06.05.2013 Views

simsuqnis marTva pirvelad jandacvaSi

simsuqnis marTva pirvelad jandacvaSi

simsuqnis marTva pirvelad jandacvaSi

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

miRebulia “klinikuri praqtikis erovnuli<br />

rekomendaciebis (gaidlainebi) da<br />

daavadebaTa marTvis saxelmwifo<br />

standartebis (protokolebi) SemuSavebis,<br />

Sefasebisa da danergvis erovnuli sabWos"<br />

2009 wlis 30 dekembris #2 sxdomis<br />

gadawyvetilebis Sesabamisad<br />

<strong>simsuqnis</strong> <strong>marTva</strong> <strong>pirvelad</strong><br />

<strong>jandacvaSi</strong><br />

danarTi 1<br />

klinikuri praqtikis erovnuli rekomendacia<br />

(gaidlaini)<br />

damtkicebulia saqarTvelos Sromis,<br />

janmrTelobisa da socialuri dacvis<br />

ministris 2010 wlis 30 seqtembris<br />

# 315/o brZanebiT<br />

1


<strong>simsuqnis</strong> <strong>marTva</strong> <strong>pirvelad</strong> <strong>jandacvaSi</strong><br />

samizne populacia - klinikuri rekomendacia exeba mozardebisa da<br />

mozrdili pacientebis <strong>simsuqnis</strong> prevencias, diagnostikasa da<br />

mkurnalobas da moicavs cxovrebis wesis modificirebas, medikamentur<br />

mkurnalobas da qirurgiul Carevas. gaidlaini ar ganixilavs<br />

pediatriul populacias, magram TandarTuli aqvs sxeulis masis<br />

gamosaTvleli centiluri rukebi bavSvTa asakisTvis (danarTi 1).<br />

gamoyenebuli Semoklebebi<br />

smi – sxeulis masis indeqsi<br />

FDA<br />

– sakvebi produqtebisa da medikamentebis<br />

kontrolis sammarTvelo (Food and Drug<br />

Administration)<br />

1. daavadebis ganmarteba, sinonimebi, klasifikacia da<br />

terminologia<br />

simsuqne warmoadgens qronikul, multifaqtoruli genezis daavadebas,<br />

romelsac kompleqsuri fsiqologiuri, garemo pirobebis, socialuri,<br />

kulturuli, genetikuri, metaboluri da cxovrebis wesiT gamowveuli<br />

mizezebi da Sedegebi gaaCnia. simsuqne _ organizmSi cximis Warbad<br />

Calagebas gulisxmobs, ramac SesaZloa uaryofiTad imoqmedos adamianis<br />

janmrTelobaze.<br />

<strong>simsuqnis</strong>a da Warbi wonis ganviTarebas safuZvlad udevs qronikuli<br />

disbalansi organizmis mier miRebul da daxarjul energias Soris.<br />

energiis cvla da cximis dagrovebis intensivoba biologiur (genetikuri<br />

da hormonuli), socialur, qceviT da garemo faqtorebs Soris rTuli<br />

urTierTqmedebiT ganisazRvreba. iTvleba, rom ukanaskneli 30 wlis<br />

manZilze <strong>simsuqnis</strong> gavrcelebis swrafi mateba kulturuli da garemo<br />

faqtorebis zemoqmedebis Sedegia.<br />

Warbi masis, <strong>simsuqnis</strong> xarisxis dadgena xdeba sxeulis masis indeqsis<br />

safuZvelze (ix. Tavi `diagnozi).<br />

cxrilSi #1 mocemulia sxeulis masisa da <strong>simsuqnis</strong> klasifikacia<br />

sxeulis masis indeqsis mixedviT.<br />

2


2. epidemiologia<br />

sxeulis masisa da <strong>simsuqnis</strong> klasifikacia<br />

sxeulis masis da <strong>simsuqnis</strong> Sefaseba smi (kg/m 2 )<br />

sxeulis masis deficiti < 18,5<br />

normaluri wona 18,5-24,9<br />

Warbi wona 25,0-29,9<br />

simsuqne (I xarisxis) 30,0-34,9<br />

simsuqne (II xarisxis) 35,0-39,9<br />

morbiduli simsuqne (III xarisxis) > 40<br />

cxrili #1<br />

rogorc ganviTarebul ise ganviTarebad qveynebSi <strong>simsuqnis</strong>a da Warbi<br />

wonis epidemiologiuri gavrcelebis monacemebi sagangaSo tempiT imatebs.<br />

garemo pirobebisa da cxovrebis wesis cvlilebebi, romlebic<br />

ganpirobebulia ekonomikis ganviTarebiT, modernizaciiT da<br />

urbanizaciiT, xels uwyoben <strong>simsuqnis</strong> momatebas. <strong>simsuqnis</strong>a da Warbi<br />

wonis maCveneblebi mzardi xasiaTisaa bavSvebsa da mozrdilebSi, da am<br />

problemis Sedegad ganviTarebuli garTulebebis Sedegebi<br />

janmrTelobisTvis SeiZleba aisaxos uaxloes momavalSi.<br />

janmos monacemebiT, planetis mosaxleobis daaxloebiT 30%-s sxeulis<br />

wonis siWarbe aReniSneba. <strong>simsuqnis</strong> gavrceleba epidemiologiuri<br />

kvlevebiT sxvadaxva qveynebSi, sxvadasxva kontinentze, sxvadasxva<br />

rasebSi, mowmobs <strong>simsuqnis</strong> sakmaod farTo variabelobas, Warbi smi-is<br />

mqone pirTa umetesoba gvxvdeba zrdasrul qalebs Soris, gansakuTrebiT<br />

maRalia aSS-is Savkanian mosaxleobasa da avstraliis aborigenebSi (35-<br />

45%). smi-is sakmaod maRali maCvenebelia aSS-is TeTrkanian mosaxleobas<br />

Soris, aseve dasavleT germaniaSi. maRalia is saqarTveloSic. sxeulis<br />

masis indeqsis normis zemoT matebas Tan sdevs saerTo sikvdilobis<br />

mateba, rac ZiriTadad kardiovaskularuli sikvdilobis zrdis xarjze<br />

xdeba. (III). simsuqne aseve asocirebulia sarZeve jirkvlis, saSvilosnos,<br />

sakvercxisa da kolinjis kibos, naRvlis buStisa da saxsrebis<br />

daavadebebis momatebul riskTan. (III). Warbi wona da simsuqne, xSirad<br />

socialuri problemebis mizezi xdeba da mniSvnelovnad aqveiTebs<br />

cxovrebis xarisxs. (IV). evropis qveynebSi simsuqnesTan dakavSirebuli<br />

jandacvis danaxarjebi 7%-s Seadgens, rac kiboze daxarjul Tanxebs<br />

utoldeba (Branka, 2007).<br />

simsuqne erovnul epidemiad iqca aSS-Si, sadac samkurnalo<br />

dawesebulebebSi arahospitalizirebuli mozrdilebis 32% msuqania,<br />

3


xolo 66,3% an Warbi wonisaa an msuqania. yvelaze uaxlesi monacemebis<br />

mixedviT 12-19 wlebis asakSi myofi mozardebis 17% Warbi wonisaa da<br />

kidev 16% imyofeba Warbi wonis riskis qveS (Odgen, 2006). Eevropis<br />

qveynebSi <strong>simsuqnis</strong> gavrcelebis maCvenebeli mamakacebSi 10- 25%-s, xolo<br />

qalebSi 10-30%-s Seadgens (Branka 2007; James WP, 2008). ukanaskneli aTi<br />

wlis manZilze simsuqniT avadoba msoflioSi 10-40%-iT gaizarda.<br />

saqarTveloSi 2005 wels aRiricxa <strong>simsuqnis</strong> 2539 avadobis maCvenebeli<br />

100000 mosaxleze, maT Soris, 920 axali SemTxveva.<br />

saqarTveloSi simsuqniT daavadebulTa 69%-s aReniSneboda visceraluri<br />

simsuqne, maT Soris 55% mamakacia, xolo 45% qali.<br />

TbilisSi 2007 wels janmos xelSewyobiT aragadamdebi daavadebebis riskfaqtorebis<br />

gavrcelebis Sefasebis mizniT Catarebuli kvlevis<br />

monacemebiT, gamokvleuli 2500 piridan mxolod 34%-s hqonda normaluri<br />

wona (smi 18,5-24,9). Warbi wona aRmoaCnda 34,9%-s (smi 25-29,9). simsuqne<br />

aRiniSna respondentebis TiTqmis 1/3-Si (29,4%), ufro xSirad qalebSi.<br />

respodentTa mxolod 1,7% iyo gamxdari (smi< 18,5) da 2,6%-s (mamakacTa<br />

1,4% da qalTa 3,7%) aReniSna III xarisxis simsuqne. welis<br />

garSemowerilobis saSualo maCvenebeli qalebSi (90,2sm) aRemateboda<br />

optimalur maCvenebels, maSin, roca mamakacebSi iyo mowodebuli normis<br />

farglebSi (99,3sm.) welis garSemoweriloba mamakacTa 38,8% da qalTa<br />

54,4%-Si aRemateboda optimalur maCveneblebs. TeZos/welis<br />

garSemowerilobis maCvenebeli mamkacebSi ar aRemateba standartul<br />

maCvenebels (0,94), magram qalebSi igi optimalur maCvenebelze maRalia<br />

(0.83) (aragadamdeb daavadebaTa risk-faqtorebis kvleva saqarTveloSi<br />

2006-2007ww.).<br />

<strong>simsuqnis</strong> da masTan dakavSirebuli daavadebebis ekonomikuri zegavlena<br />

aSS-s ekonomikaze gansacvifrebelia da daaxloebiT 118 miliardi<br />

dolariT fasdeboda 1990-iani wlebis bolos, anu erovnul biujetSi<br />

jandacvaze gamiznuli biujetis daaxloebiT 12%-s Seadgenda, Tanaxmad<br />

2000 wels “Worldwatch Institute”-is mier moyvanili monacemebisa.<br />

aSS-s monacemebiT simsuqnesTan asocirebulia weliwadSi 110000 letalur<br />

SemTxvevaze meti (Flegal, 2005 [C]).<br />

4


Warb wonasa da simsuqnesTan asocirebuli daavadebebi<br />

wonis momatebasTan da simsuqnesTan erTad, mamakacebsa da qalebSi,<br />

matulobs sxvadasxva daavadebebi (ix. cxrili #2, #3) 1 .<br />

Ddaavadeba<br />

zogierTi daavadebebis avadoba mamakacebSi<br />

sxulis masis indeqsis mixedviT (smi, BMI)<br />

18,5-dan 24,9mde<br />

sxeulis masis indeqsi<br />

25-dan 29,9mde<br />

30-dan 34,9mde<br />

cxrili #2<br />

gavrcelebis koeficienti (%) (prevalensi)<br />

40-ze<br />

meti<br />

tipi 2 diabeti 2.03 4.93 10.10 10.65<br />

gulis iSemiuri<br />

daavadebebi<br />

8.84 9.60 16.01 13.97<br />

maRali arteriuli wneva 23.47 34.16 48.95 64.53<br />

osteoarTritebi 2.59 4.55 4.66 10.04<br />

daavadeba<br />

zogierTi daavadebebis avadoba qalebSi<br />

sxulis masis indeqsis mixedviT (smi, BMI)<br />

18,5-dan 24,9mde<br />

sxeulis masis indeqsi<br />

25-dan 29,9mde<br />

30-dan 34,9mde<br />

cxrili #3<br />

gavrcelebis koeficienti (%) (prevalensi)<br />

40-ze<br />

meti<br />

tipi 2 diabeti 2.38 7.12 7.24 19.89<br />

Ggulis iSemiuri<br />

daavadebebi<br />

6.87 11.13 12.56 19.22<br />

maRali arteriuli wneva 23.26 38.77 47.95 63.16<br />

osteoarTritebi 5.22 8.51 9.94 17.19<br />

wyaro: janmrTelobis da kvebis Semowmebis erovnuli mimoxilva (NHANES) III,<br />

1988-1994.<br />

1 zogierTi gamokvleva iZleva mniSvnelovan eTnikur variabelobas (Hedley, 2004 [C]; Ogden,<br />

2002 [C]).<br />

5


3. etiopaTogenezi<br />

Warbi wonis da <strong>simsuqnis</strong> ZiriTadi mizezi energetikuli disbalansia. am<br />

disbalans ganapirobebs an sakvebiT miRebuli kaloriebis siWarbe, an<br />

fizikuri aqtiurobiT daxarjuli energiis Semcireba, an orive faqtori<br />

erTad. Tu energetikuli balansi ar dairRva adamiani ar moimatebs<br />

wonaSi, miuxedavad imisa, Tu rogoria misi genetikuri da sxva monacemebi.<br />

is konkretuli mizezi, romelic energetikul disbalans gansazRvravs<br />

sadReisod sabolood dadgenili ar aris. gamokvlevaTa farTo speqtri<br />

moicavs hormonalur da metabolur kvlevebs da hipoTezebs qceviTi,<br />

fsiqologiuri, socialuri da garemo faqtorebis rolis Sesaxeb, Tumca<br />

jerjerobiT es procesi Sors aris saboloo gadawyvetilebisagan.<br />

<strong>simsuqnis</strong> risk-faqtorebs Soris aRsaniSnavia maRalkaloriuli dieta,<br />

sakvebis ulufis raodenobis gazrda, fizikuri aqtiurobis Semcireba da<br />

mjdomare cxovrebis wesi (IV, V). swored es qceviTi da garemo faqtorebi<br />

iwveven sabolood adipozuri qsovilis struqturis cvlilebasa<br />

(hipertrofia, hiperplazia, anTeba) da cximovani ujredebis sekreciis<br />

gaZlierebas, rac Tavis mxriv, safuZvlad udevs simsuqniT gamowveul<br />

metabolur da cximis masis zrdiT ganpirobebul paTologiebs.<br />

<strong>simsuqnis</strong> Camoyalibebas adreul bavSvobaSi Tan axlavs cximovani<br />

qsovilis hiperplaziis formireba, romelic xasiaTdeba adipocitebis<br />

raodenobrivi matebiT, mozrdilebSi ki cximovani ujredebis ricxvi,<br />

ZiriTadad, mudmivia da sxeulis masis matebasTan erTad xdeba<br />

adipocitebis zomebis Sesabamisi gadideba (hipertrofia).<br />

Zalze mniSvnelovania T.A. Manolio-sa da Tanaavtorebis gamokvlevebi,<br />

romlebic miuTiTeben dabadebisas bavSvebSi mcire masisa da wonis<br />

matebis dabali tempis SesaZlo prognozul mniSvnelobaze. igi SeiZleba<br />

gansazRvravdes am bavSvebSi visceraluri <strong>simsuqnis</strong> Camoyalibebis maRal<br />

albaTobas zrdasrul asakSi.<br />

4. diagnozi da Sefaseba<br />

<strong>simsuqnis</strong> diagnozi moicavs Warbi wonis da <strong>simsuqnis</strong> faqtis dadgenas<br />

sxeulis masis indeqsis da/an muclis garSemowerilobis safuZvelze da<br />

Tanmxlebi daavadebebisa da <strong>simsuqnis</strong> xelSemwyobi faqtorebis<br />

identifikacias.<br />

sxeulis masis indeqsis gamoTvla<br />

<strong>simsuqnis</strong> dadgena da xarisxis Sefaseba xdeba sxeulis masis indeqsis<br />

safuZvelze, rac wonis simaRlis kvadratTan SefardebiT gamoiangariSeba<br />

(kg/sm 2 ) (III).<br />

6


sxeulis masis indeqsis gamoTvla<br />

wona<br />

simaRle kvadratSi<br />

= kg/m 2<br />

sxeulis masis 30-ze meti indeqsi <strong>simsuqnis</strong> maCvenebelia da gulsisxlZarRvTa<br />

daavadebebis gazrdil riskze miuTiTebs.<br />

simsuqnesTan dakavSirebuli riskis Sefaseba rekomendirebulia, aseve,<br />

welis garSemowerilobis safuZvelze. welis garSemoweriloba 102sm-ze<br />

meti mamakacebSi da 88sm-ze meti qalebSi diabetisa da<br />

kardiovaskularuli avadobis gazrdil riskze miuTiTebs (IV).<br />

gamoTvaleT sxeulis masis indeqsi rogorc minimum yovelwliurad<br />

skriningisTvis da imdenjer, ramdenic saWiroa mkurnalobisas.<br />

daaxarisxeT is sxeulis masis indeqsis kategoriebis mixedviT. gaanaTleT<br />

pacientebi sxeulis masis indeqsis da masTan dakavSirebuli riskebis<br />

Sesaxeb (McTigue, 2003 [D]).<br />

sxeulis masis indeqsis Sefaseba<br />

sxeulis masis indeqsis mniSvnelobis mixedviT xdeba sxeulis masis<br />

klasificireba Semdegi kategoriebis mixedviT: sxeulis masis deficiti,<br />

normaluri masa, Warbi masa, simsuqne I xarisxis, simsuqne II xarisxis da<br />

simsuqne III xarisxis anu ukiduresi simsuqne (ix. cxrili #4).<br />

mozrdilTa sxeulis masis indeqsis kategoriebi<br />

sxeulis masis indeqsi kategoria<br />

18,5-ze naklebi sxeulis masis deficiti<br />

18,5-24,9 normaluri wona<br />

25-29,9 Warbi wona<br />

30-34,9 simsuqne _ I xarisxi<br />

35-39,9 simsuqne _ II xarisxi<br />

40 an meti morbiduli simsuqne _ III<br />

xarisxi<br />

cxrili #4<br />

7


sxeulis masis Sefaseba mozardebSi<br />

sxeulis masis indeqsi bavSvebsa da mozardebSi gamoiTvleba centilebSi,<br />

sanam bavSvi simaRleSi izrdeba. es centilebi gansazRvrulia<br />

“janmrTelobis da kvebis Sefasebis erovnuli gamokvlevis kvlevis’<br />

(NHANES) monacemebis mixedviT. Warbi wona ganisazRvreba rogorc 85%ze<br />

meti sxeulis masis indeqsi, simsuqne ganisazRvreba, rogorc 95%-ze<br />

meti sxeulis masis indeqsi, xolo <strong>simsuqnis</strong> ukiduresi forma<br />

ganisazRvreba, rogorc 99%-ze meti sxeulis masis indeqsi gamomdinare<br />

asakidan. (ix. danarTi 1 `sxeulis masis maCveneblebis da asakis Sefardeba<br />

centilebSi~.)<br />

sxeulis masis indeqsis gaangariSeba xdeba zrdis procesSi myofi pacientebisTvis,<br />

imitom rom is uzrunvelyofs saorientacio maCvenebels<br />

momavali SedarebisaTvis. marTalia, erTwliani periodisaTvis sxeulis<br />

masis indeqsis cvlilebis raime standartebi ar arsebobs, magram swrafi<br />

mateba an kleba warmoadgens klinikurad sayuradRebo niSans. gansxvaveba<br />

50 da 75 centilebs Soris igivea, rac sxeulis masis indeqsis<br />

daaxloebiT oridan sami erTeuliT sxvaoba mozardi gogonebisaTvis.<br />

mozard biWebs ki daaxloebiT sxeulis masis indeqsis ori erTeuli<br />

centiliT sxvaoba axasiaTebs. sam erTeulze meti sxeulis masis indeqsis<br />

wliuri mateba gadaWarbebul matebas gulisxmobs (Barlow, 1998 [D]).<br />

sxeulis masis indeqsis aranormalurad an swrafad cvlilebis<br />

klinikuri mniSvneloba Semdegi momentebis gaTvaliswinebiT fasdeba:<br />

sxeulis masis indeqsi ar aRwers <strong>simsuqnis</strong> formas. is gamoyvanili<br />

sidide gaxlavT, romelic karg korelaciaSia sxeulis mTlian<br />

cximTan da aris meoradi garTulebebis, magaliTad hipertenziis da<br />

dislipidemiis markeri (Barlow, 1998 [D]);<br />

Zalian maRali sxeulis masis indeqsi ar miuTiTebs sxeulSi cximis<br />

ganawilebaze. centraluri an visceraluri (Sida organoebis) cximi<br />

daavadebisa da sikvdilis ufro did risks warmoadgens;<br />

welis garSemoweriloba warmoadgens kidev erT damatebiT monacems<br />

visceraluri <strong>simsuqnis</strong>a da klinikuri riskis SefasebisaTvis;<br />

metabolizmis Sefaseba mniSvnelovania riskis qveS myofi<br />

pacientebisTvis, gansakuTrebiT Tu saxezea gulis daavadebis<br />

ojaxuri anamnezi an Saqriani diabeti tipi 2;<br />

mozardebis simsuqnesTan dakavSirebuli klinikuri daavadebebi<br />

naCvenebia me-5 cxrilSi:<br />

8


cxrili #5<br />

mozardebis simsuqnesTan dakavSirebuli klinikuri daavadebebi*<br />

istoria fizikuri daavadeba<br />

Seferxeba<br />

ganviTarebaSi<br />

dismorfuli<br />

Taviseburebebi<br />

zrdaSi CamorCena Ddabali tanadoba<br />

RamiT sunTqvis<br />

gaZneleba<br />

varjiSis<br />

gaZneleba<br />

“akantozis<br />

nigrikans”<br />

(imigranti)<br />

barZayis/muxlis<br />

tkivili<br />

amenorea<br />

Tavis tkivilebi<br />

muclis tkivilebi<br />

gadidebuli nuSurebi<br />

genetikuri moSliloba, magaliTad<br />

prader-uilis sindromi, lourens<br />

mun-bidlis sindromi<br />

hipoTireoidizmi, kuSingi, zrdis<br />

hormonebis deficiti<br />

Zilis apnoe, hipoventilaciuri<br />

sindromi<br />

mstvenavi sunTqva asTma<br />

akantokeratodermia<br />

barZayis areSi<br />

moZraobis SezRudva<br />

hirsutizmi (WarbTmianoba)akantokeratodermia,<br />

insulini-<br />

sadmi rezistentoba<br />

Tvalis optikuri<br />

diskis cvlilebebi<br />

Mmuclis marjvena<br />

zeda<br />

kvadrantis<br />

mgrZnobeloba<br />

insulinisadmi rezistentoba,<br />

Saqriani diabeti tipi2.<br />

barZayis Zvlis mTliani<br />

epifizolizi<br />

polikistozuri sakvercxeebis<br />

sindromi<br />

Tavis tvinis fsevdo simsivne<br />

naRvlis buStis daavadeba<br />

* aseve mozardTa simsuqnesTan dakavSirebuli metad mniSvnelovani klinikuri niSnebia<br />

depresia, SfoTva, kvebis moSliloba da sqesobrivi Zaladoba da unda Sefasdes<br />

ganwyobis disfunqciebis, saskolo warmatebebis, TanatolebSi urTierTobis da kvebis<br />

tipebTan mimarTebaSi.<br />

9


welis garSemoweriloba<br />

klinicistebs SeuZliaT gamoiyenon welis garSemoweriloba rogorc<br />

visceraluri <strong>simsuqnis</strong> sazomi. 102 sm an meti welis garSemowerilobis<br />

mqone mamakacebi an 88 sm an meti welis garSemowerilobis mqone qalebi<br />

arian kardiovaskularuli daavadebebis da sxva daavadebebis (rogoricaa<br />

Zilis darRvevebi da diabeti) gazrdili riksis mqoneni (Lean, 1998 [D]).<br />

sxeulis masis indeqsi iZleva informacias <strong>simsuqnis</strong> Sesaxeb, magram es<br />

informacia SeiZleba Seivsos damatebiTi informaciiT welis<br />

garSemowerilobis Sesaxeb. naCvenebi iyo, rom sxeulis masis indeqsi<br />

warmoadgens janmrTelobis mdgomareobis zust winaswar ganmsazRvrels,<br />

xolo momatebuli sxeulis masis indeqsi zrdis kardiovaskularuli<br />

daavadebebis, kardiovaskularuli sikvdilis, zogadi letalobis,<br />

Saqriani diabetis tipi 2-is, Zilis darRvevebis da uamravi sxva<br />

klinikuri daavadebis risks (Balkau, 2007 [D]). momatebuli welis<br />

garSemoweriloba aseve winaswar gvamcnobs paTologiebis umravlesobis<br />

Sesaxeb (Balkau, 2007 [D]; Davidson, 2008 [D]). amJamad debatebi mimdinareobs<br />

imis Taobaze, warmoadgens Tu ara welis garSemoweriloba damatebiT<br />

informacias, rodesac izomeba sxeulis masis indeqsTan erTad. aris<br />

garkveuli faqtebi imisa, rom pacientTa zog qvejgufSi welis<br />

garSemoweriloba iZleva damatebiT informacias janmrTelobis momavali<br />

mdgomareobis Sesaxeb (Janssen, 2002 [D]; Koster, 2008 [D]).<br />

Tumca, arsebobs xarjebi, romlebic dakavSirebulia rogorc sxeulis<br />

masis indeqsis, aseve welis garSemowerilobis regularul gazomvasTan.<br />

sxeulis masis indeqsis gazomva moiTxovs maTematikur gamoTvlas,<br />

romelic simaRlesa da wonazea damyarebuli. amrigad, sxeulis masis<br />

indeqsi SeiZleba avtomaturad iqnes gamoTvlili eleqtronuli<br />

samedicino Canawerebis (EMR) sistemis farglebSi. welis<br />

garSemowerilobis gazomva ki moiTxovs damatebiT dros <strong>pirvelad</strong><br />

<strong>jandacvaSi</strong>, amitom gazomvebi SeiZleba arazusti an cvalebadi iyos.<br />

saWiroa klinikebis personalis im wevrTa sistematuri swavleba,<br />

romlebic awarmoeben welis garSemowerilobis gazomvas (Panoulas, 2008 [C]).<br />

am kuTxiT, sxeulis masis indeqsis monacemebis sistematuri da<br />

perioduli Sefaseba da am informaciis gamoyeneba sasargebloa riskebis<br />

Sefasebisa da intervenciis warmarTvisaTvis. samuSao jgufis azriT,<br />

welis garSemowerilobis gazomva gamosadegia konkretul klinikur<br />

SemTxvevebSi, magram is ar SeiZleba gamoyenebul iqnes rogorc<br />

rutinuli, klinikaze dafuZnebuli RonisZieba, sanam ar iqneba damatebiTi<br />

monacemebi, Tu ramdenad sasargebloa welis garSemoweriloba, rogorc<br />

klinikuri niSani da ar iqneba damtkicebuli, rom damatebiTi xarjebi<br />

standartul (rutinul) safuZvelze Catarebuli welis<br />

garSemowerilobis gazomvebisaTvis gadaiqceva klinikur sargeblad<br />

maRali sxeulis masis indeqsis mqone pacientTaTvis, an maTTvis, visac<br />

normaluri sxeulis masis indeqsi aqvT (Freiberg, 2008 [C]; Klein, 2007 [R]).<br />

