1,40 MB

PLATA D’ENFORMAZIUN DAL COMUN DE MAREO - Nr. 2/2011 - 10 de messé 2011.
Comun de Mareo, strada Catarina Lanz 48, 39030 Mareo, telefonn 0474/501023, fax 0474/501644,
www.comun.mareo.bz.it
info@comun.mareo.bz.it
Poste Italiane S.p.A. - Sped. in A. P. -70% NE Bolzano
Sön munt, olach’al rondenësc!
Cuestiun "stales de munt": ares dess gnì motüdes a cataster!
Le Comun è a öna da i les vëne ai paurs, mo a condiziuns!

2
Salüde
Stimada jont de Mareo!
I podëis śën
tignì tles mans
la secunda
ediziun dal
Saltà de Mareo,
cösc iade te na
iesta vërda, co
va a öna con
la sajun, mo inće con la tematica
Paurs y munts
Tles mans dai paurs
En domëgna ai 19 de jügn à le
Comun de Mareo envié i paurs
te Ćiasa dles Uniuns d'La Pli,
por prejenté na proposta por la
regolarisaziun dles frabiches te
munt. Stales y üćes tai Tamersc,
sön Fojedöra, Fodara Vedla,
Senes y Fanes mëss gnì motüdes
a cataster. Al momont ères dötes
sön de gran parzeles dal Comun, i
paurs d’La Pli y d’Al Plan à i dërć
da les anüzé.
Por le fiscus è cöstes frabiches
fora de regola y al sarà da tignì
cunt con de gran straufunghes sce
ares ne vën nia regolarisades.
Le termo foss belo tomé ala
fin dal 2010, mo è t'en secundo
prinzipala de cösta ediziun: i paurs
y les munts. Dlungia les dezijiuns
plü emportantes dla Junta y les
conzesciuns da frabiché, ciafarëise
te cösc Saltà inće les enformaziuns
sön la strada La Pli - Brach, y
l’ombolt ves dijarà cô che ara se sta
con la Scora Vedla, i paiuns dles
manifestaziuns d’Al Plan y La Pli y
Les frabiches de munt mëss gnì motüdes a cataster. Le tru dal Comun: ti les
pité ai paurs da cumpré, mo a deplü condiziuns
momont gnü sbürlé ćina ala fin
dal 2011.
Tla ecuntada con i paurs à
l'ombolt Albert Palfrader y
l'assessur Richard Erlacher
prejenté na proposta de cô che le
Comun s'enmaginëia le tru dla
regolarisaziun. I paurs è gnüs
damanês sce ai ea a öna, y gran
pert à inće alzé la man, porchël
jaràn ennant con la proposta dal
Comun, che i orun tlò prejenté.
Ći sozèdel pa con les
frabiches?
Desco dit, à i paurs al momont
la plaza dai auti dô Comun. Trepes
è inće les noeles co enteressëia la
comunité. A Al Plan èl gnü prejenté
en liber sora la scora, nosc comun
à ciafé na misses Südtirol y n
supertalënt söla chitara, y a Rina èl
gnü envié ia con suzes la Segra da
Runch. A düć canć na bona letöra!
Pablo Palfrader
i dërć d'anüzada sön les frabiches
de munt, mo ares n'è nia de
söa proprieté. Les munts vën
manajades dal'Aministraziun
Separada BUC o dales
Enteressonzes. Śën arà i paurs la
poscibilité da cumpré les frabiches
y nen ciafé ensciö la proprieté (le
paur cumpra la frabica y le grunt
encëria - ćina foransom l'ara da
tët).
les condiziuns
Cösc ne sozedarà nia zonza
condiziuns. Canche la frabica
gnarà vonüda, gnaràl porté ete tal
liber fondiar che la frabica mëss
Cotan de jont, dandadöt paurs, è gnüs adalerch te Ćiasa dles Uniuns a La Pli a ascuté sö.

ester tacada pal lü slüt. Laprò ne
podaràn nia müdé destinaziun
dla frabica, al ne podarà nia gnì
fat trus y strades de azes por i
auti, les frabiches ne podarà nia
gnì assigades ete. Laprò mëss i
proprietars dles stales les mëter
a desposiziun canche ares vën
adorades.
Inće sce la gran maioranza dai
paurs è a öna con cösc tru, n'èl inće
de chi co à critiché che les üćes vën
privatisades. An vëiga tlò prigo
de speculaziuns, che les frabiches
vëgni vonüdes. Sambën che sce
en lü vën vonü y röa tles mans de
foresti (desche al è belo sozedü te
val' caji), röa tles medemes mans
inće les frabiches de munt tacades
pal lü.
Les condiziuns co vën portades
ete tal liber fondiar dess ester na
sügherté cuntra la speculaziun, y
L’assessur ai paurs rospogn
Saràl pa da paié cultes sön les frabiches, ći prisc dèssun pa s'enmaginé, ći
sozèdel pa sce deplü paurs à i dërć sön önn en frabicat, co vara pa ennant? A
cöstes y d'atres domandes rospogn Richard Erlacher
Le Saltà: assessur richard
erlacher, les frabiches de munt
mëss gnì motüdes a cataster.
na curiosité danfora. co ea pa
regolada la cuestiun ćina śën?
Richard Erlacher: Al momont
èra ensciö che le grunt è na gran
parzela sora dal Comun y sön
les frabiches lassora èl i paurs co
à dërć. Śën mëssel gnì fat deplü
laprò se resservëia le Comun inće
en dërt de prelaziun. Cösc ô dì
che sce en paur ô vëne la frabica,
messaràl empröma ti la pité al
Comun. Le Comun podarà spo tó
la dezijiun sce la cumpré enstës.
Cösc podess sozeder por ejompl
tal cajo che la frabica ti gness
zonza vonüda a en foresto. Sce
ara ti vën endere vonüda a en ater
paur co à les condiziuns, n'arà le
Comun sogü nia decuntra.
le prisc
Le Comun ess orü ti scinché les
frabiches ai paurs, mo Balsan ne dà
nia pro cösc y ne lascia gnanca pro
che ares ti vëgni vonüdes ai paurs
por en prisc simbolich. Al messarà
gnì lascé fà na sciazada, mo sides
l'ombolt co l'assessur à assügheré
che an ćiararà da tignì le prisc le
parzeles y cöstes mëss gnì motüdes
a cataster.
desche ara è aldédancö è cöstes
frabiches - almanco por le fiscus -
frabiches abusives?
Por le fiscus èl frabiches abusives
y sce al vën straufunghes, les
ciafunse nos desco Aministraziun
Separada (BUC) y nia i paurs,
L’ombolt Albert Palfrader y l’assessur Richard Erlacher à
prejenté la proposta dal Comun.
plü bas che ara va, propio deache
al è cöstes condiziuns söi frabicać.
Atramonter saràra sce proprietars
dles üćes da munt ("Rifugi")
damanarà dô da cumpré grunt. Le
prisc sarà te cösc cajo cotan plü alt.
ManTignì la MunT
Dal momont che i paurs po
cumpré la proprieté dles frabiches,
arata le Comun che al vëgni inće
fat deplü por les mantignì y les
dortoré sö, y an spera ensciö
che la situaziun dai frabicać te
munt vëgni miù. En cunt dla
regolamentaziun à i paurs fat de
vigne sort de domandes sön caji
plü particolars. Cöstes domandes
ti à Le Saltà fat diretamonter al
assessur Richard Erlacher. Les
respostes ciafëise tla intervista a
pert.
deache les frabiches resultëia dötes
sön les parzeles dal Comun.
les frabiches dess roé tles
mans dai paurs. cares è pa les
condiziuns?
Pröma condiziun è che le paur
mëss paié entant al meter cuadrat,
secunda condiziun è che les
frabiches vën motüdes pal lü slüt
y al vën motü la condiziun che la
frabica ne po nia müdé destinaziun
d‘anüzada. Cösc è dô mia minunga
le plü emportant, deache dal
momont che an ne po nia müdé
destinaziun, ti tòlun ala frabica le
valur. Laprò ne podaràn nia fà trus
pormez ales frabiches y gnanca sîs,
zonza podèssel ester magari te 20
agn che tai ćiampëis dles munts,
olache i àn les stales despartides
fora, ànse mâ plü vilins y strades, y
chël orênse evité.
Tanco n‘èl nia prigo che an se
ciafi tal dagnì te munt porì üćes
con strades d‘azes y l‘auto parché
dlungia?
3

4
Na, cösc orunse nos evité.
al è gnü dit che i paurs paiarà
entant al meter cuadrat. de ći
prisc bàiun pa tlò?
Deache i metun ete clausoles,
ne dèssel nia ester en prisc dër alt.
Baié vëgnel de 15-20,00€ al meter.
Cotan plü alt sarà le prisc por les
üćes da munt (rifugi), deache
chëres n‘à nia da fà con i dërć dai
paurs.
con le fat che les frabiches
de munt gnarà regolarisades,
messaràn pa tal dagnì paié cultes?
Poa, al è le la gran probabilité che
tal dagnì saràl da paié cultes.
al è inće caji olache al è plü
paurs co à dërć sön önn en frabicat.
Ći sozèdel pa enlò?
De chisc caji n‘èl trec. Enlò
mëss empröma i proprietars se
gnì. I metarun en terminn y sce ai
n‘è anter chël terminn nia bogn
da se gnì, ćiararunse nos desco
Aministraziun Separada da mëter
en regola la frabica, deache i
messun fà val‘, i ne podun nia lascé
jì ennant döt desche al è śën.
Ći sozèdel pa sce al è paurs
proprietars dai dërć co n‘ô - por
na rajun o por l‘atra - nia mëter a
cataster le frabicat?
Enlò ti vën cöstes frabiches dades
a en ater paur co à les condiziuns
da podëi les ciafé, co à tiers, laora
le lü y à ligrëza empara. Al è caji
olache paurs n‘à nia na stala y à
Ći dij pa i paurs?
damané da podëi nen fà sö öna, mo
ne po nia le fà, deache les normes
d‘atuaziun dal Parch Natural ne le
pormët nia. Sce al n‘è veramonter
degügn co ô nen sëi nia, saràl o
l‘Enteressonza o l‘Aministraziun
Separada co les tolarà tles mans.
Öna dles tëmes è chëra che les
üćes tles mans de privać podess
gnì vonüdes ennant. por evité
cösc ô le comun avëi en dërt de
prelaziun (Vorkaufsrecht). co
dèssun pa entëne cösc?
Cösc ô dì che sce en paur ô vëne
ennant la üćia, mëssera empröma
ti gnì pitada al Comun, co po tó
la dezijiun sce la cumpré o manco.
Sce ara ti vën vonüda a en ater
paur, dijarà le Comun che ara va
bun, sce ara ti vën endere vonüda
a en foresto, podess le Comun la
cumpré.
co èra pa sce en paur co ne laora
nia plü le lü à le dërt sön munt? Ti
tómel pa?
Na, i ne podun nia ti tó i dërć,
deache al è ćiamó lüsc slüć. Düć i
paurs d‘Al Plan y La Pli à dërć te
munt y nos ne podun nia mâ ensciö
ti ai tó. I podun mâ tó demez i dërć
sön frabicać co è mâ plü ruines y
enlò jarài bonamonter pordüs.
al è gnü critiché che les frabiches
sön senes è en malester. aratëise
pa che cösc vare de regolarisaziun
pòi inće porté pro che ares vëgni
mantignides miù?
Iu arati bën che i paurs co à
I àn damané dô la minunga de valgügn paurs
Le Saltà: les frabiches de munt
mëss gnì motüdes a cataster y
dess gnì "privatisades". sëise pa
a öna con le tru che le comun ô tó
y ves temëise pa che al podess gnì
fat speculaziuns?
Engelbert Ploner: Iu arati che
cösta sii la sora soluziun, deache le
frabicat è ensciö de töa proprieté
y spo aste inće plü enteres da
le comedé y le mantignì. Sce la
frabica è de zacai d'atri, n'aste nia
chël medemo enteres. La tëma da
speculaziuns ne vëighi iu nia tan
grana. Al vën io motü condiziuns.
Önn po inće se vëne le lü sce al ô.
Al è belo roé lüsc o hotì a taliagn.
Ensciö pòl magari inće sozeder te
cösc cajo, mo iu ne la vëighi nia tan
grave. Tan saorì n'èl nia da vëne
na stala. Sce al foss en frabicat da
abité, fóssel plü saorì.
Engelbert Ploner da Pinëi,
presidënt dla Enteressonza de
Senes
la proprieté d‘en frabicat ài inće
l‘enteres da le mantignì bun. Ćina
śën gnêl döt en pü‘ lascé jì, deache
an ne sâ nia co che la cuestiun foss
jüda a finì.
Tamersc, fodara Vedla, senes
y fojedöra è önn en cunt, enlò
èl l‘aministraziun separada o
l‘enteressonza co à da dì. sön
fanes èl endere trëi comuns -
Mareo, badia y la Val. Te ći se
müda pa enlò la situaziun?
Al se müda püch. Nos messun
damané i atri dui comuns sce ai è
a öna con nosta delibera y con le
tru ch‘i orun jì. Les stales y üćes è
scialdi dötes de proprietars d‘Al
Plan o La Pli, porchël ne cambiel
nia trep.
cai è pa i proscimi vari por envié
ia la cossa? che fej pa ennant?
Olache al è l‘Aministraziun
Separada co à da dì ànse belo
damané dô preventifs por les
mosöraziuns. Olache al è les
Enteressonzes, saràl chëres co se
mët a öna con i proprietars dles
stales. Sce an fej döt te önn en
bloch, saràl manco cosć. L‘iter sarà
che nos proun da jì ennant le plü
snel che ara va. I ne roarun sogü
nia eniann, mo i orun almanco
mostré sö che i menun ennant la
cossa, por ch‘i ne se ciafunse nia
straufunghes, deache i sun belo de
en ann sorafora. I èssun belo avëi
mossü fà cösc por la fin dal 2010.
Śën è le terminn gnü arlungé ćina
ala fin dal 2011.

