MTLIANI TEXTI master.pdf - ფაკულტეტი - საქართველოს ...
MTLIANI TEXTI master.pdf - ფაკულტეტი - საქართველოს ...
MTLIANI TEXTI master.pdf - ფაკულტეტი - საქართველოს ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
ინგა გაბაშვილი<br />
საცხოვრისის ფორმირება მთიან რეგიონში<br />
რეკრეაციული ფაქტორების გათვალისწინებით<br />
(ხევსურეთის მაგალითზე)<br />
წარმოდგენილია დოქტორის აკადემიური ხარისხის<br />
მოსაპოვებლად<br />
<strong>საქართველოს</strong> ტექნიკური უნივერსიტეტი<br />
თბილისი, 0175, საქართველო<br />
აპრილი 2012 წ<br />
საავტორო უფლება © 2012 ინგა გაბაშვილი, 2012<br />
<strong>საქართველოს</strong> ტექნიკური უნივერსიტეტი<br />
არქიტექტურის, ურბანისტიკისა და დიზაინის <strong>ფაკულტეტი</strong>
<strong>საქართველოს</strong> ტექნიკური უნივერსიტეტი<br />
არქიტექტურის, ურბანისტიკისა და დიზაინის <strong>ფაკულტეტი</strong><br />
ჩვენ, ქვემორე ხელისმომწერნი ვადასტურებთ, რომ გავეცანით ინგა<br />
გაბაშვილის მიერ შესრულებულ სადისერტაციო ნაშრომს დასახელებით:<br />
„საცხოვრისის ფორმირება მთიან რეგიონში რეკრეაციული ფაქტორების<br />
გათვალისწინებით (ხევსურეთის მაგალითზე)“ და ვაძლევთ<br />
რეკომენდაციას საქარველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის არქიტექტურის,<br />
ურბანისტიკისა და დიზაინის <strong>ფაკულტეტი</strong>ს სადისერტაციო საბჭოში მის<br />
განხილვას დოქტორის აკადემიური ხარისხის მოსაპოვებლად.<br />
ხელმძღვანელი:------------------- მზია მილაშვილი;<br />
“-----“-----“ 2012 წ.<br />
რეცენზენტი:---------------------- დავით მახარობლიშვილი;<br />
რეცენზენტი:---------------------- მაია დავითაია;<br />
ii
<strong>საქართველოს</strong> ტექნიკური უნივერსიტეტი<br />
ავტორი: ინგა გაბაშვილი<br />
2012 წელი<br />
დასახელება: “საცხოვრისის ფორმირება მთიან რეგიონში<br />
რეკრეაციული ფაქტორების გათვალისწინებით<br />
(ხევსურეთის მაგალითზე)”.<br />
<strong>ფაკულტეტი</strong> : არქიტექტურის, ურბანისტიკისა და დიზაინის<br />
<strong>ფაკულტეტი</strong><br />
ხარისხი: დოქტორი<br />
სხდომა ჩატარდა:<br />
ინდივიდუალური პიროვნებების ან ინსტიტუტების მიერ<br />
ზემომოყვანილი დასახელების დისერტაციის გაცნობის მიზნით მოთხოვნის<br />
შემთხვევაში მისი არაკომერციული მიზნებით კოპირებისა და გავრცელების<br />
უფლება მინიჭებული აქვს <strong>საქართველოს</strong> ტექნიკურ უნივერსიტეტს.<br />
ავტორის ხელმოწერა<br />
ავტორი ინარჩუნებს დანარჩენ საგამომცემლო უფლებებს და არც<br />
მთლიანი ნაშრომის და არც მისი ცალკეული კომპონენტების გადაბეჭდვა ან<br />
სხვა რაიმე მეთოდით რეპროდუქცია დაუშვებელია ავტორის წერილობითი<br />
ნებართვის გარეშე.<br />
ავტორი ირწმუნება, რომ ნაშრომში გამოყენებული საავტორო<br />
უფლებებით დაცული მასალებზე მიღებულია შესაბამისი ნებართვა (გარდა<br />
ის მცირე ზომის ციტატებისა, რომლებიც მოითხოვენ მხოლოდ სპეციფიურ<br />
მიმართებას ლიტერატურის ციტირებაში, როგორც ეს მიღებულია<br />
სამეცნიერო ნაშრომების შესრულებისას) და ყველა მათგანზე იღებს<br />
პასუხისმგებლობას.<br />
iii
ნაშრომი ეძღვნება ჩემს ბაბუას - დავით (დუდა) გაბაშვილს.<br />
მ ა დ ლ ი ე რ ე ბ ა<br />
მადლიერება მინდა გამოვხატო ჩემი დისერტაციის სამეცნიერო<br />
ხელმძღვანელის, არქიტექტურის მეცნიერებათა დოქტორის, სრული<br />
პროფესორის მზია მილაშვილის მიმართ.<br />
ასევე მადლობას ვუხდი დათო ჭელიძეს და ივანე წიკლაურს, ხევსურეთის<br />
ამაგდართ, დიდი დახმარებისთვის, იმისთვის, რომ მაზიარეს და ეგზომ<br />
შემაყვარეს ეს კუთხე.<br />
მადლობას ვუხდი ჩემ მეუღლეს - ლევან მარშანიას, ასევე თამრიკო<br />
ოსბეთელაშვილს და სტუ-ს პროფესორ-მასწავლებლებს, მხარდაჭერისა და<br />
კეთილგანწყობისთვის, რასაც მე მათგან მუდმივად ვგრძნობდი<br />
დოქტორანტურაში სწავლის პერიოდში.<br />
iv
eziume<br />
qalaqisa Tu Zveli dasaxlebis narativTan muSaobisas,<br />
aucilebelia CavwvdeT mis warsuls, adamianebs, adgilis suls.<br />
mniSvnelovania, ra gziT xorcieldeba Zveli dasaxlebis Tundac<br />
mcire nawilis ganaxleba da ganviTareba.<br />
globalizaciis epoqaSi gasaTvaliswinebelia msoflioSi<br />
arsebuli sagangaSo tendencia, rac, zogadad, mcire zomis<br />
soflis tipis dasaxlebebis fizikuri degradaciis, rRvevisa da<br />
ganadgurebis process gulisxmobs. amitom, mniSvnelovania, rom<br />
mTis soflebis aRdgena-SenarCunebasa da iq arsebuli resursebis<br />
infrastruqturaSi integrirebis process safuZvlad daedos<br />
kulturuli da yofiTi tradiciebisa Tu sameurneo saqmianobis<br />
ganaxleba da SenarCuneba.<br />
am viTarebis gamosworebis erT-erT mniSvnelovan, Tu ara<br />
mTavar, gzad msoflioSi revitalizaciis procesia miCneuli, rac<br />
Zvelis safuZvelze ara marto arqiteqturuli garemos, aramed<br />
ekonomikuri, fizikuri, socialuri struqturebis ganaxlebas<br />
gulisxmobs.<br />
socialur-ekonomikuri TvalsazrisiT, turizmi da rekreacia<br />
XXI saukunis rogorc msoflio, aseve saqarTvelos industriis,<br />
erT-erTi wamyvani sferoebia, risTvisac Cven qveyanas udidesi<br />
bunebriv-klimaturi da istoriul-kulturuli resursebi<br />
gaaCnia.<br />
saqarTvelosTvis, rogorc mciremiwiani qveynisTvis,<br />
gansakuTrebiT mniSvnelovania, rom qveynis turistuli industria<br />
da infrastruqtura SerCeviTi midgomisa da zomierebis dacvis<br />
principiT ganviTardes.<br />
regionaluri ganviTarebis erT-erTi mniSvnelovani amocanaa<br />
Tanamedrove moTxovnilebebze kargad morgebuli, gaazrebuli,<br />
racionaluri da, amave dros, esTetikuri sacxovrebeli-sameurneo<br />
Tu dasasvenebeli garemos formireba, raSic erT-erTi wamyvani<br />
roli arqiteqturas eniWeba.<br />
saqarTveloSi arsebul mravalricxovan sakurorto,<br />
turistul-sarekreacio resursebis mqone regionebs Soris Cven<br />
mier kvlevisaTvis sainteresod da perspeqtiulad miCneulia<br />
maRalmTianeTis erT-erTi TviTmyofadi da kolorituli, metad<br />
saintereso turistul-rekreaciuli potencialis mqone regioni –<br />
xevsureTi, romlisTvisac qveynis turistul infrastruqturaSi<br />
srulfasovani CarTvis realuri gzaa:<br />
_turistTa da sxva vizitorTa droebiTi komfortuli<br />
sacxovrebliT uzrunvelyofa;<br />
v
_regionis mudmiv mcxovrebTa yofa-cxovrebisa da sameurneo<br />
saqmianobisaTvis saTanado pirobebis Seqmna.<br />
aRniSnulis ganxorcieleba SesaZlebelia regionis<br />
sacxovrebeli fondis aqtiuri gamoyenebiT. es, erTi mxriv,<br />
regionis TaviseburebaTa kompleqsis gaTvaliswinebis<br />
safuZvelze, iseTi axali sacxovrebeli saxlebis mSeneblobas da,<br />
meore mxriv, arsebuli sacxovrebeli fondis nawilis saojaxo<br />
saxl-sastumroebad adaptirebas gulisxmobs, sadac amavdroulad<br />
SesaZlebeli iqneba tradiciuli sameurneo saqmianobis<br />
srulyofilad warmarTvac, ise, rom uzrunvelyofili iqnes<br />
orive mxaris _ mudmiv mcxovrebTa da vizitorTa srulfasovani<br />
yofa-cxovrebisa da dasvenebis pirobebi.<br />
zemoxsenebuli qmedebebis ganxorcieleba xels Seuwyobs:<br />
1. regionSi arsebuli sarekreacio-turistuli resursis<br />
aTvisebas.<br />
2. regionSi arsebuli unikaluri eTnokulturuli memkvidreobis<br />
SenarCunebas, mis Seswavla-popularizacias;<br />
3. adgilobrivi sasoflo-sameurneo resursebis racionalur<br />
gamoyenebas, meurneobis tradiciuli saxeebis aRorZinebasa da<br />
ganviTarebas, Sesabamisad, regionSi mosaxleobis dasaqmebis<br />
donis zrdas, rac, Tavis mxriv, ganapirobebs:<br />
_saqarTvelos maRalmTiani regionebidan, kerZod xevsureTidan<br />
mosaxleobis stiqiuri migraciis SeCerebas;<br />
_regionis mosaxleobis zrdas, Sedegad ki daclili da<br />
naxevrad daclili soflebisa Tu Temebis aRorZinebas;<br />
_regionis teritoriaze gamavali saqarTvelos saxelmwifo<br />
sasazRvro zolis gaZlierebas.<br />
amasTan, es procesi xels Seuwyobs xevsureTis regionis<br />
mkvidri mosaxleobis mentalur reabilitacias, rac zemoT<br />
CamoTvlil yvela garemoebasTan erTad aranakleb mniSvnelovania.<br />
aRniSnuli sakiTxis gadawyveta kvalificiur midgomas<br />
saWiroebs, rac sakiTxis saTanado Seswavla-gaanalizebasa da<br />
kvlevaze dafuZnebuli daskvnebis safuZvelze, winadadebebisa da<br />
rekomendaciebis Camoyalibebas gulisxmobs. yovelive es<br />
ganapirobebs sadisertacio Temis ”sacxovrisis formireba mTian<br />
regionSi rekreaciuli faqtorebis gaTvaliswinebiT (xevsureTis<br />
regionis magaliTze)” aqtualurobas.<br />
vi
SUMMARY<br />
One who works on the issues of cities or the old colony narratives has to<br />
perceive its past, the spirit of the place and people; the way of renovation and<br />
development of the old settlements or even a small part of those is the issue of<br />
great significance. Today, in the epoch of globalization one has to take into<br />
consideration the alarming trends developed throughout the world with the major<br />
focus on the process of the small village type settlements` physical degradation,<br />
disintegration and destroy; accordingly, it is urgent the renovation and<br />
maintenance of economic activity and cultural and living traditions to become the<br />
basis for rehabilitation and maintenance of the mountain villages and the<br />
integration process of the resources in the infrastructure in there.<br />
Revitalization process is deemed as one of the most significant (if not the major)<br />
ways to rectify the situation above; revitalization itself means renovation of not<br />
only the architectural environment on the basis of the old one but rehabilitation<br />
and recovering of the economic, physical, social structures as well.<br />
In social-economic point of view, tourism and recreation are the leading<br />
spheres of the XXI world industry as well as of Georgia`s industry, for which our<br />
country possesses the largest and richest natural and historical-cultural resources.<br />
As for Georgia, the land-poor country, development of tourism industry and<br />
infrastructure on the basis of the selective approaches and the principle of<br />
moderate protection is the issue of the greatest importance; one of the most<br />
significant goals of regional development is formation of aesthetic, housingeconomic<br />
and recreation environment, that will be properly adjusted, reasonable<br />
and rational for the contemporary demands; the architecture plays the major role<br />
specifically in the direction.<br />
Among the numerous regions with resort, tourism-recreation resources we have<br />
selected for our research Khevsureti, one of the most distinctive and colourful,<br />
vivid highland regions, possessing so interesting and attractive potential; the<br />
region, for which the feasible way to be fully engaged in the tourist infrastructure<br />
of the country will be the following:<br />
- Comfortable temporary accommodation for tourists and other visitors;<br />
- Creation of relevant conditions for living and economic activity for the<br />
permanent residents of the region.<br />
The mentioned may be implemented by intensive application of the housing<br />
fund in the region; on one hand it means construction of new houses in<br />
consideration of the peculiarities of the regions while on the other hand it focuses<br />
on the issue of adaptation of the part of housing fund to the family guest-hotels<br />
where full and comprehensive traditional economic activity is available and<br />
perfect living and recreation conditions are maintained for the both - the<br />
permanent residents and the visitors.<br />
The above mentioned will be supported by the following:<br />
1. Utilization of recreation tourism resources;<br />
vii
2. Preserving the unique ethno-cultural inheritance in the region, its study<br />
and popularization;<br />
3. Rational use of local agricultural resources, restoration and development of<br />
traditional types of the economy, relevantly, raising the level of<br />
employment of the region population which will certainly result in:<br />
- Prevention of spontaneous migration of population from highland regions<br />
of Georgia, in particular from Khevsureti;<br />
- Growth of the region population, consequently resulting in restoration and<br />
recovering of abandoned or half-abandoned villages and communities;<br />
- Strengthening of the state border line of Georgia across the region territory.<br />
Besides the mentioned, this process will support to mental rehabilitation of the<br />
indigenous population, which is the issue of not less significance.<br />
Resolution of the mentioned issue needs in professional approach that means<br />
development of the reasonable proposals and recommendation on the basis of the<br />
relevant survey and analyses reports; specifically these are the issues stipulating<br />
the urgency of the dissertation thesis “Formation of Housing in a Highland Region<br />
in consideration of Recreation Factors (on the example of Khevsureti region)”.<br />
viii
Sinaarsi<br />
SesavaliQ------------------------------------------------------------------------------------- 12<br />
Temis aqtualuroba-----------------------------------------------------------------14<br />
kvlevis mizani------------------------------------------------------------------------17<br />
ZiriTadi amocanebi-----------------------------------------------------------------18<br />
kvlevis obieqti----------------------------------------------------------------------19<br />
kvlevis sagani ---------------------------------------------------------------------------------19<br />
kvlevis sazRvrebi--------------------------------------------------------------------20<br />
kvlevis meTodebi----------------------------------------------------------------------20<br />
sadisertacio Temis samecniero siaxle----------------------------------22<br />
dacvis sagani--------------------------------------------------------------------------22<br />
naSromis praqtikuli mniSvneloba-----------------------------------------23<br />
dacvisTvis gamotanilia ZiriTadi debulebebi (rekomendaciebi,<br />
winadadebebi)----------------------------------------------------------------------------24<br />
kvlevis Sedegebis aprobacia ------------------------------------------------25<br />
TemasTan dakavSirebuli sxva aqtivobebi -----------------------------27<br />
disertaciis moculoba da struqtura------------------------------------28<br />
Tavi I. literaturis mimoxilva.<br />
xevsureTis regionis Seswavla literaturuli wyaroebis<br />
mixedviT --------------------------------------------------------------------------------------29<br />
1.1 xevsureTis regionisTvis damaxasiaTebeli Taviseburebebi---29<br />
1.2 xevsureTis regionis turistul-rekreaciuli resursebi da<br />
maTi gamoyenebis perspeqtivebi -------------------------------------------------35<br />
1.3 sakurorto da Zveli istoriul-eTnografiuli dasaxlebebis<br />
revitalizaciis saerTaSoriso praqtika --------------------------------43<br />
1.4 rekreaciul raionebSi sacxovreblis formirebis samamulo<br />
praqtika ---------------------------------------------------------------------------61<br />
I Tavis daskvnebi -----------------------------------------------------------------------------67<br />
Tavi II.<br />
xevsureTis regionSi arsebuli mdgomareobis Seswavlaanalizi<br />
------------------------------------------------------------------------------------- 68<br />
2.1 xevsureTis regionSi vizitorTa Semosvlis dinamikisa da<br />
maTi ganTavsebis sakiTxis Seswavla-analizi -------------------------68<br />
2.2 xevsureTis regionSi arsebuli sacxovrebeli fondis<br />
mdgomareobis Seswavla-analizi ----------------------------------------------73<br />
2.3 tradiciuli xevsuruli sacxovrisis formirebis Seswavlaanalizi<br />
--------------------------------------------------------------------------------------88<br />
II Tavis daskvnebi ---------------------------------------------------------------------------111<br />
Tavi III.<br />
rekomendaciebi da winadadebebi xevsureTis regionSi<br />
sacxovrisis formirebisaTvis, rekreaciuli faqtorebis<br />
gaTvaliswinebiT ---------------------------------------------------------------112<br />
ix
3.1 rekomendaciebi da winadadebebi xevsureTSi arsebuli<br />
sacxovrebeli fondis revitalizaciisaTvis ----------------------113<br />
3.2 rekomendaciebi da winadadebebi xevsureTSi sacxovrisis<br />
formirebisTvis ----------------------------------------------------------------------124<br />
3.2.1 rekomendaciebi mciresarTuliani sacxovrebeli<br />
saxlebis tipebis SesarCevad ---------------------------------------124<br />
3.2.2 rekomendaciebi SenobaSi saTavsoTa nomenklaturis,<br />
funqcionaluri zonirebis, zonaTa kavSirebisa da<br />
regionaluri sarTulianobis gansazRvrisTvis -------133<br />
3.2.3 winadadebebi sacxovrisis mxatvrul-arqiteqturuli<br />
ier-saxis da interieris formirebisTvis ------------------138<br />
3.3. zogadi moTxovnebi sacxovrebeli ganaSenianebisTvis-----------145<br />
III Tavis daskvnebi ------------------------------------------------------------------------159<br />
saerTo daskvnebi ---------------------------------------------------------------------160<br />
gamoyenebuli literatura ------------------------------------------------------162<br />
terminTa ganmarteba ----------------------------------------------------------------163<br />
danarTebi, ilustraciebi ------------------------------------------------165<br />
x
ნაშრომი ეძღვნება ჩემს გამზრდელ ბაბუას - დავით (დუდა) გაბაშვილს.<br />
მ ა დ ლ ი ე რ ე ბ ა<br />
მადლიერება მინდა გამოვხატო ჩემი დისერტაციის სამეცნიერო<br />
ხელმძღვანელის, არქიტექტურის მეცნიერებათა დოქტორის, სრული<br />
პროფესორის მზია მილაშვილის მიმართ.<br />
ასევე მადლობას ვუხდი დათო ჭელიძეს და ივანე წიკლაურს, ხევსურეთის<br />
ამაგდართ, დიდი დახმარებისთვის, იმისთვის, რომ მაზიარეს და ეგზომ<br />
შემაყვარეს ეს კუთხე.<br />
მადლობას ვუხდი ჩემ მეუღლეს - ლევან მარშანიას, ასევე თამრიკო<br />
ოსბეთელაშვილს და სტუ-ს პროფესორ-მასწავლებლებს, მხარდაჭერისა და<br />
კეთილგანწყობისთვის, რასაც მე მათგან მუდმივად ვგრძნობდი<br />
დოქტორანტურაში სწავლის პერიოდში.<br />
xi
sacxovrisis formireba mTian regionSi rekreaciuli<br />
faqtorebis gaTvaliswinebiT (xevsureTis magaliTze)<br />
Sesavali<br />
qalaqisa Tu Zveli dasaxlebis narativTan muSaobisas,<br />
aucilebelia CavwvdeT mis warsuls, adamianebs, adgilis suls.<br />
mniSvnelovania, ra gziT xorcieldeba Zveli dasaxlebis Tundac<br />
mcire nawilis ganaxleba da ganviTareba. Cven mTlianad unda<br />
gaviazroT misi warsuli, raTa davrwmundeT, rom samomavlo<br />
SeTavazebebi warsulzea dafuZnebuli da momavalsac kargad<br />
miesadageba.<br />
globalizaciis epoqaSi gasaTvaliswinebelia msoflioSi<br />
arsebuli sagangaSo tendenciac, rac, zogadad, mcire zomis<br />
soflis tipis dasaxlebebis fizikuri degradaciis, rRvevisa da<br />
ganadgurebis process gulisxmobs. amitom, mniSvnelovania, rom<br />
mTis soflebis aRdgena-SenarCunebasa da iq arsebuli resursebis<br />
infrastruqturaSi integrirebis process safuZvlad daedos<br />
kulturuli da yofiTi tradiciebisa Tu sameurneo saqmianobis<br />
ganaxleba da SenarCuneba.<br />
sayuradsaReboa, rom ekonomikuri da socialur-kulturuli<br />
ganviTarebis maRal safexurze mdgomi sazogadoebis warsulisa<br />
da siZveleebis mimarT damokidebuleba gansakuTrebiT faqizia.<br />
cnobilia, rom teqnologiebisa da warmoebis swrafi<br />
ganviTareba negatiur zemoqmedebas axdens patara soflebis<br />
socialur-sasicocxlo garemoze, iwvevs ra soflis mosaxleobis<br />
migraciasa da sabolood maT daclas. am viTarebis gamosworebis<br />
erT-erT mniSvnelovan, Tu ara mTavar, gzad msoflioSi<br />
revitalizaciis procesia miCneuli, rac Zvelis safuZvelze ara<br />
marto arqiteqturuli garemos, aramed ekonomikuri, fizikuri,<br />
socialuri struqturebis ganaxlebas gulisxmobs.<br />
revitalizacia-transformacia saSualebas iZleva, rom Zvelma<br />
garemom SeubRalavad da gaunadgureblad SeiZinos axali funqcia<br />
da organulad moergos Tanamedrove moTxovnebs.<br />
12
es procesi garkveulwilad prevenciaa, rom SemdgomSi,<br />
teqnikuri procesebisa da cxovrebis donis amaRlebasTan erTad,<br />
ar moxdes mcire soflebis dacarieleba da maTi myudro,<br />
avTentikuri garemos eqspansia.<br />
socialur-ekonomikuri TvalsazrisiT, turizmi da rekreacia<br />
XXI saukunis msoflio industriis erT-erTi wamyvani sferoebia<br />
da saxelmwifosTvis ekonomikuri keTildReobis mniSvnelovani<br />
resursia.<br />
saqarTveloSic turizmi ekonomikis ganviTarebis erT-erT<br />
mniSvnelovan, perspeqtiul taqtikur mimarTulebadaa miCneuli,<br />
risTvisac qveyanas udidesi bunebriv-klimaturi da istoriul-<br />
kulturuli resursebi gaaCnia.<br />
mniSvnelovania is garemoeba, rom vinaidan dRes turizmi<br />
regionaluri ekonomikis erT-erTi ZiriTadi warmmarTvelis<br />
rolSi aRmoCnda, soflisa da dabis tipis dasaxlebis mdgradi<br />
ganviTarebis gzaze, is mniSvnelovan komponentad da erTgvar<br />
garantiadac SeiZleba iqnes miCneuli. es gansakuTrebiT mZafrad<br />
SedarebiT izolirebul, maRalmTian regionebs exeba.<br />
saqarTvelosTvis, rogorc mciremiwiani qveynisTvis,<br />
gansakuTrebiT mniSvnelovania, rom qveynis turistuli industria<br />
da infrastruqtura SerCeviTi midgomisa da zomierebis dacvis<br />
principiT ganviTardes. Aaucilebelia ara marto tradiciaTa<br />