10


welis garSemoweriloba warmoadgens damatebiT risk-faqtors<br />

simsuqnesTan dakavSirebuli garTulebebisaTvis im mamakacebSi,<br />

romelTaTvis miRebuli sidide 102 sm toli an metia, da im qalebisTvis,<br />

romelTaTvis miRebuli sidide 88 sm toli an metia. marTalia, samuSao<br />

jgufs Segnebuli aqvs welis garSemowerilobis gazomvisas<br />

aRmocenebuli potencialuri sirTuleebi, faqtebi gviCvenebs welis<br />

garSemowerilobis gazomvis mniSvnelobas sxva risk-faqtorebis<br />

arsebobis gamo (Lean, 1998 [D]; Yusuf, 2005 [C]).<br />

welis garSemowerilobis gazomva<br />

welis garSemowerilobis gazomvisaTvis daadgineT barZayis Zvlebis zeda<br />

(barZayis Zvlebis Tavebi) adgilmdebareoba. ganaTavseT santimetri<br />

horizontalur sibrtyeSi muclis garSemo TeZos garSemowerilobis<br />

doneze. santimetris monacemebis wakiTxvamde darwmundiT, rom is<br />

mWidrodaa midebuli, magram ar awveba kans da iatakis paraleluria.<br />

gazomva keTdeba normaluri amosunTqvis bolos. (wyaro: gulis, filtvisa<br />

da sisxlis erovnuli instituti).<br />

Tanmxlebi daavadebebis Sefaseba<br />

sakvanZo punqtebi:<br />

mniSvnelovania sxva daavadebebis Sefaseba, vinaidan maTma arsebobam<br />

SeiZleba gavlena moaxdinos mkurnalobasTan dakavSirebul<br />

gadawyvetilebebsa da Sedegebze;<br />

welis garSemoweriloba, romelic 102 sm toli an metia mamakacebSi<br />

da 88 sm toli an metia qalebSi, warmoadgens damatebiT riskfaqtors<br />

simsuqnesTan dakavSirebuli garTulebebisaTvis;<br />

depresiebisaTvis da kvebis darRvevebisaTvis, Tu SesaZlebelia,<br />

unda Catardes mokle skriningi;<br />

Sefaseba unda moicavdes srul samedicino anamnezs, raTa moxdes im<br />

medikamentebis identificireba, romlebmac SeiZleba gamoiwvion<br />

wonis momateba an wonis klebis Seferxeba.<br />

11


Tanmxlebi<br />

daavadebebi<br />

0<br />

1-2<br />

nakleb<br />

mniSvnelovani<br />

Tanxmlebi<br />

daavadeba<br />

mniSvnelovani<br />

Tanmxlebi<br />

daavadebebi an<br />

3 nakleb<br />

mniSvnelovani<br />

Tanmxlebi<br />

daavadeba<br />

Tanxmlebi daavadebebis Sefaseba<br />

sxeulis wonis indeqsi (smi)<br />

25-30 30-35 35-40 40+<br />

konsultirebaganaTleba:<br />

cxovrebis<br />

wesis Secvla<br />

qcevis<br />

menejmenti<br />

konsultirebaganaTleba:<br />

cxovrebis<br />

wesis Secvla<br />

qcevis<br />

menejmenti<br />

konsultirebaganaTleba:<br />

cxovrebis<br />

wesis Secvla<br />

qcevis<br />

menejmenti<br />

medikamenturi<br />

Terapia<br />

mxolod BMI-s 27ze<br />

meti indeqsis<br />

mqone<br />

pacientTaTvis<br />

konsultirebaganaTleba:<br />

cxovrebis<br />

wesis Secvla<br />

qcevis<br />

menejmenti<br />

medikamenturi<br />

Terapia<br />

konsultirebaganaTleba:<br />

cxovrebis<br />

wesis Secvla<br />

qcevis<br />

menejmenti<br />

*medikamenturi<br />

Terapia<br />

konsultirebaganaTleba:<br />

cxovrebis<br />

wesis Secvla<br />

qcevis<br />

menejmenti<br />

medikamenturi<br />

Terapia<br />

konsultirebaganaTleba:<br />

cxovrebis wesis<br />

Secvla<br />

qcevis menejmenti<br />

medikamenturi<br />

Terapia<br />

konsultirebaganaTleba:<br />

cxovrebis wesis<br />

Secvla<br />

qcevis menejmenti<br />

medikamenturi<br />

Terapia<br />

qirurgiuli Careva<br />

konsultirebaganaTleba:<br />

cxovrebis wesis<br />

Secvla<br />

qccevis menejmenti<br />

medikamenturi<br />

Terapia<br />

qirurgiuli Careva<br />

naklebad mniSvnelovani Tanmxlebi daavadebebi<br />

cxrili #6<br />

konsultirebaganaTleba:<br />

cxovrebis wesis<br />

Secvla<br />

qcevis menejmenti<br />

medikamenturi<br />

Terapia<br />

qirurgiuli Careva<br />

konsultirebaganaTleba:<br />

cxovrebis wesis<br />

Secvla<br />

qcevis menejmenti<br />

medikamenturi<br />

Terapia<br />

qirurgiuli Careva<br />

konsultirebaganaTleba:<br />

cxovrebis wesis<br />

Secvla<br />

qcevis menejmenti<br />

medikamenturi<br />

Terapia<br />

qirurgiuli Careva<br />

sigaretis moweva<br />

hipertenzia (sisxlis wneva 140/90-ze meti an toli) an<br />

antihipertenziuli saSualebebis mimdinare moxmareba+<br />

LDL-qolesterini > 130mg/100ml<br />

HDL-qolesterini


mniSvnelovani Tanmxlebi daavadebebi<br />

welis garSemoweriloba (mamakacebi 102 sm, qalebi 88 sm).+<br />

dadgenili koronaruli arteriuli daavadeba<br />

_ anamnezSi miokardiumis infarqti<br />

_ anamnezSi angioplastika<br />

_ anamnezSi aortokoronaruli Suntireba<br />

_ anamnezSi mwvave koronaruli sindromebi<br />

periferiuli vaskularuli daavadebebi<br />

muclis aortis anevrizma<br />

saZile arteriis daavadeba<br />

Saqriani diabeti, tipi 2<br />

obstruqciuli Zilis apnoe.<br />

* termini prediabeti bolo dros iyo adaptirebuli amerikis diabetis asociaciis da<br />

sxvebis mier, da exeba imaT, visac aqvs uzmoze glukozis done 100 mg/ml-dan 125 mg/mlmde,<br />

aseve imaT, visac glukozis tolerantobis testis sidide 140 mg/ml-dan 200 mg/mlmde<br />

aqvT (75gr. GglukoziT datvirTvis 2 saaTis Semdeg.)<br />

+ am simptomebis dajgufeba aRwerilia rogorc metaboluri sindromi. arsebobs<br />

ramodenime formaluri gansazRvreba (de Ferranti, 2004 [C]; National Heart, Lung and Blood Institute,<br />

2003 [R]; World Health Organization, 2004 [R]; d.virsalaZe-“metabuluri sindromi _realoba da<br />

perspeqtivebi.” 2001w.)<br />

depresiis skriningi<br />

faqtebi, romlebic gviCvenebs kavSirs depresiasa da simsuqnes Soris,<br />

erTob Sereulia (DiPietro, 1992 [B]; Friedman, 1995 [D]; Jorm, 2003 [D]; Roberts, 2003<br />

[B]). depresia aRmoCenilia Zalian msuqan adamianebSi, gansakuTrebiT<br />

axalgazrda, sxeulis ulamazo formis mqone qalbatonebSi (Dixon, 2003 [C];<br />

Onyike, 2003 [D]). Zneli gamosakvlevia, meoradia Tu ara depresia<br />

<strong>simsuqnis</strong>aTvis an arsebuli Tanmxlebi daavadebisaTvis (Stunkard, 2003 [R]).<br />

wonis dakargva xSirad iwvevs depresiis maCveneblebis gaumjobesebas (Dixon, 2003 [C]).<br />

depresia ufro xSirad gvxvdeba msuqan qalebSi da TineijerebSi da<br />

SedarebiT naklebad mamakacebSi (Istvan, 1992 [D]; Jorm, 2003 [D]; Palinkas, 1996<br />

[C]; Stunkard, 2003 [D]). xandazmulebSi depresia xSirad asocirdeba wonis<br />

dakargvasTan, maSin roca axalgazrda qalebSi is SeiZleba<br />

dakavSirebuli iyos wonis matebasTan (DiPietro, 1992 [B]).<br />

depresia asocirebulia wonis daklebis cud SedegebTan (Linde, 2004 [C]).<br />

depresiis an SfoTviTi diagnozis mqone pacientebi, romelnic itareben<br />

bariatriul qirurgiul Carevas, imyofebian wonis aRdgenis didi riskis<br />

qveS, operaciis Semdgom, pirveli xuTi wlis periodis ganmavlobaSi<br />

(Waters, 1991 [D]). es fenomeri SeiZleba aixsnas rigi kvlevebiT, romelnic<br />

ikvlevdnen kavSirebs depresiul simptomebsa da momatebul simsuqnesa da<br />

13


wonis zrdas Soris. (Miller, 2003 [C]). mizanSewonilia meti gamokvlevebis<br />

Catareba am sakiTxTan mimarTebaSi.<br />

depresiis skriningi moicavs kiTxvebs:<br />

bolo Tvis ganmavlobaSi:<br />

dagikargavT Tu ara interesi an siamovneba raRacis keTebisas?<br />

cudi guneba_ganwyoba, uimedoba?<br />

Tu pacientebi dadebiTad pasuxoben zemoT moyvanili kiTxvebidan erTs<br />

mainc, unda Sefasdes misi Semdgomi klinikuri Sefasebis aucilebloba<br />

Rrma depresiaze.<br />

kvebis darRvevebis skriningi<br />

bulemiam (momatebuli madis fonze Warbma kvebam), gansakuTrebiT impulsurma<br />

gaumaZRrobam (Wamis arazomierma moTxovnilebam) SeiZleba<br />

gaarTulos <strong>simsuqnis</strong> mkurnaloba.<br />

kvebis darRvevebis skriningi SeiZleba moicavdes Semdeg kiTxvebs:<br />

migiRiaT Tu ara saWmeli didi raodenobiT drois mokle<br />

periodSi _ anu iRebT Tu ara met sakvebs?<br />

agrZelebT Tu ara Wamas danayrebis Semdeg?<br />

rodesac zedmet sakvebs miiRebT, ras akeTebT (magaliTad, xom ar<br />

gicdiaT `moiSoroT~ Tqvens mier Wamisas miRebuli zedmeti<br />

kaloriebi, safaRaraTo saSualebebis miRebiT? diuretikebis<br />

(Sardmdeni tabletebis) miRebiT? sigaretis moweviT? narkotikebis,<br />

magaliTad kokainis an meTamfetaminis miRebiT? Rebinebis<br />

gamowveviT?<br />

Tu pacienti zemoT mocemuli kiTxvebidan erTze mainc dadebiTad<br />

pasuxobs, unda daigegmos momdevno viziti an mimarTvis sakiTxi<br />

dietologTan an fsiqologTan, romelic specializirebulia kvebis<br />

darRvevebze an kvebis fsiqologiaze.<br />

medikamentebi, romelic xels uwyobs wonis momatebas<br />

msuqani pacientebis Sefaseba unda moicavdes srul samedicino anamnezs<br />

im medikamentebis Sesaxeb, romelmac SesaZloa gamoiwvios wonis momateba<br />

an wonis daklebis Sewyveta. arasteroiduli anTebissawinaaRmdego<br />

wamlebi da kalciumis arxis blokerebi ufro periferiul SeSupebas<br />

iwveven, vidre sxeulis wonis momatebas. aiv-proTeazis inhibitori<br />

asocirebulia lipodistrofiasTan (centralur simsuqnesTan), vinaidan es<br />

realurad cvlilebaa ufro sxeulis cximis ganawilebaSi, vidre sxeulis<br />

wonis momateba. Tu SesaZlebelia, unda SeirCes alternatiuli<br />

medikamenturi mkurnaloba romelic wonis matebasTan mimarTebaSi<br />

neitraluria an romelic wonis klebas iwvevs (Ganguli, 1999 [D]; Kushner,<br />

14


2003b [D]; Vanina, 2002 [D]). qalebsa da klinicistebSi zogadad arsebobs<br />

rwmena imisa, rom aris kavSiri hormonaluri kontraceptivebis<br />

kombinaciis gamoyenebasa da wonis momatebas Soris. amis gamo SeiZleba<br />

zogierTi qali Tavs aridebdes hormonaluri kontraceptivebis miRebis<br />

dawyebas an medikamenturi mkurnalobis naadrev Sewyvetas. 42 klinikuri<br />

kvleviT (maT Soris sami SemTxveva-kontrolirebadi, placebo_<br />

kontrolirebadi) uaxlesma mimoxilvam ver aRmoaCina pirdapiri kavSiri<br />

oraluri kontraceptivebis miRebasa da wonis matebas Soris. kvlevis<br />

avtorebi mividnen daskvnamde, rom arsebuli faqtebi arasakmarisia,<br />

imisaTvis, rom dadgindes kontracepciis gavlena wonaze, Tumca mcire<br />

mateba mainc aSkaraa (Gallo, 2004 [D]). (ix. danarTi 2)<br />

antidiabeturi medikamenturi mkurnaloba<br />

ramdenime meqanizmi, romelic xels uwyobs wonis matebas, asocirebulia<br />

antidiabetur preparatebTan, maT Soris:<br />

hiperglikemiis koreqcia, romelsac mivyavarT kataboluri<br />

mdgomareobis aRmofxvramde da cximis aRdgenamde;<br />

hiperglikemiis koreqcia, romelsac mivyavarT glukozuriis<br />

aRmofxvramde da kaloriebis Semcirebamde, romlebic manamde<br />

ikargeboda;<br />

hipoglikemia, romelic gamoixateba madis stimulirebiT;<br />

insuliniT gamowveuli (endogenuri da egzogenuri) lipolizis<br />

Seferxeba da lipogenezis stimulireba;<br />

adipocitebis (cximis ujredebi) diferenciacia;<br />

siTxis Sekaveba da SeSupeba.<br />

insulini<br />

ramdenime xanmokle da grZelvadianma kvlevam daadgina insulinis kavSiri<br />

wonis matebasTan. diabetis kontrolis da garTulebis kvlevam (DCCT)<br />

aCvena, rom insuliniT intensiuri mkurnaloba iwvevs wonis mniSvnelovan<br />

momatebas tradiciul TerapiasTan SedarebiT. (The Diabetes Control and<br />

Complications Trial Research Group, 1993 [A]). xuTi wlis mkurnalobis intensiuri<br />

kursis Catarebis Semdeg jgufSi Semavali pacientebi imatebdnen<br />

saSualod 4,6 kg-ze mets, vidre tradiciuli Terapiis jgufSi. wonis<br />

mateba grZeldeboda DCCT-is kohortaze momdevno dakvirvebisas da bevr<br />

pacients gamouvlinda metaboluri sindromis damaxasiaTebel niSnebi<br />

(Purnell, 1998 [A]; Williams, 1999 [B]).<br />

insulinis sekreciis stimulatori<br />

wonis mateba warmoadgens nateglinidiT da repaglidiniT mkurnalobis<br />

kargad cnobil gverdiT efeqts.<br />

15


metformini<br />

metformini warmoadgens naxSirwylovani cvlis maregulirebel<br />

medikaments, magram ufro xangrZlivi miRebisas is realurad wonis<br />

mimarT neitraluri gaxlavT. Mmetformini gamoiyeneba upiratesad msuqan<br />

pacientebSi antidiabetur preparatebTan kombinaciaSi,. (Fonseca, 2000b [A]).<br />

metforminis da Tiazolidindionebis kombinaciam SeiZleba Seamciros<br />

wonis mateba, romelic asocirebulia TiazolidindionTan (Fonseca, 2000b<br />

[A]; Gomez-Perez, 2002 [A]). insulinTan kombinaciaSi metformini iwvevs<br />

glikohemoglobinis (HbA1c) maCveneblis regulacias da wonaSi naklebad<br />

momatebas, vidre insuliniT monoTerapia (Avilés-Santa, 1999 [A]; Yki-Järvinen,<br />

1999 [A]).<br />

α-glukozidazis inhibitorebi<br />

α-glukozidazis inhibitorebi (magaliTad, akarboza da miglitoli)<br />

aferxeben naxSirwylebis Sewovas wvril nawlavSi, rac gamoixateba Wamis<br />

Semdgomi postprandialuri glikemiis donis SemcirebaSi. es preparatebi<br />

ar asocirdeba wonis matebasTan.<br />

Tiazolidindionebi<br />

klinikuri kvlevebis meSveobiT dadginda, rom TiazolidindionebiT<br />

mkurnaloba SeiZleba asocirebuli iqnes wonis matebasTan (Fonseca, 2003<br />

[R]). Tumca, glikemiis kontroli da insulinis mimarT mgrZnobeloba<br />

umjobesdeba Tiazolidindionebis Terapiisas. arsebobs dadebiTi<br />

korelacia sxeulis wonis matebas, Tiazolidindionebis gamoyenebasa da<br />

HbA1c-s Semcirebas Soris. wonis mateba aSkarad stabiluri xdeba HbA1c-s<br />

sawyisi Semcirebis Semdeg (Fonseca, 2003 [R]). yvelaze mkveTri wonis mateba<br />

xdeba maSin, roca Tiazolidindionebi gamoiyeneba insulinTan an sS<br />

(sulfanilSardovanasTan) kombinaciaSi da naklebia, rodesac gamoiyeneba<br />

monoTerapiisas an metforminTan kombinaciaSi (Fonseca, 2000b [A]).<br />

TiazolidindionebiT gamowveuli wonis matebis meqanizmebi<br />

lipogenezis receptorTa SeboWva, cximis ujredebis proliferacia,<br />

cximis gadanawileba kanqveSa cximis qsovilis momatebiT da<br />

visceruli cximis Semcvelobis Semcireba;<br />

leptinebis produqciis Sekaveba da momatebuli mada;<br />

Semcirebuli glukozuria da kaloriebi;<br />

mkacri dietis darRveva;<br />

siTxis Sekaveba da SeSupeba TirkmelSi natriumis rezorbciis<br />

stimulaciiT, simpaTikuri nervuli sistemis momatebuli aqtiuroba<br />

da qsovilSi ionTa Secvlili tranportireba.<br />

wonis momatebis minimalizirebasTan dakavSirebuli intervencia, romelic<br />

asocirebulia Tiazolidindionebis gamoyenebasTan<br />

16


swavleba (ganaTleba) kvebis da fizikuri aqtiurobis Sesaxeb<br />

medikamenturi mkurnalobis daniSvnisas;<br />

kaloriebis SezRudva maRali riskis mqone pacientebSi, rogoricaa<br />

gansakuTrebiT msuqani adamianebi, romlebic ver axerxeben fizikur<br />

aqtiurobaSi monawileobas, aqtiurobas da romlebic erTdroulad<br />

Rebuloben insulins da sulfanilSardovanas;<br />

dabalkaloriuli dieta metforminiT, daniSnulisamebr.<br />

wonis mateba xdeba diabetis medikamenturi mkurnalobis umetes<br />

SemTxvevaSi. wonis momateba zogadad asocirebulia<br />

TiazolidindionebTan da SeiZleba gakontroldes dieturi CareviT<br />

(Asnani, 2003 [D]). marTalia, Tiazolidindionebma SeiZleba gamoiwvios<br />

wonis mateba, magram mas aseve SeuZlia gaaumjobesos insulinis mimarT<br />

mgrZnobeloba da xeli Seuwyos cximis sasurvel gadanawilebas.<br />

metforminisa da Tiazolidindionebis kombinacia ar iwvevs damatebiT<br />

wonis matebas da SeiZleba damatebiTi efeqti iqonios insulinis mimarT<br />

mgrZnobelobaze (Fonseca, 2003 [D]).<br />

fsiqotropuli medikamentebi, romlebic asocirebulia wonis<br />

matebasTan<br />

zogierTi medikamenti, romlebic zogadad gamoiyeneba fsiqozis,<br />

depresiis da epilefsiis mkurnalobisas, iwveves wonis mniSvnelovan<br />

momatebas. wonis matebam SeiZleba uaryofiTi gavlena iqonios pacientis<br />

mier reJimis dacvaze. antifsiqotropuli (neiroleptikuri) saSualebebi,<br />

rogoricaa risperidoni, sertindoli, olanzapini da klozapini, iwveven<br />

wonis momatebas diapazonSi 2,1-4,5 kg Terapiis 10 dRiani kursis Semdeg.<br />

cnobilia, rom ziprazidoni iwvevs mxolod wonis mcire momatebas<br />

(0,04kg), wonis matebis ganmapirobebeli meqanizmi jerjerobiT ucnobia<br />

(Allison, 1999 [D]).<br />

<strong>simsuqnis</strong>a da diabetis dros, rekomendebulia wonis monitoringi 4, 8 da<br />

12 kviris ganmavlobaSi neiroleptikuri Terapiis dawyebis an Secvlis<br />

SemTxvevaSi, da Semdeg kvartalSi erTxel regularulad. Tu pacienti<br />

sakuTari wonis 5%-s an ufro bevrs imatebs, maSin unda ganixilebodes<br />

preparatebis Secvlis varianti (American Diabetes Association, 2004 [D]).<br />

antidepresantebs Soris mniSvnelovani wonis matebis riski yvelaze<br />

maRalia triciklur, monoaminoqsidazas inhibitorebsa da mirtazapinis<br />

SemTxvevaSi (Fava, 2000 [D]; Masand, 2000 [D]). nefazodoni TiTqosda wonis<br />

mimarT neitraluria, xolo bupropionis Sesaxeb cnobilia, rom is iwvevs<br />

wonis mcireoden klebas. (Croft, 2002 [A]).<br />

cnobilia, rom epilefsiis sawinaaRmdego valproati (Isojärvi, 1996 [C]) da<br />

gabapentini (De Toledo, 1997 [D]) iwveven wonis gansakuTrebul momatebas.<br />

lamotrigini savaraudod wonis mimarT neitraluria. 32 kvirian kvlevebSi<br />

lamotriginma gamoiwvia wonis saSualo momateba 0,6 kg-mde valproatis<br />

17


SemTxvevaSi 5,8 kg-is momatebasTan SedarebiT (Biton, 2001 [A]). marTalia,<br />

saWiroa momdevno kvlevebis Catareba, magram topiramati, rogorc Cans,<br />

aris unikaluri epilefsiis sawinaaRmdego saSualeba, romelic<br />

realurad iwvevs wonis Semcirebas. arakontrolirebadi erTwliani<br />

kvlevisas gamovlinda, rom msuqani pacientebi (sxeulis masis indeqsi 30ze<br />

meti), romlebmac daasrules erTwliani Terapiis kursi, ganicdidnen<br />

wonis saSualo klebas 4,2 kg-mde (4,3% ZiriTadidan) 3 Tvis Semdeg da 10,9<br />

kg-mde (11,0%) erTi wlis ganmavlobaSi (Ben-Menachem, 2003 [D]). aSkaraa, rom<br />

am preparatebs Soris gakeTebul arCevans SeuZlia didi zemoqmedebis<br />

moxdena pacientTa wonis kontrolze (Weiglss, 2003 [D]).<br />

5. Warbi wonis da <strong>simsuqnis</strong> mkurnaloba da xangrZlivi<br />

meTvalyureoba<br />

optimaluri wonis SenarCuneba, Warbi wonisa da <strong>simsuqnis</strong> <strong>marTva</strong> da<br />

mkurnaloba moiTxovs pacientis Rrma motivacias, gulmodgine Sromas da<br />

eqimTan mWidro TanamSromlobas.<br />

Warbi wonisa da <strong>simsuqnis</strong> mkurnaloba da <strong>marTva</strong> moicavs cxovrebis<br />

wesis Secvlis RonisZiebebs da medikamentur mkurnalobas.<br />

pacientis mzadyofnis Sefaseba<br />

pacientis mzadyofnis Sefaseba saSualebas iZleva ganvsazRroT<br />

misi motivaciis done, rac gvexmareba komunikaciis ukeT<br />

war<strong>marTva</strong>Si;<br />

pacients evaleba dasaxos realuri, miRwevadi miznebi da iyos<br />

pasuxismgebeli axal qcevaze, romlis meSveobiTac xorcieldeba<br />

wonis dakleba da SenarCuneba.<br />

cxovrebis wesis Secvla<br />

wonis <strong>marTva</strong> xelovnebaa. pacientma unda dasaxos miRwevadi miznebi da<br />

