria’,<br />

aramed mxolod miznebi da mocemuli naciisaTvis<br />

damaxasiaTebeli sentimentebi. aqedan gamomdinare, maT<br />

nacionalizmebs ganmeoreba an gavrceleba ar SeeZloT;<br />

xelmisawvdomi ar iyo sayovelTao ideaTa raime sistema,<br />

romelic SeiZleboda universalurad gamoyenebuliyo da<br />

saerTo miznebisaken mimarTuli garkveuli saxis qmedeba<br />

gamoewvia. am azriT, nacionalizmma, rogorc ideologiam,<br />

daadastura Tavisi wyalgamyofi roli adamianTa<br />

asociaciebisa da komunikaciebis ganviTarebis istoriaSi.<br />

meore aspeqtia modernuli naciebisaTvis eTnikuri<br />

safuZvlis mniSvnelovneba. mis kvals vxedavT ara<br />

mxolod adreul naciebSi, aramed XX saukunis saxalxo<br />

nacionalizmebSic. isinic wina eTnikur kavSirebsa da<br />

sentimentebsaa morgebuli, isini sxvadasxa kriteriumiT<br />

gansazRvraven ‘nacionalur TviTs’, Tumca yovelTvis<br />

cdiloben dominanturi eTnies kulturul warsulTan,<br />

rac SeiZleba, met gangrZobadobas miaRwion.<br />

nacionalistTa fabrikaciebisa da miTiuri gamonagonebis<br />

mcdelobisTvis Tvalyuris midevneba advilia. udavoa,<br />

rom zogierTi nacionalisti inteleqtuali Tavs ityuebs<br />

168


anda, rogorc keduri amtkicebs, cinikuradac ki<br />

manipulirebs masebis sentimentebiT, magram maTi xSiri<br />

warmatebuloba miuTiTebs gansxvavebul interpretaciaze,<br />

romlis centrSic moqceulia xalxSi ‘gamoZaxilisa’ da<br />

xalxisadmi ‘mowodebis’ saWiroeba. vinaidan wminda<br />

gamonagons ar ZaluZs didi xniT daainteresos adamianTa<br />

didi raodenoba (gaixseneT Eesperanto), inteleqtualTa<br />

da sxvebis xelaxali aRmoCenebica da axali<br />

konstruqciebic saxalxo percefciebTan rac SeiZleba<br />

axlos unda darCeniliyo. maT ‘xalxis tradiciebis’<br />

kulturuli parametrebiT unda esargeblaT, rodesac<br />

eTnikuri erTobis gancdis politizebasa da am<br />

tradiciebis, rogorc nacionaluri TviTgamorkvevis<br />

politikuri brZolisaTvis Rrma kulturuli resursebis,<br />

reinterpretacias axdendnen.<br />

bolo Tvalsazrisi Seeexeba eTnieebisa da naciebis<br />

Sinagan samyaros. ‘xalxisaTvis’ mowodeba SesaZlebelia<br />

mxolod maTi koleqtiuri maxsovrobebis, simboloebis,<br />

miTebis, Rirebulebebisa da tradiciebis aRmoC<strong>enis</strong>a da<br />

gamoyenebis gziT. Sida samyaros Casawvdomad Cveni<br />

analizic mimarTuli unda iyos eTnosimbolisturi<br />

elementebis moZiebisa da ganxilvisken. es saziaro<br />

maxsovrobani oqros xanebis, winaprebis, didi gmirebis<br />

Sesaxeb da is sazogado Rirebulebebi, romelTac isini<br />

ganasaxiereben, eTnikuri warmoSobis, migraciiis da<br />

RvTiTrCeulobis miTebi, erTobis simboloebi, teritoria,<br />

istoria da gansakuTrebuli bediswera, iseve rogorc,<br />

naTesaur urTierTobaTa wes-Cveulebebi da Tavganwirvis<br />

tradiciebi dagvexmareba eTnikuri warsulis<br />

nacionaluri awmyosa da momavlTan urTierTobis,<br />

konkretulad ki, eTnikur erTobebs da premodernul da<br />

modernul naciebs Soris urTierTkavSirebis da<br />

wyvetilebis gacnobierebaSi. naciebis amJamindeli<br />

TviTSegnebis gageba, sakuTari istoriisa da bedisweris<br />

gamorCeulobis rwm<strong>enis</strong> Cawvdoma warmoudgenelia<br />

romelime eTnosimbolisturi elementis ugulebelyofiT.<br />

naciebis Sida istoriis adekvaturi wvdomis gareSe ki,<br />

Cven umweoni aRmovCndebiT, SevafasoT maTi momavali<br />

ganviTareba globalur eraSi.<br />

169


6<br />

perspeqtivebi<br />

________________________________<br />

saxalxo socialuri nacionalizmebis Zalasa da<br />

sayovlTaobas veraferi daaklo ukuRmarTma movlenebma<br />

da msoflio omebis holokostebma. piriqiT, maT axali<br />

Zala da biZgi miecaT samoqalaqo pirTa totaluri<br />

monawileobiT saomar moqmedebebSi. nacionalizmis Temaze<br />

dasavleTisa da komunisturi qveynebis mdumarebis<br />

miuxedavad, romelic mxolod afrikasa da aziaSi<br />

kolonizaciis sawinaaRmdego moZraobaTa Tanmdevma imedis<br />

didma talRam daarRvia, evropel da amerikel naciebs<br />

politikaSi ufro Rrmad hqondaT fesvi gadgmuli, vidre<br />

odesme. gaeros wevroba mxolod saxelmwifos SeeZlo da,<br />

misi wesdebis Tanaxmad, TviTgamorkvevis principis<br />

gamoyeneba dasaSvebi iyo mxolod ganTavisuflebuli<br />

koloniebis mimarT. sayovelTaod iqna gaziarebuli<br />

saxalxo Tanxmobis arsebobis SemTxvevaSi<br />

‘nacionalisturi’ mtkicebulebebis, rogorc saxelmwifo<br />

Zalauflebis erTaderTi safuZvlis, kanoniereba. aman<br />

dagvanaxa, Tu ras miaRwia naciam, rogorc saxelmwifoTa<br />

Tanamegobrobis qvakuTxedma, XX saukunis meore naxevarSi.<br />

mzardi nacionalizmi<br />

Semdgomma movlenebma odnav Tu Searyia naciisa da<br />

nacionalisturi principis centraluri pozicia. amaTagan<br />

uadresi, dekolonizaciis procesi evropuli da<br />

amerikuli nacionaluri legitimurobisa da saxalxo<br />

suverenobis principis safuZvelzeve warimarTa. axla es<br />

principi bolo dros ganTavisuflebuli koloniebidan<br />

axali naciebis Sesaqmnelad gamoiyeneboda, oRond Zvel<br />

sazogadoebebsa da kulturebze dayrdnobiT. es ‘naciaTa<br />

mSeneblobis’ era iyo, roca umeteswilad evropuli<br />

170


modelis Targze gamoWrili axali saxelmwifoebi miviReT<br />

afrikasa da aziaSi. 1<br />

mZimed Semoabija e.w. ‘eTnikurma aRorZinebam’<br />

dasavleTis industriul sazogadoebebSi – kvebeksa da<br />

flandriaSi, Sotlandiasa da kataloniaSi, bretansa da<br />

euskadaSi, korsikasa da uelsSi. aq ZvelTaganve<br />

damkvidrebuli saxelmwifoebis dominanturi eTnikuri<br />

umravlesobebisa da maTi centralizebuli mTavrobebis<br />

winaaRmdeg upiratesad saSualo klasis ‘periferiul<br />

umciresobaTa’ amboxma klasikuri evropuli masobrivi<br />

nacionalizmebis zogierT uZveles simbolos, miTs da<br />

maxsovrobas mimarTa, Tumca igi ufro socialuri da<br />

xSirad socialisturi programebiT da ufro SezRuduli<br />

politikuri amocanebisaTvis, xSirad ki sulac<br />

kulturuli da ekonomikuri avtonomiisaTvis<br />

xorcieldeboda, vidre sruli damoukideblobis<br />

mopovebis surviliT. XX saukunis 60-iani wlebis bolos<br />

da 70-ian wlebSi eTnikuri avtonomiis misaRwevad<br />

wamowyebuli moZraoba (amerikaSi adamianis<br />

uflebebisaTvis brZolasTan erTad) studentur,<br />

feministur da ekologiur moZraobas gadaexlarTa, ramac<br />

sagrZnoblad daZaba situacia myari demokratiis<br />

saxelmwifoebSi. es miznad isaxavda aRorZinebadi<br />

eTnoregionaluri loialobebis samyaroSi funqciebisa da<br />

sicocxlisunarianobis gadafasebas. 2<br />

am gamowvevis gamoZaxili dasavleTSi jer kidev<br />

ismoda, roca yofil sabWoTa kavSirSi perestroikisa da<br />

glasnostis axalma politikam aRmosavleT evropasa da<br />

sabWoTa respublikebSi nacionaluri ganxeTqileba<br />

warmoSva da eTnikuri miswrafebebi gamoaRviZa.<br />

poloneTSi ufro adrec, XX saukunis 80-ani wlebis Sua<br />

xanebSi ki ukve baltiispireTSi, ukrainaSi, kavkasiasa da<br />

centralur aziaSi Seqmnilma daZabulobam da<br />

konfliqtebma, daaCqara, an, iqneb, sulac gamoiwvia,<br />

sabWoTa kavSirisa da misi imperiis msxvreva<br />

eTnonacionaluri sazRvrebis gayolebiT. eTnikuri<br />

nacionalizmebis am axal talRas erT-erTi Sedegad<br />

patara xalxebisa da damokidebuli naciebis<br />

miswrafebebisaTvis, zogadad, nacionalizmisaTvis,<br />

sajaro legitimurobis met-naklebi aRdgena mohyva,<br />

171


amdenadac maSin ise Canda, rom saxalxo moZraobis<br />

motivi koleqtiuri Tavisuflebisa da demokratiisaken<br />

WeSmariti miswrafeba iyo. yofil sabWoTa kavSirSi da,<br />

gansakuTrebiT, balkaneTSi imedi ar gamarTlda, amis<br />

magivrad TiTqosda dadasturda urRvevi kavSiri<br />

eqskluziur eTnikur nacionalizmsa da neofaSizms,<br />

rasizms da ‘eTnikur wmendas’ Soris, evropis politikuri<br />

ruka arsebuli eTnonacionaluri dayofis Sesabamisad<br />

kidev erTxel sagrZnoblad Seicvala, ramdenadac<br />

aRmosavleTi evropis politikosebi sul ufro da ufro<br />

eqceodnen nacionalurad Camoyalibebuli saxelmwifoebis,<br />

maTi elitis moTxovnebisa da interesebis tyveobaSi. 3<br />

Tuki movlenaTa amgvar ganviTarebas davumatebT<br />

eTnikuri nacionalizmebis gangrZobad gavrcelebas da<br />

teritoriuli nacionalizmebis mdgradobas afrikisa da<br />

aziis axal saxelmwifoebSi Tamilebidan da morodan<br />

dawyebuli da qurTebiT, samxreTsudanelebiT da<br />

eritrielebiT damTavrebuli, gagvikvirdeba kidec, rom<br />

romelime mkvlevari jer kidev seriozulad saubrobs<br />

nacionalizmis Semcirebaze, rom aRaraferi vTqvaT, mis<br />

imanentur aRsasrulze.<br />

erik hobsbaumi swored amas amtkicebs eTnikuri da<br />

teritoriuli nacionalizmebis swraf gavrcelebaze<br />

dakvirvebiT. ras gulisxmoben hobsbaumi da misi<br />

momxreebi?<br />

hobsbaumisaTvis nacionalizmebis momZlavreba<br />

droebiTia; is mxolod niRabia ‘istoriis moZraobisaTvis’,<br />

romelic sinamdvileSi adamianTa ufro didi<br />

gaerTianebisakenaa mimarTuli. nacionalizmi kvlavac<br />

iarsebebs, magram ufro mcire da meorexarisxovan rols<br />

Seasrulebs. hobsbaumi arafers ambobs imaze, Tu ratom<br />

unda dakargon naciebma mniSvnelovneba. ‘naciasaxelmwifoebma’<br />

adrindeli ekonomikuri da samxedro<br />

funqciebi romc dakargon (rac gardauvlad miaCnia<br />

hobsbaums), ratom unda gamoiwvios aman ‘naciebis’<br />

amoZirkva? gana saxelmwifo suverenobis dakargva<br />

nacionaluri identobis SezRudvas gulisxmobs?<br />

(Hobsbawm 1990: Tavi 6).<br />

amgvari kiTxvebi im sakiTxTa kompleqsurobaze<br />

miuTiTebs, romlebic naciebisa da nacionalizmis e.w.<br />

172


‘monacvleobas’ an ‘transcendetobas’ exeba. Cven,<br />

faqtobrivad, sul mcire, sami sxvadasxva mtkicebis da<br />

maTgan gamomdinare debatebis pirispir vdgavarT. pirveli<br />

‘nacia-saxelmwifos’ da mis imanentur aRsasruls an<br />

mdgradobas Seexeba, meore ‘nacionaluri identobis’<br />

trans<strong>for</strong>maciebsa da SesaZlo fragmentaciazea<br />

fokusirebuli, maSin, roca mesame yuradRebis<br />

kon<strong>centri</strong>rebas ‘nacionalizmis’ ideologiebis dacemasa<br />

da maT SesaZlo monacvleobaze axdens. me maT<br />

rigrigobiT ganvixilav.<br />

nacia-saxelmwifos dasasruli?<br />

imis mtkiceba, rom politikuri erTobis garkveuli<br />

tipi, romelic xSirad ‘nacia-saxelmwifod’ iwodeba,<br />

sabolood mospobis winaSea, Cveulebriv ekonomikur da<br />

politikur safuZvlebze dayrdnobiT keTdeba. is<br />

gulisxmobs, rom:<br />

(1) terminiT ‘nacia-saxelmwifo’ iseTi gamokveTili da<br />

gansxvavebuli politikuri erToba aRiniSneba,<br />

romlis calke moazrebac SesaZlebelia;<br />

(2) Sesabamisad, SesaZlebeli xdeba am tipidan droTa<br />

ganmavlobaSi momxdari gadaxrebis Sefaseba da,<br />

meore msoflio omis Semdeg, misi Zalis da/an<br />

koheziurobis Sesustebis Cveneba;<br />

(3) amgvari traeqtoria im istoriuli cvlilebebiTa<br />

da socialur-politikuri trans<strong>for</strong>maciiTaa<br />

gamowveuli, romlebic, ‘nacia-saxelmwifoebs’<br />

aRarsad utoveben adgils, garda folklorisa.<br />

1. rogorc vnaxeT, wminda ‘nacia-saxelmwifod’<br />

wodebuli politikuri erToba Zalian iSviaTad gvxvdeba.<br />

SeiZleba iTqvas, rom nacia-saxelmwifo mxolod iq<br />

arsebobs, sadac saxelmwifos mTeli mosaxleoba<br />

metnaklebad erTsa da imave eTnonacionalur jgufs<br />

ganekuTvneba da, sadac jgufis sazRvrebi saxelmwifosas<br />

Seesabameba. mxolod am SemTxvevaSi Tanxvdeba ‘nacia’ da<br />

‘saxelmwifo’. amgvari damTxveva Zalian iSviaTia, kerZod,<br />

dRevandel, migraciebisa da kulturuli Serevis<br />

173


msoflioSi. ufro gavrcelebulia politikuri erTobis<br />

is tipi, romelic cnobilia, rogorc ‘nacionaluri<br />

saxelmwifo’. misi mosaxleobis umravlesoba erT<br />

dominantur eTnonacionalur jgufs ganekuTvneba da, imis<br />

miuxedavad, rom saxelmwifo sazRvrebis SigniT mcire<br />

eTnikuri jgufebic moiZebneba, masSi politikuri erToba<br />

nacionalisturi ideologiis doqtrinis farglebSia<br />

legitimuri (ix. Connor 1972; Wiberg 1983).<br />

2. kidevac rom movaxerxoT da davamtkicoT,<br />

rom ‘nacia-saxelmwifos’ cnebis gamoyeneba farTodaa<br />

SesaZlebeli, mainc gagviWirdeboda misi Zalis da/an<br />

koheziis dacemisaken mimarTuli gamokveTili tendenciis<br />

Cveneba; kidev ufro rTulia amis gakeTeba nacionaluri<br />

saxelmwifoebis SemTxvevaSi. argumenti gulisxmobs, rom<br />

XIX saukunis garkveul momentSi nacionaluri<br />

saxelmwifo (an nacia-saxelmwifo) politikuri<br />

organizaciis dominanturi <strong>for</strong>ma iyo. misi dacema,<br />

gansakuTrebiT meore msoflio omis Semdeg, mTavari<br />

funqciebis dakargvis Sedegad Zalisa da koheziis<br />

simaRleebidan daSvebiT iwyeba. am ukanasknelTa mTavar<br />

maCveneblad, Cveulebriv, miiCneven sruli suverenitetis<br />

an, Tundac, sagareo saqmeebis warmarTvaSi farTo<br />

avtonomiurobis qonas. faqtobrivad, ori ukanaskneli<br />

saukunis ganmavlobaSi mxolod ramdenime nacionalur<br />

saxelmwifos hqonda SeuzRudavi suvereniteti;<br />

saxelmwifoebi SeboWilni iyvnen sxvadasxva<br />

xelSekrulebebiTa da SeTanxmebebiT da ar flobdnen<br />

berketebs efeqturi cvlilebebis gansaxorcieleblad<br />

SedarebiT ganuviTarebeli teqnologiebisa da<br />

komunikaciebis gamo. es exeba rogorc sagareo saqmeebisa<br />

da saomari moqmedebebis warmoebas, ise saSinao<br />

kontrolsa da infrastruqturul cvlilebebs. marTalia,<br />

XIX saukunis dasasrulidan saxelmwifoTa<br />

SesaZleblobebi didad gaizarda, magram isini mainc ver<br />

Seedrebodnen Tanamedrove saxelmwifoTa Zalauflebas,<br />

da mxolod erTi muWa didi saxelmwifoebisaTvis iyvnen<br />

misawvdomi. igive iTqmis saxelmwifoTa koheziurobazec.<br />

roca Tanamedrove eTnikur da regionalur moZraobebs<br />

vafasebT, ar unda daviviwyoT arc gasuli ori saukunis<br />

ganmavlobaSi bevr nacionalur saxelmwifoSi mimdinare<br />

174


eTnikuri, religiuri da regionuli moZraobebi, maTi<br />

mcire masStabis miuxedavad. dRes politikuri<br />

solidarobis dacvis Sansic bevrad metia, radganac<br />

saxelmwifo elitas masobrivi komunikaciis saSualebebi,<br />

propagandis teqnika da saxalxo ganaTlebis sistema<br />

saSualebas aZlevs mosaxleobas saerTo Rirebulebebi,<br />

sentimentebi da rwmenebi Caunergos, gansakuTrebiT Tu<br />

isini ‘nacionaluri’ xasiaTisaa. es teritoriuli da<br />

eTnikuri nacionalizmebis gamZleobis erT-erTi mizezi<br />

unda iyos (ix. Kahan 1968).<br />

3. savsebiT marTalia, rom nacionalurma<br />

saxelmwifom mravali Tavisi adrindeli ekonomikuri<br />

funqcia dakarga da, birTvuli, qimiuri da biologiuri<br />

iaraRis Seqmnis Semdeg, misi samxedro Tavisuflebac<br />

mkacrad SeizRuda. fulis uzarmazari brunvis, gasaRebis<br />

bazrebisa da giganturi transnacionaluri kompaniebis<br />

warmoSobam (romelTac TavianTi biujetebiT, personaliT,<br />

investiciebiT da teqnikuri gamocdilebiT bevrad<br />

gauswres SedarebiT patara saxelmwifoebs) da<br />

uzarmazari politikuri da samxedro blokebisa da<br />

multinacionaluri marTvis struqturebis Seqmnam<br />

ueWvelad amoSala ekonomikuri avtonomiuroba da<br />

umZlavresi saxelmwifoebis samxedro arCevanic ki<br />

SezRuda. magram amgvari eroziis xarisxis Sefasebas<br />

aZnelebs adreuli periodis nacionaluri saxelmwifoebis<br />

mier ekonomikuri da samxedro Zalauflebis<br />

ganxorcielebis Sesaxeb arsebuli in<strong>for</strong>maciis simwire.<br />

yovel SemTxvevaSi, mas enacvleba nacionaluri<br />

saxelmwifos axali funqciebi, romelsac igi<br />

nacionaluri xasiaTisa da moqalaqeTa keTildReobis<br />

saxeliT asrulebs. Cven vxedavT saxelmwifosa da<br />

xelisuflebis funqciebi rogor inacvlebs ekonomikuri<br />

da samxedro sferodan socialur da kulturul<br />

sferoSi, sagareo suverenobidan Sida kontrolisaken.<br />

sakmarisia gavixsenoT saxelmwifo regulirebis<br />

uzarmazari zrda iseT sferoebSi, rogorebicaa masobrivi<br />

saxalxo ganaTleba, janmrTelobisa da dedaTa da<br />

bavSvTa dacva, mosaxleobisa da garemos dagegmva,<br />

imigracia, masmedia, xelovneba, sporti da kultura,<br />

profesiebi da SromiTi saqmianoba, profkavSirebi da<br />

175


xelfasebi, gadasaxdebi da fiskaluri politika da kidev<br />

bevri sxva ram, raTa davaskvnaT, rom nacionalur<br />

saxelmwifos gaqroba ar emuqreba da igi ufro<br />

centralizebuli, koordinirebuli da mZlavri xdeba.<br />

garedan zewolis miuxedavad, saxelmwifos upirvelesi<br />

funqcia – kanoniereba da wesrigi, xelSeuxebeli rCeba da<br />

saxelmwifo xelisuflebisa da kontrolis umTavres<br />

berketad gadaiqceva, da aseve moiazreba. mTlianobaSi<br />

nacionalur saxelmwifos axla Tavisi monitoringiT,<br />

maregulirebeli da biurokratiuli kontroliT bevrad<br />

ufro pirdapir, mdgradad da yovlismocvelad SeuZlia<br />

Careva, vidre odesme modernuli (premodernuls rom Tavi<br />

davaneboT) istoriis ganmavlobaSi. 4<br />

magram es medlis erTi mxarea. nacionaluri<br />

saxelmwifos Sesustebis gardauvlobas aseve ukavSireben<br />

globalizaciis Sedegebs. me aq am cnebis Taobaze kamaTSi<br />

ver CaverTvebi. ubralod aRvniSnav, rom, ekonomikur<br />

damoukideblobasa da mosaxleobis masobriv<br />

gadaadgilebasTan erTad, viwrovdeba dro da sivrce. amis<br />

maCvenebelia msoflios erT nawilSi mimdinare<br />

movlenebis myisieri gamoZaxili mis meore nawilSi, rasac<br />

globaluri masobrivi komunikaciebis swraf zrdasa da<br />

sain<strong>for</strong>macio teqnologiebs da maT msgavsT unda<br />

vumadlodeT. magram sakiTxavia, aqcevs Tu ara es mTel<br />

Cvens samyaros ‘erT adgilad’. miuxedavad imisa, rom<br />

ukanasknel aTwleulebSi nacionaluri saxelmwifos<br />

sazRvrebi ufro SeRwevadi gaxda, masobriv komunikaciebs<br />

sazRvrebis kvali mTlianad ar wauSlia da arc<br />

nacionaluri saxelmwifos maregulirebeli da<br />