aRdgena da sameurneo-sayofacxovrebo kerebis Seqmna, aramed<br />
aqtualuria mTian regionebSi arsebuli yvela resursis, maT<br />
Soris turistuli Tu sasoflo-sameurneo resursebis Seswavla<br />
da saTanadod aTviseba, maTi racionalurad gamoyeneba da qveynis<br />
meurneobis saerTo sistemaSi CarTva.<br />
regionaluri ganviTarebis erT-erTi mniSvnelovani amocanaa<br />
Tanamedrove moTxovnilebebze kargad morgebuli, gaazrebuli,<br />
racionaluri da, amave dros, esTetikuri sacxovrebeli-sameurneo<br />
Tu dasasvenebeli garemos formireba, raSic erT-erTi wamyvani<br />
roli arqiteqturas eniWeba.<br />
13
mTiani soflis Tanamedrove moTxovnebis Sesabamisad<br />
reabilitacia-keTilmowyoba metad rTuli da specifikuri<br />
sakiTxia, radgan wlebis MmanZilze yofiTi Tu socialuri<br />
procesebi qaosurad mimdinareobda da siZneleebTan iyo<br />
dakavSirebuli. es garemoeba am sakiTxis mravalmxrivi Seswavlis<br />
aucileblobas da mniSvnelobas ufro metad warmoaCens.<br />
aucileblobis politika SesaZleblobebis Seswavla-<br />
gaanalizebis Sedegad unda ganisazRvros.<br />
Temis aqtualuroba<br />
saqarTveloSi arsebul mravalricxovan sakurorto,<br />
turistul-sarekreacio resursebis mqone regionebs Soris Cven<br />
mier kvlevisaTvis sainteresod da perspeqtiulad miCneulia<br />
saqarTvelos kavkasionis qedis samxreT da nawilobriv<br />
CrdiloeT ferdobze ganlagebuli, maRalmTianeTis erT-erTi<br />
TviTmyofadi da kolorituli regioni – xevsureTi SeirCa.<br />
konkretulad am regionze Cveni arCevanis SeCereba SemTxveviTi<br />
ar aris da mravali mizezis gamo moxda, kerZod:<br />
_ regioni gamoirCeva ulamazesi bunebiT, mdidari samkurnalo<br />
bunebriv-klimaturi da mravalferovani turistul-rekreaciuli<br />
resursiT (klimatur-sakurorto, balneologiur-sakurorto,<br />
sacxenosno-turistuli, samTo-saTxilamuro, alpinizmisa da sxva<br />
resursebi);<br />
_regioni odiTganve gamoirCeoda saintereso sameurneo<br />
tradiciebiTa da winaparTa meurneobrivi memkvidreobis damcveli<br />
mosaxleobiT (mesaqonleobisagan miRebuli matylis, bewvis da<br />
sxva nedleulis gadamuSaveba-gamoyeneba-rewva, mxatvruli<br />
damuSaveba).<br />
_ dRemde Semonaxuli xevsuruli tradiciebi da yofiTi wes-<br />
Cveulebebi, mdidari xalxuri folklori e.w. ”sasoflo<br />
turizmis” ganviTarebis karg saSualebas iZleva;<br />
_ regionSi mravladaa originaluri arqiteqturis mqone<br />
kulturuli da istoriuli Zeglebi, rogoricaa koSkebi da<br />
14
cixesimagreebi, tradiciuli sacxovrebeli saxlebi, salocavebi,<br />
samarxebi da sxva;<br />
_ sainteresoa sasoflo-sameurneo daniSnulebis xelovnurad<br />
mowyobili, eTnografiuli TvalsazrisiT friad saintereso,<br />
terasuli ganaSenianebac.<br />
_ mniSvnelovania is garemoebac, rom xevsureTis regioni,<br />
araordinaruli, egzotikuri da saintereso eTnokulturiT, dRes<br />
ukve popularulia ara marto qarTvel, aramed ucxoel turistTa<br />
Sorisac.<br />
aranakleb sayuradsaReboa is garemoebac, rom xevsureTi<br />
saqarTvelos erT-erTi sasazRvro da amavdroulad amJamad erT-<br />
erTi yvelaze savalalo mdgomareobaSi myofi regionia, rac<br />
ganpirobebulia socialur-demografiuli Tu ekonomikuri<br />
faqtorebiT. es garemoeba, TavisTavad, aq arsebuli istoriul-<br />
kulturuli Tu arqiteqturuli Zeglebis mZime mdgomareobasac<br />
ganapirobebs, rac gadaudebel da swraf reagirebas saWiroebs.<br />
arsebuli mdgomareobis Seswavlis mizniT, 2009 wels<br />
xevsureTSi Cven mier Catarebuli naturaluri kvlevis Sedegad<br />
gamovlinda, rom amJamad mTel raionSi mosaxleobis raodenoba<br />
sagangaSod mcirea da faqtobrivad milevadia, radgan isedac<br />
mcire raodenobis mosaxleTa mniSvnelovani nawili barSi<br />
CamosaxlebisTvis emzadeba. marTalia, XX saukunis 80-ian wlebSi<br />
iyo xevsureTis mitovebuli soflebis aRorZinebisa da mkvidri<br />
mosaxleobis dabrunebis erTeuli mcdelobebi, magram,<br />
samwuxarod, am kampaniebs arsebiTi Sedegebi ar mohyolia.<br />
regionis gegmazomieri ganviTarebisa da mdgradi<br />
funqcionirebisaTvis erT-erT axal da mniSvnelovan resursad,<br />
tradiciul sameurneo dargebTan (mecxoveleoba, agraruli<br />
soflis meurneoba) erTad, SesaZloa miCneul iqnes, farTo<br />
sazogadoebisTvis jer kidev ucnobi, regionis mravalferovani<br />
da metad saintereso turistul-rekreaciuli potencialis<br />
racionalurad gamoyeneba.<br />
15
aRniSnul perspeqtivas ganapirobebs is sayuradRebo faqti,<br />
rom amJamad regionSi Camosuli turistebis, sportsmenebis,<br />
eqskursantebis, saqmiani Tu samecniero jgufebis<br />
umravlesobisTvis droebiTi sacxovrebliT ver uzrunvelyofis<br />
miuxedavad, iq mainc regularulad Cadian turistebi da<br />
vizitorebi. aRsaniSnavia, rom aq araa arc kvebis da arc<br />
turistuli momsaxurebisa Tu infrastruqturis sxva<br />
aucilebeli obieqtebi. dabalia momsaxurebis xarisxi,<br />
arasakmarisia vizitorTaTvis gansaTavsebeli adgilebi,<br />
miuxedavad imisa, rom maTze sakmaod didia moTxovna.<br />
mniSvnelovania, bolo wlebSi, regionSi SemorCenili ramdenime<br />
mosaxlis sameurneo aqtivobiT Seqmnili ekologiurad sufTa<br />
sasoflo-sameurneo produqciis realizaciisa da kvebis<br />
mrewvelobaSi gamoyenebis faqtebi.<br />
aqedan gamomdinare, samomavlod, rekreaciuli TvalsazrisiT,<br />
xevsureTis regionis qveynis turistul infrastruqturaSi<br />
srulfasovani CarTvis realuri gzaa:<br />
_ turistTa da sxva vizitorTa droebiTi komfortuli<br />
sacxovrebliT uzrunvelyofa;<br />
_ regionis mudmiv mcxovrebTa yofa-cxovrebisa da sameurneo<br />
saqmianobisaTvis saTanado pirobebis Seqmna.<br />
aRniSnulis ganxorcieleba SesaZlebelia regionis<br />
sacxovrebeli fondis aqtiuri gamoyenebiT. es, erTi mxriv,<br />
regionis TaviseburebaTa kompleqsis gaTvaliswinebis<br />
safuZvelze, iseTi axali sacxovrebeli saxlebis mSeneblobas da,<br />
meore mxriv, arsebuli sacxovrebeli fondis revitalizacias e.i.<br />
nawili arsebuli Senobebis saojaxo saxl-sastumroebad<br />
adaptirebas gulisxmobs, sadac amavdroulad SesaZlebeli iqneba<br />
tradiciuli sameurneo saqmianobis srulyofilad warmarTvac,<br />
ise, rom uzrunvelyofili iqnes orive mxaris _ mudmiv<br />
mcxovrebTa da vizitorTa srulfasovani yofa-cxovrebisa da<br />
dasvenebis pirobebi.<br />
16
aRniSnuli sakiTxis gadawyveta kvalificiur midgomas<br />
saWiroebs, rac sakiTxis saTanado Seswavla-gaanalizebasa da<br />
kvlevaze dafuZnebuli daskvnebis safuZvelze, winadadebebisa da<br />
rekomendaciebis Camoyalibebas gulisxmobs. yovelive es<br />
ganapirobebs sadisertacio Temis ”sacxovrisis formireba mTian<br />
regionSi rekreaciuli faqtorebis gaTvaliswinebiT (xevsureTis<br />
regionis magaliTze)” aqtualurobas. rac, Tavis mxriv,<br />
samecniero-kvleviTi samuSaoebis Catarebis aucileblobas<br />
ganapirobebs.<br />
regionis ganviTarebis gzebis gansazRvrisaTvis mniSvnelovania<br />
misi Taviseburebis, arsebuli sacxovrebeli da sameurneo, aseve<br />
turistul-rekreaciuli resursebis yovelmxrivi analizi da<br />
Sefaseba, rac mravalmxrivi kvleviT-saZiebo samuSaoebis<br />
Catarebas gulisxmobs.<br />
kvlevis mizani<br />
sadisertacio naSromis kvlevis mizania:<br />
saqarTvelos mTian regionSi _ xevsureTSi arsebuli<br />
turistul-rekreaciuli resursebis racionaluri aTvisebisa da<br />
sacxovrebeli fondis sarekreacio-turistul infrastruqturaSi<br />
CarTvis, aseve saTanado sacxovrebli arqiteqturuli garemos<br />
formirebis mizniT arsebuli sacxovrebeli fondis<br />
rekonstruqcia-adaptirebis, daproeqtebisa da mSeneblobisaTvis<br />
aucilebeli, samecniero kvlevaze dafuZnebuli winadadebebisa da<br />
rekomendaciebis Camoyalibeba.<br />
rac xels Seuwyobs:<br />
1. xevsureTis regionis turistul-rekreaciuli resursebis<br />
racionalur gamoyenebas da maT saqarTvelos saerTo<br />
turistul-rekreaciul infrastruqturaSi CarTvas;<br />
2. arsebuli sacxovrebeli fondis kvalificiur aRdgena-<br />
adaptacias da misi resursebis sarekreacio-turistul<br />
infrastruqturaSi gonivrul CarTvas;<br />
3. sasoflo-sameurneo resursebis racionaluri gamoyenebisa da<br />
maTi sameurneo infrastruqturaSi CarTvas;<br />
17
4. regionisaTvis damaxasiaTebeli tradiciuli meurneobis<br />
warmoebisaTvis saWiro da Sesaferisi sacxovrebeli garemos<br />
formirebas;<br />
5. regionSi arsebuli unikaluri da TviTmyofadi tradiciuli,<br />
kulturuli Tu socialur-demografiuli kompleqsuri<br />
sistemebis aRdgena-SenarCunebas (sameurneo tradiciebi, yofiTi<br />
wes-Cveulebebi, xalxuri rewva da Semoqmedeba, folklori,<br />
winaparTa meurneobrivi tradiciebis damcveli mosaxleoba da<br />
a.S);<br />
mniSvnelovania is garemoeba, rom saqarTvelos maRalmTian<br />
regionebSi arsebuli sacxovrebeli fondis aRdgena-adaptirebis<br />
Tu daproeqtebisa da mSeneblobisaTvis saWiro, kvlevaze<br />
dafuZnebuli winadadebebisa da rekomendaciebis arseboba,<br />
sarekreacio-turistuli industriis ganviTarebisaTvis Tanamdevi,<br />
bunebriv landSaftze araregulirebuli datvirTvisa da<br />
mosalodneli ekologiuri wonasworobis darRvevis Tavidan<br />
acilebis garkveuli prevenciaa.<br />
ZiriTadi amocanebi<br />
sadisertacio TemaSi dasaxuli miznis misaRwevad saWiroa<br />
Semdegi amocanebis gadawyveta:<br />
1. xevsureTis regionSi arsebuli sakurorto, turistuli da<br />
sarekreacio resursebis Seswavla da sistematizeba;<br />
2. regionSi amJamad arsebuli mudmivi da sezonurad (zafxulSi)<br />
mcxovrebi mkvidri mosaxleobis raodenobis Seswavla;<br />
3. regionSi Semosul vizitorTa raodenobis, wlebis mixedviT<br />
maTi vizitebis dinamikis Seswavla;<br />
4. tradiciuli xevsuruli sacxovrisis tipologiisa da<br />
genezisis Seswavla;<br />
5. xevsureTis sacxovrebeli fondis arsebuli mdgomareobis<br />
Seswavla da gamokvleva (ramdenime soflis magaliTze);<br />
6. maRalmTiani regionis, specifikuri ganaSenianebis pirobebSi,<br />
arsebuli sacxovrebeli fondis saxl-sastumroebad<br />
18
adaptirebisa da axali tipis sacxovreblis formirebis<br />
samamulo da saerTaSoriso samecniero-Teoriuli, proeqtebisa<br />
da mSeneblobebis praqtikis Seswavla-analizi;<br />
7. turistul infrastruqturaSi CarTvis mizniT xevsureTSi<br />
arsebuli sacxovrebeli fondis aRdgena-adaptirebisa da axali<br />
saojaxo saxl-sastumroebis mSeneblobis aucileblobis<br />
gansazRvra;<br />
8. vizitorTa da mudmiv mcxovrebTa erTdrouli ganTavsebisTvis<br />
damaxasiaTebeli ZiriTadi Taviseburebebis gaTvaliswinebiT<br />
arsebuli sacxovrebeli fondis nawilis saxl-sastumroebad<br />
aRdgena-adaptirebisa, aseve axali mSeneblobebisTvis ZiriTad<br />
moTxovnaTa kompleqsis gamovlena;<br />
9. xevsureTSi arsebuli sacxovrebeli fondis aRdgena-<br />
adaptirebisa da axali saxl-sastumroebis daproeqtebisa da<br />
saTanado sacxovrebeli garemos formirebisTvis saWiro,<br />
kvlevebze dafuZnebuli, winadadebebisa da rekomendaciebis<br />
SemuSaveba;<br />
kvlevis obieqti<br />
kvlevis obieqti saqarTvelos maRalmTian regionSi _<br />
xevsureTSi arsebuli sacxovrebeli fondi da masSi Semavali<br />
saxlebia, romelTa nawilis saojaxo saxl-sastumroebad<br />
adaptireba SeiZleba.<br />
kvlevis sagani<br />
kvlevis sagania xevsureTis regionSi vizitorTa ganTavsebisa<br />
da mudmiv macxovrebelTa yofa-cxovrebisaTvis damaxasiaTebeli<br />
ZiriTad moTxovnaTa kompleqsi, romelic gavlenas moaxdens,<br />
damatebiTi funqciis Sesabamisad, sacxovrebl fondSi arsebuli<br />
saxlebis aRdgena-adaptirebasa da axli tipis sacxovrebel-<br />
saojaxo saxl-sastumros arqiteqturuli garemos formirebaze.<br />
19
kvlevis sazRvrebi<br />
kvlevis sazRvrebi iTvaliswinebda gamokvlevebis Catarebas<br />
saqarTvelos maRalmTiani regionis, kerZod, piraqeTa da piriqiTa<br />
xevsureTis soflebSi.<br />
kvlevis kontingents Seadgens:<br />
_ aRniSnul sazRvrebSi arsebuli mudmivi mosaxleoba;<br />
_ regionSi asuli vizitorebi, maT Soris turistebi,<br />
damsveneblebi eqskursiebisa da laSqrobebis monawileni da sxva;<br />
_ amJamad TbilisSi mcxovrebi, warmoSobiT xevsurebi;<br />
_ sxvadasxva dargis eqspertebi, maT Soris istorikosebi,<br />
eTnologebi, arqiteqtorebi, xalxuri Semoqmedebi da sxva.<br />
kvlevis meTodebi<br />
xevsureTis regionis turistul-rekreaciuli resursebis<br />
dadgenisaTvis gamoyenebulia kvlevis fundamenturi, aseve<br />
naturaluri kvlevis, dakvirvebis, sistemur-geografiuli,<br />
modelirebisa da sxva meTodebi, kerZod:<br />
analizi da Sefaseba gakeTebulia turistul da sameurneo<br />
infrastruqturaSi arsebuli sacxovrebeli fondis CarTvis<br />
samamulo da sazRvargareTis praqtikis Seswavlis mizniT;<br />
modelirebis meTodi gamoyenebulia sacxovreblis gegmarebiTi<br />
struqturisa da funqciuri zonirebis gansazRvrisa da<br />
sacxovreblis arqiteqturuli garemos formirebis mizniT;<br />
anketuri interviu gamoyenebulia mosaxleobisa da vizitorTa<br />
gamokiTxvisaTvis, arsebuli mdgomareobis Seswavlis mizniT;<br />
fotofiqsaciis meTodi gamoyenebulia xevsureTis soflebSi<br />
arsebuli sacxovrebeli fondis dRevandeli mdgomareobis<br />
dafiqsirebis mizniT.<br />
Ggarda zemoT aRniSnulisa, kvlevis meTodika agreTve<br />
iTvaliswinebs:<br />
- aRniSnuli sakiTxisadmi miZRvnili literaturuli wyaroebis,<br />
normatiuli dokumentebis, samecniero-Teoriuli naSromebis<br />
Seswavlasa da analizs;<br />
20
- arsebuli samamulo saproeqto praqtikisa da sxva<br />
grafikuli masalis Seswavla-sistematizacias;<br />
- maRalmTian regionebSi mciresarTuliani sacxovrebeli<br />
saxlebis saojaxo sastumroebad adaptirebis, daproeqtebisa da<br />
mSeneblobis sferoSi arsebuli samamulo da sazRvargareTis<br />
praqtikis analizsa da ganzogadebas;<br />
- xevsureTis regionSi naturaluri kvlevis Catarebas iq<br />
arsebuli sacxovrebeli fondis mdgomareobisa da misi<br />
turistul infrastruqturaSi CarTvis resursis gamovlenis<br />
mizniT;<br />
- demografiuli, socialuri da arqiteqturul-gegmarebiTi<br />
parametrebis safuZvelze Catarebuli naturaluri kvlevis<br />
Sedegebis Seswavlasa da analizs, rac fizikuri, teqnikuri da<br />
sxva maxasiaTeblebis SedarebiTi analizis, logikuri<br />
modelirebisa da teqnikur-ekonomikuri dasabuTebis meTodis<br />
gamoyenebasa Tu kvlevis obieqtebis Sefasebis parametrul<br />
(SefardebiTi erTeuli mag., adamiani/Tveze) da araparametrul<br />
(zogadi raodenoba, sul 5-6 kaci) meTodebs gulisxmobs.<br />
saqarTvelos maRalmTian turistul regionSi _ xevsureTSi<br />
Cven mier Catarebuli naturaluri gamokvlevebi, romlebic<br />
moicavda sacxovrebeli fondis amJamad arsebuli mdgomareobis<br />
Seswavlas da dafiqsirebas, mis saeqspluatacio Tvisebebis<br />
Sefasebas, mudmiv mcxovrebTa da rekreantTa gamokiTxvas,<br />
ganxorcielda Cven mier SemuSavebuli anketis formiT;<br />
gamoikiTxa kvlevis momentisaTvis regionSi myofi mudmivi<br />
macxovreblebi (15 respondenti, rac sxvadasxva sofelSi<br />
mcxovrebTa saerTo raodenobis 80-90%-s Seadgens), vizitorebi (15<br />
respondenti, rac vizitorTa saerTo raodenobis 50_60%<br />
Seadgens) da turistul-saeqskursio momsaxure personali (6<br />
gamyoli 4 saagentodan). avtoris mier aseve ganxorcielda<br />
arsebuli sacxovrebeli fondis amJamindeli mdgomareobis<br />
adgilze fotofiqsacia; (gadaRebulia 80-mde foto).<br />
21
disertaciaSi dasmuli konkretuli sakiTxebis kvleva eyrdnoba<br />
sociologiuri kvlevis (anketirebis) raodenobriv monacemebsa da<br />
maT analizs. damuSavda Tvisebrivi da raodenobrivi meTodebi.<br />
kerZod, monacemTa analizisaTvis gamoyenebul iqna iseTi<br />
meTodebi, rogoricaa monacemebis dajgufeba, tipobrivoba,<br />
Sedarebebi, analogia, sistemuri midgoma da sxva meTodebi.<br />
sadisertacio Temis samecniero siaxle<br />
saqarTvelos erT-erTi maRalmTiani regionis – xevsureTis<br />
turistul-rekreaciul da tradiciul sameurneo<br />
infrastruqturaSi adgilobrivi sacxovrebeli fondis<br />
srulfasovnad CarTvis mizniT, Catarebuli kvlevebisa da<br />
saTanado daskvnebis safuZvelze, SemuSavebulia sacxovrebeli<br />
arqiteqturuli garemos formirebis saerTo koncefcia da<br />
arsebuli sacxovrebeli fondis aRdgena-adaptirebisa da axali<br />
saxl-sastumroebis daproeqtebisaTvis saWiro winadadebebi da<br />
rekomendaciebi.<br />
dacvis sagani<br />
naSromSi dacvisaTvis gamotanilia:<br />
_saqarTvelos maRalmTian regionSi _ xevsureTSi sacxovreblis<br />
arqiteqturuli garemos formirebis konceftualuri sakiTxebi,<br />
kerZod, arsebuli sacxovrebeli fondis nawilis saojaxo saxl-<br />
sastumroebad aRdgena-adaptirebisa da revitalizaciis sakiTxi;<br />
_ axali saxl-sastumroebis daproeqtebisa da mSeneblobisaTvis<br />
saWiro winadadebebi da rekomendaciebi, romlebic<br />
iTvaliswinebs: saxlebis tipTa nomenklaturas; saxlebis<br />
moculobiT-gegmarebiTi gadawyvetis principebs (sarTulianoba,<br />
funqciur zonebad dayofa, saTavsTa nomenklaturuli<br />
Sedgeniloba); saxlebis interierebis sivrciT-gegmarebiT da<br />
mxatvrul dekoratiuli formirebis sakiTxebs; zogad<br />
rekomendaciebs konstruqciuli gadawyvetebisa da sainJinro<br />
keTilmowyobis Sesaxeb; sacxovrebeli ganaSenianebisadmi zogad<br />
qalaqgegmarebiT da mxatvrul-arqiteqturul moTxovnebs;<br />
22
saxlebis eqspluataciis savaraudo socialur-ekonomikur<br />
efeqts.<br />
naSromis praqtikuli mniSvneloba<br />
naSromSi SemuSavebuli winadadebebisa da rekomendaciebis<br />
praqtikaSi danergva, turistul-rekreaciuli TvalsazrisiT,<br />
perspeqtiul maRalmTian xevsureTis regionSi, garemosTan<br />
misadagebuli da mudmiv mcxovrebTa da vizitorTaTvis<br />
komfortuli sacxovreblis formirebis realur gzad gvesaxeba,<br />
kerZod:<br />
regionSi arsebuli sacxovrebeli fondis saxlebis nawilis<br />
saojaxo saxl-sastumroebad aRdgena-adaptirebisa da axali<br />
mSeneblobebis sawarmoeblad axali tipis sacxovreblebis<br />
saerTo koncefciis, saproeqto rekomendaciebis, winadadebebisa<br />
da miTiTebebis praqtikaSi gamoyeneba saSualebas mogvcems,<br />
konkretuli pirobebidan gamomdinare (reliefisa da<br />
adgilmdebareobis Tavisebureba, sameurneo da socialuri,<br />
esTetikuri, maqsimalurad racionaluri Tu sxva moTxovnebi),<br />
ganisazRvros saxlis moculobiT-gegmarebiTi struqtura, tipi,<br />
sacxovrebeli saxlis funqciuri zonireba, zonaTSorisi<br />
kavSirebi da izolireba. SeirCes sarTulianoba, ganisazRvros<br />
saTavsTa nomenklatura, interieris sivrciT-moculobiTi da<br />
mxatvrul-dekoratiuli gadawyveta. SeirCes aseve konstruqciuli<br />
gadawyvetebi, saxlisa da mimdebare teritoriis sainJinro-<br />
sakomunikacio keTilmowyobis saxeebi, daproeqtebisas<br />
gasaTvaliswinebeli samSeneblo normebi da wesebi, Zalian<br />
zogadad ZiriTadi qalaqgegmarebiTi moTxovnebi.<br />
zemoxsenebuli RonisZiebebi xels Seuwyobs:<br />
1. regionSi arsebuli sarekreacio-turistuli resursis<br />
aTvisebas.<br />
2. regionSi arsebuli unikaluri eTnokulturuli memkvidreobis<br />
SenarCunebas, mis Seswavla-popularizacias;<br />
23
3. adgilobrivi sasoflo-sameurneo resursebis racionalur<br />
gamoyenebas, meurneobis tradiciuli saxeebis aRorZinebasa da<br />
ganviTarebas, Sesabamisad, regionSi mosaxleobis dasaqmebis<br />
donis zrdas, rac, Tavis mxriv, ganapirobebs:<br />
_ saqarTvelos maRalmTiani regionebidan, kerZod xevsureTidan<br />
mosaxleobis stiqiuri migraciis SeCerebas;<br />
_ regionis mosaxleobis zrdas, Sedegad ki daclili da<br />
naxevrad daclili soflebisa Tu Temebis aRorZinebas;<br />
_ regionis teritoriaze gamavali saqarTvelos saxelmwifo<br />
sasazRvro zolis gaZlierebas.<br />
amasTan, es procesi xels Seuwyobs xevsureTis regionis<br />
mkvidri mosaxleobis mentalur reabilitacias, rac zemoT<br />
CamoTvlil yvela garemoebasTan erTad aranakleb mniSvnelovania.<br />
naSromis savaraudo praqtikul Sedegad aseve SesaZloa<br />
miviCnioT:<br />
_ turizmis industriis ganviTarebis Tanamdevi mosalodneli<br />
ekologiuri wonasworobis darRvevisa da landSaftze<br />
araregulirebuli datvirTvis garkveuli prevencia.<br />
_ aseve, garemosTan morgebuli am e.w. `axal-Zveli”<br />
sacxovreblis adaptireba da SemdgomSi gamoyeneba xels<br />
Seuwyobs regionis yovelmxriv unikaluri TviTmyofadobis,<br />
ekologiuri balansisa da garemos saerTo da arqiteqturuli<br />
iersaxis, aseve tradiciuli sacxovrisis adgilze SenarCunebas,<br />
rasac udidesi mniSvneloba aqvs da asrulebs maRal misias<br />
erovnuli prestiJis amaRlebis saqmeSi.<br />
dacvisTvis gamotanilia ZiriTadi debulebebi:<br />
winadadebebi:<br />
_ xevsureTis regionSi arsebuli sacxovrebeli fondis saxlebis<br />
im kategoriebis gansazRvra, romlebic gamoyenebis perspeqtivebis<br />
gaTvaliswinebiT eqvemdebareba:<br />
a. ucvlelad konservacias.<br />
b. saojaxo saxl-sastumrod adaptacia-revitalizacias.<br />
24
ekomendaciebi:<br />
a. vizitorTa da mudmiv mcxovrebTa erTdrouli, yofa-<br />
cxovrebisTvis damaxasiaTebel TaviseburebaTa kompleqsis<br />
gaTvaliswinebis safuZvelze arsebuli sacxovrebeli<br />
saxlebis adaptirebisTvis.<br />
b. axali tipis mciresarTuliani sacxovrebeli saxl-<br />
sastumroebis daproeqtebisaTvis. kerZod:<br />
sivrciT-gegmarebiTi struqturebi/sqemebi;<br />
eqsterieris mxatvrul-arqiteqturuli saxe;<br />
interieris mxatvrul-esTetikuri formireba.<br />
kvlevis Sedegebis aprobacia<br />
inga gabaSvilma doqtoranturaSi swavlis (2008_2011ww.)<br />
