Grammatica d'instrucziun dal rumantsch grischun - chattà.ch

Introducziun
En connex cun il project dal Fond naziunal svizzer per la perscrutaziun scientifica
"Grundlagen der Grammatik des Rumantsch Grischun" è vegnì lavurà ils davos onns
surtut davart la grammatica dal rumantsch grischun. Il project preveseva la perscrutaziun
scientifica da tut ils aspects da la grammatica dal rumantsch grischun che dueva lura
furmar la basa per trais differentas grammaticas: ina grammatica cumplessiva dal
rumantsch grischun, ina grammatica d’instrucziun dal rumantsch grischun ed ina grammatica
alfabetica colliada directamain cun la banca da datas dal Pledari grond. Ils dus
davos projects èn terminads, e la Grammatica d’instrucziun dal rumantsch grischun
vegn preschentada qua ad in public pli vast.
La grammatica è concepida en emprima lingia per il diever da quels ch’instrueschan
rumantsch grischun e per scolars dal stgalim secundar u creschids. Ella è fatga da
maniera sumeglianta a la "Schulgrammatik" da von Flüe-Fleck (cf. Funtaunas, p.128),
che sa drizza als scolars dal 7avel al 10avel onn da scola e sa basa sin il material grammatical
dal "Schweizer Sprachbuch sieben/acht" e "Schweizer Sprachbuch neun", ch’è
er vegnì translatà ed adattà al rumantsch cun il titel "set otg nov". La part grammaticala
dal "Carnet accumpagnont" da quest med d’instrucziun (cf. Funtaunas, p.128: Signorell,
Carnet) è medemamain integrada en questa grammatica.
La Grammatica d’instrucziun cumpiglia 324 paragrafs e descriva ils fenomens grammaticals
ils pli impurtants a moda concentrada cun blers exempels e diversas tabellas e graficas.
Ses pugn da partenza è il text, che vegn analisà en unitads pli e pli pitschnas: frasas
(sintaxa), pleds e furmas (morfologia), suns e letras (fonetica ed ortografia). Ils quatter
texts curts en l’emprima part, che suondan a la noziun da text, servan ad exemplifitgar
la pronunzia dal rumantsch grischun. Divers exempels da quels texts èn surpigliads
pli tard per declerar la grammatica. En la sintaxa vegnan descrittas las differentas sorts e
furmas da frasas e proposiziuns sco era las parts da la proposiziun e lur funcziun. En la
morfologia vegnan las caracteristicas impurtantas da las spezias da pleds preschentadas
e descrittas tenor criteris formals. Sche quels na tanschan betg per la classificaziun,
suondan criteris funcziunals, ed a la fin er criteris semantics, nua che quels sa laschan
definir en moda e maniera suffizientamain clera. Ultra da quai è vegnì mess l’accent sin
ina clera preschentaziun da las distincziuns essenzialas tranter las spezias da pleds. En il
chapitel "Suns e letras" pertschaiv’ins la relaziun tranter lingua discurrida e lingua
scritta, cun l’attribuziun da las pussaivladads ortograficas correspundentas als singuls
suns. I suonda la descripziun da consonants, vocals e gruppas da vocals, illustrada cun
pliras graficas. Ina tscherna dad insaquants cas difficultus da l’ortografia, la scripziun
grond e pitschen, la separaziun en silbas e las reglas da comma vegnan tractads en l’ultima
part da la grammatica.
La "Tavla da cuntegn" dat ina survista generala da la grammatica ed inditgescha il tema
da mintga paragraf. Il "Register da materias" a la fin da la grammatica duess permetter
da chattar il material er sur ils terms grammaticals specifics.
Ils auturs engrazian a tut quels e quellas ch’han gidà cun fatgs e pleds a realisar la
Grammatica d’instrucziun, surtut ad Anna Alice Dazzi e Claudia Schmellentin per lur
lectura e lur correcturas. Els giavischan als utilisaders bler plaschair e senn critic en
l’instrucziun ed uschiglio cun questa emprova da sistematisar la descripziun dal
linguatg.
Renzo Caduff, Uorschla N. Caprez, Georges Darms
13