sazedamxedvelo funqciebi Seumcirebia. piriqiT,<br />

saxelmwifo elitebi in<strong>for</strong>maciis gavrcelebaze da<br />

kulturis sferoSi TavianTi Zalauflebis gazrdas<br />

eswrafvian, risTvisac sxva saxelmwifoebTan xSirad<br />

deben mravalmxriv SeTanxmebebsa da xelSekrulebebs.<br />

mTels msoflioSi mTavrobaTaSorisi da arasamTavrobo<br />

organizaciebis momravlebam sxvadasxva konvenciebiT da<br />

xelSekrulebebiT zog did saxelmwifos moqmedebis<br />

Tavisufleba SeuzRuda, patara saxelmwifoTa umetesoba<br />

ki arc arasdros sargeblobda didi avtonomiurobiT.<br />

magram yvelaferma aman gazarda nacionaluri<br />

176


saxelmwifos Zalaca da xangrZlivobac, romelic axla<br />

erTaderT legitimur internacionalur aqtorad<br />

gaiazreba. 5<br />

amas is SeiZleba davupirispiroT, rom axla<br />

ekonomikurma da kulturulma Zalebma bevrad ufro didi<br />

politikuri erTeulebis da kulturuli sivrceebis<br />

saWiroeba Seqmnes da amitomac SeiniSneba axali<br />

kontinentaluri asociaciebisa da kavSirebis zrda. maT<br />

Soris aRsaniSnavia evropis kavSiri, romelic viwro<br />

sabaJo kavSiridan namdvili evropuli federaluri<br />

saxelmwifosa da evropuli kulturuli identobis<br />

Seqmnisaken mimarTul did ekonomikur da politikur<br />

Tanamegobrobad gardaiqmna. miuxedavad dRevandeli<br />

evropis kavSiris devizisa ‘erToba mravalferovnebaSia’,<br />

panevropelTa mier namdvili evropuli erTobisa da<br />

identobis miRweva mxolod nacionaluri identobis<br />

xarjze naklebad saeWvoa. yovel SemTxvevaSi, isini unda<br />

moelodnen nacionaluri identobaTa Zalisa da<br />

intensivobis mniSvnelovan Semcirebas da, XVIII saukunis<br />

bolosa da XIX saukuneSi SeerTebuli Statebis an<br />

germaniis Seqmnis analogiurad, arsebuli loialobebis<br />

nacionaluri saxelmwifosagan federaluri kavSirisaTvis<br />

gadacemas. federaluri <strong>centri</strong>saTvis funqciebisa da<br />

Zalauflebebis TandaTanobiTi, usafrTxo gadacemis<br />

uzrunvelyofiT isini varaudoben iseTi<br />

institucionaluri politikuri CarCos Seqmnas, romelic<br />

xalxis loialobebs sabolood gaakontrolebs; sxva<br />

sityvebiT rom vTqvaT, maT dasaSvebad miaCniaT, rom<br />

suverenobis gadacemas identobis Secvla mohyveba (ix.<br />

Wallace 1990; Reikmann 1997).<br />

saxelmwifo suverenobasa da nacionalur<br />

identobas Soris savaraudo kavSiri evrofilebsa da<br />

evroskeptikosebs Soris mimdinare debatebis<br />

umravlesobas udevs safuZvelad, iseve rogorc evropuli<br />

integraciis etapebis ganviTarebis Taobaze Catarebul<br />

ramdenime referendums. amiT unda iyos ganpirobebuli<br />

evrovalutis sivrceSi Sesvlaze uaris gancxadeba daniis,<br />

britaneTis da, SesaZloa, SvedeTis mierac iseve, rogorc<br />

evrokavSirSi Sesvlaze ganacxades uari norvegiam da<br />

Sveicariam. magram gana suvereniteti da identoba ase<br />

177


mWidrodaa urTierTdakavSirebuli? ruso urCevda<br />

polonelebs, romelTac is-is iyo damoukidebloba<br />

dakarges, Tavisi wes-Cveulebebi da kultura<br />

SeenarCunebinaT. Semdgom ki davinaxeT, rom asi wlis<br />

ganmavlobaSi ganxorcielebulma mravalgvarma mcdelobam<br />

SeesustebinaT an srulad aRmoefxvraT polonuri<br />

identoba, kraxi ganicada. evropaSi xom saxelmwifoTa<br />

amgvari danawevrebis msgavsi araferi ar aris<br />

ganzraxuli. piriqiT, igulisxmeba, rom evropuli<br />

direqtivebi nacionaluri saxelmwifosa da misi<br />

instituciebis meSveobiT unda aRsruldes, rac kidev<br />

metad aRWuravs maT legitimurobiTa da ZalauflebiT.<br />

metic, saxelmwifoebs, rogorc ‘damxmareebs’,<br />

unarCundebaT garkveuli Tavisuflebebi da<br />

Zalauflebebi, sanacvlod ki ‘zemodan gaerTianebis’<br />

procesis meSveobiT saxelmwifo kanonebisa da<br />

moqmedebebis harmonizaciis uzrunvelyofa moeTxovebaT<br />

jer ekonomikur da socialur, xolo Semdgom politikur<br />

da samxedro sferoebSi. aq sakiTxavi is aris, Tu<br />

daaxloebiT ramden xans dauWers am proeqts mxars<br />

Semadgenel nacionalur saxelmwifoebSi xalxi da,<br />

ramdenad Seaviwroebs evropuli federaluri saxelmwifo<br />

arsebul nacionalur saxelmwifoebs maT umTavres<br />

funqciebsa da ZalauflebebSi, iseve rogorc moqalaqeTa<br />

politikur sentimentebSi. 6<br />

hibriduli identobani?<br />

nacionaluri saxelmwifo Tu gamowvevas zemodan,<br />

ufro didi politikuri jgufebisa da asociaciebisagan<br />

iRebs, nacionalur identobas anu politikuri<br />

solidarobis Sida kavSirs safrTxe qvemodan, ufro<br />

patara jgufebis pretenziebis gamo eqmneba. ukanaskneli<br />

ramdenime aTwleulis ganmavlobaSi msoflioSi<br />

mosaxleobis masobrivi gadaadgilebebi moxda, ris gamoc<br />

bevri sazogadoebis (gansakuTrebiT dasavleTSi)<br />

kulturuli Semadgenlobis da TviTxatis Secvla daiwyo.<br />

ltolvilebis da TavSesafris mZebnelTa, Gastarbeiters da<br />

yofili koloniebis mcxovrebTa axalma nakadma erTiani,<br />

homogenuri nacionaluri identobis tradiciuli<br />

178


Rirebulebebi da rwmenebi Searyia. es nacionaluri<br />

ideologiebisa da erTiani naciis Sesaxeb damrigeblur<br />

moTxrobaTa gamowvevad iqca, zog SemTxvevaSi ki<br />

‘nacionalur erTobaSi’ sustad SekavSirebul rig<br />

kulturul erTobebs Caenacvla. ‘multikulturul<br />

naciaSi’ yoveli TviTi ‘sxvebTan’ kavSirSi ganisazRvreba.<br />

homi babas azriT, oficialuri teqstebi gzas uTmoben<br />

xalxis yoveldRiur, ‘Teatralizebul’ Txrobas,<br />

romelSic istoriisa da identobis percefcia ixliCeba<br />

da ordeba, nacia Semadgenel kulturul nawilebad<br />

fragmentirdeba, nacionaluri identoba ki<br />

‘hibridizirdeba’ (Bhabha 1990: Tavi 16). 7<br />

bolodroindelma masobrivma migraciebma bevri<br />

naciis kulturuli Semadgenloba, udavod, Secvales,<br />

iseve, rogorc masobrivma satransporto gadazidvebma da<br />

turizmma, sateliturma komunikaciebma da sain<strong>for</strong>macio<br />

teqnologiebma; maT sxva kulturebis da xalxebis Sesaxeb<br />

codnis done aamaRles, ramac naciis kulturuli<br />

erTianobis da misi saerTo, Tundac Soreuli, warmoSobis<br />

Sesaxeb Zvel TvalsaCino garkveulobas safuZveli<br />

gamoacala. Tumca realurad isini arc arasodes yofilan<br />

ueWvelni. yovelTvis arsebobda urTierTsapirispiro<br />

miTebi warmoSobis Sesaxeb da nacionaluri kulturis<br />

alternatiuli maxsovrobani (maSinac ki, rodesac zogi<br />

maTgani droebiT dominanturi da oficialuri xdeboda).<br />

es niSnavda, rom ‘nacionaluri identoba’ yovelTvis,<br />

yoveli Taobis mier xelaxla gaiazreboda da axal<br />

<strong>for</strong>mas iZenda. iqneb romantikul eTnikur nacionalizms<br />

homogenuri, erTiani Seukowiwebeli nacia swyuroda,<br />

romelic erTaderT avTentur ‘suls’ gamoxatavda, magram<br />

es Soreul ideals ganasaxierebda da mxolod iSviaTad<br />

Tu iqceoda politikur programad. maSinac ki, roca<br />

nacionaluri saxelmwifo masobrivi saxalxo ganaTlebis<br />

gziT unificirebuli moqalaqeobis Seqmnas eSureboda,<br />

igi ‘nacionaluri identobis’ bunebis rwmenebisa da<br />

koncefciebis cvlilebebzec reagirebda, mis gamoWedvas<br />

da axali TaobisaTvis gadacemas cdilobda. yvelafers<br />

rom Tavi davaneboT, modernul saxelmwifoTa<br />

umravlesoba eTnikurad pluraluri da heterogenulia,<br />

da nacionalistebis umetesoba nacionalur erTianobas<br />

179


eswrafvis, homogenurobas ki Zalze iSviaTad.<br />

nacionaluri erTianoba SeiZleba sulac ar iyo miraJi,<br />

rogorc uiliam makneili amtkicebs; Cveulebriv mas<br />

zogadi interpretacia eZleoda, rogorc koleqtiur<br />

miRwevasa da movaleobas, renanis sityvebiT rom vTqvaT,<br />

‘farTomasStabian solidarobas, warsulSi gaRebuli<br />

msxverplis Sedegad miRweuls, iseTs, romlisTvisac<br />

momavalSic gawiraven Tavs’ (1882, citirebulia Bhabha 1990:<br />

19; Sdr. McNeill 1986: Tavi 2). kulturuli pluralizmis<br />

Sedegad an xangrZlivi istoriis wyalobiT, bevr<br />

dasavlur saxelmwifoSi amoqmedda nacionalizmis ufro<br />

moqalaqeobrivi da teritoriuli varianti, romlis<br />

meSveobiTac imigrantebma da devnilebma SeZles<br />

moqalaqis kanonieri adgilis damkvidreba maspinZel<br />

naciaSi. maT zogjer sTavazoben naciis<br />

reinterpretaciisa da politikuri identobis Seqmnisaken<br />

mimarTul kulturul saqmianobaSi monawileobis miRebas,<br />

raTa maTi kulturebi da msoflmxedva axali saerTo<br />

nacionaluri identobis Semadgenel elementad iqces.<br />

miuxedavad amisa, nacionaluri reinterpretaciis<br />

SesaZleblobebi SezRudulia. erTiani sajaro kultura<br />

da saerTo ufleba-movaleobaTa Taviseburi nakrebi<br />

istoriul samSoblosTan mimarTebaSi identifikaciasa da<br />

legitimacias saWiroebs. politikuri solidaroba,<br />

warmoSobis zogierTi miTis, istoriuli maxsovrobebisa<br />

da koleqtiuri simboloebis kultivirebas moiTxovs,<br />

raTa adamianebi koleqtiuri kuTvnilebisa da saerTo<br />

qmedebaSi CarTvis azrs Cawvdnen. amgvari miTebi,<br />

simboloebi da maxsovrobebi saxeldebuli naciis an<br />

nacionaluri saxelmwifos mosaxleobis didma segmentebma<br />

unda aitacos. es ufro mets moiTxovs, vidre wminda<br />

moqalaqeobrivi da teritoriuli nacionalizmia,<br />

romlisaTvis sacxovrebeli adgili da respublikisadmi<br />

loialoba naciis moqalaqeobis mTavar kriteriumebs<br />

warmoadgens. am ukanasknels SeiZleba kombinireba an<br />

Canacvlebac ki dasWirdes naciadyofnis sxva, kulturuli<br />

kriteriumebiT (SesaZloa, nacionaluri solidarobis<br />

genealogiuri testis CaTvliTac), romelTa mixedviTac,<br />

mxolod dominanturi eTniedan SobilT SeuZliaT Tavi<br />

miaCndeT naciis wevrebad da, maSasadame, nacionaluri<br />

180


saxelmwifos moqalaqeebad. amgvarad, Cven imis mowme<br />

vxdebiT, rom iseT racionalur da liberalur<br />

saxalmwifoSic ki, rogoric safrangeTia, revoluciis<br />

droindeli, Tavdapirvelad ufro moqalaqeobrivi da<br />

teritoriuli franguli nacionalizmi dreifusis saqmis<br />

periodSi da viSis reJimis dros franguli naciis<br />

Sesaxeb bevrad ufro SezRudul Tvalsazriss uxsnis<br />

gzas, romelic gulisxmobs naciisadmi mxolod imaT<br />

mikuTvnebas, vinc safrangeTSi frangul kaTolikur<br />

ojaxSi daibada. aqedan gamomdinareobs logikuri daskvna,<br />

rom es kulturuli safrangeTi kulturulad da<br />

fizikurad unda ganiwmindos koroziis gamomwvevi<br />

mtruli elementebisagan, romlebic, rogorc irkveva,<br />

safrTxes uqmnian naciis moralur kohezias da<br />

kulturul individualobas (ix. Viroli 1995). 8<br />

Tuki aseTi ram xdeba, sifrTxiliT unda<br />

movekidoT im mtkicebas, rom modernuli dasavluri<br />

saxelmwifoebis nacionaluri identobebi ‘hibriduli’ da<br />

fragmentuli gaxda, da, rom adgilobrivi Tu<br />

imigrantuli warmoSobis mosaxleobis ZiriTadi segmenti,<br />

iseT kulturul jgufad gadaiqca, romelic ufro<br />

maRali rangis da zemdgom nacias upirispirdeba. SeiZleba<br />

modernul nacias erTze meti saxe hqondes da Sereulma<br />

qorwinebebma mosaxleobis Sereva kulturuli<br />

TvalsazrisiT daaCqaros uaxloes warsulTan SedarebiT.<br />

magram gansaxilvel saxelmwifoTagan bevri inarCunebs<br />

didi xnis winandel dominantur eTnieebs. xolo didi<br />

qalaqebis gareT mcxovrebi dominanturi eTnies wevrebi<br />

inarCuneben mSobliur (Tumca cvalebad) kulturebs,<br />

maxsovrobebs, simboloebsa da warmoSobis miTebs. is<br />

faqti, rom nacionaluri identobis idea dasavleTSi<br />

dausrulebeli debatebis sagans warmoadgens da<br />

periodul revizias ganicdis, imaze miuTiTebs, rom<br />

amgvari koleqtiuri kulturuli identoba mniSvnelovan<br />

miznebs emsaxureba da modernuli epoqis sasicoxlo<br />

moTxovnebs akmayofilebs. saerTod, nacionalur<br />

identobas ufro metad dasavleTis gareT eswrafvian,<br />

sadac kolonializmis mier gadamterebuli xalxebisaTvis<br />

adgilis povna da politikuri usafrTxoebisa da<br />

kulturuli kuTvnilebis garkvevis saWiroeba ufro<br />

181


metadac ver iTmens. rogorc parTa CaTerjim naTlad<br />

dagvanaxa, im SemTxvevaSic ki, roca mravalricxovan da<br />

mravalferovan mosaxleobas (magaliTad, indoeTis<br />

naxevarkunZulze) erTze meti ‘nacionaluri identoba’<br />

aqvs, naciis politikuri erTobisTvis tradiciebis,<br />

simboloebis, miTebis da maxsovrobebis gaerTianebis<br />

cdebs aucileblad sdevs Tan politikuri brZolebi da<br />

mosaxleobis farTomasStabiani mobilizacia afrikisa da<br />

aziis axal saxelmwifoebSi (Chatterjee 1993; ix., agreTve,<br />

Brown 1994).<br />

nacionalizmis gaqroba?<br />

nacionalur identobas jer kidev eniWeba<br />

mniSvneloba. ra SeiZleba iTqvas Tavad nacionalizmze?<br />

aqvs ki mas momavali? nacionalizmis da naciebis<br />

perspeqtivebze radikaluri Tezisi wamoayena msoflio<br />

istoriis gamoCenilma specialistma uiliam makneilma. is<br />

asabuTebs, rom civilizebuli sazogadoebis warmateba<br />

ganpirobebulia misi unariT didi raodenobiT miizidos<br />

sxvadasxva unar-Cvevebis mqone adamianebi. maSasadame,<br />

polieTnikuroba warmoadgens istoriul normas da ara<br />

nacionaluri erTianoba. premodernuli imperiebis<br />

kulturulad Sereuli xasiaTi Rrmavdeboda maTze<br />

simdidrisa da Zalauflebis moSurne tomebis perioduli<br />

TavdasxmebiT, xSiri epidemiebiT (rac urbanul<br />

mosaxleobas fitavda da muSaxelze moTxovnilebis<br />

dasakmayofileblad qalaqis mosaxleobis soflidan<br />

Sevsebis saWiroebas iwvevda) da Soreul qveynebTan<br />

vaWrobiT (rac iseTi, xSirad urTierTmtrulad<br />

ganwyobili gaerTianebebis mier iyo organizebuli,<br />

romelTac sakuTari, wminda werilTan dakavSirebuli da,<br />

Sesabamisad, Tan gadasatani, religiebi hqondaT). amis<br />

gamo civilizebuli sazogadoebi warmoadgendnen ostatTa<br />

kosmopolitur ierareqiebs. barbarosobis mxolod iseTma<br />

avanpostebma SeinarCunes TavianTi monoeTnikuri xasiaTi,<br />

rogorebic premodernuli inglisi da iaponia iyo (McNeill<br />

1986: Tavi 1).<br />

es yvelaferi daaxloebiT 1700 wlis Semdeg<br />

Seicvala. klasikuri humanizmis gavlenam da politikuri<br />

182


solidarobis miseuli idealebma, mkiTxveli publikisa da<br />

vernakuluri literaturebis aRorZinebam, adgilobrivi<br />

mosaxleobis swrafma zrdam dasavleT evropaSi (romelic<br />

samuSao Zalaze urbanuli moTxovnilebis dakmayofilebis<br />

saSualebas eTnikurad homogenuri sasoflo raionebidan<br />

SevsebiT iZleoda), da, rac gansakuTrebiT mniSvnelovania,<br />

(infanteriis gamowvrTnaSi revoluciis mibaZviT)<br />

sazogadoebis cxovrebaSi samxedroTa farTo<br />

monawileobis gaCenam solidarobisa da Zmobis axali<br />

gancda waaxalisa: XVIII saukunis bolos yvela es<br />

faqtori erTad modis dasavleTSi ‘raTa modernuli<br />

nacionalizmi Svas’, Tavisi ‘nacionaluri Zmobisa da<br />

eTnikuri erTianobis miTiT’ (iqve: 51, 56).<br />

magram ori msoflio omis Sedegad situacia<br />

Seicvala da nacionalisturi ideali daimsxvra.<br />

yvelaferma: zizRma nacistTa barbarosobisadmi,<br />

uzarmazarma materialurma zaralma da totaluri omis<br />

martod warmoebis SeuZleblobam, aTasobiT eTnikurad<br />

heterogenuli muSaxelis da jariskacis SerCevis<br />

saWiroebam, farTo transnacionaluri warmoebebis da<br />

masobrivi komunikaciebis, iseve rogorc mravalmxrivi<br />

samxedro blokebis ricxvis zrdam Ziri gamouTxara<br />

nacionaluri saxelmwifos avtonomiurobas da<br />

Zalauflebas. Sedegad polieTnikuri ierarqia dabrunda,<br />

raTa kvlavac saTanadod dakmayoflebuliyo gadaudebeli<br />

moTxovnileba kvalificiur muSaxelze. faqtobrivad,<br />

nacionaluri erTianobis pirvelyofili ideali ara<br />

marto kacobriobis istoriis cdomileba iyo, saboloo<br />

jamSi igi miraJic aRmoCnda; socialur realobas<br />

yovelTvis polieTnikuri ierarqia warmoadgenda TviT<br />

‘nacionalistur’ dasavleTSic ki.<br />

erTi SexedviT, es damajerebeli Tezisia.<br />

polieTnikuroba iyo da kvlavac rCeba adamianuri<br />

yofierebis erT-erT mudmiv maxasiaTeblad. magram<br />

makneilis Tezisi eyrdnoba eTnieebsa da naciebs,<br />

eTnikurobasa da nacionalizms Soris imaze bevrad didi<br />

ufskrulis arsebobas, vidre amis safuZvels istoriuli<br />

monacemebi iZleva. Tu ar CavTvliT ramdenime kompaqtur<br />

eTniesa da, iqneb, naciasac, araviTari myari safuZveli ar<br />

arsebobs imisaTvis, rom premodernul polieTnikur<br />

183


epoqebSi (da ara ‘civilizaciis’ mijnaze) eTnikurobisa da<br />

naciadyofnis urTierToba uSedegod miviCnioT. Tumca maT<br />

Soris arsebuli analitikuri gansxvaveba kritikuli<br />

mniSvnelobisaa. praqtikaSi, makneilis azriT, eTnikuroba<br />

da naciadyofna urTierTgadamkveTi da, zogjer,<br />

erTmaneTTan Sezrdilic kia. rogorc vnaxeT, mxolod<br />

fanatikur organul nacionalistebs surT namdvili<br />

kulturuli homogenuroba; eTnikuri nacionalistebis<br />

umravlesoba kulturis, nebisa da miznebis ufro zerele<br />

erTianobas sjerdeba. metic, eTnikuroba aseve xSirad<br />

ayalibebs kulturul baziss nacionalizmis<br />

teritoriuli da politikuri pretenziebisaTvis, xolo<br />

Tanamedrove nacionalizmebis umetesoba erTi an meti<br />

eTnies arsebobas emyareba. makneili ver amCnevs, Tu<br />

rogor qmnian kuTvnilebisa da loialobis koncentrul<br />

wreebs postmodernuli civilizaciis mis mier<br />

SemoTavazebuli eTnikuri komponentebi, verc imas, rom<br />

adamiani SeiZleba erTdroulad ramdenime inkluziur<br />

erTobas miekuTvnebodes da yoveli maTganis mimarT<br />

hqondes movaleobis grZnoba, iqneba es ojaxi, klani,<br />

eTnie, nacia an, iqneb, kontinenturi kulturuli erToba.<br />

yoveli maTganis doneze moqmedebs ‘Zmobisa da<br />

erTianobis’ miTebi.<br />

niSnavs Tu ara es imas, rom nacias dRes aRara<br />

aqvs sxva kulturul erTobebze meti mniSvneloba; rom is<br />

‘mraval identobaTa’ Soris mxolod erT-erTi arCevania<br />

individis sxva SesaZlo identifikaciaTa Soris? Tu asea,<br />