periodSi monawileoba miiRo:<br />
konferenciebSi:<br />
2008w. stu-s #76 samecniero-teqnikuri konferencia,<br />
arqiteqturisa da qalaqTmSeneblobis seqcia. Tema:<br />
„sacxovrebeli garemos da interieris arqiteqturuli<br />
formirebis sakiTxebi saqarTvelos kurortebze“. mieniWa<br />
diplomi, II adgili.<br />
2009w. stu-s #77 samecniero-teqnikuri konferencia,<br />
arqiteqturisa da qalaqTmSeneblobis seqcia. mieniWa diplomi,<br />
III adgili.<br />
2009w. stu-s #77 samecniero-teqnikuri konferencia, ucxo<br />
enebisa da komunikaciebis seqcia. Tema: “Questions of Formation<br />
Residential Architectural Surrounding on the Resorts of Georgia.” mieniWa<br />
diplomi, I adgili.<br />
2009w. Tsu-s amerikaTmcodneobis X yovelwliuri<br />
saerTaSoriso konferencia - amerikuli demokratiis<br />
gamocdileba. seqcia II, arqiteqtura. Tema: „gugi _ amerikuli<br />
arqiteqturuli stili.“<br />
25
2010w. stu-s #78 samecniero-teqnikuri konferencia,<br />
arqiteqturisa da qalaqTmSeneblobis seqcia. Tema: `turizmi _<br />
xevsureTis momavali“.<br />
2010w. Tsu-s amerikaTmcodneobis XI yovelwliuri<br />
saerTaSoriso konferencia. Tema: „amerika da amerikuli<br />
Rirebulebebi.“ seqcia II, Tanamedrove aSS-is arqiteqturis<br />
Taviseburebebi. Tema: „amerikuli qanTri – ranCo.“<br />
2010w. Tssa-s „xarisxi da profesia“ saerTaSoriso<br />
regionaluri festivali /Tbilisi/. saerTaSoriso konferencia<br />
„cxovreba turizmis miRma _ qveynebi, istoria, kulturuli<br />
turizmi“. Tema: „eko(faqizi) turizmis ganviTareba tradiciul<br />
istoriul garemoSi, xevsureTi.“<br />
Tematuri seminari # 1 (2010 wlis marti)<br />
2010 saswavlo wlis I semestrSi Catarda I Tematuri seminari<br />
saTauriT: “qarTuli tradiciuli sacxovrisis ganviTarebis<br />
etapebi “gadavarCinoT xevsuruli saxli.”<br />
Tematuri seminari # 2 (2011 wlis noemberi)<br />
2010 saswavlo wlis II semestrSi Caatarda II Tematuri seminari<br />
saTauriT: “xevsureTSi arsebuli sacxovrebeli fondis<br />
mdgomareobis Seswavla-analizi da samomavlo perspeqtivebi”.<br />
publikaciebi. statiebi<br />
Sromebi (saerTaSoriso akreditaciis mqone Jurnali,<br />
saqarTvelos teqnikuri universiteti) # 4(470) 2008 w., statia<br />
“XX saukunis arqiteqturuli stili – gugi”. avtorebi: i.<br />
gabaSvili, m. milaSvili; gv. 76_80<br />
Sromebi (saerTaSoriso akreditaciis mqone<br />
Jurnali,saqarTvelos teqnikuri universiteti) # 4(471) 2009 w.,<br />
statia: “saqarTvelos mTian regionebSi ojaxuri sastumros<br />
arqiteqturuli garemosa da interieris formirebis sakiTxebi<br />
(piraqeTa xevsureTisa da fSavis magaliTiT).~ avtorebi: i.<br />
gabaSvili, m. milaSvili; gv. 57_62<br />
26
Sromebi (saqarTvelos ganaTlebis mecnierebaTa<br />
akademiis Jurnal “moambis” damateba, saerTaSoriso<br />
akreditaciis mqone Jurnali, # 2(17) 2010 w., Tbilisi. statia:<br />
`xevsuruli saxli.” avtorebi: i. gabaSvili, m. milaSvili; gv.<br />
197_203.<br />
TemasTan dakavSirebuli sxva aqtivobebi:<br />
2010 wlis dekembris #1(201) “sruliad saqarTvelos gazeT<br />
raeos”, ganyofilebaSi regionebi, statia saTauriT: “mTianeTi<br />
mcire ojaxurma biznesma unda aaRorZinos.” gv. 4.<br />
2010 wlis 26 aprils _ folk radio (Folk Radio) FM-99.2<br />
sixSireze gadacema “saRamos saubrebi nino WalisurTan erTad”<br />
da mowveuli stumris statusiT eTnolog-istorikos ivane<br />
wiklaurTan erTad. Tema: “gadavarCinoT xevsuruli saxli”.<br />
2010 wlis 10_15 ivnisi. saqarTvelos folkloris saxelmwifo<br />
centris sagamofeno darbaz “galereaSi“ _ fotogamofena<br />
“gadavarCinoT xevsuruli saxli”. RonisZiebis erT-erTi<br />
organizatori i. gabaSvili. warmodgenili iyo xevsuruli “ban-<br />
kaloiani” saxlebis 190-mde Zveli (arqivis da sxvadasxva<br />
avtorTan moZiebuli) da axali foto da grafikuli masalebi.<br />
aqve Zvel, tradiciul saxlebSi ojaxuri sastumroebis<br />
mowyobis msoflio gamocdilebis amsaxveli fotomasala<br />
(proeqtis mxardamWeri: saqarTvelos folkloris<br />
saerTaSoriso centri).<br />
2010 wlis 12_13 ivniss _ miiRo monawileoba amave gamofenis<br />
farglebSi Catarebul konferenciaSi. Tema: “xevsuruli saxli<br />
da misi suli.”<br />
2010 wlis 18 ivniss _ radio “saqarTvelos 1 arxze” gadacema<br />
“pikis saaTSi” rubrika “kulturul memkvidreobaSi” i.<br />
gabaSvilma isaubra xevsuruli tradiciuli bankaloiani<br />
saxlis, misi am saxiT Camoyalibebis winapirobebis Sesaxeb.<br />
27
2011 wlis 17 noembers _ sruliad saqarTvelos kaTolikos<br />
patriarqis saerTaSoriso saqvelmoqmedo fondSi,<br />
yovelkvireul proeqt “axalgazrdebis Sexvedrebi cnobil<br />
adamianebTan”, rogorc respodentma, isaubra Temaze:<br />
“saqarTvelos maRalmTiani regionebis tradiciuli yofiTi<br />
arqiteqtura”.<br />
disertacia Sedgeba 165 …gverdisagan da, doqtoris<br />
akademiuri xarisxis mosapoveblad warmodgenili disertaciis<br />
gaformebis instruqciis mixedviT, moicavs satitulo gverds,<br />
xelmowerebis gverds, reziumes or enaze (qarTuli, inglisuri),<br />
Sinaarss, cxrilebis nusxas, sqemebis nusxas, grafikebis nusxas,<br />
suraTebis nusxasa da disertaciaSi gamoyenebuli abreviaturebis<br />
gverds. ZiriTadi teqsti Sedgeba Sesavlis, sami Tavis –<br />
literaturis mimoxilva, Sedegebi da maTi gansja, daskvnis,<br />
gamoyenebuli literaturis CamonaTvlisa da danarTisagan<br />
(calke tomad).<br />
SesavalSi ganxilulia Temis aqtualuroba, kvlevis miznebi da<br />
amocanebi, kvlevis obieqti da sagani, Teoriul-meTodologiuri<br />
safuZvlebi, kvlevis sazRvrebi, naSromis mecnieruli siaxle da<br />
misi praqtikuli mniSvneloba. dacvisTvis gamotanilia ZiriTadi<br />
debulebebi - rekomendaciebi, winadadebebi.<br />
28
I Tavi<br />
literaturis mimoxilva<br />
xevsureTis regionis Seswavla literaturuli wyaroebis mixedviT<br />
1.1. xevsureTis regionisTvis damaxasiaTebeli Taviseburebebi<br />
saqarTvelos maRalmTian xevsureTis regionSi amJamad<br />
arsebuli mdgomareobis (sacxovrebeli fondi, vizitorTa<br />
Semodineba) da sxva pirobebis (geografiuli monacemebi, bunebriv-<br />
klimaturi pirobebi, sazogadoebis socialur-struqturuli<br />
wyoba, socialur-ekonomikuri viTareba, istoriul-eTnografiuli<br />
da kulturuli memkvidreobis xasiaTi) ukeT gacnobis mizniT,<br />
Cven mier Seswavlil iqna TemasTan dakavSirebuli<br />
literaturuli wyaroebi, kerZod, qarTveli mkvlevarebis (l.<br />
sumbaZe, s. makalaTia, m. jandieri da g. leJava. g. Citaia, b.<br />
gamyreliZe, S. arabuli, m. milaSvili, iv. wiklauri, g. yifiani da<br />
sxvა) mier moZiebuli da damuSavebuli masala.<br />
Seswavlil iqna zogadad saqarTveloSi, detalurad ki<br />
maRalmTian xevsureTis regionSi, tradiciuli sacxovrisis<br />
tipebis Camoyalibebisa da ganviTarebis gzebi da winapirobebi,<br />
sivrciT-gegmarebiTi struqtura, tipologia, ganaSenianebis<br />
Tavisebureba da gavrcelebis arealebi.<br />
Seswavlil iqna is gamocdileba, romelic arsebobs<br />
saqarTvelos kurortebis, maT Soris mTian raionebSi, saojaxo<br />
saxl-sastumroebis ganaSenianebis sferoSi.<br />
Seswavlil iqna msgavsi problemebis gadaWris gzebis<br />
sazRvargareTuli gamocdileba.<br />
xevsureTis geografia, istoria,<br />
arqiteqtura<br />
“xevsurebi kavkasiis mTebSi<br />
cxovroben, samyaros sxvenze, sadac<br />
mze adre amoanaTebs, adamianebi ki<br />
gvian qrebian”.[1]<br />
29
“mTa iyo mowinave, miudgomeli cixe saxelmwifosi da am<br />
cixeSi iwvrTneboda saukeTeso vaJkacoba Zveli saqarTvelosi”. [2]<br />
istoriuli eqskursi<br />
cnobilia, rom XIX saukunemde maRalmTiani saqarTvelos<br />
Sesaxeb cnobebi Zalian<br />
mwiri iyo da ar<br />
arsebobda am raionebis<br />
werilobiTi aRweriloba.<br />
informacia Taobidan<br />
Taobaze mxolod<br />
zepirsityvieri gziT<br />
gadadioda.<br />
istoriulad cnobilia, rom Sua saukuneebSi baris<br />
mosaxleobis mTaSi asvla Zaladobrivi devniTa da arasasurveli<br />
reJimisgan Tavis daRwevis mizniT iyo ganpirobebuli. maT<br />
datoves cxovrebisa da meurneobisaTvis xelsayreli adgilebi<br />
da mkacri klimaturi pirobebis, mTiani reliefis mqone<br />
adgilebSi dasaxldnen, sadac sasargeblo miwis nakveTebis<br />
nakleboba iyo. maTi gansaxlebis adgilebi momwyvdeuli iyo<br />
xeobebis qvis tomrebSi – CrdiloeTis mxridan kavkasionis qedsa,<br />
samxreTidan ki mTis Ziris mtrulad ganwyobil mosaxleobas<br />
Soris.[3]<br />
bunebrivia, yvela am faqtorma gansakuTrebuli kuTxiT<br />
ganaviTara am raionis socialur-politikuri, ekonomikuri da<br />
kulturuli saxe.<br />
aq yovel gzaTsayarze cixe iyo agebuli. sasoflo<br />
dasaxlebebi, Tundac erTmaneTisgan moSorebuli, mWidro<br />
kavSirSi iyo da mterTan omis SemTxvevaSi saqarTvelos<br />
mefisTvis erT-erT mTavar Zalas warmoadgendა, mefis erT<br />
daZaxilze saomrad qudze kaci gamodioda.<br />
30
XIX saukunis Sua xanebamde xevsureTis ZiriTadi socialuri<br />
wyoba Temur-gvarovnuli iyo. [4]<br />
xevsureTSi xalxis Casaxlebis zusti dro ar aris cnobili,<br />
magram arsebobs mosazreba, rom es mxare axali welTaRricxvis<br />
pirvel saukuneebSi ukve dasaxlebuli iyo.<br />
fizikur-geografiuli mdebareoba<br />
TviTon saxeli “xevsureTi” warmoiSva sityva xevisagan. hava<br />
araerTgvarovania, Satilis raionSi mkacria, arxotSi ki –<br />
ramdenadme rbili. zamTris periodSi xevsureTSi uReltexilebi<br />
sruliad gauvali xdeba. saSualo wliuri temperatura +5°-ia.<br />
zamTari aq grZeli icis. [5]<br />
mxaris ZiriTadi hidrografiuli sistema md. arRunia, Tavisi<br />
SenakadebiT da xevsureTis aragvi aseve Tavisi SenakadebiT. [6]<br />
administraciul-strategiuli mdebareoba<br />
Tanamedrove administraciul-teritoriuli dayofiT xevsureTi<br />
mcxeTa-mTianeTis regionSi Sedis, romlis ZiriTad turistul<br />
centrebad mcxeTa, bazaleTi, Jinvali da yazbegi iTvleba.<br />
xevsureTs CrdiloeTiT CeCneTi da inguSeTi, aRmosavleTiT _<br />
TuSeTi, dasavleTiT _ xevi da gudamayari, xolo samxreTiT _<br />
fSavi esazRvreba.<br />
xevsureTis mTeli teritoria oTx Temadaa gayofili:<br />
barisaxos, gudanis, Satilisa da arxotis Temebi. xevsureTis<br />
raionuli centria sof. barisaxo, romelic xevsureTis aragvis<br />
xeobaSi mdebareobs.<br />
regionis mcenareuli safari mdidaria da misi Sedgeniloba<br />
reliefis niSnulis zrdasTan erTad icvleba. gvxvdeba<br />
foTlovani tye: muxa, verxvi, wifeli, muryani da sxv. Semdeg<br />
zolSi wiwvovani tyeebi, bolos alpuri da subalpuri<br />
mdeloebia.<br />
faunac mravalferovania. warmodgenilia msxvili da momcro<br />
zomis gareuli cxovelebi, frinvelebi, wylis binadrebi da<br />
qvewarmavlebi.<br />
31
unebrivi simdidreebidan moipoveba saSeni qva fiqali, agreTve<br />
Tixa _ agurisa da kramitisTvis.<br />
es mxare aseve mdidaria mineraluri da balneolgiuri<br />
wylebiT.<br />
axlandeli sameurneo viTareba<br />
rTuli bunebriv-klimaturi pirobebis gamo ganviTarebulia<br />
soflis meurneobis Semdegi dargebi: msxvilfexa mesaqonleoba,<br />
miwaTmoqmedeba, mebostneoba, mohyavT qeri da xorbali. zRvis<br />
donidan 2000_3000 metris zemoT mdebare teritoriebs mxolod<br />
saZovrebad iyeneben. xevsureTSi saTanado pirobebis ararsebobis<br />
gamo mrewveloba araa ganviTarebuli.<br />
demografiuli viTareba<br />
literaturuli wyaroebis Seswavlisas saintereso dokumentur<br />
masalas gavecaniT, romelic xevsureTis arcTu Soreul warsuls<br />
da iqauri mosaxleobis im droisTvis progresul e.w.<br />
”prodasavlur” politikur orientacias asaxavs.<br />
am movlenas dokumenturad adasturebs erTi saintereso faqti,<br />
kerZod, jer kidev gasuli saukunis 30_40-ian wlebSi (23/VI-<br />
36wels) mTeli xevsureTis saxeliT giga liqokelma da v.<br />
gorgilaSvilma werilobiT scades xma miewvdinaT<br />
okeanisgaRmeli amerikisaTvis. isini werilSi dawvrilebiT<br />
aRweren, Tu rogor aviwroebs xevsureTis mosaxleobas<br />
bolSevikuri mTavroba, rogor ukrZalavs qristianul rwmenas,<br />
aiZulebs koleqtivSi gaerTianebas da did gadasaxadebs uwesebs.<br />
werilSive aRniSnulia, rom aseT mdgomareobaSi Cavardnili<br />
xevsurebi damorCilebas ar apireben da daxmarebas did<br />
saxelmwifos _ amerikas sTxoven.<br />
32
nax. # xevsurebis mier miwerili werili amerikis mTavobisadmi.<br />
“Cveni xevsureTis xalxi Sewuxebul ars balSovikebiT.<br />
gvikrZalaven rjuls. undaT kolxozebis gakeTeba da bevris<br />
nalogebis gamorTmeva da modian xSirad, gveubnebian, magram Cven<br />
Tanaxma ara varT, manam srua davixocebiT mTeli xevsureTi<br />
Tanaxmad ar viqnebiT. marTalia iaraRi ki ara gvaqv, magram<br />
xmliTa da xanjriT unda viomoT, magra amerikas gTxovT didis<br />
TxovniT Zrielis saxelmwifo xarT da mogveSveleniT da<br />
daxmareba gagviwiveT Tore codo varT. imedi gvaqvs ro<br />
mogveSvelebiT Tu gviSveliT Tqven Tu ara Cveni meSveli aRara<br />
ari. aba Zmebo ukanasknels dReSi varT Cven”.<br />
mTeli xevsureTis warmomadgenlebi: giga liqokeli, v.<br />
gorgilaSvili, 23/VI-36w.<br />
es faqti imdenadaa saintereso, ramdenadac, savaraudod,<br />
sabWoTa reJimisadmi xevsureTis mosaxleobis politikuri<br />
daumorCilebloba, sxva garemoebebTan erTad, maTi mTidan ayris<br />
erT-erTi mizezi gaxda. vinaidan xevsurTa barSi Camosaxlebis<br />
procesi, romelic viTomda maTi sacxovrebeli pirobebis<br />
gaumjobesebas isaxavda miznad, zemoxsenebuli movlenebis Semdeg,<br />
Zalian swrafad ganviTarda. masiurad maTi Camosaxleba, meore<br />
msoflio omis Semdeg, 1950-ian wlebidan daiwyo, rasac Sedegad<br />
am maRalmTiani soflebis totaluri dacarieleba mohyva.<br />
33
eTnolog iv. wiklauris mier mowodebuli informaciiT, amJamad<br />
daclis winaSe dgas rogorc piraqeTi, aseve wyaliqiTa<br />
xevsureTis teritoriac. gaukacrielda xevsureTis erT-erTi<br />
didi sofeli qmosti, daicala soflebi: Rele, iRlia, osenaurTa,<br />
xornaulTa, kokenCavi, fafarena. erTaderTi martoxela,<br />
ucolSvilo kaci cxovrobs blos xeobaSi. erTi ojaxi SerCa<br />
Relisvakes, romelic zamTrobiT tovebs iqaurobas da,<br />
samomavlod, saerTodac barSi Camosvlaze fiqrobs. gasuli<br />
saukunis 80-ian wlebSi 16-ojaxiani sofeli roSka 7_8 ojaxamde<br />
Semcirda, xolo darCenili mosaxleobidan 3 ojaxi iqaurobas<br />
male datovebs. [7]<br />
SatilSi, rogorc sasazRvro zolSi, problema nawilobriv<br />
gadawyvetilia: aris samanqane mimosvla, eleqtroenergia,<br />
sayuradsaReboa, rom turistul saqmianobaSi CarTvam da<br />
mTavrobis yuradRebam arRunis xeobis demografiuli krizisi<br />
droebiT SeaCera.<br />
2009 wels Cven mier Catarebuli kvleviT gamovlinda, rom<br />
amJamad arxotis TemSi erTaderTi mosaxle darCa.<br />
daskvna. rogorc regionis demografiuli mdgomareobis<br />
Seswavlam gviCvena, xevsureTis mosaxleobisgan geometriuli<br />
progresiiT daclis tendencia, zemoxsenebuli politikuri<br />
kataklizmebis garda, Semdegma faqtorebma ganapiroba:<br />
saxelmwifos mier e.w. “cxovrebis pirobebis gaumjobesebis”<br />
motiviT ganxorcielebuli mTis mosaxleobis barSi iZulebiTi<br />
masiuri Camosaxlebis procesi;<br />
regionisadmi arasaTanado saxelmwifoebriv-politikuri<br />
midgoma;<br />
saTanado satransporto, sakomunikacio da sayofacxovrebo<br />
infrastruqturis ararseboba;<br />
darCenili mkvidri mosaxleobis mkveTri ekonomikuri CamorCena.<br />
am procesebs gardauval Sedegad regionis materialuri da<br />
istoriul-kulturuli memkvidroebis ganadgureba mohyva.<br />
34
1.2. xevsureTis regionis turistul-rekreaciuli resursebi da<br />
maTi gamoyenebis perspeqtivebi<br />
saqarTvelos turistuli meurneobis ganviTarebisTvis udidesi<br />
turistul-rekriaciuli resursi aqvs.<br />
dReisTvis saqarTveloSi, turizmis saxelmwifo departamentis<br />
monacemebiT, oficialurad 30 sakurorto zona da 103 kurortia.<br />
sakurorto-klimaturi raionebis vertikaluri daraionebiT<br />
gamoyofilia 4 sakurorto da 1 arasakurorto zona:<br />
1. dablobis sakurorto zona _ 0_500 m zR. donidan.<br />
2. dabalmTiani sakurorto zona – 500_1000 m zR. donidan;<br />
3. SuamTiani sakurorto zona –1000_1500 m zR. donidan;<br />
4. maRalmTiani sakurorto zona –1500_2000 m zR. donidan;<br />
5. alpinizmisa da saTxilamuro sportis arasakurorto zona –<br />
2000 m da meti zR. donidan.<br />
saqarTvelos teritoria afxazeTsa da samxreT oseTTan erTad<br />
daraionebulia 11 sakurorto-rekreaciul raionad.<br />
qveyanaSi Tavs iyris sruliad gansxvavebuli bunebis,<br />
klimaturi pirobebisa da kulturuli tradiciebis mqone<br />
regionebi. kerZod:<br />
mTiani regionebi (bakuriani, istoriul-eTnografiuli<br />
regionebi: yazbegi, xevsureTi, svaneTi) mkacri didTovliani<br />
zamTriT, Cqari mTis mdinareebiT da sacalfexo bilikebiT. samTo<br />
sportis ganviTarebisTvis perspeqtiuli zonaa.<br />
aseve rbili subtropikuli klimatis mqone sazRvao zoli.<br />
zomieri klimatisa da reliefis mqone zona; nayofieri miwebiT<br />
cnobili yurZnis da Rvinis mxareebi (kaxeTi da qarTli).<br />
Zveli egzotikuri, istoriul-eTnografiuli Rirebulebis<br />
mqone regionebi (dmanisi, varZia, svaneTi, fSav-xevsureTi da a.S.).<br />
egzotikuri nakrZalebi da daculi teritoriebi.<br />
mravali samkurnalo gamajansaRebeli, balneologiuri<br />
kurorti, sakurorto-rekreaciuli adgili da sxva.<br />
35
evria sxvadasxva saxis turistuli obieqti, romelic mTel<br />
saqarTveloSia gabneuli da zogierTi aqtiuri turistuli<br />
marSrutis SedgenilobaSi Sedis.<br />
amJamad, ucxoeli turistebi saqarTveloSi xanmokle vizitisas,<br />
iseve, rogorc adgilobrivebi, warmatebulad iyeneben qveynis<br />
turistul resurss. kerZod, garkveul safasurad gadian<br />
piknikebze, saTevzaod, sanadirod, monawileoben eqstremaluri<br />
sportis saxeobebSi: navebiT “rafting”-Si, jomardobas mTis<br />
mdinareebSi, mogzauroben cxenebiT. didia moTxovna jip-turebze<br />
da a.S. garda imisa, rom am procesebs Sesabamisi ekonomikuri<br />
efeqti axlavs, es yvelaferi calsaxad xels uwyobs turistTa<br />
mier qveynis kulturis, istoriis, eTnosis, adaTebis, sulieri Tu<br />
religiuri faseulobebis gacnobas. D<br />
dReisTvis saqarTveloSi rogorc ekonomikuri, aseve Sesabamisi<br />
infrastruqturis formirebis TvalsazrisiT, turizmis sfero,<br />
swrafad, magram jerjerobiT qaosurad viTardeba. rogorc<br />
statistikuri monacemebi gviCvenebs, turistTa da, zogadad,<br />
rekreantTa ricxvma qveyanaSi, didi pauzis Semdeg, uaxles<br />
istoriaSi ganviTarebuli movlenebis gamo, bolo aTwleulSi<br />
sagrZnoblad moimata, igulisxmeba ucxoeli da adgilobrivi<br />
kontingenti. magaliTad, arasamTavrobo organizaciis<br />
monacemebiT, 2009_2010 wlebis turistuli statistikis mixedviT<br />
sul svaneTSi Semosulia 13000 turisti, 2008 wlamde Semosul<br />
turistTa raodenobasTan SedarebiT 105%-iT mateba.<br />
yvela zemoCamoTvlili faqtoridan gamomdinare, saqarTveloSi<br />
samomavlod turizmis ganviTareba moiazreba, rogorc saxalxo<br />
meurneobis erT-erTi perspeqtiuli dargi.<br />
cnobilia, rom nebismier ganviTarebul qveyanaSic ki mTiani<br />
regionebi ekonomikuri da nawilobriv kulturuli<br />
ganviTarebiTac CamorCeba qveynis centralur regionebs.<br />
Sesabamisad, mTis raionebis ganviTareba da ekonomikis<br />
aqtivizacia ar SeiZleba ganvixiloT, rogorc mxolod<br />
Sigaregionaluri, lokaluri problema. am sakiTxis<br />
36
warmatebulad gadaWris erT-erTi umniSvnelovanesi gza<br />
racionaluri, gaazrebuli da esTetikurad momxibvleli, yofaze<br />
kargad morgebuli sacxovrebeli garemos formirebaa.<br />
aqve aRsaniSnavia is faqti, rom amJamad saqarTvelos<br />
kurortebze (xevsureTSi jerjerobiT es tendencia ar SeiniSneba)<br />
aRmSeneblobis kuTxiT dReisaTvis garkveuli mimarTulebebi<br />
gamoikveTa, kerZod:<br />
intensiurad mimdinareobs saojaxo tipis sastumroebis swrafi,<br />
daugegmavi da qaosuri mSenebloba;<br />
mSenebloba yovelgvar kurortebis perspeqtiul ganviTarebasa<br />
Tu ekonomikur gaTvlebsaa moklebuli;<br />
e.w. “sastumroebisa” da ”dasasvenebeli saxlebis” mSeneblobas<br />
finansuri SesaZleblobis mqone yvela msurveli awarmoebs;<br />
mSenebloba ar efuZneba araviTar qalaqgegmarebiT, profesiul,<br />
arqiteqturul-esTetikur gadawyvetebs.<br />
aseTi formiT warmoebuli mSeneblobebi saxes ucvlis da<br />
amaxinjebs mTeli regionis sakurorto-rekreaciul garemos,<br />
ukargavs TviTmyofadobas da bunebriv silamazes.<br />
saqarTveloSi arsebul mravalricxovan sakurorto,<br />
turistul-sarekreacio resursebis mqone regionebs Soris<br />
perspeqtiulad da sainteresod maRalmTiani xevsureTis regioni<br />
miviCnieT.<br />
regionis ganviTarebis erT-erTi mniSvnelovani resursi misi<br />
mravalferovani da metad saintereso, turistul-rekreaciuli<br />
potencialia. aRsaniSnavia, regionis mdidari arqiteqturuli da<br />
bunebrivi Zeglebi. SesaZlebelia dakvirvebis warmoeba<br />
cxovelebsa da frinvelebze.<br />
xevsuruli tradiciebi da yofiTi wes-Cveulebebi, xalxuri<br />
rewva da folklori e.w. ”sasoflo turizmis” ganviTarebis karg<br />
saSualebas iZleva.<br />
miuxedavad didi potencialisa, dReisaTvis xevsureTis (iseve<br />
rogorc saqarTvelos mTeli maRalmTianeTis) erT-erTi mTavari<br />
problema eTnografiulad da arqiteqturulad mniSvnelovani<br />
37
dasaxlebebi (amJamad ukve Zeglebs warmoadgens) da mosaxleobis<br />
migrirebis sakiTxia;<br />
am process Semdegi mizezebi da garemoebebi ganapirobebs:<br />
