25.04.2013 Views

F. TERRANOVA, Osservazioni su Gai 2.108 pp. 281 - Università di ...

F. TERRANOVA, Osservazioni su Gai 2.108 pp. 281 - Università di ...

F. TERRANOVA, Osservazioni su Gai 2.108 pp. 281 - Università di ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

dall’ipotesi che <strong>su</strong>l punto <strong>su</strong>ssistesse un <strong>di</strong>ssi<strong>di</strong>o fra i giuristi, che vaglieremo<br />

alla luce dei dati emergenti da altre fonti, ci proponiamo <strong>di</strong><br />

indagare sia <strong>su</strong>lle ragioni per cui, inizialmente, si ammetteva che il testatore<br />

potesse iure adhibere l’erede come testimone, sia <strong>su</strong>lle motivazioni<br />

che portarono i giuristi a <strong>su</strong>ggerire una limitazione a tale facoltà.<br />

3. Prima ancora <strong>di</strong> inoltrarci nell’esame dei profili accennati, è necessario<br />

considerare il contesto espositivo <strong>di</strong> <strong>Gai</strong> <strong>2.108</strong>, ossia <strong>Gai</strong><br />

2.105-106 (cui corrisponde Tit. Ulp. 20.3-5), ove è affrontato il tema<br />

dell’inidoneità <strong>di</strong> alcuni soggetti a<strong>pp</strong>artenenti alla familia del testatore<br />

(c.d. mancipio dans) o del familiae emptor (mancipio accipiens) a essere<br />

impiegati in funzione <strong>di</strong> testimoni nel testamento librale. Si leggano<br />

quin<strong>di</strong><br />

<strong>Gai</strong> 2.105-106: 105. In testibus autem non debet is esse, qui in potestate<br />

est aut familiae emptoris aut ipsius testatoris, quia propter ueteris<br />

iuris imitationem totum hoc negotium, quod agitur testamenti or<strong>di</strong>nan<strong>di</strong><br />

gratia, cre<strong>di</strong>tur inter familiae emptorem agi et testatorem; qui<strong>pp</strong>e olim, ut<br />

proxime <strong>di</strong>ximus, is qui familiam testatoris mancipio accipiebat, here<strong>di</strong>s<br />

loco erat; itaque reprobatum est in ea re domesticum testimonium. 15 106.<br />

Unde et si is qui in potestate patris est familiae emptor adhibitus sit, pater<br />

eius testis esse non potest; ac ne is quidem qui in eadem potestate est,<br />

uelut frater eius rell. 16<br />

e<br />

15 Sulla corrispondenza <strong>di</strong> significato fra testimonium e testis cfr. E. FRAENKEL, Graeca-Latina,<br />

in Glotta IV (1913), 47; F. HARTMANN, Italische Sprachen und lateinische Grammatik,<br />

in Glotta IX (1918), 263, con altra bibliografia. Il termine, come già rilevato (cfr.<br />

<strong>su</strong>pra, nt. 2), è impiegato nelle fonti per in<strong>di</strong>care sia «das Geschäftszeugnis», sia «das Prozeßzeugnis»,<br />

e talora anche con il significato <strong>di</strong> instrumentum. Cfr., per tutti, M. KASER,<br />

s.v. Testimonium, cit., 1021. Sul punto v. anche infra, nt. 42.<br />

16 Abbiamo riportato solo la prima parte del § 106. Nel prosieguo del testo <strong>Gai</strong>o tratta<br />

dell’incapacità a fungere recte da testimoni del pater del <strong>di</strong>sponente – nel caso, quin<strong>di</strong>,<br />

in cui quest’ultimo sia <strong>su</strong>o filius familias – e del frater eius, sottoposto alla potestà del medesimo<br />

pater. L’ipotesi è circoscritta all’unico caso in cui, al <strong>di</strong> fuori del servizio militare<br />

(per il quale si a<strong>pp</strong>licano le regole, che <strong>di</strong>fferiscono dal regime or<strong>di</strong>nario, proprie del testamentum<br />

militis), è consentito al filius familias <strong>di</strong> fare testamento: ovvero post missionem<br />

ed ex peculio castrense. Sul punto v. infra, nt. 39.<br />

289

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!