pasuxismgeblobiT moekidos mis miRwevas. wonis warmatebuli marTvisTvis<br />

mniSvnelovania konkretuli qcevis progresis Sesaxeb Canawerebis<br />

warmoeba an TviTmonitoringi. kaloriebis Semcirebis strategia<br />

gulisxmobs sakvebSi meti xilisa da bostneulis gamoyenebas, misaRebi<br />

kaloriebis da ulufis Semcirebas, jansaRi arCevanis gakeTebas maRaziis<br />

daxlTan da sazogadoebriv adgilebSi. aucilebelia procesSi<br />

yoveldRiurad meti fizikuri aqtiurobis CarTva.<br />

pacientebma da eqimebma unda gaacnobieron, rom naklebi kveba da meti<br />

fizikuri aqtiuroba dRevandel droSi Zalian wasaxalisebelia, procesi<br />

advili dasaZlevia, Tu pacients swams, rom aqvs nebisyofa. cudia Tu is<br />

18


fiqrobs, rom unda Sewyvitos Tavisi sayvareli yvela produqtis miReba<br />

da saaTobiT akeTos mosawyeni varjiSi.<br />

eqimma unda ixelmZRvanelos `5 A~-s principiT (Ask-SeekiTxe, Advise-urCie,<br />

Assist-daexmare, Assess-Seafase, Arrange-monitorireba gauwie). warmatebuli<br />

marTvis misaRwevad metad efeqturia procesSi eqimis CarTva, mas SeuZlia<br />

mniSvnelovani zegavlenis moxdena.<br />

Ask - SeekiTxe da Seafase wona/simaRle. pacients, umjobesia sawyis<br />

etapze ganesazRvros wona da gamoeTvalos sxeulis masis indeqsi.<br />

pacientebi informirebuli unda iyvnen TavianTi sxeulis masis<br />

indeqsis da riskis statusis Sesaxeb;<br />

Advise - urCieT wonaSi dakleba. garkveviT, mkveTrad, magram<br />

delikaturad aiZuleT yvela Warbi wonis mqone an msuqani pacienti<br />

wonaSi daiklos;<br />

Assess - SeafaseT wonaSi daklebisaTvis mzadyofna. yvela Warbi<br />

wonis mqone an msuqan pacients SeekiTxeT mzad aris Tu ara igi<br />

wonaSi daklebis mcdelobisaTvis, magaliTad momdevno 30 dRis<br />

ganmavlobaSi;<br />

Assist - daexmare wonaSi daklebis mcdelobaSi. daexmareT pacients<br />

wonaSi daklebis gegmis SemuSavebaSi. aswavleT Sesabamisi wyaroebi;<br />

Arrange - monitorireba gauwie. dagegmeT Semdgomi viziti adgilze<br />

an telefonis meSveobiT.<br />

ASK-SeekiTxe<br />

SeekiTxeT da gansazRvreT simaRle, wona da gamoTvaleT sxeulis masis<br />

indeqsi.<br />

ADVICE-urCieT wonaSi dakleba<br />

normaluri wonis mqone pacientebs unda vurCioT jansaRi kveba da<br />

fizikuri aqtiuroba, raTa samomavlod Tavidan aviciloT Warb wonasTan<br />

dakavSirebuli problemebi. Tu pacients aReniSneba Warbi wona an<br />

simsuqne, eqimi valdebulia Riad esaubros mas aRniSnuli problemis<br />

Sesaxeb da misces wonis daklebis rekomendaciebi. kvlevebiT dadgenilia,<br />

rom eqimis mier micemuli rekomendaciebis fonze wonaSi daklebis<br />

mcdeloba ufro martivad miiRweva. wonaSi daklebis warmatebuli<br />

mcdelobis SemTxvevebi samjer ufro meti iyo im pacientebTan SedarebiT,<br />

romlebsac eqimisgan ar miuRiaT rekomendaciebi aRniSnul problemasTan<br />

dakavSirebiT (Abid, 2005[M]). Semdgom mniSvnelovan etaps warmoadgens<br />

pacientis CarTva diskusiaSi, romelic misi motivaciis mimdinare dones<br />

exeba.<br />

ASSESS –SeafaseT wonaSi daklebis cvlilebisadmi mzadyofna<br />

gamomdinare iqidan, rom ar arsebobs cvlilebis etapis ganmsazRvreli<br />

zusti mtkicebuleba, pirovnebis mzadyofnis Sefaseba wonaSi daklebasTan<br />

mimarTebaSi dasaxuli miznis miRwevis mniSvnelovan etaps warmoadgens.<br />

19


arsebobs mtkicebuleba, rom wonaSi daklebis procesSi e.w. “moqmedebis”<br />

etapSi gadasvla da/an xangrZlivi droiT darCena wonis mxriv ukeTesi<br />

maCveneblebis gamovlenas uwyobs xels. magaliTad, proCaskam da misma<br />

kolegebma aRmoaCines, rom rac ufro adre miaRwies pacientebma am etaps,<br />

miT ufro warmatebuli aRmoCndnen isini mkurnalobis bolos (Prochaska,<br />

1992 A). Tumca, sxva avtorebma ver aRmoaCines kavSiri wonis daklebis<br />

cvlilebis bazisur etapsa da wonis xanmokle (Macqueen, 2002 C) da<br />

SedarebiT gaxangrZlivebul (mag, sami weli) gamosavals Soris (Jeffery 1999<br />

C). erTerTi gamoqveynebuli randomizebuli kvleva romelic afasebs<br />

transTeoriul models aRniSnulia, rom wonis dasaklebma intervenciam<br />

gamoiwvia wonis SenarCuneba, magram ara wonaSi dakleba (Logue,2005A).<br />

avtorebma aRniSnes, rom maTi Careva (mag, yovelTviurad satelefono<br />

rCeva-konsultacia) ar aRmoCnda sakmarisi mniSvnelovani klinikuri<br />

efeqtis misaRwevad. dadginda, rom kontaqtis intensiuroba da sixSire<br />

mniSvnelovanwilad gansazRvravs gamosavlis warmatebas (Jeffery 2000 R).<br />

wonaSi daklebis warmatebaze mniSvnelovan gavlenas axdens agreTve da<br />

cxovrebis stili da fsiqologiuri faqtorebi. magaliTad, kvlevebiT<br />

dadgenilia, rom depresiuli statusi arasasurvel zegavlenas axdens<br />

mkurnalobis gamosavalze (Linde, 2004 C) da gaTvaliswinebul unda iqnes<br />

pacientisTvis rekomendaciebis micemis procesSi. kvebisa da fizikuri<br />

aqtiurobis sferoSi cvlilebebis misaRwevad eqimma unda Sefasos<br />

pacientis motivacia da mxardaWera, cxovrebis stresuli movlenebi,<br />

fsiqiatriuli statusi, Tavisufali drois arseboba da SezRudvebi,<br />

miznebis da molodinis Sesabamisoba. cvlilebisadmi mzadyofnis Sefaseba<br />

gulisxmobs imaze mets, vidre martivad dasvaT SekiTxva, “mzad xarT Tu<br />

ara wonaSi daikloT?”<br />

Sefasebis procesSi daxmarebas gagiwevT cifrebiani skala, sadac<br />

cvlilebisadmi pacientis interesi da rwmena qulebiT aisaxeba. SeekiTxeT<br />

pacients “skalaze 0-dan 10-mde, sadac 0-ar aris mniSvnelovani, 10-Zalian<br />

mniSvnelovani _ ramdenad mniSvnelovania TqvenTvis axla wonaSi<br />

dakleba?” ganagrZeT SekiTxva “skalaze 0-dan 10-mde, sadac 0-ar aris<br />

darwmunebuli, 10-sakmaod darwmunebuli _ ramdenad darwmunebuli xarT<br />

imaSi, rom axla SeZlebT wonaSi daklebas?” aseve SegiZliaT hkiTxoT<br />

“ramdenad dainteresebuli xarT amJamad wonaSi daklebiT? 0-ar aris<br />

dainteresebuli, 10-Zalian dainteresebulia”.<br />

ASSIST – daexmare wonaSi daklebis mcdelobaSi<br />

pacienti ar aris dainteresebuli/motivirebuli wonaSi dasaklebad<br />

am kategoriis pacientebi ar fiqroben, rom maTi wona problemas<br />

warmoadgens, ar arian dainteresebulni cvlilebis ganxorcielebaSi<br />

(precontemplator), uaryofen TavianT problemas, magram iwyeben cvlilebaze<br />

fiqrs (contemplator). simsuqnesTan dakavSirebuli risk-faqtorebis da<br />

wonaSi daklebis potenciuri sargeblis Sesaxeb informaciis miwodeba<br />

metad efeqturia maTTvis vinc jer kidev ar aris dainteresebuli<br />

20


cvlilebiT. cvlilebasTan dakavSirebuli barierebis ganxilva<br />

mniSvnelovani strategiaa im pacientebTan mimarTebaSi, romlebsac<br />

dawyebuli aqvT cvlilebaze fiqri. wonis daklebasTan dakavSirebiT<br />

pacientis mzadyofnis Sefaseba regularuli intervalebiT unda<br />

ganxorcieldes.<br />

pacienti dainteresebulia/motivirebuli wonaSi dasaklebad<br />

wonaSi dasaklebad motivirebul pacientebs rekomendacia unda<br />

mivawodoT Sesaferisi kvebis, aqtiurobis da qcevis Sesaxeb. davexmaroT<br />

aRniSnuli cvlilebebis ganxorcielebaSi. qvemoT warmodgenili<br />

informacia detalurad aRwers aRniSnul rekomendaciebs. eqims evaleba<br />

kargad icodes Sesaferisi referaluri wyaroebi, rogorc sakuTar<br />

klinikaSi aseve adgilobriv dasaxlebaSi.<br />

ARRANGE – monitorireba gauwie<br />

miuxedavad imisa, rom eqimi SeiZleba pirdapir ar monawileobdes wonis<br />

marTvis procesSi, wonis daklebis programis dawyebidan daaxloebiT<br />

sami Tvis Semdeg rekomedebulia ganmeorebiTi vizitis dagegmva progresis<br />

Sesafaseblad. programis dasrulebamde ganmeorebiTi Sefasebebi<br />

grZeldeba Sesabamisi intervalebiT da yovel vizitze xdeba miznebisa da<br />

risk-faqtorebis ganmeorebiTi Sefaseba da wonis SenarCunebasTan<br />

dakavSirebuli sakiTxebis ganxilva.<br />

kvebis mowesrigeba da dieta<br />

kvebiTi rekomendaciebi gulisxmobs kaloriebis Semcirebas ulufis<br />

zomis da raodenobis SefasebiT;<br />

fizikuri aqtiurobis fiziologiuri efeqtebi mniSvnelovnad aris<br />

damokidebuli moZraobis sixSireze, xangrZlivobasa da<br />

intensivobaze;<br />

cxovrebis stilis modifikacia (kveba da fizikuri aqtiuroba)<br />

farmakoTerapiasTan (6 Tvidan 1 wlamde) erTad kombinaciaSi<br />

ganapirobebs wonaSi daklebas msuqan pacientebSi;<br />

bariatriuli qirurgia (<strong>simsuqnis</strong> qirurgiuli mkurnaloba: kuWis,<br />

gastroplastika,) naCvenebia gansakuTrebuli jgufis pacientebSi,<br />

romelTa sxeulis masis indeqsi 40-ze metia an utoldeba 35-39.9-s,<br />

romlebic naadrevi sikvdilis an invalidobis absoluturi riskis<br />

winaSe arian. pacientebi unda iyvnen fsiqologiurad<br />

gawonasworebuli, motivirebuli, kargad informirebuli daavadebis<br />

marTvis da operaciuli riskis Sesaxeb. bariatriuli qirurgia<br />

iZleva mniSvnelovan da xangrZliv Sedegebs, Tumca ar aris<br />

cnobili Soreuli Sedegebi;<br />

mniSvnelovania yoveldRiuri, yovelkvireuli da xanmokle miznebis<br />

dasaxva.<br />

21


kvebis Sefaseba da mkurnaloba<br />

pacientTan SeTanxmebiT xdeba wonis marTvisTvis Sesaferisi kvebis gegmis<br />

Terapiis SemuSaveba. dietologi afasebs mdgomareobas da iZleva rCevadarigebebs<br />

aRniSnuli sakiTxis irgvliv. wonis marTvisTvis aucilebelia<br />

eqims kargad esmodes kvebiTi rekomendaciebis zogadi principebi.<br />

anamnezi kvebis Sesaxeb<br />

kvebis Cvevis Sesaxeb informaciis mopoveba SesaZlebelia miRebuli<br />

sakvebis sixSiris da Semadgenlibis aRricxviT, sami dRis, erTi kviris<br />

ganmavlobaSi miRebuli sakvebis dafiqsirebiT.<br />

kvebis Sefaseba<br />

SeafaseT kvebis Cveva. sakvebi da sasmeli, romelsac pacienti irCevs.<br />

Sefaseba gulisxmobs ganisazRvros:<br />

sakvebiT da sasmeliT miRebuli kaloriebi da cximi;<br />

ulufis zoma da sakvebis yvela jgufi;<br />

sakvebi nivTierebebis gadaWarbebuli an arasakmarisi moxmareba;<br />

sakvebi danamatebis gamoyeneba;<br />

specifikuri qcevis Secvlis etapi, rogoricaa xilisa da<br />

bostneulis miReba;<br />

kvebis SesaZlo darRvevis simptomebi _ sakvebis gadaWarbebuli<br />

moculobiT miRebis ganmapirobebeli faqtorebi;<br />

sakvebis miRebis dro, jeradoba da racioni.<br />

kvebiTi rekomendaciebi.<br />

SearCieT pacientisaTvis sasurveli kvebis ganrigi. dieturi<br />

rekomendaciebi unda iyos individualuri da moqnili kaloraJis<br />

SemcirebisaTvis (National Heart, Lung and Blood Institute, 2000 y).<br />

rekomendebulia:<br />

wonaSi dakleba kaloriebis Semcirebis gziT. kaloriebis zomieri<br />

SemcirebiT (500-1000 kkal dReSi) SesaZlebelia kviraSi 0,5-1kg-iT<br />

wonaSi dakleba (National Heart, Lung and Blood Institute, 2000 D);<br />

kvebis gegmis SemuSaveba wonaSi dasaklebad, romelic gulisxmobs<br />

1000-1200 kkal/dReSi qalebisaTvis da 1200-1600 kkal/dReSi<br />

mamakacebisaTvis (National Heart, Lung and Blood Institute,1998 D);<br />

kvebis reJimis SemuSaveba, romelic balansirebulia da Seesabameba<br />

kvebiT gaidlainebs (Esposito, 2003 A). uzrunvelyaviT dReSi sul<br />

mcire 5 ulufa xilis da bostneulis miReba. SezRudeT cximis<br />

miReba cximidan miRebuli kaloraJis 30%-mde, najeri cximidan<br />

miRebuli kaloraJis 7-10%-mde, ujeri cximi unda iyos 1%-ze<br />

22


naklebi an ar unda aRematebodes mas. gansakuTrebuli mniSvneloba<br />

eniWeba marcvleulis da ujredisis miRebas (dReSi 35 grami an meti);<br />

miRebuli ujeri cximi unda Seadgendes kaloraJis 1%-ze naklebs.<br />

rac ufro dabalia sakvebiT miRebuli qolesterini, najeri da<br />

ujeri cximis kombinirebuli miReba, miT metia sargebeli<br />

kardiovaskularuli sistemis mxriv (USDA, 2005 D). restoranSi, maT<br />

Soris swrafi kvebis obieqtebSi damzadebuli sakvebis umetesoba<br />

didi raodenobiT Seicavs “gansxvavebul cxims” (es cximi<br />

mcenareuli warmoSobisaa, magram is qimiurad Secvlilia<br />

xelovnurad, hidrogenizaciis saSualebiT), da gaurkveveli<br />

Semadgenlobis aris. “gansxvavebuli cximis” miRebis Semcireba<br />

SesaZlebelia “nawilobriv hidrogenizebuli” mcenareuli cximebis<br />

Semcveli sakvebis SezRudviT, rogoricaa magaliTad zogierTi<br />

saxeobis margarini, comisTvis sifxvieris mimcemi specialuri cximi,<br />

krekerebi, tkbileuli, namcxvrebi, wasaxemsebeli/Semwvari sakvebi,<br />

salaTis Sesakmazi sousebi da gadamuSavebuli sakvebi.<br />

dabal-kaloriuli kvebis gegma wonaSi dasaklebad<br />

sakvebi nivTiereba rekomendirebuli norma<br />

kaloriebi Cveuli dRiuri kaloraJis Semcireba<br />

dReSi 500-1000 kkal-iT<br />

saerTo cximi saerTo kaloriebis 30% an naklebi<br />

“gansxvavebuli cximi”* saerTo kaloriebis 1% an naklebi<br />

Nnajeri cximi saerTo kaloriebis 7-10%<br />

ujeri cximi saerTo kaloriebis 15%-mde<br />

cila saerTo kaloriebis 15%<br />

naxSirwylebi-rTuli, sxvadasxva saxis<br />

bostneulis, xilis da marcvleulisgan<br />

miRebuli.<br />

saerTo kaloriebis 55%<br />

boWko 25-35 grami an meti<br />

cxrili #7<br />

naxSirwylebis dasaSvebi norma mozrdilebisa da bavSvebisaTvis<br />

ganisazRvra dReSi minimum 130 grami (Institute of Medicine of the National Academies,<br />

2002).<br />

* gansxvavebuli cximi”_esaa cximi mcenareuli warmoSobisaa, magram is qimiurad<br />

Secvlilia xelovnurad, hidrogenizaciis saSualebiT.<br />

yvela dabal-kaloriuli dieta iwvevs wonaSi swraf daklebas (3-dan<br />

12 Tvemde) (Bravata, 2003:Freedman, 2001, National Heart, Lung and Blood<br />

23


Institute,1998). meti kvlevebia saWiro wonaSi daklebis samomavlo<br />

efeqturobis gansazRvrisaTvis da naxSirwylebiT Raribi (100<br />

gramze naklebi) dietis SesanarCuneblad. Cveulebriv<br />

dabalkaloriul dietasTan SedarebiT wonaSi daklebis swrafi<br />

efeqti (3-dan 6 Tvemde) aRiniSna naxSirwylebiT Raribi dietis<br />

fonze, Tumca erTi wlis Semdeg sxvaoba mniSvnelovani ar iyo. erTi<br />

wlis ganmavlobaSi naxSirwylebiT Raribi dietis fonze<br />

trigliceridebis da (maRali simkvrivis lipoproteidi)<br />

qolesterinis maCveneblebis gaumjobeseba aRiniSna. sadReisod<br />

gaurkvevelia Tu ra gavlenas axdens zemoT aRniSnuli dieta<br />

kardiovaskularuli risk-faqtorebis gaumjobesebaze, ramdenad<br />

usafrTxo da efeqturia igi xangrZlivad wonaSi daklebisaTvis;<br />

janmrTelobis riski matulobs da sakvebi elementebis deficiti<br />

SeiZleba aRiniSnos wonaSi daklebis rekomendaciebis gamo,<br />

romelic sakvebis garkveul jgufebs gamoricxavs da zRudavs makro<br />

elementebs (Bonow, 2003, Freedman, 2001);<br />

wonaSi daklebis mizniT Zalian dabal-kaloriuli dietis<br />

rutinulad gamoyeneba rekomendebuli ar aris, amisTvis saWiroa<br />

gamocdili praqtikosis gansakuTrebuli meTvalyureoba. aRniSnuli<br />

dietis gamoyenebis Sedegad pirveli 6 Tvis manZilze wonaSi<br />

dakleba mosalodnelia 20 kg-iT, Tumca 6-12 Tvis ganmavlobaSi<br />

wonis xelaxali namati aRiniSneba. kvebis da qcevis mimdinare<br />

zedamxedvelobis gareSe wonis SenarCuneba praqtikulad<br />

SeuZlebelia (Paisey 2002, Torgerson 1999);<br />

bolo periodSi Catarebuli kvlevebiT dadginda, rom wonaSi<br />

daklebisa da SenarCunebisaTvis dabali glikemiuri indeqsis mqone<br />

dieta efeqturi ar aris. meti kvlevebia saWiro SimSilisa da<br />

maZRrobis Soreuli efeqtebis gansazRvrisaTvis (Ebbeling, 2005).<br />

ixileT danarTi 8. `kvebis dagegmva da wonis koreqcia.”<br />

kvebis gamosavali da miznebi<br />

wonis daklebis da SenarCunebis ukeTesi Sedegis misaRwevad<br />

aucilebelia fizikuri aqtiurobis gazrdis xarjze kaloriebis<br />

gaZlierebuli daxarjva (Esposito, 2003, Miller, 1997, National Heart, Lung and<br />

Blood Institute,2000, Rejeski, 2002);<br />

xangrZlivi periodis ganmavlobaSi wonaSi daklebis ukeTesi Sedegi<br />

im SemTxvevaSi miiRweva, rodesac kaloraJis Semcireba<br />

kombinirebulia fizikuri aqtiurobis gazrdasTan da qceviT<br />

TerapiasTan (Chao, 2000, Diabetes Prevention Program Research Group 2002.<br />

Freedman, 2001. Miller, 1997. National Heart, Lung and Blood Institute,1998, 2000.<br />

Rejeski, 2002. Tuomilehto, 2001);<br />

wonaSi daklebis procesis efeqturobisTvis rekomedebulia<br />

jandacvis muSakis mxridan xSiri meTvalyureoba da<br />

24


saganmanaTleblo saubrebi (Chao, 2000. National Heart, Lung and Blood<br />

Institute, 2000. Rejeski, 2002.Tuomilehto, 2001);<br />

kaloraJis Semcirebis da fizikuri aqtiurobis gazrdis<br />

erTobliobiT miiRweva wonis SenarCuneba (Franz, 2007. Freedman, 2001.<br />

McGuire, 1998. Wing, 2001). wonis kontrolis nacionaluri saagentos<br />

mier gamoqveynebuli monacemebiT gamovlinda, rom wonis<br />

SenarCunebisTvis rekomendebulia dReSi saSualod 1400 kkal miReba,<br />

yoveldRiurad 1 saaTi zomieri fizikuri aqtiuroba da diliT<br />

sauzmis miReba.<br />

fizikuri aqtiuroba<br />

fizikur aqtiurobas miekuTvneba sxeulis yvela saxis da intensivobis<br />

moZraoba, yoveldRiuri aqtiurobis CaTvliT. termini varjiSi<br />

galisxmobs datvirTvis intensivobis gazrdas, xSirad aRiqmeba rogorc<br />

valdebuleba da uaryofiT gavlenas axdens zogierT msuqan pacientze.<br />

fizikuri aqtiuroba metad miRwevadi, yovlismomcveli da Sesaferisi<br />

terminia.<br />

fizikuri aqtiuroba didi xnis win ganisazRvra cxovrebis jansaRi wesis<br />

da dRegrZelobis mniSvnelovan komponentad (Paffenbarger, 1986). amerikis<br />

gulis asociaciis mier kardiovaskularuli daavadebis damoukidebel<br />

risk-faqtorad ganisazRvra fizikuri umoZraoba da cxovrebis mjdomare<br />

stili (Fletcher, 1992). <strong>simsuqnis</strong> problemis mTavar mizezs fizikuri<br />

umoZraoba warmoadgens. amerikis SeerTebul StatebSi mozrdilTa<br />

daaxloebiT 60%-s Warbi wonis problemebi aReniSnebaT (Flegal, 2002).<br />

<strong>simsuqnis</strong> prevenciisa da marTvisTvis aucilebelia fizikuri aqtiurobis<br />

xelSewyoba.<br />

fizikuri aqtiurobis specifikuri roli <strong>simsuqnis</strong> <strong>marTva</strong>Si<br />

<strong>simsuqnis</strong> <strong>marTva</strong>Si fizikur aqtiurobas gaaCnia ramodenime specifikuri<br />

roli: prevencia, wonis mkveTri dakleba, wonis dakleba xangrZlivi<br />

periodis ganmavlobaSi, wonis SenarCuneba da normaluri metaboluri<br />

maCveneblebi wonis daklebiT an mis gareSe. qvemoT warmodgenilia<br />

TiToeuli maTganis mokle mimoxilva.<br />

fizikuri aqtiuroba da <strong>simsuqnis</strong> prevencia<br />

arsebobs zogadi mosazreba, rom fizikuri aqtiurobis dros daxarjul<br />

energias aqvs unari zemoqmedeba moaxdinos energetikul balansze da<br />

wonis regulaciis processze. arsebobs mtkicebuleba, rom fizikuri<br />

aqtiuroba minimumamde amcirebs wonaSi matebis process (Jakicic, 2002).<br />

Tumca, mxolod fizikuri aqtiuroba ver daZlevs araswori kvebis Cvevebs.<br />

Warbi wonis prevenciisTvis orive am faqtoris balansirebaa saWiro. jer<br />

kidev ver dadginda wonaSi matebis prevenciisTvis fizikuri aqtiurobis<br />

optimaluri doza. igi individualuri iqneba asakis, sqesis, profesiuli<br />

25


energiis xarjvis da Cveuli kaloraJis miRebis mixedviT. zogadad<br />

rekomendebulia kviraSi 5 dRe, 30-dan 60 wuTamde saSualo intesivobis<br />

fizikuri aqtiuroba (American College of Sports Medicine, 2001).<br />

fizikuri varjiSi da wonaSi mkveTri dakleba<br />

kvlevebiT dadgenilia, rom kaloraJis kontrolis gareSe mxolod<br />

varjiSiT wonaSi dakleba sakmaod rTulia. varjiSiT miRweuli Sedegi<br />

sqesTa Soris gansxvavebulia. wonaSi kleba mamakacebSi ufro mkveTrad<br />

aRiniSneboda, maSin rodesac qalebi mxolod wonis SenarCunebas<br />

aRwevdnen (Doneelly, 2003). Caatares cikluri ergometriis amtanobis kvleva,<br />

romelic kviraSi 3 dRe 20 kviris ganmavlobaSi mimdinareobda. kvlevaSi<br />

monawileobas Rebulobda sxvadasxva rasis (Savi da TeTri), sqesis, asakis<br />

(16-65 wlis) da gansxvavebuli sxeulis aRnagobis mqone pirebi. varjiSis<br />

Sedegad cximis maCveneblebi Semcirda da cximisgan Tavisufali masa<br />

gaizarda. am cvlilebebis maStabi CaTvales rom aris mcire<br />

mniSvnelobis. varjiSis Sedegad sqesTa Soris sxvaoba aRiniSna (Wilmore,<br />

1999).<br />

fizikuri aqtiuroba da wonis SenarCuneba xangrZlivi periodis<br />

ganmavlobaSi<br />

dadgenilia, rom wonis xelaxla matebis prevenciisTvis fizikur<br />

aqtiurobas gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba (Jeffery, 1984. Pronk, 1994).<br />

aerobika da Zlieri varjiSi wonis totaluri daklebisTvis imdenad<br />

efeqturi ar aris, rogorc misi roli wonis SenarCunebaSi (Wadden, 1998).<br />

xangrZlivi periodis ganmavlobaSi wonis SesanarCuneblad fizikuri<br />

aqtiuroba saWiroa iseTive sixSiriT, rogorc iyo rekomedebuli<br />

daklebis procesSi. rogorc zemoT iyo aRniSnuli, wonis<br />

SenarCunebisTvis saWiroa yoveldRiurad 1 saaTi an meti zomieri<br />

fizikuri aqtiuroba.<br />

normaluri metaboluri maCveneblebi wonis daklebiT an mis gareSe<br />

fizikuri aqtiurobis dadebiTi zemoqmedeba cdeba wonis daklebis<br />

farglebs. arsebobs sarwmuno mtkicebuleba, rom fizikuri aqtiuroba<br />

Zalian mniSvnelovania tipi II Saqriani diabetis da kardiovaskularuli<br />

daavadebis (masTan dakavSirebuli risk-faqtorebis) prevenciis da marTvis<br />

sakiTxSi. arsebobs monacemebi, rom 5-dan 10%-mde wonaSi dakleba<br />

mniSvnelovan zegavlenas axdens metabolur sindromze (Goldstein, 1992).<br />

saSualo <strong>simsuqnis</strong> mqone qalebSi perioduli varjiSi, dReSi orjer 15<br />

wuTiani Cqari siarulis saxiT ar iwvevs wonaSi daklebas, magram<br />

mkveTrad aumjobesebs maRali simkvrivis lipoproteidisa da insulinis<br />

maCveneblebs (Donnelly, 2000). mamakacebSi, kaloraJis SezRudvis gareSe<br />

wonaSi dakleba yoveldRiuri fizikuri aqtiurobis momatebis xarjze,<br />

amcirebs insulinis rezistentobas da muclis areSi gacximovnebis<br />

xarisxs. varjiSi wonaSi daklebis gareSe amcirebs muclis areSi cxims,<br />

26


dadebiT zegavlenas axdens kardiovaskularul sistemaze, magram ar<br />

moqmedebs insulinis doneze (Ross, 2000).<br />

glukozis darRveuli tolerantobis mqone msuqan pirebSi, romlebmac<br />

Secvales cxovrebis stili da daiwyes fizikuri aqtiuroba, daikles<br />

wonaSi da mniSvnelovnad Seamcires diabetis progresireba (Tuomilehto,<br />

2001).<br />

arsebobs kvlevebi fizikuri aqtiurobis Sesaxeb, sadac naTlad Cans, rom<br />

wonaSi daklebis gareSe damoukideblad metaboluri efeqtis miRweva<br />

SeuZlebelia. msuqan qalebSi aerobikisa da gamudmebuli varjiSis<br />

Sedegad dietis gareSe ver iqna miRweuli wonaSi kleba, adgilobrivi<br />

gacximovnebis Semcireba, lipidebisa da insulis maCveneblebis<br />

normalizeba.<br />

fizikuri aqtiurobis gegmis Sedgena<br />

daaxloebiT 20 wlis win iyo miRebuli eqimis mier varjiSis<br />

individualuri gegmis Sedgena (Gibson, 1983). zemoT aRniSnuli zusti<br />

rekomendaciis Sedgena dResac ucxoa <strong>pirvelad</strong>i jandacvis eqimebisaTvis.<br />