- aucilebeli infrastruqturis ararseboba;<br />
- yofiTi cxovrebis normaluri pirobebis ararseboba;<br />
- satransporto da sakomunikacio sistemebis ararseboba;<br />
- mosaxleobis dausaqmebloba da sxva.<br />
Sedegad mTiani soflebi nel-nela udaburdeba. upatronod<br />
darCenili Zveli nagebobebi ziandeba, xolo funqcia da patron-<br />
dakargul SenobebSi cocxali sulic kvdeba.<br />
meore mxriv, regionis miuvali mdebareoba da miudgomloba<br />
erT-erTi faqtoria imisa, rom saqarTvelos maRalmTian cixe-<br />
sofelTa Soris, piriqiTa xevsureTis kompleqsebma Cvenamde,<br />
gadakeTebis gareSe, TiTqmis Tavdapirveli saxiT moaRwia.<br />
daskvna. zemoTqmulidan gamomdinare, SeiZleba iTqvas, rom<br />
xevsureTis regions didi turistul-rekreaciuli resursi<br />
gaaCnia, romelic turizmis sxvadaxsva saxeobis ganviTarebis<br />
SesaZleblobas iZleva. mniSvnelovania, rom am resursebis<br />
racionalurad gamoyeneba moxdes arsebuli ekosistemis da<br />
landSaftis dauzianeblad.<br />
regionis samomavlo ganviTarebis gzebis ZiebasTan erTad<br />
mniSvnelovania, rom xevsureTis turistul-rekreaciuli da<br />
sasoflo-sameurneo resursebis racionaluri aTviseba<br />
ganxorcieldes ”alpuri konvenciis” erTerTi ZiriTadi<br />
moTxovnis dacviT, rac iTvaliswinebs, rom “turizmis<br />
ganviTarebam safrTxe ar unda Seuqmnas mTiani regionebis<br />
kulturuli memkvidreobis, agreTve adgilobriv mosaxleobaSi<br />
gavrcelebuli, tradiciuli xalxuri rewvis dargebis<br />
SenarCunebas. konfliqti, mTebis dacvis aucileblobasa da samTo<br />
turizms Soris, unda gadawydes garemos dacvis normebis<br />
farglebSi”.<br />
rTuli da Seuqcevia procesi, romelsac progresi iwvevs esaa,<br />
erTi mxriv, yoveldRiuri yofidan tradiciuli elementebis<br />
38
dakargva da gare agresiul samyarosTan Serwyma, rac bunebrivad<br />
xdeba. meore mxriv, aRsaniSnavia, rom kargad ganviTarebuli da<br />
kulturuli erebis maRali kulturis gamoxatuleba<br />
nacionaluri arqiteqturis tradiciebisa da adaT-wesebis<br />
SenarCunebaSi mdgomareobs.<br />
amisTvis aucilebelia regionSi arsebuli resursebis<br />
gonivrulad gamoyeneba da marTva, rom saqarTvelom ar dakargos<br />
unikaluri kulturis mqone, avTentikuri kuTxe. aucilebelia<br />
sxvadasxva dargis specialistis (sociologebis, urbanistebis,<br />
demografebis, ekonomistebis da sxva.) erToblivi, SeTanxmebuli,<br />
kvalificirebuli kvlevebis Sedegebze damyarebuli kargad<br />
dagegmili Careva, maT Soris imisTvis, raTa ar moxdes rogorc<br />
bunebriv, aseve kulturul garemoze aranormirebuli datvirTva<br />
da turistulad mimzidveli es regioni, mxolod<br />
turoperatorebis xelSi ar darCes, udidesi wvlili miuZRviT<br />
arqiteqtorebs.<br />
aqve SeiZleba iTqvas, rom swored msgavsi problemis winaSe<br />
dgas saqarTvelos erT-erTi maRalmTiani svaneTis regioni:<br />
“gasagebia miswrafeba svaneTis aRorZinebisa, magram mcire<br />
uzustobas, Tundac erT aramasStabur, arakonteqstur nagebobas<br />
SeuZlia mTeli es unikaluri Zveli araraobad aqcios.<br />
rogori unda iyos svaneTis ganviTarebis strategia? unda iyos<br />
samTo saTxilamuro turizmze orientirebuli Tu istoriul-<br />
eTnografiulze, tradiciebisa da yofis TaviseburebaTa<br />
“eqspoziciaze”, maCubebis sastumroebad gadakeTebaze?<br />
XX saukunis dasawyisSi svaneTSi 400-mde koSki iyo maCubebiT<br />
da sameurneo nagebobebiT, romlebic unikalur mTlianobas, did<br />
arqiteqturul speqtakls qmnidnen. iqneb am speqtaklis aRdgena-<br />
ganaxleba-retrospeqtiva aris erTaderTi swori gza, romelic<br />
samyaros daanaxebs da Seunaxavs kidec am gansacvifrebel<br />
materialur kulturas, unikalur Zegls? amasTan, is gaxdeba am<br />
ulamazesi kuTxis ekonomikis aRorZinebis piroba.<br />
39
30 wlis ganmavlobaSi, 1958 wlisTvis, koSkebis raodenoba<br />
180_200-mde Semcirda. es iyo svaneTis unikalur arqiteqturaze<br />
pirveli ieriSis savalalo Sedegi. ar minda davijero, rom<br />
svaneTis axlandeli ekonomikuri “aRorZineba” sabolood mospobs<br />
did qarTul(svanur) erovnul saganZurs da es iqneba “ngreva<br />
Senebis saxeliT” [9]<br />
daskvna. qveyanaSi turistuli industriis ganviTarebasTan<br />
erTad, mniSvnelovani da aucilebeli piroba regionebis<br />
ekologiuri wonasworobis, maTi TviTmyofadobisa da garemo<br />
landSaftze datvirTvis regulirebis sakiTxis yovelmxrivi<br />
uzrunvelyofaa, rac SesaZlebelia kvalificiuri specialistebis<br />
erToblivi, SeTanxmebuli, kvlevebsa da analizze damyarebuli<br />
moqmedebiT.<br />
xevsureTis regionisadmi dRevandeli saxelmwifoebrivi midgoma<br />
(sakanonmdeblo poziciebis ganxilva-analizi)<br />
SeiZleba iTqvas, rom amJamad saxelmwifoSi moqmedi<br />
normatiuli Tu sakanonmdeblo masalebis gacnoba-Seswavlam<br />
gviCvena, rom dRes saqarTvelos maRalmTiani regionebisadmi<br />
qveynis saxelmwifoebrivi politika radikalurad Seicvala, rac<br />
dagegmil da gasatarebel RonisZiebebSi aisaxeba, kerZod,<br />
konstituciis 31-e muxlis mixedviT, saxelmwifo zrunavs qveynis<br />
mTeli teritoriis, gansakuTrebiT ki saqarTvelos regionebis<br />
Tanabari socialur-ekonomikuri ganviTarebisaTvis. maRalmTiani<br />
regionebis socialur-ekonomikuri progresis uzrunvelsayofad<br />
K”kanoni maRalmTiani regionebis socialur-kulturuli<br />
ganviTarebis Sesaxeb” rig SeRavaTebs adgens.<br />
saqarTveloSi konstituciisa da ”alpuri konvenciis“<br />
saerTaSoriso wesdebis Sesabamisad, moqmedebaSiaKkanoni<br />
maRalmTiani regionebis socialur-kulturuli ganviTarebis<br />
Sesaxeb (saqarTv. konstit. da alpuri konvencia), romlis mizania:<br />
40
muxli 1<br />
1. maRalmTiani regionebis socialur-ekonomikuri ganviTarebis<br />
uzrunvelyofa;<br />
2. maRalmTiani regionebis mdgradi ganviTarebis politikis<br />
gatareba, Tanamedrove moTxovnebisa da momavali Taobebis<br />
interesebis gaTvaliswinebiT;<br />
3. maRalmTian regionebSi sameurneo da socialur-kulturuli<br />
aqtivobis gaZliereba;<br />
4. sxvadasxva wyarodan (maT Soris, evrokavSiris fondebidan)<br />
investiciebis mozidva;<br />
5. erovnebaTaSorisi TanamSromlobis ganviTareba maRalmTiani<br />
regionebis sasazRvro zonebis problemebis mogvarebis mizniT;<br />
6. gzebis mSeneblobis mowesrigeba.<br />
muxli 2. maRalmTiani regionebis socialur-ekonomikuri da<br />
kulturuli ganviTarebis safuZveli meurneobis Semdegi saxeebia:<br />
turizmi, sakurorto da rekreaciuli meurneoba.<br />
muxli 3. maRalmTiani regionebis socialur-ekonomikuri da<br />
kulturuli ganviTarebis mizniT saqarTvelos xelisuflebam<br />
SeimuSava SeRavaTiani sakredito-sainvesticio RonisZiebebis<br />
saxelmwifo programa, romlis parametrebi yovelwliurad<br />
aisaxeba saxelmwifo biujetSi.<br />
muxli 5 (a). am kanonis moqmedeba vrceldeba mTlianad mxolod<br />
mTiuleTsa da gudamayris xeobaze, fSav-xevsureTsa da TuSeTze,<br />
romlebic demografiuli reabilitaciis mwvave zonebad iTvleba.<br />
dReisTvis qveyanaSi dagegmilia da nawilobriv wamowyebuli<br />
sxvadasxva RonisZiebebi, maT Soris saxelmwifo biujetis<br />
asignebebi.<br />
muxli 16<br />
1. saqarTvelos parlamenti da masTan arsebuli organizaciebi<br />
afinanseben duSeTis municipalitets, kerZod soflis<br />
programas, konkretulad ki:<br />
2. finansdeba gzebi barisaxomde (Tanxa 38399.58 l Seadgens)<br />
3. aseve, gza Satilamde (Tanxa 9818.459 l Seadgens)<br />
41
4. dainiSna avtobusi Tbilisi-Satili-Tbilisi.<br />
SemuSavebulia “kulturuli memkvidreobis dacvis saxelmwifo<br />
miznobrivi programa” (alpuri konvenciis saerTo wesdeba):<br />
1. programis mizania kulturuli memkvidreobis unikalur<br />
nimuSTa gadarCena, maTi restavraciis, konservaciisa da<br />
reabilitaciis uzrunvelyofa;<br />
2. regionaluri muzeumebis reabilitacia, saqarTvelos<br />
kulturuli memkvidreobis popularizacia da a.S<br />
programaSi sxva maRalmTian regionebTan erTad Sesulia<br />
xevsureTis regionic (kulturuli memkvidreobis dacvis<br />
saxelmwifo miznobrivi programa).<br />
unda aRiniSnos, rom dRes mcxeTa-mTianeTis raionis umetes<br />
teritoriaze gayvanilia gzebi, met-naklebad ganviTarebulia<br />
infrastruqtura, Tumca xevsureTSi es tendencia jerjerobiT<br />
naklebad SeiniSneba.<br />
sainteresoa saqarTvelos marTlmadidebluri eklesiis,<br />
kerZod sapatriarqos mier regionebis funqciis aRdgenisa da<br />
ganviTarebis uzrunvelsayofad gamoCenili iniciativa<br />
“axali…soflebi”, romelic TiToeul maRalmTian sofelSi<br />
winswar dagegmil 200 heqtarze 50 axalgazrda ojaxis dasaxleba-<br />
damagrebas iTvaliswinebs. sapatriarqos materialuri<br />
xelSewyobiT maTTvis dagegmilia saxlebis mSenebloba da<br />
axalgazrda ojaxebis adgilze adaptaciis procesis xelSewyoba.<br />
Cveni kvlevisTvis sainteresod miviCnieT, gavcnobodiT teqnikis<br />
mecnierebaTa kandidatis manana moiswrafiSvilis naSroms,<br />
romelic eZRvneba ”mTian pirobebSi rkinigzebis da xelovnuri<br />
nagebobebis, viwroliandiani rkinigzebis daproeqteba da<br />
saqarTvelos pirobebisTvis misi normatiul-teqnikuri bazis<br />
Seqmnas”. mniSvnelovania, rom am etapze m. moiswrafiSvilis mier<br />
damuSavebulia proeqti _ saqarTvelos masStabiT viwroliandiani<br />
(1067 mm siganis, kukuSkis tipis, mxolod bevrad modernizebuli)<br />
sarkinigzo qselis mosawyobad. sayuradReboa, maRalmTiani<br />
regionebisaTvis es saxeoba metad rentabelurad da<br />
42
perspeqtiuladaa miCneuli, amitom pirveli rigis amocanad<br />
swored misi mTian regionebSi ganxorcielebaa miCneuli.<br />
proeqtis damuSavebisas gaTvaliswinebul iqna saqarTvelos<br />
regionaluri Taviseburebebani da SemuSavda rkinigzis qselis<br />
sruli da momgebiani marSrutebi Tbilisidan mTeli saqarTvelos<br />
masStabiT, radialuri mimarTulebiT, ganapira sadgurebi ki<br />
igegmeba erTmaneTTan uSualo kavSiriT.<br />
praqtikulad, ramdenime regionis muSa-proeqti ukve mzad aris.<br />
xevsureTis regioni am siaSi jerjerobiT ar aris, radgan<br />
regioni ar aris miCneuli stratgiul zonad. magram aris<br />
mosazreba, Tu regionSi aRorZinebis ufro aqtiuri da sasikeTo<br />
Zvrebi gamomJRavnedba, es, Tavis mxriv, momavalSi aq<br />
viwroliandiani rkinigzis ganxorcielebis impulsad iqceva. ris<br />
safuZvelsac Cven mier SeTavazebuli winadadebis _ regionSi<br />
ojaxuri tipis saxl-sastumroebis warmatebulad ganxorcieleba<br />
iZleva.<br />
daskvna. zemoTqmulidan gamomdinare SegviZlia davaskvnaT, rom<br />
sadReisod maRalmTiani regionebisadmi saxelmwifoebrivi<br />
midgoma radikalurad da sasikeTod aris Secvlili, rac udavod<br />
realuri perspeqtivaa maTi ganviTarebisTvis.<br />
sakiTxis Seswavlis Sedegebma aseve gviCvena, rom saxelmwifos<br />
mxridan amgvari nabijebi warmatebul Sedegs iZleva, rac imaSi<br />
gamoixateba, rom xevsureTis regionSi (mag., Satili, gudani da<br />
sxva) mosaxleobis jerjerobiT mcire raodenobiT, magram mainc<br />
dabrunebis precendents qmnis. Tumca unda aRiniSnos, rom<br />
xevsureTis darCenil teritoriebze dReisTvis SesamCnevi Zvrebi<br />
ar SeiniSneba.<br />
1.3. sakurorto Zveli dasaxlebebis revitalizaciis<br />
saerTaSoriso praqtika<br />
kvlevisTvis mniSvnelovania turistulad aqtiuri, warmatebuli<br />
qveynebis gamocdilebis gacnoba im TvalsazrisiT, Tu rogor<br />
ganaviTares adgilobrivi turistuli resursi, rogor<br />
SeinarCunes Zvel istoriul-eTnografiulad saintereso<br />
43
dasaxlebebSi TviTmyofadi garemo; moarges Zveli ganaSenianeba<br />
Tanamedrove moTxovnebs da mianiWes axali funqcia; rogor<br />
iyeneben landSaftis, ekosistemis da TviTmyofadi arqiteqturisa<br />
da, rac mTavaria, soflis garemos dauzianeblad, CarTes<br />
turistul meurneobaSi.<br />
amJamad msoflioSi stumarTmoyvareobis industria umZlavres<br />
sistemas qmnis. turizmis ganTavseba erT-erTi umTavresi<br />
elementia. gansaTavsebeli obieqtebia: otelebi, sastumroebi,<br />
motelebi, axalgazrduli hostelebi Tu saerTo sacxovreblebi,<br />
agreTve apartamentebi, turistuli priutebi da kerZo seqtori _<br />
saojaxo sastumroebis saxiT. turistebis ganTavsebis adgilad<br />
moiazreba nebismieri obieqti, romelic turists epizodur an<br />
regularul Ramis gasaTev adgils sTavazobs.<br />
arsebobs turistTa ganTavsebis koleqtiuri da individualuri<br />
formebi da maTTvis sxvadasxva obieqti gamoiyeneba, kerZod:<br />
I. turistTa koleqtiuri ganTavsebisTvis gamoiyeneba binis tipis<br />
sastumroebi, saxl-sastumroebisa da bungaloebis jgufisgan<br />
Semdgari kompleqsebi. am obieqtebs erTiani marTvis sistema<br />
aqvs da arendiT garkveul safasurad gaicema.<br />
II. turistTa individualuri ganTavsebisaTvis gamoiyeneba<br />
sacxovrebeli saxlebi, romlebic adaptirebulia vizitorTa<br />
miRebasa da dasvenebisaTvis. am jgufSi Sedis kotejebi da<br />
individualuri mciresarTuliani saxlebi, xolo mravalbinian<br />
saxlebSi _ binebi.<br />
aRsaniSnavia, rom dReisTvis farTo propaganda eweva<br />
adamianebis janmrTelobaze ekologurad sufTa garemos dadebiT<br />
gavlenas, rac soflis turizmis ganviTarebis ZiriTadi motivia.<br />
magaliTad, aSS-Si Zalian popularulia iseTi saxis dasveneba,<br />
rogoricaa “Svebuleba sofelSi”, rodesac urbanuli qalaqis<br />
mcxovrebi ojaxebi dasasveneblad da gantvirTvisTvis soflad<br />
Cadian. turistul regionebSi aseve gavrcelebulia e.w.“Svebuleba<br />
kotejSi” an “saxli sofelSi”, romelic SesaZlebelia Zveli,<br />
tradiciuli saxlic iyos. am SemTxvevaSi, stumarma maspinZlis<br />
44
gareSec SeiZleba isargeblos saxliT an misi garkveuli<br />
nawiliT. dasvenebis es forma moxerxebulia da iafi ujdeba<br />
momxmarebels. [10]<br />
evropis qveynebis (mag., germaniaSi, SveicariaSi, avstriaSi da<br />
sxv.) sofluri tipis dasaxlebebSi ganTavsebul turistuli<br />
bazebis qsels axorcielebs e.w. “faqizi” (CvenTvis msgavsi<br />
terminia ”eko”) turizmis saxiT. esaa erT-erTi gza, raTa glexma<br />
SeinarCunos Tavisi sameurneo funqciebi da mxolod turizmze<br />
morgebul momsaxure personalad ar iqces. [11]<br />
turistuli infrastruqturis ganviTarebis sakiTxs eZRvneboda<br />
1992 wels gaerTianebuli erebis organizaciis konferencia<br />
Temaze “garemo da ganviTareba” (UNCED), (rios planetis samiti _<br />
The Rio Erth Summit). [12]<br />
am problemebis kvlevas mieZRvna 09.2006_06.2008 ww.<br />
ganxorcielebuli kidev erTi proeqti, romelic subsidirebuli<br />
iyo TRNC (Crd. kviprosi, TurqeTis resp.) (MEKB-06-12) ganaTlebis<br />
saministros mier.<br />
proeqti miznad isaxavda racionaluri, sabazo principebisa da<br />
gegmis SemuSavebas kunZul kviprosze sofel dif karpaz-is<br />
dasaxlebis revitalizaciisa da misi faqizi transformaciisTvis.<br />
pirvel etapze proeqti iTvaliswinebda dasaxlebis rogorc<br />
fizikur, aseve ekonomikur da socialur mxardaWeras. amisTvis<br />
Catarda naturaluri kvlevebi, rac moicavda arqiteqturul da<br />
funqciur analizs (arsebuli ganaSenianebis, miwis-landSaftis<br />
siluetis, auTvisebeli teritoriebis, quCebis da maTi siluetis,<br />
mTlianad dasaxlebis siluetis da a.S.), socialur analizs,<br />
dafuZnebuls teritoriis demografiul maxasiaTeblebze,<br />
socialur-ekonomikur, ganaTlebisa da kulturis donis<br />
maCveneblebze.<br />
meore etapze mogrovili Sedegebis Teoriul-dokumenturi<br />
masalisa da sxva monacemebis analizis safuZvelze SemuSavda<br />
konceptualuri xedva, mTavari strategia da scenari.<br />
Camoyalibda ZiriTadi miznebi da amocanebi.<br />
45
naSromis Sedegi iyo soflis tipis am dasaxlebis potencialis<br />
racionalurad gamoyenebisa da eko-turizmis ganviTarebisTvis<br />
ZiriTadi sicocxlisunariani struqturis Seqmna, rac sabolood<br />
pozitiur wvlils Seitanda am istoriul-eTnografiuli,<br />
kulturuli maxasiaTeblebiT gamoxatuli dasaxlebis<br />
revitalizaciisa da ekologiuri mdgradobis gaumjobesebaSi.<br />
zemoT aRniSnuli kvleva sainteresoa im mosazrebidan<br />
gamomdinare, rom, msgavsi problemebis gadaWrisas, is SeiZleba<br />
gamoyenebul iqnes, rogorc meTodologiuri saxelmZRvanelo.<br />
(sofeli dif karpaz-is revitalizacia: tradiciuli sofluri<br />
dasaxleba CrdiloeT kviprosze. avt. hoskara, sebnem onali;<br />
doratli, nasie; kan akbili, esra; gulei, kamili; orkunoglu,<br />
halide/ aRmosavleT xmelTaSua zRvis universiteti – (TRNC -<br />
Internacional IAPS-CSBE & HOUSEING Network 2009).<br />
ZvelisaTvis axali funqciis, axali sicocxlis dabadebis – e.w.<br />
revitalizaciis magaliTebi kidev mravladaa msoflio turizmis<br />
infrastruqturis ganviTarebis praqtikaSi.<br />
amis naTeli magaliTia TurqeTSi mdebare, istoriul-<br />
arqiteqturulad TviTmyofadi regioni kabadokia, sadac bunebisa<br />
da adamianis mier Seqmnilia sacxovrebeli gamoqvabulebi. xeTebis<br />
periodidan dawyebuli, saukuneebis manZilze ikveTeboda<br />
mravalbiniani sacxovrebeli saxlebi. es tradicia,<br />
moxerxebulobis, silamazisa da TviTmyofadobis gamo,<br />
adgilobrivi macxovreblebis mier dRemdea SenarCunebuli. [13]<br />
gioremes Turquli mosaxleoba dResac ar aSenebs saxlebs<br />
axal teritoriebze. isini TavianTi sacxovreblebis arsebul,<br />
bunebriv, kldovan warmonaqmnebze akeTeben miSenebas, ZvelisZveli,<br />
tradiciuli meTodiT. amave meTodiT dResac iqmneba<br />
komfortulad mowyobili keliebis tipis sastumroebi<br />
turistebisaTvis. [14]<br />
ojaxuri sastumros funqciis mqone mciresarTuliani<br />
sacxovrebeli saxlebiT kurortebis ganaSenianebis farTo<br />
46
praqtika arsebobs italiasa da bulgareTSi, zRvispira da<br />
rTuli reliefis mqone maRalmTian (alpebis) kurorteze.<br />
sainteresoa istoriul-arqiteqturul Zeglad qceuli<br />
italiuri qalaq materas magaliTi, sadac qalaqis Zveli<br />
mciresarTuliani ganaSenianebis nawili daculi teritoriaa.<br />
amasTan, sacxovrebeli saxlebis umetesi nawili sastumroebadaa<br />
adaptirebuli.<br />
bulgareTis mTaze terasulad gaSenebul istoriul qalaq<br />
veliko-tirnovos Zvel sacxovrebel saxlebs turistebis<br />
gansaTavseblad iyeneben.<br />
aRsaniSnavia, rom orive qalaqSi, Tanamedrove arqiteqturuli<br />
normisa da moTxovnis gaTvaliswinebiT, harmoniulad viTardeba<br />
qalaqis Tanamedrove nawilebic. [15]<br />
ruseTis federaciaSi e.w. “ojaxuri” sastumroebi xSiri araa<br />
(uZravi saagentos DokI monacemebiT, sul 100-mdea), [16] magram<br />
iTvleba, rom es sfero Zalian perspeqtiulia da swrafi tempiT<br />
ikidebs fexs. regionebSi saojaxo sastumroebi umTavresad<br />
rusul nacionalur stilSia gadawyvetili da ulamazes<br />
adgilebSia ganTavsebuli. aq kargadaa organizebuli eqskursiebi<br />
da kulturuli programebi. es centrebi popularulia rogorc<br />
russ, aseve ucxoel turistebs Soris da regionaluri mTavroba<br />
yvelanairad mxars uWers aseTi saxis saqmianobas.<br />
Zveli istoriuli garemos SenarCunebis TvalsaCino magaliTia<br />
ruseTis federaciis mazenskis raionSi mdebare eTnografiuli<br />
sofeli kimJa. is im mcirericxovan dasaxlebaTa ricxvs<br />
ganekuTvneba, romelmac SeinarCuna zRvispira (поморье)<br />
dasaxlebebis tradiciuli ieri da civilizaciisgan<br />
xelSeuxebeli landSafti. [17]<br />
sofeli imis warmodgenis saSualebas iZleva, rogor<br />
cxovrobdnen maTi winaprebi bunebriv garemoSi 100 an 200 wlis<br />
win.<br />
kimJas mcxovreblebma TavianTi soflis unikalurobis<br />
SesanarCuneblad 2004 wels Seqmnes specialuri teritoriuli<br />
47
sazogado TviTmmarTvelobis organo (отс) “kimJa,” romlis<br />
ZiriTadi saqmianoba soflis kulturuli memkvidreobis<br />
SenarCuneba, stumris miReba da am saxis turizmis ganviTarebaa.<br />
TviT sofelSi faseulia ara marto arqiteqturis Zeglebi (maT<br />
Soris Zveli odigitriis eklesia, aRTqmis jvrebi, sacxovrebeli<br />
saxlebi, sameurneo nagebobebi), aramed soflis kulturuli<br />
landSaftic, romelic gzebis, bostnebis, Robe-yoris,<br />
moSiSvlebuli adgilebis, mdeloebis erTobliobaa da romelic<br />
eris formirebis istoriasTanaa kavSirSi.<br />
Sesabamisi drouli RonisZiebebiT s. kimJas mosaxleobam daicva,<br />
SeinarCuna sofeli da gaiCina damatebiTi Semosavlis wyaro. aq<br />
tardeba forumi “memkvidreobis adgili regionis mdgradi<br />
ganviTarebisas.” [18]<br />
adgilobrivi tradiciuli sacxovrebeli garemos, misi<br />
unikaluri arqiteqturis gadarCenis, SenarCunebisa da turistul<br />
infrastruqturaSi CarTvis erT-erTi warmatebuli mcdelobaa<br />
qvemo saqsoniis sofeli vendlandi, romelic Crdilo germanuli,<br />
saukunovani, tradiciuli wriuli struqturis mqone, soflis<br />
tipis dasaxlebis tipuri nimuSia. aq Catarda soflis teritoriis<br />
restavracia, gakeTda muzeumi da moewyo ojaxuri da mcire<br />
zomis municipaluri sastumroebi. regionis mesveurebi cdiloben<br />
miizidon turistebi. gamoikveTa is tendenciac, rom axalgazrda<br />
mcxovreblebi mainc ar Cerdebian sofelSi da qalaqebisken<br />
miiweven. am movlenis gamomwvevi mizezebi calke Seswavlis<br />
sagania. nax.<br />
ganvixiloT soflis restavraciis arcTu warmatebul<br />
magaliTi, kerZod germaniis yofili kancleris helmut kolis<br />
mSobliur sofel liudvigsxafenis aRdgena. sagulisxmoa, rom<br />
Tavis droze kancleris iniciativiTa da didi dafinansebiT aq<br />
Catarda sarestavracio samuSaoebi e.w. „ganaxleba”. soflis yvela<br />
saxli gadaiReba ferad-feradi, xalisiani feris saRebavebiT.<br />
erTmaneTTan axlomdgomi saxlebis Siga wiboebs mRebavebi ver<br />