Jep Agreiter: Iu ne sun nia a öna
che les frabiches vëgni privatisades.
I paurs à pö ensciö le dërt da les
anüzé y al ne mëss nia ester che
ares donti de proprieté, deache sce
an à en iade la proprieté, spo àn
inće poscibilitês da fà, da vëne.
Le prigo da speculaziun è. La
realté è chëra che i scioldi tira, y
adora o tert èl zacai co i adora y
sce t'as la poscibilité, vëneste. Les
clausoles n'arati iu nia series, belo
mâ chëra che le Comun à le dërt
de prelaziun. Le Comun n'à mai
le scioldo che en talian pîta por na
üćia y pal lü slüt sànse avisa che sce
al va alania, spo saràl la comisciun
co dà pro. Sce al n'è degünes d'atres
poscibilitês, spo vëgnel vonü.
Georg Frenner: Emprömadedöt
Jep Agreiter de Brach
Georg Frenner de Pinćia,
sorastant dla Lia dai Paurs de
Mareo
mëssun dì che chi co à fat sö les
frabiches è io i paurs, co les à fates
sö por i debojügns. Les üćes n'è mai
gnüdes motüdes a cataster, porchël
èl gran ora che al vëgni fat, por che
i paurs ài inće en dërt lassora, che
ai pòi s'les dorteré sö. Chël podêi
sambën inće fà fina śën, mo sce
önn damana dô en contribut por
dorteré la frabica, mëssel mostré sö
che ara è söa, y chël vara mâ sce ara
è portada ete a cataster.
Speculaziun pòl dagnora ester,
mo al vën pö motü clausoles. Les
frabiches mëss gnì tacades al lü y
por destaché na frabica da en lü,
mëss döt passé tres comisciuns
desvalies, al n'è nia tan saorì.
Laprò èl le Comun co à en dërt de
Controi tles secundes ćiases
Con la lege provinziala nr. 121 dai
11 de mà 1995 vëgnel regolé avisa
la materia dal afité ia les secundes
ćiases, mo empò èl val' proprietars
co ne se tin nia ales regoles. Aladô
dla lege soradita, po les secundes
ćiases gnì afitades ia a terzi tres
contrat de afit por nia plü co cater
iadi al ann, laprò ne pòn nia fà
retlam dal frabicat en afit tres
n'ativité de promoziun comerziala.
Al è da capì che les secundes ćiases
co vën afitades ia "a fosch" è en dann
por les strotöres dal post, por nosta
jont, porchël se damanâ trec belo da
agn che al gness controlé plü avisa.
Cösc è śën inće sozedü, y al è bel
avisa gnü ciafé val' "biesces rosses".
Sön iniziativa dl'Assoziaziun
Turistica d'Al Plan y dal Comun
de Mareo èl gnü tut pröms
provedimonć. Ai pröms de
novëmber dal ann passé è düć i
proprietars de secundes ćiases gnüs
enformês tres na cherta che les
forzes dal ordinn ess fat controi tal
dagnì. Y ensciö èl inće gnü fat. An
à fat controi con dui sistems paralei.
Da öna na pert àn anüzé l'internet
desco fontana d'enformaziun.
L'Assoziaziun Turistica à
verifiché te internet sce al gnea a
prelaziun sce önn ô vëne y emplü èl
la clausola che la destinaziun dles
frabiches ne po nia gnì müdada,
porchël ne vëighi nia le gran prigo
che al vëgni speculé.
Berto Kastlunger: Io, iu vëighi
dërt che al vëgni fat ensciö,
ensciö po le paur comedé y fà. Ia
en Comun ne sàn nia en bel dé ći
regoles che al vën motü. Enlò vàl
magari plü saorì a perde. En cunt
dles frabiches arati iu che chi dal
Parch Natural messass ester en
momont plü morjì y lascé fà les
frabiches en pü' atramonter co
desche ares è gnüdes fates dan
200 agn. Speculaziun podèssel
bën ester, mo les condiziuns che
le Comun mët sö tignarà bën en
pü' zoruch la cossa. Jont da scioldi
scê podess magari orëi en bel dé
cumpré y se fà sö val'.
Berto Kastlunger da Pliscia
Afit cuntralege
val' moda fat retlam o promoziun
de secundes ćiases. Laprò èl gnü
mené fora a campiun domandes ai
proprietars, olache an se desmostrâ
enteressês da tó en afit en te' cuatier.
I resultać de cöstes enrescides ti è
gnüs menês ennant ai Carabiniers,
co à spo podü fà d'atres verifiches.
D'invern à i Carabiniers inće fat
controi söle post. Sides dal internet
co dai controi èl gnü confermé
le sospet y al è gnü ciafé fora en
valgügn caji olache la lege n'è nia
gnüda respetada. I responsabli à
lascé alessëi che al gnarà fat d'atri
controi inće dertan isté.
5

6
Laurs publics
Strada La Pli - Brach
Les pratiches d'espropriaziun è enviades ia, i laûrs dess mëter man da
d'aisciöda 2012 y por le paîsc d'La Pli dèssel inće garaté la plaza da trà le palê
Trec se damanarà cô che ara se
sta con la strada La Pli - Brach.
Desche an sa, pëia ia la strada
dal raiun d'espanjiun "Pinćia de
Calogna II", por se trà spo ia y fora
por le val de Codacia ćina fora
Brach. Tles vijinanzes de Ciüch de
Brach se liarà la strada nea spo ala
strada belo dan man co röa da La
Pli fora Brach. Le Comun à envié
ia les pratiches por l'espropriaziun
dai grunć. Por vigne meter
cuadrat co vën costruì vëgnel
paié 28,60€. Döt adöm gnaràl
sponü por les espropriaziuns
damprò a 200.000,00€. Le termo
por fà recursc cuntra i prisc
d'espropriaziun tomâ chisc dis.
cosĆ y finanziaMonĆ
Le cost preodü por i laurs è
de 1.327.265,53€ (laurs, spëises
tecniches y espropriaziuns). La
soma por chëra che i laurs gnarà
scrić fora è de 853.209,66€. Ara
è sot le miliun d'euro, porchël
n'aràn nia bria da scrì fora i laurs a
livel europeich.
Por le finanziamont dla opera
èl tal bilanz de Comun la soma
de 209.000,00€. Dala Provinzia de
Balsan èl gnü assügheré döt adöm
en miliun de euro, partis sö te trëi
agn: 100 mile euro vën conzedüs
eniann, 450 mile tal 2012 y ćiamó
en iade 450 mile tal 2013. Le decret
co confermëia i finanziamonć
aspètun chisc dis y dedô tolaràn
inće la dezijiun sce scrì fora i laurs
t'en lot su o te deplü loć. Can gnarà
pa daorì le cantier? "Realistich
èl che ara garatarà l'ater ann da
d'aisciöda", dij l'assessur Richard
Erlacher.
Val' enforMaziun
Tecnica
I coun fora en valgügn dać dla
strada La Pli - Brach dala relaziun
tecnica dal dr. injenier Günther
Schönegger da Bornech. Le terac
sön chël che la strada gnarà
realisada è scialdi ërt, con ertitês
ćina al 70%. La strada enstëssa à
na lunghëza de 436 metri, te chëra
Plann dla trassa dla strada La Pli - Brach. Atira defora dal raiun d'espanjiun vëigun che al è porté ete la plaza

da trà le palê.
che al vën corì en deslivel de 26
metri. Nönanta metri de strada è
belo realisês y passa ia sot le raiun
d'espanjiun "Pinćia de Calogna
II". Le proiet prevëiga da fà la
strada endöt 4,5 metri leria, con en
banchet de mez meter. Por garantì
en bun rogore dal transiamont, èl
inće gnü proieté döes plazes de 12
metri, por podëi sté fora i auti co
vën adencuntra.
Deache le grunt è tan ërt,
messaràl gnì fat bindebò de
rampes, mo por rajuns geologiches
y estetiches dla contrada ne gnaràl
nia fat mürs de sostëgn. Al gnarà
fat sö rampes de tera renforzada,
co gnarà plü ennant vërdes. Les
rampes sarà da 1 ćina a 9 metri
altes. Tai posć plü alć gnarà la
rampa partida sö te "scalins" de
alplü 3 metri l’önn.
na plaza dal palê
Con i laûrs de realisaziun dla
strada La Pli - Brach, dess le paîsc
d'La Pli inće ciafé na plaza da trà le
palê, atira defora dal raiun "Pinćia
de Calogna II". Les mosöres
preodüdes dla plaza è de chi 15 x
25 metri. Le consëi de comun à fat
en pröm vare: tla sontada dai 24 de
Stüde dla strada nea sön na fotografia
jügn èl gnü aproé da porté a bilanz
45.000,00€ por cumpré le terac. I
cosć dla plaza n'è tla relaziun
tecnica dal inj. Schönegger nia
ćiamó gnüs tuć en conscidraziun.
7

