Silvano Bracci - I Frati MInori a Fano - Fondazione Cassa di ...
Silvano Bracci - I Frati MInori a Fano - Fondazione Cassa di ...
Silvano Bracci - I Frati MInori a Fano - Fondazione Cassa di ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Note<br />
1. «Habet haec Custo<strong>di</strong>a locum <strong>Fano</strong>, de cuius fundatione nil<br />
aliud habeo, nisi quia Federicus Imperator construxit Vicarios<br />
Imperiales in Piceno [...] Fani Malatestas. Unde Conventus S.<br />
Francisci ab hac illustris Familia Malatestarum egregiis fuit<br />
beneficiis cumulatus», P. Ridolfi da Tossignano, Historiarum<br />
Seraphicae Religionis libri tres, Custo<strong>di</strong>a Fanensis, Venezia 1586,<br />
pag. 257.<br />
2. «Aliquantulum igitur ab hac civitate, iuxta praefatum flumen<br />
Metaurum, atque Adriaticum littus, fratres nostri conventum<br />
sub titulo sanctae Mariae in Ponte primaevis Seraphicae<br />
Religionis nostrae temporibus, favente sibi Fanensi senatu<br />
ae<strong>di</strong>ficarant», F. Gonzaga, De origine Seraphicae Religionis<br />
Franciscanae, Roma 1587, p. 211.<br />
3. «De conventu S. Francisci de <strong>Fano</strong> vulgata tra<strong>di</strong>tio est apud<br />
fanenses quod Seraphicus Pater sanitus Fani introduxit famulatum<br />
Dei eorum fratrum in civitatem <strong>Fano</strong> dum esset in humanis<br />
et extat nunc e<strong>di</strong>cola sub vocabolo S. Iuliani in Atrio conventus»,<br />
I. Altobelli, Genealogia Seraphica, manoscritto cod. 17<br />
della Biblioteca S. Isidoro <strong>di</strong> Roma, c. 124.<br />
4. «Circa haec tempora extructum Minorum Coenobium ad<br />
fanum Fortunae, quae agri Piceni urbs est in littore Adriatico<br />
inter Pisaurum et Senogalliam, non longe a Metauro amne<br />
sita, atque a pulcherrimo Fortunae Templo in ea olim erecto<br />
sic <strong>di</strong>cta. Aliquantulum igitur ab hac civitate, juxta praefatum<br />
fluvium Metaurum, atque Adriaticum Littus, Fratres nostri<br />
Conventulum sub titulo sanctae Mariae in Ponte primaevis<br />
Seraphicae Religionis nostrae temporibus, favente sibi Fanensi<br />
Senatu, ae<strong>di</strong>ficarunt» (Annales Minorum, II, ad annum 1235).<br />
5. P. M. Amiani, Memorie istoriche della Città <strong>di</strong> <strong>Fano</strong>, <strong>Fano</strong><br />
1751, 2 voll., I, pp. 177 e ss.<br />
6. Cfr. M. Belogi, L’ere<strong>di</strong>tà <strong>di</strong> Guido Nolfi da <strong>Fano</strong>, <strong>Fano</strong> 2001,<br />
p. 55 e ss.<br />
7. L. (Tassi) da Fabriano, Cenni cronologico-biografici della<br />
Osservante Provincia Picena, Quaracchi 1886, p. 47. Un cenno ad<br />
“un grosso coccodrillo o dragone” si trova in Notizie della Cura<br />
Priorale e Parochiale <strong>di</strong> San Salvatore <strong>di</strong> questa Città <strong>di</strong> <strong>Fano</strong>…,<br />
raccolta <strong>di</strong> notizie confuse a volte fantasiose, con poco fondamento<br />
storico, anche se l’autore per san Francesco e il drago e il<br />
primo inse<strong>di</strong>amento francescano a <strong>Fano</strong> afferma: «Ex Archivo<br />
Nucerinae, Auximi, Fani, Aracoelitano, S.i Constantii in<br />
Sacrario, Vad. Ann (cioè Wad<strong>di</strong>ng, Annales), Historiae Negusanti,<br />
BFF, Sala Manoscritti, Manoscritti Amiani 40/4, c. 5.<br />
8. P. M. Amiani, op. cit., I, p. 178.<br />
9. T. da Celano, Vita beati Francisci, nota come 1 a Celano, 55-56.<br />
10. Fonti Francescane, Assisi 1978, p. 1907, n. 2206.<br />
11. R. Manselli, I primi cento anni <strong>di</strong> storia francescana, ed. postuma<br />
a cura <strong>di</strong> A. Marini, Cinisello Balsamo 2004, 36-37.<br />
12. Oltre agli autori cinquecenteschi ricordati sopra, cfr.<br />
A. Talamonti, Cronistoria dei <strong>Frati</strong> Minori della Provincia<br />
Lauretana delle Marche - Monografie dei Conventi, I-VII,<br />
Sassoferrato 1938 e ss; G. Parisciani, I frati minori conventuali<br />
nelle Marche, Ancona 1982, passim; M.G. Dal Fuoco, La provincia<br />
francescana delle Marche, in I Francescani nelle Marche<br />
secoli XIII-XVI, Milano 2000, pp. 24-37.<br />
13. 1 Cel. 131, 141, 146.<br />
14. S. de Adam, Cronica, nuova e<strong>di</strong>zione critica, Bari 1966,<br />
pp. 58 e 147.<br />
15. Cfr. S. Tomani Amiani, Guida <strong>di</strong> <strong>Fano</strong>, 1853, c. 64v (BFF,<br />
Sala Manoscritti), e<strong>di</strong>zione Battistelli 1981 p. 173; G. Volpe,<br />