fizikuri aqtiuroba SeiZleba gansxvavdebodes moZraobis sixSiris,<br />

xangrZlivobis da intensivobis mixedviT. varjiSis fiziologiuri efeqti<br />

mniSvnelovnad aris damokidebuli aqtiurobis moculobaze. qvemoT<br />

ganxiluli iqneba TiToeuli maTgani.<br />

sixSire<br />

fiziologiuri adaptaciis gamomuSavebisTvis fizikuri aqtiurobis<br />

minimaluri sixSire kviraSi sami dRiT ganisazRvreba. yoveldRiuri<br />

varjiSi rekomendebulia arteriuli wnevis da insulinis maCveneblebis<br />

gaumjobesebisTvis. varjiSiT gamowveuli sargeblis misaRwevad<br />

rekomendebulia fizikuri aqtiuroba kviraSi xuTi dRe an meti. varjiSis<br />

dawyeba umjobesia TandanTanobiT, sixSiris Semdgomi gazrdiT. sxvadasxva<br />

saxis aqtiuroba iZleva sixSiris gazrdis saSualebas da naklebad<br />

mosawyens xdis mas. fizikuri aqtiurobiT siamovnebis miReba misi zusti<br />

Sesrulebis garantiaa.<br />

xangrZlivoba<br />

varjiSis rekomendirebuli xangrZlivoba cvalebadobs. tradiciuli<br />

kardiovaskularuli gaidlainebis mixedviT fizikuri aqtiuroba<br />

gulisxmobs 60-80% gulis cemis maqsimaluri sixSiris fonze kviraSi<br />

samidan xuTi dRis ganmavlobaSi 30 wT varjiSs. amerikis sportuli<br />

medicinis kolejis mier rekomendebulia TiTqmis mTeli kviris<br />

ganmavlobaSi 30 wT. saSulo intensivobis fizikuri aqtiuroba (American<br />

ollege of Sports Medicine, 2001). kardiovaskularuli sistemisTvis da wonaSi<br />

dasaklebad aseve efeqturi aRmoCnda xanmokle periodis ganmavlobaSi (10<br />

wT) xSirad varjiSi (Jakicic, 1995).<br />

27


wonis kontrolisTvis rekomendebulia fizikuri aqtiuroba dReSi 60 wT<br />

ganmavlobaSi (mowodebulia samedicino institutis mier). Warbwonian<br />

pacientebSi wonaSi klebis procesi ukeTesad warimarTa kviraSi 2500<br />

kkal (300 kal/dReSi) daxarjviT. aRniSnuli maCvenebeli adre Seadgenda<br />

standartul 1000 kkal/kviraSi (150 kkal/dReSi) (Jeffery, 2003).<br />

intensiuroba<br />

konkretuli pacientisTvis fizikuri aqtiurobis Sesaferisi intensivobis<br />

SerCeva rTulia. msuqan pacientebs varjiSisTvis esaWiroebaT didi<br />

Zalisxmeva. Sesaferisi intensivobis dadgena SesaZlebelia aqtiurobis<br />

procesSi pacientis laparakis unaris gansazRvriT. saubris procesSi<br />

sirTule metyvelebs pacientis did fizikur datvirTvaze, rac didxans<br />

ver gastans. gadaWarbebuli fizikuri aqtiuroba zianis momtania da<br />

drois fuWi kargvaa. umjobesia fizikuri aqtiurobis mcire intensivobiT<br />

dawyeba da misi TandaTanobiT gazrda. sunTqvis gaumjobesebisTvis da<br />

varjiSis dasrulebisTvis umjobesia tempis Semcireba.<br />

fizikuri aqtiurobis intensivobis gansazRvra SesaZlebelia wuTSi an<br />

saaTSi daxarjuli kaloriebis mixedviT. misaRebi kaloraJis dadgena<br />

damokidebulia wonasa da moZraobis intensivobaze. arsebobs vrceli<br />

cxrili kaloraJis xarjvis Sesaxeb sxvadasxva datvirTvis mqone pirebSi<br />

(Katch, 1993). (ix. cxrili #8).<br />

konkretuli fizikuri aqtiurobis dros daxarjuli energia<br />

msubuqi<br />

(4 kkal/wT naklebi)<br />

saSualo<br />

(4-7 kkal/wT)<br />

mZime<br />

(7 kkal/wT meti)<br />

neli siaruli cocxlad siaruli cocxlad siaruli<br />

aRmarTze an tvirTiT<br />

neli curva curva zomieri<br />

ZalisxmeviT<br />

zogadi varjiSi, msubuqi<br />

daWimva<br />

velosipediT seirnoba velosipediT swrafi<br />

siaruli an rbolaSi<br />

monawileoba<br />

swrafi curva<br />

zogadi varjiSi, aerobika zogadi varjiSi, kibis<br />

ergometria<br />

_ magidis CogburTi CogburTi<br />

golfi _ _<br />

boulingi _ _<br />

Tevzaoba mjdomare Tevzaoba fexze damdgari Tevzaoba mdinareSi<br />

cxrili #8<br />

28


naosnoba neli kanoe swrafi kanoe<br />

diasaxlisoba, xaliCis<br />

dagva<br />

diasaxlisoba, zogadi<br />

dalageba<br />

balaxis moTibva balaxis moTibva eleqtro<br />

danadgariT<br />

avejis gadaadgileba<br />

balaxis moTibva xeliT<br />

saxlSi xeze muSaoba xatva _<br />

mosvenebul mdgomareobaSi yofnis an kiTxvis dros ixarjeba 1<br />

kkal/wuTSi. saSualo wonis adamiani siarulis dros xarjavs<br />

daaxloebiT 5 kkal/wuTSi, 10 wuTis ganmavlobaSi ZunZuliT sirbilis<br />

dros 10 kkal/wuTSi da 7 wuTis ganmavlobaSi sirbiliT 15 kkal/wuTSi.<br />

igive datvirTva 300 lbs. wonis mqone adamianisTvis energiis daaxloebiT<br />

gaormagebul xarjvas ganapirobebs.<br />

fizikuri aqtiurobis intensivobis gansazRvris meore meTods<br />

warmoadgens metaboluri eqvivalentoba. metaboluri eqvivalentoba<br />

ganisazRvreba rogorc energiis xarjva mosvenebul mdgomareobaSi<br />

yofnisas. saSualo asakis mozrdilisaTvis es udris sxeulis 1 kg-ze 1<br />

kkal/sT-Si. aqtiurobis mTeli CamonaTvali metabolur eqvivalentobis<br />

maCvenebelTan erTad gamoiyeneba energiis sruli danaxarjis dasadgenad:<br />

(aqtiurobis metaboluri eqvivalentobis maCvenebeli) X (wona<br />

kilogramebSi) X (aqtiurobis dro) Ainsworth, 1993, Ainsworth, 2000.<br />

fizikuri aqtiurobis rekomendebuli dRiuri maCvenebeli meryeobs 150<br />

kkal-dan 300 kaloriamde. fizikuri aqtiurobis sawyisi done unda<br />

ganisazRvros wonis daklebisTvis aucilebeli zomieri xangrZlivobiT.<br />

organizmis cximis 453,6 gr Seicavs energiis 3500 kalorias, rac saSualo<br />

wonis adamianisTvis 35 milis gavlas uzrunvelyofs. fizikuri<br />

aqtiurobiT daxarjuli energiis Sevseba advilad xorcieldeba<br />

kaloraJis arakontrolirebuli miRebiT. 30 wuTis ganmavlobaSi zomieri<br />

fizikuri aqtiuroba (5 kkal/wuTSi) ganapirobebs 150 kkal-is xarjvas. es<br />

udris Semwvari kartofilis 5 naWers, 2 qila tkbil sasmels, 15 cal<br />

“Cipss. nebismieri wonis problemis marTvisTvis aucilebelia fizikuri<br />

aqtiurobisa da kvebiTi rekomendaciebis erToblioba.<br />

miuxedavad imisa, rom <strong>simsuqnis</strong> <strong>marTva</strong>Si fizikuri aqtiurobis Sesaxeb<br />

konsensusi miRweulia, ar arsebobs misi rekomendebuli formati.<br />

literaturaSi msgavs magaliTs warmoadgens proeqti PACE (Physician-based<br />

Assessment and Counseling for Exercise) (Patrick, 1994) da Norstrom at Park Nicollet<br />

HealthSource-is mier SemuSavebuli fizikuri aqtiurobis piramida (Park<br />

Nicollet medical Foundation, 1999).<br />

fizikuri aqtiurobis ambulatoriuli Sefaseba <strong>pirvelad</strong> mowodebuli<br />

iqna proeqt PACE-is mier. erT gverdiani kiTxvaris meSveobiT xdeba<br />

pacientis fizikuri aqtiurobis donis da aqtiurobis gazrdisadmi<br />

mzadyofnis Sefaseba. mravali protokoli arsebobs aRniSnuli miznis<br />

29


misaRwevad sxvadasxva saWiroebis mqone pacientebisaTvis. aRniSnuli<br />

programis ganxorcieleba SeuZliaT eqimebs, eqTnebs an jandacvis sxva<br />

profesionalebs (Patrick, 1994).<br />

aRmoCnda, rom varjiSis werilobiTi rekomendacia ufro efeqturia,<br />

vidre verbalurad gadacemuli (Swinburn, 1998). medikamentis gamoweraze<br />

gacilebiT rTulia fizikuri aqtiurobis rekomendaciis dawera.<br />

fizikuri aqtiurobis individualuri daniSnuleba sakmaod<br />

damokidebulia konteqstze. gaTvaliswinebul unda iqnes individualuri<br />

motivacia, TviTkmayofileba, aqtiurobis saxeoba an SesaZlo samedicino<br />

winaaRmdegCvenebebi (CME Resource, 2004). sxvadasxva pacientSi mosalodneli<br />

Sedegis dro gansxvavebulia.<br />

fizikuri aqtiurobis gasaumjobeseblad sakmaod informatiulia<br />

pacientis saganmanaTleblo bukletebi.<br />

cxovrebis wesis Secvla da TviTmonitoringi<br />

wonis, kvebis da fizikuri aqtiurobis TviT-monitoringi<br />

wonis daklebisa da SenarCunebisaTvis aucilebel faqtors warmoadgens<br />

energiis miReba-xarjvis da wonis TviT-monitoringi. is vinc<br />

regularulad uwevs TviT-monitorings dietas da fizikur aqtiurobas,<br />

wonaSi daklebis ukeTesi maCveneblebi aReniSnebaT (Boutelle, 1999,1998).<br />

wonis regularuli monitoringi wonis kontrolis saukeTeso saSualebaa.<br />

wonis kontrolis nacionaluri saagentodan (National Weight Control Registry -<br />

NWCR) mowodebuli mtkicebuleba cxadyofs, rom pirovnebebma, romlebmac<br />

warmatebiT daikles sul mcire 13,6 kg. da aRniSnuli wona SeinarCunes<br />

erTi wlis ganmavlobaSi, monawileTa 75%-ze meti wonis TviTmonitorings<br />

awarmoebdnen kviraSi erTxel (Klem, 1997).<br />

pacientebma mudmivad unda akontrolon kaloriebis miReba, fizikuri<br />

aqtiuroba da wona. kaloriebis miRebisa da fizikuri aqtiurobis<br />

aRricxva unda moxdes yoveldRiurad, wonis Sefaseba ki kviraSi erTxel.<br />

aswavleT cxovrebis unar-Cvevebi<br />

imis miuxedavad, Tu ramdeni xania da ratom aqvs pacients Warbi wona an<br />

simsuqne, ZiriTad mizans warmoadgens pacientis mier sakmaod<br />

permanentuli cxovrebis stilis cvlilebebis ganxorcieleba, rac<br />

kaloriebis miRebis SemcirebaSi da fizikuri aqtiurobis gazrdaSi<br />

gamoixateba. gansaxorcielebeli cvlilebebis raodenoba cvalebadia imis<br />

mixedviT, Tu ra raodenobis wonis dakleba gvWirdeba. patara<br />

cvlilebebs didi zegavlena dasWirdeba. magaliTad, 0,33ml tkbili<br />

gaziani sasmelis Cveulebrivi wyliT Canacvleba yoveldRiurad,<br />

weliwadSi 13,5kaloriis dazogvas ganapirobebs.<br />

30


wonis warmatebuli daklebisa da SenarCunebisTvis damatebiTi qceviTi<br />

modifikaciis strategiebi gulisxmobs:<br />

stimulis kontrols: stimulis kontroli gulisxmobs iseTi qcevis<br />

Camoyalibebas, romelic exmareba adamianebs kvebis qcevasa da<br />

inertulobasTan dakavSirebuli garemo impulsebis SemcirebaSi.<br />

pacientebs unda vaswavloT, Seamciron maRali kaloriebis/cximebis<br />

Semcveli, arajansaRi sakvebis SeZena saxlSi, naklebi dro<br />

gaataron dRis manZilze im adgilas, sadac ikvebebian, moeridon<br />

kvebis dros yuradRebis gafantvas (mag, televizoris yureba) da<br />

ikvebon SedarebiT nela;<br />

SemecnebiT restruqturizacias: negatiuri fiqrebi (mag,<br />

perfeqcionistuli, gaorebuli “yvela an arcerTi”, pesimisturi<br />

fiqrebi da eWvi sakuTar TavSi) xSirad arasasurvel gavlenas<br />

axdens qcevis cvlilebis Zalisxmevaze. pirovnebebs unda vaswavloT<br />

negatiuri fiqrebis identificireba da xeli SevuwyoT dadebiTi<br />

muxtis SeZenaSi, rac ganapirobebs jansaRi kvebis da fizikuri<br />

aqtiurobis rekomendaciebis zust Sesrulebas;<br />

miznebis dasaxvas: motivaciis gazrdisTvis pirovnebebs unda vaswavloT<br />

xanmokle miznebis dasaxvis mniSvneloba, kvebisTvis misaRebi da<br />

miRwevadi yoveldRiuri da kvireuli miznebis dasaxva. fizikuri<br />

aqtiuroba da wonaSi dakleba unda iqnes SenarCunebuli;<br />

problemis gadaWras: wonaSi daklebis intervenciis umniSvnelovanes<br />

komponents warmoadgens kvebisa da fizikuri aqtiurobis<br />

cvlilebebTan dakavSirebuli barierebis gadalaxva. amis miRweva<br />

SesaZlebelia problemis gadaWris strategiis swavlebiT.<br />

rekomendebulia iseTi strategiebi, rogoricaa problemis<br />

gansazRvra, tvinis SturmiT miRebuli gadawyvetilebebi,<br />

gadawyvetilebis SerCeva da misi warmatebis Sefaseba;<br />

socialur mxardaWeras: wonaSi daklebis warmatebaze, rogorc dadebiTi<br />

ise uaryofiTi zegavlenis moxdena SeuZliaT meuRleebs, ojaxis<br />

wevrebs, megobrebs da TanamSromlebs;<br />

Cavardnis (recidivis) prevencias: qcevis cvlilebis dros xSiria<br />

warumatebloba da ganmeorebiT mcdelobis aucilebloba. pacienti,<br />

romelac erTxel ar gaumarTlebs, unda gavamxnevod da vurCioT<br />

scados maSin, rodesac amisTvis mzad iqneba. faqtiurad, srul<br />

gankurnebas SeiZleba ver mivaRwioT; sjobs mTeli cxovreba<br />

vibrZoloT, vidre maSinve davnebdeT.<br />

31


medikamenturi mkurnaloba<br />

<strong>simsuqnis</strong> mkurnalobaSi qceviTi Terapia (kvebisa da fizikuri aqtiurobis<br />

CaTvliT) xSirad umniSvnelo gaxanrZlivebul Sedegs iZleva, ris gamoc<br />

medikamenturi mkurnalobisadmi interesi izrdeba. iTvleba, rom wonis<br />

daklebis da SenarCunebis procesi metad warmatebuli iqneba, Tu qceviT<br />

reJims (kveba da fizikuri aqtiuroba) davumatebT medikaments. wonaSi<br />

daklebisTvis cxovrebis stilis modifikaciisa da farmakoTerapiis<br />

Sesaxeb Catarebuli randomizebuli kvleviT gamovlinda, rom<br />

sibutraminisa da cxovrebis stilis intensiuri modifikaciis<br />

erTobliobiT wonaSi klebis ukeTesi maCveneblebi aRiniSna, vidre<br />

mxolod medikamentis an cxovrebis stilis modifikaciis SemTxvevaSi<br />

(Wadden, 2005).<br />

amrigad, <strong>simsuqnis</strong> medikamenturi mkurnaloba dasaSvebia mxolod wonaSi<br />

daklebis specialuri programis paralelurad, romelic gulisxmobs<br />

dabal-kaloriuli dietis, momatebuli fizikuri aqtiurobis da qceviTi<br />

Terapiis erTobliobas. farmakoTerapiis dawyeba rekomendebulia im<br />

SemTxvevaSi, Tu aRniSnuli specialuri programis fonze wonaSi kleba<br />

kviraSi 0,45kg-iT ar aRiniSneba.<br />

farmakoTerapia eniSnebaT pacientebs, visac sxeulis masis indeqsi (s.m.i)<br />

aqvT 27-30 da meti, agreTve aReniSnebaT simsuqnesTan dakavSirebuli<br />

Tanmxlebi daavadebebi da risk-faqtorebi. 27-29.9 s.m.i-is fonze SesaZlo<br />

daavadebebs da risk-faqtorebs miekuTvneba: hipertenzia, dislipidemia,<br />

gulis koronaruli daavadeba, tipi 2 Saqriani diabeti da Zilis apnoe.<br />

konkretul pacientSi preparatis efeqturobis gansazRvrisTvis<br />

mizanSewonilia erTi preparatis daniSvna sacdeli periodis<br />

gansazRvriT. im SemTxvevaSi, Tu mkurnalobis fonze wonaSi klebis<br />

sasurveli maCveneblebi ar fiqsirdeba, saWiroa mkurnalobis procesis<br />

xelaxla gadaxedva da dozis regulireba. preparatis miReba unda<br />

Sewydes im SemTxvevaSi, Tu pacienti ar eqvemdebareba mkurnalobas an<br />

seriozuli gverdiTi efeqtebi aRiniSna.<br />

farmakoTerapiis dawyebidan oTxi kviris ganmavlobaSi wonaSi kleba unda<br />

aRiniSnos 2 kilogramiT (4.4 lb). Tu aRniSnuli maCvenebeli ar<br />

dafiqsirda samomavlo efeqturoba naklebsavaraudoa. pirveli oTxi<br />

kviris ganmavlobaSi miRebuli SedegiT SeiZleba vimsjelod momdevno<br />

mkurnalobaze. medikamenturi Terapiis gagrZeleba mizanSewonilia<br />

Sesaferisi sapasuxo kriteriumis mqone pacientebSi. iq sadac pirveli<br />

oTxi kviris ganmavlobaSi sasurveli efeqti ar aRiniSna rekomendebulia<br />

mkurnalobis Sewyveta. medikamenturi mkurnalobis gagrZeleba<br />

mizanSewonilia im SemTxvevaSi, Tu pirveli 6 Tvis ganmavlobaSi<br />

aRiniSneba wonaSi dakleba an klebis sawyisi fazis Semdeg wonis<br />

SenarCuneba. gverdiTi efeqtebis gamovlenisTanave unda Sewydes<br />

preparatis miReba.<br />

32


msuqan pacientebSi wonaSi daklebas ganapirobebs cxovrebis stilis<br />

modifikaciasTan (kveba da fizikuri aqtiuroba) erTad warmoebuli<br />

farmakoTerapia (6 Tvidan 1 wlamde). wonaSi klebis saSualo maCvenebeli<br />

4-12%-s Seadgens.<br />

wonaSi daklebis medikamenturi mkurnalobisTvis ZiriTadad gamoiyeneba<br />

anoreqsantebi da madis damTrgunveli saSualebebi. kvebisa da<br />

medikamentebis administrirebis saagentom (FDA) daamtkica agreTve<br />

preparatebi sibutramini (Sibutramine) da orlistati (Orlistat). sibutramini<br />

axdens norepinefrinisa da serotoninis ukuSeboWvis inhibirebas.<br />

orlistati ar miekuTvneba madis damTrgunvel saSualebas da moqmedebis<br />

gansxvavebuli meqanizmi aqvs. orlistati axdens pankreasis lipazis<br />

inhibirebas da cximis Sewovis daaxloebiT 1/3-is blokirebas axdens.<br />

ix. danarTi #3. <strong>simsuqnis</strong> samkurnalo medikamentebis nusxa, romelic<br />

damtkicebulia FDA_s mier.<br />

mcenareuli medikamentebi ganusazRvreli raodenobiT Seicaven aqtiur<br />

nivTierebebs da potenciurad sazianoa. wonaSi daklebis programaSi<br />

aRniSnuli preparatebis ganxilva dauSvebelia.<br />

farmakoTerapiis dawyebamde aucilebelia TiToeuli pacientis Sesaxeb<br />

sruli medikamenturi anamnezis Sekreba (warsulSi sxva daniSnulebis<br />

gamoyenebis, wonaSi daklebis mizniT recepturuli, ararecepturuli an<br />

mcenareuli preparatebis CaTvliT).<br />

usafrTxoeba da gverdiTi efeqtebi<br />

wonaSi daklebis medikamenturi mkurnalobis dros pacientebSi aRiniSna<br />

gverdiTi efeqtebi. mkurnalobis dawyebidan maleve SeiZleba gamovlindes<br />

dozasTan dakavSirebuli mcire efeqtebi, romelic saSualo simZimisaa da<br />

droTa ganmavlobaSi TavisTavad gaqreba. sawyisi gverdiTi efeqtebis<br />

Tavidan acileba an minimumamde Semcireba SesaZlebelia:<br />

dozirebis da miRebis sqemis SedgeniT,<br />

gverdiTi efeqtebis mimarT maRali riskis jgufebis gamovleniT da<br />

sworad SerCeuli medikamenturi mkurnalobiT,<br />

pacientis ganaTlebiT da gverdiTi efeqtebis monitoringiT<br />

mkurnalobis dasawyisSi an dozis cvlilebis dros.<br />

iSviaTi, magram potenciurad seriozuli gverdiTi efeqtebi SeiZleba<br />

gamovlindes mkurnalobis sakmaod gvian etapze.<br />

ix. danarTi #4. FDA_s mier <strong>simsuqnis</strong> samkurnalod damtkicebuli<br />

medikamentebis uaryofiTi efeqtebi.<br />

33


sibutramini<br />

placebo-kontrolirebadi kvlevebiT miRebuli gverdiTi efeqtebis<br />

gavrceleba<br />

gverdiTi efeqti sibutramini placebo<br />

Tavis tkivili 30.3% 18.6%<br />

piris simSrale 17.2% 4.2%<br />

yabzoba 11.5% 6.0%<br />

anoreqsia 13.0% 3.5%<br />

insomnia 10.7% 4.5%<br />

momatebuli art. wneva 2.1% 0.9%<br />

cxrili #9<br />

placebosTan SedarebiT sibutraminis fonze normotenziul da<br />

kontrolirebadi hipertenziis mqone pacientebSi aRiniSna sistoluri an<br />

diastoluri wnevis (1-3 mm Hg) da gulis cemis sixSiris (4-5 dartyma/wT)<br />

saSulod gazrda. kardiovaskularuli gverdiTi efeqtebis<br />

seriozulobidan gamomdinare, sibutramini winaaRmdegnaCvenebia<br />

arakontrolirebadi an cudad kontrolirebadi hipertenziis dros.<br />

wonaSi dasaklebad daniSnuli zogierTi preparatis fonze gamovlinda<br />

<strong>pirvelad</strong>i filtvismieri hipertenzia, gansakuTrebiT Tu mkurnaloba 3<br />

Tveze metxans grZeldeboda (Abenhaim, 1996, McCann, 1997). fiqroben, rom<br />

aRniSnuli mdgomareoba ganpirobebulia serotoninis momatebuli doniT.<br />

serotoninis momatebuli raodenoba iwvevs filtvis vazokonstriqcias.<br />

sibutraminis moqmedebis meqanizmi damyarebulia serotoninis ukuSeboWvis<br />

inhibirebaze da ara serotoninis gamomanTavisuflebel faqtorebze.<br />

moqmedebis gansxvavebuli meqanizmi amcirebs sibutraminiT ganpirobebuli<br />

gulis sarqvelebis dazianebis risks.<br />

dispnoe, gulmkerdis areSi tkivili, sinkope da SeSupeba is siptomebia,<br />

romlebic SeiZleba aRiniSnos xangrZlivi periodis ganmavlobaSi<br />

mkurnalobisas. mkurnalobis procesSi an misi Sewyvetidan 1 wlis<br />

ganmavlobaSi zemoT aRniSnuli simptomebis gamovlenisTanave unda<br />

ecnobos eqims da Sewydes preparatis miReba.<br />

34


orlistati<br />

orlistatis gverdiTi efeqtebi ZiriTadad gastrointestinaluri<br />

sistemiT Semoifargleba. preparatis Sewova minimaluria.<br />

cxrili #10:<br />

mkurnalobis pirveli wlis ganmavlobaSi gamovlenili gverdiTi efeqtebi<br />

gverdiTi efeqti orlistati Placebo<br />

cximovani oflianoba 26.6% 1.3%<br />

meteorizmi 23.9% 1.4%<br />

kuWis moqm. gaxSireba 22.1% 6.7%<br />

cximovani ganavali 20.0% 2.9%<br />

cximiani kuWis moqmedeba 11.9% 0.8%<br />

defekaciis gazrda 10.8% 4.1%<br />

ganavlis Seukavebloba 7.7% 0.9%<br />

gverdiTi efeqtebis umetesoba saSualo da gardamavali xasiaTis iyo,<br />

maTi Semcireba aRiniSna mkurnalobis meore wlisTvis. aRniSnuli<br />

movlenebi mkurnalobis dawyebidan pirveli sami Tvis ganmavlobaSi<br />

dafiqsirda. gastrointestinalur sistemasTan dakavSirebuli movlenebis<br />

daaxloebiT 50%-i erT kviraze nakleb periodSi aRiniSna, danarCeni ki<br />

araumetes 4 kvirisa.<br />

cximis miRebiT gamowveuli gverdiTi efeqtebis Semcirebis an Tavidan<br />

acilebis mizniT rekomendirebulia cximis dabali raodenobis Semcveli<br />

dietis dacva, romelic cximidan miRebuli kaloriebis 30%-ze naklebs<br />

Seicavs. gamomdinare iqidan, rom orlistatis miReba umjobesia<br />

garkveuli raodenobiT cximis Semcvel sakvebTan erTad, dozis<br />

gamotoveba rekomendebulia araSesaferisi sakvebis arsebobis dros.<br />

orlistatis gamoyenebis fonze kardialuri darRvevebi ar gamovlenila.<br />

gverdiTi efeqtebis sixSiris gazrdas ganapirobebs medikamentebis<br />

kombinireba. mdgomareobas arTulebs isic, rom kombinirebuli<br />

mkurnalobis usafrTxoebis Sesaxeb mwiri informacia moipoveba.<br />

umjobesia am jgufis preparatebis monoTerapiaSi gamoyeneba. gverdiTi<br />

efeqtebis ganviTarebis albaTobas amcirebs agreTve preparatis SesaZlo<br />

minimaluri doziT gamoyeneba.<br />

orsul da meZuZur qalebSi wonaSi dasaklebi preparatebis usafrTxoeba<br />

Seswavlili ar aris. aRniSnuli jgufis arcerTi preparatis gamoyeneba<br />

ar aris rekomendirebuli orsulebsa da meZuZur qalebSi. 12-16 wlamde<br />

asakis mozardebSi <strong>simsuqnis</strong> samkurnalod kvebisa da medikamentebis<br />

administrirebis saagentom (FDA) daamtkica preparati orlistati.<br />

geriatriul (65 welze meti) populaciaSi orlistatis da sibutraminis<br />

usafrTxoeba da efeqturoba Seswavlili ar aris. preparat orlistatiT<br />

35


mkurnaloba dasaSvebia ori wlis, sibutraminiT ki erTi wlis<br />

ganmavlobaSi. ori wlis Semdeg maTi gamoyenebis usafrTxoeba da<br />

efeqturoba Seswavlili ar aris.<br />

wamalTSorisi urTierTqmedeba<br />

wonaSi dasaklebi saSualebebiT mkurnalobis dawyebamde unda Sefasdes<br />

preparatTa urTierTqmedebis albaToba.<br />

ix. danarTi #5. FDA_s mier <strong>simsuqnis</strong> samkurnalod damtkicebuli<br />

medikamentebis urTierTqmedeba.<br />

ar aris rekomendebuli preparat sibutraminis gamoyeneba wonis dasakleb<br />

sxva preparatebTan erTad. serotoninis sindromis ganviTarebis riski<br />

matulobs sibutraminis kombinirebiT sxva serotonergul saSualebasTan,<br />

rac ganpirobebulia sibitraminis unariT moaxdinos serotoninis<br />

ukuSeboWvis inhibireba. unda moveridoT aRniSnuli kombinaciis<br />

gamoyenebas. serotoninis sindromis damaxasiaTebeli niSnebia:<br />

agznebadoba, foriaqi, gonebis dakargva, gonebis nawilobrivi dabindva,<br />

dezorientacia, hipomania, konfuzia, aJitireba, mamoZravebeli kunTebis<br />

Sesusteba, tremori, hiperrefleqsia, ataqsia, koordinirebis darRveva,<br />

hiperTermia, diaforezi (oflis didi raodenobiT gamoyofa), Rebineba da<br />

taqikardia (Sporer, 1995).<br />

pacientebi, romlebic orlistatiT mkurnalobis paralelurad<br />

Rebuloben sxva medikamentebs, ciklosporinis donis monitoringi unda<br />

awarmoon xSirad. cximis malabsorbciis saziano zegavlenis gamo,<br />

gaxSirebuli monitoringi esaWiroeba agreTve mcire Terapiuli indeqsis<br />

mqone preparatebis (mag, varfarini) miRebis drosac.<br />

orlistatiT mkurnalobis fonze agreTve aRiniSna SratSi cximSi xsnadi<br />

vitaminebis (vitaminebi A, D, E, K) Semcireba. miuxedavad imisa, rom<br />

klinikuri kvlevis procesSi pacientTa umravlesobas plazmis done<br />

normis farglebSi hqondaT, yoveldRiurad, Zilis win rekomendebulia<br />

cximSi xsnadi multivitaminis miReba.<br />

efeqturoba<br />

momatebuli fizikuri aqtiurobis da kvebis kombinireba medikamentur<br />

TerapiasTan ganapirobebs wonis zomier (2-10 kg) klebas. wonis sawyisi<br />

kleba aRiniSneba mkurnalobis dawyebidan pirveli 6 Tvis ganmavlobaSi.<br />

farmakoTerapiis dawyebidan eqvsi Tvis Semdeg wonaSi damatebiTi kleba<br />

iSviaTad aRiniSneba, Tumca mkurnalobis gagrZelebis fonze<br />

SesaZlebelia wonis SenarCuneba. arsebobs monacemebi, mkurnalobis fonze<br />

wonis matebasTan dakavSirebiT. pacientebs xSirad aReniSnebaT wonis<br />

mateba mkurnalobmdel an ufro maRal maCveneblebamde, mas Semdeg rac<br />

isini Sewyveten medikamentur mkurnalobas.<br />

36


orlistati<br />

pacientebi, romlebic kvebisa da fizikuri aqtiurobis specialuri<br />

programis paralelurad Rebuloben preparat orlistats, erTi wlis<br />

Semdeg wonaSi mosalodnelia, rom gaxdnen 3.9-10.6 kg-iT, ori wlis Semdeg<br />

4.6-7.6 kg-iT. erT weliwadSi sawyisi wonis 5%-iT Semcireba aRiniSna 30%-<br />

70%-Si (vs 13%-45%-mde placebo jgufSi); erT weliwadSi sawyisi wonis<br />

10%-iT Semcireba aRiniSna 10%-41%-Si (vs 4%-21%-mde placebo jgufSi)<br />

(Grade I: Conclusion Grading Worksheet A – Annotation # 10 Orlistat, Institute for Clinical Systems<br />