8
Intervista al Ombolt
Scores, plazes y paiuns
Can mët pa man i laûrs pla scora vedla, can vën pa fać chi pla scora mesana y
ći n'èl pa dai paiuns d'Al Plan y La Pli? Cösc y d'ater ti à damané "Le Saltà" al
Ombolt Albert Palfrader
Le Saltà: ombolt, al ea preodü
da fà laûrs pla scora mesana
beleo eniann. Mo ara ne gnarà
nia aledé. Ćiodi pa nia?
Albert Palfrader: Ara ne vën nia
aledé, deache i n‘èssun nia slüt
jö i laûrs por canche la scora mët
endô man. Nos ân mâ n proiet de
mascima. Fà le plann esecutif y
scrì fora i laûrs se damana tomps
tecnics. I èssun podü sforzé i
tomps y mëter man ćiamó eniann,
mo iu arati che enlò èssun fat na
pozerada. I èssun risćé da roé con
i laûrs tal tomp de scora, ći co ess
porté en gran sotissora, y i n‘èssun
nia albü le tomp assà da se ćiaré jö
i planns. Anter messé arànse tles
mans i planns esecutifs. A chisc ti
ćiararunse con pêsc y avisa, por
che an pòi fà i laûrs l‘ater ann d‘isté
y che al gareti laûrs endortöra. I
laûrs gnarà scrić fora eniann da
d‘altonn.
co se stàra pa con la scora
vedla? sàn pa belo tan de scioldi
che la provinzia darà ca?
Tan de scioldi ch‘i ciafun dala
Provinzia ne sànse nia ćiamó. I
àn mossü mené dô documonć y
i arati che cösta chestiun messass
ester tosc tlera. Tla ultima sontada
de consëi (24.06, adr) ànse fat
fora da ti cumpré jö ala Vijinanza
d’Al Plan le grunt dla scora vedla
ćina jö dal Monumt dai Tomês.
I nes sun gnüs sön la soma de
50.000,00€ y tlò mëssi dì che la
Vijinanza nes è veramonter gnüda
adancuntra. I laûrs ne metarà sogü
nia man eniann, deache denant èl
da tó demez le paiun vedl, deache
sce le paiun n‘è nia demez, ne vara
nia da laoré.
can mët pa man i laûrs pal
paiun?
Śën che la chestiun dal grunt è
apost, èl ćiamó da fà i contrać, y
spo pòn scrì fora i laûrs. Al è plü
co ater na cuestiun burocratica.
Terminns por le mëterman dai
laûrs èl rio da dì. I laûrs vën scrić
fora eniann d‘isté y dô che al è
gnü fat l‘apalt, mëssun aspeté
ćiamó 30 dis por mëter man, le
tomp che d‘atres dites à por fà
eventualmonter recurs. Nosta
entenziun foss chëra da mëter
La plaza dai auti do comun vën daorida inće ala pert dessot.
man da d‘altonn, sce ara va, y
zonza l‘ater ann da d‘aisciöda.
de paiuns nen vàra inće a la
pli. a bilanz èl gnü motü por
eniann 30.000,00€. cai è pa i
proscimi vari?
Enlò mëssai emprömadedöt ia
La Pli ćiaré avisa ći che al dess
gnì fat. Al è plü propostes. La
situaziun è en pü‘ complicada,
deache la lerch n‘è nia tanta. Ai
mëss ia La Pli n iade ćiarè y odëi
olache ai le fej.
Öna na proposta è da le fà sotjö,
olache al è l‘entrada tla palestra.
Ponsé êl inće da le fà dessora. Tlò
mëss la Musiga y i aconsiadus
d‘La Pli fistidié deboriada da fà
ennant.
encër la botëga dal Śauter
s‘abìnel sö tres endô en gröm
d‘auti. la Junta à fat fora da mëter
sö en sëns unich y da daorì inće
de sot l‘entrada ala plaza dai auti
publica. chê paia pa i laûrs, èl pö
inće en bojügn privat?
Al è vëi, al è inće en bojügn
privat, mo na cossa mëss ester
tlera: la plaza sora le Śauter è na
plaza publica, porchël n‘oressi
nia aldì baiês che le Comun ti féji
plazes da parché ai privać. La
botëga dal Śauter y la plaza è pö
belo pòn dì da dagnora encà, mo
con la daorì sotsö fajunse nos a
na moda che ara vëgni anüzada,
deache śën èra gonot mesa öta.
denant mëssân jì sora comun
ia por parché i auti y trec ne se
fajea nia la bria. Śën che la plaza
gnarà daorida inće sotsö, gnaràl
pa ćiamó toleré auti sön strada?
Cösc ne gnarà nia plü toleré. I àn
inće baié con la verda de comun,
co arà da jì a fà straufunghes sce
auti vën lascês olache al ne toca
nia.

Consëi de Comun
aproaziun dai cunć consuntifs
2010 dai stödafüs volontars d'al
plan de Mareo, la pli y rina:
- I Stödafüs d’Al Plan à albü
entrades por 53.510,00€ y spëises
por 28.895,00€, co fej fora en
avanz de 24.615,00€.
- I Stödafüs d’La Pli à albü
entrades por 44.380,00€ y spëises
por 25.650,00€, co ô dì en avanz
de 18.730,00€.
- I Stödafüs da Rina po mostré sö
entrades por 33.388,66€ y spëises
por 32.178,47€, co corespogn a en
avanz de 1.210,19€.
convenziun con le Ministêr dla
iustizia por fà laûr d’öga publica
por condanes reportades a gauja
dla violaziun dal codesc dla
strada:
Le Consëi à aproé la
convenziun aladô dal art.
54 dal D.Lgs. 28.08.200
nra. 274, aladô de chëra
che le licare de pêsc y le
licare monocratich po
apliché, sön domanda dal
condané, la condana de
laûr d’öga publica, co ô dì
prestaziuns de ativité nia
paiada a bën dla coletivité,
che le condané po fà pal
Stat, ples Regiuns, les
Provinzies, i Comuns o pa
d’atri ënć y organisaziuns
Con i 27 de jügn è jü en forza
le regolamont nö ete por la Val
de Mareo, co prevëiga che al
vëgni trat ete danter les 7.30 y les
16.00 en daz por transié ete por
la val: 7,00€ por i auti, 4,00€ por
i motors, 15,00€ por les corieres
y 20,00€ por i campers. Cösc
dal ćiamp dal sport ennant, con
valüta ćina ai 12 de setëmber. Le
Consëi de comun
En valgünes dezijiuns tutes dal Consëi de Comun tla sontada dai 24 de jügn
de assistonza soziala y de
volontariat, o pa zëntri spezialisês
da combate cuntra dependontes.
La proposta de convenziun ea
gnüda menada alerch dal Tribunal
da Balsan con lëtra dai 3 de merz
2011.
cumpra dla p.d.t 3037/12 de
1.066 m2 por la realisaziun dal
paiun dla musiga nö a al plan de
Mareo/deliberaziun de mascima:
Le Consëi vën autorisé da
cumpré dla Vijinanza d’Al Plan la
parzela soradita por na soma de
endöt 50.000,00€.
barat de terac con la Vijinanza
d’al plan (sperses pla Ćiasa de
comun con sperses pla Ćiasa
Le Consëi de Comun dertan la sontada dai 24
de jügn.
de Vijinanza), deliberaziun de
mascima:
Le Comun de Mareo ti dà
ala Vijinanza d’Al Plan la p.d.t
3012/26 aladô dal plann de
partiziun dal gheometer Ulrich
Craffonara; la Vijinanza d’Al
Plan ti dà al Comun de Mareo
les parzeles de terac 3037/19,
3037/36, 3037/53 y chë pert dla
p.d.t 3037/38 co vën atualmonter
ocumpada dal frabicat dla Crusc
Blanćia. Al ne vën paié fora
degüna avaliada de prisc.
cumpra dal dërt de soraspersa
söi ćiamps dal sport a al plan de
Mareo y rina/deliberaziun de
mascima:
Le Comun de Mareo cumpra
dla Vijinanza d’Al Plan
de Mareo le dërt de
soraspersa te tera y soraia
a tomp indeterminé dles
parzeles de terac 3281/2
y 3284/3 y dla parzela
de frabicat 1099, P.T.
96/II C.C. de Mareo.
Le Comun cumpra inće
dla Vijinanza da Rina
le dërt de soraspersa
te tera y soraia a tomp
indeterminé dla parzela
de terac 786, P.T.
57/C.C Rina y dal ćiamp
d’alenamont dlungia.
Viabilité
Degüna limitaziun ete por la val de Mareo
regolamont preodea inće da slü la
strada al trafich privat danter les
11.00 y les 16.00. Con data 5 de
messé è la limitaziun dal trafich
gnüda tuta demez y ensciö podarà
le trafich ete por la val da vigne
ora, sön paiamont dal daz tal orar
nominé dessora. Al vën recordé
che i zitadins dal comun de Mareo
ne paia nia.
Desco alternativa al auto
romagnaràl en pè le sorvisc de bus
UNESCO - Shuttle, co transiëia
danter Longega y Pederü 10 iadi
al dé.
I ghesć dles strotöres de Mareo
à la poscibilité da cumpré la
Summercard, con chëra che an
po anüzé le bus debann, por döes
edemes alalungia.
9

10
Maroi foradecà
Dalunc sö tal nord
Tone Kastlunger dal Medo à ciafé so daćiasa tla Finlandia. Le Saltà à orü le
damané ći che al laora lassö, sce al è sté rio da emparé le lingaz y sce al ti an
crësc dô so daćiasa
Le Saltà: Tone, co este pa
pordërt roé tla finlandia y tan dio
este pa śën lassö?
Tone Kastlunger: I sun roé sö tla
Finlandia en pü’ por curiosité y
en pü’ por oportunitês. Ai tomps
âi empormó roé da stüdié y i
orea anüzé la poscibilité da fà na
esperionza de laûr fora dla Talia -
desche trec fej. I â inće sciafié da fà
conoscionzes con jont finlandeja,
co sâ de mi enteresc. Önn plü
önn fej sambën 2, y ara s’è spo
broderada aladô che feter cater
agn dedô sunse ćiamó lassö.
ci laûr fejte pa y cal è pa to
ćiamp?
Iu laori pla “Gamecluster Oy”,
o G-Cluster, co è na dita co vënn
soluziuns de distribuziun de
contegnü digital por internet; nosc
obietif è danter l’ater chël da arichì
con plü sorvisc de natöra desvalia
(DVD, jüć por ejompl), la televijiun
de internet (IP TV). Mio ćiamp è
porchël l’Injenieria Informatica.
co èra pa stada tal pröm canche
t’es roé sö. T’aste pa stonté con le
lingaz?
Le lingaz è scialdi en “cultureshock”.
An mëss ponsé che
le finlandeje vën mâ baié tla
Finlandia, y à por ejompl
fondamontes comunes con
l’unghereje - inće sce ai n’à daldöt
nia co i liëia adöm. Al è en lingaz
da 15 caji (a confrunt le latin, co
n’à 6); mo porchël è les formes
scialdi regolares, y en iade che an
les empara, s’les recordun inće
scialdi saorì. Con na parora al iade
ti röun pa bën pormez!
cares è pa les maius
desferonzies danter le stil de vita
tlò da nos y chël da lassö?
Le stil de vita d’en finlandeje
è dassënn atramonter co le nost.
L’impresciun che iu m’à fat dai
finlandeji è chëra de porsones
corëtes, chîtes, co ne se lascia nia
scüfé saorì por nia; le ritm de vita
vën por ejompl descrit dër bun
inće da co che ai arvënn i auti: se
tignì ales regoles y se goder
le iade.
Spo èl sambën inće les
ezeziuns: trepes porsones
à bindebò de problems
soziai - dandadöt le bëre -
mo al basta inće ponsé ales
slopetades sozedüdes t‘en
pêr de scores dan val‘ agn.
Ći te plej pa le plü dla vita
lassö y ći te manćia pa le plü
dla vita tlò da nos?
La vita cassö à en ritm co
ti va scialdi do ales sajuns.
L’invern è scür y frëit, dal ater
Tone Kastlunger fej
dassënn cancì checi te
söa abitaziun sö tla
Finlandia.
vers è l’isté (scialdi) ćialt y endô
dër da löm. Cösta desferonzia è
val’ dër de enteressant por me. La
mentalité dla Finlandia devers ala
tecnologia, a internet y a mio laur,
è spo inće en motif co mo dà dër
sodesfaziun. È pö la Finlandia le
pröm stat al monn co à reconesciü
internet desco en dërt fondamental
dla porsona. I crëii che cösc dess
fà en pü’ ponsé dô ala situaziun
tragicamonter atuala de internet te
nostes vals. Al è rio da crëie che na
cossa tan sciompla desco l’internet
ne sii nia ćiamó svilupada tan bun,
te na regiun de gran profil desco la
Provinzia de Balsan, co à pö mesi
y poscibilitês.
Dal ater vers manćia le mangé
de ćiasa bën dassënn; y spo la
familia, i compagns y les munts.
La Finlandia è 2.000 km mâ con coi
y dër püćes munts (tla Laponia).
co mantëgneste pa i contać con
tü compagns tlò te Mareo?
Scialdi sön Facebook o con
telefonades.
co èra pa con l’encorsciomun
dô töa jont?
L’encorsciomun è sambën gonot
presënt, mo i sa che sce al è dër
sterch, pòn entrês passé a ciafé,
cossa che i feji inće (scialdi) gonot.
canche t’ês ćiamó atlò âste inće
le hobby da scrì poesies. T’as
ćinamai scrit en liber. cai è pa tü
hobbys sö tla finlandia?
La sauna, vigne tant le soné, le
stüdié finlandeje, ćiaré dô mituns.
I â inće en picio proiet de enrescida
sön i soldas ladins roês sö tla
Finlandia dertan la Secunda Vera.
D’Al Plan n’èl roé sö en poch, mo
a gauja dla manćianza de material
èl scialdi rio da le porté ennant.
Odarun ći che le dagnì porta; en
dé scriarài magari endô valch!