Matteo Nuti architetto dei Malatesta, Venezia 1989, pp. 12-13,<br />
20 n. 17.<br />
16. P. M. Amiani, op. cit., I, p. 207.<br />
17. Cfr. Memorie Francescane Fanesi, 1926, p. 4.<br />
18. Cfr. C. Selvelli, Le arche dei Malatesta <strong>di</strong> <strong>Fano</strong> in S. Francesco<br />
in Memorie Francescane Fanesi, op. cit., pp. 10-13.<br />
19. P. M. Amiani, op. cit., I, p. 207.<br />
20. Cfr. M. Sensi, Le osservanze francescane nell’Italia centrale<br />
(secoli XIV-X), Roma 1985; Id., Dal movimento eremitico alla regolare<br />
osservanza: l’opera <strong>di</strong> Paoluccio Trinci, Roma 1963; S. Da<br />
Campagnola, Il movimento francescano al tempo <strong>di</strong> san Giacomo<br />
della Marca in San Giacomo della Marca nell’Europa del ‘400,<br />
atti del Convegno internazionale <strong>di</strong> stu<strong>di</strong>, Monteprandone 7-10<br />
settembre 1994, a cura <strong>di</strong> S. <strong>Bracci</strong>, Padova 1997, pp. 220-243.<br />
21. «ad eligendum et fabricari faciendum locum Observantiae<br />
pre<strong>di</strong>ctum ea in parte que sibi videbitur magis idonea ac devota»<br />
ASP-SASF, ASC, Consigli, reg. 8, cc. 111v.<br />
22. «rogatus ut Dominatio sua elligeret aliquem locum habilem<br />
et idoneum ad costruendum ed ae<strong>di</strong>ficandum locum<br />
Observantiae Or<strong>di</strong>nis Sancti Francisci, quoniam in hac eius civitate<br />
multae elemosinae causa e<strong>di</strong>fican<strong>di</strong> <strong>di</strong>ctum locum relictae<br />
fuerunt […] videtur sibi forem habilem et idoneum oratorium<br />
Sanctae Mariae de Metauro cum domibus suis, quoniam locus<br />
erat pius, devotus, e<strong>di</strong>ficatus et positus in loco congruo» ASP-<br />
SASF, ASC, Consigli 15 maggio 1455, reg. 10, cc. 26r-27r.<br />
23. Non è san Giacomo della Marca, come qualche volta si è creduto<br />
(p. es. P. M. Amiani, op. cit., I, p. 419 e ss; S. Tosti in <strong>Fano</strong><br />
Francescana 1926, pp. 130 e 169; P. A. Talamonti Cronistoria dei<br />
frati minori, cit., III, pp. 142-43 e 419-20.422; U. Picciafuoco,<br />
San Giacomo della Marca, Monteprandone 1976, p. 156, che<br />
ad<strong>di</strong>rittura fa pre<strong>di</strong>care al santo la quaresima del 1455 a S.<br />
Maria del Ponte Metauro), ma un omonimo pre<strong>di</strong>catore compagno<br />
del santo che lo cita nel manoscritto 4 (c. 1r <strong>di</strong> guar<strong>di</strong>a<br />
posteriore) della Biblioteca comunale <strong>di</strong> Monteprandone: «Die<br />
3 iunii 1441, quem librum recepi a fratre Iacobo de Exculo,<br />
pre<strong>di</strong>catore», cfr. M.G. Bistoni Grilli Cicilioni, L’ intervento del<br />
beato Pietro da Mogliano nella costituzione della biblioteca <strong>di</strong> S.<br />
Giacomo della Marca in Il beato Pietro da Mogliano e l’Osservanza<br />
Francescana, Roma 1993, p. 309 n. 32) ed è il secondo<br />
scriba nella raccolta dei miracoli della Madonna delle Grazie<br />
<strong>di</strong> Monteprandone dettati dal santo dove al miracolo 30 leggiamo:<br />
«Et ipse maritus <strong>di</strong>xit coram me fr(atre) Iacobo et me<br />
fratre Iacobo de Esculo» (S. <strong>Bracci</strong>, I miracoli della Vergine<br />
delle Grazie <strong>di</strong> Monteprandone e san Giacomo della Marca, dal<br />
manoscritto n. 6 della Biblioteca Comunale <strong>di</strong> Ascoli Piceno in<br />
“Picenum Seraphicum” XXI/2002, pp. 74-101, qui pp. 92-93<br />
e 100) Nell’atto del notaio Damiani (<strong>di</strong> cui sotto, nota 24) ne<br />
viene specificata la paternità: “Giacomo <strong>di</strong> Giovanni”. Anche se<br />
qualche volta il santo era denominato “da Ascoli” (per es. Carlo<br />
Crivelli, nel primo ritratto che si conosca del santo, conservato<br />
al Louvre <strong>di</strong> Parigi, lo denomina “Beatus Iacobus de Asculo de<br />
la Marca”, si veda M. R. Valazzi, Il ‘San Giacomo della Marca’<br />
<strong>di</strong> Carlo Crivelli del Louvre e la copia in Vaticano in S. <strong>Bracci</strong><br />
(a cura <strong>di</strong>), Il culto e l’immagine, San Giacomo della Marca<br />
nell’iconografia marchigiana, Milano 1998, pp. 55-56), sappiamo<br />
bene che era figlio <strong>di</strong> Antonio come egli stesso nel co<strong>di</strong>ce 45<br />
c. 140v della Biblioteca comunale <strong>di</strong> Monteprandone <strong>di</strong>chiara<br />
I FRATI MINORI A FANO<br />
41