Improvement, 2003).<br />

sibutramini<br />

pacientebisaTvis, romlebic kvebisa da fizikuri aqtiurobis specialuri<br />

programis paralelurad Rebuloben preparat sibutramins, mkurnalobis<br />

dawyebidan 24-52 kviris Semdeg wonaSi kleba mosalodnelia 4.4-16.6 kg-iT.<br />

erTi wlis ganmavlobaSi sawyisi wonis 5%-iT Semcireba aRiniSna 39%-77%-<br />

Si (vs 11%-40%-mde placebo jgufSi); erTi wlis ganmavlobaSi sawyisi<br />

wonis 10%-iT Semcireba aRiniSna 14%-46%-Si (vs 0%-8%-mde placebo<br />

jgufSi) (Grade I: Conclusion Grading Worksheet B – Annotation # 10 Sibutramine, Institute for<br />

Clinical Systems Improvement, 2003).<br />

Sejameba<br />

sibutraminiT mkurnalobis fonze regularulad unda warmoebdes<br />

arteriuli wnevis da gulis cemis sixSiris monitoringi, raTa<br />

droulad gamovavlinoT momatebuli maCveneblebis mqone pacientebi;<br />

orlistatiT mkurnalobisTvis damaxasiaTebelia gastrointestinuri<br />

gverdiTi efeqtebi. maTi sixSire da simZime droTa ganmavlobaSi<br />

(erTi kviris Semdeg) klebulobs. maT Semcirebas ganapirobebs<br />

agreTve sakvebSi cximis Semcvelobis gakontroleba;<br />

placebosTan SedarebiT, cxovrebis stilis cvlilebebTan erTad<br />

sibutraminisa da orlistatis fonze wonaSi klebis ukeTesi<br />

maCveneblebi aRiniSna;<br />

orive preparatze, pacientTa 5%-25%-ma warmatebiT ver daasrula<br />

kvlevis mosamzadebeli periodi; orive jgufis (samkurnalo da<br />

placebo) randomizebul pacientTa 9%-54%-ma warmatebiT ver<br />

daasrula kvlevis samkurnalo faza. udidesi sargebeli SeiZleba<br />

aRiniSnos pacientebSi visac Tanmxlebi daavadebis saxiT diabeti<br />

aReniSnebaT;<br />

pacientTa 50%-ze meti, romlebmac sawyisi wonis 5%-ze meti daiklo<br />

da 30%-ze meti, romlebmac sawyisi wonis 10%-ze meti daiklo gaiares<br />

placeboze yofnis winaswari mosamzadebeli periodi, romlis drosac<br />

gamoikveTa survili da unari ganexorcielebinaT cxovrebis wesis<br />

cvlilebebi;<br />

37


aRniSnuli preparatebis gamoyenebis Sesaxeb dakvirvebis maqsimaluri<br />

periodi 2 weliwads Seadgens. mcire informacia moipoveba ori wlis<br />

Semdeg wonis klebis procesSi farmakoTerapiis efeqturobaze.<br />

medikamenturi mkurnaloba da pacientebis monitoringi<br />

wonis medikamenturi mkurnalobis dawyebisTanave aucilebelia pacientTa<br />

monitoringi. monitoringis sqema gulisxmobs pacientebis Sefasebas<br />

oridan oTxi kviris SualedSi, TveSi erTxel momdevno 3 Tvis<br />

ganmavlobaSi da yovel sam TveSi erTxel mkurnalobis dawyebidan 1<br />

wlis ganmavlobaSi. aRniSnuli vizitebis dros fasdeba wona, welis<br />

garSemoweriloba, arteriuli wneva, gulis cemis sixSire, gverdiTi<br />

efeqtebis arseboba, warmoebs laboratoriuli testebi da pacientis<br />

SekiTxvebs eZleva pasuxebi.<br />

mkurnaloba warmatebulad iTvleba, Tu preparatis miRebis fonze ar<br />

aRiniSneba gverdiTi efeqtebi da mkurnalobis dawyebidan 6 Tvis Semdeg<br />

wonaSi kleba aRiniSneba 10% an meti. 6 Tvis Semdeg wonaSi klebis<br />

procesi aRwevs platos da upiratesoba eniWeba wonis SenarCunebas.<br />

SemdgomSi wonaSi dasaklebad saWiroa cxovrebis stilis modifikacia,<br />

rac kaloraJis Semcirebas da fizikuri aqtiurobis gazrdas gulisxmobs.<br />

ori wlis ganmavlobaSi welis garSemowerilobis Semcireba sul mcire 4<br />

sm-iT da namati 3 kg-ze (6.6 lb.) naklebi - wonis warmatebuli<br />

SenarCunebaa (National Heart, Lung and Blood Institute, 1998).<br />

alternatiuli medicina<br />

wonaSi dasaklebi ara-recepturuli preparatebis farTo arCevania<br />

sadReisod. aRniSnuli produqcia didi raodenobiT Seicavs sxvadasxva<br />

saxis ingredients, rogorc calke aseve kombinaciaSi.<br />

<strong>simsuqnis</strong> mkurnalobaSi alternatiuli samkurnalo saSualebebi metad<br />

popularulia. Tvlian, rom recepturul preparatebTan SedarebiT<br />

balaxeuli da sakvebis Camanacvlebeli saSualebebi gacilebiT<br />

usafrTxoa. aRniSnuli saSualebebis gamosayeneblad pacients ar<br />

esaWiroeba profesiuli samedicino daxmarebis Zieba. SezRuduli<br />

finansuri SesaZleblobis mqone msuqani pacientebisTvis es SesaZloa<br />

ufro iafi gamosavalic iyos. pacientTa nawili, vinc tradiciuli<br />

mkurnalobis mravaljeradi cdis miuxedavad Sedegs ver miaRwia, irCevs<br />

mkurnalobis alternatiul meTods.<br />

ar moipoveba informacia aRniSnuli saSualebebis xangrZlivad (1 welze<br />

meti) gamoyenebis Sesaxeb. miuxedavad balaxeuli saSualebebiT<br />

mkurnalobis mzardi popularobis, wonaSi dasaklebad maTi gamoyenebis<br />

Sesaxeb sakmarisi informacia ar moipoveba. ucnobia am saSualebebis<br />

axlo da Soreuli gverdiTi efeqtebi. gamomdinare iqidan, rom<br />

38


alaxeuli warmoSobis produqciis umetesoba arastandartizebulia,<br />

etiketze warmodgenili CamonaTvali SesaZloa mniSvnelovnad<br />

gansxvavdebodes produqciis Semcvelobisgan (Gurley, 2000). pacientebi,<br />

romlebic arafarmakologiur an balaxeul samkurnalo saSualebebs<br />

iyeneben informirebuli unda iyvnen SesaZlo gverdiTi efeqtebis da<br />

wamalTa urTierTqmedebis Sesaxeb (Miller 1998, Winslow 1998).<br />

6. <strong>simsuqnis</strong> marTvis algoriTmi<br />

simsuqne qronikuli, multifaqtoruli daavadebaa, romelsac<br />

kompleqsuri politikuri, socialuri, fsiqologiuri, garemo pirobebi,<br />

ekonomikuri da metaboluri mizezebi da Sedegebi gaaCnia. faqtobrivad,<br />

simsuqne sxeulis TiTqmis yvela Sinagan organoze axdens gavlenas;<br />

ojaxis eqimis praqtikaSi yvela pacients, simsuqnesTan da masTan<br />

dakavSirebuli riskis identificirebis mizniT, unda daudgindes<br />

sxeulis masis indeqsi da welis garSemoweriloba (A);<br />

gamoTvaleT sxeulis masis maCvenebeli; moaxdineT individebis<br />

klasificireba gamomdinare sxeulis masis maCvenebelTa<br />

kategoriebidan. moaxdineT informireba Tqveni pacientebis, maTi<br />

sxeulis masis maCveneblebis da masTan dakavSirebuli riskebis Sesaxeb;<br />

arsebobs wonis regulirebis efeqturi strategiebi, rac moicavs<br />

kvebas, fizikur aqtiurobas, cxovrebis stilis modificirebas,<br />

medikamentur mkurnalobas da qirurgiul Carevas;<br />

eqimma unda daicvas xuTi `A~-s principi (ask, advice, assess, assist, arrange)<br />

(kiTxva, rCeva, Sefaseba, daxmareba, mowesrigeba <strong>marTva</strong>). eqimis Careva<br />

efeqturi unda iyos, eqims SeuZlia mniSvnelovani gavlena iqonios da<br />

Sesabamisad wonis warmatebuli regulireba savsebiT SesaZlebelia;<br />

wonis regulireba gundur midgomas moiTxovs. gaTviTcnobierebuli<br />

unda gqondeT klinikuri da sazogadoebrivi resursebi. pacients<br />

sWirdeba mudmivi urTierToba ojaxis eqimTan da meTvalyureoba<br />

jandacvis gundis mxridan. wonis kontroli mTeli cxovrebis<br />

savaldebulo saqmea da jandacvis gundma unda moaxerxos<br />

pacientisTvis konkretuli miznebis dasaxvis xelSewyoba;<br />

nebismier pacients, sxeulis masis indeqsis da welis<br />

garSemowerolobis miuxedavad, unda Cautardes konsultireba jansaRi<br />

kvebisa da varjiSis Taobaze (C);<br />

pacientebs, romelTa smi > 25-ze, xolo welis garSemoweriloba<br />

mamakacebSi 94sm-s da qalebSi 80-s aRemateba, esaWiroebaT Semdgomi<br />

39


konsultacia da gamokvlevebi <strong>simsuqnis</strong> dadgenisa da misi marTvis<br />

adekvaturi gegmis SemuSavebis mizniT (C).<br />

garda Tavisi klinikuri rolisa, <strong>pirvelad</strong>i daxmarebis eqimebs Segnebuli<br />

unda hqondeT maTi rogorc sazogadoebis liderebis da janmrTelobis<br />

damcvelebis roli.<br />

prioritetuli miznebi<br />

1. gaacnobiereT sxeulis masis indeqsis mniSvneloba;<br />

2. gaaZliereT im pacientTa konsultireba da informirebuloba,<br />

romelTac aReniSnebaT Warbi sxeulis masis indeqsi, da darwmundiT,<br />

rom maT miewodaT saTanado konsultaciebi wonis klebasTan<br />

dakavSirebiT;<br />

3. gaaumjobeseT <strong>simsuqnis</strong> mkurnalobis Sedegi;<br />

4. gaaumjobeseT <strong>simsuqnis</strong> prevenciasa da mkurnalobaSi sazogadoebis<br />

(mosamsaxureTa, moswavleTa) CarTulobis done.<br />

Sesabamisi RonisZiebebi:<br />

1. gaaTviTcnobiereT sxeulis masis indeqsis gansazRvris aucilebloba.<br />

SesaZlo RonisZiebebi am miznis misaRwevad:<br />

a) im pacientTa procentuli raodenoba, visac Cautarda skriningi,<br />

daudginda sxeulis masis indeqsi da monacemebi dafiqsirda<br />

samedicino CanawerebSi (baraTSi) bolo 12 Tvis ganmavlobaSi;<br />

b) im pacientTa procentuli raodenoba, romelTa samedicino<br />

baraTebSi arsebuli dokumentacia mianiSnebs imaze, rom maT<br />

gaTviTcnobierebuli aqvT informacia sakuTari sxeulis masis<br />

indeqsis Sesaxeb bolo 12 Tvis ganmavlobaSi.<br />

2. daafiqsireT momatebuli sxeulis masis imdeqsis mqone pacientTa<br />

procentuli raodenoba, romlebmac miiRes saTanado ganaTleba da<br />

rCevebi wonis klebasTan dakavSirebiT.<br />

SesaZlo RonisZiebebi am miznis misaRwevad:<br />

a) dokumenturad dafiqsirebuli momatebuli sxeulis masis indeqsis<br />

mqone pacientTa procentuli raodenoba, romlebmac miiRes<br />

saTanado ganaTleba da rCevebi wonis klebasTan dakavSirebiT,<br />

rac moicavs kvebas, fizikur aqtiurobas, cxovrebis wesis<br />

cvlilebebs, medikamentur mkurnalobas da/an qirurgiul Carevas:<br />

smi 25-30: cxovrebis wesis Secvla da qcevis menejmenti;<br />

smi 30-35: cxovrebis wesis Secvla, qcevis menejmenti da<br />

medikamenturi mkurnaloba;<br />

smi 35-40: cxovrebis wesis Secvla, qcevis menejmenti da<br />

medikamenturi mkurnaloba;<br />

40


smi 40+: cxovrebis wesis Secvla, qcevis menejmenti, medikamenturi<br />

mkurnaloba da qirurgiuli Carevis SesaZlebloba.<br />

b) dokumenturad dafiqsirebuli, 25-is an ufro meti sxeulis masis<br />

indeqsis da Tanmxlebi daavadebebis mqone pacientTa procentuli<br />

raodenoba, romlebmac miiRes Sesatyvisi ganaTleba da rCevebi.<br />

3. gaaumjobeseT <strong>simsuqnis</strong> mkurnalobis Sedegi.<br />

SesaZlo RonisZiebebi am miznis misaRwevad:<br />

a) 25-is an meti sxeulis masis indeqsis mqone pacientTa procentuli<br />

raodenoba, samedicino baraTebSi arsebuli dokumenturi<br />

informaciiT, romelic mianiSnebs imaze, rom maT stabiluri<br />

sxeulis masis indeqsi aqvT an aReniSnebaT sxeulis masis indeqsis<br />

Semcireba bolo 12 Tvis ganmavlobaSi;<br />

b) im pacientTa procentuli raodenoba, romelTa samedicino<br />

baraTebSi arsebuli dokumenturi informaciis mixedviT maTi<br />

fizikuri aqtiuroba Seadgens 30 wuTs, kviraSi xuTjer;<br />

g) im pacientTa procentuli raodenoba, romlebmac individualuri<br />

mizani daisaxes, sxeulis masis indeqsis Semcirebis dagegmil<br />

periodSi;<br />

d) im pacientTa procentuli raodenoba, romlebmac sxeulis masis<br />

indeqsTan dakavSirebiT dasaxul mizans dagegmil vadaSi miaRwies.<br />

4. gaaumjobeseT sazogadoebis (damsaqmeblebis, skolebis) CarTulobis<br />

done <strong>simsuqnis</strong> prevenciasa da mkurnalobaSi.<br />

SesaZlo RonisZiebebi am miznis misaRwevad:<br />

a) im damsaqmeblebisa da skolebis raodenoba, romlebic sTavazoben<br />

an mxars uWeren wonis optimizaciis programebs;<br />

b) im damsaqmeblebisa da skolebis raodenoba, romlebic sTavazoben<br />

janmrTeli kvebis arCevans;<br />

g) im damsaqmeblebisa da skolebis raodenoba, romlebic mxars<br />

uWeren fizikur aqtiurobas im doneze, romelic SesaZlebelia<br />

samuSao an sazogadoebriv adgilebSi.<br />

41


<strong>simsuqnis</strong> prevencia da menejmenti (mozardebisa da mozrdilebisTvis)<br />

prevenciis da diagnostikis algoriTmi.<br />

1<br />

simaRlis da wonis gazomva<br />

da sxeulis masis<br />

indeqsis gamoTvla<br />

7<br />

Tanmxlebi daavadebebis<br />

Sefaseba (komorbiduli<br />

daavadebebi)<br />

8<br />

mzadaa pacienti<br />

wonis daklebisTvis?<br />

6<br />

rCeva wonis kontrolis<br />

da sxva risk-faqtorebis<br />

<strong>marTva</strong> A<br />

3<br />

normaluri masa<br />

smi 18,5-24,9<br />

4<br />

sxeulis masis<br />

deficiti smi 40<br />

riski dabali zomieri maRali ukiduresi<br />

kveba X X X X<br />

fiz. aqtiuroba X X X X<br />

qcevis menejmenti X X X X<br />

medikamentebi *X+ X X X<br />

qirurgiuli Careva ? *X X<br />

* SeiZleba mxedvelobaSi iqnes miRebuli Tu arsebobs Tanmxlebi,<br />

simsuqnesTan dakavSirebuli risk-fatorebi da daavadebebi<br />

+ SeiZleba daiwyos, Tu smi aRwevs 27-s an metia<br />

? operaciuli Careva droebiT kvlevis sagans warmoadgens<br />

diax<br />

2<br />

smi≥25?<br />

diax<br />

diax<br />

11<br />

ganmeorebiTi Sefaseba<br />

12 kviris Semdeg<br />

12<br />

mizani<br />

miRweulia<br />

ara<br />

ara<br />

ara<br />

13<br />

5<br />

gaidlainSi ar<br />

ganixileba<br />

10a<br />

ixileT rekomendaciebi<br />

menejmentis<br />

Sesaxeb,<br />

dafuZnebuli smi/daavadebebis<br />

riskze<br />

ganmeorebiTi Sefaseba miznebisa<br />

da risk-faqtorebis da wonis<br />

ganxilva A<br />

42


algoriTmis anotaciebi<br />

1. gazomeT simaRle da wona da gamoiangariSeT sxeulis masis indeqsi<br />

sakvanZo punqtebi:<br />

janmrTelobisaTvis metad saSiSia da simsuqne warmoadgens<br />

multifaqtorul, qronikul daavadebas;<br />

sxeulis masis indeqsi, sasurvelia, gamoiTvalos yovelwliurad<br />

skriningiT (mosaxleobis masobrivi gamokvleva) da mkurnalobis<br />

SemTxvevaSi saWiroebisamebr;<br />

sxeulis masis indeqsis gamoTvla yvela asakobriv jgufze<br />

vrceldeba. taneris skaliT me-5 donis mozardebi da bavSvebi unda<br />

Sefasdnen arsebuli zrdis diagramebis mixedviT.<br />

detaluri rekomendaciebisTvis ix. `diagnozi da Sefaseba~, `sxeulis<br />

masis indeqsis gamoTvla~, `sxeulis masis indeqsis Sefaseba~, `sxeulis<br />

masis Sefaseba mozardebSi~, `welis garSemoweriloba~.<br />

2. rCevebi wonis SenarCunebisa da sxva risk-faqtorebis marTvisTvis<br />

metad mniSvnelovania wonis SenarCunebis sakiTxi maTTvis, visac<br />

sxeulis masis indeqsi normaluri aqvs;<br />

wonis SenarCunebis RonisZiebebi moicavs fizikuri aqtiurobis,<br />

kvebis da cxovrebis stilis marTvis strategias.<br />

mniSvnelovania, wonis SenarCunebis sakiTxis imaTzec mi<strong>marTva</strong>, visac,<br />

sxeulis masis indeqsi normalur diapazonSi (18,5-dan 24,9-mde) aqvT.<br />

wonis normaluri maCvenebeli moiTxovs mTeli cxovrebis manZilze mudmiv<br />

yuradRebas, rac niSnavs: fizikur aqtiurobas, swor kvebas, cxovrebis<br />

stilisa da yuradRebas fsiqo-socialuri faqtorebis swor <strong>marTva</strong>s.<br />

pirvel yovlisa, ecadeT regularulad iyoT fizikurad<br />

datvirTulni, TqvenTvis mocemuli rekomendaciis mixedviT.<br />

regularuli fizikuri aqtiuroba pirdapir aris dakavSirebuli<br />

normaluri wonis SenarCunebasTan. fizikuri aqtiurobis tipis<br />

SerCevisas mniSvnelovania gaiTvaliswinoT pacientis asaki, Zvalsaxsrovani<br />

da kunTovani sistemis mdgomareoba (SezRuduloba) da<br />

savarjiSo mowyobilobebis arseboba. araaqtiuri pacientebisTvis is<br />

SeiZleba moicavdes rogorc minimum 10 wuTian fizikur aqtiurobas<br />

dReSi. idealuria 30-dan 60 wuTamde saSualo fizikuri aqtiuroba<br />

rekomendebuli kviris umetesi dReebis ganmavlobaSi. Tumca,<br />

maTTvis, vinc sakmaod daiklo wonaSi, wonis SenarCunebisTvis<br />

43


SesaZloa dasWirdes ufro didi moculobis fizikuri datvirTva.<br />

fizikuri aqtiuroba da misi mravalferovneba warmoadgens ZiriTad<br />

faqtors wonis SenarCunebisaTvis;<br />

meore, ganixileT sxvadasxva variantebi cxovrebis stilis modificirebasTan<br />

dakavSirebiT, romlebic moicavs konkretul<br />

rekomendaciebs ganaTlebas da xSir kontaqts jandacvis muSakebTan,<br />

dietologebTan. gaamaxvileT yuradReba kaloriebze, gamoiyeneT<br />

fizikuri aqtiurobis farglebSi Semcirebuli kaloriebis<br />

moxmarebisa da gazrdili raodenobiT kaloriebis xarjvis<br />

kombinaciebi. CarTeT kvebasTan dakavSirebuli ganaTleba<br />

(magaliTad, gaecaniT sakvebi produqtebis etiketebs); miiReT<br />

informacia sazogadoebrivi kvebis situaciebis organizaciebSi,<br />

gaakeTeT arCevani jansaRi kvebis sasargeblod; yuradReba miaqcieT<br />

ulufebis zomas da sakvebis ingredientebs, sakvebis damzadebas da<br />

kaloraJs.<br />

arsebobs gasaTvaliswinebeli faqtebi imisa, rom is pirebi,<br />

romlebic dabalkaloriul, cximis mcire Semcvelobis dietas<br />

iyeneben, warmatebiT axerxeben wonis mudmiv daklebas 12 Tvis da<br />

ufro meti drois ganmavlobaSi. “wonis kontrolis erovnuli<br />

registris” monacemebi cxadyofs, rom isini, vinc wonas warmatebiT<br />

inarCunebs, iyeneben dabalkaloriul dietebs, romelic moicavs ~40g<br />

cxims (kaloriebis 24%), 200g naxSirwyals (kaloriebis 56%) da 70g<br />

cilebs (kaloriebis 19%). cximis mcire Semcvelobis dietebi<br />

(kaloriebis 25-30%-s miReba cximidan) ganixileba rogorc<br />

sayovelTaod miRebuli Terapia <strong>simsuqnis</strong> mkurnalobisas.<br />

mesame, xeli SeuwyeT cxovrebis stilis marTvis strategias,<br />

romelic moicavs wonis yovelkvireul Semowmebas, kvebis Jurnalis<br />

warmoebas da yoveldRiuri reJimis monitorings, rac niSnavs<br />

dabalansebul cxovrebis stils, moicavs sauzmes gaRviZebidan rac<br />

SeiZleba mokle xanSi da SemdgomSi balansirebuli kerZebis<br />

miRebas erTi da igive intervalebiT; gasarTob fizikur aqtiurobas<br />

dRis ganmavlobaSi; kviris dagegmvas, rac samuSaosTan, skolasTan<br />

da saojaxo valdebulebebTan erTad dasvenebas, TamaSs da<br />

socialur urTierTobas moicavs.<br />

konkretuli strategiuli gegmebi, romlebic ganapirobeben<br />

cxovrebis stilis cvlilebebs, moicaven cxovrebis stilis zogierTi<br />

aspeqtis TviTmonitorings, rac, Tavis mxriv, gamoixateba<br />

qcevis cvlilebaSi; kvebis kontrols, stresebis menejments,<br />

problemebis gadaWrasa da pacientebisTvis warmatebis miRwevis<br />

xelSewyobaSi.<br />

detaluri rekomendaciebisTvis ix. `Warbi wonis da <strong>simsuqnis</strong> mkurnaloba<br />

da xangrZlivi meTvalyureoba~, `cxovrebis wesis Secvla~.<br />

44


3. mzad aris pacienti daiklos wonaSi?<br />

pacientis mzadyofnis Sefaseba saSualebas iZleva ganvsazRroT<br />

misi motivaciis done, rac gvexmareba komunikaciis ukeT<br />

war<strong>marTva</strong>Si;<br />

pacients evaleba dasaxos realisturi, miRwevadi miznebi da iyos<br />

pasuxismgebeli axal qcevaze, romlis meSveobiTac xorcieldeba<br />

wonis dakleba da SenarCuneba.<br />

eqimma unda ixelmZRvanelos `5 A~-s principiT (Ask-SeekiTxe, Advise-urCie,<br />

Assist-daexmare, Assess-Seafase, Arrange-monitorireba gauwie). warmatebuli<br />

marTvis misaRwevad metad efeqturia procesSi eqimis CarTva, mas SeuZlia<br />

mniSvnelovani zegavlenis moxdena.<br />

detaluri rekomendaciebisTvis ix. `Warbi wonis da <strong>simsuqnis</strong> mkurnaloba<br />

da xangrZlivi meTvalyureoba~, `pacientis mzadyofnis Sefaseba~ da<br />

`cxovrebis wesis Secvla~.<br />

4. wonaSi daklebis misaRwevad dasaxeT miznebi da marTvis strategia.<br />

saWiroebisamebr mimarTeT riskis Sesabamis wyaroebs.<br />

kvebiTi rekomendaciebi gulisxmobs kaloriebis Semcirebas ulufis<br />

zomis da raodenobis SefasebiT;<br />

fizikuri aqtiurobis fiziologiuri efeqtebi mniSvnelovnad aris<br />

damokidebuli moZraobis sixSireze, xangrZlivobasa da<br />

intensivobaze;<br />

cxovrebis stilis modifikacia (kveba da fizikuri aqtiuroba)<br />

farmakoTerapiasTan (6 Tvidan 1 wlamde) erTad kombinaciaSi<br />

ganapirobebs wonaSi daklebas msuqan pacientebSi;<br />

bariatriuli qirurgia (<strong>simsuqnis</strong> qirurgiuli mkurnaloba: kuWis,<br />

gastroplastika,) naCvenebia gansakuTrebuli jgufis pacientebSi,<br />

romelTa sxeulis masis indeqsi 40-ze metia an utoldeba 35-39.9-s,<br />

romlebic naadrevi sikvdilis an invalidobis absoluturi riskis<br />

winaSe arian. pacientebi unda iyvnen fsiqologiurad<br />

gawonasworebuli, motivirebuli, kargad informirebuli daavadebis<br />

marTvis da operaciuli riskis Sesaxeb. bariatriuli qirurgia<br />

iZleva mniSvnelovan da xangrZliv Sedegebs, Tumca ar aris<br />

cnobili Soreuli Sedegebi;<br />

mniSvnelovania yoveldRiuri, yovelkvireuli da xanmokle miznebis<br />

dasaxva.<br />

detaluri rekomendaciebisTvis ix. `Warbi wonis da <strong>simsuqnis</strong> mkurnaloba<br />

