Grammatica d'instrucziun dal rumantsch grischun - chattà.ch
Grammatica d'instrucziun dal rumantsch grischun - chattà.ch
Grammatica d'instrucziun dal rumantsch grischun - chattà.ch
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
68 Furmas infinitas èn furmas <strong>ch</strong>’èn invariablas u varies<strong>ch</strong>an be tenor genus e numerus.<br />
Ins distingua trais furmas infinitas:<br />
– l’infinitiv Ella va a durmir.<br />
– il particip Jau hai durmì l’entir di.<br />
Ellas èn turnadas avant quindes<strong>ch</strong> dis.<br />
– il gerundi Vegnind da via giu, vesa el gist il policist.<br />
69 La furma la pli neutrala <strong>dal</strong> verb è l’infinitiv. En ils vocabularis vegnan ils verbs inditgads<br />
en questa furma. L’infinitiv è invariabel e sa cumpona d’in ts<strong>ch</strong>ep, d’in vocal da<br />
colliaziun e da la desinenza -r.<br />
Jau na sai betg <strong>ch</strong>antar.<br />
Ils uffants vegnan a temair Son Niclà.<br />
Noss vis<strong>ch</strong>ins vegnan probablamain a vender lur <strong>ch</strong>asa.<br />
Ella va a durmir cun las giaglinas.<br />
70 Il particip vegn duvrà ensemen cun ils verbs auxiliars per furmar il perfect, il plusquamperfect<br />
ed il futur II. Ils verbs cun il vocal da colliaziun -a- furman il particip sin<br />
-à/-ada , tut ils auters sin -ì/-ida.<br />
Nus avain lavurà sonda passada enfin las dies<strong>ch</strong>.<br />
Els han vendì tut las turtas.<br />
Ellas èn partidas da bun’ura.<br />
Insaquants verbs han in particip irregular <strong>ch</strong>e fines<strong>ch</strong>a cun in consonant, sco p.ex. far<br />
– fatg, trair – tratg; rumper – rut; scriver – scrit euv. Per las differentas furmas <strong>dal</strong>s<br />
particips irregulars vesair la glista § 129.<br />
Il referent ha fatg in lung pled.<br />
Ils uffants han tratg bottas da naiv e rut il vaider d’ina fanestra.<br />
El ha scrit ina brev a si’amia.<br />
71 Il gerundi fines<strong>ch</strong>a cun -ond, -end ubain -ind (§ 116). El è invariabel ed exprima<br />
in’acziun simultana a quella <strong>dal</strong> verb principal da la frasa.<br />
Els vegnan (tut a) <strong>ch</strong>antond da via giu.<br />
Sesend sin in crap, ha ella spetgà ses return.<br />
Vegnind da via giu, ha el scuntrà Toni.<br />
36<br />
3.1.2. Furmas e dievers <strong>dal</strong>s temps<br />
72 Per specifitgar ils verbs tenor il temp grammatical vegn fatg diever da trais tips da furmas:<br />
– furmas simplas (furma finita d’in verb per propi)<br />
Ella discurra bain franzos.<br />
Ella gieva mintga di cun aissa.<br />
– furmas cumponidas (furma finita <strong>dal</strong> verb auxiliar + particip u infinitiv <strong>dal</strong> verb per<br />
propi)<br />
Martin è stà in onn en America.<br />
Renata aveva gia telefonà al biro da traffic.<br />
L’incendi vegn a destruir l’entir clavà.
Change language