Facts and Figures rumantsch - Lia Rumantscha

Domena cultura
Cabaret
Il cabaret rumantsch va enavos sin ils dus programs legendars «La panaglia» e «La travaglia dal docter
Panaglia», realisads dals scripturs e poets ladins J. Semadeni, Cla Biert e Men Rauch. Ma anc oz
è el bain represchentà en la scena culturala rumantscha. Da la Surselva derivan p.ex. il cabaret «Paun
cun Péra» (E. Derungs/L. Livers), la gruppa «SchuSchu» (J. Derungs, l'Engiadinais C. Janett/musica,
R. Caviezel/texts) e la cabarettista M. Jemmi (accumpagnada savens da N. Schocher al clavazin),
entant che l'Engiadina è reprschentada p.ex. dal musicist ed artist F. Caviezel («Wordundton») u dal
chantautur e scriptur L. Bardill.
Occurrenzas culturalas
A l'intern ed a l'extern da la Rumantschia han lieu mintg'onn numerusas occurrenzas culturalas en lingua
rumantscha. La plipart da las occurrenzas èn deditgadas al teater, a la musica, a la litteratura ed
al chant. Daspera vegn il rumantsch duvrà adina pli savens a chaschun dad occurrenzas culturalas
naziunalas che sa drizzan ad in public pli vast (p.ex. a l'Exposiziun naziunala 2002 u a l'occasiun da las
festivitads per il giubileum 200 onns chantun Grischun).
La diaspora rumantscha dispona d'ina rait d'uniuns che organiseschan tranter auter er occurrenzas
culturalas. Per questas activitads vegnan quellas uniuns sustegnidas da la Lia Rumantscha cun contribuziuns
annualas.
Las duas occurrenzas las pli impurtantas, realisadas regularmain en la Rumantschia, èn las «Scuntradas
rumantschas» ed ils «Dis da Litteratura». Las «Scuntradas» èn occurrenzas da plirs dis che
vegnan organisadas da la Lia Rumantscha. Ellas han lieu periodicamain en las differentas regiuns.
Dapi il 1990 organisescha l'Uniun da scripturas e scripturs rumantschs (USR/ULR) mintg'onn ils «Dis
da Litteratura» a Domat. Auturas ed auturs rumantschs s'incuntran per discutar davart la litteratura
rumantscha, per preschentar atgnas ovras e per star da cumpagnia.
Activitads ed instituziuns culturalas
L'emprim da schaner 1998 è entrada en vigur en il chantun
Grischun la Lescha per promover la cultura (LPC). La promoziun
da la vita culturala en il Grischun ha da resguardar,
tenor l'art. 1 al. 2 LPC, er la diversitad linguistica da las differentas
regiuns e cuminanzas, pia er il rumantsch. Sustegnidas
vegnan surtut las atgnas furmas d'xpressiun e
l'iniziativa dals Rumantschs sco er translaziuns en
rumantsch e viceversa.
La nova LPC promova er il mantegniment e la tgira da la
trilinguitad chantunala, spezalmain da las linguas minoritaras
(art. 3, lit c; art 12 al. 1 LPC). Ultra dal sustegn direct,
concedì per singulas mesiras en quest sectur, garantescha
il Cantun a la Lia Rumantscha er contribuziuns annualas
per promover e mantegnair la lingua e la cultura rumantscha.
77