da xangrZlivi meTvalyureoba~.<br />

45


7. praqtikaSi danergvis ZiriTadi rekomendaciebi<br />

1. gaidlainis gavrceleba <strong>pirvelad</strong>i jandacvis qselSi;<br />

2. samedicino personalis ganaTleba: uwyveti samedicino programebis<br />

SemuSaveba da treningebis organizeba eqimebisa da eqTnebisaTvis.<br />

mokle fokusirebuli rCevebi kvebasTan, fizikur aqtiurobasa da<br />

cxovrebis stilis cvlilebebeTan dakavSirebiT, medikamenturi<br />

mkurnalobis efeqturobis damadasturebeli kvlevebi da<br />

mticebulebebi;<br />

3. pacientebis ukeT informirebulobisa da ganaTlebis mizniT<br />

samkurnalo dawesebulebebSi TvalsaCino adgilze smi-is diagramis<br />

ganTavseba, posterebis da broSurebis gamoyeneba, romlebic xels<br />

Seuwyobs pacientTa codnis amaRlebas jansaRi cxovrebis stilis,<br />

smi-is Sesaxeb;<br />

4. samedicino Canawerebis sistemis gaumjobeseba: rutinuli vizitebis<br />

dros smi-is gamoTvla;<br />

5. pjd dawesebulebebSi yovelwliuri auditis Catareba.B<br />

auditis kriteriumebi<br />

miRweuli warmatebis Sefaseba<br />

dokumenturad dafiqsirebuli gazrdili sxeulis masis indeqsis mqone<br />

pacientTa procentuli raodenoba, romlebmac miiRes saTanado ganaTleba<br />

da rCevebi wonis klebis strategiebis Sesaxeb, rac moicavs kvebas,<br />

fizikur aqtiurobas, cxovrebis wesis Secvlas, medikamentur<br />

mkurnalobas da/an qirurgiul Carevas.<br />

samizne mosaxleoba<br />

pacientebi Semdeg diapazonSi gazrdili sxeulis masis indeqsiT:<br />

25-30<br />

30-35<br />

35-40<br />

40+<br />

46


auditis kriteriumebis gamoTvla<br />

mricxveli: gazrdili sxeulis masis indeqsis mqone pacientTa<br />

raodenoba, romlebmac miiRes saTanado ganaTleba da<br />

rCevebi wonis daklebis mizniT, rac moicavs kvebas,<br />

fizikur aqtiurobas, cxovrebis wesis Secvlas,<br />

medikamentur mkurnalobas da/an qirurgiul Carevas<br />

Sesabamis pacientebSi.<br />

mniSvneli: gazrdili sxeulis masis indeqsis mqone pacientebi.<br />

monacemTa Segrovebis meTodi/wyaro:<br />

SearCieT 20 pacienti, romlebic gasinjul iqnen bolo Tvis ganmavlobaSi<br />

da romlebsac gazrdili sxeulis masis indeqsi aqvT. Tu sxeulis masis<br />

indeqsi ar aris dafiqsirebuli dokumentebSi, gamoiyeneT smi-is<br />

gamoTvlis meTodi: wona (kg-Si) gayofili simaRlis kvadratze an<br />

mimarTeT sxeulis masis indeqsis diagramas.<br />

unda ganxilul iqnes samedicino baraTebi raTa dadgindes, erTi an meti<br />

wonis SenarCunebuli strategia dokumentebSi iyo dafiqsirebuli Tu ara.<br />

komentarebis an procesis ganxorcielebis sqemis arseboba, TandarTuli<br />

gegma Semdgom CamoTvlili wonis SenarCunebuli strategiebidan erTis an<br />

metis Sesaxeb. es strategiebia: kveba, fizikuri aqtiuroba, cxovrebis<br />

wesis Secvla, medikamenturi mkurnaloba da/an qirurgiuli Careva.<br />

auditis Catarebis dro<br />

savaraudo drois periodia konsultaciebi 12 Tvis ganmavlobaSi.<br />

8. gaidlainis gadasinjvis da ganaxlebis vada: 2 weli.<br />

9. gaidlainis miRebis xerxi/wyaro:<br />

gaidlaini emyareba gaidlains - ~simsuqne _ prevencia da menejmenti<br />

(mozardebis da mozrdilebis),” ICSI meoTxe gamocema, 20009) da<br />

warmoadgens mis adaptirebul variants.<br />

47


mtkicebulebis done da rekomendaciebis xarisxi<br />

done mtkicebulebis done<br />

I<br />

II<br />

III<br />

IV<br />

Vა<br />

Vბ<br />

Zlieri mtkicebuleba, eyrdnoba minimum<br />

erT sistemur mimoxilvas, romelic<br />

efuZneba swori dizainis mqone<br />

randomizebul kontrolirebad kvlevas<br />

Zlieri mtkicebuleba, eyrdnoba minimum<br />

erT swori dizainis mqone<br />

randomizebul kontrolirebad kvlevas<br />

klinikuri kvleva randomizaciis<br />

gareSe, kohortuli da SemTxvevakontrolis<br />

kvlevebi<br />

araeqsperimentuli multicentruli<br />

kvlevebi<br />

avtoritetul profesionalTa<br />

mosazreba<br />

klinikuri gamocdileba, aRwerilobiTi<br />

kvlevebi an eqspertTa angariSi<br />

xarisxi<br />

10. alternatiuli gaidlaini ar arsebobs.<br />

11. gamoyenebuli literatura<br />

A<br />

B<br />

C<br />

D<br />

rekomendaciis xarisxi<br />

eyrdnoba I donis<br />

mtkicebulebas da<br />

Sesabamisad mtkiced<br />

rekomendebulia<br />

eyrdnoba II donis<br />

mtkicebulebas da<br />

Sesabamisad<br />

rekomendebulia<br />

eyrdnoba III donis<br />

mtkicebulebas, SeiZleba<br />

CaiTvalos Sesabamisad<br />

eyrdnoba IV da V donis<br />

mtkicebulebas,<br />

saWiroebs konsesuss<br />

1. “Prevention and Management of obesity ( Mature Adolescents and Adults).- “ ICSI – Fourts<br />

Edition January 2009.<br />

2. Abenhaim L, Moride Y. Brenot, et al. Appetite suppressant drugs and the risk of primary pulmonary<br />

hypertension. N Engl J Med 1996;335:609-16. (Class C)<br />

3. Abid O, Galuska D, Khal KL, et al. Are health care professionals advising obese patient to lose<br />

weight? A trend analysis. Medscape Gen Med 2005;7:3-12. (Class M)<br />

4. Adams TD, Gress RE, Smith SC, et al. Long-term mortality after gastric bypass surgery. N Engl J<br />

Med 2007;357:753-61. (Class B)<br />

5. Ainsworth BE, Haskell WL, Leon AS, et al. Compendium of physical activities: classification of<br />

energy costs of human physical activities. Med Sci Sports Exerc 1993;25:71-80. (Class R)<br />

48


6. Ainsworth BE, Haskell WL, Whitt MC, et al. Compendium of physical activities: an update of<br />

activity codes and metabolic equivalency intensities. Med Sci Sports Exerc 2000;32:S498-S516.<br />

(Class R)<br />

7. Algomy G. Crookes PF, Anthone GJ. Longitudinal gastrectomy as a treatment for the high-risk<br />

super-obese patient. Obes Surg 2004;14:492-97. (Class C)<br />

8. Allison DB, Mentore JL, Heo M, et al. Antipsychotic-induced weight gain: a comprehensive research<br />

synthesis. Am J Psychiatry 1999;756:1686-96. (Class M)<br />

9. American College of Sports Medicine. Appropriate intervention strategies for weight loss and<br />

prevention of weight regain for adults. Med Sci Sports Exerc 2001;33:2145-56. (Class R)<br />

10. American Diabetes Association. Consensus development conference on antipsychotic drugs and<br />

obesity and diabetes. Diabetes Care 2004;27:596-601. (Class R)<br />

11. American Society for Bariatric Surgery. Rationale for the surgical treatment of morbid obesity.<br />

Available at://www.asbs.org/html/rationale/rationale.html. Accessed July 31, 2003. (Class R)<br />

12. Andersen RE. Wadden TA, Bartlett SJ, et al. Effects of lifestyle activity vs structured aerobic exercise<br />

in obese women: a randomized trial. JAMA 1999:281:335-40. (Class A)<br />

13. Aronne LJ, Segal KR. Weight gain in the treatment of mood disorders. J Clin Psychiatry 2003;64:22-<br />

29. (Class R)<br />

14. ASHP therapeutic position statement on the safe use of pharmacotherapy for obesity management in<br />

adults 2001. Am J Health Syst Pham 2001;58:1645-55. (Class R)<br />

15. Asnani S, Richard BC, Desouza C, Fonseca V. Is weight loss possible in patients treated with<br />

thiazolidinediones? Experience with a low-calorie diet. Curr Med Res Opin 2003; 19:609-13. (Class<br />

D)<br />

16. Avilés-Santa L, Sinding J, Raskin P. Effects of metformin in patients with poorly controlled, insulintreated<br />

type 2 diabetes mellitus: a randomized, double-blind, placebo-controlled trial. Ann Intern<br />

Med 1999;131:182-88. (Class A)<br />

17. Avinoah E, Ovnat A, Charuzi H. Nutritional status seven years after Roux-en-Y gastric bypass<br />

surgery. Surgery 1992;111:137-42. (Class D)<br />

18. Balkau B, Deanfield JE, Després J-P, et al. International day for the evaluation of abdominal obesity<br />

(IDEA): a study of waist circumference, cardiovascular disease mellitus in 168,000 primary care<br />

patients in 63 countries, Circulation 2007;116:1942-51. (Class D)<br />

19. Balsiger BM, Pogiio JL, Mai J, et al. Ten and more years after vertical banded gastroplasty as primary<br />

operation for morbid obesity. J Gastrointest Surg 2000;4:598-605. (Class D)<br />

20. Baltasar A, Serra C, Bou R, et al. Sleeve gastrectomy in a 10-year-old child. Obes Surg 2008;18:733-<br />

36. (Class D)<br />

21. Baltasar A, Serra C, Perez N. et al. Laparoscopic sleeve gastrectomy: a multi-purpose bariatric<br />

operation. Obes Surg. 2005:15:1124-28 (Class D).<br />

22. Barlow SE, Dietz WH. Obesity evaluation and treatment: expert committee recommendations.<br />

Pediatrics 1998:102: E29 (Class R).<br />

23. Barry HC, Rich BSE, Carlson RT. How exercise can benefit other patients: a practical approach.<br />

Physician and Sportsmed, 1993, 21:124-40 (Class R).<br />

24. Baum JG, Clark HB, Sandler J. Preventing relapse in obesity through posttreatment maintenance<br />

systems: comparing the relative efficacy of two levels of therapist support. J Behav Med<br />

1991:14:287-302. (Class A).<br />

25. Ben-Menachem E., Axelsen M., Johansson EH, et al. Predictors of weight loss in adults with<br />

topiramate-treated epilepsy. Obes Res 2003:11:556-62. (Class D)<br />

26. Bhaskarabhatta KV, Birrer R. Physical activity and type 2 diabetes: tailoring exercise to optimize<br />

fitness and glycemic control. Physician Sportsmed 2004:32:13-17 (Class R).<br />

27. Biton V. Mirza W., Montouris G. et al. Weight change associated with valproate and lamotrigine<br />

monotherapy in patients with epilepsy. Neurology 2001;56:172-77. (Class A)<br />

28. Blair SN, Horton E., Leon AS, et al. Physical activity, nutrition, and chronic disease. Med Sci Sports<br />

and Exerc 1996;28:335-49. (Class R)<br />

49


29. Bonow RO, Eckel RH. Diet, obesity, and cardiovascular risk. N Engl J Med 2003; 348:2057-58.<br />

(Class Not Assignable)<br />

30. Boutelle KN, Kirschenbaum duodenal switch. Further support for consistent self-monitoring as a vital<br />

component of successful weight control. Obes Res 1998;6:219-24. (Class D)<br />

31. Boutelle KN, Kirschenbaum duodenal switch. Baker RC, Mitchell ME. How can obese weight<br />

controllers minimize weight gain during the high risk holiday season? By self-monitoring very<br />

consistently. Health Psychol 1999;18:364-68 (Class A)<br />

32. Bravata DM, Sanders L, Huang J. et al. Efficacy and safety of low-carbohydrate diets: a systematic<br />

review. JAMA 2003;289:1837-50. (Class M)<br />

33. Bray GA, Blackburn GL, Ferguson JM et al. Sibutramine produces dose-related weight loss. Obesity<br />

research 1999;7:189-98 (Class A)<br />

34. Brehm BJ, Seeley RJ,. Daniels SR, D’Alessio DA. A randomized trial comparing a very low<br />

carbohydrate diet and a calorie-restricted low fat diet on body weight and cardiovascular risk factors<br />

in healthy women. J Clin Endocrinol Metab 2003;88:1617-23. (Class A)<br />

35. Brolin RE, Cody RP. Weight loss outcome of revisional bariatric operations varies according to the<br />

primary procedure. Ann Surg 2008;248:227-32. (Class D)<br />

36. Brolin RE, Kenler HA, Gorman JH, Cody RP. Long-limb gastric bypass in the superobese: a<br />

prospective randomized study. Ann Surg 1992;215:387-95. (Class A)<br />

37. Buchwald H., Avidor Y., Braunwald E, et al. Bariatric surgery: a systematic review and meta-analysis.<br />

JAMA 2004;292:1724-37 (Class M)<br />

38. Butte JM, Devaud N., Jarufe NP, et al. Sleeve gastrectomy as treatment for severe obesity after<br />

orthotopic liver transplantation. Obes Surg 2007;17:1517-19. (Class D).<br />

39. Capella JF, Capella RF. Bariatric surgery in adolescence. Is this the best age to operate? Obes Surg<br />

2003;13:826-32. (Class D)<br />

40. Catalano MF, Rudic G., Anderson AJ, Chua TY. Weight gain after bariatric surgery as a result of a<br />

large gastric stoma: endotherapy with sodium morrhuate may prevent the need for surgical revision.<br />

Gastrointest Endosc 2007;66:240-45. (Class D)<br />

41. Centers for Disease Control and Prevention. Adverse events associated with ephedrine-containing<br />

products – Texas, December 1993-September 1995. MMWR Morb Mortal Wkly Rep 1996;45:689-<br />

92. (Class Not Assignable)<br />

42. Chao D., Espeland MA, Farmer D, et al. Effect on voluntary weight loss on bone mineral density in<br />

older overweight women. J Am Geriatr Soc 2000; 48:753-59. (Class A)<br />

43. Christou NV, Sampalis JS, Liberman M, et al. Surgery decreases long-term mortality, an health care<br />

use in morbidly obese patients. Ann Surg 2004; 240:416-24. (Class B)<br />

44. CME Resource. What healthcare professionals should know about exercise. CME Resource<br />

December, 2004 (Class R)<br />

45. Cohen R., Pinheiro JS, Correa JL, Schiavon CA. Laparoscopic Roux-en-Y gastric bypass for BMI<br />


51. de Ferranti SD, Gauvreau K, Ludwig duodenal switch, et al. Prevalence of the metabolic syndrome in<br />

American adolescents: findings from the third national health and nutrition examination survey.<br />

Circulation 2004; 110:2494-97. (Class C)<br />

52. Deitel M., Shikora SA. The development of the surgical treatment of morbid obesity. J Am Coll Nutr<br />

2002; 21:365-71. (Class R)<br />

53. Delahanty L. Evidence-based trends for achieving weight loss and increased physical activity:<br />

applications for diabetes prevention and treatment. Diabetes Spectr 2002; 15:183-89. (Class R)<br />

54. Department of Health and Human Services. final rule declaring dietary supplements containing<br />

ephedrine alkaloids adulterated because they present an unreasonable risk: final rule. Federal<br />

Register 21 CFR Part 119, 2004. Available at:<br />

http://www.a257.g.akamaitech.net/7/257/2422/14mar20010800/edocket.access.gpo.gov/2004/04-<br />

2912.htm. (Class R)<br />

55. DeToledo JC, Toledo C, DeCerce J, Ramsay RE. Changes in body weight with chronic, high-dose<br />

gabapentin therapy. Ther Drug Monit 1997; 19:394-96. (Class D)<br />

56. Diabetes Prevention Program Research Group. Reduction in the incidence of type 2 diabetes with<br />

lifestyle intervention or metformin. N Eng J Med 2002; 346:393-403. (Class A)<br />

57. Diabetes Control and Complications Trial Research Group. The. The effect of intensive treatment of<br />

diabetes on the development and progression of long-term complications in insulin-dependent<br />

diabetes mellitus. N Engl J Med 1993; 329:977-86. (Class A)<br />

58. Dickerson LM, Carek PJ. Drug therapy for obesity. Am Fam Physician 2000; 61:2131-38, 2143.<br />

(Class R)<br />

59. Dietz WH, Robinson TN. Use of the body mass index (body mass index) as a measure of overweight<br />

in children and adolescents. J Pediatr 1998; 132: 191-93. (Class R)<br />

60. Dillard III BE, Gorodner V, Galvani C, et al. Initial experience with the adjustable gastric band in<br />

morbidity obese U.S. adolescents and recommendations for further investigation. JPGN 2007;<br />

45:240-46 (Class D)<br />

61. DiPietro L, Anda RF, Williamson DF, Stunkard AJ. Depressive symptoms and weight change in a<br />

national cohort of adults. Int J Obes 1992; 16:745-53. (Class B)<br />

62. Dixon JB, Dixon ME, O’Brien PE. Depression in association with severe obesity: changes with<br />

weight loss. Arch Intern Med 2003; 163: 2058-65 (Class C)<br />

63. Dixon JB, O’Brien PE, Playfair J, et al. Adjustable gastric banding and conventional therapy for type<br />

2 diabetes: a randomized controlled trial. JAMA 2008; 299:316-23. (Class A)<br />

64. Dolan K, Creighton L, Hopkins G, Fielding G. Laparoscopic gastric banding in morbidity obese<br />

adolescents. Obesity Surg 2003; 13:101-04. (Class D)<br />

65. Donnelly JE, Hill JO, Jacobsen DJ, et al. Effects of a 16-month randomized controlled exercise trial<br />

on body weight and composition in young, overweight men and women: The Midwest exercise trial.<br />

Arch Intern Med 2003; 163:1343-50. (Class A)<br />

66. Donnelly JE, Jacobsen DJ, Heelan KS, et al. The effects of 18 months of intermittent vs continuous<br />

exercise on aerobic capacity, body weight and composition, and metabolic fitness in previously<br />

sedentary, moderately obese females. Int J Obes Relat Metab Disord 2000; 24:566-72. (Class A)<br />

67. Ebbeling CB, Leidig MM, Sinclair KB, et al. Effects of an ad libiturn low-glycemic load diet on<br />

cardiovascular disease risk factors in obese young adults. Am J Clin Nutr 2005; 81:976-82. (Class A)<br />

68. Elliot K. Nutritional considerations after bariatric surgery. Crit Care Nurs 2003; 26:133-38. (Class R)<br />

69. Ernst E. Second thoughts about safety of St. John’s wort. Lancet 1999; 354:20140-16. (Class R)<br />

70. Esposito K, Pontillo A, DiPalo C, et al. Effect of weight loss and lifestyle changes on vascular<br />

inflammatory markers in older obese women: a randomized trial. JAMA 2003; 289:1799-1804.<br />

(Class A)<br />

71. Fanghanel G, Cortinas L, Sanchez-Reyes L, Berber A. A clinical trial of the use of sibutramine for the<br />

treatment of patients suffering essential obesity. Intl J of Obesity 2000; 24: 144-50. (Class A)<br />

51


72. Fanghanel G, Cortinas L, Sanchez-Reyes L, Berber A. Second phase of a double-blind study clinical<br />

trial on sibutramine for the treatment of patients suffering essential obesity: 6 months after treatment<br />

cross-over. Intl J of Obesity 2001; 25:741-47 (Class A)<br />

73. Fava M. Weight gain and antidepressants, J Clin Psychiatry 2000; 61:37-41. (Class R)<br />

74. Favretti F, Cadierre GB, Segato G, et al. Laparoscopic bandling: selection and technique in 830<br />

patients. Obes Surg 2002; 12:385-90. (Class D)<br />

75. Felderbauer FX, Langer F, Shakeri-Manesch S, et al. Laparoscopic sleeve gastrectomy as an isolated<br />

bariatric procedure: intermediate-term results from a large series in three Austrian centers. Obes<br />

Surg 2008; 18:814-18. (Class D)<br />

76. Flancbaum L, Choban PS, Bradley LR, Burge JC. Changes in measured resting energy expenditure<br />

after Roux-en-Y gastric bypass for clinically severe obesity. Surgery 1997; 122:943-49. (Class C)<br />

77. Flegal KM, Carroll MD, Ogden CL, Johnson CL. Prevalence and trends in obesity among U.S.<br />

Adults, 1999-2000, JAMA 2002; 288:1723-27. (Class D)<br />

78. Flegal KM, Graubard BI, Williamson DF, Gail MH. Excess deaths associated with underweight,<br />

overweight, and obesity. JAMA 2005; 293:1861-67. (Class C)<br />

79. Fletcher GF, Blair SN, Blumenthal J, et al. Benefits and recommendations for physical activity<br />

programs for all Americans: a statement for health professionals by the committee on exercise and<br />

cardiac rehabilitation of the council on clinical cardiology, American heart association, Circulation<br />

1992; 86:340-44. (Class R)<br />

80. Fonseca V. Effect of thiazolidinediones on body weight in patients with diabetes mellitus. Am J Med<br />

2003; 115: 42S-48S. (Class R)<br />

81. Fonseca V, Foyt HL, Shen K, Whitcomb R. Long-term effects of troglitazone: open-label extension<br />

studies in type 2 diabetic patients. Diabetes Care 2000; 23:354-59. (Class D)<br />

82. Fonseca V, Rosenstock J, Patwardhan R, Salzman A. Effect of metformin and rosiglitazone<br />

combination therapy in patients with type 2 diabetes mellitus: a randomized controlled trial. JAMA<br />

2000; 283:1695-1702. (Class A)<br />

83. Food and Drug Administration. FDA warns against drug promotion of herbal fen-phen. Rockville,<br />

MD: U.S. Department of Health and Human Services; Nov 6, 1997 (Talk Paper T97-56). (Class Not<br />

Assignable)<br />

84. Foster GD, Wyatt HR, Hill JO, et al. A randomized trial of a low-carbohydrate diet for obesity. N.<br />

Engl J Med 2003; 348:2082-90. (Class A)<br />

85. Fox SR, FOx KS, Oh KH. The gastric bypass for failed bariatric surgical procedures. Obes Surg 1996;<br />

6:145-50. (Class D)<br />

86. Franz MJ, VanWormer JJ, Crain L, et al. Weight-loss outcomes: a systematic review and metaanalysis<br />

of weight-loss clinical trials with a minimum 1-year follow-up. J Am Diet Assoc 2007;<br />

107:1755-67. (Class M)<br />

87. Freedman MR, King J, Kennedy E. Popular diets: a scientific review. Obes Res 2001; 9:1S-40S.<br />

(Class R)<br />

88. Freiberg MS, Pencina MJ, D’Agostino RB, et al. BMI vs. waist circumference for identifying<br />

vascular risk. Obesity 2008; 16:463-69. (Class C)<br />

89. Frey W, Pilcher J. Obstructive sleep-related breathing disorders in patients evaluated for bariatric<br />

surgery. Obes Surg 2003; 13:766-83. (Class D)<br />

90. Friedman MA, Brownell KD. Psychological correlates of obesity: moving to the next research<br />

generation. Psychological Bulletin 1995; 117:3-20. (Class R)<br />

91. Fugh-Berman A. Herb-drug interactions. Lancet 2000; 355: 134-38. (Class R)<br />

92. Gagner M, Gentileschi P, de Csepel J, et al. Laparoscopic reoperative bariatric surgery: experience<br />

from 27 consecutive patients. Obes Surg 2002; 12:254-60. (Class D)<br />

93. Gallo MF, Grimes DA, Schulz KF, Helmerhorst FM. Combination estrogen-progestin contraceptives<br />

and body weight: systematic review of randomized controlled trials. Obstet Gynecol 2004l 103:359-<br />

73. (Class M)<br />

52


94. Ganguli R. Weight gain associated with antipsychotic drugs. J Clin Psychiatry 1999; 21:20-24. (Class<br />

R)<br />

95. Garcia VF, Langford L, Inge TH. Application of laparoscopy for bariatric surgery in adolescents.<br />

Curr Opin Pediatr 2003; 15:248-55. (Class R)<br />

96. Gibson SB, Gerberich sleeve gastrectomy, Leon AS. Writing the exercise prescription: an<br />

individualized approach. Physician Sportsmed 1983; 11:87-110. (Class R)<br />

97. Goldstein DJ. Beneficial health effects of modest weight loss. Int J Obesity 1992; 16:397-415. (Class<br />

R)<br />

98. Gomez-Perez FJ, Fanghanel-Salmon G. Barbosa AJ, et al. Efficacy and safety of rosiglitazone plus<br />

metformin in Mexicans with type 2 diabetes. Diabetes Metab Res Rev 2002; 18:127-34. (Class A)<br />

99. Greenway SE, Greenway III FL, Klein S. Effects of obesity surgery on non-insulin dependent<br />

diabetes mellitus. Arch Surg 2002; 137:1109-17. (Class R)<br />

100. Greenway F. Clinical evaluation of the obese patient. Prim Care 2003; 30:341-56. (Class R)<br />

101. Gumbs AA, Gagner M, Dakin G, Pomp A. Sleeve gastrectomy for morbid obesity. Obes Surg 2007;<br />

17:962-69. (Class R)<br />

102. Gurley BJ, Gardner SF, Hubbard MA. Content versus label claims in ephedra-containing dietary<br />

supplements. Am J Health-Syst Pharm 2000; 57:963-69. (Class D)<br />

103. Hamad GG, Ikramuddin S, Gourash WF, Schauer PR. Elective cholecysectomy during laparoscopic<br />

Roux-en-Y gastric bypass: is it worth the wait? Obes Surg 2003; 13:76-81. (Class C)<br />

104. Han SM, Kim WW, Oh JH. Results of laparoscopic sleeve gastrectomy (LSG) at 1 year in morbidly<br />

obese Korean patients. Obes Surg 2005; 15:1469-75. (Class D)<br />

105. Hansen D, Astrup A, Toubro S, et al. Predictors of weight loss and maintenance during 2 years of<br />

treatment by sibutramine in obesity. Results from the European multi-centre STORM trial. Int J<br />

Obes 2001; 25:496-501. (Class A)<br />

106. Hauptman J, Lucas C, Boldrin MN, et al. Orlistat in the long-term treatment of obesity in primary<br />

care settings. Arch Fam Med 2000; 9: 160-67. (Class A)<br />

107. Heber D. Herbal preparations for obesity: are they useful? Prim Care 2003; 30:441-63. (Class R)<br />

108. Hedley AA, Odgen CL, Johnson CL, et al. Prevalence of overweight and obesity among U.S.<br />

children, adolescents, and adults, 1999-2002. JAMA 2004; 291:2847-50. (Class C)<br />

109. Hess duodenal switch. Hess DW. Biliopancreatic diversion with a duodenal switch. Obes Surg 1998;<br />

8:267-82. (Class D)<br />

110. Heymsfield SB, Allison DB, Vasselli JR, et al. Garcinia cambogia (hydroxycitric acid) as a potential<br />

antiobesity agent: a randomized controlled trial. JAMA 1998; 280:1596-1600. (Class A)<br />

111. Heymsfield SB, van Mierlo CAJ, van der Knapp JR, et al. Weight management using a meal<br />

replacement surgery: meta and pooling analysis from six studies. Int J Obes 2003; 27:537-49. (Class<br />

M)<br />

112. Himes JH, Dietz WH. Guidelines for overweight in adolescent preventive services:<br />

recommendations from an expert committee. Am J Clin Nutr 1994; 59:307-16 (Class R)<br />

113. Himpens JM. Laparoscopic sleeve gastrectomy: results after two and five years, June 2008. (Class B)<br />

114. Hollander PA, Elbein SC, Hirsch IB, et al. Role of orlistat in the treatment of obese patients with<br />

type 2 diabetes: a 1-year randomized double-blind study. Diabetes Care 1998; 21:1288-94. (Class A)<br />

115. Inge TH, Garcia V, Daniels S, et al. A multidisciplinary approach to the adolescent bariatric surgical<br />

patient. J Pediatr Surg 2004; 39:442-47. (Class D)<br />

116. Institute for Clinical Systems Improvement. Behavioral therapy programs for weight loss in adults.<br />

(#87, 2005) (Class R)<br />

117. Institute for Clinical Systems Improvement. Pharmacological approaches to weight loss in adults<br />

(#71, 2003). (Class R)<br />

118. Institute of Medicine of the National Academies. Dietary reference intakes for energy, carbohydrate,<br />

fiber, fat, fatty acids, cholesterol, protein, and amino acids. Washington, D.C., National Academy<br />