miudgnen da isini Seuferadebeli darCa. SemdgomSi<br />
48
arqiteqtorebma aRmoaCines, rom Tavis droze es saxlebi<br />
SeRebili yofila ruxi feris, sxvadasxva araCveulebrivi<br />
tonalobis bunebrivi pigmentebiT, rac dasaxlebas individualur,<br />
tradiciul da saocrad esTetikur iers aZlevda.<br />
mTavrobis iniciativiT ki, am erTi SexedviT dadebiTi impulsis<br />
matarebeli, magram winaswar kvlevebs moklebuli uxeSi CareviT,<br />
dasaxlebam banaluri, evropuli dasaxlebis ieri miiRo.<br />
es magaliTi metyvelebs imaze, rom, rogorc wesi, winaswar<br />
kvlevebs moklebuli, araswori mimarTulebiT ganxorcielebul<br />
aRdgena-ganaxlebas, kidev ufro didi zianis miyeneba SeuZlia.<br />
literaturuli masalis gacnobam agreTve gviCvena, rom<br />
sazRvargareTis qveynebis sakurorto qalaqebisa da dasaxlebebis<br />
mciresarTuliani saxlebis arqiteqturuli dagegmarebisa da<br />
ganaSenianebisas ar gamoiyeneba tipuri proeqtebi. konkretul<br />
raionebSi mSeneblobisTvis arqiteqturuli tradiciebis<br />
safuZvelze SemuSavda adgilobrivi landSaftis, reliefisa da<br />
bunebriv-klimaturi pirobebis Sesabamisi da individualuri<br />
proeqtebis variantebi. es ki dasaxlebebs TviTmyofad da<br />
ganumeorebel arqiteqturul iers unarCunebs.<br />
sainteresoa am sferoSi momuSave cnobili ingliseli<br />
arqiteqtor braian parkis gamocdileba.<br />
“ukve Jargonad iqca kulturuli turizmisa da ganaSenianebis<br />
aRdgenis sferoSi „aSene qveyana anu aSene kultura“; „yvela<br />
aRdgena kulturulia an ver Sedgeba“ _ magram aRdgena ver<br />
moxdeba CalabulaSi, rac ar unda kulturuli iyos igi”. [19]<br />
utyuaroba gvesaWiroeba, rodesac vmuSaobT qalaqis an Zveli<br />
dasaxlebis narativTan, rodesac vcdilobT CavwvdeT warsuls,<br />
raTa davrwmundeT, rom samomavlo SeTavazebebi warsulzea<br />
dafuZnebuli da momavalsac miesadageba. Sotlandiuri “merCanT<br />
siTis” („vaWarTa qalaqi“) istoriuli Senobebis asprocentiani<br />
aRdgena da konservacia ar gaxldaT amocanis gadaWra. ragan is,<br />
rac gakeTda sakonservacio samuSaoebis, Zveli Senobebis axali<br />
49
daniSnulebisTvis misadagebisa da axali Senobebis nazavi iyo.<br />
[20]<br />
is, rac merCanT siTSi gakeTda, metwilad konservacia gaxlavT.<br />
quCebsa da sazogadoebriv sivrceebSi seriozuli investiciebi<br />
Caido da mTel ubans erTgvari erTianoba mianiWa, rac<br />
mravalgvari sxvadasxva daniSnulebis dawesebulebis erTmaneTis<br />
gverdiT ganlagebiT ganxorcielda. (braian parki)<br />
avtoris azriT, regionis Zveli dasaxlebebis momavali<br />
konservaciam unda gansazRvros, magram ara yvelafris<br />
SenarCunebis, SekeTebis da Senaxvis gziT. unda SeirCes:<br />
ra aris saukeTeso maT Soris, rac gagvaCnia;<br />
kidev risi daTmoba SegviZlia;<br />
sad devs SesaZleblobebi imisa, rom dainergos saTanado axali<br />
xasiaTi, masStabi da xarisxi?<br />
ganisazRvros ramdenad SesaZlebelia eTnografiuli, Zveli<br />
regionis Sereuli saxiT moxmareba?<br />
konservaciisaTvis konservaciis gegma gamoiyeneba, magram,<br />
mTavaria Senobis Sesabamisi mniSvnelobis Sefaseba (Assessments of<br />
Relevant Significance), rac, erTi mxriv, gamoarCevs mis yvelaze<br />
mniSvnelovan elementebs, riTac gaamarTlebs maTi konservaciisa<br />
da xelaxali gamoyenebis investirebas; meore mxriv, gamoarCevs<br />
naklebad mniSvnelovan da umniSvnelo Senobebsa da sivrceebs,<br />
romelTa Secvla SesaZloa mTeli arealisTvis ufro momgebiani<br />
aRmoCndes.<br />
“merCanT siTiSi~ qalaqis ieris memkvidreobis aRdgenis<br />
iniciativis ZiriTadi miznebi iyo:<br />
sajaro da kerZo investiciebisaTvis CamonaTvlis momzadeba<br />
momavali investirebis wasaxaliseblad;<br />
proeqtis moqmedebis arealSi sajaro kontrolis qveS myofi<br />
umniSvnelovanesi ubnebis swrafi aRdgenis xelSewyoba;<br />
arealSi kerZo kontrolis qveS myofi ubnebis ganviTarebis<br />
xelSewyoba da gaumjobeseba;<br />
50
arealSi axal saqmianobaTa wamowyebis xelSewyoba, xolo<br />
kulturuli, turistuli da SemoqmedebiTi industriis dargSi<br />
_ arsebuli saqmianobebis gafarToeba;<br />
Senobis zeda sarTulebze carieli da mitovebuli uzarmazari<br />
farTobis sacxovreblad an biznessaWiroebisTvis xelaxla<br />
gamoyenebis stimulireba;<br />
arealis xasiaTisa da memkvidreobis Sesabamisi yvela Sesavsebi<br />
proeqtisaTvis maRalxarisxiani dizainis uzrunvelyofa;<br />
merCanT siTisTvis damaxasiaTebeli gamokveTili<br />
arqiteqturuli xasiaTisa da memkvidreobis dacva, istoriuli<br />
Senobebis SekeTeba-restavraciis xelSewyobis gziT.<br />
avtors dadebiT movlenad miaCnia is garemoeba, rom, rogorc<br />
bolo wlebis statistika cxadyofs, glazgoSi, romelic axlaxan<br />
ganaxlda, bevrad ufro gaizarda vizitorTa mozidva da<br />
momsaxureba, vidre edinburgSi. qalaqis aRdgena am monacemTa<br />
zrdis umTavresi faqtori gaxldaT.<br />
Sedegad civi, nestiani da CaJamebuli qalaqidan glazgo<br />
aqtivobebis, performansisa da saqmianobebis, mravalferovani<br />
kulturis adgilad iqca, dasaxlebis aRdgenis, vizitorTa<br />
sagrZnobi raodenobiT zrdisa da masTan dakavSirebuli<br />
investiciebis mozidva ar xdeba mxolod glazgoSi. adamianebs<br />
gvizidavs mfeTqavi adgilebi, sadac dasaxleba mudam<br />
moZraobaSia, sadac Zveli axalSi iJRenTeba, sadac identoba da<br />
adgilis suli Taobidan TaobaSi cocxlobs.<br />
sayuradReboa, urbanuli memkvidreobis analizis axlad<br />
SemuSavebuli meTodi „DIVE“ (yvinTva) da misi ZiriTadi aspeqtebi.<br />
es gaxlavT gegmarebiTi instrumenti, romlis saSualebiT<br />
SesaZlebelia istoriuli qalaqebisa da garemos Taviseburebebis<br />
(e.w. adgilis sulis), misi mniSvnelobis, cvlilebebis Setanis<br />
SesaZleblobebisa da samoqmedo arealis gamokvleva. [21]<br />
sainteresoa misi ZiriTadi aspeqtebi, kerZod istoriuli<br />
arealebis ganviTarebis potencialsa da cvlilebebis Setanis<br />
SesaZleblobaze yuradRebis gamaxvilebam cxadyo ufro<br />
51
misadagebuli da integrirebuli dagegmvis strategiis,<br />
iaraRebisa da meTodebis saWiroeba. 1990 wlidan moyolebuli<br />
norvegieli damgegmavebi iyeneben „adgilis analizs“, rogorc<br />
urbanuli ganviTarebis procesis iaraRs. termini “adgilis<br />
analizi” ganisazRvreba, rogorc iaraRi, romlis meSveobiT<br />
vlindeba adgilobrivi resursebis buneba, maTi socialuri<br />
Rirebuleba. cxadi xdeba, Tu dReisaTvis rogor moixmareba da<br />
imarTeba es resursebi. analizma dokumenturad unda asaxos<br />
arealis Zlieri Tu susti mxareebi da Taviseburebani, rac<br />
momavali SesaZleblobebis Sefasebis da saTanado dasacavi Tu<br />
gasaviTarebeli miznebis dasaxvis safuZvlad gamodgeba. amJamad<br />
profesionalebis Tu sazogadoebis mier kulturuli<br />
memkvidreoba sul ufro metad aRiqmeba mocemuli adgilis<br />
simdidred.<br />
2002 wels evropis kulturuli memkvidreobis sammarTvelom<br />
wamoiwyo procesi, romelic miznad isaxavda urbanuli<br />
memkvidreobis specifikuri analizis SemuSavebas. esaa urbanuli<br />
da teritoriuli konservaciis marTvis, sivrcobrivi<br />
dagegmarebis, garemoze zegavlenis Sefasebisa da sxva msgavsi<br />
amocanebis ganxorcielebaze morgebuli dagegmvis iaraRi,<br />
romelic SesaZloa gamoyenebul iqnes istoriuli-eTnografiuli<br />
dasaxlebebis sulis gamokvlevisas.<br />
DIVE-is meTodiT kvlevis oTxi safexuri gulisxmobs, rom<br />
istoriuli xasiaTis daumuSavebeli informacia oTxi safexuris<br />
gavliT qmediT codnad iqceva.<br />
I safexuri. arealis istoriuli xasiaTis aRwera<br />
analizis pirveli stadiis amosavali wertilia informacia<br />
imis Sesaxeb, Tu ra damaxasiaTebeli niSani gamoarCevs arealis<br />
pirvelsaxes, evolucias da dRevandel situacias erTmaneTisgan.<br />
amasTan dakavSirebuli qvesakiTxebi moicavs:<br />
adgilis pirvelsaxisa da ganviTarebis Sesaxeb informaciis<br />
moZiebas;<br />
istoriuli saxis informaciis sistematizacias;<br />
52
mopovebuli da gadamuSavebuli codnis aRwerasa da<br />
gadmocemas.<br />
II safexuri. arealis istoriuli mniSvnelobis interpretireba.<br />
I safexurze mopovebul faqtobriv da aRweriT codnas kvlevis<br />
II safexurze emateba interpretirebuli informacia arealis<br />
istoriuli konteqstisa da xasiaTis Sesaxeb. es ori safexuri<br />
erTad ayalibebs safuZvels, raTa III etapze Sefasdes<br />
kulturuli memkvidreobis faseulobebi da potenciali. II<br />
safexuris ZiriTadi mizania gamoavlinos, Tu ra aris arealis<br />
arsebiTi Taviseburebebi da riTia isini mniSvnelovani.<br />
amasTan dakavSirebuli qvesakiTxebi moicavs:<br />
istoriuli konteqstis interpretirebas;<br />
arealis istoriuli kondiciis moZiebas (ramdenad mkafio,<br />
xeluxlebeli da avTentikuria igi);<br />
arealis istoriuli mniSvnelobis aRweras da gadmocemas;<br />
III safexuri. arealis SesaZleblobebisa da SezRudvebis<br />
Sefaseba.<br />
III safexuri ganavrcobs wina safexurebis aRweriTi da<br />
interpretirebiTi saxis masalas, amatebs arsebiTi<br />
Taviseburebebis Sefasebas, Rirebulebas aniWebs mas garemo<br />
miznebisa da prioritetebis Sesabamisad da, bolos, ganixilavs<br />
SesaZleblobebsa da SezRudvebs.<br />
am etapis ZiriTadi mizania gamoavlinos, Tu rogoria arealis<br />
istoriuli Rirebuleba, ganviTarebis potenciali da cvlilebis<br />
SesaZlebloba.<br />
amasTan dakavSirebuli qvesakiTxebi moicavs:<br />
kulturuli memkvidreobis arsebiTi TaviseburebebisTvis<br />
Rirebulebis dadgenas;<br />
prioritetuli kulturuli memkvidreobis ganviTarebis<br />
potencialisa da mowyvladobis gamokvlevas;<br />
kulturuli memkvidreobis resursebis cvlilebis<br />
SesaZleblobis aRweras da gadmocemas.<br />
53
IV safexuri. kulturuli safexuri _ memkvidreobis<br />
xelSewyoba<br />
IV safexuri moicavs struqturis dadgenas mocemuli adgilis<br />
im kulturul-istoriuli resursebis ganviTarebisa da<br />
aqtivizaciisTvis, romlebic ganisazRvra, ganixila da Sefasda,<br />
rogorc Tvisebrivad mniSvnelovani, Rirebuli da met-naklebad<br />
Sesatyvisi faqtorebi.<br />
analizis am ukanaskneli fazis umTavresi mizania dadgindes,<br />
romelia arealSi istoriuli resursebis aqtivizaciisa da<br />
samoqmedo Carevis adgili.<br />
amasTan dakavSirebuli qvesakiTxebi moicavs:<br />
Carevisa da aqtivobis adgilis gansazRvras;<br />
gansaxorcielebeli strategiebisa da principebis<br />
Camoyalibebas;<br />
konkretuli RonisZiebebis da instrumentebis SeTavazebas.<br />
gamoTqma „Carevis adgili“ gamoiyeneba rTuli norvegiuli<br />
sityva „handlingsromis“ aRsaniSnavad, rac sityvasityviT<br />
„samoqmedo sivrces“ niSnavs. termini aRwers samoqmedo vels,<br />
romelic potenciurad xelmisawvdomia damgegmavisa da<br />
SemsruleblisTvis. igi ukavSirdeba im RonisZiebebs, romelic<br />
SeiZleba gaTvaliswinebuli iyos ganxilvis procesSi myofi<br />
memkvidreobis Sesanaxad, Sesacvlelad da (an aqtivizaciisaTvis)<br />
rogorc Carevis formis, aseve Carevis intensivobisa Tu masStabis<br />
TvalsazrisiT. termini moicavs ara marto fizikur elementebs,<br />
rac SeiZleba Carevis obieqti iyos, aramed arafizikur<br />
ganmsazRvrel faqtorebsac, rogoricaa dainteresebuli pirebi,<br />
kanonmdebloba, dafinanseba da sxva SesaZleblobebi Tu<br />
SezRudvebi.<br />
sabolood SeiZleba davaskvnaT, rom DIVE-is meTodiT analizi<br />
upirvelesad da umTavresad konkretuli arealis daxasiaTebis<br />
procesia da mimarTulia adgilis evoluciis SesaZleblobis<br />
gamovlenasa da samomavlo arCevanis Sefasebaze. [22]<br />
54
imisaTvis, rom codnis mosapovebeli „CayvinTvisas“<br />
Segrovebuli istoriuli masala efeqturad iqnes gamoyenebuli,<br />
igi analizis ganmartebiTi da SefasebiTi fazebisaTvis monacemTa<br />
bazad unda Camoyalibdes.<br />
am samuSaos sistematizaciisTvis gamosadegi iaraRi gaxlavT<br />
dro-sivrcis matrica, igive drois sarkmeli. am matricis<br />
meSveobiT SesaZloa daxarisxdes, Seinaxos da gadmoices<br />
informacia arealis istoriuli arsis Sesaxeb.<br />
istoriul-eTnografiuli adgilebis ganaxlebis sakiTxTan<br />
dakavSirebiT sainteresoa, am sferoSi udidesi gamocdilebis<br />
mqone, germaneli arqiteqtor kristian Smicis mosazreba:<br />
“istoriuli adgilis saTuTi ganaxleba ar niSnavs, rom is ar<br />
daicva dangrevis, Tu misi mowyobisadmi araprofesiuli<br />
midgomisagan. es, pirvel rigSi, niSnavs gaisarjo<br />
diferencirebuli samSeneblo kulturisaTvis. xolo samSeneblo<br />
kultura awmyoSi ganisazRvreba imiT, Tu rogor vudgebiT da<br />
vepyrobiT Cven Zeglebs, maT individualobasa da im mniSvnelobas,<br />
romelic am adgilmdebarobisaTvis gaaCniaT. amasTan, yuradRebas<br />
vamaxvilebT TviT adgilmdebareobis Taviseburebaze, romlis<br />
tipuri maxasiaTebeli Cven mier unda iqnes gamovlenili.<br />
mniSvnelovania, rom warmodgenaSi arsebuli suraTebi SevurwyaT<br />
adgilis mier nakarnaxevs, imas, rac am adgils cvlis. Cveni<br />
arqiteqtoruli kredoa is, rom pirveladia ara Senobis gare<br />
xedi, aramed, rogor esadageba is Tavis garemos. swored amis<br />
warmodgena gvsurs istoriul konteqstSi ganxorcielebuli<br />
proeqtebis ganxilvisas, rogorebicaa, magaliTad, drezdenTan<br />
pirveli germanuli qalaqi-baRi helerau da e.w. Q”kartier V.1”<br />
drezdenis aRdgenil “noimarktis” ubanSi (me-2 msoflio omis<br />
dros dangreuli da xelaxla aSenebul “frauenkirxes”<br />
maxloblad).<br />
sainteresoa ingliseli arqiteqtor uiliam manis azri Zveli<br />
londonis _ romauli da Sua saukuneebis qalaqis istoriul<br />
55
gareubnebSi moqceuli sami proeqtis Sesaxeb: “arqiteqtorebi<br />
sxeuls amuSaveben, Tumca swadiaT, swored suls Seexon”.<br />
igi aRniSnavs, rom qalaqisa da nebismieri dasaxlebis Seqmna<br />
araerTgvarovani procesia. igi sinTezuria da moiTxovs<br />
TanagrZnobasac da simkacresac, risTvisac uiliam mani saWirod<br />
miiCnevs, winaswar, garkveuli saxis samuSaoebis Catarebas:<br />
_ samuSaoTa warmoebisas interesTa konfliqtis gamokvlevas;<br />
_ masalis struqturis gaTvaliswinebiT, axali formebis<br />
ganxorcielebis konkretuli taqtikis SemuSavebas;<br />
_istoriuli garemos ganaxlebis procesisTvis aramaterialuri<br />
kulturis _ movlenebis, dadgenili wesebis, cxovrebiseuli<br />
Sablonebis mniSvnelovnebas.<br />
sainteresoa mis mier Sesrulebuli ramdenime proeqti:<br />
1. SorediCi _ raioni, romelic qalaqis CrdiloeT napirzea<br />
ganlagebuli da mis aguriT naSeneb qarxnebsa da sawyobebs Zveli<br />
romaul-ostiuri elferi aqvs. amJamad es areali bankirebisa da<br />
iuristebis gansakuTrebul interess iwvevs, radgan ofisebisTvis<br />
es specifikuri zona sWirdebaT.<br />
adamianTa uflebebis dacvis saqvelmoqmedo organizacia<br />
„saerTaSoriso amnistiam“ saTavo ofisebisTvis SeiZina 1911 da<br />
1954 wlebSi aSenebuli ori avejis qarxana. maTTvis mTavari iyo,<br />
Zveli Senoba axali miznebisTvis minimaluri danaxarjebiT<br />
moergoT.<br />
saboloo Sedegis misaRwevad arqiteqtorebis jgufis mier<br />
Catarda kompleqsuri samuSaoebi:<br />
1. maT Tvali gaadevnes raionis istorias, Seiswavles misi<br />
infrastruqtura (industriuli, sacxovrebeli, utilitaruli);<br />
2. dadginda Senobebis struqtura sxvadasxva maxasiaTebliT:<br />
3. dadginda Senobis resursebi, kerZod misi gare satvirTo<br />
areali, Siga satvirTo sivrce, sasinaTlo ezoebi.<br />
yvela es sivrce gamoyenebul iqna axalgazrda biznesmenTa<br />
jguf „amnistiisTvis~, saWiroebisamebr arsebul Senobas ki jer<br />
ar gaaCnda Tanamedrove moTxovnebze morgebuli saTavsebi _<br />
56
misaRebi da sagamofeno sivrce, saleqcio darbazi, lifti da<br />
kibeebi.<br />
Semdgomi samuSaoebi analizis garkveul safuZvelze<br />
ganxorcielda, radgan, rogorc amboben londoni talaxis,<br />
xreSisa da Tixis qalaqia, amitom, axali konstruqcia Zalian<br />
mtkice, mbzinavi aguriT Sesrulda, romelic sarkinigzo mSrali<br />
xidebis mSeneblobis praqtikaSi gamoiyeneboda. aguris wyobac<br />
„Zveli yaidis“ iyo, kiris duRabiT, sqeli konstruqciiT Sekruli.<br />
detalebiTa da proporciebiT Senoba iyo utilitarulica da<br />
sacxovrebelic, xolo interieri ganzrax daumuSavebeli datoves.<br />
Sedegad miiRes is, rom am aqtiur da saqmian biznesmenTa jgufis<br />
_ „amnistiis“ wevrebsa Tu momsaxure personals moswonT, rom<br />
imyofebian movlenebis centrSi, arian cota marginalurebic;<br />
aseve akmayofilebT es uxvi, magram ubralo garemo.<br />
D ganxiluli magaliTis safuZvelze vaskvniT, rom<br />
rekonstruqciisTvis SerCeuli adgilisa da Tavad Senobis Rrma<br />
kvlevis Sedegad miRebuli informaciis analizis safuZvelze<br />
SemuSavebuli proeqtis meSveobiT Camoyalibda axali sivrce,<br />
romelic Zvelisa da axlis harmoniuli Serwymaa. amasTan, is<br />
araCveulebrivi Tanamedrove nagebobaa, sadac SenarCunebulia<br />
Zveli, magram mis garSemo Tanamedrove utilitaruli sivrce<br />
ganviTarda, romelic morgebulia adgils da inarCunebs<br />
ganumeorebel, individualur saxes. amasTan, maqsimalurad<br />
pasuxobs mflobelTa saqmian da esTetikur moTxovnilebebsac.<br />
2. vaiTCepeli (White Chapel) londonis mravalferovani istoriis<br />
mqone didebuli ganapira raionis daculi teritoriaa.<br />
dRevandeloba moiTxovs, rom ofisebi infrastruqturulad<br />
qalaqis rogorc Zvel industriul, aseve ganapira raionebSic<br />
gavrceldes. amasTan, ar arsebobs sazogadoeba, romelic am<br />
process SeaCerebs, Tumca bevri obieqti xelSeuxebladaa<br />
SesanarCunebeli.<br />
CvenTvis sainteresoa arqiteqtorTa jgufis mier Sedegis<br />
misaRwevad Catarebuli kvlevisa da Semdgomi moqmedebis etapebi,<br />
57
aTa es struqtura SenarCunebuliyo, momavalSi axali<br />
daniSnulebiT gamoyenebuliyo da siZvelis xarjze meti<br />
mimzidveloba SeeZina.<br />
arqiteqtorTaA mier gamokvleul iqna areali. gamovlinda misi<br />
dadebiTi da uaryofiTi mxareebi. avtorTa jgufi eZebda<br />
saSualebas, rom sivrceebi vertikalurad da horizontalurad<br />
daekavSirebinaT erTmaneTTan. amasTan, Tanamedrove moTxovnebis<br />
Sesabamisad mowyobiliyo unarSezRudulTa gzebi, saxanZro<br />
gasasvlelebi da galereebis qseli;<br />
Sesrulebuli samuSaos saintereso Sedegia is, rom<br />
arqiteqtorTa TqmiT “axlad Seqmnili sivrceebi, arsebulis<br />
„biZaSvilebi“ arian da ara klonebi”, rac restavracia-<br />
revitalizaciisas erT-erT yvelaze mniSvnelovan Sedegad<br />
moiazreba.<br />
saintereso magaliTia proeqti “galerea”, romelic Zveli quCis<br />
gagrZeleba iyo da raionis sazogadoebrivi adgilebis mowyobis<br />
gegmaSi mniSvnelovani obieqti iyo.<br />
CvenTvis mniSvnelovan gamocdilebad SeiZleba iqces is, rom<br />
avtorTa jgufi xangrZlivad dadioda fexiT, aTvalierebda da<br />
ixatavda mocemul teritorias, radgan saWiro iyo ganaSenianebis<br />
im zogadi struqturis amocnoba, romelic Tavidan naTlad ar<br />
ikveTeboda.<br />
maT „nakrZalad“ gansazRvres arsebulTagan erT-erTi areali,<br />
radgan es sakonservacio adgili erTianad Zveli da uCveulo iyo.<br />
jgufi am Suasaukuneobrivi xasiaTis ara marto SenarCunebas,<br />
aramed gavrcelebasac Seecada. arqiteqtorebi TavianTi<br />
proeqtebiT am adgilebis intensiurobis da sicocxlis<br />
SegrZnebis gamZafrebas cdilobdnen.<br />
miuxedavad Zvelisadmi udidesi mowiwebisa, avtori aqve<br />
aRniSnavs, rom “cvlileba damaxasiaTebelia Cveni adamianuri<br />
mdgomareobisTvis _ aseve Cveni dasaxlebebisTvisac, amitom<br />
daskvnis saxiT SeiZleba Camoyalibdes: sakiTxavi is ki araa,<br />
moxdes Tu ara cvlileba, aramed mniSvnelovania, ramdenad<br />
58
swrafad unda moxdes? ar iqneba winaaRmdegobrivi, Tu aqve<br />
vityviT, rom arqiteqtura unda iyos gamZle, magram cvlilebas<br />
Seguebadi. swored esaa is, rac qalaqebs da istoriis mqone<br />
dasaxlebebs sulis navsayudlad aqcevs”.<br />
avtori SeniSnavs, rom misi “londonuri gamocdileba SesaZloa<br />
amxnevebs optimistebs da nirs wauxdens pesimistebs” [23]<br />
daskvna. arsebuli dasaxlebebis Senebisas yvela Zvel,<br />
Semadgenel nawilTan SeTanxmeba, maTi xasiaTis gaTvaliswineba<br />
da SenarCuneba ufro met samuSaos moiTxovs, vidre axal<br />
adgilas maTi daproeqteba da aSeneba, magram, amavdroulad, es<br />
ufro faseulia.<br />
sainteresoa da gasaTvaliswinebeli axleburi, Sereuli<br />
funqciis mqone saxlebis tipologiis formirebis sferoSi,<br />
sxvadasxva kvleviT institutSi Catarebuli samecniero<br />
Teoriuli gamokvlevebi da maT safuZvelze SemuSavebuli<br />
rekomendaciebi. aRsaniSnavia sacxovreblebis tipuri da<br />
eqsperimentuli daproeqtebis, centralur samecniero-kvleviT<br />
institutSi (цнниэп жилища) damuSavebuli samecniero kvleviTi<br />
naSromi Temaze: «Предложения по созданию специальных серий жилых<br />
домов для использования их в специфических условиях строительства в<br />
приморских районах страны.» /1991 ww. Temis xel-li arq. kand. e.<br />
peresvetovi/.<br />
naSromSi ganxilulia zRvispira sakurorto raionebSi<br />
(krasnodaris mxare) gamosayenebeli racionaluri tipis<br />
sacxovrebeli saxlebisa da binebis arqiteqturul-gegmarebiTi<br />
gadawyvetis ZiriTadi principebi. sabazisod aRebulia or-sam-<br />
Taobiani sacxovreblad gaTvaliswinebuli binebis funqciuri<br />
zonirebis xerxebi, droebiT da mudmiv mcxovrebTa erT saxlSi<br />
ganTavsebis sxvadasxva forma. naSromSi specifikuri pirobebis<br />
gaTvaliswinebiT SemuSavebulia arqiteqturul-gegmarebiTi<br />
gadawyvetis ZiriTadi principebi, racionaluri sarTulianoba,<br />