Renaturaziun ta Ćiamaor?
Deliberes de junta dai 16 de merz ai 15 de jügn
conVenziuns
Con le sign. Promberger Luca
da Rina èl gnü slüt jö en contrat
d‘afit de ćiampopré. Le contegnü
esenzial prevëiga che le Comun de
Mareo ti dà en afit les sorasperses
de ćiampopré dles p.d.t. 2732,
2745/2 y 2810/3, dötes tla P.T. 7/II
C.C. da Rina, por na soraspersa de
endöt 5.107 m2, por la dörada de
trëi agn agricui, pienn ia dal 1. de
merz 2011 ćina ai 10 de novëmber
2013, data olache la valüta dal
contrat toma definitivamonter.
Le fit è fissé te 50,00€ al ann. Le
ćiampopré ne po nia gnì sotafité.
Con la Provinzia Autonoma
de Balsan èl gnü slüt jo la
„Convenziun por le renforzamont
dal sorvisc de trasport publich
de ligna te Mareo“ (Mareo Bus).
La cuota a ćiaria dal Comun è de
51.500,00€.
al Vën sorandé
enĆiaries y dé ia laûrs
La firma Elma Ascensori Spa da
Flero (BS) è gnüda enćiariada da
sostituì le Pronto Elma atual con
en ater adat EN 81.82, por garantì
la sügherté dai anüzadus dal lift,
por la soma de 1.050,00€ plü IVA.
Ala firma Pedacta Srl da Lana ti
èl gnü dé l‘enćiaria dl‘ispeziun/
manutenziun dles strotöres
sportives y dai injins da ginastica
co è tles palestres de scora te
Mareo, por na soma de endöt
2.200,00€ plü IVA. Laprò à la
firma ciafé l‘enćiaria da cunćé i
injins roć tla palestra d‘Al Plan,
por 1.041,70€ plü IVA.
Le stüde de proietaziun
forestala y agricula dr. Andreas
Kronbichler da Bornech è gnü
enćiarié da fà en proiet de
mascima por la renaturaziun d‘en
tòch de rü sön la spona orografica
dërta dal rü Rudo, sön la spersa
de deponüda co è danter la fin
dal rü de Fojedöra y le raiun dal
sport „Ćiamaor“ a Al Plan, por en
paiamont de 3.000,00€ plü 4% de
contribuć y 20% d‘IVA.
Ala firma Verginer S.r.l. con
sonta a San Martin de Tor ti èl
gnü sorandé definitivamonter i
laûrs co reverda le completamont
dles prömes infrastrotöres dal
raiun d‘espansiun „Chi Rauc“
a Al Plan de Mareo, por la soma
de 31.755,39€ al neto dal arbas de
lizita dal 15,45%; pla soma soradita
mëssel gnì cumpedé laprò i cosć
por la sügherté de 1.000,00€.
Ala firma Frêdesc Valentin Snc.
con sonta te Mareo, ti èl gnü dé
l‘enćiaria dla fornidöra y montaja
de na porta de garasc nea pal
fabricat dla scora elementara d‘Al
Plan, por na soma de 1.811,24€
plü IVA.
La firma Verticalrock Srl. con
sonta a Leifers è gnüda enćiariada
da mëter en sügherté le tòch de
strada co porta d‘La Pli de Mareo
Dala Junta de comun
a Pliscia, al‘altëza dla burćia por
Ćiaseles, por na soma de endöt
5.938,00€ plü IVA.
La Ökoline Srl con sonta a
Bornech à ciafé l‘enćiaria dla
gestiun y esecuziun dal sorvisc de
racoüda y de trasport dal ciomont,
por la dörada d‘en ann emplü, dal
01.07.2011 ai 30.06.2012.
Ala firma Elektro Mutschlechner
de Mutschlechner Erich con sonta
a Al Plan ti èl gnü dé l‘enćiaria dla
fornidöra y montaja de 10 löms
de strada por la plaza de dlijia
d‘Al Plan, aladô dla oferta de
14.792,00€ plü IVA.
La firma Termotecnica
Kastlunger con sonta a Al
Plan è gnüda enćiariada con
la manutenziun ordinara dai
emplanć de scialdamont dla Ćiasa
de Comun, dles scores elementares
y dla mesana, dai magazînns dai
stödafüs, dla Ćiasa dles Uniuns
a La Pli y dal magazinn de
Comun, por en paiamont anual de
7.000,00€ plü IVA.
Renaturaziun ta Ćiamaor: le stüde de proietaziun forestala y
agricola dr. Andreas Kronbichler da Bornech è gnü enćiarié da fà
en proiet de mascima.
11

12
Por i laûrs de ressanamont y
ampliamont dla Scora Mesana
d‘Al Plan ti èl gnü dé l‘enćiaria al
dr. inj. Mario Salvalaio da Balsan
dla proietaziun architetonica
definitiva y esecutiva, aladô de
söa oferta de 13.020,70€. Por i
medemi laûrs à le dr. inj. Günther
Schönegger da Bornech ćiafé
l‘enćiaria dla proietaziun statica
de mascima, definitiva y esecutiva,
aladô de söa oferta de 6.073,94€.
Pa entrames les somes èl laprò i
contribuć integratifs y l‘IVA. I cosć
preodüs por i laûrs de dortoraziun
è de 336.000,00€.
Le dr.inj. Günther Schönegger
con stüde tecnich a Bornech è
gnü enćiarié da arjigné ca en
preventif de spëisa dai intervonć
de ressanamont da fà pla scora
elementara da Rina (cuncé fora
danns da umidité y müfa), por
en onorar de 2.592.91€ (con
contribuć integratifs y IVA
laprò). Dal preventif èl preodü
en cost de endöt 21.111,87€: de
chisc 7.625,48€ por laûrs sön la
basa de gara, 2.665,31€ por la
sügherté y 10.821,08€ desco soma
a desposiziun dal‘aministraziun.
I laûrs ti è gnüs sorandês ala
firma Erlacher Herbert & R. Srl
con sonta a Al Plan, por la soma
de 7.541,00€ al neto dal arbas de
lizita dal 1,1%.
Le dr. inj. Paul Rovara dal Stüde
tecnich Plancenter da Sterzing
à ciafé l‘enćiaria da controlé la
statica dai punć sön la strada
de Fanes y dai dui punć sön la
strada „Val“ a Rina, y da fà les
propostes por l‘intervont de
manutenziun y ressanamont dai
punć, con indicaziun dai cosć y
dörada dai laûrs, la redaziun dal
proiet por le renforzamont dai
punć, la sorastanza dai laûrs y
la contabilité. Por i punć cuntra
Fanes è la soma de 8.736,65€, por
i punć a Rina de 6.885,57€ (con
contribuć integratifs y IVA laprò).
La firma Segnaletica Stradale
C.M. Ladina de Zanin Claudio
con sonta a Vich de Fascia à ciafé
l‘enćiaria da fà la marcaziun
orizontala söles strades y plazes
d‘Al Plan, La Pli y Rina, por na
soma de 8.000,00€ (IVA laprò).
Ala firma Elektro Mutschlechner
de Erich Mutschlechner ti èl
gnü arlungé por le tomp dai
01.07.2011 ai 30.06.2013 l‘enćiaria
por la manutenziun dai implanć
d‘iluminaziun publica de
proprieté dal Comun, por en
paiamont de 2.574,00€ plü IVA al
ann.
aMinisTraziun
Al è gnü conzedü la desviaziun
al’oblianza dal respet dles
destanzes legales dal confin danter
la p.d.t. 4185/1 C.C. de Mareo, de
proprieté dal Comun y la p.d.f.
1032 de proprieté dla Ćianëi Snc,
desco porté ete tal proiet dal geom.
Helmuth Palfrader de merz 2011,
aproé dla comisciun dal frabiché
tla sontada dai 25.03.2011. Por
la conzedüda dla desviaziun
messaràl ti gnì paié al Comun
l‘indenité de 2.757,24€.
Al è gnü conzedü la desviaziun
al’oblianza dal respet dles
destanzes legales dal confin
danter la p.d.t.4179 de proprieté
dal Comun y la p.d.t. 3382/24,
entrames te C.C. de Mareo,
de proprieté dal sign. Rindler
Alois, desco porté ete tal proiet
dal dr.arch. Meinrad Gozzi de
merz 2011, aproé dla Comisciun
dal frabriché tla sontada dai
25.03.2011.
Sön domanda de Miribung
Anton Eredi Sas de Steiner Stefania
Maria y mituns, dl‘Enricandra
Immobiliare Srl y dal sign. Plebani
Andrea èl gnü fat fora da müdé
le plann normatif dal raiun
de ressanamont „A-Al Plan“,
sotraiun A/1 - lot 1/7, müdenn le
termo de mascima fabricaziun dal
fabricat p.d.f. 609/1 y 609/2 C.C.
de Mareo, aladô dla planimetria
dal dr.arch. Peter Paul Kofler, por
la dortoraziun y l‘ampliamont
dles p.d.f. soradites.
Sön domanda dai sign. Erlacher
Franz y Huber Teresa èl gnü fat
fora da müdé le plann iuridich dal
raiun artejanal „Gran Pré II“ - lot
„B“ con na soraspersa de 1.008
m2, le partinn sö te dui loć: B1 con
na soraspersa de 582 m2 y B2 con
na soraspersa de 426 m2, aladô
dla planimetria 1:500 dal dr.arch.
August Gasser.
Do le concurs publich por
l‘assegnaziun de 4 autorisaziuns
por l‘eserzize dal sorvisc de
emprësta-auti con ciafêr ćina
9 posć da se sonté, à la junta
assegné les lizonzes aladô dla
gradatöra. Na lizonza à ciafé
Winkler Alessandro, Elliscases
Helmuth, Mutschlechner Luca y
Kanetscheider Sonja.
conTribuĆ
A cöstes uniuns/istituziuns ti èl
gnü conzedü en contribut: Sorvisc
ai Jogn Val Badia 750,00€ por le
proiet por mituns „Isté deboriada
2011“ y 1.152,00€ por le musical
„Cuntra Löm“; Université Lëdia
de Balsan 1.500,00€ por le proiet
„Storia dla leteratöra ladina“;
Crusc Blancia Seziun Mareo
1.000,00€ por cumpré ventares
(Jacken) y braies por le tomp lëde;
Al Plan Events 15.000,00€ por
l‘organisaziun de manifestaziuns
sportives dertan le 2010; Zënter
Families Mareo 1.000,00€;
Uniun de San Vinzenz d‘Al
Plan 2.200,00€; l‘Elternverband
hörgeschädigter Kinder 150,00€;
Uniun dai Artejagn seziun Corvara
500,00€ por l‘organisaziun dla
endünada provinziala dai artejagn
vedli, co sarà ai 17 de messé a
Corvara; Musighes d‘Al Plan,
La Pli y Rina 2.500,00€ porom;
Cors de dlijia d‘Al Plan, La Pli
y Rina 800,00€ porom; Mosaic
100,00€; Südtiroler Kriegsopfer
und Kameradenverband - Al Plan
200,00€, Scizeri d‘La Pli 2.540,00€
por cumpré trohtes; Uniun Ladins
Val Badia 2.739,35€ por le liber
„Sas dla Crusc“; Seniorenclub
Mareo 900,00€; Seniorenclub Rina
500,00€; Uniun Ëres Al Plan -
Südtiroler Krebshilfe, Schira Jonila
La Pli, Südtiroler Kinderdorf
100,00€ porom; Direziun Raionala
d‘Al Plan 375,00€ por en curs da
nodé.
al Vën paié fora cunĆ
Al‘Avocatöra de Stat con sonta a
Tront ti èl gnü paié les spëises de
940,81€ por la defonüda legala tla

