30.04.2013 Views

Grammatica d'instrucziun dal rumantsch grischun - chattà.ch

Grammatica d'instrucziun dal rumantsch grischun - chattà.ch

Grammatica d'instrucziun dal rumantsch grischun - chattà.ch

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

16<br />

1.1. La pronunzia<br />

2 La pronunzia da las letras è en <strong>rumants<strong>ch</strong></strong> <strong>gris<strong>ch</strong>un</strong>, cun paucas excepziuns, la medema<br />

sco quella <strong>dal</strong>s idioms. L’inventari da las cumbinaziuns graficas varies<strong>ch</strong>a dentant per<br />

part. En la descripziun vegn la letra u la cumbinaziun da letras mintgamai inditgada en<br />

parantesas da cugn, p.ex. ; ils suns en parantesas quadras, damai [i].<br />

3 La pronunzia <strong>dal</strong>s vocals:<br />

[i] curt: gist, scrit, vita, figl<br />

[i:] lung: liber, ir, ris, gida<br />

[ẹ] curt: <strong>ch</strong>apè, us<strong>ch</strong>è, betg,<br />

[ẹ:] lung: manzegna, egl, leger, debel<br />

[ę] curt: bel, svelt, detta, vender<br />

[ę:] lung: bler, grev, peda, <strong>ch</strong>alger<br />

[ə] nunaccentuà: giuven, flaivel, rumper<br />

[a] curt: mat, uffant, bass<br />

[a:] lung: nas, mal, pavel, star, gentar<br />

[ə] nunaccentuà: <strong>ch</strong>antun, svanir, (els) gidan<br />

[α] nunaccentuà: porta, verda, quella, gida<br />

[o] curt: porta, clom, botta, nossa<br />

[o:] lung: rosa, moda, pover, cor<br />

[ọ] curt: um, dunna, tut, culm, cuppa<br />

[ọ:] lung: mugia, dubel, cudes<strong>ch</strong>, s<strong>ch</strong>uber<br />

[u] curt: tun, patrun, nuf, lung<br />

[u:] lung: ura, spusa, scua, dubi<br />

Il grad d’avertura <strong>dal</strong>s vocals (ẹ - ę resp. ọ - o) varies<strong>ch</strong>a tenor regiun, medemamain lur<br />

durada (curt - lung). Per bunamain tut il territori <strong>rumants<strong>ch</strong></strong> e cun quai er en <strong>rumants<strong>ch</strong></strong><br />

<strong>gris<strong>ch</strong>un</strong> valan dentant las sequentas duas reglas per la durada:<br />

Ils vocals accentuads vegnan pronunziads lung en silbas <strong>ch</strong>e fines<strong>ch</strong>an cun in vocal (silbas<br />

avertas) avant ils consonants sonors, curt avant ils consonants surds (§ 303).<br />

lung: tuba noda legia sega rava mesa ras<strong>ch</strong>a<br />

curt: tuppa nota litga setga raffa messa gras<strong>ch</strong>a<br />

Els vegnan plinavant pronunziads lung avant , er en silba finala:<br />

lung: era ara ura; tir pèr <strong>ch</strong>ar cor pur<br />

4 Ils vocals pon furmar gruppas. Gruppas da dus vocals <strong>ch</strong>e furman ensemen mo ina<br />

silba, numn’ins diftongs; gruppas da trais vocals <strong>ch</strong>e furman ensemen mo ina silba èn<br />

triftongs (§ 301). En <strong>rumants<strong>ch</strong></strong> <strong>gris<strong>ch</strong>un</strong> pon las sequentas gruppas da vocals valair sco<br />

diftongs u triftongs:<br />

[áι] maisa, aissa, bain, staila, saira<br />

[áυ] bau, aur, auto, precaut<br />

[íə] ts<strong>ch</strong>ient, ambient, pievel, dies<br />

[ιéυ] fieu, bulieu, mieur, avieul<br />

Tar las autras gruppas da vocals n’è la pronunzia betg fixa. Ellas pon vegnir pronunziadas<br />

sco ina suletta silba, ma er cun dus vocals cumplains en auters cas, p.ex.<br />

[υá] adequat, guaffen, guant, quant, sguard<br />

[υá:] quader, qual, quasi, squadra, squama<br />

[uá] cuntinuà, muaglia, situà, tuaglia, tuargia<br />

[uá:] actual, actuar, duana, evaluar, scuar

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!