globalur sazogadoebasa da kulturaSi, bevrad meti<br />

adamianisaTvis mdidari da mravalferovani<br />

SesaZleblobebis pirobebSi, Sesustdeba Tu ara<br />

nacionalisturi arCevani? Tu arsebobs naciisaTvis ufro<br />

fundamenturi da yovlismomcveli ram, ris gamoc<br />

nacionalisturi arCevani postmodernistul<br />

sazogadoebebisTvisac SeiZleba darCes ganmeorebad<br />

Taviseburebad? 9<br />

momxmarebeli sazogadoeba<br />

P mosazreba, rom postmodernistuli sazogadoeba<br />

‘postnacionaluricaa’, rasac Tan sdevs nacionaluri<br />

184


sentmentebis gaqroba da nacionalisturi ideologiebis<br />

mimarT imedgacruebis zrda, imgvari kosmopolituri<br />

globaluri kulturis warmoqmnis Teziss emyareba,<br />

romelic erTimeores miyolebiT ierTebs da Slis<br />

nacionalur kulturebsa da identobebs.<br />

am Tezisis ori versia arsebobs. pirveli xazs<br />

usvams masebis momxmareblobas, arnaxul materialur<br />

sargeblianobas sul ufro da ufro meti adamianisaTvis<br />

mTels msofloSi, ramdenadac dasavluri warmoebis<br />

produqtebi, teqnologiebi da kapitali axal<br />

samomxmareblo bazrebs eZeben da csovrebis dones<br />

TandaTanobiT amaRleben dasavleTis gareT. es<br />

Tvalsazrisi iTvaliswinebs, rom uzarmazari<br />

transnacionaluri kompaniebi masiurad awarmoeben<br />

moxmarebis sagnebs da izrdeba moxmarebis Sablonebis<br />

standartuloba, ramdenadac cxovrebis standartebiT<br />

yvelganaa misaRebi dasavluri nawarmisa da momsaxurebis<br />

SeZena. moxmarebis sagnebis nakadi da momxmareblobis<br />

xibli nacionalur sazRvrebsa da nacionaluri<br />

mTavrobis mier regulirebas sul ufro auZlurebs da<br />

uadgilod aqcevs. magram nacionalizmis dacemis mTavari<br />

faqtori mainc nacionaluri kulturebis ugulebelyofaa.<br />

masobrivi momxmareblobis ‘kulturuli imperializmi’<br />

Slis nacionalur kulturaTa Soris arsebul<br />

gansxvavebebs, ramdenadac isini sagnebis SefuTvamde da<br />

folkloramde dahyavs. aseve, igi safuZvels aclis<br />

avtonomiuri kulturisa da sazogadoebis Seqmnis<br />

SesaZleblobas yvelaze ufro unariani pirovnebebis<br />

naRebis moxdiT, emigraciisa da transnacionalur<br />

kapitalistur ekonomikaSi elitis kooptirebis gziT (ix.<br />

Tomlinson 1991: Tavi 3).<br />

ukanaskneli ormocdaaTi wlis ganmavlobaSi,<br />

udavod, gaizarda sagnebis warmoebac da moxmarebac, ris<br />

Sedegadac kulturulma msgavsebam sxvadasxva sferoSi<br />

(arqiteqturidan da transportidan dawyebuli da<br />

jandacviT, ganaTlebiT da masmediiT damTavrebuli)<br />

gadawona nacionaluri kulturuli sxvaobani. kerZod,<br />

masobrivi komunikaciis saSualebebma dasavluri<br />

produqtebisa da saqmiani aqtivobis sabiTumo<br />

transferebiT SesaZlebeli gaxada dasavluri stilisa da<br />

185


instituciuri modelebis reproduqcia. amave dros, es<br />

reproduqciebi da transferebi nacionaluri mTavrobebis<br />

mieraa organizebuli da adaptirebulia nacionaluri<br />

erTobebis konkretul principebTan da kulturul<br />

praqtikasTan. metic, dasavluri teqnologiebisa da<br />

komunikaciebis (inglisuri <strong>enis</strong> CaTvliT) miRebasTan<br />

erTad, bevri nacionaluri saxelmwifos elita,<br />

kulturul imperializmTan dasapirispirebisas cdilobs<br />

Tavisi kulturuli praqtika, rwmenebi da stilebi<br />

danergos, eswrafvis ra nacionalur kulturul<br />

avtonomias, miuxedavad globaluri momxmareblobis<br />

miRebisa. es gansakuTrebiT TvalsaCinoa religiis, <strong>enis</strong>a<br />

da literaturis da istoriis sferoebSi, magram igi<br />

agreTve SeiZleba gamovlindes xelovnebasa da<br />

arqiteqturaSi, musikaSi (dasavluri popkulturis<br />

gverdiT), dasvenebasa da yoveldRiur yofaSi, iseve<br />

rogorc politikur da samarTlebriv praqtikaSi. am<br />

SemTxvevebSi kulturul nacionalizms samomxmareblo<br />

globalizmTan Tanaarseboba da misiT sazrdooba<br />

SeuZlia (ix. Richmond 1984; Schlesinger 1987 da 1991: nawili<br />

III).<br />

magram ‘nacionalizmi’, rogorc es meore TavSi<br />

vnaxeT, ufro metia, vidre nacionaluri sentimentebi anda<br />

nacionalisturi ideologia. igi agreTve ‘avTenturobaze’<br />

dafuZnebuli sajaro da politizebuli kulturis<br />

<strong>for</strong>maa, iseve rogorc winaparTa miwaze moqalaqeTa<br />

sakralur erTobaSi nacionaluri identobis,<br />

avtonomiurobisa da erTianobis maZiebeli politikuri<br />

religiis tipi. sxva sityvebiT, nacionalizmi eswrafvis<br />

naciebis Seqmnas adrindeli (Tumca modernuli<br />

geopolitikuri, ekonomikuri da kulturuli pirobebis<br />

Sesabamisad trans<strong>for</strong>mirebuli) eTnikuri da religiuri<br />

erTobebis ‘avTenturi’ suliskveTebisa da saxis mixedviT.<br />

es SeiZleba gulisxmobdes adreuli miTebis,<br />

simboloebis, kodebis, tradiciebis da maxsovrobebis<br />

erTgvar seleqciasa da reinterpretacias, magram<br />

yovelTvis arsebuli kulturebisa da erTobebis<br />

parametrebisa da avTenturi suliskveTebis farglebSi.<br />

vinaidan axlad Seqmnili naciebis elitebs surT<br />

momxmareblobis imperialistur <strong>for</strong>mebs winaaRmdegoba<br />

186


gauwion, erTianobisa da avtonomiis misaRwevad isini<br />

mimarTaven adre arsebul zog kulturul resurss. aqedan<br />

momdinareobs maTi unaric ekonomikuri da socialuri<br />

ganviTarebisaken mimaval gzaze moaxdinon moqalaqeTa<br />

mobilizacia TavganwirvisaTvis, maSinac ki, roca<br />

dasavluri teqnologiebisa da praqtikis miRebas<br />

eswrafvian da dasavlur saqonelsa da momsaxurebas<br />

iyeneben da iZenen.<br />

globaluri kultura?<br />

‘postnacionaluri’ wesrigisa da nacionalizmis<br />

dasustebis Tezisis meore versia eleqtronul masobriv<br />

komunikaciebze dafuZnebuli globaluri kulturis<br />

cnebiT iwyeba. amtkiceben, rom marqsisa da engelsis<br />

winaswarmetyvelebidan saukunis gasvlis Semdeg<br />

in<strong>for</strong>maciulma sazogadoebam da masobrivma<br />

komunikaciebma globalur kulturas swored iseTi<br />

pirobebi Seuqmnes, romelebSic erTiani, kosmopolituri<br />

da samecniero kultura mTels msoflios moicavs da<br />

auqmebs yvela adre arsebul eTnikur da nacionalur<br />

kulturas. axalma cifrulma revoluciam da<br />

kompiuterizebuli sain<strong>for</strong>macio teqnologiis farTod<br />

gavrcelebam safuZveli gamoacala adre arsebuli<br />

kulturebis mimzidvelobas da Seusabamo gaxada<br />

aramecnieruli gagebebi. rac mTavaria, isini amgvar<br />

kulturebs warmoaCenen rogorc nawilobrivs,<br />

araracionalursa da ‘romatikuls’ da, aqedan<br />

gamomdinare, maT ganmartaven, rogorc kacobriobis<br />

istoriis sxva, warsuli epoqis kuTvnilebas, romelic<br />

(albaT, imdroindeli xelovnebis qmnilebebis<br />

gamoklebiT) ‘arafers gvaswavlis’. am epoqis kvlevas,<br />

msgavsad nebismieri, winarecifruli epoqisa, SeiZleba<br />

Tavisi xiblic hqondes, magram, gelneris TvalsazrisiT,<br />

is Cvens dRevandel kulturul mimarTebebs ufro metad<br />

ar Seesabameba, vidre premodernuli kulturebi<br />

nacionalur modernul dros. am Sexedulebis mixedviT,<br />

nacia da nacionalizmi romantikuli xanis, modernizaciis<br />

epoqis kuTvnilebaa, magram masobrivi komunikaciebis,<br />

187


kosmopolitizmisa da hibriduli kulturis pirobebSi<br />

maT CvenTan aRaraferi esaqmeba. 10<br />

masobrivi komunikaciebis epoqa masobrivi<br />

migraciebis epoqacaa. postnacionalur epoqaSi<br />

makneiliseuli eTnikuri jgufebisa da kulturebis<br />

aRreva da homi babaseuli kulturul identobaTa<br />

hibridizireba kargad Tavsdeba imis saWiroebasTan, rom<br />

Tavs yvelgan ise grZnobde, rogorc sakuTar saxlSi.<br />

amisTvis yvelasaTvis xelmisawvdom mediumSi unda<br />

SegeZlos komunikacia. anonimur, impersonalur qalaqSi<br />

nacionaluri ‘ena da kultura’ ki aRar aduRabebs<br />

modernul, industriul sazogadeobas, aramed<br />

sain<strong>for</strong>macio teqnologia da kompiuteruli ganaTleba,<br />

romelic masobrivi komunikabeluri, hibriduli da<br />

postmodernuli globaluri sazogadoebis Sesaqmnelad<br />

yovelgvar kulturul bariers laxavs. ekonomikuri<br />

damoukideblobis ZalebTan erTad, es faqtorebi ubiZgebs<br />

hobsbaums daamcros damanawevrebeli, viwro<br />

nacionalizmis talRis mniSvneloba, romelsac igi<br />

miiCnevs droebiT da meorexarisxovan movlenad, gadaxrad<br />

WeSmariti ‘istoriiis msvlelobidan’, cvlilebis<br />

soliduri Zalebisadmi SiSis reaqciad, ucxoelis<br />

yvelgan yofniT da ojaxuri fesvebis gaxmobiT gamowveul<br />

aRSfoTebad (Hobsbawm 1990: 164, 167–168; Sdr. A.D.Smith 1998:<br />

123–124, 216–218).<br />

kvlav araferi Cans iseTi, am Tezisis pozitiur<br />

mtkicebulebebs rom daupirispirdes. ueWvelia, Cven<br />

masobrivi komunikaciebis <strong>for</strong>mebis, gavrcelebis arealis<br />

da intensivobis farTo cvlilebaTa mowmeni varT, Tumc<br />

es SeiZleba ufro kumulaciuri xasiaTis iyos, vidre<br />

revoluciurisa. aseve didi zrda SeimCneva migraciebis<br />

tempebsa da moculobaSi, Tumc amis proporciul<br />

precendentebsac hqonda adgili ukanaskneli ori saukunis<br />

manZilze. magram aris ki es axali, globaluri tipis<br />

kulturis Semotana? Tu Cven ubralod saqme gvaqvs<br />

sakomunikacio teqnologiebisa da <strong>enis</strong> axal saxeobasTan,<br />

anu mediumTan mesijis gareSe?<br />

imis Tqma, rom ‘virtualuri realobis’, e.i.<br />

samyaros gareT samyaros Seqmna, mxolod teqnologiuri<br />

miRwevebis tolfasia, udavod masobrivi komunikaciebis<br />

188


evoluciis inteleqtualuri monapovrebisa da misi<br />

potencialis Seufasebloba iqneboda. magram, meores<br />

mxriv, axali sain<strong>for</strong>macio teqnologiis Seqmnis<br />

‘kulturis’ gansxvavebul globalur <strong>for</strong>mad miCneva<br />

niSnavs mniSvnelobaTa garkveuli simravlis mqone<br />

sityvebis savsebiT sxva mniSvnelobebiT gamoyenebas.<br />

termini ‘kultura’ miemarTeba ara marto ‘komunikacias’ da<br />

tout court mis teqnologias, aramed cxovrebisa da<br />

gamoxatvis gansxvavebul stils, esTetikur stilsa da<br />

medias, adamianur Rirsebebs, emociebsa da saqmianobis<br />

<strong>for</strong>mebs. am azriT, isini yovelTvis ufro iyvnen<br />

kulturebi, vidre kultura, cxovrebis istoriulad<br />

gansxvavebuli stilebi da adamianuri Rirsebebis,<br />

emociebisa da qmedebebis cvalebadi gamovlinebani.<br />

amgvari kulturebi konkretul koleqtiur moTxovnebsa<br />

da problemebs pasuxobdnen sakuTar specifikur<br />

istoriul konteqstebSi. isini ganagebdnen sicocxlesa da<br />

sikvdils, dardsa da usamarTlobas, siyvarulsa da<br />

danakargs. isini aswavlidnen adamianebs cxovrebasTan<br />

gamkvlavebis xelovnebas da sikvdilisaTvis Tvalis<br />

gasworebas. TaobebisaTvis isini ganasaxierebdnen erTobis<br />

saerTo azrs, dagrovil sibrZnesa da koleqtiur<br />

maxsovrobebs Taviseburi wes-Cveulebebis, ritualebis,<br />

zneobis, manerebisa da artefaqtebis meSveobiT. am gziT,<br />

isini gamoxatavdnen calkeuli koleqtivebis da maTi<br />

individualuri wevrebis sxva, analogiuri<br />

koleqtivebisagan gansxvaveul msoflxedvasa da emociebs.<br />

maS, raRaa ‘globaluri kultura’? ra Tqma unda,<br />

araviTar sakomunikacio eleqtronul teqnologias da mis<br />

virtualur qmnilebebs ar SeuZlia momavlis ‘globaluri<br />

moqalaqeebis’ emociuri da fsiqologiuri<br />

moTxovnilebebis dakmayofileba, iseve rogorc ar<br />

SeuZlia gvaswavlos cxovrebis tvirTis zidva,<br />

sixarulis gaziareba, tkivilTan da danakargTan<br />

gamklaveba da sxva, cxovrebiT motanilis gadatana.<br />

globaluri kultura iqneba winaswarprognozirebadi,<br />

erTdroulad mecnierulic, emociurad neitraluric da<br />

teqnikuric. mas ar eqneba adgili, dro da maxsovroba.<br />

maradiuli virtualuri awmyo Tvals moaSorebs<br />

warsulisa da momavalis panoramebs. virtualurad<br />

189


yvelganmyofobis SesaZlebloba gvaTavisuflebs<br />

adgilmdebareobaze fiqrisagan. droisa da sivrcis<br />

koordinatebi, ase Rirebuli naciebisa da<br />

nacionalizmisaTvis, azrs kargaven, ramdenadac dro da<br />

sivrce im erT wertilSi ikumSeba, romelsac uSualod<br />

damkvirvebeli warmoadgens. teqnikuri diskursiT<br />

mojadoebuli msoflio aris aq da axla, nebismier<br />

adgilas da yvelgan; maxsovrobis an bedisweris, winapris<br />

an STamomavlobis saWiroeba aRar arsebobs, amis mizeziT,<br />

aRarc uSualo erTobisa. mxolod erT nabijze myof<br />

CrdilebTan TamaSia saWiro. 11<br />

amgvar asketur xedvas ar gulisxmobs adamianebis<br />

umravlesoba, roca globalur kulturaze saubrobs.<br />

gavixsenoT Mmarqsi da engelsi, romlebic nacionalur<br />

literaturas msoflio literaturasTan Serwymas<br />

uwinaswarmetyvelebdnen. es iqneboda nacionalur<br />

kulturaTa daaxloeba, magram ara mospoba, rogorc<br />

uadgilo winaremecnieruli gadmonaSTisa. es imas niSnavs,<br />

rom kompiutizirebuli in<strong>for</strong>maciuli teqnologiisa da<br />

mis mier Seqmnili virtualuri realobis ConCxma<br />

arsebuli kulturebis xorci unda Seisxas; anda am<br />

kulturebidan amorCeuli motivebisa da elementebis<br />

(‘naglejebi da nakuwebi’) gasarTob cinikur satiraSi<br />

CarTviT maTi Tavdapirveli mniSvnelobani yvelgan myofi<br />

mouxelTebeli awmyos Sesatyvisad gardaqmnas. amgvarad,<br />

postmodernuli da kosmopolituri globaluri kultura<br />

SeiZleba iyos mxolod ekleqturi, hibriduli,<br />

fragmentuli, prezentistuli, mudmivad ganaxlebadi,<br />

mudmivad ‘Sesabamisobis’ maZiebeli. aseT ezoTerul da<br />

danakerebiT savse kulturas SeiZleba hqondes mxolod<br />

SezRuduli mowodebis unari (maSinac ki, roca<br />

popkulturebs iyenebs) da naklebi gamZleoba da<br />

moqniloba (im SemTxvevaSic ki, roca cdilobs Tavi<br />

daaRwios stilizebas).<br />

internacionalizebadi nacionalizmi<br />

is, rom globaluri kulturis verc mecnieruli<br />

da verc ekleqtikuri versia xalxSi gamoZaxils ver<br />

poulobs da arc gamZlea, gvafiqrebinebs, rom<br />

190


nacionalizmis postmodernuli Semcvlelis pirobebi jer<br />

kidev araa realizebuli da, rom sinamdvileSi<br />

globalizaciam SeiZleba kidec gaaZlieros<br />

nacionalizmi, radgan Sorsaa imisagan, rom mis<br />

Semcvlelamde migviyvanos. es daskvna sam arguments<br />

eyrdnoba. pirveli Seexeba globalizaciis procesebis<br />

Sedegebs naciebisa da nacionalizmisaTvis; meore<br />

argumenti gvabrunebs nacionalizmis eTnikur bazisTan da<br />

postmodernul epoqaSi mis kulturul memkvidreobasTan;<br />

mesame nacionaluri identobis sakraluri safuZvlebisa<br />

da misi grZelvadiani sazrisebis ganxilviT amagrebs<br />

eTnikur bazisebs.<br />

daviwyoT globalizaciiT. entoni gidensi<br />

damajereblad asabuTebs, rom arsebobs kavSiri<br />

globalizaciis tendenciasa da mis gverdiT da mis<br />

Sedegad warmoqmnili lokalizmis aRorZinebas Soris.<br />

globalizaciis Zalebi lokalur arealebTan,<br />

sakiTxebTan da problemebTan axali mijaWvulobis<br />

gaCenas uwyobs xels. amiT aixsneba farTomasStabiani da<br />

mzardi zenacionalizmisa da daSladi eTnikuri<br />

nacionalizmis paradoqsi, rac, erTis mxriv, kontinenturi<br />

asociaciebisa da Tanamegobrobebis gaCenas niSnavs,<br />

meores mxriv ki, iseTi mciremasStabiani eTnikuri<br />

moZraobebis swraf gamravlebas, romelTac, sxva<br />

regionalur da lokalur ekologiur moZraobebTan<br />

erTad, hobsbaumi mcire mniSvnelobas aniWebs. es<br />

yvelaferi klasze dafuZnebuli politikidan axal,<br />

‘identobis politikaze’ gadasvlis nawilia, rac sakuTar<br />

TavSi mzard feministur, regionalur da mwvaneTa<br />

moZraobebs moicavs. postmodernul epoqaSi am<br />

politikaSi sami done gamoikveTeba: lokaluri eTnikuri,<br />

regionaluri, genderuli da ekologiuri done;<br />

nacionaluri saxelmwifos done; dabolos, kontinenturi<br />

(sxvagvarad, globaluri) erTobis zenacionaluri done<br />

(Giddens 1991).<br />

am interpretaciaSi bevri ram aris mimzidveli.<br />

klasze dafuZnebulma politikam dasavleTSi ukan daixia<br />

manufaqturuli warmoebidan momsaxurebaze dafuZnebul<br />

industriaze gadanacvlebasTan erTad. misi adgilis<br />

dasakaveblad warmoiSva mTeli rigi sruliad axali<br />

191


politikuri moZraoba, aRorZinebadi eTnikuri<br />

nacionalizmis CaTvliT. Zneli saTqmelia, gamogvadgeba<br />

Tu ara ‘identobis politikis’ cneba maT saerTo niSan-<br />

TvisebaTa gansasazRvrad. magaliTad, genderuli<br />

politika Zalian gansxvavebuli Cans eTnikuri<br />

mobilizaciisagan, romelsac genderuli sazRvrebis<br />

gadakveTa SeuZlia, iseve rogorc am ukanasknels SeuZlia<br />

eTnikuri dayofis gadalaxva. marTlac, nacionalizmis<br />

Sesaswavlad iseTi umniSvnelovanesi sfero, rogoricaa<br />

naciebisa da nacionalizmis genderizacia, win uswrebs<br />

globalizacias da, iqneb, modernulobasac ki. metic,<br />

gaurkvevelia aqvT Tu ara globalur tendenciebs raime<br />

aucilebeli kavSiri lokaluri an genderuli sakiTxebis<br />

win wamowevasTan (an SenarCunebasTan); iolad ergeba Tu<br />

ara eTnikuri nacionalizmi ‘globalur-lokalur’ sqemas?<br />

me mgoni, ‘eTnikuri aRorZineba’ da ‘identobis politikis’<br />

eTnikuri done sxvagvar axsnas saWiroebs da<br />

zenacionaluri donis asociaciebis momravleba (romelic<br />

TavisTavad mzardad mniSvnelovani sakiTxia) damatebiTi<br />

efeqtia (iqneb, xelSemwyobi faqtoric), da ara<br />

globaluri Zalebisa da lokaluri mijaWvulobebis<br />

dakavSirebis aucilebeli piroba (ix. Melucci 1989; Yuval-<br />

Davis 1997; Sluga 1998). 12<br />

paradoqsia, rom realurad globalizaciis<br />

procesebs udidesi efeqti nacionaluri saxelmwifos<br />

Sualedur doneze aqvT. magram, vimeoreb, globalizaciis<br />

or did Zalas – ekonomikur urTierTdamokidebulebas<br />

(rac mohyva transnacionaluri korporaciebis moqmedebas)<br />

da in<strong>for</strong>maciuli da cifruli teqnologiebis Semotanis<br />

Sedegad warmoqmnil masobriv komunikaciebs – mxolod<br />