stritaria empiantada da Rungger
Uberto.
La junta à aproé la proposta de
realisaziun dal maciapîsc dô le
punt da Longega, laorada fora dal
stüde da inj. Luciano Franceschini
da Leifers, co prevëiga na spëisa
de endöt 44.350,77€: de chisc è
28.972,53€ por laûrs sön basa de
lizita, 1.520,00€ por la sügherté
y 13.858,24€ por somes a
desposiziun dl‘aministraziun.
Ala Comunité Comprensoriala
Val de Puster, ti èl gnü paié fora
31.263,00€, desco cuota a ćiaria dal
Comun de Mareo por le sorvisc de
assistënza a ćiasa dertan le 2010.
Ala ARA Val de Puster Spa ti
èl gnü paié fora 58.691,15€ desco
secunda pert dal contribut de
gestiun dla sarenara Tobl por
l‘ann 2011 (rates trimestrales).
Ala Comunité Comprensoriala
Val de Puster ti èl gnü paié fora le
contribut spëises por le Nightliner,
co fej fora por l‘ann 2011 la soma
de 1.660,60€.
personal de coMun
Le Comun à arlungé le raport
de laûr con la sign.a Sottrovisch
Anita, por le tomp dai 03.04.2011
ai 02.04.2012, y con la sign.a
Mangutsch Samanta, por le tomp
dai 18.04.2011 ai 05.05.2013.
Entrames les dependontes à en
contrat a tomp determiné, desco
assistëntes aministratives tla VI.
Cualifica funzionala.
Ala Secretêria de Comun dra.
Ellecosta Verena ti èl gnü conzedü
le vare economich al livel dessora
dla IX. cualifica funzionala, dal
01.04.2011 ennant.
Al ex secretêr de Comun dr.
Da önn en vers söla strada Fanes
Ai 22 de jügn à l'ombolt sotscrit
na ordinanza co reverda la strada
Fanes, tal zënter d'Al Plan. Danter
la Cassa Raiffeisen y la botëga
dal Śauter èl gonot cotan d'auti
parchês y deache an po transié te
entrames les direziuns, èl gonot
bindebò de strontöra. Cösc le test
dla ordinanza nra. 11/2011. Tla
ordinanza comana l'Ombolt
1) en sëns unich sön la strada
Fanes, dala Cassa Raiffeisen Val
Badia ćina ala botëga Despar (str.
Fanes nra. 1) a man ciampa cuntra
la Ćiasa de Comun y a man dërta
cuntra la plaza da parché;
2) na proibiziun da passé:
a) danter la Pizzeria Meo y l'ijola
stradala;
b) camions y corieres ne po nia
transié tal tòch botëga Despar -
fabricat dla Crusc Blanćia fina tla
str. Catarina Lanz y a man dërta
tla plaza da parché.
3) che i auti co ôj dla strada
Josef Oberleiter ti èl gnü paié
fora 30 dis de feries nia tutes, por
endöt 5.046,90€ (tutes demez les
retegnüdes scrites dant).
La sign.a Roswitha Crazzolara
d‘Al Plan è gnüda tuta sö tal tomp
dai 08.09.2011 ai 23.06.2012 desco
cöga dla refeziun de scora pla
scora mesana d‘Al Plan; la sign.a
Marta Ellecosta d‘Al Plan è gnüda
tuta sö tal tomp dai 13.09.2011 ai
14.06.2012 desco aiüt cöga pla
refeziun dla scora mesana d‘Al
Plan (tomp parzial de 14 ores
al‘edema).
La sign.a Monika Miribung d‘Al
Plan è gnüda tuta sö dai 08.09.2011
ai 23.06.2012 desco cöga dla
scolina d‘Al Plan.
La sign.a Rosmarie Verginer
d‘Al Plan è gnüda tuta sö dai
08.09.2011 ai 16.06.2012 desco cöga
dla scolina d‘La Pli (tomp parzial
de 32 ores al’edema).
Tal zënter d'Al Plan èl gnü regolé con en sëns unich le trafich danter Cassa
Raiffeisen y botëga dal Śauter
Fanes fora tla str. Catarina Lanz
(sides tal toch danter Comun y
Crusc Blanćia co tal toch danter
Calogna y Meo), mëss ti dé la
Ordinanza
prezedonza ai auti co transiëia
sön la strada Catarina Lanz. La
ordinanza à valüta dal dé che al
vën motü sö les tofles.
Sön la strada danter la Cassa Raiffeisen y la botëga dal Śauter
podaràn mâ plü transié de önn en vers.
13

14
I nasciüs dai 10 de merz ai 10 de jügn
Bëngnüs te nosta comunité!
Daphne
de Johanna Clara,
Al Plan Sophie
de Stefan Kuprian y
Eliana Rungger,
Al Plan
Andy
de Alexander Ploner
y Verena Castlunger,
Al Plan Felix
de Martin Oberhofer y
Maria Trebo,
Al Plan
Orges
de Ritvan y
Xhensida Kastrati,
Al Plan
Mattia
de Ivo Ploner y
Manuela Comploi,
Al Plan
Matthias,
de Martin Ploner y
Alexandra Craffonara,
Rina Nicola
de Manfred Ties y
Valentina Ghedini,
Al Plan

An po endô lì la "Cronica de Mareo"
Con dé 18 de messé saràl
a desposiziun tla biblioteca
"Angelo Trebo" d'Al Plan
la Cronica de Mareo 2011.
Al è le cuinto ann che cösta
publicaziun vën motüda
adöm, sön enćiaria dal
Comun, dal cronist Pablo
Palfrader. Tla cronica ciafa
i leturs enformaziuns sön i
avenimonć co à caraterisé la
vita dai trëi paîsc de Mareo.
La cronica sön le paîsc d'Al
Plan è motüda adöm dal
cronist enstës, chëres d'La Pli y da
Rina è gnüdes sorantutes dal anuar
"Sas dla Crusc", co vën dé fora dala
Uniun di Ladins Val Badia.
Por ći co reverda la pert d'Al Plan,
ciafun enformaziuns monüdes
sön l'ativité dl'aministraziun de
Comun, le frabiché, le tomp, le
turism; al vën porté dant i majeri
- mo inće i mëndri - avenimonć co
à caraterisé la vita de paîsc, ativitês
de uniuns, le frabiché, le sport y
cotan deplü, döt documenté por
scrit y con trec retrać. Al ne manćia
nia statistiches con enformaziuns co
endespra curiosité. Tles croniches
de düć trëi i paîsc ciafun döt adöm
Dlungia les ancëces vën inće i
moscheruns aratês portadus potenziai
de maraties. Ćina ćiamó
à i moscheruns tal raiun
alpin albü de cösc vers
püćia y degüna funziun.
Mo con le trafich mondial
de jont y marćianzia y tres
le scialdamont dal clima,
èl da tignì cunt che al
vëgni porté o trat adalerch
virus con en potenzial alt
da trasmëter maraties.
Te cösta enresciüda
sön i moscheruns de
passa 500 retrać.
Mareo Tla sTaMpa
Na publicaziun a pert è la cronica
"Mareo tla Stampa 2011", olache
al è gnü coü adöm düć i articui co
reverda Mareo o maroi, publichês
tla stampa locala, provinziala y
con val' ezeziun inće nazionala.
Döt adöm èl salté fora en liber de
238 plates. Al è vigne ann na gran
morvëia da odëi y lì dô döt ći co vën
scrit sön nosc Comun y nosta jont.
na publicaziun apriJada
Por rajuns de cosć vën la cronica
stampada mâ te püć ejemplars, mo
Publicaziuns
En ann de avenimonć, ativitês, curiositês y statistiches co reverda nosc
Comun. La Cronica de Mareo 2011 ciafun da s'empresté te biblioteca d'Al Plan
Les croniches de Mareo dai ultimi cater agn,
dal 2006 al 2009. Chëra dal 2010 è tosc dan
man.
porchël nen vëgnel motü
a desposiziun deplü te
nosta biblioteca, olache
an po inće s'ai empresté
fora. Inće sce nia düć ne
conësc ćiamó la Cronica
de Mareo, àn odü che ara
ciafa tres plü aprijamont,
tan da donté te nosta
biblioteca öna dles
publicaziuns plü ćiarades
y plü emprestades
fora. Cotan d'ennoms
contëgn belo la lista dles
porsones co l'à prenotada danfora,
ći co desmostra che la Cronica plej.
Nia mâ chi dal post ne desmostra
enteres, mo inće i sciori, co röa
- ćiarenn i retrać - tres endô pa
porsones che ai conësc.
Con i agn vën inće les croniches
entres plü enteressantes. Y da
platerné lëite se féjun demorvëia da
odëi tan de cosses co s'à müdé te tan
püć agn. Te cösta ocajiun i vàl inće
en iolan fôrt a dötes chës porsones
co è dagnora stades a desposiziun
da dé enformaziuns y da dé ca
retrać y d'ater material. A düć canć
na bona letöra y trepa ligrëza con la
Cronica de Mareo.
Chirì i moscheruns te Süd- y Nordtirol
T'en stüde
vëgnel analisé i
moscheruns tal
raiun dles Alpes.
Südtirol y Nordtirol ô le zënter
Laimburg en colaboraziun con
partners de Nordtirol
ciafé fora deplü sön la
presonza y le slariamont
dai moscheruns y sön
i virus relevanć por la
porsona, por podëi fà
na valutaziun monüda
dal risch por la situaziun
atuala tal raiun alpin.
Por cösta enresciüda
fóssel d'öga sce la jont
enformass tal cajo de
plaies de moscheruns.
Enresciüdes
An po s'oje al zënter Laimburg
o al departimont por l'igiena dla
Université da Desproch. Les misciuns
de contat è cöstes:
- Angelika Prader, Land
- und Forstwirtschaftliches
Versuchszentrum Laimburg,
Pfatten, Laimburg 6, 39040 Auer,
tel. 0471/969639, e-mail angelika.
prader@provinz.bz.it
- Gernot Walder, Department für
Hygiene, Med. Universität Innsbruck,
Fritz-Pregl-Str. 3, A-6020 Innsbruck,
tel. (+43)512900372712, e-mail: gernot.
walter@i-med.ac.at
15