binebis tipologia da sxva.<br />
59
aseve sayuradsaReboa, amave institutSi 1992 ww. damuSavebuli<br />
samecniero-kvleviTi naSromi Temaze: «Разработать предложения по<br />
выбору рациональнальных типов жилых домов для городов-курортов<br />
Краснодарского края.» (Temis xel-li arq. kand. e. peresvetovi).<br />
kurortebze sacxovrebeli saxlebisadmi (binebisadmi) ZiriTad<br />
moTxovnaTa kompleqsis safuZvelze, kurort gelenjikis (rfr)<br />
magaliTze, Camoyalibebulia bifunqciuri sacxovrebeli<br />
saxlebis (binebis) tipTa nomenklatura, moculobiT-gegmarebiTi<br />
struqturebi da racionaluri 2_4-sarTulianoba, saxlebis<br />
(binebis) funqciuri zonireba, maTi arqiteqturul-gegmarebiTi<br />
gadawyvetis teqnikur-ekonomikuri efeqturobis Sefaseba da sxv.<br />
daskvna. rogorc turistulad ganviTarebuli sazRvargareTis<br />
qveynebis praqtikis Seswavla-analizi gviCvenebs, kurortebze<br />
didi xania farTodaa gavrcelebuli arsebuli saxlebis mcire<br />
saojaxo e.w. saxl-sastumroebad adaptaciis praqtika, maTi<br />
keTilmowyoba, damatebiTi meurneobis warmoebisa da turistul<br />
momsaxurebaSi CarTvis SesaZleblobiT. rac, Tavis mxriv, xels<br />
uwyobs ara marto ekonomikis ganviTarebas, aramed kurortebis<br />
TviTmyofadobis da ekologiuri balansis dacvas. kurortebis<br />
ganumeorebeli arqiteqturul-gegmarebiTi ieris Camoyalibebisa<br />
da SenarCunebis garda, isini mudmiv da droebiT mcxovrebTaTvis<br />
maRalkomfortuli dasasvenebeli da sacxovrebeli garemos<br />
Seqmnasac uzrunvelyofen. Sesabamisad, axangrZliveben Zveli<br />
adgilis sicocxlisunarianobas.<br />
1.4 rekreaciul raionebSi sacxovreblis formirebis samamulo<br />
praqtika<br />
rac Seexeba saqarTvelos kurortebze damsvenebelTa miReba-<br />
dabinavebis, maTi Sesaferisi biniT uzrunvelyofisa da<br />
momsaxurebis sakiTxs mniSvnelovania, rom (rogorc Catarebulma<br />
kvlevebma gviCvena) saqarTveloSi arsebobs sakurorto-<br />
rekreaciuli garemos organizebisa da dagegmarebis dagrovili<br />
gamocdileba.<br />
60
evri qarTveli mecnieri muSaobda da qmnida naSromebs<br />
sakurorto rekreaciuli garemos formirebisa da sakurorto<br />
mSeneblobis dargSi. am avtorTa Soris aRsaniSnavia: g. beriZis, g.<br />
jafariZis, m. milaSvilis, m. bilikis, n. mesxiSvilis, T. gabunias,<br />
a. qurdianis. m. TumaniSvilis, n. mgalobliSvilis, g. uSveriZis, g.<br />
jaliaSvilis, d. javaxiSvilis, m. kobaxiZis, n. xatiaSvilis, T.<br />
malaRuraZis, m. vadaWkorias, g. nodias, n. razmaZis, v. meliavas, n.<br />
kavkasiZis, p. CikvaiZis da sxvaTa samecniero-kvleviTi naSromebi<br />
da monografiebi. Zalian mniSvnelovania maT mier kvlevebis<br />
safuZvelze miRebuli Sedegebis praqtikaSi gamoyeneba da<br />
danergva.<br />
Cven TemasTan kavSirSia da friad sayuradReboa m.<br />
milaSvilis sadisertacio naSromi Temaze “bifunqciuri<br />
mciresarTuliani sacxovrebeli saxl-pansionatebi saqarTvelos<br />
sakurorto raionebisaTvis” (1995w.), sadac Camoyalibebulia<br />
winadadebebi da rekomendaciebi saqarTvelos kurortebze ori<br />
funqciis mqone (sacxovrebeli da stumris miRebis) saxl-<br />
pansionatebis daproeqtebisa da mSeneblobisTvis.<br />
samamulo samecniero-kvleviT praqtikaSi arsebuli Zveli<br />
gamocdilebis garda, sayuradReboa Tanamedrove Teoriuli bazac,<br />
am mxriv sainteresoa zemo svaneTSi mimdinare samTo turizmis<br />
aRorZinebis programa, romelzec muSaoba 2005 wels daiwyo. am<br />
sakiTxs mieZRvna naSromi “ojaxuri turistuli biznesi. misi<br />
organizaciis da marTvis Taviseburebani,” romelic momzadda da<br />
2005 wels fridrix ebertis fondis mxardaWeriT gamoica<br />
saqarTvelos mTis moyvarulTa kavSiris mier. [24]<br />
naSromi Seicavs, ara marto zogadi xasiaTis informacias<br />
regionis Sesaxeb, aramed konkretul rekomendaciebs arsebuli<br />
sacxovrebeli saxlebis adaptaciis, maTi ojaxur sastumroebad<br />
gardaqmnisa da turistuli momsaxurebis xarjTaRricxvis<br />
warmoebisaTvis; aseve mocemulia rCevebi turistuli marSrutebis<br />
gamyolTaTvis da ojaxuri sastumroebis diasaxlisebisTvis.<br />
naSromSi aRwerilia ramdenime salaSqro-turistul marSruti.<br />
61
germaneli specialistis da turizm-menejeris giunter<br />
fixtneris SefasebiT, zemo svaneTSi programis warmatebuli<br />
realizacia dadebiTad aisaxeba mosaxleobis socialur-<br />
ekonomikur mdgomareobaze da samomavlod SeaCerebs mTielebis<br />
migracias dablobebisken.<br />
Zvel dasaxlebebSi axali funqciis Setana da, zogadad, maTi<br />
adaptirebis sakiTxi qarTveli mkvlevarebis mier ganxilulia<br />
bevr naSromSi. am mxriv sayuradReboa arqiteqtori-urbanisti<br />
vladimer vardosaniZis mosazrebebi Zveli dasaxlebebisadmi<br />
damokidebulebis (uSualod Tbilisis, zogadad mTel qveyanis)<br />
Sesaxeb.<br />
is Tavis naSromSi aRniSnavs, rom “droa aramaterialur<br />
faseulobebsac mivxedoT, radgan swored isini, upirvelesad,<br />
gansazRvravs adgilis identobas.” “Tu ras ar vicavT `Zvel<br />
dasaxlebebSi~, ratom ar vicavT? imitom, rom kulturuli<br />
memkvidreobis dacva jerjerobiT ver gaxda Cveni sazogadoebisa<br />
da uflebamosili institutebis imanenturi statiis avtori vl.<br />
vardosamiZe koniunqturis gare moTxovnileba;<br />
kulturuli memkvidreobis dasacavad gvTavazobs Semdeg<br />
RonisZiebebs:<br />
kulturuli memkvidreobis yvela saxeobis Zeglebis<br />
gaTanabreba aRricxva-dacvis TvalsazrisiT;<br />
saaRricxvo dokumentaciis formebis koreqtireba;<br />
procedurebis dawyeba im mizniT, rom urbanomiaze adre Tu<br />
gvian gavrceldes aramaterialuri kulturuli memkvidreobis<br />
statusi;<br />
samTavrobo samsaxurebis instituciuri da resursuli<br />
gaZliereba ZeglTa dacviT sferoSi;<br />
dasasrul, ufro zogadad, kulturuli memkvidreobis marTvaSi<br />
Zlevamosili revoluciuri ryevebidan rutinul evoluciur<br />
daxvewaze gadasvla, radgan memkvidreobas memkvidreobiTobis<br />
gareSe ver davicavT”. [25]<br />
62
Cveni naSromisTvis sayuradsaReboa kvlevis meTodika, romelic<br />
SemuSavda arq. doqtoris konstantine amirejibisa da arq. Tamar<br />
amaSukelis mier (GIS da DZ sakonsultacio centri `geografiki”).<br />
meTodi qalaqis istoriuli nawilis SenobaTa tipologiis<br />
Semdegi specifikiT dalagebas iTvaliswinebs: specialur rukaze<br />
kvlevis sagnad SeiZleba miviCnioT statistikuri monacemebis<br />
miReba, yvela Senobaze calkeuli ubnebis an ganaSenianebis<br />
Seqmnis periodis mixedviT.<br />
arqiteqturul da urbanul kvlevebSi terminiT “morfotipi“<br />
aRiwereba ganaSenianebis sxvadasxva sivrciT-moculobiTi<br />
formebi, rac gamoixateba Senobis sxvadasxva parametriT, kerZod:<br />
1. fizikuri zomebiT;<br />
2. arqiteqturul-konstruqciuli TaviseburebiT;<br />
3. SenobaTSoris sivrcis organizaciiT.<br />
morfotipebis struqtura Sedgeba sistemuri midgomis<br />
safuZvelze miRebuli morfemebis garkveuli raodenobidan,<br />
romelTa urTierTganlageba asaxavs sistemis an obieqtis<br />
morfologiis yvela SesaZlebel an tipiur konfiguracias.<br />
morfemebis dasaSvebi kombinacia Seadgens morfotipebis<br />
SesaZlebel nomenklaturas da, amave dros, gamoricxavs<br />
“qimeruli” (dauSvebeli) kombinaciis warmoqmnas.<br />
istoriuli ganaSenianebis morfotipebis gamovlena am<br />
ganaSenianebis reabilitaciis procesSi uzrunvelyofs<br />
gamarTuli gadawyvetilebebis miRebas da gamoricxavs ama Tu im<br />
ubnis, teritoriis ganaSenianebaSi “ucxo”, aradamaxasiaTebeli<br />
struqturuli elementebis gaCenas an avTentikuri sivrciTi<br />
wyobis damaxinjebas.<br />
morfologiuri analizi SedarebiT axali, magram ukve farTod<br />
gavrcelebuli praqtikaa Tanamedrove urbanul, arqiteqturul<br />
kvlevebSi. morfotipebis nairsaxeoba bevrad aris damokidebuli<br />
istoriul periodze, miwaTmflobelobis formebze, landSaftis<br />
Tvisebebsa da socialuri urTierTobebis xasiaTze.<br />
63
mniSvnelovania ama Tu im morfotipis gavrcelebis sazRvrebis<br />
dadgenac.<br />
MmagaliTad, parizis qalaqis istoriuli nawili dRes<br />
warmodgenilia mxolod erTi morfotipis saxiT. xolo moskovis<br />
axal generalur gegmaSi Setanilia qalaqis istoriuli nawilis<br />
eqvsi morfotipi.<br />
miuxedavad safuZvliani Seswavlisa, dRemde ar aris<br />
Camoyalibebuli Zveli Tbilisis sacxovrebeli saxlebis erTiani<br />
da universaluri tipologia, magram Tbilisis istoriuli<br />
nawilis winaswar SemuSavebuli morfotipebis modelebi<br />
Setanilia eqspertTa savele baraTebSi.<br />
daskvna: Tanamedrove mecnieruli kvlevis meTodebi, kerZod,<br />
geoinformaciuli sistemebisa da kompiuteruli kartografiis<br />
teqnologiis gamoyeneba axal da farTo perspeqtivebs xsnis<br />
istoriuli ganaSenianebis didi masivebis struqturuli da<br />
morfologiuri Tvisebebis gamosavlenad, mravalricxovan<br />
monacemTa dajgufebis, analizis da am gziT axali, damajerebeli<br />
Sedegebis misaRebad.<br />
CvenTvis saintereso arealis (xevsureTis regionis<br />
sacxovrebeli zonis) gamokvlevas da sacxovrebel fondSi<br />
Semaval Senobebis klasifikacias momavalSi samoqmedo gegmis<br />
SemuSavebisTvis swored memkvidreobis analizis erT-erT meTodi<br />
„DIVE“ (yvinTva) daedo safuZvlad, kerZod:<br />
meTodi moicavs konservaciis gegmis gamoyenebas. aq<br />
umniSvnelovanesia Senobis Sesabamisi mniSvnelobis Sefaseba<br />
(Assessments of Relevant Significance), rac gamoarCevs, erTi mxriv,<br />
yvelaze mniSvnelovan elementebs da amiT gaamarTlebs maTi<br />
konservaciis da xelaxali gamoyenebis investirebas, meore mxriv,<br />
naklebad mniSvnelovan (umniSvnelo) Senobebsa da sivrceebs,<br />
romelTa Secvla mTeli arealisTvis SesaZloa ufro momgebiani<br />
aRmoCndes.<br />
sayuradsaRebo meTodia istoriuli nawilis SenobaTa<br />
tipologiis im specifikiT dalageba, romelic arqiteqturul da<br />
64
urbanul kvlevebSi termini morfotipiT ganisazRvreba; rac<br />
gulisxmobs specialuri rukis meSveobiT statistikuri<br />
monacemebis miRebas am nawilis yvela Senobaze, calkeuli<br />
ubnebis an ganaSenianebis Seqmnis periodis mixedviT.<br />
saqarTveloSi mravalfunqciuri mciresarTuliani<br />
sacxovrebeli saxlis tipologiis ganviTarebis gzebis axlo<br />
warsuls Tu gadavavlebT Tvals, vnaxavT, rom erT-erTi<br />
mcdeloba iyo saxl-pansionatebis proeqtebis Seqmnis mizniT 1985<br />
wels saqarTvelos arqiteqtorTa kavSirisa da arqiteqtorTa<br />
saerTaSoriso saTxilamuro klubis (SKIA) mier Catarebuli<br />
saerTaSoriso konkursi, romelic iTvaliswinebda saqarTvelos<br />
SuamTianeTis kurortebze asaSenebeli saxl-sastumroebis<br />
optimaluri proeqtebis Seqmnas.<br />
konkursze gamovlinda saukeTeso arqiteqturul-gegmarebiTi da<br />
konstruqtiuli gadawyvetebi. saxl-sastumroebi ise daigegma,<br />
rom, garda imisa, sakurorto sezonis periodSi saTavsebis<br />
nawili damsvenebelze arendiT gaqiravebuliyo,<br />
transformirdeboda pansionatad da saxlis mudmivi<br />
macxovreblebisa da damsveneblebis komfortul sacxovrebel<br />
pirobebsac uzrunvelyofda. programiT gaTvaliswinebuli iyo<br />
3,4,5,6-oTaxiani 2_3-sarTuliani saxlebis proeqtebis damuSaveba.<br />
konkursze warmodgenili proeqtebi Semdegi kriteriumebiT iqna<br />
Sefasebuli: regionisTvis damaxasiaTebeli bunebriv-klimaturi<br />
pirobebis, garemomcveli landSaftis Taviseburebis<br />
gaTvaliswinebiT da mSeneblobis ekonomikuri efeqtis<br />
uzrunvelyofiT.<br />
Cven mier Catarebuli analiziT konkursze warmodgenili<br />
saxlebi arqiteqturul-gegmarebiTi gadawyvetebis mixedviT or<br />
jgufad daiyo:<br />
1. erTbiniani saxl-sastumroebi;<br />
2. blokirebuli sacxovrebeli saxl-sastumroebi, romlebic<br />
erT arqiteqturul moculobaSi 3,4,5 da 6-oTaxian, or an met<br />
binas aerTianebda.<br />
65
arsebuli saproeqto praqtikis Seswavlam gamoavlina Semdegi:<br />
_konkursze warmodgenili proeqtebis umetesi nawili<br />
damuSavebuli iyo ZiriTadi koncefciis – mudmiv da droebiT<br />
mcxovrebTa erT saxlSi (binaSi) erTdrouli cxovrebisTvis,<br />
maRalkomfortuli mikrogaremos Seqmnis sworad gaazrebisa da<br />
sxvadasxva gegmarebiTi xerxiT ganxorcielebis safuZvelze.<br />
aqve SeiZleba ganvixiloT saqarTvelos sakurorto raionebSi<br />
gamosayenebel e.w. bifunqciuri sacxovrebeli saxlebis<br />
tipologiis gansazRvris sakiTxisadmi miZRvnili s.s.i.<br />
”saqqalaqSensaxproeqtSi” 1991 wels damuSavebuli samecniero-<br />
kvleviTi naSromi Temaze: “meToduri rekomendaciebi da<br />
winadadebebi saqarTvelos sakurorto raionebSi<br />
mciresarTuliani sacxovrebeli saxl-pansionatebis<br />
proeqtirebisaTvis”. (Temis xel-i arq. m. milaSvili).<br />
bifunqciuri sacxovreblebisadmi ZiriTad moTxovnaTa<br />
kompleqsis gansazRvrisa da gaTvaliswinebis safuZvelze,<br />
naSromSi rekomendebuli iyo sacxovrebeli saxl-pansionatebis<br />
funqciuri zonirebis sqemebi; arqiteqturul-gegmarebiTi<br />
gadawyvetebi; saTavsTa nomenklatura da saorientacio<br />
farTobebi; racionaluri sarTulianoba; rekomendaciebi da<br />
winadadebebi daproeqtebisaTvis (nax. 6, 7, 8).<br />
bifunqciuri mciresarTuliani sacxovrebeli saxl-<br />
pansionatebis tipologiis formirebis sakiTxi naSromSi gadawyda<br />
saqarTvelos kurortebis araorganizebul damsvenebelTa da<br />
turistTa Tanamedrove etapze arsebul miReba-dabinavebisa da<br />
momsaxurebis formebis Seswavla-analizis safuZvelze.<br />
daskvna. am da sxva arcTu vrceli masalidan gamomdinare,<br />
SeiZleba davaskvnaT, rom wlebis manZilze iyo mcdelobebi,<br />
saqarTvelos mTiani regionebis aRmSeneblobis,<br />
arqiteqturulad gaazrebuli, moTxovnaTa kompleqsis<br />
gaTvaliswinebiT proeqtebis Seqmnisa, romelic ojaxuri tipis<br />
sastumroebSi sameurneo aqtivobis SesaZleblobasac moiazrebda.<br />
rogorc zemoT ganxiluli saqarTvelos kurortebze sastumros<br />
66
tipis mciresarTuliani sacxovrebeli ojaxuri saxl-<br />
sastumroebis dReisaTvis arsebuli proeqtebis analizi<br />
gviCvenebs, rom maTi mSeneblobisaTvis arsebuli daproeqtebis<br />
praqtika SenobaTa arqiteqturul-gegmarebiTi gadawyvetilebis<br />
garkveuli arCevaniT gamoirCeva. magram unda iTqvas, rom am<br />
etapze saqarTvelos kurortebisTvis (gansakuTrebiT mTiani<br />
regionebisTvis) ar moipoveba sakmao masala am tipis saxl-<br />
sastumroebis daproeqtebisaTvis damaxasiaTebel TaviseburebaTa<br />
kompleqsis srulad gaTvaliswinebis safuZvelze, mecnierulad<br />
dasabuTebuli da Camoyalibebuli zogadi koncefcia,<br />
rekomendaciebi, winadadebebi da miTiTebebi.<br />
samamulo praqtikaSi marTalia arsebobs am Temis momcveli<br />
samecniero baza, magram aris bevri sakiTxi, romelic moiTxovs<br />
ufro safuZvlian da Rrma Seswavlas.<br />
dasasrul, mivdivarT daskvnamde, rom mocemuli sferos<br />
aTvisebisas, rogorc arsebuli ucxouri, aseve samamulo<br />
mecnieruli da praqtikuli gamocdilebis gacnoba-gaziareba<br />
aucilebel pirobas warmoadgens jerovani Sedegis misaRwevad.<br />
I Tavis daskvnebi<br />
II Tavi<br />
xevsureTis regionSi arsebuli mdgomareobis Seswavla-analizi<br />
Semdegi mniSvnelovani amocana iyo xevsureTSi dReisTvis<br />
arsebuli realuri viTarebis Seswavla-analizi, romelic or<br />
ZiriTad mimarTulebad ganxorcielda:<br />
1. regionSi arsebuli turistuli resursebis gamoyenebisa da<br />
vizitorebis Semosvlis dinamikis, maTi ganTavsebis, maTi<br />
moTxovnebis dakmayofilebis, maspinZelTa mxridan momsaxurebis<br />
xarisxTan dakavSirebuli statistikuri monacemebis Seswavlis<br />
TvalsazrisiT.<br />
2. xevsureTSi arsebuli sacxovrebeli fondis realuri<br />
mdgomareobis Seswavla-analiziT.<br />
67
2.1 xevsureTis regionSi vizitorTa Semosvlis dinamikisa da maTi<br />
ganTavsebis sakiTxis Seswavla-analizi<br />
naturaluri kvleva Cven mier xevsureTSi 2009 wlis zafxulSi<br />
ganxorcielda. Seswavlil iqna regionis 8 sofeli: piraqeTa<br />
xevsureTis soflebi: barisaxo, yorSa, qobulo, Ruli, xaxmati<br />
(nawilobriv); piriqiTa xevsureTis soflebi: Satili, ardoti da<br />
muco. naturaluri kvlevebis Sedegad, movipoveT mravali<br />
saintereso masala, romelTa Semdgomi kvleva da analizi<br />
saTanado daskvnebis gamotanis saSualebas mogvcemda.<br />
xevsureTis turistul-rekreaciuli resursebis gamoyenebis<br />
arsebuli mdgomareobis SeswavliT gamovlinda, rom amJamad mTel<br />
regionSi sul 128 ojaxia, maT Soris bevri ojaxi erTsuliania,<br />
nawili mxolod sezonurad cxovrobs da bevri ukve barSi<br />
gadmosaxlebaze fiqrobs.<br />
Cven mier SemuSavebuli anketiT, intervius meTodiT<br />
gamokiTxvis saSualebiT, gavecaniT adgilobrivi mosaxleebis<br />
yofiT pirobebs da regionSi araorganizebulad Semosuli<br />
turistebis dabinavebis sakiTxs.<br />
kvlevis Sedegad gamovlinda sayuradRebo faqtebi:<br />
aq mosaxle ojaxebi sezonurad (zafxulSi) sistematurad<br />
iReben adgilobriv Tu ucxoel turistebs.<br />
orive mxaris (turistebsa da maspinZlebs Soris)<br />
gamokiTxviT(interviu) moviZieT garkveuli informacia. Semdgom<br />
moxda misi sistematizacia.<br />
I. regionSi Semomaval turistTa Sesaxeb monacemTa SeswavliT<br />
gamovlinda ori ZiriTadi tipis rekreanti:<br />
1. individualurad Semosuli turistebi;<br />
2. jgufurad Semosuli turistebi.<br />
turistebis jgufebis organizeba xdeba tursaagentoebisa da<br />
turoperatorebis mier, agreTve adgilobriv mcxovrebTa<br />
aqtivobis Sedegad.<br />
68
individualuri turisti, sakuTari iniciativiT,<br />
individualurad sxvadasxva gziT (internetiT, gzamkvleviT da<br />
nacnob-megobrebis rCeviT) moZiebuli marSrutebiT mogzaurobs.<br />
II. kvlevis periodad aRebul 5 wlis (2006_2011 ww.) manZilze,<br />
regionSi Semosuli turistebis raodenobis Sesaxeb mopovebuli<br />
monacemebis analizma gviCvena, rom regionSi araorganizebul da<br />
organizebul turistTa jamuri raodenobis dinamika 2006_2009<br />
wlebSi, miuxedavad 2008 wlis agvistos movlenebisa, matebisken<br />
iyo mimarTuli. 2010 wlisTvis ki, savaraudod, ekonomikuri<br />
krizisis mizeziT, Semcirda.<br />
regionis erT-erTi soflis (roSka) mosaxleobis<br />
(fotoxelovani, roSkaSi ojaxuri sastumros mflobeli SoTa<br />
wiklauri) gamokiTxvis Sedegad miRebulia informacia<br />
individualurad da organizebuli turiT Semosul rekreantTa<br />
raodenobrivi dinamikis Sesaxeb 5-wlian (2006_2011ww) periodSi,<br />
ivlisi-agvisto-seqtemberi Tveebis mixedviT. (ix. cxrili 1).<br />
cxrili 1. regionSi sofeli (roSka) mosaxleobis gamokiTxvis Sedegad<br />
miRebuli informacia individualurad da organizebulad Semosul<br />
rekreantTa raodenobrivi dinamikis Sesaxeb. (5-wlian (2006_2011ww) periodi,<br />
ivlisi-agvisto-seqtemberi Tveebi.)<br />
sofel roSkaSi 5 wlis(2006_11ww.) ganmavlobaSi ivlis-seqtemberSi<br />
Semosul turistTa Sesaxeb statistikuri monacemebi, turistul<br />
momsaxurebaSi CarTul mosaxleTa gamokiTxvis Sedegebze dayrdnobiT<br />
Tve 2006 2007 2008 2009 2010<br />
Semomaval<br />
turistTa<br />
tipebi<br />
individualuri<br />
turisti<br />
organizebuli<br />
turiT<br />
individualuri<br />
turisti<br />
organizebuli<br />
turiT<br />
individualuri<br />
turisti<br />
organizebuli<br />
turiT<br />
individualuri<br />
turisti<br />
organizebuli<br />
turiT<br />
individualuri<br />
turisti<br />
69<br />
organizebuli<br />
turiT<br />
ivlisi 20 12X1 25 10X1 65 20X2 82 20X3 30 25X1<br />
agvisto 22 20X1 35 20X1 70 20X2 80 20X3 20 20X1<br />
seqtemberi 8 8X1 5 11X1 10 15X1 20 10X1 5 8X1
kvlevis Sedegad agreTve gamovlinda:<br />
1. regionis arsebuli sacxovrebeli fondi, romelic ver<br />
akmayofilebs elementarul sayofacxovrebo moTxovnebs, magram<br />
mainc warmoadgens regionSi Semosul turistTa erTaderT<br />
sacxovrebel adgils (Tu ar CavTvliT karvebs);<br />
2. regionSi mosaxleobis simciris gamo, xSirad turistTa<br />
raodenoba ufro metia, vidre maTi gansaTavsebeli adgilebi;<br />
3. mTeli xevsureTis masStabiT sul 6_8 ojaxs aqvs turistebis<br />
dabinavebisTvis saWiro aucilebeli materialur-teqnikuri<br />
baza.<br />
Cven mier aseve Seswavlil iqna arsebuli turistul-<br />
saeqskursio momsaxurebis saxeebi, maTi moculoba; turistTa<br />
momsaxurebaSi CarTuli mosaxleobis raodenoba da turistTa<br />
misaRebad maTi mzadyofna, materialuri bazisa da Teoriuli<br />
momzadebis TvalsazrisiT.<br />
magaliTad, sofel roSkaSi, 5 wlis (2006_2011ww.) manZilze,<br />
zafxulis Tveebis mixedviT da vizitorTa Semosvlis dinamikis<br />
monacemebis mixedviT Sedga grafiki. sof. roSkis monacemebi<br />
SesaZlebelia ganzogaddes sof. yorSasa da sof. Satilzec,<br />
radgan gamokiTxvam gviCvena, rom xevsureTSi Semosuli<br />
vizitiorebi, ZiriTadad, erTi da igive marSrutze<br />
mogzaurobdnen, romelSic soflebi barisaxo, roSka, yorSa da<br />
Satili Sedis.<br />
2006_2011wlebSi sof. roSkaSi wlebisa da Tveebis mixedviT<br />
Semosul turistTa dinamika ase gamoiyureba:<br />
70
sqema . regionSi sofeli (roSka) individualurad da organizebulad<br />
Semosul rekreantTa raodenobrivi dinamikis Sesaxeb wlebis da Tveebis<br />
mixedviT (5-wlian (2006_2011ww) periodi, ivlisi-agvisto-seqtemberi Tveebi.)<br />
vizitorebsa, da mosaxleebTan Catarebuli intervius<br />
safuZvelze gairkva vizitorTa ZiriTad moTxovnaTa kompleqsi:<br />
turisti iTxovs cxel wyals, sakvebs, izolirebul Ramis gasaTev<br />
saTavss. vizitorTa mxridan aris xangrZlivi dasvenebis<br />
moTxovnac, magram es mxolod SatilSi, barisaxosa da roSkaSia<br />