ukve arsebuli politikuri tendenciis daCqareba da<br />

gafarToeba SeuZliaT.<br />

Cven am tendencias ‘nacionalizmis<br />

internacionalizacia’ SeiZleba vuwodoT. mas samgvari<br />

<strong>for</strong>ma aqvs. pirvel adgilzea nacionalizmi da<br />

nacionaluri TviTgamorkvevis doqtrina rogorc gaeros<br />

wesdebisa da sxvadasxva konvenciebisa da<br />

xelSekrulebebis ZiriTadi principi, romelsac xSirad<br />

mimarTaven yovelgvari kamaTisa da krizisis dros. Cven am<br />

procesSi SeiZleba naciebisa da nacionalizmis (rogorc<br />

192


farTod gavrcelebuli da gaziarebuli ideologiebisa<br />

da Cveuli da Tanazomieri koleqtiuri aqtorebis),<br />

‘normalizaciisaken’ mimarTuli tendencia SevniSnoT (ix.<br />

Mayall 1990).<br />

meore, nacionalisturi moZraobebi yovelTvis<br />

mimarTaven maxlobel Tu Soreul winamorbedebs<br />

strategiis, taqtikisa da STagonebisaTvis da, xSirad,<br />

garkveuli daxmarebisaTvisac. nacionalizmi axal da<br />

axal warmatebul regionebs ipyrobs, aCens axal<br />

pretenziebsa da Sesabamis moTxovnebs ayenebs.<br />

rasakvirvelia, nacionalizmebis ‘demonstrirebis efeqts’<br />

didad Seuwyes xeli masobrivma komunikaciebma,<br />

politikurma aliansebma da ekonomikurma<br />

urTierTdamokidebulebam; magram maT mxolod<br />

ganaviTares bazisuri nacionalisturi mesiji.<br />

D dabolos, vinaidan zogma nacionalizmma orive<br />

msoflio omis dawyebaSi gadamwyveti mizezis roli<br />

Seasrula, es omebi ki, Tavis mxriv, axali<br />

nacionalizmebis katalizatorebi iyvnen, SeiZleba iTqvas,<br />

rom es adreuli nacionalizmebi mTels msoflioSi,<br />

nacionalizmis, rogorc aseTis, gavrcelebisa da naciis<br />

politikuri organizaciis <strong>saerTaSoriso</strong> normad<br />

gardaqmnis saSualebebs warmoadgendnen. maSasadame,<br />

pirdapir Tu iribad, nacionalizms Seswevs unari yvela<br />

kontinentze da yovelgvari reJimis pirobebSi<br />

ganmeordes. 13<br />

<strong>saerTaSoriso</strong> Tanamegobrobaze zegavlenas<br />

teritoriuli suverenuli saxelmwifoebis ‘politikuri<br />

pluralizmis’ ukve arsebuli CarCo imiT unda ganevrco,<br />

rom mas bevri axali saxelmwifo Semateboda<br />

saxelmwifoqmnadobis meore principis, kerZod,<br />

‘kulturuli pluralizmis’, SemoRebis Sedegad. adre<br />

nacionalur saxelmwifod mxolod politikuri<br />

suverenitetis mqone iseTi qveyana miiCneoda, romlis<br />

iurisdiqciac did teritoriaze vrceldeboda. axla<br />

saxelmwifos, politikuri suverenitetis da<br />

teritoriuli iurisdiqciis garda, moeTxoveba metnaklebi<br />

kulturuli erTianoba da solidaroba da<br />

sasurvelia garkveuli xarisxis kulturuli unikaloba<br />

enaSi, religiaSi, wes-CveulebebiSi, instituciebSi da<br />

193


kulturis istoriaSi. <strong>saerTaSoriso</strong> kulturuli<br />

pluralizmi didad davalebulia globalizaciis<br />

procesebiT, gansakuTrebiT ki masobrivi komunikaciebiT.<br />

maT bevrad gauioles saxelmwifoebs maT mier marTuli<br />

nacionaluri saganmanaTleblo sistemis meSveobiT, iseve<br />

rogorc nacionalur kulturebs Soris arsebuli<br />

gansxvavebebisaTvis meti gamokveTilobisa da<br />

gamomsaxvelobis miniWebiT, nacionaluri kulturis<br />

daenergva da, amgvaradve, erTobis yovel wevrs amis<br />

Sedegad miRebul politikur kulturaSi CarTva.<br />

amgvarad, irkveva, rom globalizaciis procesebi arc<br />

nacionalizmis gavlenas asusteben da arc naciebs<br />

aqroben. sinamdvileSi isini avrceleben am gavlenas da<br />

xels uwyoben naciebs, rom ufro metad monawile da<br />

gansxvavebulni gaxdnen (A.D.Smith 1995: Tavi 6).<br />

araTanabari eTnoistoriebi<br />

globalizaciis procesebis garda, arsebobs Rrma<br />

mizezebic, romlebic migviTiTeben, Tu ratomaa<br />

SeuZlebeli nacionalizmis monacvlis warmoSobis da<br />

naciaTa gaqrobis pirobebis Seqmna. am mizezTagan pirveli<br />

premodernuli eTnikurobis memkvidreobidan<br />

momdinareobs. es araa ubralod ‘gadmonaSTis’ argumenti,<br />

rom raki modernul epoqasa da mis naciebSi premodernul<br />

eTnieTa elementebi SenarCundnen, maSasadame, zustad<br />

aseve modernul naciebsa da nacionalizmsac SeuZliaT<br />

gaZlon postmodernul xanaSi. es argumenti msoflioSi<br />

eTnoistoriebis araTanabar gavrcelebas da naciebisa da<br />

nacionalizmis gamZleobaze mis gavlenas ufro exeba.<br />

gavixsenoT, rom eTnoistoria imiT gansxvavdeba<br />

‘istoriisagan’, rom es ukanaskneli warsulSi metnaklebad<br />

uintereso, profesiul ZiebasTanaa dakavSirebuli, maSin<br />

roca pirveli erTobis wevrebis sakuTar Canawerebs da<br />

mis mierve maxsovrobebisa da ‘avTenturi’ koleqtiuri<br />

warsulis an warsulebis xelaxal aRmoCenas efuZneba.<br />

aseTi mcdelobisas koleqtiuri warsuli WeSmariti<br />

zneobrivi gakveTilebisa da Tvalwarmtaci suraTebis<br />

seriis saxiT gvevlineba, romelic identobasa da<br />

unikalobas cxovlad warmoaCens, iseve rogorc erTobis<br />

194


mniSvnelovnebas da arsobriv sikeTes, miuxedavad imisa,<br />

Tu ra naklovanebebi aqvT calkeul wevrebs.<br />

eTnoistoriis yuradRebis centrSi socialurekonomikuri<br />

problemebi an politikuri instituciebis<br />

ganviTareba ki ar eqceva, aramed gmiroba da Tavganwirva,<br />

SemoqmedebiTi unari da aRorZineba, wmidanoba da<br />

RvTismsaxureba, genealogia da tradicia, erToba da misi<br />

lideri. yvelaze xSirad eTnoistoria erT an ramdenime<br />

‘oqros xanas’ ixsenebs, raTa maTi SegonebiTa da<br />

magaliTiT momavalSi aRadginos erToba. amgvari ‘oqros<br />

xanebi’ erTobis ‘arss’, mis ‘WeSmarit’ xasiaTs<br />

ganasaxiereben, Tumca mravalgvar <strong>for</strong>mas iReben. ‘oqros<br />

xana’ SeiZleba iyos politikuri da ekonomikuri,<br />

simdidris, Zlevamosilebis da brwyinvalebis (Zvel<br />

egvipte, inkebis peru), an religiuri, asketuri rwm<strong>enis</strong>a<br />

da wmindanobisa da sibrZnis epoqebi (konfucis xana,<br />

upaniSidebis xana, bibliisa da yuranis epoqebi), an<br />

kulturisa da xelovnebisa, rodesac didi moazrovneebi,<br />

mwerlebi da xelovanni ikribebodnen did qalaqebsa da<br />

imperiebSi (Zvel aTensa da aleqsandriaSi, Sua<br />

saukuneebis italiis qalaq-saxelmwifoebSi an XVII<br />

saukunis niderlandebis provinciebSi). erTobis momdevno<br />

TaobebisaTvis es xanebi kanonikurad gadaiqca; isini<br />

konspeqturad gvawvdian yvelafers, rac diadi da<br />

keTilSobilia ‘Cvens erTobaSi’, da rac axla,<br />

samwuxarod, dakargulia, magram male aRorZindeba naciis<br />

xelaxal dabadebasTan erTad (ix. A.D.Smith 1997).<br />

Tu arc oqros xana arsebobda da arc gmirebi, arc<br />

didebuli teqstebi da artefaqtebi, Cven, Tanamedrove<br />

naciam, rogorRa ganvsazRvroT ‘ra aris Cveni namdvili<br />

TviTi’? gana ara varT naciadyofnis Rirsi Tu Cveni<br />

miswrafebebia ukanono? nacionalisturi kanonis mixedviT,<br />

yovel nacias aqvs Rirseuli da sasargeblo warsuli;<br />

saqme mxolod misi povnaa. amitomac gasakviri araa, rom<br />

sxvadasxva saxelmwifoebsa da xalxebSi vawydebiT erTsa<br />

da imave kulturul miznebsa da qmedebebs iqneba es<br />

istoriuli da literaturuli sazogadoebebis<br />

Camoyalibeba, materialuri naSTebis da dokumentebis<br />

Zieba, vernakuluri enebis Seswavla da gavrceleba,<br />

adgilobrivi mosaxleobis TaviseburebaTa fiqsireba,<br />

195


Zveli folkloruli tradiciebis Tu wes-Cveveulebebisa<br />

da ritualebis xelaxali aRmoCena. Cven am TviTigivuri<br />

moqmedebebisa da miznebis povna SegviZlia afrikaSi,<br />

saharis samxreTiT da aziaSi koloniuri mmarTvelobis<br />

dros, iseve rogorc evropaSi. Sedegi iyo e.w. ‘uistorio<br />

naciebis’ istoriul naciebad gadaqceva, maTTvis gmirebis,<br />

kulturebis aRdgena da SemorCenili dokumentebidan da<br />

artefaqtebidan cnobebis saguldagulo amokrefiT oqros<br />

xanebis miRebac ki. elias lonrotis mier kareliuri<br />

baladebis xelaxalma aRmoCenam da epikur kalevalaSi<br />

gaerTianebam finelebis yuradReba sibrZnisa da gmirobis<br />

xanas miapyro; slovakebi svatoplukisa da sxva mefeebis<br />

droindel adremoraviul samefos miubrundnen;<br />

ukrainelebi aseve eZiebdnen TavianT fesvebsa da didebas<br />

kazakTa tradiciebSi da, kidev ufro adre, kievis<br />

ruseTSi; zimbabvelebma sakuTari winapris didebis xana<br />

im civilizaciaSi hpoves, romelmac diadi zimbabves<br />

monumentebi aRmarTa. 14<br />

avTenturi eTnoistoriis araTanabari ganawileba,<br />

ris Sedegadac zogierT nacias ‘mdidari’, kargad<br />

dokumentirebuli warsuliT SeuZlia iamayos, xolo<br />

sxvebi warsulze bundovani warmodgeniT unda<br />

dakmayofildnen, gauTavebel Sedarebasa da konkurencias<br />

uwyobs xels. mTels msoflioSi nacionalizmebis<br />

mamoZravebeli ara marto fardobiTi ekonomikuri<br />

siRaribea, aramed kulturuli da eTnosimbolisturi<br />

resursebis SedarebiTi naklovanebac. es exeba ara<br />

mxolod ‘utyuar cnobebs’, aramed avTenturobis<br />

percefciasac Tavad naciis wevrebis nawilSi da<br />

ucxoebSic, anu naciis kulturis avTenturi xasiaTis<br />

aRiarebas SinaurTa da gareSeTa mier. im eTnieTa<br />

raodenoba, romlebic naciadyofnisa da saxelmwifod<br />

yofnis potenciuri kandidatebi arian da maT mier imis<br />

gacnobiereba, rom Tavadac da gareSenic unda<br />

darwmundnen maTi pretenziebis safuZvlianobaSi,<br />

eTnoistoriasa da eTnikur kulturas gadamwyvet rols<br />

aniWebs naciadyofnis dasabuTebasa da dakanonebaSi. es<br />

gvafiqrebinebs, rom eTnonacionalizmebis Zala moimatebs<br />

da maTi gavrcelebis arealic gafarTovdeba.<br />

196


aRniSnuli daskvna Cems adrindel mtkicebas<br />

ukavSirdeba imis Taobaze, rom nacionalizms unda<br />

SevxedoT ara rogorc zustad politikur ideologias,<br />

aramed rogorc sajaro da saxalxo da ‘avTenturi’<br />

kulturis politizebul <strong>for</strong>mas. vernakuluri eTnikuri<br />

kulturebis politikur saxalxo sajaro kulturebad<br />

gadakeTebis farTo gavrceleba nacionalizmis erT-erTi<br />

centraluri mimarTulebaa. mTels msoflioSi eTnieebis<br />

raodenoba XXI saukunis dasawyisSi nacionalizmis<br />

SenarCuneba-gafarToebis mizezs gasagebs xdis.<br />

sakraluri safuZvlebi<br />

rac zemoT vTqvi, ambis mxolod nawilia. is, risi<br />

meSveobiTac SegviZlia nacionaluri identobis<br />

gangrZobadobasa da naciTa gamZleobas CavwvdeT, ufro<br />

metad naciebis sakraluri safuZvlebis SeswavlaSia.<br />

es TiTqos paradoqsia. bolos da bolos, Cven xom<br />

sekularul epoqaSi vcxovrobT, yovel SemTxvevaSi,<br />

dasavleTSi, sadac materialurma faseulobebma da<br />

preferenciebma sakraluris gancda daamxo,<br />

transcedenturi Rirebulebebis Zveli rwmena ki gaaqro.<br />

identobani, romelTa Seqmnasac vcdilobT, arsiT<br />

pragmatulia; isini ekonomikur safuZvelzea damyarebuli<br />

da politikur gamoxatulebas mxolod maSin iZens, roca<br />

surs moicvas da ganaviTaros materialuri interesebi.<br />

Cven kulturasac, romelic, yovel SemTxvevaSi xalxur<br />

doneze, komerciuli midgomebis Zlier gavlenas ganicdis,<br />

aklia sakraluri, transcendenturi ganzomileba, rwmena<br />

imisa, rac uSualod awmyosa da mis efemerul<br />

gamoxatulebaTa miRmaa. politikuri idealebis mimarT<br />

farTod gavrcelebuli apaTiis da cinikuri<br />

damokidebulebis pirobebSi gasakviri ar unda iyos, rom<br />

nacionaluri ideali araTu loialobas gvinergavda,<br />

aramed sakmao indeferetulobas iwvevda.<br />

es problema marto dasavleTSi rodi dgas.<br />

nacionalizmisadmi gaorgulebis niSnebi sxva qveynebSic<br />

SeiniSneba. politikuri damoukideblobis miRwevasTan<br />

erTad nacionalisturi vnebebic dacxra, radganac cxadi<br />

Seiqna, rom nacionalizmi ekonomikis swrafi ganviTarebis<br />

197


araviTar recepts ar flobs, da rom naklebad<br />

ganviTarebuli sazogadoebebis ekonomikuri da<br />

kulturuli daqvemdebarebulobis mdgomarebidan<br />

gamosayvanad sxva ideologiebia saWiro, iseve rogorc<br />

mniSvnelovani resursebi da teqnologiebi. 15<br />

amis gacnobierebas sulac ar SeuSlia xeli<br />

mraval postkoloniur saxelmwifoSi (dawyebuli<br />

indoeTidan da indoneziidan da palestiniTa da<br />

israeliT, eTiopiiTa da angoliT damTavrebuli)<br />

eTnikurobasa da religiaze dafuZnebuli<br />

nacionalisturi vnebebis amofrqvevisaTvis. mas arc is<br />

nacionalisturi mgznebareba daucxria, romelic<br />

msoflioSi mimdinare mraval mniSvnelovan teritoriul<br />

davas axlda – qaSmirSi, Sri-lankaSi, kavkasiaSi,<br />

balkaneTSi, axlo aRmosavleTsa da afrikis rqaze. mark<br />

iurgensmaieri ‘religiuri nacionalizmebis’ ganxilvisas<br />

yuradRebas amaxvilebs sekularuli saxelmwifo<br />

nacionalizmis marcxze (rac bevris azriT faqtia) da<br />

ufro radikaluri, religiuri Zirebis mqone<br />

nacionalizmis mimzidvelobaze, romelic cdilobs<br />

socialuri gardaqmnebi Zveli religiuri teqstebisa da<br />

praqtikis mkacri interpretaciebis mixedviT<br />

ganaxorcielos (Juergensmeyer 1993). Tumca realurad ‘axal<br />

civ omze’ laparaki ar SeiZleba, udavoa, rom religiuri<br />

nacionalizmebis sxvadasxva tipTa Soris erTianobis<br />

ararseboba, maTi magaliTebi, seriozuli sasuliero da<br />

politikuri gamowvevaa xSirad araefeqturi<br />

aradasavluri saxelmwifo naconalizmebisaTvis.<br />

TviT dasavleTSic ar gamqrala naciis sakraluri<br />

safuZvlebi. maT, udavod, miiRes sekularuli<br />

racionalizmis gamowveva da iZulebulni gaxdnen<br />

socialur da politikur cvlilebebs morgebodnen.<br />

magram sekularuli nacionalizmis ‘politikuri<br />

religias’ kvlav izidavs Zveli religiuri motivebi<br />

Tavisi liturgiiT, simbolizmiTa da miTebis SeqmniT,<br />

vinaidan igi sakuTar Tavs racionalistur epoqaSi xsnis<br />

erTaderT sicocxlisunarian dramad warmosaxavs. bolos<br />

da bolos, koleqtiur doneze racionalizmis<br />

gamovlineba, garkveulwilad uSvebs kooperirebasa da<br />

politikur solidarobas, es ki kargad gansazRvrul<br />

198


CarCosa da politikur arenas saWiroebs. axlo momavalSi<br />

nacia – Tavisi teritoriis mflobeli erToba,<br />

gansxvavebuli sakuTari istoriiTa da bedisweriT,<br />

ueWvelia, yvelaze metad saxalxo da mosaxerxebel<br />

CarCos uqmnis politikuri solidarobas.<br />

naciis es oTxi bazisuri kategoria – erToba,<br />

teritoria, istoria da bediswera – warsulSi, da me<br />

vityodi, awmyoSic ganixileba, rogorc ‘sakraluri’, im<br />

azriT, rom wevrebis umetesoba maT pativiscemisa da<br />

Tayvaniscemis TviTkmar obieqtebad miiCnevs. ver vityviT,<br />

rom romelime maTganis aspeqtebi sadavo ar gamxdariyos.<br />

zogierTma erToba, rogorc aseTi, globalur<br />

kosmopolitizmSi gacvala. uamravi kiTxva wamoiWra<br />

samSoblos cnebis bunebisa da ganfenilobis, miRebuli<br />

eTnoistoriebis WeSmariti Sinaarsisa da moralis da<br />

erTobis bedisweris sxvadasxva xedvis viTomcda<br />

RirsebebTan da naklovanebebTan dakavSirebiT. ukve is,<br />

rom msoflio erTobebad da naciebad iyofa, romlebic<br />

TavianT teritoriebs anu samSoblo miwebs floben,<br />

romelTac sakuTari istoriebi da bediswerebi aqvT,<br />

imgvar rwmenas nergavs, romelsac adamianTa umravlesoba<br />

iSviaTad Tu uRalatebs. es <strong>for</strong>ma, rasac ‘sakraluri<br />

Tvisebebi’ an, ufro zustad, naciis bazisuri Tvisebebi<br />

SeiZleba ewodos, misi wevrebis sakralur Tanaziarebad<br />

gaiazreba. 16<br />

ai, es sakraluri Tvisebebi, romlebic me meore<br />

TavSi ganvixile:<br />

(1) eTnikuri rCeulobis rwmena, naciis, rogorc<br />

rCeuli xalxis idea, maszed dakisrebuli<br />

sagangebo misiiT an eqskluziuri RvTaebrivi<br />

aRTqmiT;<br />

(2) mijaWvuloba sakralur teritoriasTan, wmindanTa,<br />

gmirTa da brZenTa, winaparTa saflavebiTa da<br />

ZeglebiT kurTxeul winaparTa samSoblo miwasTan;<br />

(3) ‘oqros xanaTa’ saziaro maxsovrobani, rogorc<br />

naciis eTnoistoriis mwvervalebi, materialuri<br />

da/an sulieri da mxatvruli simdidris epoqebi;<br />

(4) ‘saxelovan micvalebulTa’ da naciisa da misi<br />

xvedrisaTvis gmiruli Tavdadebis kulti.<br />

199


eTnieebSi, qalaq-saxelmwifoebsa da imperiebSi am<br />

rwmenebis, maxsovrobebisa da mijaWvulobebis magaliTebs<br />

premodernul epoqebSic SexvdebiT. TviT saxelovan<br />

micvalebulTa kultsac ki hyavs winamorbedi dakrZalvis<br />

ceremoniebisa da winaparTa kultis saxiT. rogorc georg<br />

mosma germaniis magaliTze dagvanaxa, adreulma<br />

germanelma nacionalistebma TavianTi demonstraciebisa<br />

da zeimebisaTvis qristianuli liturgikuli da<br />

ritualuri elementebi gamoiyenes. zogadad,<br />

nacionalistebi am tradiciul religiur safuZvlebs<br />

eyrdnobian, sakuTari miznebisaTvis arCeven da aaxleben<br />

Zvel motivebs, simboloebsa da miTebs. nebismier (ufro<br />

metad bazisur) doneze nacionalizmi, rogorc<br />

politikuri religia da rogorc ‘xalxis religia’,<br />

modernuli nacionaluri identobebis rekonstruqcia-<br />

SenarCunebisaTvis am oTx sakralur Tvisebas uciloblad<br />

mimarTavs (Mosse 1975 da 1994).<br />

cxadia, yvela nacias Tanabrad ara aqvs es<br />

sakraluri Tvisebebi. Cven vnaxeT, Tu ramdenad<br />

araTanabradaa ganawilebuli msoflioSi kargad<br />

dokumentirebuli movlenebiT aRsavse eTnoistoriebi. es<br />

uTanabroba sxva sakralur Tvisebebsac Seexeba. zog<br />

SemTxvevaSi dakavebuli teritoriebisadmi sakralurad<br />

aRqmuli mijaWvuloba naciis arsebobis amosavali<br />

wertili, misTvis Taviseburebisa da intensivobis<br />

mimniWebelia, rogorc es gaWianurebuli teritoriul<br />

davebis dros xdeboda. sxva SemTxvevebSi win oqros<br />

xanebis saziaro maxsovrobani wamoiweven, raTa<br />

koleqtiur qmedebas mimarTuleba dausaxon. zogjer<br />

eTnikuri rCeulobis rwmena, erTobis, viTarca rCeuli<br />

xalxis, sayovelTao idea, nacias energiiT aRavsebda, mis<br />

moqalaqeebs ki mkveTrad mijnavda ucxoTagan. yvelaze<br />