16
Dal Ofize tecnich de Comun
Conzesciuns da frabiché
Merz 2011
daverda antonio, ampliamont
dla ćiasa d'abitaziun, Al Plan
Moling alberto, emplant
fotovoltaich sön le tët dla Pension
Arnica, Al Plan
frenes paul, emplant fotovoltaich
sön le frabicat agricul, Rina
corona sas de frenner r. & co.,
emplant fotovoltaich sön tët dal
Hotel Corona, Al Plan
ferdigg florino, emplant
fotovoltaich, Rina
ferdigg luigi, tët pal velin y
emplant fotovoltaich, Rina
erlacher Klaus, fà sö na veranda
pal frabicat esistënt, Al Plan
promberger luca, ampliamont
dal frabicat agricul, Rina
Willeit robert, ampliamont dla
stala, La Pli
feichter oskar, trà jö y fà sö
danö le ćiac dles brëies y mëter sö
coleturs dal sorëdl - 1.varianta, La
Pli
palfrader Josef, ampliamont dla
ćiasa d'abitaziun - 1. varianta, La
Pli - Rara
frenner georg, trà jö y fà sö danö
en magazînn agricul y na garasc -
1. varianta, Al Plan
frenes paul, müdaziun interna
pla ćiasa d'abitaziun - 1. varianta,
Rina
erlacher herbert & r., mëter jö
en tanch dal gas GPL, Al Plan
ploner anton, ressanamont
energetich y ampliamont dla ćiasa
d'abitaziun, La Pli - Rara
aorì 2011
Mutschlechner heinrich, stopé
en pert la nodadoia alaleria pal lü
"Nora" - 2. varianta, Al Plan
Kastlunger bartolomeo, trà jö y
fà sö danö la stala "Garsung" sön
Senes
hotel Monte sella sas de
cristofolini norbert & c. sas,
ampliamont cualitatif y cuantitatif
dal Hotel Monte Sella, Al Plan
ploner engelbert, emplant
fotovoltaich, Al Plan
crovato patricia, rungger
Massimo, rungger patrizia,
ampliamont y restruturaziun dal
restorant y dla ćiasa d'abitaziun, Al
Plan
skiarea Miara srl, renovamont
dal lift esistënt "Miara", Al Plan
hotel les alpes sas de filippi
luciano & co., ampliamont
cualitatif dal Hotel Les Alpes, Al
Plan
comploi Josef, ressanamont
energetich con ampliamont, Al
Plan
Willeit albert, trà jö y fà sö danö
la stala y üćia "Ansele" sön Pices
Fanes
hotel excelsior srl, fà en tët, Al
Plan
Trebo ferdigg anna srl,
ressanamont energetich con
ampliamont dla "Ćiasa Śauter", Al
Plan
hotel carmen sas de clara
filippo & co., ampliamont
cualitatif dal Hotel Carmen
Kastlunger Maurizio, Willeit
alma, ampliamont dal restorant
Fana Ladina, Al Plan
ellecosta caterina, ressanamont
energetich y ampliamont dla ćiasa
d'abitaziun, Al Plan
sozieté eletrica d'al plan,
Sontades comisciun dal frabiché
dé sontada ultimo terminn da dé jö
22 de messé 7 de messé
2 de setëmber 18 d'agost
30 de setëmber 15 de setëmber
28 d'otober 13 d'otober
18 de novëmber 3 de novëmber
16 de dezëmber 1. de dezëmber.
Por l'ordinn dal dé vëgnel
tut en conscidraziun mâ
domandes completes con
döta la documentaziun
aladô dal art. 10 y 11 dal
ordinamont da frabiché de
comun.
ressanamont y renovamont dla
condüta a presciun
zingerle Marlene, emplant
fotovoltaich sön le tët de corida dla
plaza da parché, Al Plan
Mà 2011
enricandra immobiliare srl,
Miribung anton eredi di steiner
stefania Maria & co. sas, plebani
andrea, ressanamont energetich,
ampliamont y restrotoraziun, Al
Plan
ellecosta edoardo, costruziun de
na ćiasa d'abitaziun, Longega
Mutschlechner felice, proiet
en sanatora, realisaziun de na
cubatöra nea, Al Plan
federa andreas, rainer petra,
ressanamont energetich con
ampliamont dla ćiasa d'abitaziun,
Al Plan
Ties hubert, ampliamont dal
restorant - 1. varianta, Al Plan
castlunger paolina, renovamont
dal emplant da pié sö l'ega y dal
emplant da despartì le saorun/
resservar, Rina
Taibon richard, laûrs de
mioramont - drenaja, splané 3550
m² de pre, costruziun d'en tru de
campagna (240 m lunch, 2,50 m
lerch), La Pli - Soröa
Mutschlechner felice, ampliamont
cualitatif y cuantitatif dal
restorant "La Para" y ressanamont
energetich dal frabicat esistënt con
ampliamont, Al Plan
Mutschlechner roberto, trà jö y
fà sö danö le magazînn agricul - 2.
varianta, Longega
sozieté dai lifć d'al plan,
ampliamont dla pista "Miara - Col
Toronn", Al Plan
rindler alois, fà sö na ćiasa
d'abitaziun tres trasformaziun de
cubatöra, Al Plan
sozieté dai lifć d'al plan,
ampliamont dla pista "Ruis y Ruis
I" (pista nra. 9), Al Plan
federa angelina, poggiaspalla
roberta, ristorante da attilio
sas, ressanamont energetich dal
frabicat con ampliamont dla ćiasa
d'abitaziun, Al Plan

Dai 26 de setëmber al 31 de
dezëmber 2011 gnaràl tignì la
15ejima cumpëda dla jont. Cösta
relevaziun n'à nia mâ le fin da ciafé
fora tan de ladins, todësc y taliagn
che al è te nosta Provinzia; dala
relevaziun vëgnel fora en cader
informatif sön les carateristiches
struturales plü emportantes dla
popolaziun, an ciafa enformaziuns
sön le numer y les carateristiches
dai cuatiers y dai frabicać, la
cumpëda empormët na revijiun
dles anagrafes de Comun.
Pla cumpëda dla jont vëgnel
damané danter l'ater la detlaraziun
de lingaz, mo la novité da eniann è
che cösta detlaraziun sarà anonima
y arà mâ fins de statistica. Ara gnarà
tuta ca desco basa por le proporz,
le sistem con chël che al vën partì
sö te nosta provinzia i posć de laûr
tal setur publich. Dan 10 agn s'â
le 4,37% dla jont detlaré ladins, le
26,47% taliagn y le 69,15% todësc.
la deTlaraziun è
anoniMa
Al è emportant da sëi che cösta
detlaraziun vën fata en forma
anonima, an ne sa porchël nia che
co se detlarëia de ći lingaz. Cösta
detlaraziun n'à nia faziun canche
an fej domanda por en post de laûr
publich. Por cöstes domandes valel
dagnora la detlaraziun co vën fata
pal Tribunal da Balsan.
Vigne deTlaraziun
"ladina" cunTa
Desco dit, val cösta detlaraziun
mâ por l'aplicaziun dal proporz.
En ejompl: desche ara è encö, con
le 4,37% de ladins, à i ladins tla
partiziun dai laûrs publics le dërt da
ciafé önn en post sön 23. Canche al
è manco posć a desposiziun, ciafa i
ladins mâ en post sce al vën fora tla
divijiun en rest aladô. Cösc val inće
por comisciuns y consëis. Al è da
capì che vigne detlaraziun ladina
Cumpëda dla popolaziun
Al vën cumpedé la jont: detlarésse ladins!
La detlaraziun de lingaz è anonima y val mâ por l'aplicaziun dal proporz te
Südtirol. En testimonial dla cumpedada è la campionëssa de schi Manuela Mölgg
è porchël de gran emportanza por
nosta mendranza. Tla campagna
de promoziun dla cumpëda èl
inće deplü testimonials. Önn de
chisc è nosta campionëssa de schi
Manuela Mölgg.
Ći poscibiliTês àn pa da
respogne ai cuesTionars?
- online: Le tru plü snel è
chël da scrì fora i cuestionars
online anüzenn le codesc d'azes
a internet co ti vën comuniché al
intestatar dal zertificat de familia
(Familienbogen, stato famiglia);
- compilaziun assistida: tal ofize
aposta arjigné te Comun podaràn
scrì fora i cuestionars, acompagnês
da personal instruì; - compilaziun
assistida a ćiasa: al röa adalerch
en relevadù, co dëida scrì fora i
cuestionars; - compilaziun da
susc a ćiasa: le zitadin scrì fora i
cuestionars a ćiasa, al passa spo en
relevadù a s'ai dô.
Referendum: Mareo à lité cater iadi de sciö
Ai 12 y 13 de jügn ea la Talia cherdada da jì a lité por cater referendums. Dô
16 agn che al ne gnea nia plü arjunt le quorum, èra en cösc iade garatada.
Inće Mareo à dit 4 iadi de sciö
I litadus ea cherdês da dé jö söa
minunga sön la privatisaziun dal
sorvisc de distribuziun dl'ega
da bëre, la energia nucleara y
l'impedimont de dërt (legittimo
impedimento), co prevëiga che i
politics con enćiaries de govern
pòi sté demez da prozesc cuntra
de d'ëi. Tla Talia èl gnü arjunt na
partezipaziun dal 57%, te Südtirol
ćinamai dal 66,7%. Te Mareo è le
68,73% dla popolaziun jüda a lité.
Sön les 2.165 porsones cherdades da
dé jö söa usc, à 1488 respognü con
söa lîta: 468 a La Pli, 746 a Al Plan y
274 a Rina.
i caTer referenduMs
Pal referendum sön i sorvisc
publics soziai à 1437 litadus (96,57%)
respognü de sciö, tanco cuntra la
privatisaziun, 29 (1,95%) à dit de no,
19 è stades les schedes blanćes, 3 les
nules.
Tal referendum sön la tarifa dal
sorvisc idrich à 1442 litadus - le
96,91% - lité de sciö, 24 (1,61%) à
lité de no, 17 è stades les schedes
Mareo è sté a lité
blanćes, 5 les nules.
Tla chestiun dla energia nucleara
à 1440 litadus de Mareo (96,77%) dit
de sciö y s'à ensciö pronunzié cuntra
la realisaziun de zentrales nucleares.
Vintot litadus - le 1,88% - à dit de no,
14 è stades les schedes blanćes y 6
les nules. Sön l'impedimont de dërt
à 1441 litadus (96,84%) lité de sciö
y è ensciö dla minunga che inće i
mëmbri dal govern dess se prejenté
dan signoria. De no à respognü mâ
27 porsones (1,81%). Sëdesc à dé jö
blanch y 4 ea les schedes nules.
17

18
Morc
´
dal 10 de merz y ai 10 de jügn
Se recordun de nüsc morć
La Pli
Genoveffa Ellemunter
vëd. Rigo
Fefa da Matlogn
+16 de merz al'eté de
83 agn
Avisc
releVadus
Al vën chirì relevadus por la
15ejima cumpedada generala dla
popolaziun, dai 09.10.2011.
La fasa de relevaziun reverda
la perioda dai 26.09 al 31.12.2011.
Chi co à enteres dess s'anunzié tal
Ofize anagrafich de Comun anter
i 20.08.2011.
Enformaziuns plü monüdes pòn
ciafé te Comun sot ala numera de
telefonn 0474/501023 o por e-mail
a cösta misciun: cecilia.ellecosta@
La Pli
Giustina Agreiter vëd.
Maneschg
da Framacia
+22 de merz al'eté
de 89 agn
La Pli
Jep Ellecosta
da Taibun - Frena
+2 de mà al'eté de
86 agn
Le Comun chir relevadus - Infos "refodam"
comun.mareo.bz.it
conTegnidus dal
cioMonT organich
Cöstes è les dates olache la firma
Sager gnarà a laé i contegnidus
dal ciomont organich: dagnora de
vëndres ai 15 y ai 29 de messé, ai
12 y ai 26 d'agost, ai 9 y ai 23 de
setëmber, ai 7 d'otober 2011.
Deache la dita n'è nia bona da
daorì i contegnidus co è sarês pro,
vëgnel perié da i lascé daverć o por
na sogüda da lascé la tle lassora,
spo pòi gnì laês fora.
racoÜda dal cioMonT
da Tosser
I proscimi terminns por la
racoüda dal ciomont da tosser è:
- al 1. d’agost 2011: dales 15.00
ales 16.00 a Longega;
- ai 6 de jügn 2011: dales 11.30
ales 12.30 a Al Plan dô Comun,
dales 13.30 ales 14.30 a Longega,
sön plaza de Bastl.