Press, 2002 (Class Not Assignable)<br />

53


119. Isojärvi JIT, Laatikainen TJ, Knip M, et al. Obesity and endocrine disorders in women taking<br />

valproate for epilepsy. Ann Neurol 1996; 39:579-84. (Class C)<br />

120. Istvan J, Zavela K, Weidner G. Body weight and psychological distress in NHANES I. Int J Obes<br />

1992; 16:999-1003. (Class D)<br />

121. Jakicic JM. The role of physical activity in prevention and treatment of body weight gain in adults. J<br />

Nutr 2002; 132: S3826-S3829. (Class R)<br />

122. Jakicic JM, Wing RR, Butler BA, Robertson RJ. Prescribing exercise in multiple short bouts versus<br />

one continuous bout: effects on adherence, cardiorespiratory fitness, and weight loss in overweight<br />

women. Int J Obes 1995; 19: 893-901. (Class A)<br />

123. James WPT, Astrup A, Finer N, et al. Effect of sibutramine on weight maintenance after weight loss:<br />

a randomized trial. Lancet 2000; 356:2119-25. (Class A)<br />

124. Janssen I., Fortier A., Hudson R, Ross R. Effects of an energy-restrictive diet with or without<br />

exercise on abdominal fat, intermuscular fat, and metabolic risk factors in obese women. Diabetes<br />

Care 2002; 25: 431-38. (Class A)<br />

125. Janssen I., Katzmarzyk PT, Ross R. Body mass index, waist circumference, and health risk. Arch<br />

Intern Med 2002; 162:2074-79. (Class D)<br />

126. Jeffery RW, Bjornson-Benson WM, Rosenthal BS, et al. Correlates of weight loss and its<br />

maintenance over two years of follow-up among middle-aged men. Prev Med 1984; 13:155-68<br />

(Class C)<br />

127. Jeffery RW, Epstein LH, Wilson GT, et al. Long-term maintenance of weight loss: current status.<br />

Health Psychology 2000; 19:5-16. (Class R)<br />

128. Jeffery RW, French SA, Rothman AJ. Stage of change as a predictor of success in weight control in<br />

adult women. Health Psychology 1999; 18:543-46. (Class C)<br />

129. Jeffery RW, Wing RR, Sherwood NE, Tate DF. Physical activity and weight loss: does prescribing<br />

higher physical activity goals improve outcome? Am J Clin Nutr 2003; 78: 684-89. (Class A)<br />

130. Jorm AF, Korten AE, Christensen H, et al. Association of obesity with anxiety, depression and<br />

emotional well-being: a community survey. Aust NZ J Public Health 2003; 27:434-40. (Class D)<br />

131. Kakoulidis TP, Karringer A, Gloaguen T, Andersson D. Initial results with sleeve gastrectomy for<br />

patients with class obesity (BNI 30-35 kg/m 2 ) Surg Obes Relat Dis 2008. (Class D)<br />

132. Katch F, McCardle WD. Introduction to nutrition, exercise and health. Fourth Ed., Williams and<br />

Wilkins, Baltimore, MD, January, 1993. (Class not Assignable)<br />

133. Katzel LI, Bleecker ER, Colman EG. et al. Effects of weight loss vs aerobic exercise training on risk<br />

factors for coronary disease in healthy, obese, middle-aged and older men: a randomized controlled<br />

trial. JAMA 1995: 274:1915-21. (Class A)<br />

134. Kelley DE, Bray GA, Pi-Sunyer FX, et al. Clinical efficiency of orlistat therapy in overweight and<br />

obese patients with insulin-treated type 2 diabetes: a 1-year randomized controlled trial. Diabetes<br />

Care 2002; 25:1033-41. (Class A)<br />

135. Kernan WN, Viscoli CM, Brass LM et al. Phenylpropanolamine and the risk of hemorrhagic stroke.<br />

N Engl J Med 2000; 343:1826-32. (Class C)<br />

136. Klein S., Allison DB, Heymsfield SB, et al. Waist circumference and cardiometabolic risk: a<br />

consensus statement from shaping America’s health: association for weight management and obesity<br />

prevention: NAASO, the obesity society: the American society for nutrition; and the American<br />

diabetes association, Am J Clin Nutr 2007; 85:1197-1202. (Class R)<br />

137. Klein S., Wadden T, Sugerman HJ. AGA technical review on obesity. Gastroenterology 2002;<br />

123:882-932. (Class R)<br />

138. Koster A. Leitzmann MF, Schatzkin A, et al. Waist circumference and mortality. Am J Epidemiol<br />

2008; 167: 1476-75. (Class D)<br />

139. Kotidis EV, Koliakos GG, BaltzopoulosVG, et al. Serum ghrelin, leptin and adiponectin levels<br />

before and after weight loss: comparison of three methods of treatment – a prospective study. Obes<br />

Surg 2006; 16:1425-32. (Class C)<br />

54


140. Kueper MA, Kramer KM, Kirschniak A, et al. Laparoscopic sleeve gastrectomy: strandardized<br />

technique of a potential stand-alone bariatric procedure in morbidly obese patients. World J Surg<br />

2008; 32:1462-65. (Class D)<br />

141. Kushner R. Managing the obese patient after bariatric surgery: a case report of severe malnutrition<br />

and review of the literature. JPEN 2000; 24:126-32. (Class D)<br />

142. Kushner RW. Roadmaps for clinical practice: case studies in disease prevention and health<br />

promotion – assessment and management of adult obesity: a primer for physicians. Chicago, IL;<br />

American Medical Association, 2003. (Class R).<br />

143. Kushner RF, Roth JL. Assessment of the obese patient. Endocrinol Metab Clin North Am 2003;<br />

32:915-33 (Class R)<br />

144. Lalor PF, Tucker ON, Szomstein S, Rosenthal RJ. Complications after laparoscopic sleeve<br />

gastrectomy, Surg Obes Relat Dis 2008; 4:33-38. (Class D)<br />

145. Langer FB, Reza Hoda MA, Bohdjalian A, et al. Sleeve gastrectomy and gastric bandling: effects on<br />

plasma ghrelin levels. Obes Surg 2005; 15:1024-29. (Class B)<br />

146. Lalrimer ME, Palmer RS, Marlatt GA. Relapse prevention: an overview of Marlatt’s cognitivebehavioral<br />

model. Alcohol Res Health 1999; 23:151-60. (Class R)<br />

147. Larrey D, Vial T, Pauwels A, et al. Hepatitis after germander (Teucrium chamaedrys) administration:<br />

another instance of herbal medicine hepatotoxicity. Ann Intern Med 1992; 117:129-32 (Class D)<br />

148. Lawson ML, Kirk S, Mitchell T., et al. One-year outcomes of Roux-en-Y gastric bypass for<br />

morbidly obese adolescents: a multicenter study from the pediatric bariatric study group. J Pediatr<br />

Surg 2006; 41:137-43. (Class C)<br />

149. Lean MEJ, Han TS, Seidell JC. Impairment of health and quality of life in people with large waist<br />

circumference. Lancet 1998; 351:853-56. (Class D)<br />

150. Lee CM. Laparoscopic vertical sleeve gastrectomy for morbid obesity in 216 patients: report of twoyear<br />

results. Surg Endosc 2006; 20:S255. (Class C)<br />

151. Leibel RL, Rosenbaum M, Hirsch J. Changes in energy expenditure resulting from altered body<br />

weight. N Engl J Med 1995; 332:621-28. (Class C)<br />

152. Linde JA, Jeffery RW, Levy RL, et al. Binge eating disorder, weight control self-efficacy, and<br />

depression in overweight men and women. Int J Obes 2004; 28:418-25. (Class C)<br />

153. Lindström J, Louheranta A, Mannelin M, et al. The Finnish diabetes prevention study (DPS).<br />

Diabetes Care 2003; 26:3230-36 (Class A)<br />

154. Livingston EH, Huerta S, Arthur D, et al. Male gender is a predictor of morbidity and age a predictor<br />

of mortality for patients undergoing gastric bypass surgery. Annals of Surg 2002; 236:576-82. (Class<br />

C)<br />

155. Logue E, Sutton K, Jarjoura D, et al. Transtheoretical model-chronic disease care for obesity in<br />

primary care: a randomized trial. Obesity Res 2005; 13:917-27. (Class A)<br />

156. Logue EE, Jarjoura DG, Sutton KS, et al. Longitudinal relationship between elapsed time in the<br />

action stages of change and weight loss. Obesity Res 2004; 12:1499-1508. (Class B)<br />

157. Macqueen CE, Brynes AE, Frost GS. Treating obesity: a follow-up study. Can the stages of change<br />

model be used as a postal screening tool? J. Hum Nutr Dietet 2002; 15: 3-7. (Class C)<br />

158. Mallory GN, Macgregor AM, Rand CS. The influence of dumping on weight loss after gastric<br />

restrictive surgery for morbid obesity. Obes Surg 1996; 6:474-78 (Class C)<br />

159. Marlatt GA, Gordon WH. Relapse prevention: introduction and overview of the model. British J.<br />

Addict 1984; 79:261-73. (Class R)<br />

160. Masand PS. Weight gain associated with psychotropic drugs. Exp Opin Pharmacother 2000; 1:377-<br />

89. (Class R)<br />

161. McCann UD, Seiden LS, Rubin LJ, Ricaurte GA. Brain serotonin neurotoxicity and primary<br />

pulmonary hypertension from fenfluramine and dexflenfluramine: a systematic review of the<br />

evidence. JAMA 1997; 278:666-72. (Class M)<br />

55


162. McGuire MT, Wing RR, Klem ML, et al. Long-term maintenance of weight loss: do people who<br />

lose weight through various weight loss methods use different behaviors to maintain their weight?<br />

Int J Obes 1998; 22:572-77. (Class C)<br />

163. McNulty SJ, Ur E., Williams G. A randomized trial of sibutramine in the management of obese type<br />

2 diabetic patients treated with metformin. Diabetes Care 2003; 26:125-31. (Class A)<br />

164. Melissas J, Koukouraki S, Askoxylakis J, et al. Sleeve gastrectomy – a restrictive procedure? Obese<br />

Surg 2007; 17:57-62. (Class D)<br />

165. Miles JM, Leiter L. Hollander P, et al. Effect of orlistat in overweight and obese patients with type 2<br />

diabetes treated with metformin. Diabetes Care 2002; 25:1123-28. (Class A)<br />

166. Miller GE, Freedland KE, Carney RM, et al. Pathways linking depression, adiposity, and<br />

inflammatory markers in healthy young adults. Brain Behav Immun 2003; 17:276-85 (Class C)<br />

167. Miller GE, Herbal medicinals. Arch Intern Med 1998; 158:2200-11. (Class R)<br />

168. Miller WC, Koceja DM, Hamilton EJ. A meta-analysis of the past 25 years of weight loss research<br />

using diet, exercise or diet plus exercise intervention. Int J Obes 1997; 21:941-47. (Class M)<br />

169. Moize V. Obese patients have inadequate protein intake related to protein intolerance up to 1 year<br />

following Roux-en-Y gastric bypass. Obesity Surgery 2003; 1323-28. (Class D)<br />

170. Mokdad AH, Marks JS, Stroup DF, Gerberding JL, Actual causes of death in the United States 2000;<br />

JAMA 2004; 291:1238-45. (Class C)<br />

171. Nadir A, Agrawal S, King PD, Marshall JB. Acute hepatitis associated with the use of a Chinese<br />

herbal product, ma-huang. Am J Gastroenterol 1996; 91:1436-38 (Class D)<br />

172. Nadler EP, Youn HA, Ren CJ, Fielding GA. An update on 73 U.S. obese pediatric patients treated<br />

with laparoscopic adjustable gastric bandling: commorbidity resolution and compliance data. J<br />

Pediatr Surg 2008; 43:141-46. (Class D)<br />

173. Narayan KMV, Boyle JP, Thompson TJ, et al. Lifetime risk for diabetes mellitus in the United<br />

States. JAMA 2003; 290:1884-90. (Class C)<br />

174. National Heart, Lung, and Blood Institute. Third report of the national cholesterol education<br />

program (NCEP) expert panel on detection, evaluation, and treatment of high blood cholesterol in<br />

adults (adult treatment panel III). NIH Publication Number 02-0215, Sept. 2002. Available at:<br />

http://www.nhibi.nih.gov/guidelines/cholesterol. Accessed on January, 2003 (Class R)<br />

175. National Heart, Lung, and Blood Institute. The practical guide: identification, evaluation, and<br />

treatment of overweight and obesity in adults. NIH Publication Number 00-4084. October, 2000.<br />

Available at: http://www.nhibi.nih.gov/guidelines/obesity/practdge.htm. (Class R)<br />

176. National Heart, Lung, and Blood Institute. Clinical guidelines on the identification, evaluation, and<br />

treatment of overweight and obesity in adult: the evidence report. NIH Publication Number 98-4083.<br />

September, 1998. Available at: http://www.nhibi.nih.gov. (Class R)<br />

177. Nemeroff CB. Safety of available agents used to treat bipolar disorder: focus on weight gain. J Clin<br />

Psychiatry 2003; 64:532-39 (Class R)<br />

178. NIH Consensus Statement. Gastrointestinal surgery for severe obesity: national institutes of health<br />

consensus development conference statement. Am J Clin Nutr 1992: 55:615S-619S. (Class R).<br />

179. O’Brien PE, Dixon JB, Laurie C, et al. Treatment of mild to moderate obesity with laparoscopic<br />

adjustable gastric blinding or an intensive medical program: a randomized trial. Ann Intern Med<br />

2006; 144:625-33. (Class A)<br />

180. Odgen CL, Carroll MD, Curtin LR, et al. Prevalence of overweight and obesity in the Unites States,<br />

1999-2004. JAMA 2006; 295:1549-55. (Class C)<br />

181. Odgen CL, Flegal KM, Carroll MD, Johnson CL. Prevalence and trends in overweight among U.S.<br />

children and adolescents, 1999-2000. JAMA 2002; 288:1728-32. (Class C)<br />

182. Onyike CU, Crum RM, Lee HB, et al. Is obesity associated with major depression? Results from the<br />

Third National Health and Nutrition Examination Survey. Am J Epidemiol 2003; 158:1139-47.<br />

(Class D)<br />

56


183. Padgett J, Biro FM. Different shapes in different cultures: body dissatisfaction, overweight, and<br />

obesity in African-American and Caucasian females. J Pediatr Adolesc Gynecol 2003; 16:349-54.<br />

(Class R)<br />

184. Paffenbarger Jr RS, Hyde RT, Wing AL, Hsieh C. Physical activity, all-cause mortality, and<br />

longevity of college alumni. N Engl J Med 1986; 314:605-13. (Class B)<br />

185. Paisey RB, Frost J, Harvey P, et al. Five years results of a prospective very low calorie diet or<br />

conventional weight loss programme in type 2 diabetes. J Hum Nutr Dietet 2002; 15:121-27. (Class<br />

C)<br />

186. Palinkas LA, Wingard DL, Barrett-Connor E. Depressive symptoms in overweight and obese older<br />

adults: a test of the jolly fat hypothesis. J Psychosom Res 1996; 40:59-66 (Class C)<br />

187. Panoulas VF, Ahmad N, Fazal AA, et al. The inter-operator variability in measuring waist<br />

circumference and its potential impact on the diagnosis of the metabolic syndrome. Postgrad Med<br />

J2008; 84:344-47. (Class C)<br />

188. Parikh M, Duncombe J, Fielding GA. Laparoscopic adjustable gastric bandling for patients with<br />

body mass index of


205. Roberts RE, Deleger S, Strawbridge WJ, Kaplan GA. Prospective association between obesity and<br />

depression: evidence from the Alameda County study. Int J Obes 2003; 27:514-21. (Class B)<br />

206. Rosenbaum M, Leibel RL, Hirsch J. Obesity. N Engl J Med 1997; 337:396-407. (Class R)<br />

207. Rosner B., Prineas R, Loggie J, Daniels SR. Percentiles for body mass index in U.S. Children 5 to 17<br />

years of age. J Pediatr 1998; 132:211-22. (Class D)<br />

208. Ross R, Dagnone D, Jones PJH, et al. Reduction in obesity and related comorbid conditions after<br />

diet-induced weight loss or exercise-induced weight loss in men. Ann Intern Med 2000; 133:92-103.<br />

(Class A)<br />

209. Rössner S., Sjastrom L, Noack R, et al. Weight loss, weight maintenance, and improved<br />

cardiovascular risk factors after 2 years treatment with orlistat for obesity. Obes Res 2000; 8: 49-61.<br />

(Class A)<br />

210. Salem L. Devlin A., Sullivan SD, Flum DR. Cost-effectiveness analysis of laparoscopic gastric<br />

bypass, adjustable gastric bandling, and nonoperative weight loss interventions. Surg Obes relat Dis<br />

2008; 4:26-32 (Class M).<br />

211. Samaha FF, Iqbal N, Seshadri P, et al. A low-carbohydrate as compared with a low-fat diet in<br />

severe obesity. N Engl J Med 2003: 348:2074-81 (Class A)<br />

212. Schauer PR, Ikramuddin S. Laparoscopic surgery for morbid obesity. Surg Clin North Am 2001;<br />

81:1145-79. (Class R)<br />

213. Schauer PR, Ikramuddin S, Gourash W, et al. Outcomes after laparoscopic Roux-en-Y gastric<br />

bypass for morbid obesity. Ann Surg 2000; 232:515-29 (Class D)<br />

214. Schauer PR, Ikramuddin S, Hamad G, Gourash W. The learning curve for laparoscopic Roux-en-Y<br />

gastric bypass in 100 cases. Surg Endosc 2003; 17:212-15 (Class C)<br />

215. Scheen AJ, Luyckx FH. Obesity and liver disease. Best Pract Res Clin Endocrinol Metab 2002;<br />

16:703-16 (Class R)<br />

216. Schwartz ML, Drew RL, Chazin-Caldie M. Laparoscopic Roux-en-Y gastric bypass: preoperative<br />

determinants of prolonged operative times, conversion to open gastric bypasses, and postoperative<br />

complications. Obes Surg 2003; 13:734-38 (Class C)<br />

217. Scopinaro N., Gianetta E, Adami GF, et al. Biliopancreatic diversion for obesity at eighteen years.<br />

Surgery 1996; 119:261-68. (Class D)<br />

218. Serrano-Rios M., Melchionda N., Moreno Carreteror E. Role of sibutramine in the treatment of<br />

obese type 2 diabetic patients receiving sulphonylurea therapy. Diabet Ned 2002; 19:119-24. (Class<br />

A)<br />

219. Shields KM, Smock N, McQueen CE et al. Chitosan for weight loss and cholesterol management.<br />

Am J Health-Syst Pharm, 2003; 60:1310-13 (Class R)<br />

220. Sjöström L, Rissanen A, Andersen T, et al. Randomized placebo-controlled trial of orlistat for<br />

weight loss and prevention of weight regain in obese patients. Lancet 1998; 352:167-73. (Class A)<br />

221. Skrekas G, Lapatsanis D, Stafyla V, Papalambros A. One year after laparoscopic “tight” sleeve<br />

gastrectomy: technique and outcome. Obes Surg 2008; 18:810-13 (Class D)<br />

222. Skinner JS, Jaskolski A, Jaskolska A, et al. Age, sex, race, initial fitness, and response to training:<br />

the HERITAGE family study. J Appl Physiol 2001: 90:1772-76. (Class C)<br />

223. Smith IG, Goulder MA. Randomized placebo-controlled trial of long-term treatment with<br />

sibutramine in mild to moderate obesity. Fam Pract 2001; 50:505-12 (Class A)<br />

224. Spaulding L. treatment of dilated gastrojejunostromy with sclerotherapy. Obes Surg 2003; 13:254-57<br />

(Class D)<br />

225. Sporer KA. The serotonin syndrome: implicated drugs, pathophysiology, and management. Drug Saf<br />

1995; 13:94-104 (Class R)<br />

226. Stanford A, Glascock JM, Eld GM, et al. Laparoscopic Roux-en-Y gastric bypass in morbidly obese<br />

adolescents. J Pediatr Surg 2003; 38:430-33 (Class D)<br />

227. Stern L, Iqbal N, Seshadri P, et al. The effects of low-carbohydrate versus conventional weight loss<br />

diets in severely obese adults: one-year follow-up of a randomized trial. Ann Intern Med 2004;<br />

140:778-85 (Class A)<br />

58


228. Stunkard AJ, Faith MS, Allison KC. Depression and obesity. Biol Psychiatry 2003; 54:330-37 (Class<br />

R)<br />

229. Sugerman HJ. Weight reduction after gastric bypass and horizontal gastroplasty for morbid obesity.<br />

Eur J Surg 1996; 162:157-58 (Class Not Assignable)<br />

230. Sugerman HJ, Brewer WH, Shiffman ML, et al. A multicenter, placebo-controlled, randomized,<br />

double-blind, prospective trial of prophylactic ursodiol for the prevention of gallstone formation<br />

following gastric bypass-induced rapid weight loss. Am J Surg 1995; 169:91-97. (Class A)<br />

231. Sugerman HJ, Londrey GL, Kellum JM, et al. Weight loss with vertical banded gastroplasty and<br />

Roux-en-Y gastric bypass for morbid obesity with selective versus random assignment. Am J Surg<br />

1989; 157:93-102. (Class C)<br />

232. Sugerman HJ, Sugerman EL, DeMaria EJ, et al. Bariatric surgery for severely obese adolescents. J<br />

Gastrointest Surg 2003; 7:102-27. (Class D)<br />

233. Sussman N., Ginsberg DL, Bikoff J. Effects of nefazodone on body weight: a pooled analysis of<br />

selective reuptake inhibitor and imipramine-controlled trials. J Clin Psychiatry 2001; 62:256-60<br />

(Class M)<br />

234. Svendsen OL, Hassager C, Christiansen C. Effect of an energy-restrictive diet, with or without<br />

exercise, on lean tissue mass, resting metabolic rate, cardiovascular risk factors, and bone in<br />

overweight postmenopausal women. Am J of Med 1993; 95:131-40 (Class A)<br />

235. Swinburn BA, Walter LG, Arroll B, et al. The green prescription study: a randomized controlled trial<br />

of written exercise advice provided by general practitioners. Am J Pub Health 1998; 88:288-91<br />

(Class A)<br />

236. Takata MC, Campos GM, Ciovica R, et al. Laparoscopic bariatric surgery improves candidacy in<br />

morbidly obese patients awaiting transplantation. Surg Obes Relat Dis 2008; 4:159-65 (Class B)<br />

237. Thompson WG, Holdman NR, Janzow DJ. et al. Effect of energy-reduced diets high in dairy<br />

products and fiber on weight loss in obese adults. Obesity Res 2005; 13:1344-53 (Class A)<br />

238. Torgerson JS, Agren L, Sjostrom L. Effects on body weight of strict or liberal adherence to an initial<br />

period of VLCD treatment. A randomized, one-year clinical trial of obese subjects. Int J. Obesity<br />

1999; 23:190-97 (Class A)<br />

239. Torgerson JS, Hauptman J, Boldrin MN, Sjostrom L. Xenical in the prevention of diabetes in obese<br />

subjects (XENDOS) study; a randomized study of orlistat as an adjunct to lifestyle changes for the<br />

prevention of type 2 diabetes in obese patients. Diabetes Care 2004; 27:155-61. (Class A)<br />

240. Torgerson JS, Sjostrom L. The Swedish obese subjects (SOS) study – rationale and results.<br />

International J Obes 2001; 25:S2-S4 (Class B)<br />

241. Tucker ON, Szomstein S, Rosenthal RJ. Indications for sleeve gastrectomy as a primary procedure<br />

for weight loss in the morbidly obese. J Castrointest Surg 2008; 12:662-67 (Class D)<br />

242. Tuomilehto J, Lindstrom J, Eriksson JG, et al. Prevention of type 2 diabetes by changes in lifestyle<br />

among subjects with impaired glucose tolerance. N Engl J Med 2001; 344:1343-50 (Class A)<br />

243. USDA. Nutrition and your health: dietary guidelines for Americans. Available at<br />

http://www.health.gov/dietaryguidelines. Accessed on August 25, 2005 (Class R)<br />

244. U.S. Preventive Services Task Force. Screening for obesity in adults. Available at<br />

http://www.ahcpr.gov/clinic/uspstf/uspsobes.htm Accessed on September 1, 2005 (Class R)<br />

245. van Baak MA, van Mil E, Astrup AV et al. Leisure-time activity is an important determinant of<br />

long-term weight maintenance after weight loss in the sibutramine trial on obesity reduction and<br />

maintenance (STORM trial). Am J Clin Nutr 2003; 78:209-14 (Class A)<br />

246. Vanherweghem JL, Depierreaux M, Tielemans C, et al. Rapidly progressive interstitial renal fibrosis<br />

in young women: association with slimming regimen including Chinese herbs. Lancet 1993;<br />

341:387-91. (Class D)<br />

247. Vanina Y, Podolskaya A, Sedky K, et al. Body weight changes associated with psychopharmacology.<br />

Psychiatr Serv 2002; 53:842-47 (Class R)<br />

248. Wadden TA, Berkowitz RI, Womble LG, et al. Randomized trial of lifestyle modification and<br />

pharmacotherapy for obesity. N. Engl J Med 2005; 353:2111-20 (Class A)<br />

59


249. Wadden TA, Vogt RA, Foster GD, Anderson DA. Exercise and the maintenance of weight loss: 1<br />

year follow-up of a controlled clinical trial. J Consult Clin Psych 1998; 66:429-33 (Class A)<br />

250. Ward A, Taylor P, Rippe JM. How to tailor an exercise program. Physician Sportsmed 1991; 19:64-<br />

74 (Class R)<br />

251. Waters G, Pories WJ, Swanson MS et al. Long-term studies of mental health after the Greenville<br />

gastric bypass operation for morbid obesity. Am J Surg 1991; 161:154-58 (Class D)<br />

252. Weigle duodenal switch. Pharmacological therapy of obesity: past, present, and future. J Clin<br />

Endocrinol Metab 2003; 88:2462-69 (Class R)<br />

253. Weiner RA, Weiner S, Pomhoff I, et al. Laparoscopic sleeve gastrectomy – influence of sleeve size<br />

and resected gastric volume. Obes Surg 2007; 17:1297-1305 (Class B)<br />

254. Wilmore JH, Despres J, Stanforth PR, et al. Alterations in body weight and composition consequent<br />

to 20 wk of endurance training: the HERITAGE family study. Am J Clin Nutr. 1999; 70:346-52<br />

(Class C)<br />

255. Williams GC, Grow VM, Freedman ZR, et al. Motivational predictors of weight loss and weightloss<br />

maintenance. J Pers Soc Psychol 1996; 70:115-26. (Class R)<br />

256. Williams KW, Erbey JR, Becker D, Orchard TJ. Improved glycemic control reduces the impact of<br />

weight gain on cardiovascular risk factors in type 1 diabetes. Diabetes Care 1999; 22:1084-91 (Class<br />

B)<br />

257. Wing RR, Hill JO. Successful weight loss maintenance. Arch Intern Med 1998; 158:2192-99 (Class<br />

R)<br />

258. Wittgrove AC, Jester L, Wittgrove P, Clark GW. Pregnancy following gastric bypass for morbid<br />

obesity. Obes Surg 1998; 4:461-64 (Class D)<br />

259. World Health Organization. Global strategy on diet, physical activity and health. May 2004 (Class R)<br />

260. Yancy WS, Olsen MK, Guyton JR, et al. A low-carbohydrate, ketogenic diet versus a low-fat diet to<br />

treat obesity and hyperlipidemia: a randomized, controlled trial. Ann Intern Med 2004; 140:769-77<br />

(Class A)<br />

261. Yki-Järvinen H, Ryysy L, Nikkilä K. et al. Comparison of bedtime insulin regimens in patients with<br />

type 2 diabetes mellitus: a randomized, controlled trial. Ann Intern Med 1999; 130:389-96 (Class A)<br />

262. Yue QY, Berquist C, Gerden B, Safety of St. John’s wort (Hypericum perforatum). Lancet 2000;<br />

355:565-77 (Class D)<br />

263. Yusuf S, Hawken S, Ounpuu S, et al. Obesity and the risk of myocardial infarction in 27,000<br />

participants from 52 countries: a case-control study. Lancet 2005; 366:1640-49. (Class C)<br />