ufro zogadad, albaT, omSi dacemul gmirTa kulti da<br />

maTi monumentebi, da ‘saxelovan micvalebulTa’ xsovnis<br />

ceremoniebi ganmartaven moqalaqeTa koleqtiuri<br />

kavSirebisa da bedisweris bunebas.<br />

am koncefciis safuZvelze gavbedav zogadi<br />

hipoTezis wamoyenebas nacionaluri identobis gamZleobis<br />

Taobaze. iq, sadac oTxive es sakraluri Tviseba farTod<br />

warmodgenili iyo da aris kidec eTnonacionalur<br />

200


mosaxleobaSi, Sedegad miRebuli nacionaluri identobac<br />

gansakuTrebiT mZlavri da moqnilia da aseTad darCeba.<br />

is mkveTrad gamijnavs erTobis wevrebs ucxoTagan da a.S.,<br />

uxalisod moekideba axalmosulebis nacionaluri<br />

kulturuli erTobis sruluflebian wevrebad miCnevas.<br />

da piriqiT, iq, sadac am sakralur TvisebaTagan erTze<br />

meti sustia an saerTod ar aris, nacionaluri identobis<br />

Zalac, Sesabamisad, Semcirebuli iyo da aris da mas<br />

mimzidvelobac dakarguli aqvs sxva kulturuli<br />

identobebis winaSe mdgari mosaxleobisaTvis. amitom Tavs<br />

iCens naciis socialuri da kulturuli sazRvrebis<br />

simkveTris Semdgomi Sesusteba da ucxoTa ara mxolod<br />

moqalaqeebad, aramed nacionaluri erTobis srulfasovan<br />

wevrebad miRebisTvis mzadyofnis zrda.<br />

daskvna<br />

amgvarad, am bazisur doneze nacia SeiZleba<br />

ganxilul iqnas, rogorc moqalaqeTa sakraluri<br />

Tanaziareba, xolo nacionalizmi, rogorc ‘politikuri<br />

religiis’ <strong>for</strong>ma sakuTari wminda werilebiT,<br />

liturgiebiT, wmindanebiTa da ritualebiT. naciebTan an<br />

nacionalizmebTan dakavSirebiT monoliTuri da<br />

statikuri araferia. imave mizeziT, ris gamoc<br />

tradiciuli religiebi axal pirobebTan Sesagueblad<br />

periodulad ganicdida cvlilebebs, Cveulebriv,<br />

modernuli nacionaluri identobebic axleburad<br />

moiazreboda momdevno Taobebis mier; da zustad iseve,<br />

rogorc religia Seicavs variantul <strong>for</strong>mebs,<br />

nacionalizmebSic vpoulobT nacionaluri<br />

warmomavlobisa da ganviTarebis konkurentul miTebs.<br />

durkhaimis sityvebi, romlebiTac igi aboloebs religiis<br />

miseul analizs, naciebsa da nacionalizmsac kargad<br />

esadageba:<br />

amrigad, aris raRac maradiuli religiaSi,<br />

romelsac bedisweram arguna yvela specifikuri<br />

simbolo Semoinaxos, romelTa garsSic<br />

religiurma azrma sakuTari Tavi moxerxebulad<br />

moaqcia. ar arsebobs iseTi sazogadoeba, romelic<br />

201


ar saWiroebdes erTianobisa da TviTmyofadobis<br />

Semadgeneli koleqtiuri sentimentebisa da<br />

koleqtiuri ideebis dacvasa da periodul<br />

gadaazrebas (Durkheim 1915: 427).<br />

maSasadame, sanam naciis sakraluri safuZvlebi arsebobs<br />

da sekularul materializmsa da individualizms jer ar<br />

gamouclia safuZveli istoriisa da bedisweraze<br />

damyarebuli erTobis umTavresi rwmenebisaTvis, manamde<br />

nacionalizms, rogorc politikur ideologias, sajaro<br />

kulturasa da politikur religias, daWknoba ar uweria,<br />

xolo nacionaluri identoba darCeba Tanamedrove<br />

msoflio wesrigis qvakuTxedad.<br />

202


SeniSvnebi<br />

________________________________<br />

Tavi 1 cnebebi<br />

1 am sakvanZo cnebebis ufro sruli ganxilva ix.<br />

zernatosTan (Zernatto 1944), snaiderTan (Snyder 1954)<br />

da kemilainenTan (Kemiliainen 1964).<br />

2 nacionalizmis nacionalur sentimentTan<br />

gamaigivebeli ganmartebebis Sesaxeb ix. miCelati<br />

da Tomasi (Michelat and Thomas 1966), koni (Kohn 1967a:<br />

Tavi 1) da seton-uotsoni (Seton-Watson 1977: Tavi 1).<br />

3 nacionalisturi moZraobebis strategia da taqtika<br />

ix. brilisTan (Breuilly 1993) da esmanTan (Esman 1994).<br />

dasavleTSi usaxelmwifo naciebis<br />

nacionalisturi miznebi da taqtika<br />

gaanalizebuli aqvs gibernaus (Guibernau 1999).<br />

4 nacionalizmis, rogorc upiratesad diskursiuli<br />

warmonaqmnis analizis magaliTi ix. kalhunTan<br />

(Calhoun 1997); ix. agreTve brubeikeri (Brubaker 1996).<br />

5 vinaidan ar mogvepoveba nacionaluri simbolizmis<br />

ganmazogadebeli gamokvlevebi, mniSvnelovnad<br />

migvaCnia hobsbaumisa da reinjeris redaqciiT<br />

gamocemul krebulSi (Hobsbawm and Ranger 1893)<br />

moTavsebuli statiebi da mosis Sroma (Mosse 1975<br />

da 1990). ix., agreTve, hedetofti (Hedetoft 1995:<br />

nawili I, Tavi 4) da statiebi SesaniSnavi opusidan<br />

frangi xalxis ‘xsovnis adgilTa’ Sesaxeb noras<br />

redaqciiT (Nora 1997–1998, gansakuTrebiT, tomi III).<br />

6 ‘antikoloniuri nacionalizmebis’ umetesoba<br />

eTnikurad homogenur mosaxleobaTa SigniT<br />

koloniuri administraciis xelSewyobiT<br />

urTierTwakidebul umciresobaTa ideologiur<br />

moZraobebs warmoadgenda, rogorc amas nigeriasa<br />

203


da indoeTSi hqonda adgili. evropuli modelis<br />

nacionaluri bazisis uqonlobis gamo, am qveynebis<br />

elitas ganzraxuli hqonda misi Seqmna. isini<br />

‘ganzraxvis naciebi’ iyvnen (Rotberg 1967). ix.,<br />

agreTve, Caterji (Chatterjee 1986).<br />

7 aq upriani iqneba gavixsenoT uolker konoris mier<br />

SeniSnuli gansxvaveba istoriul da gancdil<br />

realobas Soris (Connor 1994: 202); mniSvneloba aqvs<br />

ara imas, rac aris, aramed imas, rac ganicdeba.<br />

8 mosazreba, rom nacia da nacionaluri xasiaTi<br />

nacionalizmis ideologias, sul cota, saukuniT<br />

mainc, uswrebs win ix. kemilain<strong>enis</strong>a (Kemilainen 1964)<br />

da grinfeldis (Greenfeld 1992: Tavebi 1–2)<br />

dawvrilebiT gamokvlevebSi.<br />

9 naciis cnebis ganmartebis problemebis Taobaze<br />

sayuradRebo diskusia ix. doiCTan (Deutsch 1966:<br />

Tavi 1), rastousTan (Rustow 1967) da konorTan<br />

(Connor 1994: Tavi 4).<br />

10 diasporebis Taobaze ix. koeni (Cohen 1997).<br />

eTnieebis umetesoba, faqtobrivad sakuTar<br />

teritoriebze saxlobs, magram premodernul<br />

warsulSi maT xSirad ar hqondaT sazRvrebi. sxva<br />

eTnieebs SeeZloT winaparTa miwazec ecxovraT da<br />

gafantulnic yofiliyvnen, rogorc moxda<br />

zogierTi otomanuri mileTis SemTxvevaSi; ix.<br />

armstrongTan (Armstrong 1982: Tavi 7).<br />

11 es gansazRvrebebi ix. e.d.smiTTan (A.D.Smith 1986:<br />

Tavi 2; 1991: Tavi 1). ix., agreTve, motilTan (Motyl<br />

1999: Tavebi 4–5).<br />

12 naciebi ubralod eTnieebis delokalizebul da<br />

politizebul <strong>for</strong>mebs ar warmoadgenen, rogorc<br />

amas akzini (Akzin 1964) amtkicebda; Yyvelafers rom<br />

Tavi davaneboT, eTnie iseve SeiZleba iyos didic<br />

xalxmravalic da politikurad organizebulic,<br />

rogorc eTnikuri saxelmwifo. xolo rac nacias<br />

eTniesagan ganasxvavebs, (sajaro) kulturis tipia,<br />

(erTiani teritoriuli) ekonomika da<br />

samarTlebrivi wesrigi (yvela wevrisaTvis saerTo<br />

ufleba-movaleobani). am TvalsazrisTa damuSavebis<br />

204


magaliTi ix. e.d.smiTTan (A.D.Smith 2000a: Tavi 3), da<br />

qvemoT, mexuTe TavSi.<br />

13 <strong>saerTaSoriso</strong> politikaSi modernuli diasaporaerTobebis<br />

rolis Sesaxeb ix. Seferi (Sheffer 1986);<br />

xolo modernuli multilokaluri somxuri<br />

diasporas Taobaze ix. panosiani (Panossian 2000).<br />

14 aq Cven ori saxis ‘warumatebeli’ nacionalizmi<br />

SegviZlia ganvasxvavoT erTmaneTisagan: eTnikuri<br />

kategoriis anu eTnies warumatebloba mZlavri<br />

nacionalisturi moZraobis ganviTarebaSi; da am<br />

nacionalizmis warumatebloba politikuri<br />

miznebis miRwevaSi. pirveli saxis warumateblobis<br />

magaliTebad oqsitanebi an koptebi SeiZleba<br />

miviCnioT, maSin roca qurTebi da Tamilebi<br />

(dRemde) SeiZleba meore saxis ‘warumateblobis’<br />

magaliTad mogvexmo. ix. e.d.smiTTan (A.D.Smith 1983:<br />

Tavi 9).<br />

15 termin ‘nacia-saxelmwifos’ Taobaze ix. zartmani<br />

(Zartmann 1964). eTnikuri jgufebisaTvis koloniuri<br />

xelisuflebebis mier Seqmnili axal teritoriuli<br />

sazRvrebis efeqts aRwers horovici (Horowitz 1985:<br />

Tavi 2).<br />

16 aRmosavleT evropaSi eTnikurobisa da enas Soris<br />

arsebuli siRrmiseuli bmebis sakiTxis<br />

originaluri analizisas amgvaria fiSmanis<br />

midgoma (Fishman 1980), romelTa gabundovnebac, misi<br />

SexedulebiT, modernistul midgomebs Cvevad aqvT<br />

gadaqceuli. kritika ix. e.d.smiTTan (A.D.Smith 1998:<br />

159–161).<br />

17 am saxis intergeneraciuli analizis saWiroebis<br />

Sesaxeb Tvalsazrisi centraluria armstrongisa<br />

(Armstrong 1982: Tavi 1) da, sazogadod, istoriuli<br />

eTnosimbolizmis mimdevarTaTvis.<br />

Tavi 2 ideologiebi<br />

1 nacionalisturi ideologiis inteleqtualuri da<br />

moraluri kritikisaTvis ix. minogu (Minogue 1967),<br />

dani (Dunn 1978: Tavi 3) da pareki (Parekh 1995).<br />

205


2 adreuli nacionalisti moazrovneebis erTgvari<br />

arasruli Sefasebis mcdeloba ix. baronTan (Baron<br />

1960), konTan (Kohn 1965, 1967a da 1967b) da<br />

virolisTan (Viroli 1995); Sdr., agreTve, sluga (Sluga<br />

1998).<br />

3 rasakvirvelia, es naciebis sasruli bunebidan<br />

gamomdinareobs; rogorc andersoni (Anderson 1991)<br />

Segvaxsenebs, yovelTvis moiZebnebian naciis gareT<br />

myofi adamianebi.<br />

4 Cven SegviZlia vikiTxoT: mainc ras warmoadgendnen<br />

‘nacionaluri komunizmebi’, nacionaluri<br />

mimarTulebis komunizmebs, Tu komunisturi<br />

mimarTulebis nacionalizmebs? amis Sesaxeb ix.<br />

kaucki (Kautsky 1962: Sesavali da louentalis<br />

statia).<br />

5 kamaTi saxelmwifoebriobas moklebuli naciebis,<br />

rogorc politikuri aqtorebis, mniSvnelobis<br />

zrdasTan dakavSirebiT, ix. gibernausTan (Guibernau<br />

1999).<br />

6 evropul istoriaSi iridentizmis rolis Sesaxeb<br />

ix. seton-uotsoni (Seton-Watson 1977: Tavi 3) da<br />

alteri (Alter 1989); afrikaSi arsebuli<br />

iridentizmisa da sazRvrebis Taobaze ix. asivaju<br />

(Asiwaju 1985); xolo kavkasiuri iridentizmebisa da<br />

separatizmebisaTvis ix. raiti, goldenbergi da<br />

Sofildi (Wright, Goldenberg and Schofield 1996).<br />

iridentizmsa da separatizms Soris arsebuli<br />

gansxvavebebis Sesaxeb ix. horovicTan (Horowitz<br />

1992).<br />

7 fixtes, ianisa da miuleris ideebis Sesaxeb ix.<br />

keduri (Kedourie 1960) da koni (Kohn 1965).<br />

rasakvirvelia, patriotebisaTvis frangul<br />

revoluciaSi pirvelxarisxovani Zmuri<br />

siyvarulisa da erTianobis ideebi iyo; ix. Sama<br />

(Schama 1989: Tavi 12).<br />

8 herderis Sesaxeb ix. barnardis (Barnard 1965) da<br />

berlinis (Berlin 1976) brwyinvale gamokvlevebi.<br />

‘nacionaluri gamoRviZebis’ meta<strong>for</strong>ebis Taobaze<br />

ix. pirsoni (Pearson 1993); nacionalizmis mier<br />

206


samecniero disciplinebis gamoyeneba e.d.smiTma<br />

gamoikvlia (A.D.Smith 1986: Tavi 7).<br />

9 warmoSobisa da STamomavlobis nacionalisturi<br />

miTebis analizi ix. statiebSi hoskingisa da<br />

Sopflinis redaqciiT gamocemuli krebulidan<br />

(Hosking and Schöpflin 1997) da e.d.smiTTan (A.D.Smith<br />

1999a: Tavi 2). ix., agreTve, Tamas hoferis<br />

saintereso moxseneba (‘glexuri kulturebis<br />

eTnikuri modeli’) ‘avTenturi’ glexuri kulturis<br />

ungruli modelis Sesaxeb (Suger 1980).<br />

10 arqeologiaze nacionalizmis gavl<strong>enis</strong> Sesaxeb ix.<br />

diaz-endriu da Cempioni (Diaz–Andreu and Champion<br />

1996), da jounsi (Jones 1997). israelis nacionaluri<br />

tradiciis Sesaqmnelad istoriisa da arqeologiis<br />

gamoyenebis aRwera mocemuli aqvs zerubavels<br />

(Zerubavel 1995).<br />

11 jgufis Rirsebis cneba horovicma gamoikvlia<br />

(Horowitz 1985: Tavebi 4–5). zogierTi aziuri<br />

magaliTisaTvis ix. statiebi tonesonisa da<br />

antlovis (Tønnesson and Antlov 1996), da leiferis<br />

(Leifer 2000) redaqciiT^gamosul krebulebSi.<br />

12 es garemoeba wamoWris saintereso kiTxvas imis<br />

Taobaze, SesaZlebelia Tu ara aT<strong>enis</strong>, spartas,<br />

florenciisa da veneciis msgavsi qalaqsaxelmwifoebis<br />

miCneva mcire masStabis naciebad,<br />

aris Tu ara maTi ‘patriotizmi’ nacionalizmis<br />

WeSmaritad moqalaqeobrivi tipi an misi<br />

prototipi (ix. Cohen 2000). respublikur<br />

patriotizmsa da (germanul eTnokulturul)<br />

nacionalizms Soris gansxvavebebis aRweris arcTu<br />

savsebiT warmatebuli mcdeloba ix. virolisTan<br />

(Viroli 1995); Zveli berZnuli polisis SemTxvevaSi<br />

arsebuli zogierTi konteqstualur sxvaobisaTvis<br />

Sdr. (Fondation Hardt 1962) da fainli (Finley 1986:<br />

Tavi7).<br />

13 ix. maTosianis klasikuri analizi (Matossian 1962).<br />

daniur SemTxvevisaTvis ix. ulf ostergardis<br />

‘glexebi da danielebi: daniuri nacionaluri<br />

identoba da politikuri kultura’ elisa da sunis<br />

redaqciiT gamosul krebulSi (Eley and Suny 1996).<br />

207


14 es dargi XX saukunis 90-ian wlebamde SedarebiT<br />

ugulebelyofili iyo. Tu ar CavTvliT, hus<strong>enis</strong><br />

(Hoosen 1994), da herbisa da kaplanis (Herb and Kaplan<br />

1999) mier Sedgenil sasargeblo krebulebs. garda<br />

amisa, kanaduri da Sveicaruli eTnikuri birTvis<br />

SesaniSnavi analizi mocemulia kaufmanisa da<br />

cimeris mier (Kaufman and Zimmer 1998).<br />

15 amgvari romatikuli, populisturi elementebis<br />

povna TviT moqalaqeobriv da teritorialur<br />

nacionalizmebSic SeiZleba, magaliTad, amerikis<br />

SeerTebul Statebsa da meqsikaSi; ix. tuvesoni<br />

(Tuveson 1968) da adesi (Ades 1989) da meqsikuri<br />

eTnikuri kulturebis SesaniSnavi gadmocema<br />

gutieresis mier (Gutierrez 1999).<br />

16 durkhaimisa da nacionalizmis Sesaxeb ix. mitCeli<br />

(Mitchell 1931). brZolis velze<br />

dacemulTaMmosaxsenebeli ceremoniebis rolis<br />

Sesaxeb, gansakuTrebiT, germaniaSi ix. mosi (Mosse<br />

1975, 1990 da 1994).<br />

17 nacionalizmis tipologiis analizi ix. e.d.smiTTan<br />

(A.D.Smith 1983: Tavebi 8–9); Sdr., agreTve, plamenacs<br />

(Plamenatz 1976).<br />

18 germaniis idealis Taobaze ix. lobera (Llobera 1994:<br />

nawili I); xolo veberis nacionalizmis Sesaxeb ix.<br />

biTemi (Beetham 1974). lingvisturidan ufro<br />

rasobriv germanul nacionalizmze gadasvla kons<br />

(Kohn 1965) da breCers (Bracher 1973) aqvT<br />

gaanalizebuli.<br />

19 konis diqotomiis kritikisaTvis ix. haTCinsoni<br />

(Hutchinson 1987: Tavi 1); da, agreTve, ix. e.d.smiTi<br />

(A.D. Smith 1983: Tavi 8).<br />

20 ix. heisi (Hayes 1931) da snaideri (Snyder 1976); Sdr.<br />

tili (Tilly 1975: Sesavali da daskvna) da setonuotsoni<br />

(Seton-Watson 1977: Tavi 1).<br />

Tavi 3 paradigmebi<br />

1 revoluciuri fêtes Sesaxeb ix. herberti (Herbert<br />

1972); ix., agreTve, krou (Crow 1985: Tavi 7)<br />

208


evoluciamde da revoluciis periodSi daviTisa<br />

da sxvaTa xelovnebis da am ukanasknelis<br />

politikasTan kavSiris Taobaze.<br />

2 ganmanaTlebluri safuZveli da misi gavlena<br />

revoluciaze beikers aqvs gamokvleuli (Baker<br />

1988). franguli revoluciisa da nacionalizmis<br />

Sesaxeb ix. kobeni (Cobban 1963), koni (Kohn 1967b) da<br />

o’braieni (O’Brien 1988b).<br />

3 safrangeTSi revoluciis Semdgomi moqalaqeobis<br />

Sesaxeb ix. brubeikeri (Brubaker 1992). naciebisa da<br />

nacionalizmis genderizireba revoluciisa da<br />

romanticizmis droidan moyolebuli kargad<br />

dokumentirebuli da gaanalizebulia slugasTan<br />

(Sluga 1998).<br />

4 rusosa da nacionalizmis Sesaxeb ix. kobeni<br />

(Cobban 1964) da koleri (Cohler 1970). safrangeTSi<br />

klasikuri modelebisadmi dabrunebis Taobaze ix.<br />

kobeni (Cobban 1963: 162–169) da kenedi (Kennedy 1989:<br />

Tavi 4).<br />

5 realurad, sociologiur modernizms is pozicia<br />

ukavia, rom (a) nacionalizmi axalic aris da<br />

siaxlec, (b) naciebi da nacionaluri<br />

saxelmwifoebic aseve axali da siaxlea da (g)<br />

yvela es nacionaluri fenomeni modernuli epoqis<br />

da/an modernizaciis Sedegebs warmoadgens. bevrad<br />

ufro vrclad ix. e.d.smiTTan (A.D.Smith 1998:<br />

nawili I).<br />

6 nairnis bolodroindeli Sroma (Nairn 1997) met<br />

mniSvnelobas aniWebs socialur fsiqologiasa da<br />

kulturul anTropologias, gansakuTrebiT ki<br />

nacionalobis kulturul da socialur Zalas.<br />

maSin roca, heCTeri nacionalizmis ufro<br />

politikuri, racionaluri arCevanis, modelisaken<br />

ixreba (Hetcher 1992 da 2000).<br />

7 im sxva mkvlevrebs, romlebic nacionalisturi<br />

ideologiis gansakuTrebul rolsa da Zalas<br />

usvamen xazs, ganekuTvnebian kapfereri (Kapferer<br />

1988), o’braieni (O’Brien 1988a), iurgensmaieri<br />

(Juergensmeyer 1993) da van der veeri (Van der Veer<br />

1994).<br />

209


8 nacionalizmisa da arqeologiis<br />

urTierTdamokidebulebisadmi interesis<br />

bolodroindeli zrda da arqeologiis<br />

politikuri konteqsti SeiniSneba kolTan da<br />

fosetTan (Kohl and Fawcett 1995), diaz–andreusa da<br />

CempionTan (Diaz–Andreu and Champion 1996), da diaz–<br />

andreusa da e.d.smiTTan (Diaz–Andreu and A.D.Smith<br />

2001).<br />

9 miuxedavad imisa, rom gangrZobadi da periodulad<br />

ganmeorebadi perenializmebi analitikurad<br />

gancalkevebadia erTmaneTisagan, praqtikulad maTi<br />

gamyofi xazi mtkiced da myarad dafiqsirebuli<br />

araa.Gzogi iseTi mkvlevris SromaSi, rogoric jon<br />

armstrongia (Armstrong 1982), orive tips SeiZleba<br />

gadavawydeT: konkretuli naciebis (sparselebis,<br />

somxebis) warmoSobis kvleva Sexamebulia Sua<br />

saukuneebis axlo aRmosavleTsa da evropaSi<br />

mudmivad ganaxlebad naciadyofnis fenom<strong>enis</strong> da<br />

naciebis kvlevasTan; gvaqvs, erTis mxriv,<br />

modernuli nacionaluri identobebis neli<br />

amozrda Suasaukunoebrivi fesvebidan, xolo,<br />

meores mxriv, eTnikur da nacionaluri identobaTa<br />

la longue durée uwyveti <strong>for</strong>mireba da re-<strong>for</strong>mireba.<br />