Laôta te scora d'Al Plan...
Le dr. Lois Ellecosta de Colac à prejenté ala fin de mà en liber sön la scora.
Lëite ciafun la cronica dla scora publica d'Al Plan, dal 1879 ćina al 1923, en
documont de valüta por le paîsc
En sabeda ai 28 de mà èl gnü
aledé te salf dla Cassa Raiffeisen
d'Al Plan la prejentaziun dal liber
"Streiflichter durch die Geschichte
der ladinischen Schule Ennebergs",
motü adöm dal ispetur dles scores
en ponsiun dr. Lois Ellecosta. Ala
prejentaziun àn podü salüdé trepes
porsones y personalitês dla scora.
Le nojel dla publicaziun de Lois
de Colac è la cronica dla scora
publica d'Al Plan. Na cronica
scrita a man, da chi maestri co à
ensegné tla scora d'Al Plan danter
le 1879 y le 1923. Dal 1879 ćina al
1888 èra gnüda scrita dal maester
Johann/Giovanni Frena, co gnea
da Longiarü fora, dal 1888 ćina al
1915 l'à scrita ennant le maester
Franz Oberbacher da Colfosch.
Por trëi agn - i agn dla Pröma
Vera - n'èl spo gnü
scrit nia, ćina dal 1918.
Enlò êl le maester
Scebio Pescollderungg
co tignia ennant la
cronica, ćina dal 1923,
canche al à mossü jì
con söa fomena Maria
Daporta (maestra da
Longiarü co à motü
sö le Cor de dlijia d'Al
Plan) a ensegné fora
Falzes.
Le maester
Pescollderungg s'à
tut empara la cronica,
bonamonter por
che ara ne jess nia a
perde y ti l'à en bel
dé dada ennant a
söa möta, la maestra
Maria Pescollderungg
maridada Dapunt
(1923-1999). Maria è la
oma dla dra. Mirella
Dapunt, co ensëgna
belo da cotan d'agn
tla scora mesana
d'Al Plan. Y tres la
professuria Mirella è la cronica
roada dal 1999 tles mans de so
diretur da laôta. Encö podunse la
ciafé te söa verjiun integrala, fata
ia te na bela publicaziun, co è inće
en contribut ala storia d'Al Plan
y dla scora te Mareo. L'autur dal
liber à enjunté ala cronica cotan de
anotaziuns, co pîta enformaziuns
plü monüdes sön les porsones co
vën dant y sön la vita chi agn.
Soradöt tles anotaziuns dal
maester Frena ciafunse enformaziuns
enteressantes, êl pö i agn dal
"Enneberger Schulstreit", en stritoz
co ea nasciü belo de mà dal 1869
con le "Reichsvolksschulgesetz",
con chël che la monarchia de
Habsburg sorantolea enstëssa la
scora y ti la tolea fora dles mans ala
Dlijia en iade por dagnora. Gran
pert dles scores è nasciüdes por
Lois de Colac prejentëia so liber söla scora.
Nosta scora tla storia
orenté dla Dlijia; Al Plan à ciafé
söa pröma scora dal 1743, a La Pli
êra belo dal 1653 encà. Les scores â
soradöt la funziun d'ensegnamont
dla religiun. Ala pêr emparân spo
inće da lì, da scrì y fà cunć. Laprò
êl dal 1873 ćiamó gnü banì le talian
dles scores. Denant gnêl ensegné
inće por ladin y talian, mo śën
gnêl mâ plü ensegné por todësch.
La Dlijia â ensciö pordü la potesté
sön la scora y laprò gnêl inće tut
demez le lingaz co ea deboriada
con le ladin lingaz dla dlijia. Sön
chëra èl nasciü protestes da pert
dla jont y soradöt dla dlijia, con a
će le degan Janmatî Declara.
L'autur s'à inće fat la bria da
reporté na picia biografia dai
trëi maestri co à scrit la cronica.
La publicaziun vën completada
con na pröma pert
dedicada ala storia
dla scora ladina y na
ultima pert co baia
dal ensegnamont
dal lingaz tla storia,
olache l'autur
lascia inće baié
tres intervistes trec
testemoni y pioniers
dal sistem scolastich
dô la Secunda Vera,
soradöt le dr. Edi
Pizzinini, co à laoré
por la scora d'Al Plan
damprò da 40 agn.
Le liber è gnü dé
fora dal grup de laûr
"Mareo laota y encö".
De cösc comitê
fej pert Heinrich
Castlunger da Rina,
Diego Clara, Daniel
Ellecosta, Lois
Ellecosta y Rosa
Oberbacher Frontull
d'Al Plan, y Emma
Frontull y Felix Ploner
d'La Pli.
19

20
Porsones
La misses da Mareo
Agata Rigo Obwegs à 39 agn. Ara è nasciüda söle Lü d'Alnëi. Encö èra
maridada con Arcangelo Obwegs y è oma de 4 mituns. Ara vir sön le Lü dal
Maier. Feter por matada àra tut pert al concurs "Misses Südtirol", y bel avisa
àra davagné
Trec s'arà sogü fat morvëia
canche ai à tut tles mans la "Neue
Südtiroler Tageszeitung" dai 21
de mà. Sön l'ultima plata êl na
porsona conesciüda: Agata Rigo
Obwegs, fata jö bela grana. La sëra
denant â Agata davagné le titul de
Misses Südtirol. Che co la conësc
sa che ara fej y dëida olache ara
po, mo sön paladina dles misses
ne s'l'ess trec nia aspetada. Empò
êl gran ligrëza te Mareo por
cösc titul particolar. Le Saltà ea
sambën corius da sëi co che Agata
è roada pa cösc concurs, porchël
l'àl damanada. Ara dij ensciö: "I
ên a ćiasa dô mësa y tal foliet 'Die
Südtirolerin' âi odü les fotos dles
trëi finalistes dal ann passé. Te chël
dij mio möt Simon 'Po mama, tö es
pa ensciö la plü bela dal monn!'"
Dedô èra jüda snela. Belo le dé
dô à so om Arcangelo Obwegs
enstës mené ete la e-mail de
domanda y tosc èl inće gnü la
resposta dai organisadus che al
ea da se prejenté al pröm casting
a Balsan.
Dô la lîta a misses ne s'à la vita
nia stramüdé daldöt, mo reaziuns
- soradöt i dis dedô - èl sambën
sté, desche Agata dij: "I dis dedô
ea trec stês sorpreji. Iu n'â nia dit
danfora a trec che i tolea pert. La
clique co è gnüda con me en chë
sëra ànse organisé bel snel l'ultimo
Dala Junta de comun
La misses de Südtirol Agata
Rigo Obwegs
dé, mo empò èl roé adöm encër 25
porsones."
Agata à tut pers al concurs
con spirit lesier. Mai ne s'èssera
imaginé da davagné le concurs. "I
à ćiaré da sté spontana y naturala.
I n'à nia orü esageré o proé da
davagné a ries. I m'à propio godü
chi momonć desche i sun. Inće
jì sön paladina con chi guanć...
al mo sâ bel y i mo sontia bun",
dìjera. Propio söa spontaneité,
bona löna y ligrëza da vire à inće
fat parüda dan la juria dal concurs.
Sön paladina à Agata inće mossü
ćianté na ćianćia. Ara à chirì fora
"Tausend Frauen" de Claudia
Jung. "Ara m'è pa ćiamó tan
garatada", dij Agata, "le publich
fajea empara y tlocenâ ch'i mo
fajea enstëssa demorvëia. Al m'à
propio salpü bel".
Agata è śën por en ann Misses
Südtirol, mo porchël n'àra nia la
pretenziun da ester la plü bela
dla provinzia, dìjera. Empò èl na
gran sodesfaziun por ëra. "Con
familia, 4 mituns, n'èl nia dagnora
saorì. Iu à gonot motü la familia
al pröm post, inće dan da mè.
Avëi davagné cösc concurs m'à
dé ligrëza y motivaziun nea. Al
mo dà la sensaziun da n'ester nia
mâ söle monn por ćiasa, familia y
laûr, mo che al è inće d'atri ćiamps
olache i po ćiamó arjunje valch.
Canche an è maridês y à mituns,
minun magari desco ëra che al sii
mâ plü ćiasa y familia, mo an à
empò ćiamó na personalité y al fej
plajëi che la jont te vëiga por ći che
tö es y nia mâ por ći che te fejes
por i atri."
La nominaziun a misses è gnüda
premiada con en bel iade de otedé
sön la barca, che Agata à orü se
goder con so om Arcangelo. Da
Genova èsai piês ia, por roé sön
les spones de Napoli, dla Tunisia,
Barcelona, Palma de Mallorca,
Marseilles. A Agata y döta söa
familia, ennant döt le bun.
Scioldi por i laûrs ocajionai y sajonai
Tla sontada dai 13 d'aorì à la Junta de comun fat fora da enćiarié le Sorvisc de Economat da cumpré bonns
por na spëisa de endöt 10.000,00€. Chisc bonns vën adorês por paié i paiamonć, la culta sön le davagn y i
contribuć previdenziai por assunziuns de personal por laûrs sajonai y ocajionai. Tla sontada dai 20 d'aorì à la
junta inće fissé i paiamonć neti por les enćiaries desvalies.
La soma de 11,00€ al'ora vën paiada por chisc laûrs: ćiaré sora la palestra, ćiaré sora pal cantìer de Comun,
romené sö tla biblioteca, laûr de fant de ćiasa. La soma de 13,00€ al'ora vën paiada por la sostituziun dla cöga
tles menses de scora y por laûrs da desparé la nëi.

Valentina è "supertalënt dla originalité"
Mareo po se ralegré da avëi
danter sü zitadins inće en
"Supertalënt original" de Südtirol.
Valentina Trebo, 19 agn, à tut
pert deboriada con so compagn
Marc Perin da Taisten al concurs
"Südtirols Supertalent". Al è belo
chi 10 agn che Valentina sona la
chitara tlassica, y dertan sü agn de
stüde àra inće arjunt en terzo post
pal concurs "Prima la Musica".
"Tó pert al concurs è stada na idea
de Marc", dij Valentina, "na jona
de so paîsc tolea inće pert, tres ëra
àl salpü de cösc concurs y ensciö
m'àl damané sc'i foss jüda empara.
Iu à atira respognü: Io sambën!"
Valentina cunta ennant che al è
encër dui agn che ara sona con so
compagn Marc, y vigne ocajiun
che ai à da jì a soné deboriada,
tòlai inće sö con ligrëza. Dertan
le concurs à Valentina y Marc
messü soné n iade söle Prener,
olache ai à porté dant n tòch scrit
da ëi enstësc. Tla finala, stada ai
16 d'aorì tla discoteca Club Max
da Porsenù ài endere soné dant
en tòch de dui interpreć spagnoli.
Valentina cunta ennant: "Le fat ch'i
àn porté dant na ćianćia scrita da
nos, ti à dër plajü ala juria, y cösc
ti à salpü val' scialdi de original."
Ensciö à la juria premié le jonn
da Taisten y la jona de Mareo con
Porsones
La jona de 19 agn da Mantëna à tut pert al concurs "Südtirols Supertalent"...
con suzes!
le Pest dla Originalité. Davagné
ài mâ na medaia, mo empò dij
Valentina che le concurs i à porté
dër ennant: "Dër trec à damané dô
nosc numer y nes à damané da jì a
soné te deplü posć."
Endertant ài podü soné ćiamó
en iade a Porsenù, ai à podü soné
tal zënter dai jogn UFO a Bornech,
a Dresden tla Germania, mâ por
fà val' ejompli. Ala domanda de ći
che Valentina s'aspeta por le dagnì
o sce ara oress ćinamai fà dla
musiga söa profesciun, respognera
ensciö: "Iu soni pordërt porì por
hobby, mo al mo sa entres bel da
proé fora val' de nö. I n'oress nia
diretamonter gnì na maestra de
chitara, mo jì ennant sogü. Nia
soné desco laûr, mo desco dit -
por hobby, canche ara capitëia."
A Valentina ti aodunse ennant döt
le miù, soradöt trepa ligrëza y trec
de bi momonć con söa chitara.
Valentina Trebo d'Al Plan dertan le concurs "Südtirols
Supertalent"
Ponsiuns
Comunicaziuns por la ponsiun
Con en pü' de entardiamont à düć i ponsionês ciafé da sü istituć de ponsiun i ressümês desvalis. Te cösc
scrit vën i ponsionês gonot damanês da ti comuniché al istitut dles ponsiuns enformaziuns desvalies. Cöstes
reverda la comunicaziun dles entrades dal ponsioné (formular RED) - por che al pòi gnì paié fora prestaziuns
soziales eventuales, y la comunicaziun dai imporć nia sotmotüs a cultes (formular DETR2011) - por che al pòi
gnì calcolé endortöra les detraziuns.
Por che al ne vëgni enjömé degüna de cöstes comunicaziuns, è le patronat ENAPA tla Lia dai Paurs de Südtirol
(Südtiroler Bauernbund) a desposiziun de düć i ponsionês por le control y al fajarà inće eventualmonter inće
les comunicaziuns. Enformaziuns plü monüdes pòn ciafé dai colaboradus dal patronat ENAPA. L'ofize plü
dlungia è chël da Bornech, tla St. Lorenznerstraße 8/A, tel. 0474 412 473, fax 0474 410 655, e-mail enapa.
bruneck@sbb.it.
21