SesaZlebeli.<br />
sacxovrebel saxlebSi saTanado pirobebis arqonis gamo,<br />
mosaxleoba ver uzrunvelyofs turistebs Sesabamisi<br />
momsaxurebiT, da Tu es xerxdeba, sxva regionebTan SedarebiT<br />
Zviria.<br />
ivlisi<br />
agvisto<br />
seqtemberi<br />
3 Tvis<br />
ganzogadebiT<br />
200<br />
180<br />
160<br />
140<br />
120<br />
100<br />
80<br />
60<br />
40<br />
20<br />
0<br />
70<br />
95 80<br />
82<br />
50<br />
20 22<br />
8<br />
0<br />
Tve 2006<br />
65<br />
40<br />
35<br />
20<br />
25<br />
8 12<br />
5<br />
2007<br />
65<br />
41<br />
20<br />
10 11 10<br />
2008<br />
40<br />
15<br />
20<br />
2009<br />
66<br />
60 55<br />
30<br />
20<br />
10<br />
5<br />
2010<br />
53<br />
25<br />
20<br />
8<br />
mag., svaneTSi, TuSeTsa da yazbegSi 6 dReRamiani jgufuri<br />
kompleqsuri turi 300 lari jdeba, rodesac xevsureTSi, igive<br />
momsaxureba 600 l-mde Rirs da jgufis miRebis pirobebi arc<br />
aris (turoperatori paata vardanaSvilis da giorgi gurjiZis<br />
informacia). regioni amiT bevr momxmarebels kargavs, Tumca<br />
vizitorTa garkveuli kategoria aq mainc Cadis. regionSi xSirad<br />
mogzauroben turistebi, romlebic Rames karvebSi aTeven.<br />
145<br />
182<br />
136<br />
sof. roSkaSi 5wlis(2009-11ww) ganmavlobaSi ivlisseqtemberSi<br />
Semosul turistTa Sesaxeb statistikuri<br />
monacemebi turistul momsaxurebaSi CarTul mosaxleTa<br />
gamokiTxvis Sedegebze dayrdnobiT<br />
71
Catarebuli kvlevis Sedegad, vizitis xangrZlivobisa da<br />
sayofacxovrebo moTxovnaTa kompleqsis mixedviT, gamoikveTa<br />
vizitorTa eqvsi kategoria, kerZod:<br />
1. moklevadiani viziti, Ramis gaTeva saxlSi _ vizitors<br />
esaWiroeba izolirebuli saZinebeli, kveba, civi-cxeli wyali,<br />
sankvanZi. am kategorias Seadgens vizitorTa umetesoba, 30%;<br />
2. moklevadiani viziti, Ramis gaTeva saxlSi _ vizitors<br />
esaWiroeba izolirebuli saZinebeli, kvebis gareSe, civi-<br />
cxeli wyali da sankvanZi. am kategorias vizitorTa 10%<br />
Seadgens;<br />
3. moklevadiani viziti _ karviT (ezos gareT), vizitors<br />
esaWiroeba civi-cxeli wyali, sankvanZi da sakvebi. am<br />
kategorias vizitorTa 20% Seadgens;<br />
4. moklevadiani viziti _ vizitors esaWiroeba mxolod karvis<br />
adgili, civi-cxeli wyali da sankvanZi. am kategorias<br />
vizitorTa 25% Seadgens;<br />
5. xangrZlivi viziti (2 kviridan 1 Tvemde) – vizitors<br />
esaWiroeba saZinebeli adgili, keTilmowyobili, civi-cxeli<br />
wyali, san-kvanZiTa da kvebiT. am kategorias vizitorTa 8%<br />
Seadgens;<br />
6. xangrZlivi viziti (2kviridan 1 Tvemde) – vizitors esaWiroeba<br />
saZinebeli adgili, keTilmowyobili, civi-cxeli wyali, san-<br />
kvanZi, kvebiT uzrunvelyofis gareSe. am kategorias<br />
vizitorTa 7% Seadgens.<br />
Cven mier mopovebuli informaciiT aseve dadginda, rom amJamad<br />
mosaxleobis kerZo mflobelobaSi myofi sacxovrebeli saxlebis<br />
umetes nawilSi /95%/ Seqmnili pirobebi nawilobriv /40%/ an<br />
absoluturad /55%/ ver uzrunvelyofs damsvenebelTa normaluri<br />
cxovrebisaTvis aucilebel moTxovnebs, rac ZiriTadad<br />
gamowveulia:<br />
1. momsaxurebis dabali doniT;<br />
2. sacxovrebeli saxlebis (binebis) araracionaluri<br />
arqiteqturuli dagegmarebiT, kerZod:<br />
72
sacxovreblis arasaTanado funqciuri zonirebiT;<br />
zonaTa Soris araxelsayreli urTierTkavSiriTa da<br />
izolirebiT;<br />
mocemuli pirobebisaTvis SenobaSi funqcionalurad saWiro<br />
saTavsebis arasakmarisi raodenobiT an maTi ararsebobiT;<br />
saTanado sanitariul-higienuri pirobebis uqonloba da sxva.<br />
Cven mier Catarebuli kvlevebis Sedegad miRebuli informaciiT<br />
SegviZlia davaskvnaT:<br />
xevsureTis regionSi vizitorTa stacionarulad ganTavsebis<br />
erTaderT adgils, miuxedavad imisa, rom arsebuli saxlebis<br />
umetes nawilSi /90%/ Seqmnili pirobebi nawilobriv an<br />
absoluturad ver uzrunvelyofs vizitorTa cxovrebisaTvis<br />
aucilebel moTxovnebs, mainc regionSi arsebuli sacxovrebeli<br />
fondi warmoadgens. arsebuli viTarebidan gamomdinare, swored<br />
sacxovrebels aqvs dakisrebuli axali damatebiTi da metad<br />
mniSvnelovani funqcia _ vizitoris miReba-dabinaveba.<br />
2.2 xevsureTis regionSi arsebuli sacxovrebeli fondis<br />
mdgomareobis Seswavla-analizi<br />
saqarTvelos istoriul-eTnografiul regionebSi, kerZod<br />
xevsureTSi aucilebelia arsebuli sacxovrebeli saxlebis<br />
tipebis dajgufeba da samecniero-meTodologiuri bazis<br />
srulyofa. es adgilis identobis, individualurobis, mTlianad<br />
garemos SenarCunebis erT-erTi realuri gzaa.<br />
regionSi arsebuli sacxovrebeli saxlebis tipebis Seswavlisa<br />
da maTi samomavlo gamoyenebis perspeqtivebis gansazRvris mizniT<br />
Cven mier, mniSvnelovania (ramdenime soflis magaliTze) amJamad<br />
xevsureTSi arsebuli sacxovrebeli fondis mdgomareobis<br />
adgilze gacnoba da Seswavla. Semdeg etapze, analizis<br />
safuZvelze, sxvadasxva periodSi aSenebuli, aseve sxvadasxva<br />
mdgomareobaSi myofi sacxovrebeli saxlebis garkveuli<br />
TanamimdevrobiTa da kanonzomierebiT dajgufeba.<br />
73
2009 wels xevsureTis ramdenime sofelSi…(barisaxo, roSka,<br />
yorSa, Satili, ardoti da nawilobriv xaxmati) Cven mier Catarda<br />
naturaluri kvlevebi, kerZod:<br />
1. gamokiTxul iqna adgilobrivi mosaxleobis nawili, regionSi<br />
amJamad arsebuli mosaxleobis 7_8%;<br />
2. moxda aRniSnul soflebSi arsebuli, sxvadasxva tipis<br />
sacxovrebeli saxlebis aRricxva iseTi monacemebis mixedviT,<br />
rogoricaa soflebis dasaxeleba, saxlebis mflobelTa vinaobiT<br />
da saxlebis fizikuri mdgomareobis dafiqsireba;<br />
3. ganxorcielda sacxovrebeli saxlebis fotofiqsacia;<br />
4. aizoma erT-erTi sacxovrebeli saxli da anazomebis<br />
safuZvelze zusti naxazebi gakeTda;<br />
5. ganxorcielda kvlevis Sedegad mopovebuli masalebis<br />
damuSaveba-sistematizacia;<br />
6. Sesabamisi kriteriumebis safuZvelze ganxorcielda saxlebis<br />
tipebis klasifikacia da fizikuri mdgomareobis mixedviT<br />
dajgufeba.<br />
7. Sedga mTeli xevsureTis momcveli, turistulad aqtiuri da<br />
saintereso, aseve ojaxuri sastumroebis mosawyobad<br />
mizanSewonili savaraudo dasaxlebebis sqema. (ix. sqema .)<br />
Catarebuli naturaluri kvlevis Sedegebis analizi<br />
saintereso iyo im mxrivac, rom samomavlod, maTi analizisa da<br />
saTanado daskvnebis safuZvelze, unda Camoyalibebuliyo saWiro<br />
rekomendaciebi da winadadebebi sacxovreblis arqiteqturuli<br />
garemos revitalizaciisa da axli tipis saxlebis<br />
daproeqtebisaTvis.<br />
sacxovrebeli saxlebis tipebis tipologiurad dajgufebis<br />
safuZvlad gamoviyeneT mkvlevar-arqiteqtoris l. sumbaZis mier<br />
SemuSavebuli kriteriumebi, rogoricaa saxlis aSenebis periodi<br />
da arqiteqturul-gegmarebiTi struqturuli sqema.<br />
garda am kriteriumebisa, regionSi arsebuli saxlebis tipebis<br />
klasifikaciisas, Cven mier gakeTebuli fotofiqsaciis masalebis<br />
gamoyenebiT, aisaxa maTi amJamindeli fizikuri mdgomareobac.<br />
74
Sedegad SevZeliT saxlebis dajgufeba fizikuri mdgomareobis<br />
mixedviT:<br />
a. Semonaxuli saxlebi;<br />
b. nawilobriv dangreuli saxlebi;<br />
g. dangreuli saxlebi.<br />
naturaluri kvlevis Sedegad aseve gamovlinda, rom regionSi<br />
arsebuli sacxovrebeli saxlebi erTmaneTisgan gansxvavdeba<br />
arqiteqturul-gegmarebiTi struqturiT. Sedegad Camoyalibda<br />
arsebuli sacxovrebeli Senobebis tipTa Semdegi klasifikacia:<br />
I. uZvelesi cixe-koSki _ vxvdebiT, ZiriTadad, piriqiTa<br />
xevsureTSi, magram ramdenime SemorCenilia piraqeTa<br />
xevsureTSic.<br />
II. uZvelesi saxli-koSki _ igive “qvitkiri”. SemorCa mxolod<br />
piriqiTa xevsureTSi, kerZod: SatilSi, mucoSi, xaxaboSi, qaCuSi,<br />
ardotSi da kidev ramdenime sofelSi.<br />
sadReisod regionSi SemorCenili orive tipis koSkebi,<br />
fizikuri mdgomareobis mixedviT, SesaZlebelia daiyos Semdeg<br />
jgufebad:<br />
1. pirvandeli saxiT xeluxleblad warmodgenili –koSkebis<br />
saerTo raodenobidan daaxloebiT 35% (sof. muco, qaCu, xaxabo).<br />
TavisTavad, es kategoria (35%) davyaviT mdgomareobis mixedviT:<br />
a. Semonaxuli _20%<br />
b. nawilobriv dangreuli _ 45%<br />
g. dangreuli _35%<br />
2. konservirebuli _ koSkebis mTliani raodenobis 20% (qistani,<br />
qaCu, lebaiskari (mTeli raodenobis daaxloebiT mexuTedi);<br />
3. restavrirebuli _koSkebis (sacxovreblad ar aris<br />
adaptirebuli) mTeli raodenobis 30% (Satilis Zvel nawilSi,<br />
istoriuli sacxovrebeli koSkebi).<br />
4. restavrirebuli da sacxovreblad adaptirebuli _ koSkebis<br />
mTeli raodenobis 15% (Satilis Zvel nawilSi, istoriuli<br />
sacxovrebeli koSkebi).<br />
75
arsebuli orive tipis koSki da maTi nangrevebi SesaZlebelia<br />
Setanil iqnes turistul marSrutebSi, rogorc istoriuli<br />
Zeglebi da saintereso turproduqti.<br />
III. “ban-kaloiani” saxli _ ufro gviani periodis, magram aseve<br />
Zveli XVIII_XIXss-is tradiciuli sacxovrisi. adgilze kvlevis<br />
Sedegebis analizis safuZvelze am tipis saxlebi, fizikuri<br />
mdgomareobis mixedviT, 3 ZiriTad jgufad davyaviT:<br />
xevsureTis masStabiT SemorCenili da Cven mier Seswavlili<br />
“ban-kaloiani” tipis 34 saxli SesaZloa dajgufdes:<br />
1. Semonaxuli _ sul 22 saxli, 65% (Semonaxulia iseTi<br />
saxiT, rom SesaZlebelia cxovreba).<br />
2. nawilobriv dangreuli _ sul 5 saxli, 15% (SemorCenilia<br />
kedlebis fragmentebi);<br />
3. dangreuli – sul 7 saxli, 20% (maTi garCeva SesaZlebelia<br />
mxolod saZirkvlis darCenili konturiT);<br />
Semonaxuli saxlebi, Tavis mxriv, davyaviT kidev or qve-jgufad,<br />
romelSic:<br />
a. cxovroben 11-Si, 50%;<br />
b. ar cxovroben 11-Si, 50%.<br />
Catarebuli naturaluri kvlevis safuZvelze 2009 wlisTvis<br />
Sedga “bankaloiani” saxlebis realuri fizikuri mdgomareobis<br />
Sesabamisi procentuli Tanafardobis sqema#1.<br />
mTlianad<br />
dangreuli<br />
7 saxli,<br />
20%<br />
nawilobriv<br />
dangreuli<br />
5 saxli,<br />
15%<br />
34 kaloiani saxlis mdgomareoba 2009 wlisTvis<br />
Semonaxuli<br />
22 saxli,<br />
65%<br />
Semonaxuli 22 saxli<br />
nawilobriv<br />
dangreuli 5 saxli<br />
mTlianad dangreuli<br />
7 saxli<br />
sqema . regionSi arsebuli“ban-kaloiani” 34 saxlis realuri fizikuri<br />
mdgomareobis Sesabamisi procentuli Tanafardoba 2009 w.<br />
76
cxrili . regionSi arsebuli“ban-kaloiani” saxlebis realuri<br />
fizikuri mdgomareobis Sesabamisi procentuli Tanafardoba<br />
(2009 wlisTvis)<br />
#N saxlis tipi<br />
1. Semonaxuli saxli<br />
tradic. kaloiani<br />
saxlebis mTliani<br />
raodenoba<br />
saxlebis<br />
raodenoba _<br />
proporciuli<br />
Sefardeba%-Si<br />
22_65%<br />
2.<br />
nawilobriv<br />
dangreuli saxli<br />
sul<br />
34<br />
100%<br />
5_15 %<br />
3. dangreuli saxli 7_20 %<br />
SeniSvna. sof. ardotSi kaloiani saxlebis mxolod<br />
nasaxlarebia SemorCenili. bevri mTlianad dangreulia. aq<br />
ukanaskneli mcxovrebis Semdeg daaxloebiT 100 welia gasuli.<br />
nasaxlarebis kuTvnileba mxolod Taobidan Taobaze gadmocemiT<br />
ician.<br />
kvlevisaTvis saWirod miviCnieT gamogveyenebina is<br />
informaciac, romelic Sedgenilia xevsuri eTnograf iv.<br />
wiklaurisa da mkvidri mosaxlis, xevsureTis sasazRvro jaris<br />
ufros gogi liqokelis mier 2009_2010 ww) da romelic<br />
xevsureTSi arsebuli, tradiciuli ban-kaloiani tipis saxlebis<br />
mdgomareobas Seexeba 2009 wlisTvis. CamonaTvalSi moxseniebulia<br />
28 sofeli da masSi arsebuli 34 saxli, maTi amJamindeli<br />
patronis miTiTebiT. (ix. nax # )<br />
IV. fSauri tipis e.w.“sabZluri” saxli;<br />
Cven mier 3 sofelSi (barisaxo, qobulo, yorSa) gamokvleul<br />
iqna am tipis 8 sacxovrebeli saxli. adgilze Catarebuli<br />
kvlevisa da fotofiqsaciis SedegebiT miRebuli masalebis<br />
gamoyenebiT SesaZlebeli gaxda maTi dajgufeba, fizikuri<br />
mdgomareobis mixedviT, Semdeg qvetipebad:<br />
1. Semonaxuli _ 6 saxli, saerTo raodenobis 75%;<br />
2. nawilobriv dangreuli _ 2 saxli, saerTo raodenobis 25%;<br />
3. dangreuli _ 0%.<br />
77
Semonaxuli saxlebi, Tavis mxriv, davyaviT qvejgufebad,<br />
romelSic:<br />
a. cxovroben _ 4 saxlSi (66%);<br />
b. ar cxovroben _ 2 saxlSi (34%).<br />
samive tipis saxlebis gegmarebiTi sqemebi (ix. Nnax #N)<br />
“baruli”tipis saxli, romelic ieriTa da gegmarebiTi<br />
struqturiT, gasuli saukunis Sua wlebSi, baris soflebSi<br />
gavrcelebuli saxlebis saxeSeucvlel gameorebas warmoadgens,<br />
amitom mas l. sumbaZe ”barul” saxls uwodebs. (ix. nax # )<br />
am saxlebSic ori qvetipi iqna gamovlenili:<br />
1. galereuli _ I qvetipi _ erTsarTuliani, or(sam)oTaxiani.<br />
orqanobiani, kramitis an Tunuqis saxuraviT, buxriT/ubuxrod,<br />
Tunuqis RumliT, wvrili samSeneblo blokiT nagebi kedlebiT.<br />
2. galereuli _ II qvetipi _ aRmosavleT saqarTveloSi<br />
gavrcelebuli 1.5 an 2-sarTuliani, 2_4-oTaxiani. saxlis mTavar<br />
fasadze miSenebulia galerea/aivani, romelSic gare kibea<br />
CaSenebuli.<br />
Cven mier 3 sofelSi (barisaxo, qobulo, yorSa) gamokvleul<br />
iqna, am tipis 19 sacxovrebeli saxli. adgilze Catarebuli<br />
kvlevisa da fotofiqsaciis SedegebiT miRebuli masalebis<br />
gamoyenebiT SesaZlebeli gaxda maTi dajgufeba, fizikuri<br />
mdgomareobis mixedviT, Semdeg qvetipebad:<br />
1. Semonaxuli _ 16 saxli (saerTo raodenobis 84%);<br />
2. nawilobriv dangreuli _ 3 saxli (saerTo raodenobis 16%);<br />
3. dangreuli _ 0%.<br />
romelTagan:<br />
a. cxovroben _ 10 saxlSi (saerTo raodenobis 53%);<br />
b. ar cxovroben – 9 saxlSi (saerTo raodenobis 47%).<br />
Senobis qveda sarTulze sameurneo saTavsebia (samzareulo,<br />
sakuWnao da sxva). rig SemTxvevaSi, aqve aris sacxovrebeli<br />
saTavsebic. am tipis saxlebs bunebrivi ganaTebisTvis didi<br />
fanjrebi aqvs. oTaxebs buxriT an Tunuqis RumliT aTboben.<br />
78
saxlebs xSirad brtyeli an Tunuqis orqanobiani gadaxurva aqvs,<br />
kedlebi wvrili samSeneblo blokiTaa nagebi.<br />
am tipis saxlis Seswavlam gviCvena, rom e.w. “baruli“ tipis<br />
saxlis arqiteqturul-gegmarebiT struqturaSi ar aris asaxuli<br />
mTis regionisaTvis damaxasiaTebeli specifika, reliefis<br />
sirTuleze, mkacr klimatur pirobebze morgebuli struqtura da<br />
sxv.<br />
VI.A unificirebuli e.w. “finuri saxli” _ aris xis saxlebi,<br />
romlebic XXs-is 90-ian wlebSi aSenda. sof. barisaxo, yorSa,<br />
roSka, axali Satili (mdinaris gadaRma). nageboba kombinirebuli<br />
masaliTaa aSenebuli _ cokolis naxevarsarTuli betonisa da<br />
blokisaa, xolo zeda nawili _ xis ficrebis. I _ sardafis<br />
sarTuli gamoiyeneba maragis Sesanaxad da sameurneo<br />
saqmianobisTvis; II sarTuli sacxovreblad; zeda, mansardis<br />
sarTuli _ sabZelia.<br />
Cven mier gamokvleul 4 sofelSi (barisaxo, qobulo, yorSa,<br />
axali Satili (mdinaris gadaRma) am tipis sul 6 saxli<br />
dafiqsirda, rac xevsureTis sacxovrebeli fondis 10% Seadgens.<br />
adgilze ganxorcielda TiTeulis Seswavla da fotofiqsacia.<br />
gamovlinda, rom fizikuri mdgomareobis mixedviT yvela<br />
sruladaa Semonaxuli da maTgan:<br />
a. cxovroben _ 4 saxlSi (67 %);<br />
b. ar cxovroben – 2 saxlSi (33%).<br />
Catarebuli kvlevebiT gamovlinda is garemoebac, rom, xSirad,<br />
axali saxlebis gverdiT, vxvdebiT Zvel tradiciulsac, an<br />
SemorCenil did nawils, romelsac mobinadreebi sameurneo<br />
saTavsebad iyeneben. maTi umetesi nawili, axal funqciaze<br />
morgebuli, Zveli tradiciuli (kaloiani) saxlebis, saxeSecvlil<br />
gamartivebul saxes warmoadgens.<br />
VII. sacxovrebeli saxlebi, romlebic “xevsureTisTvis 1972_74 ww-<br />
Si saproeqtoebSi daproeqtebulia, daproeqtda saxelmwifo<br />
iniciativiT. “saqsaxsoflmSenproeqtSi” avtorTa jgufis (i.<br />
79
margiSvili, g. mWedliSvili, d. morbedaZe, n. dvali, z. gongaZe)<br />
mier 1972_1974 ww-Si realizebulia sofel gudansa da SatilSi.<br />
xevsureTSi arsebuli sacxovrebeli fondis mdgomareobis<br />
ufro Rrmad Seswavlis mizniT, adgilze detalurad gavecaniT<br />
am saproeqtoebSi (1972_1974ww.) dagegmarebul saxlebs, maT<br />
arqiteqturul-gegmarebiT struqturas, aSenebis winapirobas,<br />
ganxorcielebis istorias da eqspluataciis amJamindel<br />
mdgomareobasac.<br />
1970_1971 wlebis saxelmwifo dadgenilebiT (SevardnaZis<br />
mTavrobis iniciativiT) gaCnda lozungi “mTas davubrunoT<br />
mTieli”. am periodisTvis, erT-erT mniSvnelovan amocanad<br />
xevsureTis soflebis ganaxleba-ganaSenianeba iyo dasaxuli.<br />
imisTvis, rom CamorCenil mTis regionebSi daeCqarebinaT<br />
ganviTarebis tempebi, maSindeli saqarTvelos respublikis<br />
centraluri komitetisa da ministrTa sabWos gadawyvetilebiT,<br />
miiRes dadgenileba (1971w. 16 Tebervali #105 da 1974w. 16 ivlisi<br />
#450, aseve 1973 wlis 2 marti #107) “mTiani regionebis:<br />
“xevsureTisa da svaneTis sacxovrebeli da kulturul-<br />
sayofacxovrebo pirobebis gaumjobesebisaTvis”.<br />
mniSvnelovania, rom amave wels gamocxada arqiteqturuli<br />
konkursi, romelic iTvaliswinebda xevsureTis soflebisTvis<br />
(biso, xaxmati, gudani, Satili) Tanamedrove ganaSenianebis<br />
proeqtebis Seqmnas rogorc qalaqgegmarebiTi kuTxiT aseve<br />
ganaSenianebis kompleqsSi Semavali, calkeuli Senobebis<br />
gegmarebisa da saerTo ieris SemuSavebas.<br />
rogorc ukve vTqviT, saproeqto institut<br />
“saqsaxsoflmSenproeqtis” avtorTa jgufis (i. margiSvili, g.<br />
mWedliSvili, d. morbedaZe, n. dvali, z. gongaZe) mier 1973 w<br />
damuSavda soflebis _ Satilisa da gudanis ganaSenianebis<br />
proeqtebi. xolo saqarTvelos politeqnikuri institutis<br />
saproeqto biuroSi 1972w. da 1974w. avtorTa jgufis (v. daviTaia,<br />
S. bostanaSvili, m. gugunava) mier damuSavda sofel bisosa da<br />
xaxmatis ganaSenianebis proeqtebi. yvela zemoxsenebuli proeqti<br />
80
zedmiwevniT iTvaliswinebda regionis specifikur<br />
TaviseburebaTa kompleqss.<br />
Satilisa da gudanis ganaSenianeba ganxorcielda am<br />
proeqtebis mixedviT, xolo sofel bisosa da xaxmatis<br />
ganaSenianebis proeqtebi, rigi mizezebis gamo, ar ganxorcielda.<br />
saproeqto institut “saqsaxsoflmSenproeqtsa” da spi-s<br />
saproeqto biuroSi xevsureTis soflebis ganaSenianebisTvis<br />
SemuSavda erTmaneTisgan gansxvavebuli sacxovrebeli saxlis 4<br />
tipi, rogorc gare iersaxiT, aseve Siga sivrciTi organizaciiT.<br />
arqiteqtorebma SeinarCunes xevsuruli “kaloiani saxlis”<br />
saTavsTa sam sarTulze terasulad ganawilebis tradiciuli<br />
sqema, sadac I sarTuli Zveleburad eTmoboda bosels, Sua II<br />
sarTuli _ sacxovrebel da sastumro oTaxebs, zeda III<br />
sarTulze ki sxvadasxva saxis sameurneo inventaris da<br />
marcvleulis Sesanaxi saTavsi iqneboda ganlagebuli. saxls<br />
hqonda Siga ezo sazafxulo samzareuloTi da sameurneo<br />
daniSnulebis saTavsebiT, maT Soris tradiciuli e.w. “sene”(rZis<br />
produqtis Sesanaxi saTavsi), TiToeuli saxlisTvis aseve<br />
gankuTvnili iyo didi sameurneo ezo.<br />
proeqtSi gamoyenebuli iyo “bankaloiani saxlis” “darifanis”<br />
sistemac, rac gulisxmobs pirvel sarTulze svetebze<br />
dayrdnobil Ria, nawilobriv gadmoxurul, wina sivrces. gaCnda<br />
axali elementebic, kerZod vertikalurad dadgmuli pilonebi.<br />
aRsaniSnavia, rom tradiciul “kaloian saxlSi” iyo<br />
mTlianad fiqali qvis, mzidkedlebiani 80_100sm sisqis<br />
struqtura, axal SenobebSi ki fiqali kedlis dekoratiuli<br />
mopirkeTebisTvis iyo gamoyenebuli. kedlebi Sendeboda betonis,<br />
blokisa da armaturisgan, saxuravi kramitiT iyo mowyobili.<br />
arqiteqtorebis mier, xevsureTis soflebisaTvis saxlebis<br />
daproeqtebisas, gaTvaliswinebuli iyo regionisTvis<br />
damaxasiaTebel TaviseburebaTa kompleqsi, kerZod:<br />
adgilobrivi bunebriv-klimaturi pirobebis Tavisebureba;<br />
landSaftis specifika;<br />
81
saqarTvelos mocemuli mTiani regionisTvis saxasiaTo<br />
sacxovrebeli ganaSenianebis Tavisebureba;<br />
sacxovrebeli saxlebis tradiciuli gegmarebiTi struqtura;<br />
mosapirkeTebel samuSaoebSi adgilobrivi fiqali qvis<br />
gamoyeneba.<br />
udavoa, rom im dros am saxlebSi, ra Tqma unda, ver iqneboda<br />
gaTvaliswinebuli, sadReisod sruliad axali iseTi SeTavazeba,<br />
rogoricaa regionis turistul-rekreaciuli resursis<br />
gamoyenebis saSualeba da saTanado turistuli infrastruqturis<br />
SeqmnisaTvis sacxovrebeli fondis CarTvis SesaZlebloba _<br />
saojaxo sastumroebis saxiT. aq mTavaria is, rom xevsureTis<br />
sinamdvileSi pirvelad gamoCnda, specifikuri tipologiisa da<br />
qalaqgegmarebiTi aspeqtebis gaTvaliswinebis safuZvelze,<br />
arqiteqtorebis mier daproeqtebuli Senobebi.<br />
marTalia, es saxlebi saxelmwifos xarjiT aSenda da miznad<br />
isaxavda mkvidri mosaxleobis dabrunebas, magram barSi ukve<br />
met-naklebad adaptirebuli xevsurebi mTaSi ar dabrunebulan.<br />
sagulisxmoa, rom dReisTvis am mxriv SeiniSneba gamococxleba<br />
Satilsa da gudanSi. Satilis msgavsad, aq, 1972-1974 wlebSi<br />
aSenebul saxlebSi, aris saojaxo tipis sastumroebis mowyobis<br />
mcdeloba.<br />
amJamad, Satilis mTeli sacxovrebli fondis daaxloebiT 40%<br />
moicavs axali Satilis zemoxsenebuli tipis saxlebi, xolo sof.<br />
gudanSi aseTi saxlebi mTeli ganaSenianebis 90% Seadgens.<br />