10 nacionalisturi naturalizmisa da esencializmis<br />

kritikisaTvis ix. penrouzi (Penrose 1995); Sdr.,<br />

agreTve, brubeikeri (Brubaker 1996: Tavi 1), xolo<br />

nacionalizmis konstruqcionistuli da<br />

feministuri kritikis konteqstSi ix. iuval–devisi<br />

(Yuval–Davis 1977).<br />

11 primordializmSi SesavlisaTvis ix. steki (Stack<br />

1986: Sesavali). teritoriis, rogorc sicocxlis<br />

gamavrcobeli Zalis idea, grosbis mieraa<br />

SemoTavazebuli (Grosby 1995); Sdr.<br />

primordializmis elerisa da kuglaniseul<br />

kritikasa (Eller and Coughlan 1993) da grosbis pasuxs<br />

(Grosby 1994), agreTve e.d.smiTis mier gadmocemul<br />

diskusias (A.D.Smith 1998: Tavi7).<br />

12 amerikis SeerTebul StatebSi eTnikurobisa da<br />

instrumentalizmis Sesaxeb mravalricxovani<br />

literatura moipoveba. kerZod, ix. herbergi<br />

210


(Herberg 1960); gleizieri da moinaiheni (Glazer and<br />

Moynihan 1963: Sesavali); beli (Bell 1975); gansi (Gans<br />

1979); okamura (Okamura 1981); da skoti (Scott 1990).<br />

13 ZiriTadad amas Seexeba jon armstrongis mier<br />

premodernul islamur da qristianul<br />

civilizaciebSi eTnikuri identobebis pioneruli<br />

gamokvleva (Armstrong 1982).<br />

14 koloniuri nigeriis detaluri gamokvlevis gziT,<br />

eTnikurobis da naciadyofnis aseTi xasiaTis<br />

adreuli klasikuri analizi ix. koulmenTan<br />

(Colemman 1958, gansakuTrebiT, DdanarTi).<br />

15 miuxedavad amisa, ar unda gavazviadoT subieqturi<br />

elementebis roli. eTnosimbolistebis mier<br />

eTnieebi iseT sociokulturul <strong>for</strong>maciebad<br />

moiazreba, romlebic sociologiur axsnas<br />

saWiroebs; isini, pirvel rigSi, gancdil da<br />

namoqmedar realobebs moicavs da ara diskursul<br />

<strong>for</strong>maciebs. nacionalizmis, rogorc qcevis<br />

<strong>for</strong>mis, Taobaze ix. besinjeri (Beissinger 1998).<br />

Tavi 4 Teoriebi<br />

1 maikl heCTerma sul axlaxan wamoayena<br />

nacionalizmis Teoria arapirdapiridan pirdapir<br />

mmarTvelobze gadasvlis azriT (Hechter 2000),<br />

risTvisac racionaluri arCevani savsebiT<br />

modernistuli paradigmis SigniT arsebul<br />

politikur struqturul midgomas Seuxama. sxva<br />

bolodroindeli midgomebi qvemoT, meeqvse TavSia<br />

ganxiluli. TiToeuli maTgani imave modernistuli<br />

paradigmis farglebSi moqmedebs, romlis<br />

aRmatebasac isini gansxvavebuli gzebiT<br />

eswrafvian.<br />

2 kedurisaTvis, rogorc kantis, ise herderis<br />

doqtrinebi, ganmanaTleblobis mier garkveulobisa<br />

da srulyofilebis Ziebis produqtia. magram,<br />

faqtobrivad, kulturuli mravalferovnebisa da<br />

avTenturobis herderiseuli ideebi, rusos<br />

naturalizmTan erTad, ganmanaTleblobis<br />

racionalizmisa da universalizmis kritikas<br />

211


warmoadgens; ix. barnardi (Barnard 1969) da berlini<br />

(Berlin 1999: Tavi 3).<br />

3 ufro sruli kritika ix. haTCinsonTan (Hutchinson<br />

1987: Tavi 1) da e.d.smiTTan (A.D.Smith 1998: Tavi 2).<br />

gelneris Teoria iseve, rogorc misi adrindeli<br />

Sexedulebebi, am bolo dros mwvaved gaakritika<br />

o’lirim (O’Leary 1998). gelneris Teoriis sxva,<br />

modernistuli Sefasebebi ix. holTan (Hall 1998).<br />

4 ix. nairnis gviandeli, ufro socialurfsiqologiuri<br />

da anTropologiuri analizi (Nairn<br />

1997, gansakuTrebiT, Sesavali da Tavi 5).<br />

5 evropaSi bolodroindeli, 1989 wlis Semdgomi<br />

nacionalizmebis, gelneris TeoriiT didad<br />

davalebuli, gadmocema ix. dikhofTan (Dieckhoff<br />

2000).<br />

6 umarTebulod meCveneba keduris mcdeloba, rom<br />

modernuli nacionalizmi antinomuri<br />

Suasaukuneobrivi milenianuri qristianobidan<br />

gamoiyvanos; ix. e.d.smiTi (A.D.Smith 1979: Tavi 2).<br />

Tumca, nacionalizmis dakavSirebiT religiasTan,<br />

swored kedurim gza gauxsna nacionalzmTa<br />

mravalferovnebisa da maT mier gamowveuli<br />

vnebebis ufro srul aRweras.<br />

7 heCTers magaliTad boSebis saintereso SemTxveva<br />

moaqvs. isini SedarebiT daxurul erTobas qmnian,<br />

sulerTia iqneba es arCevanis Tu aucileblobis<br />

mizeziT (Hechter 1988: 275–276). boSebis Sesaxeb ix.<br />

kerniki da paqsoni (Kernick and Puxon 1972).<br />

8 magram sapirispiro SemTxvevebzec SeiZleba<br />

dafiqreba rogorebicaa, magaliTad, palestinuri<br />

intifada israelis Zlieri saxelmwifos<br />

winaaRmdeg, anda irlandiuri nacionalisturi<br />

reaqcia mZlavr britanul represiebze, romelic<br />

1916 wlis saaRdgomo ajanyebas mohyva. metic,<br />

iugoslaviaSi 1980 wels titos gardacvalebis<br />

Semdeg gadasvla moxda mmarTvelobis ufro sust,<br />

naklebad centralizebul da kolegialur<br />

sistemaze, romelmac niadagi moumzada<br />

eTnonacionalistur Zaladobas; ix. rameti (Ramet<br />

1996, gansakuTrebiT, I da IV nawilebi).<br />

212


9 aq kvlav iugoslaviis magaliTi gvagondeba: gana<br />

SeeZleboda vinmes aexsna nacionalizmebis<br />

intensivoba da Zaladoba meore msoflio omis<br />

saerTo maxsovrobis mxedvelobaSi miuReblad<br />

(ustaSebis mier serbTa xocva-Jletis xsovnis<br />

CaTvliT)? irlandiaSi maxsovrobis rolis<br />

Taobaze ix. laionsi (Lyons 1979) da haTCinsoni<br />

(Hutchnson 1987: Tavebi 2–4).<br />

10 es myari Tvalsazrisic joSua fiSmanma SeimuSava<br />

(Fishman 1980). modernistebisgan gansxvavebiT,<br />

fiSmani xazs usvams ‘aramobilizebuli<br />

eTnikurobis’ yvelganmyofobasa da xangrZliv<br />

xasiaTs. ix. agreTve neSi (Nash 1989).<br />

11 aq konoris argumenti iujin veberis im Teziss<br />

eyrdnoba (Weber 1979), romlis mixedviTac mxolod<br />

XIX saukunis miwurulisaTvis, mesame respublikis<br />

mier gatarebuli modernizaciis politikis<br />

Sedegad iqca safrangeTSi xalxis didi masa –<br />

glexebi – namdvil frangebad Tavisi kulturiTa<br />

da msoflxedviT. magram aqedan sulac ar<br />

gamomdinareobs, rom frang naciaze laparaki XIX<br />

saukunis dasasrulamde ar SeiZleba.<br />

instituciurad, kulturulad da politikurad<br />

frangi ‘nacia’ am TariRze bevrad ufro adre<br />

moevlina samyaros da ganaTlebuli klasebis<br />

cnobierebasa da qcevaSi, sul mcire, XVI<br />

saukunidan mainc cocxlobda da moqmedebda.<br />

magaliTisaTvis ix. heistingsi (Hastings 1997: Tavi 4);<br />

xolo ufro adreuli periodisaTvis – biuni<br />

(Beaune 1985).<br />

12 beli (Bell 1975) da brasi (Brass 1991) sakuTari,<br />

erTmaneTisgan gansxvavebuli gzebiT cdiloben<br />

instrumentalistur CarCoSi moaqcion emocia da<br />

simbolizmi, awonasworeben ra ‘interessa’ da<br />

‘afeqts’.<br />

13 saxelmwifoze kon<strong>centri</strong>rebuli sxva<br />

modernistuli midgomisaTvis ix. tili (Tilly 1975:<br />

Sesavali da daskvna) ufro geopolitikuri<br />

midgomebisaTvis ix. oriji (Orridge 1982) da meioli<br />

(Mayall 1990). makkroni gawonasworebulad<br />

213


gadmoscems ‘saxelmwifosa da naciis’ Taobaze<br />

mimdinare debatebs (McCrone 1998: Tavi 5).<br />

14 irlandiuri da uelsuri ‘naciebis’ adreuli<br />

SemTxvevebic arsebobs, romlebsac, Tumca arasodes<br />

hqoniaT erTiani saxelmwifo, mainc gansakuTrebul<br />

lingvisturi kulturebi, teritoriebi da bevri<br />

wevrisaTvis saerTo zogierTi samarTlebrivi<br />

ufleba hqondaT, iseve rogorc gareSes<br />

gamokveTili grZnoba; ix. heistingsi (Hastings 1997:<br />

Tavi 3). sainteresoa Sveicariis SemTxvevac,<br />

romelic, sul mcire, XV saukunis Semdeg TiTqos<br />

Zvel konfederaciaSi (Eidgenossenschaft) Sedioda da,<br />

romelmac 1291 wels rutlis fici dado da mas<br />

habsburgi mmarTvelebis mxridan Tavisi adrindeli<br />

Tavisuflebebis xelyofisadmi winaaRmdegobis<br />

iaraRad iyenebda. amasTan dakavSirebiT ix.<br />

steinbergi (Steinberg 1976) da im hofi (Im Hof 1991).<br />

agreTve, Sveicarul nacionalur identobaSi<br />

‘eTnikuri’ da ‘moqalaqeobrivi’ komponentebis<br />

cimeriseuli damafiqrebeli analizi (Zimmer 1999).<br />

15 Canasaxovan mdgomarobaSi myofi germanuli<br />

nacionaluri sentimentis renesansis humanistebis<br />

mier Sedgenili aRweriloba ix. konTan (Kohn 1967a:<br />

Tavi 4), xolo ‘germaniis’ Suasaukuneobrivi<br />

samflobelos <strong>for</strong>mirebis analizi – loberasTan<br />

(Llobera 1994: nawili I).<br />

16 germanuli da afrikaneruli nacionalizmebis<br />

Zalian gansxvavebuli gadmocemebisa da maTi<br />

miTebis Sesaxeb ix. koni (Kohn 1965) da kauTeni<br />

(Cauthen 1997 da 2000). SeerTebuli Statebisa da<br />

misi miTis providencialuri misiis Sesaxeb<br />

(‘gancxadebuli bediswera’) ix. tuvesoni (Tuveson<br />

1968), o’braieni (O’Brien 1988a) da grinfeldi<br />

(Greenfeld 1992: Tavi 5).<br />

17 amis msgavsad, haTCinsoni miiCnevs (Hutchinson 1987:<br />

Tavi 1), rom kulturuli da politikuri<br />

nacionalizmebi ar unda gavaerTianoT; swored<br />

esaa mis mier keduris kritikisas arsebiTi momenti.<br />

214


18 saxelmwifoebisa da eTnieebis fardobiTi wonis<br />

Taobaze gamarTuli Semdgomi kamaTi ix. e.d.smiTTan<br />

(A.D.Smith 1998: Tavebi 4, 8).<br />

19 hobsbaumisagan gansxvavebiT, andersoni fiqrobs,<br />

rom naciebsa da nacionalizms bediT ar uweriaT<br />

arsebobis Sewyveta postmodernul epoqaSi. magram<br />

amgvari mtkicebuleba iolad sulac ar<br />

gamomdinareobs miseuli Teoriis modernistuli<br />

elementebidan. aucilebelia mivmarToT sxva<br />

elementebs anda mis midgomaSi aRniSnul<br />

‘fatalurobebs’ – daviwyebis SiSsa da globaluri<br />

lingvisturi babilonis godols – rom misma<br />

winaswarmetyvelebam azri SeiZinos. ix. andersoni<br />

(Anderson 1999).<br />

20 andersoni xazs usvams nacionalizmis kognitur<br />

aspeqts da mogviwodebs nacionalizmSi, upirveles<br />

yovlisa, garkveuli politikuri praqtikisa da<br />

kategorizaciebisaken mimarTuli ‘diskursiuli<br />

warmonaqmni’ davinaxoT; kerZod, ix. brubeikeri<br />

(Brubaker 1996) da kalhuni (Calhoun 1997). andersonis<br />

naazrevis ufro istoriuli da struqturuli<br />

gamoyenebisaTvis ix. kitromilidisi (Kitromilides<br />

1989).<br />

21 hobsbaumis gadmocemam Zalze Zlieri gavlena<br />

moaxdina; magaliTisaTvis ix. israelis<br />

nacionalizmis ramiseuli gadmocema (Ram 1995) da<br />

XIX saukunis dasasrulis Sveicaruli<br />

nacionalizmis gadmocema kreisis mier (Kreis 1991).<br />

Semdgomi analizi ix. qvemoT, mexuTe TavSi.<br />

22 berZnuli gangrZobadobis elementebis Sesaxeb,<br />

bizantiuri epoqidan mainc, ix. kempbeli da<br />

Sererdi (Campbell and Sherrerd 1968: Tavi 1), da<br />

armstrongi (Armstrong 1982: 174–181). ix., agreTve,<br />

rudometovi (Roudometov 1998).<br />

23 ‘oqros xanis’ miTebis analizisaTvis ix. hoskingi<br />

da Sopflini (Hosking and Schöpflin 1997). Cemi<br />

eTnosimbolisturi midgomis ufro sruli<br />

gadmocemisaTvis ix. e.d.smiTi (A.D.Smith 1999a:<br />

Sesavali; 2000a: Tavi 3).<br />

215


24 eTnikurobis cnebasTan, umetesad mis<br />

mouxelTeblobasTan, dakavSirebiT, rasakvirvelia,<br />

arsebobs problemebi. zogierTi (gansakuTrebiT,<br />

anTropologebi) amas Tavs aaridebda. sxva<br />

naciebisa da nacionalizmebis axsnisaTvis am faqts<br />

naklebmniSvnelovnad miiCnevda; ix., magaliTad,<br />

puli (Poole 1999: 34–43). amgvar Tavis aridebas an<br />

ignorirebas SeiZleba raRac saerTo hqondes<br />

eTnikuri sentimentebis damRupvel politikur<br />

gamoyenebebTan, ramdenadac inteleqtualTa<br />

seriozuli eWviT, miuxedavad imisa, rom<br />

monawileTa qmedeba da vneba gansazRvrulia, es<br />

ararealisturi da gamouvali mdgomareobiT<br />

nakarnaxev rCevad moCans. ramdenadac sakuTriv<br />

eTnikurobas naciebisa da nacionalizmis<br />

saTaveebisa da mimzidvelobis ‘axsna’ ar ZaluZs,<br />

miTebi saerTo warmoSobaze da eTnikuri<br />

mijaWvulobebi mkafiod unda gamoixatos naciebisa<br />

da nacionalizmis problemebisadmi istoriul<br />

midgomaSi. eTnikurobisadmi gansxvavebuli<br />

anTropologiuri midgomebis dawvrilebiTi<br />

ganxilva ix. eriksenTan (Eriksen 1993).<br />

Tavi 5 istoriani<br />

1 evropuli nacionalizmebis meore talRis Sesaxeb<br />

ix. trevor-roperi (Trevor-Roper 1961). nacionalizmis<br />

ideologiuri variaciebi ganxilulia hiesisa (Hayes<br />

1931) da konis (Kohn 1967a) mier.<br />

2 ufro adrindeli versiisaTvis ix. snaideri (Snyder<br />

1954) da koni (Kohn 1955); xolo ufro<br />

gviandelisaTvis ix. snaideri (Snyder 1976), alteri<br />

(Alter 1989) da Sulci (Schulze 1996).<br />

3 gelneri naciebis zomisa da masStabis originalur<br />

sociologiur axsnas gvTavazobs (Gellner 1973); ix.,<br />

agreTve, habsburgTa imperiaSi gamovlenili,<br />

argailis mier moxmobili magaliTebi (Argyle 1976).<br />

4 socialuri evoluciis am mTavari tendenciis<br />

Taobaze ix. parsonsi (Parsons 1966).<br />

‘naciaTmSeneblobisa’ da moqalaqeobis modeli<br />

216


aRwerilia doiCTan da folcTan (Deutsch and Foltz<br />

1963), da bendiqsTan (Bendix 1996).<br />

5 hobsbaumis midgomam bevr mecnierze iqonia gavlena<br />

(ix. zemoT, Tavi 4, SeniSvna 21). adre aRniSnul<br />

magaliTebs SeiZleba daematos kitromilidisis<br />

mosazreba, rom berZeni istorikosebis mier<br />

saberZneTis bizantiasTan identificireba<br />

SedarebiT bolodroindeli movlenaa (Kitromilides<br />

1998), da im azris zerubavelis analizi, rac<br />

israelebma mianiWes bar-koxbas amboxebasa da<br />

masadas miTs (Zerubavel 1995).<br />

6 nacionalizmTa am nairsaxeobebis Sesaxeb ix. koni<br />

(Kohn 1967a), snaideri (Snyder 1976) da gilberti<br />

(Gilbert 1998).<br />

7 aq naCvenebia grinfeldiseuli Suasaukuneobrivi<br />

gamoyenebebis SezRudulobis (ix. Greenfeld 1992:<br />

Sesavali) implicituri kritika. ufro didi<br />

mniSvneloba msoflio krebebze ‘nacionalur’<br />

dayofebs eniWeboda, rac SuasaukuneebSi farTo<br />

gamoyenebas asaxavda.<br />

8 esaa brilis mier modernizmis sasargeblod<br />

wamoyenebuli mTavari argumenti (Breuilly 1993),<br />

romelsac xazi gausves bendiqsma (Bendix 1996) da,<br />

impliciturad, konorma (Connor 1994: Tavi 9).<br />

9 teleologiuri elementi seton-uotsonis<br />

midgomaSi siuzan reinoldsma gaakritika (Reynolds<br />

1984: Tavi 8). misi SexedulebiT, Suasaukuneobrivi<br />

erTobebis klasificireba retrospeqtulad,<br />

sakuTari sazRvrebisa da sentimentebis (rogorc<br />

modernul naciebad winaswar navaraudebi<br />

gardaqmnis pirveli niSnebis) mqone embrionul<br />

naciebad ki ar unda moxdes, aramed isini unda<br />

ganvixiloT rogorc erTobebi sakuTari wes-<br />

CveulebebiT, kanonmdeblobiT, memkvidreobiT da<br />

mmarTvelobiT, anu rogorc regna TavianTi saxalxo<br />

sentimentebiT, ris gamoc saxeldebulni rogorc<br />

‘samefo’. miuxedavad amisa, paraleli, erTis mxriv,<br />

am adreul Suasaukuneobriv erTobebsa da<br />

samefoebs, xolo, meores mxriv, modernul naciebsa<br />

da nacionalur sentimentebs Soris, aSkaraa; Cven<br />

217


aRar gvacvifrebs maT Soris urTierTkavSiris<br />

SesaZlebloba. ix. loberas komentari: ‘modernuli<br />

nacionalizmebi Suasaukunoebrivi realobebis<br />

rekreaciebs warmoadgens; faqtobrivad, maT<br />

mxolod maSin SeuZliaT miaRwion warmatebas,<br />

rodesac Suasaukuneobriv warsulSi aqvT fesvi<br />

gadgmuli, Tundac masTan kavSiri arasworxazovani<br />

iyos’ (Llobera 1994: 86).<br />

10 ix. heistingsi (Hastings 1997): ‘naciebisa da<br />

nacionalizmis gageba mxolod maSin waiwevs win,<br />

roca ukugdebul iqneba maTi ganuxreli kavSiri<br />

sazogadoebis modernizacasTan’.<br />

11 Suasaukuneobrivi ‘naciebis’ sxva saintereso<br />

SemTxvevebisaTvis ix. noli – XV saukunis<br />

polonuri nacionaluri cnobierebis Sesaxeb (Knoll<br />

1993), im hofi – XV da XVI saukuneebis Sveicaruli<br />

konfederaciis qronikebSi dafiqsirebuli adreuli<br />

bazisuri miTebis rolis Sesaxeb (Im Hof 1991) da<br />

uebsteri – damoukideblobisaTvis warmoebuli<br />

omebis Semdeg Sotlandiuri nacionaluri<br />

sentimentebis zrdis Sesaxeb (Webster 1997). ix.,<br />

agreTve, Tanamedrove Sotlandielebis mier<br />

premodernuli Sotlandiuri identobis<br />

gamoyenebebis iCijouseuli analizi (Ichijo 1998),<br />

romelic Semdgomi kvlevis survils aRZravs.<br />

12 sxva gamokvlevebi aqcents am periodze akeTeben,<br />

romelmac inglisuri nacionalizmi Camoayaliba.<br />

ix. koni (Kohn 1940), da korigani da seieri (Corrigan<br />

and Sayer 1985). am periodSi britaneTis kunZulebze<br />

arsebuli politikis, religiisa da eTnikurobis<br />

urTierTdamokidebulebs kompleqsurobas ufro<br />

frTxilad ekideba kidi (Kidd 1999). britanuli<br />

nacionalizmis Semdgomdroindeli zrdis Taobaze<br />

ix. koli (Colley 1992).<br />

13 gelneris msgavsad, heistingsic amtkicebs, rom<br />

islamisaTvis nacionalizmi miuRebelia, radganac<br />

yvelafris momcveli umas miseuli koncefciiT<br />

nacia mokveTilia, xolo yuranze dafuZnebuli<br />

arabulis sakraluri statusis Sesaxeb misi<br />

daJinebuli mtkiceba gamoricxavs vernakuluri<br />

218


enebis sakralizebas raime <strong>for</strong>miT. amis<br />

sawinaaRmdegod Cven SegviZlia mivuTiToT im<br />

xerxze, romliTac kaTolikurma eklesiam da<br />

saqristianom aRkveTa da xeli SeuSala naciebis<br />

warmoSobas, da imaze, Tu rogor ekava vulgatas<br />

laTinurs arabulis msgavsi adgili<br />

re<strong>for</strong>maciamde. XI saukunidan moyolebuli, arc<br />

arabebis pirveloba uSlida xels sparsuli<br />

eTnikurobisa da <strong>enis</strong> aRorZinebas an Turqulisa<br />

da sxva eTnikurobebis SenarCunebas islamis<br />

farglebSi. garda amisa, ulemebi exmareboda<br />

erTmaneTisadmi mtrulad ganwyobil islamur<br />

dinastiur saxelmwifoebs, romlebic xSirad<br />

premodernuli eTnikuri sentimentebiT<br />

sazrdoobdnen da Zlierdebodnen. ix. armstrongi<br />

(Armstrong 1982: Tavi 3) da frai (Frye 1975).<br />

14 heistingsis kriteriumebis mixedviT, gviani<br />

antikurobis ‘naciaTa’ siaSi SegveZlo Segveyvana<br />

maronitebi, koptebi da samaritianelebic, ris<br />

Sesaxebac ix. atia (Atiayah 1968), purvisiP(Purvis 1968)<br />

da e.d.smiTi (A.D.Smith 1986: Tavi 5).<br />

15 budizmis, rogorc gansxvavebuli politikuri<br />

religiis, xedvis Taobaze ix. sarqisianci (Sarkisyanz<br />

1964) da d.i.smiTi (D.E.Smith 1974), xolo<br />

Suasaukuneobrivi Sri-lankis eTnikurobisa da<br />

religiis da misi modernul nacionalizmTan<br />

kavSiris Taobaze ix. robertsi (Roberts 1993) da<br />

subaratnami (Subaratnam 1997).<br />

16 ‘eTnikurobis’ problematuri bunebis Sesaxeb ix.<br />

zemoT, meoTxe Tavi, SeniSvna 24. sxvagvari<br />

kritikisaTvis ix. statiebi uilsm<strong>enis</strong>a da<br />

makalisteris (Wilsmen and McAllester 1996), da<br />

kalhunis (Calhoun 1997) redaqciiT gamocemul<br />

krebulebSi.<br />

17 Tvalsazrisebi uelselebisa da irlandielebis<br />

Camoyalibebis Sesaxeb ix. uiliamsTan (Williams 1985)<br />

da de paorTan (de Paor 1986).<br />

18 ufro zusti imis Tqma iqneboda, rom, am<br />

SemTxvevebSi, saxelmwifo da nacia viTardebian pari<br />

passu da erTmaneTs aZliereben. modernizmisa da<br />

219


eTno<strong>centri</strong>zmis mentaluri ‘blokpostebis’ Sesaxeb<br />

ix. fiSmani (Fishmaan 1980).<br />

19 gelneric mzad iyo emtkicebina nacionaluri<br />

sentimentebis adreuli gamoCena inglisSi (Gellner<br />

1983: 91–92, sqolio); Sdr. missave Sexedulebas<br />

(Gellner 1997: 51), rom dasavleT evropis did<br />

arealSi kulturisa da saxelmwifo wyobis<br />

erTianoba imaze bevrad ufro adre dafuZnda,<br />

vidre amas modernuli (industriuli)<br />

sazogadoebis logika moiTxovda. es imaze<br />

miuTiTebs, rom mizezs inglisis an britaneTis<br />

kunZulebis raime gansakuTrebuloba ki ar<br />

warmoadgens, aramed dasavleT evropis<br />

geopolitikuri da kulturuli rukebi, ris<br />

Sesaxebac ix. oriji (Orridge 1982).<br />

20 ebrauli diasporisa da misi aSkenazebad da<br />

sefardebad dayofis Sesaxeb ix. seltceri (Seltzer<br />

1980), elazari (Elazar 1986), keduri (Kedourie 1992) da<br />

goldbergi (Goldberg 1996).<br />

21 nacionalizmsa da teritorias Soris arsebuli<br />

mWidro istoriuli kavSirebis Sesaxeb ix. statiebi<br />

husonis (Hooson 1994), da herbisa da kaplanis (Herb<br />

and Kaplan 1999) redaqciiT gamosul krebulebSi.<br />

Sama maxsovrobisa da landSaftis damafiqrebel<br />

gadmocemas gvTavazobs (Schama 1995, gansakuTrebiT,<br />

Tavebi 1–4). ruseTis mravlismomcveli gamokvleva<br />

ix. basinTan (Bassin 1991); xolo sakraluri<br />

teritoriebisaTvis ix. e.d.smiTi (A.D.Smith 1999b).<br />

22 igive Tvalsazrisi, Zvel ebraelebTan<br />

dakavSirebiT mainc, gaziarebulia brendonTan<br />

(Brandon 1967) da sternTan (Stern 1972). ufro<br />

zogadad drodadro ganmeorebadi<br />

perenializmisaTvis ix. armstrongi (Armstrong 1982).<br />

23 ufro sruli ganxilva ix. e.d.smiTTan (A.D.Smith<br />

2000a: Tavi 2).<br />

24 Zvel msoflioSi am xalxebis Sesaxeb ufro meti<br />

in<strong>for</strong>maciisaTvis ix. uaizmani (Wiseman 1973) da<br />

e.d.smiTi (A.D.Smith 1986: Tavebi 2–5). Zveli da Sua<br />

saukuneebis iranis Sesaxeb ix. frai (Frye 1966 da<br />

220


1975); xolo faraonTa egviptis xelaxeli<br />

aRmoC<strong>enis</strong>a da aRorZinebis Sesaxeb ix. gerSoni da<br />

jenkovski (Gershni and Jankowski 1987). zogadad<br />

diasporebis Sesaxeb ix. armstrongi (Armstrong 1976)<br />

da koeni (Cohen 1997).<br />

25 Zvel babilonsa da israelSi am sajaro<br />

ritualebisa da kanonebis Sesaxeb ix. frank<strong>for</strong>ti<br />

(Frank<strong>for</strong>t 1948) da zeitlini (Zeitlin 1984).<br />

Tavi 6 perspeqtivebi<br />

1 ‘naciaTmSeneblobisaTvis’ ix. doiCi (Deutsch 1966).<br />

dekolonizaciaSi nacionaluri TviTgamorkvevis<br />

gamoyeneba maials aqvs ganxiluli (Myall 1990,<br />

gansakuTrebiT, Tavi 4).<br />

2 evropaSi XX saukunis 60–70-ian wlebSi e.w.<br />

‘eTnikuri aRorZinebis’ Sesaxeb didZali<br />

literatura arsebobs; ix., maT Soris, esmani (Esman<br />

1977), stouni (Stone 1979), e.d.smiTi (A.D.Smith 1981a)<br />

da gibernau (Guibernau 1996).<br />

3 sabWoTa kavSiris memkvidre saxelmwifoebSi<br />

nacionalizmisa da eTnikurobis rolis Sesaxeb ix.<br />

bremeri da tarasi (Bremmer and Taras 1993) da suni<br />

(Suny 1993). aRmosavleT evropis Sesaxeb ix. gleni<br />

(Glenny 1990), xolo balkaneTis Sesaxeb ix. rameti<br />

(Ramet 1996). Tanamedrove evropul, gansakuTrebiT<br />

ki, centralur da aRmosavlur evropul<br />

nacionalizmebSi eTnikurobisa da saxelmwifos<br />

rolis bolodroindeli originaluri Teoriuli<br />

analizi ix. SopflinTan (Schöpflin 2000).<br />

4 ufro sruli ganxilvisaTvis ix. gidensi (Giddens<br />

1985) da e.d.smiTi (A.D.Smith 1995: Tavi 4).<br />

5 soisolTan ix. imis dasabuTeba (Soysal 1994), rom,<br />

Tumca imigrantebs metnaklebad <strong>saerTaSoriso</strong><br />

xelSekrulebebiT gaTvaliswinebuli igive<br />

adamianTa uflebebi da SeRavaTebi aqvT, rac<br />

evropuli saxelmwifos moqalaqeebs, es uflebebi<br />

da SeRavaTebi TiToeuli nacionaluri<br />

saxelmwifosTvis specifikuria. evropaSi eTnikur<br />

221


umciresobebze zemoqmedebaTa Sesaxeb ix., agreTve,<br />

prisi (Preece 1998).<br />

6 evropuli kulturuli ‘identobisa’ da politikuri<br />

unifikaciis ufro dawvrilebiTi ganxilva ix.<br />

e.d.smiTTan (A.D.Smith 1992), SlesinjerTan (Schlesinger<br />

1992) da pitersTan (Pieterse 1995), xolo kritika –<br />

delantisTan (Delanty 1995).<br />

7 ix., agreTve, baba (Bhabha 1994). axali, ufro<br />

arCeviTi da simboluri eTnikurobebisaTvis,<br />

multikulturul sazogadoebaSi ix. holi (Hall<br />

1992). ix., agreTve, Ddevid mileris Sromisadmi<br />

miZRvnili simpoziumis masalebi o’liris<br />

redaqciiT (O’Leary 1996). multikulturul<br />

argumentebis Zlieri liberaluri<br />

kontrargumentebi ix. barisTan (Barry 1999).<br />

8 ‘safrangeTis’ cnebis gagebebisaTvis dreifusis<br />

saqmis periodSi ix. kedvordi (Kedward 1965), xolo,<br />

ufro zogadad, franguli nacionalizmebis<br />

Taobaze – koni (Kohn 1967b), iujin veberi (Weber<br />

1991) da gildea (Gildea 1994).<br />

9 simboluri eTnikurobis Taobaze ix. gansi (Gans<br />

1979). mravlobiTi, situaciuri identobebis ideis<br />

Sesaxeb ix. kolmeni (Coleman 1958: danarTi), okamura<br />

(Okamura 1981), da balibari da uolersteini (Balibar<br />

and Wallerstein 1991).<br />

10 postmodernuli epoqis teqnologiuri<br />

revoluciebis Sesaxeb ix. harvi (Harvey 1989); ix.,<br />

agreTve, gidensi (Giddens 1991).<br />

11 es paragrafebi efuZneba e.d.smiTs (A.D.Smith 1995:<br />

Tavi 1) da statiebs krebulSi feTerstonis<br />

redaqciiT (Featherstone 1990).<br />

12 genderisa da nacionalizmis urTierTmimarTebis<br />

Sesaxeb mravalricxovani literatura moipoveba;<br />

kerZod, ix. iuval–devisi da anTiasi (Yuval–Davis and<br />

Anthias 1989) da specialuri gamocema kandiotis<br />

redaqciiT (Kandiyoti 2000).<br />

13 omisa da naconalizmis urTierTmimarTebis Sesaxeb<br />

ix. marvikTan (Marwick 1974) da e.d.smiTTan (A.D.Smith<br />

1981b); omis msxverplTa moxseniebisa da<br />

222


wlisTavebis aRniSvnis Taobaze ix. mosi (Mosse<br />

1990), gilisi (Gillis 1994) da uinteri (Winter 1995,<br />

gansakuTrebiT, Tavi 4). axal omebSi<br />

partikularistuli jgufebis mier warmoebuli<br />

brZolebis TaviseburebaTa aspeqtebi ix.<br />

kaldorTan (Kaldor 1999, gansakuTrebiT, Tavi 4).<br />

14 finelebis mier kalevalas gamoyenebis Taobaze ix.<br />

branCi (Branch 1985: Sesavali); slovakuri<br />

aRorZinebisaTvis – broki (Brock 1976); kievis<br />

ruseTis istoriisa da kazakTa memkvidreobis<br />

aRorZinebisaTvis – subtelni (Subtelny 1994: Tavebi<br />

1–2, 13); xolo didi zimbabves politikisaTvis –<br />

Cemberleni (Chamberlin 1979: 27–35).<br />

15 amgvari gadamwyveti qmedebis karg magaliTs<br />

(gansakuTrebiT zogierT inteleqtualTa Soris)<br />

iZleva postsionistur ganwyobilebaTa<br />

bolodroindeli zrda israelSi, ris Sesaxebac ix.<br />

rami (Ram 1998), Tumca saeWvoa, rom mas<br />

mosaxleobis didi nawili iziarebdes. msgavsi<br />

damokidebuleba elitasa da umravlesobas Soris<br />

SeiZleba SevniSnoT ‘evropul’ mimarTebebSi, ris<br />

Sesaxebac ix. delanti (Delant 1995).<br />

16 es Tezisi ufro srulad ganxilulia e.d.smiTTan<br />

(A.D.Smith 2000b), religiisa da nacionalizmisaTvis<br />

ix. armstrongi (Armstrong 1997).<br />

223


damowmebani<br />

________________________________<br />

Ades, Dawn (ed.) (1989): Art in Latin America: The modern Era, 1820–<br />

1980. London: South Bank Centre, Hayward Gallery.<br />

Akzin, Benjamin (1964): State and Nation. London: Hutchinson.<br />

Alter, Peter (1989): Nationalism. London: Edward Arnold.<br />

Anderson, Benedict (1991): Imagined Communities: Reflections on the<br />

Origins and Spread of Natioinalism, 2nd edn. London: Verso.<br />

Anderson, Benedict (1999): ‘The goodness of nations’, in Peter Van der<br />

Veer and Hartmut Lehmann (eds), Nation and Religion:<br />

Perspectives on Europe and Asia, Princenton: Princenton<br />

University Press.<br />

Argyle, W. J. (1969): ‘European nationalism and African tribalism’, in P. H.<br />