22
Vita dla comunité
Na segra demorvëia
Por le terzo ann èl gnü organisé a Rina la Segra da Runch, na segra daldöt
particolara, co vën enviada ia en gaujiun dla racoüda dal refodam grô
L'ennom "Segra da Runch" n'è
nia nö. Ensciö gnea la racoüda
dal refodam belo tlamada laôta,
deache al s'abinâ sö dla plaza da
Runch en gröm de jont, co s'architâ
y stea enlò a s'la ciacolé. En grup de
compagns dla vijinanza da Runch
à spo albü la boniscima idea da
fà val' deplü d'enfora y à ensciö
ponsé da pité inće val' da mangé y
da bëre, da fà deboriada en pü' de
festa. Y la idea è garatada.
Da trëi agn encà vëgnel pité
liagnes, jopa ajia y patüc duc che
les patrones da Runch arjigna ca.
Pa na segra desch'al toca, àldel inće
le lën dla segra, y chël êrjun sö y
abelësc con le refodam che jont
sciüra demez.
La Segra da Runch podèssun
inće definì na segra dla solidarieté:
ći co vën trat ete, chël va dagnora
por en bun fin. An dëida families
co à debojügn, co è roades te na
situaziun particolara.
"An s'abina en mëns denant por
fà fora a chê ch'an podess ti sorandé
ći co vën trat ete", dij Walter
Castlunger, önn dai promoturs dla
Segra. "Al se pîta vign'ann ocajiuns
por fà val' de bun con i scioldi."
Vigne euro co vën trat ete pla Segra
da Runch va diretamonter a fin
Pla Segra da Runch röel adalerch jont bel assà a marëna.
de bën, deache spëises n'èl tanco
degünes. An à ciafé "sponsors"
co dà ca debann spëisa y boanda.
Ensciö röel adöm inće bindebò de
soma da dé ennant.
L'infrastrotöra è inće belo söle
post. Valgügn banć condüjun
adalerch, mo spo vëgnel magari
condüt tal refodam en vedl canape,
co vën atira motü a desposiziun
da se sonté. Inće i mituns à söes
blëites. Al è madroc bel assà da trà
salć, o zonza inće de vigne sort de
refodam con chël ch'an po pastlené
les blëites plü originales. "Al è en
A man ciampa: I jüć ne manćia nia. An fej la blëita con ći che la
jont sciüra. A man dërta: Florino de Trates y Angele da Runch
fistidiëia belo da agn da ćiaré sora la desćiaria dal refodam.
parch dai jüć improvisé, con le
patüc co vën sciüré demez. Stüfé
ne se stüfa degügn", dij Walter
Castlunger, "La jont vën dër ienn
ala segra, inće deache al n'è nia
zîte co o con ći iestimont ch'an röa
adalerch."
Sora misdé vëgnel sambën pité
da marëna, y sö Runch röel en
gröm de jont. "Al è la festa olache
al s'abina plü jont a Rina", cunta
Walter Castlunger, "al vën families
entieres, mo inće porsones che an
vëiga zonza danré por encërch,
propio deache al è en tlima sciompl,
n'atmosfera löcra."
I promoturs se merita sogü en lalt
por la idea che ai à albü con cösta
"segra" demorvëia. Cösta festa è
liada al racoüda dal refodam. Chël
fej fora la particolarité, porchël
ascutun inće con en pü' de festide
chës usc co dij tres endô che al
podess ester l'ultimo iade che al
vën coü adöm le refodam. "Al è pö
le refodam la ocajiun por chëra che
düć s'abina", dij Walter Castlunger.
Mo ćina che chël momont n'è nia
tlò, fajaràn ennant segra sö Runch,
y an pitarà ennant en dé en pü'
atramonter por la popolaziun y
en rai de solidarieté por jont co à
debojügn.

Onoranza por Adolf dal Cramer
Pla reuniun dai stödafüs de Puster a Rina à inće Adolf Feichter ciafé na
onoranza de valüta
La domëgna ai 3 d'aorì èl gnü
tignì a Rina le 56. "Bezirkstag"
dai stödafüs dla bassa Val de
Puster, olache la Val Badia
toca inće laprò. Tut pert à 160
rapresentanć de endöt 48 grups
de stödafüs dal raiun. Ala pert êl
inće deplü autoritês dla politica,
Na onoranza inće te Mareo: le comandant dai Stödafü La Pli
Gustl Trebo da Zelé, l'assessur ladin Florian Mussner, l'onoré
Adolf Feichter dal Cramer y le vizecomandant d'La Pli Albert
Ellecosta dla Costa.
Ola röa pa l'avanz d’aministraziun?
Lies
desco l'ombolt de Mareo Albert
Palfrader y l'assessur provinzial
ladin Florian Mussner.
Le dé à motü man con l'ingres
te dlijia, co è gnü acompagné
dai sonns dla Musiga da Rina.
Pla mëssa zelebrada da signor
Iaco Ploner, à ćianté le Cor "Col
dla Vedla" da Rina. Dô mëssa è i
stödafüs roês adöm te salf dles
manifestaziuns por le program
ofizial dla festa. Te cösta ocajiun
èl gnü sorandé les crusc de mirit
d'or por chi stödafüs co podea
mostré sö bën 40 agn de sorvisc al
proscimo. Danter les 20 porsones
onorades êl inće Adolf Feichter dal
Cramer d'La Pli, co à podü pié dô
cösta bela onoranza de valüta. A
düć i stödafüs, mo inće a dötes les
porsones co fej volontariat y ofrësc
sö cotan de tomp lëde por i atri, i
vàl en rengraziamont sontì.
Tla sontada dal Consëi de comun dai 24 de jügn èl gnü aproé la partiziun dal
avanz d'aministraziun 2010 dal Comun, por na soma de 500.923,15€
20.000,00€ - Enćiaria por assistonza D3 (protocol)
48.000,00€ - Somes tardies por le desparé la nëi
50.000,00€ - Plann dai raiuns de prigo
60.000,00€ - Cumpra dal terac por fà sö le paiun nö
30.000,00€ - Tët por le zënter de reziclaje ta Ćiamaor
10.000,00€ - Sposté le Monumont dai Tomês d'Al Plan
10.000,00€ - Desgorje i danns da müfa tla scora da Rina
50.000,00€ - Consorz por l'ega da bëre
retlam pa nosta jont
Le Saltà de Mareo vën fora cater iadi al ann,
vigne trëi mënsc. Le Comun pîta inće la poscibilité
da fà retlam tla plata de comun, co podess ester
enteressant soradöt por dites co laora con nosta jont,
söle teritore. Le Saltà röa te vigne familia. Le retlam
tal Saltà vën fat te na forma limitada (1 plata DIN
A4 por vigne ediziun). Le cost dla plata entiera è de
320,00€ + IVA, por mesa la plata 160,00€ plü IVA.
Che co à enteres po tó sö contat con Pablo Palfrader
al nr. 333 4762010, palfrader@rolmail.net
10.000,00€ - Sistemaziun plaza d'Al Plan
50.000,00€ - Ćiasa de Palsa
45.000,00€ - Cumpra terac por la plaza dal palê a La Pli
15.000,00€ - Contribut al Zënter Families Mareo
10.000,00€ - Contribut straordinar al SC Mareo
30.000,00€ - Spëises legales
62.923,15€ - Manutenziun straordinara de strades y
plazes
impressum: “Le Saltà” - Plata d’enformaziun dal Comun
de Mareo - Editur: Comun de Mareo / Ombolt Albert
Palfrader - Vën fora cater iadi al ann - Diretur responsabl:
Iaco Rigo. Redaziun: Pablo Palfrader. Registrada pal
Tribunal da Balsan nr. 24/2011. Formataziun: Iaco Rigo.
Stamparia: Dipdruck, Rienzfeldstr. 15, 39031 - Bornech.
Misciun: Ćiasa de Comun, str. Catarina Lanz 48, 39030 Al
Plan de Mareo (BZ), tel. 0474/501023, fax 0474/501644,
e-mail: info@comun.mareo.bz.it - Plata internet de
comun: www.comun.mareo.bz.it.
23

Le sorvisc è gnü aledé tres na
colaboraziun con le Comun de Mareo
y la scora. L'acompagnamont gnarà
pité de lönesc, dédemesaledema y
vëndres dales 14.00 ales 18.00.
Dertan l'acompagnamont dal
dômisdé ciafa les scolares y i scolars
sostëgn da fà i compić de scora, mo
al ti vën pité inće ativitês por le tomp
lëde. L'acompagnamont dal domisdé
dess ester en post d'encuntada por
i mituns, olache ai po fà i compić
de scora, mo inće śoghé, encunté
compagns, palsé y sambën s'armere.
Le program dal acompagnamont
vën motü adöm da colaboradus y
colaboradësses pedagogiches, tolenn
en conscidraziun i bojügns y i dejidêrs
individuai dai mituns. Al vën pité
jüch lëde y jüch acompagné, laûrs
creatifs y ativitês sportives, jites yee.
L'Emparé Sozial (Soziales Lernen)
è öna dles prioritês dal laûr. Al vën
Acompagné i scolari
Dai 14 de setëmber ennant gnaràl pité por le pröm iade inće a Al Plan
l'acompagnamont dal dômisdé por i scolars dla elementara, da pert dl'assoziaziun
"Die Kinderfreunde Südtirol"
Eniann da d'altonn vëgnel pité
inće a Al Plan l'acompagnamont
dal dômisdé por mituns y
mitans dla elementara.
ćiaré da sostegnì l'autonomia dai
mituns, sides tal tomp lëde co pai
compić de scora.
I mituns vën acompagnês y sostegnis
da colaboradus pedagogics spezialisês
y da praticanć/tes. La cooperativa
soziala "Die Kinderfreunde Südtirol"
chir porchël belo śën colaboradus y
colaboradësses con na cualificaziun
tal ćiamp sozial-pedagogich, co ais
ligrëza da laurè con i mituns.
por s'anunzié
Le formular por s'anunzié al
acompagnamont dal dômisdé ciafa i
geniturs enteressês sön la plata internet
www.kinderfreunde.it. Le formular
scrit fora mëss gnì mené diretamonter
por posta a: Sozialgenossenschaft "Die
Kinderfreunde Südtirol", Andreas-
Hofer-Str. 50, 39031 Bornech.
Por d'atres enformaziuns pòn s'ôje
ala medema misciun, o telefoné al nr.
0474/410402.