25.04.2013 Views

F. TERRANOVA, Osservazioni su Gai 2.108 pp. 281 - Università di ...

F. TERRANOVA, Osservazioni su Gai 2.108 pp. 281 - Università di ...

F. TERRANOVA, Osservazioni su Gai 2.108 pp. 281 - Università di ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

trattazioni concernenti il testamento librale. Già tale ragione, da sola,<br />

giustificherebbe l’esigenza <strong>di</strong> affrontare il tema in modo autonomo.<br />

A quest’ultima si aggiunga un’ulteriore motivazione. Lo stu<strong>di</strong>o a<strong>pp</strong>rofon<strong>di</strong>to<br />

delle fonti relativo alla questione <strong>su</strong> accennata offre, come<br />

emergerà dall’esposizione, elementi utili alla ricostruzione del passaggio<br />

evolutivo che portò alla trasformazione del t.p.a.e.l. <strong>di</strong> età risalente<br />

– ossia, secondo la terminologia comunemente adoperata in dottrina,<br />

mancipatio familiae – nel t.p.a.e.l. <strong>di</strong> età <strong>su</strong>ccessiva. 7<br />

ss.; F. KNIEP, <strong>Gai</strong> Institutionum, Commentarius secundus: §§ 97-289 (Testamentarisches Erbrecht),<br />

Text mit Vorwort, Erklärung und Anhängen, Jena 1913, 5 s., 133-137; U. COLI, Lo<br />

svilu<strong>pp</strong>o delle varie forme <strong>di</strong> legato nel <strong>di</strong>ritto romano, Roma 1920, 79 ntt. 1 e 2; P.F. GIRARD<br />

- F. SENN, Manuel élémentaire de Droit romain 8 , Paris 1929, 857 s.; B. KÜBLER, s.v. Testament<br />

(juristisch), in PWRE 5A, 1 (Stuttgart, 1934), 988; M. KASER, s.v. Testimonium, in<br />

PWRE 5A, 1 (Stuttgart, 1934), 1042; B. BIONDI, Successione testamentaria e donazioni 2 , Milano<br />

1955, 56 ss., spec. 59 s.; M. DAVID - H.L.W. NELSON, <strong>Gai</strong> Institutionum commentarii<br />

IV, Kommentar (2. Lieferung), Leiden 1960, 319-322; P. VOCI, Diritto ere<strong>di</strong>tario romano<br />

2 , II. Parte speciale, Successione ab intestato, <strong>su</strong>ccessione testamentaria, Milano 1963, 71 s.;<br />

G. SCHERILLO, Corso <strong>di</strong> <strong>di</strong>ritto romano. Il testamento, II, Milano 1967, 12-16 [<strong>su</strong> cui v. M.<br />

AMELOTTI, rec. a G. Scherillo, Corso <strong>di</strong> <strong>di</strong>ritto romano. Il testamento, I-II, Milano 1966-<br />

1967, in IVRA 18 (1967), 319 ss.]; A. WATSON, The Law of Succession in the later Roman<br />

Republic, Oxford 1971, 33 s.; M. KASER, Das römische Privatrecht 2 , I. Das altrömische, das<br />

vorklassische und klassische Recht, München 1971, 683 e ivi ntt. 27 e 28; ID., Das römische<br />

Privatrecht 2 , II. Die nachklassischen Entwicklungen, München 1975, 480 nt. 20; R. ASTOL-<br />

FI, I libri tres iuris civilis <strong>di</strong> Sabino, Padova 1983, 58 s., 194; F. BOTTA, Legittimazione, interesse<br />

ed incapacità all’accusa nei publica iu<strong>di</strong>cia, Cagliari 1996, 323 nt. 192 (324).<br />

Una menzione a parte merita F.C. HARPPRECHTI, Disputatio XLI. De testimonio testamentario<br />

legatariis permisso, Montispeligard 1688, in Dissertationum academicarum volumina<br />

duo quæ exhibent opus juxta solemnem Pandecta, vol. I, pars II, Tubingæ 1737,<br />

1473-1519 e ID., Disputatio XLIII. De testimonio testamentario, hære<strong>di</strong> inter<strong>di</strong>cto, ad illustrationem<br />

L. 20. princ. ff. qui T. fac. poss. et §.10. Inst. de testam. Or<strong>di</strong>n., Ratisbonensi<br />

1688, in Dissertationum Academicarum, vol. I, pars II, cit., 1540-1572, che affronta in maniera<br />

specifica il tema oggetto della nostra indagine, senza analizzare <strong>Gai</strong> <strong>2.108</strong>, non essendo<br />

ancora stato scoperto il manoscritto veronese delle Institutiones gaiane.<br />

Per le principali fonti (giuri<strong>di</strong>che e non), che trattano delle incapacità a fungere da<br />

testimoni nel testamento librale riman<strong>di</strong>amo, per tutti, a B. ALBANESE, Le persone nel <strong>di</strong>ritto<br />

privato romano, Palermo 1979, 260 nt. 255 e ID., Gli atti negoziali nel <strong>di</strong>ritto privato<br />

romano, Palermo 1982, 48 nt. 66.<br />

7 Preferiamo adoperare l’espressione ‘t.p.a.e.l. <strong>di</strong> età risalente’, in luogo <strong>di</strong> mancipatio<br />

familiae perché la prima ci a<strong>pp</strong>are <strong>di</strong>scostarsi meno, rispetto alla seconda, dal dato de<strong>su</strong>mibile<br />

dalle fonti. In <strong>Gai</strong> 2.102 ss. – l’unico testo che ci fornisce informazioni dettagliate<br />

<strong>su</strong>ll’evoluzione storica del testamento librale (così P. VOCI, Diritto ere<strong>di</strong>tario romano<br />

2 , I. Introduzione, Parte generale, Milano 1967, 87 e ivi nt. 1) – non viene mai adoperata<br />

la locuzione mancipatio familiae per in<strong>di</strong>care la forma più antica <strong>di</strong> testamento, in<br />

quanto si considera il t. quod per aes et libram agitur in maniera unitaria, quale tertium ge-<br />

285

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!