Gulliver (ed.), Tradition and Transition in East Africa. London:<br />

Pall Mall Press.<br />

Argyle, W. J. (1976): ‘Size and scale in the development of nationalist<br />

movements’, in Anthony D. Smith (ed.), Nationalist Movements.<br />

London: Macmillan, and New York: St Martin’s Press.<br />

Armstrong, John (1976): ‘Mobilized and proletarian diasporas’. American<br />

Political Science Review 70: 393–408.<br />

Armstrong, John (1982): Nations be<strong>for</strong>e Nationalism. Chapel Hill:<br />

University of North Carolina Press.<br />

Armstrong, John (1995): ‘Towards a theory of nationalism: consesus and<br />

dissensus’, in Sukumar Periwal (ed.), Notions of Nationalism.<br />

Budapest: Central European University Press.<br />

Armstrong, John (1997): ‘Religious nationalism and collective violence’.<br />

Nations and Nationalism 3, 4: 597–606.<br />

Asiwaju, A. I. (ed.) (1985): Partitioned Africans: Ethnic Relations across<br />

Africa’s <strong>International</strong> Boundaries, 1884–1984. London: C. Hurst<br />

and Company.<br />

Atiyah, A. S. (1968): A History of Eastern Christianity. London: Methuen.<br />

Baker, Keith Michael (1988): Inventing the French Revolution. Cambridge:<br />

Cambridge University Press.<br />

Balibar, Etienne and Wallerstein, Immanuel (1991): Race, Nation, Class.<br />

London: Verso.<br />

224


Barnard, F. M. (ed.) (1965): Herder’s Social and Political Thought: From<br />

Enlightenment to Nationalism. Ox<strong>for</strong>d: Clarendon Press.<br />

Barnard, F. M. (1969): ‘Culture and political development: Herder’s<br />

suggestive insights’. American Political Science Review 62: 379–<br />

397.<br />

Baron, Salo (1960): Modern Nationalism and Religion. New York:<br />

Meridian Books.<br />

Barry, Brian (1999): ‘The limits of cultural politics’, in Desmond Clarke<br />

and Charles Jones (eds), The Rights of Nations: Nations and<br />

Nationalism in a Changing World. Cork: Cork University Press.<br />

Barth, Fredrik (ed.) (1969): Ethnic Groups and Boundaries. Boston: Little,<br />

Brown and Co.<br />

Bassin Mark (1991): ‘Russia between Europe and Asia: the ideological<br />

construction of geographical space’. Slavic Review 50, 1: 1–17.<br />

Baynes, N. H. and Moss, H. St. L. B. (eds) (1969): Byzantium: An<br />

Introduction to East Roman Civilization. Ox<strong>for</strong>d, London and New<br />

York: Ox<strong>for</strong>d University Press.<br />

Beaune, Colette (1985): Naissance de la Nation France. Paris: Editions<br />

Gallimard.<br />

Beetham, David (1974): Max Weber and the Theory of Modern Politics.<br />

London: Allen and Unwin.<br />

Beissinger, Mark (1998): ‘Nationalisms that bark and nationalisms that bite:<br />

Ernest Gellner and substantiation of nations’ in John Hall (ed.),<br />

The State of the Nation: Ernest Gellner and the Theory of<br />

Nationalism. Cambridge: Cambridge University Press.<br />

Bell, Daniel (1975): ‘Ethnicity and Social Change’, in Nathan Glazer and<br />

Daniel P. Moynihan (eds), Ethnicity: Theory and Experience.<br />

Cambridge, MA: Harvard University Press.<br />

Bendix, Reinhard (1996) [1964]: Nation-building and Citizenship, enlarged<br />

edn. New Brunswick, NJ: Transaction Publishers.<br />

Berlin, Isaiah (1976): Vico and Herder. London: Hogarth Press.<br />

Berlin, Isaiah (1999): The Roots of Nationalism (ed. Henry Hardy). London:<br />

Chatto and Windus.<br />

Bhabha, Homi (ed.) (1990): Nation and Narration. London and New York:<br />

Routledge.<br />

Bhabha, Homi (1994): ‘Anxious nations, nervous states’ in Jean Copjec<br />

(ed.), Supposing the Subject. Verso.<br />

Billig, Michael (1995): Banal Nationalism. London: Sage.<br />

Binder, Leonard (1964): The Ideologocal Revolution in the Middle East.<br />

New York: John Wiley.<br />

225


Blyden, Edward (1893): ‘Study and Race’. Sierra Leone Times, 3 June<br />

1893.<br />

Bracher, Karl (1973): The German Dictatorship: The Origins, Structure and<br />

Effects on National Socialism. Harmondsworth: Penguin.<br />

Branch, Michael (ed.) (1985): Kalevala, The Land of Heroes, trans. W. F.<br />

Kirby. London: The Athlone Press, and New Hampshire: Dover<br />

Books.<br />

Brandon, S. G. F. (1967): Jesus and the Zealots. Manchester: Manchester<br />

University Press.<br />

Brass, Paul (1979): ‘Elite groups, symbol manipulation and ethnic identity<br />

among the Muslims of North India’, in David Taylor and Malcolm<br />

Yapp (eds), Political Identity in South Asia. London and Dublin:<br />

Curzon Press.<br />

Brass, Paul (1991): Ethnisity and Nationalism. London: Sage.<br />

Bremmer, Ian and Taras, Ray (eds) (1993): Nations and Politics in the<br />

Soviet Succesor States. Cambridge: Cambridge University Press.<br />

Breuilly, John (1993): Nationalism and the State, 2nd edn. Manchester:<br />

Manchester University Press.<br />

Breuilly, John (1996a): The Formation of the First German Nation-State,<br />

1800–1871, Basingstike: Macmillan.<br />

Breuilly, John (1996b): ‘Approaches to nationalism’, in Gopal Balakrishnan<br />

(ed.), Mapping the Nation. London and New York: Verso.<br />

Brok, Peter (1976): The Slovak National Awakening. Toronto: University of<br />

Toronto Press.<br />

Brown, David (1994): The State and Ethnic Politics in Southeast Asia.<br />

London and New York: Routledge.<br />

Brubaker, Rogers (1992): Citizenship and Nationhood in France and<br />

Germany. Cambridge, MA: Harvard University Press.<br />

Brubaker, Rogers (1996): Nationalism Reframed: Nationhood and the<br />

National Question in the New Europe. Cambridge: Cambridge<br />

University Press.<br />

Calhoun, Craig (1997): Nationalism. Buckingham: Open University Press.<br />

Campbell, John and Sherrard, Philip (1968): Modern Greece. London:<br />

Ernest Benn.<br />

Carr, Edward (1945): Nationalism and After. London: Macmillan.<br />

Cauthen, Bruce (1997): ‘The myth of divine election and Afrikaner<br />

ethnogenesis’, in Geoffrey Hosking and George Schöpflin (eds),<br />

Myth and Nationhood. London: Macmillan.<br />

Cauthen, Bruce (2000): ‘Confederate and Afrikaner Nationalism: Myth,<br />

Identity and Gender in Comparative Perspective’, unpublished<br />

Ph.D. thesis. University of London.<br />

226


Chamberlin, E. R. (1979): Preserving the Past. London: J. M. Dent and<br />

Sons.<br />

Chatterjee, Partha (1986): Nationalist Thought and the Colonial World.<br />

London: Zed Books.<br />

Chatterjee, Partha (1993): The Nation and Its Fragments. Cambridge:<br />

Cambridge University Press.<br />

Cobban, Alfred (1963): A History of Modern France, 1715–1799, vol. I, 3rd<br />

edn. Harmondsworth: Penguin.<br />

Cobban, Alfred (1964): Rousseau and the Modern State, 2nd edn. London:<br />

Allen and Unwin.<br />

Cohen Edward (2000): The Athenian Nation. Princeton: Princeton<br />

University Press.<br />

Cohen, Robin (1997): Global Diasporas, An Introduction. London: UCL<br />

Press.<br />

Cohler, Anne (1970): Rousseau and Nationalism. New York: Basic Books.<br />

Coleman, James (1958): Nigeria, Background to Nationalism. Berkely and<br />

Los Angeles: University of Cali<strong>for</strong>nia Press.<br />

Colley, Linda (1992): Britons, Forging the Nation, 1707–1837. New Haven,<br />

CT: Yale University Press.<br />

Connor, Walker (1972): ‘Nation-building or nation-destroying?’. World<br />

Politics XXIV, 3: 319–355.<br />

Connor, Walker (1994): Ethno-Nationalism: The Quest <strong>for</strong> Understanding.<br />

Princeton: Princeton University Press.<br />

Conversi, Daniele (1997): The Basques, the Catalans and Spain: Alternative<br />

Routes to Nationalist Mobilisation. London: C. Hurst and Co.<br />

Corrigan, Philip and Sayer, Derek (1985): The Great Arch: English State<br />

Formation as Cultural Revolution. Ox<strong>for</strong>d: Blackwell.<br />

Cottam, Richard (1979): Nationalism in Iran. Pittsburgh, PA: Pittsburgh<br />

University Press.<br />

Crow, Tom (1985): Painters and Public Life in Eighteenth Century Paris.<br />

New Haven and London: Yale University Press.<br />

David, Rosalie (1982): The Ancient Egyptians: Belief and Pracices. London<br />

and Boston: Routledge and Kegan Paul.<br />

Delenty, Gerard (1995): Inventing Europe: Idea, Identity, Reality.<br />

Basingstoke: Macmillan.<br />

De Paor, Liam (1986): The Peoples of Irland. London: Hutchinson and Co.<br />

Ltd, and Notre Dame, IN: University of Notre Dame Press.<br />

Deutsch, Karl (1966): Nationalism and Social Communications, 2nd edn.<br />

New York: MIT Press.<br />

Deutsch, Karl and Foltz, William (eds) (1963): Nation-Building. New York:<br />

Atherton.<br />

227


Diaz-Andreu, Margarita and Champion, Timothy (eds) (1996): Nationalism<br />

and Archaeology in Europe. London: UCL Press.<br />

Diaz-Andreu, Margarita and Smith, Anthony D. (eds) (2001): ‘Nationalism<br />

and Archaeology’, Nations and Nationalism 7, 4 (special issue).<br />

Diekhoff, Alain (2000): La Nation dans tous ses états: Les identités<br />

nationales en mouvement. Paris: Flammarion.<br />

Doak, Kevin (1997): ‘What is a nation and who belongs? National<br />

narratives and the ethnic imagination in twentieth-century Japan’.<br />

American Historical Review 102, 2: 282–309.<br />

Dunn, John (1978): Western Political Theory in the Face of the Future.<br />

Cambridge: Cambridge University Press.<br />

Durkheim, Emile (1915): The Elementary Forms of the Religious Life,<br />

trans. J. Swain. London: Allen and Unwin.<br />

Elazar, David (1986): ‘The Jewish people as the classic diaspora: A political<br />

analysis’, in Gabriel Sheffer (ed.), Modern Diasporas in<br />

<strong>International</strong> Politics. London and Sydney: Croom Helm.<br />

Eley, Geoff and Suny, Ronald (eds) (1996): Becoming National. New York<br />

and London: Ox<strong>for</strong>d University Press.<br />

Eller, Jack and Coughlan, Reed (1993): ‘The poverty of primordialism: the<br />

demystifacion of ethnic attachments’. Ethnic and Racial Studies<br />

16, 2: 183–202.<br />

Eriksen, Thomas Hylland (1993): Ethnicity and Nationalism. London and<br />

Boulder, Co: Pluto Press.<br />

Esman, Milton (ed.) (1977): Ethnic Conflict in the Western World. Ithaca,<br />

NY: Cornell University Press.<br />

Esman, Milton (1994): Ethnic Politics. Ithaca and London: Cornell<br />

University Press.<br />

Featherstone, Mike (ed.) (1990): Global Culture: Nationalism,<br />

Globalisation and Modernity. London, Newbury Park, and New<br />

Dehli: Sage Publications.<br />

Finley, Moses (1986): The Use and Abuse of History. London: Hogarth<br />

Press.<br />

Fishman, Joshua (1980): ‘Scial theory and ethnography: neglected<br />

perspectives on language and ethnicity in Eastern Europe’, in Peter<br />

Sugar (ed.), Ethnic Diversity and Conflict in Eastern Europe. Santa<br />

Barbara: ABC-Clio.<br />

Fondation Hardt (1962): Grecs et Barbares: Entretiens sur l’Antiquité<br />

Classique VIII, Geneva.<br />

Frank<strong>for</strong>t, Henri (1948): Kingship and the Gods. Chicago: Chiucago<br />

University Press.<br />

228


Freeden, Michael (1998): ‘Is nationalism a distinct ideology?’. Political<br />

Studies XLVI: 748–765.<br />

Frye, Richard (1966): The Heritage of Persia. New York: Mentor.<br />

Frye, Richard (1975): The Golden Age of Persia: The Arabs in the East.<br />

London: Weidenfeld and Nicolson.<br />

Gans, Herbert (1979): ‘Symbolic ethnicity’. Ethnic and Racial Studies 2, 1:<br />

1–20.<br />

Geertz, Clif<strong>for</strong>d (1973): The Interpretation of Cultures. London: Fontana.<br />

Gellner, Ernest (1964): Thoght and Change. London: Weidenfeld and<br />

Nicolson.<br />

Gellner, Ernest (1973): ‘Scale and Nation’, Philosophy of the Social<br />

Sciences 3: 1–17.<br />

Gellner, Ernest (1983): Nations and Nationalism. Ox<strong>for</strong>d: Blackwell.<br />

Gellner, Ernest (1996): ‘Do nations have navels?’. Nations and Nationalism<br />

2, 3: 366–370.<br />

Gellner, Ernest (1997): Natinalism, London: Weidenfeld and Nicolson.<br />

Gershoni, Israel and Jankowski, Mark (1987): Egypt, Islam and the Arabs:<br />

The Search <strong>for</strong> Egyptian Nationhood, 1900–1930. New York and<br />

Ox<strong>for</strong>d: Ox<strong>for</strong>d University Press.<br />

Giddens, Anthony (1985): The Nation-State and Violence. Cambridge:<br />

Polity.<br />

Giddens, Anthony (1991): The Conditions of Modernity. Cambridge: Polity.<br />

Gilbert, Paul (1998): The Philosophy of Nationalism. Boulder, CO:<br />

Westview Press.<br />

Gildea, Robert (1994): The Past in French History. New Haven, CT, and<br />

London: Yale University Press.<br />

Gillingham, John (1992): ‘The beginnings of English imperialism’. Journal<br />

of Historical Sociology 5, 4: 392–409.<br />

Gills, John (ed.) (1994): Commemorations: The Politics of National<br />

Identity. Princeton: Princeton University Press.<br />

Glazer, Nathan and Moynihan, Daniel (eds) (1963): Beyond the Melting-<br />

Pot. Cambridge, MA: MIT Press.<br />

Glazer, Nathan and Moynihan, Daniel (eds) (1975): Ethnicity: Theory and<br />

Experience. Cambridge, MA: Harvard University Press.<br />

Glenny, Misha (1990): The Rebirth of History. Harmondsworth: Penguin.<br />

Goldberg, Harvey (ed.) (1996): Sephardi and Middle Eastern Jewries:<br />

History and Culture in the Modern Era. Bloomington, IN: Indiana<br />

University Press.<br />

Greenfeld, Liah (1992): Nationalism: Five Roads to Modernity. Cambridge,<br />

MA: Harvard University Press.<br />

229


Grosby, Steven (1991): ‘Religion and nationality in antiquity’. European<br />

Journal of Sociology 32: 229–265.<br />

Grosby, Steven (1994): ‘The verdict of history: the inexpungeable tie of<br />

primordiality – a reply to Eller and Coughlan’. Ethnic and Racial<br />

Studies 17: 164–171.<br />

Grosby, Steven (1995): ‘Territoriality: the transcendental, primordial<br />

feature of modern societies’. Nations and Nationalism 1, 2: 143–<br />

162.<br />

Grosby, Steven (1997): ‘Borders, territory and nationality in the ancient<br />

Near East and Armenia’. Journal of the Economic and Social<br />

History of the Orient 40, 1: 1–29.<br />

Guibernau, Monserrat (1996): Nationalisms: The Nation-state and<br />

Nationalism in the Twentieth Century. Cambridge: Polity.<br />

Guibernau, Monserrat (1999): Nations without States: Political<br />

Communities in a Global Age. Cambridge: Polity.<br />

Gutierrez, Natividad (1999): The Culture of the Nation: The Ethnic Nation<br />

and Official Nationalism in Twentieth-Century Mexico. Lincoln,<br />

NB: University of Nebraska Press.<br />

Hall, John (ed.) (1998): The State of the Nation; Ernest Gellner and the<br />

Theory of Nationalism. Cambridge: Cambridge University Press.<br />

Hall, Stuart (1992): ‘The new ethnicities’, in J. Donald and A. Rattansi<br />

(eds), Race, Culture and Difference. London: Sage.<br />

Harvey, David (1989): The Conditions of Postmodernity. Ox<strong>for</strong>d:<br />

Blackwell.<br />

Hastings, Adrian (1997): The Construction of Nationhood: Ethnicity,<br />

Religion and Nationalism. Cambridge: Cambridge University<br />

Press.<br />

Hayes, Carlton (1931): The Historical Evolution of Modern Nationalism.<br />

New York: Smith.<br />

Hechter, Michael (1975): Internal Colonialism: The Celtic Fringe in British<br />

National Development, 1536–1966. London: Routledge and Kegan<br />

Paul.<br />

Hechter, Michael (1988): ‘Rational choice theory and the study of ethnic<br />

and race relations’, in John Rex and David Mason (eds), Theories<br />

of Ethnic and Race Relations. Cambridge: Cambridge University<br />

Press.<br />

Hechter, Michael (1992): ‘The Dynamics of secession’. Acta Sociologica<br />

35: 267–283.<br />

Hechter, Michael (1995): ‘Explaining nationalist violence’. Nations and<br />

Nationalism 1, 1: 53–68.<br />

230


Hechter, Michael (2000): Containing Nationalism. Ox<strong>for</strong>d and New York:<br />

Ox<strong>for</strong>d University Press.<br />

Hedetoft, Ulf (1995): Signs of Nations: Studies in the Political Semiotics of<br />

Self and Other in Contemporary European Nationalism. Aldershot:<br />

Dartmouth Publishing Company.<br />

Herb, Guntram and Kaplan, David (eds) (1999): Nested Identities:<br />

Nationalism, Territory and Scale. Lanham, Maryland: Rowman<br />

and Littlefield Publishers.<br />

Herberg, Will (1960): Protestant– Catholic–Jew. New York: Doubleday.<br />

Herbert, Robert (1972): David, Voltaire, Brutus and the French Revolution.<br />

London: Allen Lane.<br />

Herder, Johann Gottfried (1877–1913): Sämmtliche Werke, ed. B. Suphan.<br />

Berlin: Weidmann.<br />

Hobsbawm, Eric (1990): Nations and Nationalism since 1780. Cambridge:<br />

Cambridge University Press.<br />

Hobsbawm, Eric and Ranger, Terence (eds) (1983): The Invention of<br />

Tradition. Cambridge: Cambridge University Press.<br />

Hooson, David (ed.) (1994): Geography and National Identity. Ox<strong>for</strong>d:<br />

Blackwell.<br />

Horowitz, Donald (1985): Ethnic Groups in Conflict. Berkeley and Los<br />

Angeles: University of Cali<strong>for</strong>nia Press.<br />

Horowitz, Donald (1992): ‘Irredentas and secessions: adjacent phenomena,<br />

neglecteng connections’, in A. D. Smith (ed.), Ethnicity and<br />

Nationalism: <strong>International</strong> Studies in Sociology and Social<br />

Anthropology, vol. LX. Leiden: Brill.<br />

Hosking, Geoffrey and Schöpflin, George (eds) (1997): Myths and<br />

Nationhood. London and New York: Routledge.<br />

Hroch, Miroslav (1985): Social Preconditions of National Revival in<br />

Europe. Cambridge: Cambridge University Press.<br />

Humphreys, R. A. and Lynch, J. (eds) (1965): The Origins of the Latin<br />

American Revolutions, 1808–1825. New York: Knopf.<br />

Hutchinson, John (1987): The Dynamics of Cultiral Nationalism: The<br />

Gaelic Revival and the Creation of the Irish Nation State. London:<br />

Allen and Unwin.<br />

Hutchinson, John (1994): Modern Nationalism. London: Fontana.<br />

Hutchinson, John (2000): ‘Ethnicity and modern nations’. Ethnic and<br />

Racial Studies 23, 4: 651–669.<br />

Ichijo, Atsuko (1998): ‘Scottish Nationalism and Identity in the Age of<br />

European Integration’, unpublished Ph.D. thesis. University of<br />

London.<br />

231


Im Hof, Ulrich (1991): Mythos-Schweiz: Identität-Nation-Geschichte.<br />

Zürich: Neue Verlag Zürcher Zeitung.<br />

Jones, Sian (1997): The Archaeoligy of Ethnicity: Constracting Identities in<br />

the Past and Present. London and New York: Routledge.<br />

Juergenmeyer, Mark (1993): The New Cold War? Religious Nationalism<br />

Confronts the Secular State. Berkeley and Los Angeles: Iniversity<br />

of Cali<strong>for</strong>nia Press.<br />

Just, Roger (1989): ‘The triumph of the ethnos’, in Elisabeth Tonkin,<br />

Maryon McDonald and Malcolm Chapman (eds), History and<br />

Ethnisity. London and New York: Routledge.<br />

Kahan, Arcadius (1968): ‘Nineteenth-century Europian experience with<br />

politics of economic nationalism’, in H. G. Johnson (ed.),<br />

Economic Nationalism in Old and New States. London: Allen and<br />

Unwin.<br />

Kaldor, Mary (1999): New and Old Wars: Organized Violence in a Global<br />

Era. Cambridge: Polity.<br />

Kandiyoti, Deniz (ed.) (2000): ‘Gender and Nationalism’. Nations and<br />

Nationalism 6, 4 (special issue).<br />

Kapferer, Bruce (1988): Legendes of People, Myths of State: Violence,<br />

Intolerance and Political Culture in Sri Lanka and Australia.<br />

Washington, DC, and London: Smithsonian Institution Press.<br />

Kaufmann, Eric and Zimmer, Oliver (1998): ‘In search of the athentic<br />

nation: Landscape and natiolal identity in Switzerland and<br />

Canada’. Nations and Nationalism 4, 4: 483–510.<br />

Kautsky, John (ed.) (1962): Political Change in Underdeveloped Countries.<br />

New York: John Wiley.<br />

Kearney, Hugh (1990): The British Isles, A History of Four Nations.<br />

Cambridge: Cambridge University Press.<br />

Keddie, Nikki (1981): Roots of Revolution: An Interpretive History of<br />

Modern Iran. New Haven, CT: Yale University Press.<br />

Kedourie, Elie (1960): Nationalism. London: Hutchinson.<br />

Kedourie, Elie (ed.) (1971): Nationalism in Asia and Africa. London:<br />

Weidenfeld and Nicolson.<br />

Kedourie, Elie (ed.) (1992): Spain and the Jews: The Sephardi Experience,<br />

1492 and After. London: Thames and Hudson Ltd.<br />

Kedward, Roderick (ed.) (1965): The Dreyfus Affair. London: Longman.<br />

Kemilainen, Aira (1964): Nationalism, Problems concerning the Word, the<br />

Concept and Classification. Yvaskyla: Kustantajat Publishers.<br />

Kennedy, Emmet (1989): A Cultural History of French Revolution. New<br />

Haven, CT: Yale University Press.<br />

232


Kenrick, Donald and Puxon, Graham (1972): The Destiny of Europe’s<br />

Gypsies. London: Chatto-Heinemann.<br />

Kidd, Colin (1999): British Identities be<strong>for</strong>e Nationalism: Ethnicity and<br />