60


12. avtorTa jgufi<br />

klinikuri praqtikis erovnuli rekomendacia (gaidlaini) momzadda<br />

saqarTvelos ojaxis eqimTa asociaciis mier<br />

avtorebi:<br />

marina SixaSvili (ojaxis eqimi), eka faRava (ojaxis eqimi), Tamar<br />

zuraSvili (ojaxis eqimi), manana koplataZe (endokrinologi),<br />

givi javaSvili (redaqtori), guram kiknaZe (redaqtori).<br />

eqspertebi:<br />

q. asaTiani _ saqarTvelos <strong>simsuqnis</strong> Semswavleli asociacia;<br />

saqarTvelos saojaxo medicinis profesionalTa kavSiri;<br />

lela woworia _ saqarTvelos Sromis, janmrTelobisa da<br />

socialuri dacvis saministros janmrTelobis dacvis<br />

departamenti;<br />

Tea TavidaSvili _ saqarTvelos Sromis, janmrTelobisa da<br />

socialuri dacvis saministros janmrTelobis dacvis<br />

departamenti;<br />

Tamar ZagniZe _ saqarTvelos Sromis, janmrTelobisa da<br />

socialuri dacvis saministros janmrTelobis dacvis<br />

departamenti;<br />

61


danarTebi<br />

danarTi 1. smi gamosaxuli centilebSi asakis mixedviT<br />

gogonebi: 2-dan 20 wlamde. saxeli, gvari______<br />

62


iWebi 2-dan 20wlamde saxeli, gvari_________<br />

63


danarTi 2. wonis matebasTan dakavSirebuli medikamentebi<br />

medikamentTa klasi<br />

neiroleptikebi (Aronne 2003 [R]):<br />

fenoTiazinebi<br />

atipiuri neiroleptikebi:<br />

klozapini > olanzapini > risperidoni = qetiapini<br />

normoTimikebi:<br />

liTiumi<br />

antidepresantebi:<br />

tricikluri (Masand 2000 [R])<br />

amitriptilini > imipramini<br />

monoaminoqsidazas inhibitorebi (araseleqtiuri)<br />

izokarboqsazidi, fenelzini, tranilcipromini<br />

seleqtiuri serotoninis ukumitacebis<br />

inhibitorebi (Sussman 2001 [M]):<br />

paroqsetini > citaloprami, fluvoqsamini,<br />

sertralini<br />

mirtazapini<br />

epilefsiis sawinaaRmdego saSualebebi:<br />

gabapentini, valproati, karbamazepini, pregabalini<br />

antiepileptikebi/neiroleptikebi gamoyenebuli<br />

bipolaruli aSlilobisas (Nemeroff, 2003 [R])<br />

valproati, karbamazepini, klozapini, olanzapini,<br />

risperidoni<br />

steroiduli hormonebi:<br />

hormonaluri kontraceptivebi<br />

kortikosteroidebi<br />

progestaciuri steroidebi:<br />

megestrolis acetati<br />

diabetis sawinaaRmdego saSualebebi:<br />

insulini<br />

silfonilureazi<br />

Tiazolidindionebi<br />

hipertoniis sawinaaRmdego saSualebebi:<br />

beta da alfa-1 adrenomablokirebeli saSualebebi<br />

antihistaminebi:<br />

ciproheptadini<br />

alternatiuli<br />

varianti<br />

ziprazidoni,<br />

aripiprazoli<br />

nefazodoni, bupropioni,<br />

venlafaqsini<br />

lamotrijini, topiramati<br />

lamotrijini, topiramati,<br />

ziprazidoni<br />

eTinil-estradiolis da<br />

drospirenonis kombinacia<br />

wonis kleba, aromatazas<br />

inhibitorebi<br />

metformini, akarboza,<br />

eqsenatidis ineqcia<br />

agf-inhibitorebi, arb-ebi,<br />

diuretikebi, kalciumis<br />

arxebis blokerebi<br />

difenhidramini,<br />

dekongestantebi (SeSup.<br />

saw.), inhalatorebi<br />

(adaptirebulia Greenway, 2003 [R]; Kushner. 2003b [R]; Weigle, 2003 [R])<br />

64


saxeobis<br />

saxelwodeba<br />

benzfetamini<br />

dieTilpropioni<br />

meTamfetamini<br />

fendimetrazini<br />

fentermini<br />

fentermini<br />

fisis<br />

kompleqsi<br />

sibutramini<br />

orlistati<br />

danarTi 3. <strong>simsuqnis</strong> samkurnalo medikamentebis nusxa,<br />

romelic damtkicebulia FDA 2 _s mier 3<br />

moqmedebis<br />

meqanizmi<br />

simpaTomimetiki, iwvevs centraluri nervuli<br />

sistemis stimulacias da moqmedebs rogorc<br />

anoreqtiki (madis damTrgunveli)<br />

simpaTomimetiki, iwvevs centraluri nervuli<br />

sistemis stimulacias da moqmedebs rogorc<br />

anoreqtiki (madis damTrgunveli)<br />

simpaTomimetiki, iwvevs centraluri nervuli<br />

sistemis stimulacias da moqmedebs rogorc<br />

anoreqtiki (madis damTrgunveli)<br />

simpaTomimetiki, iwvevs centraluri nervuli<br />

sistemis stimulacias da moqmedebs rogorc<br />

anoreqtiki (madis damTrgunveli)<br />

simpaTomimetiki, iwvevs centraluri nervuli<br />

sistemis stimulacias da moqmedebs rogorc<br />

anoreqtiki (madis damTrgunveli)<br />

simpaTomimetiki, iwvevs centraluri nervuli<br />

sistemis stimulacias da moqmedebs rogorc<br />

anoreqtiki (madis damTrgunveli)<br />

Terapiuli efeqti miiRweva norefinefrinis,<br />

serotoninisa da dopaminis STanTqmis Sene-<br />

lebiT. sibutramini da misi ZiriTadi<br />

farmakologiurad aqtiuri metabolitebi (M 1<br />

da M 2 ) ar moqmedeben monoaminebis<br />

gamonTavisuflebis gamo; Sedegi gaZRomis<br />

gaumjobesebuli SegrZnebaa<br />

lipazebis Seqcevadad moqmedi inhibitori;<br />

Tavis Terapiul aqtiurobas amJRavnebs mci-<br />

re nawlavSi gastralur da pankreatiul<br />

lipazebTan kovalentuli bmis formirebiT<br />

da trigliceridebis hidrolizis momdevno<br />

SemcirebiT, da maT Soris qolesterinis<br />

STanTqmiT<br />

miTiTeba<br />

gankuTvnilia egzogenuri (gare) <strong>simsuqnis</strong> mkurnalobisaTvis<br />

rogorc moklevadiani xelSemwyobi saSualeba (ramodenime<br />

kvira) kaloriebis SezRudvaze dayrdnobili wonis<br />

daklebis mkurnalobis sqemis dros<br />

gankuTvnilia egzogenuri (gare) <strong>simsuqnis</strong> mkurnalobisaTvis<br />

rogorc moklevadiani xelSemwyobi saSualeba (ramodenime<br />

kvira) kaloriebis SezRudvaze dayrdnobili wonis<br />

daklebis mkurnalobis sqemis dros<br />

gankuTvnilia egzogenuri (gare) <strong>simsuqnis</strong> mkurnalobisaTvis<br />

rogorc moklevadiani xelSemwyobi saSualeba (ramodenime<br />

kvira) kaloriebis SezRudvaze dayrdnobili wonis<br />

daklebis mkurnalobis sqemis dros<br />

gankuTvnilia egzogenuri (gare) <strong>simsuqnis</strong> mkurnalobisaTvis<br />

rogorc moklevadiani xelSemwyobi saSualeba (ramodenime<br />

kvira) kaloriebis SezRudvaze dayrdnobili wonis<br />

daklebis mkurnalobis sqemis dros<br />

gankuTvnilia egzogenuri (gare) <strong>simsuqnis</strong> mkurnalobisaTvis<br />

rogorc moklevadiani xelSemwyobi saSualeba (ramodenime<br />

kvira) kaloriebis SezRudvaze dayrdnobili wonis<br />

daklebis mkurnalobis sqemis dros<br />

gankuTvnilia egzogenuri (gare) <strong>simsuqnis</strong> mkurnalobisaTvis<br />

rogorc moklevadiani xelSemwyobi saSualeba (ramodenime<br />

kvira) kaloriebis SezRudvaze dayrdnobili wonis<br />

daklebis mkurnalobis sqemis dros<br />

gankuTvnilia <strong>simsuqnis</strong> mkurnalobisaTvis, maT Soris wonis<br />

daklebisa da gagrZelebisaTvis; unda gamoyenebul iqnes<br />

kaloriebis Semcirebi dros dietasTan erTad<br />

gankuTvnilia <strong>simsuqnis</strong> mkurnalobisTvis, maT Soris wonis<br />

daklebisa da gagrZelebisaTvis, rodesac gamoiyeneba<br />

kaloriebis Semcireba dietasTan erTad; aseve gankuTvnilia<br />

wonis aRdgenis riskis SemcirebisaTvis, wonis daklebis<br />

Semdeg an manamde<br />

2 sakvebi produqtebisa da medikamentebis saagento (Food and Drug Administration).<br />

3 miTiTebulia mxolod generiuli dasaxelebebi.<br />

65


danarTi 4. FDA_s mier <strong>simsuqnis</strong> samkurnalod damtkicebuli<br />

medikamentebis uaryofiTi efeqtebi 4<br />

saxeobis<br />

saxelwodeba<br />

benzfetamini<br />

dieTilpropioni<br />

meTamfetamini<br />

fendimetrazini<br />

fentermini<br />

fentermini<br />

fisis<br />

kompleqsi<br />

sibutramini<br />

orlistati<br />

uaryofiTi efeqti gafrTxileba da ukuCvenebebi<br />

Tavis tkivilebi, uZiloba, aRznebadoba<br />

(nerviuloba), gaRizianeba, taqikardia,<br />

hipertenzia da aCqarebuli guliscema<br />

cns-is aRznebadoba, Tavbruxvevebi, Tavis<br />

tkivilebi, kuWSi Sekruloba, simSrale pirSi,<br />

Rebineba, uZiloba RebinebiT, SfoTva,<br />

arteriuli wnevis mcire momateba, aCqarebuli<br />

guliscema/msubuqi taqikardia<br />

cns-is aRznebadoba, Tavbruxvevebi, Tavis<br />

tkivilebi, kuWSi Sekruloba, simSrale pirSi,<br />

Rebineba, uZiloba RebinebiT, SfoTva,<br />

arteriuli wnevis mcire momateba, aCqarebuli<br />

guliscema/msubuqi taqikardia<br />

cns-is aRznebadoba, Tavbruxvevebi, Tavis<br />

tkivilebi, kuWSi Sekruloba, simSrale pirSi,<br />

Rebineba, uZiloba RebinebiT, SfoTva,<br />

arteriuli wnevis mcire momateba, aCqarebuli<br />

guliscema/msubuqi taqikardia<br />

filtvebis <strong>pirvelad</strong>i hipertenzia da/an<br />

SeqceviTi kardiovaskularuli daavadeba,<br />

aCqarebuli guliscema, taqikardia, arteriuli<br />

wnevis momateba, gaRizianeba, SfoTva,<br />

Tavbruxvevebi, uZiloba, eiforia, tremori,<br />

Tavis tkivilebi<br />

filtvebis <strong>pirvelad</strong>i hipertenzia da/an Seqce-<br />

vadi kardiovaskularuli daavadeba,<br />

aCqarebuli guliscema, taqikardia, arteriuli<br />

wnevis momateba, gaRizianeba, SfoTva,<br />

Tavbruxvevebi, uZiloba, eiforia, disforia,<br />

tremori, Tavis tkivilebi<br />

normasTan Seusabamo ekg, hipertenzia,<br />

aCqarebuli guliscema, taqikardia, simSrale<br />

pirSi (17%), Tavis tkivilebi (30%), uZiloba<br />

(10%), anoreqsia (madis dakargva) (13%), kuWSi<br />

Sekruloba (11,5%)<br />

muclis tkivilebi/diskomforti, cximiani<br />

ganavali, kuWSi gasvlis xSiri survili,<br />

nawlavTa aSliloba<br />

naadrevi aTeriosklerozi, hipertenzia, hiperTiroidizmi,<br />

glaukoma<br />

naadrevi aTeriosklerozi, aRznebuli mdgomare-<br />

oba,hiperTreoidizmi monoaminoqsidazas inhibitorebis<br />

miRebisas 14 dRis farglebSi, glaukoma, narkotikebis<br />

moxmareba anamnezSi, hiper- an mometebuli mgrZnobeloba<br />

(idiosinkrazia) simpaTomimetikis aminebisadmi,<br />

hiperTiroidizmi, Zlieri hipertenzia<br />

glaukoma, naadrevi aTeriosklerozi, simptomaturi<br />

kardiovaskuluri daavadeba, hipertenzia, hiperTiroidizmi,<br />

monoaminoqsidazas inhibitorebis miRebisas<br />

naadrevi aTriosklerozi, simptomaturi kardiovaskuluri<br />

daavadeba, hipertenzia, hiperTiroidizmi, glaukoma, cns-is sxva<br />

stimulatorebi maT Soris monoaminoqsidazas inhibitorebi,<br />

naadrevi aTeriosklerozi, kardiovaskularuli daavadeba,<br />

hipertenzia, hiperTiroidizmi, glaukoma<br />

naadrevi aTriosklerozi, kardiovaskuluri daavadeba,<br />

hipertenzia, hiperTiroidizmi, glaukoma<br />

nervuli anoreqsia, monoaminoqsidazas inhibitorebis<br />

Tanmxlebi gamoyeneba, gulis koronaruli daavadeba, gulis<br />

mwvave ukmarisoba, insulti , ariTmia, arakontrolirebadi<br />

hipertenzia, narkotikebis moxmareba anamnezSi, orsuloba an<br />

ZuZus woveba, neirogenuri bulimia, medikamentebis Tanmxlebi<br />

miReba, romelic mavned moqmedebs hemostazsa da<br />

trombocitebis funqciaze, qolestazi, RviZlis dazianeba,<br />

glaukoma, filtvebis hipertenzia, Tirkmlebis ukmarisoba da<br />

gulyrebi anamnezSi<br />

qolestazi qronikuli malabsorbciis sindromi, kuW-nawlavis<br />

daavadeba, pacientebi cximSi xsnadi vitaminebis deficitis<br />

riskiT<br />

4 miTiTebulia mxolod generiuli dasaxelebebi<br />

66


danarTi 5. FDA_s mier <strong>simsuqnis</strong> samkurnalod damtkicebuli<br />

medikamentebis urTierTqmedeba<br />

saxeobis<br />

saxelwodeba<br />

benzfetamini<br />

dieTilpropioni<br />

meTamfetamini<br />

fendimetrazini<br />

fentermini<br />

fentermini<br />

fisis<br />

kompleqsi<br />

sibutramini<br />

orlistati<br />

medikamentebis urTierTqmedeba<br />

cns-is stimulatorebi,<br />

monoaminoqsidazas inhibitorebi<br />

tricikluri antidepresantebi<br />

hipertenziis sawinaaRmdego saSualebebi<br />

guaneTidini<br />

monoaminoqsidazas inhibitorebi<br />

sibutramini<br />

Tioridazini<br />

insulini<br />

guaneTidini<br />

monoaminoqsidazas inhibitorebi<br />

fenoTiazinebi<br />

tricikluri antidepresantebi<br />

amfetamini<br />

monoaminoqsidazas inhibitorebi<br />

sibutramini<br />

monoaminoqsidazas inhibitorebi<br />

sibutramini<br />

krazana<br />

pirdapiri qmedebis madis damTrgunvelebi<br />

deqstromeTorfani<br />

dihidroergotamini<br />

droperidoli<br />

ergotamini<br />

fentanili<br />

liTiumi<br />

meperidini<br />

monoaminoqsidazas inhibitorebi<br />

pentazocini<br />

serotoninis SeboWvis seleqtiuri inhibitorebi (SSRIs)<br />

krazana<br />

triptofani<br />

iohimbini<br />

67


danarTi 6. fizikuri aqtiurobis recepti (daniSnuleba)<br />

saxeli _____________<br />

TariRi _____________<br />

dakvirvebis intervali _______________<br />

janmrTelobis mdgomareoba fizikuri aqtiurobisaTvis<br />

amJamindeli diagnozi (ix. ukuCvenebebi): amJamindeli mkurnaloba<br />

1. 1.<br />

2. 2.<br />

3. 3.<br />

Sefaseba:<br />

_______ Tanxmoba TviT-monitoringiT aqtiurobis programaze<br />

_______ Tanxmoba mxedvelobis qveS aqtiurobis programaze (mi<strong>marTva</strong> eqimTan)<br />

_______ moiTxovs varjiSisadmi testirebas (mi<strong>marTva</strong> eqimTan)<br />

aqtiurobis mgegmavi: sezoni _________<br />

saSinao pirobebSi – marto saSinao pirobebSi _ sxvebTan erTad<br />

1. aqtiurobis 1. aqtiurobis<br />

resursi resursi<br />

a) a)<br />

b) b)<br />

g) g)<br />

2. aqtiurobis 1. aqtiurobis<br />

resursi resursi<br />

a) a)<br />

b) b)<br />

g) g)<br />

gareT _ marto gareT – sxvebTan erTad<br />

1. aqtiurobis 1. aqtiurobis<br />

resursi resursi<br />

a) a)<br />

b) b)<br />

g) g)<br />

2. aqtiurobis 1. aqtiurobis<br />

resursi resursi<br />

a) a)<br />

b) b)<br />

g) g)<br />

aqtiuroba:<br />

siaruli<br />

curva<br />

velosipedi<br />

mebaReoba<br />

CogburTi<br />

gazonebis<br />

gaTibva<br />

golfi<br />

ioga<br />

eqskursia<br />

gorgolaWebiT<br />

sriali<br />

fexburTi<br />

aerobika<br />

cekva<br />

pacientma unda moaxdinos minimum ori SesaZlo aqtiurobis identificireba TiToeul<br />

garemoebaSi mravalferovnis misaRwevad.<br />

nebismieri arCeuli aqtiurobisaTvis daadgineT is mTavari resursebi, romlebic<br />

saWiroa mis gansaxorcieleblad. resursebi moicavs rogorc fizikur (mag.,<br />

aRWurviloba, mwvrTneli, dro), aseve fsiqologiur aspeqtebs (mag., socialuri<br />

mxardaWera, miznebi).<br />

miznebSi Sedis aqtiurobis gegmis SeTavseba sezonebsa da amindTan, mowyenilobis<br />

minimalizacias, isini ganmartavs socialur mxardaWeras da aqtiurobis individualur<br />

SerCevas.<br />

68


danarTi 7. fizikuri aqtiurobis rekomendacia<br />

fizikuri aqtiurobis gaumjobesebis mimarTulebebi:<br />

sixSire – kviraSi dReebis is raodenoba, romelic rekomendirebulia arCeuli<br />

aqtiurobis gansaxorcieleblad.<br />

1. kardiovaskularuli daavadebebi – dasawyisSi 3-jer kviraSi da Semdgom gavrceleba<br />

kviris ufro met dReebze;<br />

2. Zala _ dasawyisSi 2-3 jer kviraSi da Semdgom or dReSi erTxel;<br />

3. plastiuroba – dasawyisSi or dReSi erTxel, xolo SemdgomSi gavrceleba kviris<br />

rac SeiZleba met dReze. gansakuTrebiT moTelva aerobikis dros.<br />

xangrZlivoba _ drois rekomendirebuli xangrZlivoba an aqtiurobisas mTlianad<br />

Sesrulebuli samuSao drois xangrZlivoba. sixSire da xangrZlivoba yvelaze mniSvnelovania<br />

kaloriebis mTliani xarjvisaTvis da wonis regulirebisaTvis. isini unda<br />

gaizardos intensiurad.<br />

intensivoba _ moZraobis siCqare (siarulis siCqare). intensivobis gazrda aris mudmivi<br />

da TandaTobiTi gaumjobesebis sawindari mocemuli sixSirisTvis da aqtiurobis<br />

xangrZlivobisTvis fiziologiuri adaptaciis Semdeg. intensivobis monitoringi<br />

SeiZleba Borg Perceived Exertion Scale-is (specialuri skala, romlis mixedviT geZlevaT<br />

warmodgena miRebul datvirTvaze) meSveobiT. tipiurad samizne intensivoba borgis 6-20<br />

quliani skalis mixedviT aris Semdegi: 10-12 qulidan _ sakmaod msubuqi; 13-14-mde _<br />

mZime.<br />

aseve `salaparako testi~ gamoxatavs intensivobis Semcirebis moTxovnas, Tu giWirT<br />

laparaki aerobikis Sesrulebis dros.<br />

aqtiurobis recepti: CamowereT receptiT dadgenili aqtiuroba da drois<br />

xangrZlivoba kviris TiToeuli dRis mixedviT.<br />

Sin:<br />

(aqtiuroba)<br />

(aqtiuroba)<br />

gareT<br />

(aqtiuroba)<br />

(aqtiuroba)<br />

Sin:<br />

(aqtiuroba)<br />

(aqtiuroba)<br />

gareT<br />

(aqtiuroba)<br />

(aqtiuroba)<br />

I kvira<br />

kvira orSab. samSab. oTxSab. xuTSab. parask. SabaTi<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

II kvira<br />

kvira orSab. samSab. oTxSab. xuTSab. parask. SabaTi<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

_____<br />

muSaoba ----- wuTamde -------- kviris ganmavlobaSi.<br />

muSaoba -------- kg. daklebamde --------- kviris ganmavlobaSi.<br />

veTanxmebi am aqtiurobis recepts da Tanaxma var Sevinaxo Cemi aqtiurobis Jurnali Cems kalendarSi<br />

----- dan ----mde.<br />

pacientis xelmowera -------------------------- samedicino muSakis xelmowera ---------------<br />

69


danarTi 8. ,,kvebis dagegmva da wonis koreqcia’’<br />

sakvebi produqtebi:<br />

1. puri da pureuli<br />

2. xorci da xorceuli<br />

3. xili<br />

4. bostneuli<br />

5. rZe da rZis produqtebi<br />

6. cximebi<br />

nebismieri saWmeli am jgufis produqtebis sxvadasxvagvari kombinaciaa;<br />

purisa da pureulis jgufi ZiriTadaT naxSirwylebs Seicavs. aseve<br />

naxSirwylebis wyaroa xili da bostneuli;<br />

rZe da rZis produqtebi Seicavs naxSirwylebs, naklebi raodenobiT<br />

cilebs da kidev ufro naklebi raodenobiT cximebs. calke unda gamoiyos<br />

xorceulis jgufi produqtebi - cilis ZiriTadi wyaro.<br />

pureulis siaSi Semavali TiToeuli produqtis erTi erTeuli (ulufa)<br />

Seicavs Tanabari raodenobiT naxSirwyals, cilas, cxims kvalis saxiT<br />

da TiToeuli maTganis erTi erTeuli (ulufa) gvaZlevs 80kkalorias.<br />

purisa da pureulis 1<br />

ulufa<br />

zoma wona grami<br />

TeTri puri 1 naWeri 30<br />

Wvavis puri 1 naWeri 30<br />

Cveulebrivi funTuSa 1 cali 30<br />

mWadi 1 cali 30<br />

hamburgeris funTuSa 1 cali 30<br />

brinji moxarSuli 1/2½ Wiqa 70<br />

Svria herkulesi 1/2½ Wiqa 70<br />

wiwibura 1/2½ Wiqa 70<br />

mananis burRuli 1/2½ Wiqa 70<br />

spageti 1/2½ Wiqa 70<br />

makaroni 1/2½ Wiqa 70<br />

atria 1/2½ Wiqa 70<br />

simindis fqvili 2 1/2 C.k 20<br />

fqvili 2 1/2 C.k 20<br />

simindi 1/2½ Wiqa 100<br />

70


lobio wiTeli 1/2½ Wiqa 65<br />

ospi 1/2½ Wiqa 75<br />

ugrexeli 1/2½ Wiqa 75<br />

mwvane barda 1/2½ Wiqa 100<br />

karTofili 1 patara 80<br />

karTofilis piure 1/2½ Wiqa 100<br />

gogra 1 Wiqa 200<br />

yabayi 1/4 Wiqa 200<br />

wabli 12 c.saSualo 200<br />

sistema gaZlevT saSualebas erTmaneTs SeunacvloT TqvenTvis sasurveli<br />

produqtebi ise, rom sakvebis kaloraJi ar Seicvalos.<br />

xili: xilis erTi ulufa Seicavs saSualo 15 gr. naxSirwyals da 60kkal.<br />

xili naxSirwylebis erT-erTi wyaroa, cilebsa da cximebs es jgufi<br />

TiTqmis ar Seicavs.<br />

bostneuli: naxSirwylebis didi Semcvelobis gamo bostneulis siidan<br />

amoRebulia da pureulis siaSia Setanili barda, karTofili, gogra,<br />

yabayi, bostneulis siaSi Semavali danarCeni produqtebis 1 ulufa<br />

Seicavs 5gr. naxSirwyals, 2gr. cilas, 25 kkal.<br />

bostneulSi Sedis: Warxali, kombosto, stafilo, yvavilovani kombosto,<br />

badrijani, mwvane lobio, mwvane wiwaka, pomidori, wiTeli fxali, ispanaxi,<br />

soko, xaxvi, mJave kombosto. SezRudviT SeiZleba miiRoT oxraxuSi,<br />

boloki, tarxuna, wiwmati, kama, kitri.<br />

rZe da rZis produqtebi: Seicavs naxSirwylebs, cilebs da cximebs. rZis<br />

da rZis produqtebis cximianoba ganisazRvreba naRebis procentuli<br />

SemcvelobiT. amis mixedviT iyofa 3-jgufad: 1-moxdili; 2-dabal cximiani;<br />

3-mouxdeli. rZis produqtebSi Sedis: rZe, mawoni, iogurti.<br />

xorci da xorceuli - cilis ZiriTad wyaros warmoadgens.<br />

isini ar Seicaven naxSirwylebs magram Seicaven cximebs sxvadasxva<br />

raodenobiT. maTi kaloriuloba damokidebulia cximis Semcvelobaze.<br />

ulufa<br />

xorceuli<br />

naxSirwylebi<br />

gramebSi<br />

cilebi cximebi kkaloriebi<br />

mWle xorci 0 7 3 55<br />

saSualo cximiani 0 7 5 75<br />

qoniani xorci 0 7 8 100<br />

71


ogorc mWle, aseve saSualo da Zalian qoniani xorcis 1 ulufa udris<br />

30 grams. am jgufs miekuTvneba:<br />

saqonlis, xbos, Rors, kurdRlis, cxvris, Txis, ciknis da batknis<br />

xorci;<br />

indauri, ixvi, wiwila, bati, qaTami, xoxobi;<br />

axali da gayinuli Tevzeuli.<br />

xorceulis erT ulufas agreTve Seesabameba Semdegi: xamanwka – 85 gr.,<br />

kvercxis cila – 100 gr., Tavmoxdili qarTuli yveli – 40 gr., Tevzi –<br />

30gr,. sosisi – 30gr., Zexvi – 30 grami.<br />

sakvebad sjobs uqono, mWle xorcis gamoyeneba. umjobesia frinvelis<br />

xorci miirTvaT kangaclili. xorcs nu SewvavT da nu moxrakavT cximSi.<br />

gamoiyeneT iseTi tafa, romelic ar ikravs. umjobesia moxarSuli, an<br />

Samfurze da quraSi Semwvari xorcis gamoyeneba.<br />

cximi: iyofa najer da ujer cximebad. 1 grami cximi iZleva daaxloebiT<br />

9 kilokalorias. cximis erTi ulufa Seicavs daaxloebiT 5 gr. cxims da<br />

45 kilokalorias. yvelanairi cximi maRalkaloriulia. upiratesoba<br />

eniWeba ujer cximebs.<br />

najer cximebs Seicavs: karaqi, kvercxis guli, lori, Roris qoni,<br />

araJani;<br />

ujer cximebs Seicavs: margarini, dieturi margarini, mcenareuli<br />

zeTi, maionezi, nuSi, miwis Txili, nigozi, Txili, zeTisxili,<br />

mzesumzira.<br />

72

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!