Nationhood in the Atlantic World, 1600–1800. Cambridge:<br />

Cambridge University Press.<br />

Kitromilides, Paschalis (1998): ‘ “Imagined communities” and the origins<br />

of the national question in the Balkans’. Europian History<br />

Quarterly 19, 2: 149–192.<br />

Kitromilides, Paschalis (1989): ‘On the intellectual content of Greek<br />

nationalism: Paparrigopoulos, Byzantium and the Great Idea’. In<br />

David Ricks and Paul Magdslino (eds), Byzantium and the Modern<br />

Greek Identity. King’s College London: Centre <strong>for</strong> Hellenic<br />

Studies. Aldershort: Ashgate Publishing.<br />

Knoll, Paul (1993): ‘National consciousness in medieval Poland’, Ethnic<br />

Studies 10, 1: 65–84.<br />

Kohl, Philip and Fawcett, Clare 9eds0 (1995): Nationalism, Politics and the<br />

Practice of Archaeology. Cambridge: Cambridge University Press.<br />

Kohn, Hans (1940): ‘The origins of English natioinalism’. Journal of the<br />

History of Ideas I: 69–94.<br />

Kohn, Hans (1955): Nationalism, Its Meaning and History. New York: Van<br />

Nostrand.<br />

Kohn, Hans (1965): The Mind of Germany. London: Macmillan.<br />

Kohn, Hans (1967a): The Idea of Nationalism [1994], 2nd edn. New York:<br />

Collier-Macmillan.<br />

Kohn, Hans (1967b): Prelude to Nation-States: The French and German<br />

Experience, 1789–1815. New York: Van Nostrand.<br />

Kreis, Jacob (1991): Der Mythos von 1291: Zur Enstenburg des<br />

Schweizerischen Nationalfeiertags. Basel: Friedrich Reinhardt<br />

Verlag.<br />

Lang, David (1980): Armenia, Cradle of Civilisation. London: Allen and<br />

Unwin.<br />

Lartichaux, J.-Y. (1977): ‘Linguistic Politics during the French Revolution’.<br />

Diogenes 97: 65–84.<br />

Lehmann, Jean-Pierre (1982): The Roots of Modern Japan. London and<br />

Basingstoke: Macmillan.<br />

Leifer, Michael (ed.) (2000): Asian Nationalism. London and New York:<br />

Routledge.<br />

Llobera, Josep (1994): The God of Modernity. Ox<strong>for</strong>d: Berg.<br />

Lydon, James (1995): ‘Nation and race in medieval Ireland’, in Simon<br />

Forde, Lesley Johnson and Alan Murrary (eds), Concepts of<br />

233


National Identity in the Middle Ages. Leeds: University of Leeds:<br />

Leeds Studies in English.<br />

Lyons, F. S. (1979): Culture and Anarchy in Ireland, 1890–1930. London:<br />

Ox<strong>for</strong>d University Press.<br />

Mann, Michael (1993): The Sources of Social Power, vol. II. Cambridge:<br />

Cambridge University Press.<br />

Mann, Michael (1995): ‘A political theory of nationalism and its exesses’,<br />

in Sukumar Periwal (ed.), Notions of Nationalism. Budapest:<br />

Central European University Press.<br />

Marwick, Arthur (1974): War and Social Change in the Twentieth Century:<br />

London: Methuen.<br />

Matossian, Mary (1962): ‘Ideologies of “delayed industrializatiom”: Some<br />

tensions and ambiguities’, in John Kautsky (ed.), Political Change<br />

in Underdeveloped Countries. New York: John Wiley.<br />

Mayall, James (1990): Nationalism and <strong>International</strong> Society. Cambridge:<br />

Cambridge University Press.<br />

McCrone, David (1998): The Sociology of Nationalism. London and New<br />

York: Routledge.<br />

McNeill, William (1986): Polyethnicity and National Unity in World<br />

History. Toronto: University of Toronto Press.<br />

Melucci, Alberto (1989): Nomads of the Present: Social Movements and<br />

Individual Needs in Contemporary Society. London: Hutchinon<br />

Radius.<br />

Mendels, Doron (1992): The Rise and Fall of Jewish Nationalism. New<br />

York: Doubleday.<br />

Michelat, G. and Thomas, J.-P. H. (1966): Dimensions du nationalisme.<br />

Paris: Librairie Armand Colin.<br />

Miller, David (1995): On Nationality. Ox<strong>for</strong>d: Ox<strong>for</strong>d University Press.<br />

Minogue, Kenneth (1967): Nationalism. London: Bast<strong>for</strong>d.<br />

Mitchell, Marion (1931): ‘Emile Durkheim and the philosophy of<br />

nationalism’. Political Science Quarterly 46: 87–106.<br />

Mosse, George (1964): The Crisis of German Ideology. New York: Grosset<br />

and Dunlap.<br />

Mosse, George (1975): The Natinalization of the Masses: Political<br />

Symbolism and Mass Movements in Germany from the Napoleonic<br />

Wars through the Third Reich. Ithaca, NY: Cornell University<br />

Press.<br />

Mosse, George (1990): Fallen Soldiers. Ox<strong>for</strong>d and New York: Ox<strong>for</strong>d<br />

University Press.<br />

234


Mosse, George (1994): Confronting the Nation: Jewish and Western<br />

Nationalism. Hanover, NH: University Press of New<br />

England/Brandeis University.<br />

Motyl, Alexander (1999): Revolutions, Nations, Empires. New York:<br />

Columbia Unversity Press.<br />

Nairn, Tom (1977): The Break-up of Britain: Crisis and Neo-Nationalism.<br />

London: Verso.<br />

Nairn, Tom (1997): Faces of Nationalism: Janus Revisited. London: Verso.<br />

Nash, Manning (1989): The Caulderon of Ethnicity in the Modern World.<br />

Chicago, IL, and London: University of Chicago Press.<br />

Nora, Pierre (1997–1998): Realms of Memory: The Construction of the<br />

French Past, ed. Lawrence Kritzman. New York: Columbia<br />

University Press, 3 vols (orig. Les Lieux de memoire, Paris:<br />

Gallimard, 7 vols, 1984–1992).<br />

O’Brein, Conor Cruse (1988a): God-Land: Reflections on Religion and<br />

Nationalism. Cambridge, MA: Harvard University Press.<br />

O’Brein, Conor Cruse (1988b): ‘Nationalism and the French Revolution’, in<br />

Geoffrey Best (ed.), The Permanent Revolution: The French<br />

Revolution and Its Legacy, 1789–1989. London: Fontana.<br />

Okamura, J. (1981): ‘Situational ethnicity’. Ethnic and Racial Studies 4, 4:<br />

452–465.<br />

O’Leary, Brendan (ed.) (1996): ‘Symposium on David Miller’s On<br />

Nationality’. Nations and Nationalism 2, 3: 409–451.<br />

O’Leary, Brendan (1998): ‘Ernest Gellner’s diagnoses of nationalism: or,<br />

what is living and what dead in Ernest Gellner’s philosophy of<br />

nationalism?’, in John Hall (ed.), The State of the Nation: Ernest<br />

Gellner and Theory of Nationalism. Cambridge: Cambridge<br />

University Press.<br />

Orridge, Andrew (1982): ‘Separatist and autonomist nationalisms: the<br />

structure of regional loyalties in the modern state’, in Colin<br />

Williams (ed.), National Separatism. Cardiff: University of Wales<br />

Press.<br />

Panossian, Razmik (2000): ‘The Evolution of Multilocal National Identity<br />

and the Contemporary Politics of Nationalism: Armenia and Its<br />

Diaspora’, unpublished Ph.D thesis. University of London.<br />

Parekh, Bikhu (1995): ‘Ethno<strong>centri</strong>city of the nationalist discorse’. Nations<br />

and Nationalism 1,1: 25–52.<br />

Parsons, Talcott (1966): Societies, Evolutionary and Comparative<br />

Perspectives. Englewood Cliffs: Prentice-Hall.<br />

Pearson, Raymond (1993): ‘Fact, fantasy, fraud: perceptions and projections<br />

of national revival’, Ethnic Groups 10, 1–3: 43–64.<br />

235


Peel, John (1989): ‘The cultural work of Yoruba ethno-geneses’, in<br />

Elisabeth Tonkin, Maryon McDonald and Malcolm Chapman<br />

(eds), History and Ethnicity. London and New York: Routledge.<br />

Penrose, Jan (1995): ‘Essential constructions? The “cultural bases” of<br />

nationalist movements’, Nations and Nationalism 1, 3: 391–417.<br />

Periwal, Sukumar (ed.) (1995): Notions of Nationalism. Budapest: Central<br />

European University Press.<br />

Petersen, William (1975): ‘On the sub-nations of Europe’, in Nathan Glazer<br />

and Daniel Moynihan (eds), Ethnicity: Theory and Experience.<br />

Cambridge, MA: Harvard University Press.<br />

Pieterse, Neederveen (1995): ‘Europe among other things: closure, culture,<br />

identity’, in K. von Benda-Beckmann and M. Verkuyten (eds),<br />

Nationalism, Ethnicity and Cultural Identity in Europe. Utrecht:<br />

ERCOMER.<br />

Plamenatz, John (1976): ‘Two types of nationalism’, in Eugene Kamenka<br />

(ed.), Nationalism: The Nature and Evolution of an Idea. London:<br />

Edward Arnold.<br />

Poole, Ross (1999): Nation and Identity. London and New York: Routledge.<br />

Preece, Jennifer Jakson (1998): National Minorities and European Nation-<br />

States System. Ox<strong>for</strong>d: Claredon Press.<br />

Purvis, James (1968): The Samaritan Pentateuch and Origins of Samaritan<br />

Sect, Harvard Semitic Monographs, vol. 2. Cambridge, MA:<br />

Harvard University Press.<br />

Ram, Uri (1995): ‘Zionist historiography and invention of Jewish<br />

nationhood: The case of Ben-Zion Dinur’. History and Memory 7:<br />

91–124.<br />

Ram, Uri (1998): ‘Postnationalist pasts: The case of Israel’. Social Science<br />

History 22, 4: 513–545.<br />

Ramet, Sabrina (1996): Balkan Babel: The Disintegration of Yugoslavia<br />

from the Death of Tito to Ethnic War, 2nd edn. Boulder, CO:<br />

Westview Press.<br />

Renan, Ernest (1882): Qu’est-ce qu’une nation?. Paris: Calmann-Levy.<br />

Reynolds, Susan (1984): Kingdoms and Communities in Western Europe,<br />

900–1300. Ox<strong>for</strong>d: Claredon Press.<br />

Richmond, Anthony (1984): ‘Ethnic nationalism and post-industrialism’.<br />

Ethnic and Racial Studies 7, 1: 4–18.<br />

Riekmann, Sonja Puntscher (1997): ‘The myth of European unity’, in<br />

Geoffrey Hosking and George Schöpflin (eds), Myths and<br />

Nationhood. London and New York: Routledge.<br />

Roberts, Michael (1993): ‘Nationalism, the past and present: the case of Sri<br />

Lanka’. Ethnic and Racial Studies 16, 1: 133–166.<br />

236


Robinson, Francis (1979): ‘Islam and Muslim separatism’, in David Taylor<br />

and Malcolm Yapp (eds), Political Identity in South Asia. Dublin<br />

and London: Curzon Press.<br />

Rosdolsky, R. (1964): ‘Friedrich Engels und das Problem der<br />

“Geschichtslosen Völker” ’. Archiv für Sozialgeschichte 4: 87–<br />

282.<br />

Rotberg, Robert (1967): “African nationalism: concept or confusion?’.<br />

Journal of Modern African Studies 4, 1: 33–46.<br />

Roudometov, Victor (1998): ‘From “Rum millet” to Greek nation:<br />

Enlightenment, secularisation and national identity in Ottoman<br />

Balkan society, 1453–1821’. Journal of Modern Greek Studies 16,<br />

1: 11–48.<br />

Rousseau, Jean-Jaques (1915): The Political Writings of Rousseau, 2 vols,<br />

ed. C. E. Vaughan. Cambridge: Cambridge University Press.<br />

Roux, Georges (1964): Ancient Iraq. Harmondsworth: Penguin.<br />

Rustow, Dankwart (1967): A World of Nations. Washington DC: Brookings<br />

Institution.<br />

Sarkisyanz, Emanuel (1964): Buddhist Backgrounds of the Burmese<br />

Revolution. The Hague: Nijhoff.<br />

Schama, Simon (1987): The Embarrassment of Riches: An Interpretation of<br />

Dutch Culture in the Golden Age. London: William Collins.<br />

Schama, Simon (1989): Citizens: A Chronicle of the French Revolution.<br />

New York: Knof, and London: Penguin.<br />

Schama, Simon (1995): Landscape and Memory. London: Harper Collins<br />

(Fontana).<br />

Scheuch, Erwin (1966): ‘Cross-national comparisions with aggregate data’,<br />

in Richard Merritt and Stein Rokkan (eds), Comparing Nations:<br />

The Use of Quantitative Data in Cross-National Research. New<br />

Haven, CT: Yale University Press.<br />

Schlesinger, Philip (1987): ‘On national identity: some conceptions and<br />

misconceptions criticised’. Social Science In<strong>for</strong>mation 26, 2: 219–<br />

264.<br />

Schlesinger, Philip (1991): Media, State and Nation: Political Violence and<br />

Collective Identities. London: Sage.<br />

Schlesinger, Philip (1992): ‘Europe – a new cultural battelefield?’.<br />

Innovation 5, 1: 11–23.<br />

Schnapper, Dominique (1997): ‘Beyond the opposition: “civic” nation<br />

versus “ethnic” nation’. ASEN Bulletin 12: 4–8.<br />

Schöpflin, George (2000): Nations, Identity, Power: The New Politics of<br />

Europe. London: C. Hurst and Co.<br />

237


Schulze, Hagen (1996): States, Nations and Nationalism. Ox<strong>for</strong>d:<br />

Blackwell.<br />

Scott, George Jnr (1990): ‘A resynthesis of primordial and circumstantialist<br />

approaches to ethnic group solidarity: towards an explanatory<br />

model’. Ethnic and Racial Studies 13, 2: 148–171.<br />

Seltzer, Robert (1980): Jewish People, Jewish Thought. New York:<br />

Macmillan.<br />

Seton-Watson (1997): Nations and States. London: Methuen.<br />

Sheffer, Gabriel (ed.) (1986): Modern Diasporas in <strong>International</strong> Politics.<br />

London and Sydney: Croom Helm.<br />

Shils, Edward (1957): ‘Primordial, personal, sacred and civil ties’. British<br />

Journal of Sociology 7: 13–45.<br />

Sluga, Glenga (1998): ‘Identity, gender and the history of European nations<br />

and nationalism’. Nations and nationalism 4, 1: 87–111.<br />

Smith, Anthony D. (1979): Nationalism in the Twentieth Century. Ox<strong>for</strong>d:<br />

Martin Robertson.<br />

Smith, Anthony D. (1981a): The Ethnic Revival in the Modern World.<br />

Cambridge: Cambridge University Press.<br />

Smith, Anthony D. (1981b): ‘War and ethnicity: the role of warfare in the<br />

<strong>for</strong>mation of self-images and cohesion of ethnic communities’.<br />

Ethnic and Racial Studies 4, 4: 375–397.<br />

Smith, Anthony D. (1983): Theories of Nationalism, 2nd edn. London:<br />

Duckworth, and New York: Holmes and Meier.<br />

Smith, Anthony D. (1986): The Ethnic Origins of Nations. Ox<strong>for</strong>d:<br />

Blackwell.<br />

Smith, Anthony D. (1989): ‘The origins of nations’. Ethnic and Racial<br />

Studies 12, 3: 340–367.<br />

Smith, Anthony D. (1991): National Identity. Harmondsworth: Pengium.<br />

Smith, Anthony D. (1992): ‘National identity and the idea of European<br />

unity’. <strong>International</strong> Affairs 68, 1: 55–76.<br />

Smith, Anthony D. (1994): ‘The problem of national identity: ancient,<br />

medieval, modern?’. Ethnic and Racial Studies 17, 3: 375–399.<br />

Smith, Anthony D. (1995): Nations and Nationalism in a Global Era.<br />

Cambridge: Polity.<br />

Smith, Anthony D. (1997): ‘The Golden Age and national renewal’, in<br />

Geoffrey Hosking and George Schöpflin (eds), Myths and<br />

Nationhood. London: Routledge.<br />

Smith, Anthony D. (1998): Nationalism and Modernism. London and New<br />

York: Routledge.<br />

Smith, Anthony D. (1999a): Myths and Memories of the Nations. Ox<strong>for</strong>d<br />

and New York: Ox<strong>for</strong>d University Press.<br />

238


Smith, Anthony D. (1999b): ‘Sacred territories and national conflict’. Israel<br />

Affairs 5, 4: 13–31.<br />

Smith, Anthony D. (2000a): The Nation in History. Hanover, NH:<br />

University Press of New England/Brandeis University, and<br />

Cambridge: Polity.<br />

Smith, Anthony D. (2000b): ‘The “Sacred” dimansion of nationalism’.<br />

Millennium: Journal of <strong>International</strong> Politics 29, 3: 791–814.<br />

Smith, D. E. (ed.) (1974): Religion and Political Modernization. New<br />

Haven, CT: Yale University Press.<br />

Snyder, Louis (1954): The Meaning of Nationalism. New Brunswick:<br />

Rutgers University Press.<br />

Snyder, Louis (1976): The Varieties of Nationalism: A Comparative View.<br />

Hinsdale, Illionis: The Dryden Press.<br />

Soysal, Yacemin (1994): Limits of Citizenship: Migrants and Postnational<br />

Membership in Europe. Chicago, IL: Univeresity of Chicago Press.<br />

Stack, John (ed.) (1986): The Primordial Challenge: Ethnicity in the<br />

Contemporary World. New York: Greenwood Press.<br />

Stalin, Joseph (1973): ‘The Nation’, in idem, Marxism and the National<br />

Question, reprinted in Bruce Franklin (ed.), The Essential Stalin:<br />

Major Theoretical Writings, 1905–1952. London: Croom Helm.<br />

Steinberg, Jonathan (1976): Why Switzerland?. Cambridge: Cambridge<br />

University Press.<br />

Stern, Menahem (1972): ‘The Hasmonean revolt and its place in the history<br />

of Jewish society and religion’, in Haim Ben-Sasson and Shmuel<br />

Ettinger (eds), Jewish Society Through the Ages. New York:<br />

Schocken Books.<br />

Stone, John (ed.) (1979): ‘Internal Colonialism’. Ethnic and Racial Studies<br />

2, 3 (special issue).<br />

Subaratnam, Lakshmanan (1997): ‘Motifs, metaphors and mythomoteurs:<br />

some reflections on medieval South Asian ethnicity’. Nations and<br />

Nationalism 3, 3: 397–426.<br />

Subtelny, Orest (1994): Ukraine: A History, 2nd edn. Toronto, Buffalo,<br />

London: University of Toronto Press.<br />

Sugar, Peter (ed.) (1980): Ethnic Diversity and Conflict in Eastern Europe.<br />

Santa Barbara: ABC-Clio.<br />

Suny, Ronald (1993): The Revenge of the Past: Nationalism, Revolution and<br />

the Collapse of the Soviet Union. Stan<strong>for</strong>d, CA: Stan<strong>for</strong>d<br />

University Press.<br />

Tilly, Charls (ed.) (1975): The Formation of National States in Western<br />

Europe. Princeton: Princeton University Press.<br />

Tomlinson, John (1991): Cultiral Imperialism. London: Pinter Publishers.<br />

239


Tonkin, Elisabeth, McDonald, Maryon and Chapman, Malcolm (eds)<br />

(1989): History and Ethnicity. London and New York: Routledge.<br />

Tønnelson, Stein and Antlov, Hans (eds) (1996): Asian Forms of the Nation.<br />

Cambridge: Cambridge University Press.<br />

Trevor-Roper, Hugh (1961): Jewish and Other Nationalisms. London:<br />

Weidenfeld and Nicolson.<br />

Trigger, B. G., Kemp, B. J., O’Connor, D. and Lloyd, A.B. (1983): Egypt: A<br />

Social History. Cambridge: Cambridge University Press.<br />

Tuveson, E. L. (1968): Redeemer Nation: The Idea of America’s Millennial<br />

Role. Chicago: Chicago University Press.<br />

Van den Berghe, Pierre (1978): ‘Race and ethnicity: a sociobiological<br />

perspective’. Ethnic and Racial Studies 1, 4: 401–411.<br />

Van den Berghe, Pierre (1995): ‘Does race matter?’. Nations and<br />

Nationalism 1, 3: 357–368.<br />

Van der Veer, Peter (1994): Religious Nationalisms: Hindus and Muslims in<br />

India. Berkeley, CA: University of Cali<strong>for</strong>nia Press.<br />

Viroli, Maurizio (1995): For Love of Country: An Essay on Nationalism and<br />

Patriotism. Ox<strong>for</strong>d: Clarendon Press.<br />

Vital, David (1975): The Origins of Zionism. Ox<strong>for</strong>d: Clarendon.<br />

Vital, David (1990): The Future of the Jews: A Paople at the Crossroads?.<br />

Cambridge, MA, and London: Harvard University Press.<br />

Wallace, William (1990): The Trans<strong>for</strong>mation of Western Europe. London:<br />

RIIA/Pinter.<br />

Walzer, Michael (1985): Exodus and Revolution. New York: Basic Books.<br />

Weber, Eugene (1979): Peasants into Frenchmen: The Modernisation of<br />

Rural France, 1870–1914. London: Chatto and Windus.<br />

Weber, Eugene (1991): My France: Politics, Culture, Myth. Cambridge,<br />

MA: Harvard University Press.<br />

Weber, Max (1948): From Max Weber: Essays in Sociology, ed. Hans Gerth<br />

and C. Wright Mills. London: Rotledge and Kegan Paul.<br />

Weber, Max (1968): Economy and Society, 3 vols. New York: Bedminster<br />

Press.<br />

Webster, Bruce (1997): Medieval Scotland: The Making of an Identity.<br />

Basinstoke: The Macmillan Press.<br />

Wiberg, Hakan (1983): ‘Self-determination as an international issue’, in<br />

Ioann Lews (ed.), Nationalism and Self-Determination in the Horn<br />

of Africa. London: Ithaca Press.<br />

Williams, Gwyn (1985): When was Wales?. Harmonsworth: Penguin.<br />

Wilmsen, Edwin and McAllister, Patrik (eds) (1996): The Politics of<br />

Difference: Ethnic Premises in a World of Power. Chicago, IL, and<br />

London: University of Chicago Press.<br />

240


Wilson, H. S. (ed.) (1969): Origins of West African Nationalism. London:<br />

Macmillan and Co.<br />

Winter, Jay (1995): Sites of Memory, Sites of Mourning. Cambridge:<br />

Cambridge University Press.<br />

Wiseman, D. J. (ed.) (1973): Peoples of the Old Testament. Ox<strong>for</strong>d:<br />

Clarendon Press.<br />

Wright, John, Goldenberg, Suzanne and Schofield, Richard (eds) (1996):<br />

Transcaucasian Boundaries. London: UCL Press.<br />

Yuval-Davis, Nira (1997): Gender and Nation. London: Sage.<br />

Yuval-Davis, Nira and Anthias, Floya (eds) (1989): Woman-Nation-State.<br />

London: Sage.<br />

Zartmann, William (1964): Government and Politics in North Africa. New<br />

York: Praeger.<br />

Zeitlin, Irving (1984): Ancient Judaism. Cambridge: Polity.<br />

Zernatto, Guido (1944): ‘Nation: the history of a word’. Review of Politics<br />

6: 351–366.<br />

Zerubavel, Yael (1995): Recovered Roots: Collective Memory and the<br />

Making of Israeli National Tradition. Chicago, IL, and London:<br />

University of Chicago Press.<br />

Zimmer, Oliver (1999): ‘Forging the Swiss Nation, 1760–1939: Popular<br />

Memory, Patriotic Invention and Competing Conceptions of<br />

Nationhood’, unpublished Ph.D. thesis. University of London.<br />

241

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!