am saxlebSi SenarCunebulia normaluri sacxovrebeli<br />
pirobebi da umetes nawilSi, sezonurad cxovrobs mkvidri<br />
mosaxleoba. maTgan yvela Semonaxulia. fot. #<br />
sof. SatilSi: a. cxovroben _ am saxlebis 95%-Si;<br />
b. ar cxovroben _ am saxlebis 5%-Si.<br />
sof. gudanSi: a. cxovroben _ am saxlebis 70%-Si;<br />
b. ar cxovroben _ am saxlebis 30%-Si.<br />
VIII. XX s-is dasasruls dawyebuli da dausrulebeli axali<br />
tipis saxli, kidev erTi nairsaxeobaa. xevsureTis 4 Seswavlil<br />
82
sofelSi (barisaxo, qobulo, yorSa, axali Satili (mdinaris<br />
gadaRma) aseTi 5 saxlia, rac mTeli sacxovrebeli fondis<br />
daaxloebiT 7% Seadgens. am saxlebis mSenebloba wamowyebuli<br />
iyo kerZo mesakuTreTa mier da maTi damTavreba, ganviTarebuli<br />
movlenebis gamo, Tavisi mwiri ekonomikuri SesaZleblobiT<br />
mosaxlem ver moaxerxa.<br />
daskvna. zemoT ganxiluli masalidan gamomdinare, SegviZlia<br />
davaskvnaT, rom xevsureTis regionSi amJamad arsebuli<br />
sacxovrebeli saxlebi SesaZlebelia daiyos rva gansxvavebul<br />
tipad, romelTagan nawili warmoadgens Zvel tradiciul<br />
xevsurul sacxovriss (koSkebi, “qviTkiri”, “bankaloiani” da<br />
“fSauri” (sabZluri) saxlebi). isini TavianTi gegmarebiTi<br />
struqturiT organuladaa morgebuli regionisTvis<br />
damaxasiaTebel, bunebriv-klimatur Tu sameurneo pirobebs, xolo<br />
nawili SedarebiT axalia (baruli e.w. finuri da a.S.),<br />
gadmotanilia sxva regionebidan da naklebadaa adaptirebuli<br />
konkretuli regionis TaviseburebaTa kompleqsis mimarT<br />
83
sqema 2. regionSi arsebuli saxlebis tipebi.<br />
(2010 wlisTvis maTi fizikuri mdgomareobis, amJamad gamoyenebulia Tu<br />
ara sacxovreblad da eqspluataciis pirobebis mixedviT)<br />
sakiTxis ufro Rrmad Seswavlis mizniT, adgilze<br />
gamovikvlieT sof. Satilis Zvel istoriul nawilSi<br />
restavrirebuli Senobebis, eqspluataciis dros gamovlenili,<br />
dadebiTi Tu uaryofiTi Sedegebi.<br />
davadgineT, rom SatilSi turistTa ganTavsebisaTvis<br />
gamoiyeneba ara marto sacxovrebeli saxlebi, aramed xevsureTis<br />
84
Zvel, istoriul zonaSi arsebuli sagvareulo koSkebic,<br />
romelTa nawilSi ojaxuri sastumroa mowyobili.<br />
aRmoCnda, rom Satilis koSkebis, saxelmwifo programiT<br />
axlaxan ganxorcielebuli, restavraciis Semdeg mosaxleTa mier<br />
moxda maTi TviTneburi gadakeTeba-adaptacia, Sesrulda Siga<br />
samuSaoebi, romelTa Sedegebi namdvilad ar Seesabameba koSkebis<br />
tradiciul iers. bevr interierSi sveli wertilebi mopirkeTda<br />
feradi, qimiuri feris kafeliT, gailesa unikaluri qvis wyoba.<br />
koSkebis interierebi adgilobriv araprofesional mosaxleTa<br />
gemovnebiT moewyo, ramac sagrZnoblad daarRvia am istoriuli<br />
da arqiteqturuli Zeglis Siga sivrceebis saxe.<br />
teqnologiuradac bevri lafsusia. mag., koSkebis gadaxurvisTvis<br />
gamoyenebul iqna bitumisa da asfaltis fena, romelic garda<br />
imisa, rom araa funqciurad srulyofili, verc klimatur<br />
pirobebs gauZlo da male gamovida mwyobridan.<br />
garda koSkebisa, Cven SeviswavleT zogadad xevsureTis<br />
sacxovrebeli fondSi Semavali danarCeni tipis Senobebis<br />
eqspluataciis pirobebic. gamomJRavnda Semdegi faqtebi:<br />
imisTvis, rom arsebuli Senobebis saojaxo tipis sastumroebad<br />
adaptireba moxerxebuliyo, mosaxleobam wamoiwyo sacxovrebeli<br />
saxlebis daugegmavi, kustarulad gadakeTebis procesi, rac<br />
sxvadasxva tipis daSeneba-miSenebisa da gadakeTebis xarjze<br />
xorcieldeboda. gamoiWra axali kar-fanjrebi, Seimina Zveli<br />
tradiciuli saxlebis kedlebSi Catanebuli e.w. saTofurebi,<br />
gayvanil iqna axali sakvamurebi da a.S.<br />
amas garda, naklovanebad iTvleba isic, rom aRar gamoiyeneba<br />
xalxuri xuroTmoZRvrebis tradiciuli samSeneblo masala<br />
(fiqali). am soflebSi xdeba e.w. “qalaquri” tipis saxlebis<br />
arqiteqturis meqanikuri gadatana, mTis raionebis specifikis<br />
gauTvaliswineblad. es yvelaferi uaryofiTad aisaxeba<br />
ganaSenianebis rogorc gare, aseve Siga interieris saxeze.<br />
85
miuxedavad yvela zemoCamoTvlili faqtorisa, udavod dadebiT<br />
tendenciad unda iqnes miCneuli is, rac dadginda adgilobrivi<br />
mosaxleobis gamokiTxviT, kerZod:<br />
bolo periodSi (igulisxmeba 2006_2011ww.), Zvel TaobasTan<br />
erTad, axalgazrdebsac gauCndaT mamapapur miwa-wyalze<br />
dabrunebis garkveuli motivacia da survili, rom mouaron da<br />
TavianT sasargeblod gamoiyenon sagvareulo saxlebi Tu koSkebi<br />
da mixedon tradiciul sameurneo saqmianobasac.<br />
es procesi ganapiroba iman, rom turistuli infrastruqturis<br />
ganviTarebiT Cndeba realuri dasaqmebisa da Semosavlis wyaro,<br />
aseve mxaris reabilitaciis imedic. igive mizeziT danarCeni<br />
xevsureTisTvisac erTgvar imedad Caisaxa mkvidrTa dabrunebis<br />
perspeqtiva. marTalia, amJamad es mxolod zafxulis sezonSia<br />
SesaZlebeli, magram regions zamTris sezonis turebis CarTvis<br />
resursic gaaCnia, rac damatebiT perspeqtivas iZleva.<br />
aseve CavatareT interviu (3 sofelSi, 7 mcxovrebTan), risi<br />
saSualebiTac gavecaniT maT saxlebSi turistTa ganTavsebisas<br />
warmoqmnil problemebs.<br />
gamokiTxulTa umetesoba (90%), romelic CarTulia vizitorTa<br />
momsaxurebis saqmianobaSi aRniSnavs, rom turistuli sezonis<br />
ganmavlobaSi, erT saxlSi turistebisa da mcxovrebTa<br />
erTdrouli ganTavsebisas, aucilebeli xdeba maTi saZinebeli<br />
adgilebis gadaadgileba, yoveldRiuri, yofiTi procesebis,<br />
saojaxo-sameurneo saqmianobis SezRudva an saxecvlileba, rac<br />
orive mxarisaTvis garkveul diskomforts qmnis.<br />
samomavlod, realuri motivaciis arsebobisas, mkvidri<br />
mosaxleebis istoriul miwa-wyalze dabrunebis sakiTxis<br />
gasarkvevad, Satilis 9 mosaxlesTan intervius Catarebisas<br />
davadgineT, rom mkvidr mosaxleTa umciresoba (20%) mudmivad aq<br />
cxovrobs, xolo 80% sacxovreblad mxolod sezonurad modis.<br />
amave motiviT TbilisSi gamovikiTxeT 30-mde, warmoSobiT<br />
xevsuri moqalaqe. sayuradReboa, rom gamokiTxulTa TiTqmis<br />
naxevars (40%), samuSao adgilisa da materialuri Semosavlis<br />
86
arsebobis SemTxvevaSi, survili aqvs mudmivad icxovros<br />
mamapapur adgilebSi. isini mentalurad, jer kidev Tavis miwa-<br />
wyalTan arian dakavSirebulni, Sesabamisad, aqvT dabrunebis,<br />
kidev erTi, metad mniSvnelovani motivacia. es gasaTvaliswi-<br />
nebeli faqtia. sakiTxi drouladaa mosagvarebeli, radgan<br />
TandaTan am Taobis adamianTa ricxvi nel-nela mcirdeba.<br />
sayuradReboa aseve, rom gamokiTxulTa 15% elodeba<br />
sakomunikacio infrastruqturis SedarebiT ukeT ganviTarebas da,<br />
Sesabamisi pirobis arsebobis SemTxvevaSi, SesaZleblad miaCnia<br />
dabrunebaze fiqri.<br />
gamokiTxulTa 20% Tumca ukmayofiloa, rom maTi soflis<br />
pirvandeli saxe da suli ikargeba, magram is sezonurad mainc<br />
icxovrebda aq.<br />
gamokiTxulTa mxolod 20%, miuxedavad axali SeTavazebisa, ar<br />
fiqrobs aq dabrunebas.<br />
gamokiTxulTa 5%-s ar ufiqria am sakiTxze da ar aqvs<br />
mosazreba.<br />
aris gamokiTxulTa kidev erTi, kategoria: warmoSobiT<br />
araxevsuri (sul 19 adamiani). aqedan axalgazrda (20_30w) – 4(21%),<br />
saSualo asakis _10 (53%), saSualo asaks gadacilebuli – 5-ma<br />
(26%) aRniSna, rom siamovnebiT dasaxldeba iq da am regionis<br />
resurss gamoiyenebs, 6-ma (32%) nakveTis arsebobis SemTxvevaSi<br />
moisurva saxlis aSeneba da iq sezonurad cxovreba. darCenil 5-<br />
ma (26%) Tavi Seikava, 2-s (11%) ar gamouTqvams xevsureTSi<br />
dabrunebis survili.<br />
daskvna: gamokvlevis SedegebiT Cans, rom regionis<br />
mxardasaWerad saxelmwifosaA Tu sxva jgufebis iniciativebi da<br />
qmediTi nabijebi warmatebul Sedegs iZleva da regionSi<br />
mosaxleobis mxridan jerjerobiT mcire ricxvis, magram mainc<br />
dabrunebis precedents qmnis.<br />
aqve unda aRiniSnos, rom am mimarTulebiT, xevsureTis<br />
darCenil did nawilze SesamCnevi Zvrebi ar SeiniSneba.<br />
87
unda aRiniSnos, rom kvlevisaTvis saWiro informaciis didi<br />
nawili, mowodebulia xevsuri eTnograf iv. wiklauris,<br />
arqiteqtor S. bostanaSvilis, adgilze arqiteqtor vaJa<br />
WinWaraulisa da xevsureTis mkvidri mosaxle, mxatvar-<br />
fotoxelovan SoTa wiklauris mier 2009-2010 wlebSi).<br />
daskvna 1. zemoTqmulidan gamomdinare mTis soflebSi<br />
mosaxleobis mxridan, rigi mizezebis gamo, mTis regionis<br />
specifikis gauTvaliswineblad mimdinareobs saxlebis<br />
TviTneburi mSenebloba-adaptirebis procesi, es isedac<br />
savalalo mdgomareobaSi myofi, istoriuli-eTnografiuli<br />
ganaSenianebis kidev ufro aqtiur gauferulebasa da rRvevas<br />
iwvevs, amitom aRniSnuli sakiTxi profesiul doneze Seswavla-<br />
damuSavebas da swraf reagirebas moiTxovs.<br />
2. yovelive es saSualebas gvaZlevs davaskvnaT, rom<br />
turistebis ganTavsebisa da maTi saTanado momsaxurebiT<br />
uzrunvelyofis mizniT, aucilebelia regionSi arsebuli<br />
sacxovrebeli fondis adaptireba an /da garemoze kargad<br />
morgebuli, saTanado funqciuri datvirTvaze gaTvlili, axali<br />
sacxovreblebis daproeqteba, rac sxva dadebiT movlenebTan<br />
erTad udavod Seuwyobs xels mTaSi mkvidri mosaxlis (da ara<br />
marto mkvidris) dabrunebis da sabolood, rac metad mTavaria,<br />
adgilobrivi mosaxleobis damagrebis processac.<br />
2.3 tradiciuli xevsuruli sacxovrisis formirebis Seswavlaanalizi<br />
samomavlo miznebisTvis saWirod miviCnieT Rrmad Segveswavla<br />
xevsureTis tradiciuli sacxovrisis arqiteqturuli garemos da<br />
tipologiis formirebis sakiTxi. aRniSnuli kvleva<br />
ganxorcielda literaturuli wyaroebis SeswavliT, ramdenime<br />
etapad, kerZod:<br />
pirvel etapze mniSvnelovani iyo Segveswavla saqarTveloSi<br />
gavrcelebuli tradiciuli saxlis Camoyalibebis gzebi;<br />
tradiciuli sacxovrisis arqiteqturul-gegmarebiTi struqturis<br />
88
am saxiT Camoyalibebis winapirobebi da mis formirebaze moqmedi<br />
ZiriTadi faqtorebi.<br />
meore etapze SeviswavleT XX saukunis 20-ian wlebamde<br />
moRweuli qarTuli tradiciuli sacxovrisis tipologiuri<br />
klasifikacia aSenebis periodis mixedviT; maTi Taviseburebebi,<br />
sivrciT-gegmarebiTi struqtura da sxv.<br />
mesame etapze ufro detalurad SeviswavleT saqarTvelos<br />
mTian regionSi, kerZod xevsureTSi arsebuli tradiciuli<br />
sacxovrisis genezisi, tipologiuri Taviseburebebi, garemo,<br />
landSafti da sxva.<br />
ufro siRrmiseulad gavecaniT xevsuruli “bankaloiani”<br />
saxlis daniSnulebas, sivrciT-gegmarebiT struqturas,<br />
gamoyenebul samSeneblo masalas, ganaSenianebis Taviseburebebs<br />
da gavrcelebis areals.<br />
saqarTveloSi tradiciuli sacxovrisis Camoyalibebisa da<br />
ganviTarebis gzebi<br />
saqarTvelo arqiteqturuli ZeglebiT mdidari qveyanaa.<br />
flobda ra xuroTmoZRvrebis uZveles tradiciebs, mravali<br />
saukunis manZilze aq bevri msoflio mniSvnelobis arqiteqturis<br />
unikaluri nimuSi Seiqmna.<br />
uZvelesi ucxoeli avtorebi Hherodote [26] (484-425 Zv. a.),<br />
qsenofonte (berZeni mwerali, istorikosi, aTenis mxedarTmTavari<br />
da politikuri moRvawe (ara ugvianes 444-356 Zv. a.) [27]<br />
istorikosi da geografi straboni (daaxl. 64/63 Zv. a. 23/24 ax. a.)<br />
[28], romaeli arqiteqtori, inJineri, arqiteqturis Teoretikosi<br />
vitruviusi[29], (Zv. a. I saukunis II naxevari). romaul da berZnul<br />
literaturul wyaroebSi araerTxel saqarTvelos ixseniebdnen,<br />
rogorc saxelmwifos, romelTanac maT qveynebs savaWro,<br />
kulturuli, Tu politikuri kavSiri hqondaT. es avtorebi<br />
TavianT naSromebSi[30], saqarTvelos qalaqebis sacxovrebeli da<br />
koSkuri nagebobebis organizaciis sakiTxebsac mimoixilavdnen.<br />
89
kerZod, qsenofonte (Tavis “anabazisSi”) aRwers miwaSi<br />
mowyobil tradiciul qarTul sacxovriss WerSi gamoWrili zeda<br />
ganaTebiT, romelsac g. CubinaSvili aRmosavleT saqarTveloSi<br />
dRemde Cvenamde moRweul darbazuli tipis sacxovrebel<br />
saxlebTan e.w. dem Ursprung[31], -Tan akavSirebda.<br />
vitruviusi[32],antikuri periodis arqiteqturul traqtatSi<br />
“aTi wigni arqiteqturis Sesaxeb” I tomSi werda, rom<br />
saqarTvelos mosaxleoba cxovrobda xis koSkur nagebobebSi da<br />
dawvrilebiT aRwerda am mravalsarTulian koSkebs.<br />
istoriuli ryevebis Sedegad uamravi uZvelesi qarTuli<br />
arqiteqturuli Zegli daingra. yvelaze metad ki samoqalaqo<br />
daniSnulebis nagebobebi dazaralda. Tumca mtrisgan<br />
gadarCenili Zveli samSeneblo teqnikiTa da xerxebiT aSenebuli<br />
nagebobebi saocrad mdgradi aRmoCnda da droTa svlas gauZlo.<br />
klimaturi Tu sxva faqtorebis gavleniT TiTqos maTi bunebrivi<br />
konservacia moxda, amitomac aris, rom uZvelesi qarTuli saero<br />
arqiteqturis nimuSebis mcire, magram saintereso nawilma,<br />
dRemde moaRwia. swored wina saukuneebSi nagebi da dRemde<br />
moRweuli sacxovrebeli Senobebis nimuSebis SeswavliTa da<br />
analiziT xdeba SesaZlebeli maTze msjeloba.<br />
tradiciuli sacxovrisis arqiteqturul-gegmarebiTi struqturis<br />
formirebaze moqmedi ZiriTadi faqtorebi da pirobebi<br />
rogorc zemoT iTqva, tradiciuli sacxovreblis sivrciT-<br />
gegmarebiT struqturis Camoyalibebaze mravalricxovani faqtori<br />
axdens gavlenas, romlebic SeiZleba xuT ZiriTad faqtorad<br />
Camoyalibdes:<br />
I. bunebriv-klimaturi pirobebi;<br />
II. adgilobrivi saSeni masalis Tavisebureba;<br />
III. sazogadoebis socialuri struqtura. ojaxis struqtura;<br />
IV. ekonomikuri pirobebi da teqnikis ganviTarebis done;<br />
V. kulturuli memkvidreobis xasiaTi, romelic saukuneebis<br />
manZilze yalibdeba.<br />
90
I. bunebriv-klimaturi pirobebi sacxovrisis arqiteqturul-<br />
gegmarebiTi struqturis formirebaze gavlenas axdens Semdegi<br />
movlenebidan gamomdinare:<br />
1) mosaxlis sameurneo aqtivobis nairsaxeoba;<br />
2) naleqianobis maCvenebeli;<br />
3) temperaturuli reJimi;<br />
4) reliefis xasiaTi.<br />
1) mosaxlis sameurneo aqtivobis saxeoba<br />
sacxovrisis saboloo arqiteqturul-gegmarebiTi struqtura<br />
damokidebulia saxlis funqciur daniSnulebasa da Sinaarsze.<br />
saqarTvelos dablob regionebSi glexi miwaTmoqmedia, amitom<br />
sacxovrebeli unda Seicavdes beRels, marans, kalos da a.S.<br />
mTis sacxovrisi Seicavs saqonlis samyofs, saqonlis zamTris<br />
sakvebi maragis da rZisgan miRebuli produqtebis dasabinavebel<br />
saTavsebs.<br />
2) naleqianobis maCvenebeli mocemul teritoriaze<br />
tenianobis maCvenebeli gansazRvravs sacxovrebeli Senobis<br />
saxuravis formas, xasiaTs da konstruqcias.<br />
aRmosavleT saqarTvelos mSral klimatSi gadaxurva miwisaa,<br />
brtyeli an TiTqmis brtyeli.<br />
dasavleT saqarTvelos Warbnaleqianobis pirobebSi ki<br />
saxuravi aris or an oTxqanobiani da sakmaod damreci.<br />
adreul etapze, rodesac sacxovreblis saxuravi igive Wers<br />
warmoadgenda interieris sivrciT-moculobiT xasiaTsac<br />
gansazRvravda.<br />
3) temperaturuli reJimi da klimatis xasiaTi<br />
rbili Tu mkacri, gansazRvravs Senobis qveda nawilis gare<br />
Semomfargvleli konstruqciisTvis samSeneblo masalis SerCevasa<br />
da kedlebis sisqes. mkacri klimatur pirobebSi gamoiyeneba qva,<br />
aguri, xis morebi da sxva. rbil klimatSi kedlebi ficrisganaa<br />
nagebi an dawnulia.<br />
91
4) reliefis xasiaTi<br />
sacxovreblis Ziris _ fuZis xasiaTs reliefi (cicabo, mTiani<br />
da dablobi) ganszRvravs.<br />
aRmosavleT da mTiani saqarTvelos borcviani da mTiani<br />
reliefi iZleoda imis saSualebas, rom saxli nawilobriv<br />
CaeRrmavebinaT miwaSi, aeSenebinaT safexurebiani _ terasuli<br />
sacxovrebeli saxlebi (yvela sarTulze ezodan damoukidebeli<br />
SesasvleliT).<br />
kolxeTis dablobis nestiani da daWaobebuli niadagi<br />
odiTganve gansazRvravda msubuqi konstruqciis mqone, xSirad<br />
ximinjebze Semdgar sacxovrisis saxes.<br />
II. adgilobrivi samSeneblo masalebis Tavisebureba<br />
adgilobrivi samSeneblo masalebis xasiaTi da maTi<br />
damuSavebis meTodi, teqnikis da mecnierebis ganviTarebasTan<br />
erTobliobaSi, gavlenas axdenda sacxovrebeli saxlis<br />
arqiteqturul Taviseburebasa da agebis xerxebze, gansazRvravda<br />
interieris mxatvrul-arqiteqturul saxesac.<br />
aRmosavleT da mTian saqarTveloSi, ZiriTadad, qvis kedlebi<br />
Sendeboda xsnariT SeduRabebuli riyis qviT an duRabis gareSe<br />
fiqaliT. interierSi plastikuri formebis mqone kurvaturebia,<br />
samcxe-javaxeTSi ki _ mkacri, geometriul formebi.<br />
dasavleT saqarTveloSi kedlebSi gamoiyeneba xis masala<br />
(morebi, ficrebi da dawnuli wneli).<br />
sayuradsaReboa aseve, rom kavkasionis mTebSi fiqali qvis<br />
arsebobam da am masalis Tvisebebma gansazRvra aRmosavleT<br />
kavkasiaSi saxuravis gansakuTrebuli forma da xasiaTi _<br />
orqanobianoba, minimaluri daqanebiT, aseve sabrZolo koSkebis<br />
piramidulsafexurebiani e.w. “siperdiani” gadaxurvis<br />
ganviTarebac, riTac Camoyalibda unikaluri mxatvrul-<br />
arqiteqturuli saxis mqone koSki.<br />
III. sazogadoebis socialuri struqtura<br />
sazogadoebis socialuri struqtura, maT Soris ojaxis<br />
demografiuli struqturac, erTi da igive pirobebSi,<br />
92
ganapirobebs sacxovreblebis moculobis sidides, maT gegmarebiT<br />
struqturas, keTilmowyobis xarisxsa da arqiteqturul saxes.<br />
didi ojaxi (ojaxuri Temebi) sacxovreblis ganviTarebis<br />
garkveul (Zvel) etapze darbazuli tipis saxlis da misi<br />
sivrciT-gegmarebiTi struqturis Seqmnis ganmsazRvreli iyo.<br />
SemdgomSi, ojaxuri Temebis mcire ojaxebad daSlis Sedegad,<br />
icvleba sacxovreblis gegmarebiTi struqturac (baniani saxli<br />
qarTlsa da gare kaxeTSi), Sesabamisad mcirdeba saxlebis<br />
zomebic.<br />
IV. ekonomikuri pirobebi da teqnikis ganviTarebis done<br />
samSeneblo teqnikis ganviTarebis done damokidebulia<br />
mocemuli adgilis ekonomikis ganviTarebaze, rac Sesabamisad<br />
gansazRvravs samSeneblo masalis arCevans da damuSavebis<br />
xerxebs.<br />
V. kulturuli memkvidreobis xasiaTi<br />
kulturuli memkvidreobis xasiaTi Taobebis manZilze<br />
formirdeba. gansakuTrebuli teqtonikuri struqturebi,<br />
arqiteqturul-mxatvruli formebi srulyofisaken miiswrafis da<br />
did gavlenas axdens sacxovrisis arqiteqturuli saxis<br />
Camoyalibebaze. momavalSi isini xSirad kargavs Tavis<br />
Tavdapirvel funqciur Tu teqnikur daniSnulebas, magram mainc<br />
Rirebul kulturul memkvidreobas qmnis.<br />
zemoTqmulidan gamomdinare, SegviZlia davaskvnaT, rom<br />
pirveli ori faqtori _ bunebriv-klimaturi pirobebi da<br />
adgilobrivi saSeni masalis Tavisebureba, droSi ucvlelad<br />
axdens zemoqmedebas sacxovreblis tipis Camoyalibebasa da mis<br />
ganviTarebaze, gansazRvravs mis sivrciT struqturas (magaliTad,<br />
darbazi _ aRmosavleT saqarTveloSi, sajalabo _ dasavleT<br />
saqarTveloSi, xolo kaloiani saxli _ mTian saqarTveloSi e.w.<br />
kavkasionze).<br />
SegviZlia aseve davaskvnaT, rom iseTi faqtorebi, rogoricaa<br />
sazogadoebis socialuri struqtura, ojaxis demografiuli<br />
struqtura, kulturuli memkvidreobis xasiaTi, ekonomikuri<br />
93
pirobebi da teqnikis ganviTarebis done, droSi saxecvlilebas<br />
ganicdis da erTi stadiidan meoreze gadasvlisas udavod<br />
axdens gavlenas sacxovrebeli saxlis arqiteqturuli saxis<br />
Camoyalibebasa da ganviTarebaze. magaliTad, qarTlsa da gare<br />
kaxeTSi: ”Zvel”stadiaSi _ darbazi, “gardamaval” stadiaSi _<br />
qarTlis baniani saxli da ”axal” stadiaSi _ galereuli tipis<br />
saxli cokolze, fanjrebiTa da sxveniT.<br />
mniSvnelovania aseve saxlis ganlagebis cvlileba reliefTan<br />
mimarTebaSi. “Zveli“ stadiis sacxovrisSi, daqanebuli reliefis<br />
dros, siRrmeSi ganviTarebuli gegmis SemTxvevaSi, grZivi RerZi<br />
reliefis horizontis mimarT perpendikularulad iyo<br />
ganlagebuli, maSin, rodesac igivenairad wagrZelebuli gegmis<br />
mqone “axali” stadiis galereuli tipis saxlSi saTavsebi da<br />
aivani keTdeboda saxlis grZeli mimarTulebis gaswvriv, e.i.<br />
grZeli RerZi Semotrialda 90 0 -iT da reliefze dagegmarebis<br />
RerZi ukve horizontalis paraleluradaa ganTavsebuli. es<br />
transformacia gamoiwvia sacxovreblis moculobiT-gegmarebiT<br />
struqturis cvlilebebma, kerZod meti sacxovrebeli oTaxebis<br />
gaCenam da sameurneo daniSnulebis saTavsebis calke gamoyofis,<br />
izolaciis aucileblobam da a. S. [33] sacxovrebel garemoSi<br />
gamoikveTa zonebi. es yvelaferi ki, ra Tqma unda, Tavis mxriv,<br />
sruliad axali socialur-ekonomikuri Zvrebis Sedegi iyo.<br />
aqve aRsaniSnavia, rom sacxovreblis arqiteqturul-<br />
gegmarebiTi struqturis formirebaze, arc erTi zemoCamoTvlili<br />
faqtori ar zemoqmedebs damoukideblad, erTimeorisgan<br />
izolirebulad, isini erTmaneTTan mWidro kavSirSia da<br />
urTierTqmedebs. magaliTad, sacxovreblis formirebis sawyis<br />
stadiaze sacxovreblis centrad Suacecxli iqca ara mxolod<br />
imitom, rom gaTbobis sxva saxeoba ar arsebobda, aramed amas<br />
socialuri mizezi hqonda. kerZod, is bevrad ukeT pasuxobda<br />
didi ojaxis moTxovnebs, vidre saqarTveloSi odiTganve<br />
cnobili buxari, kedelSi datanebuli sakvamuriT.<br />
94
aqve SegviZlia aRvniSnoT, rom garda zemoT ganxiluli<br />
faqtorebisa, rogorc arsebuli literaturuli wyaroebis<br />
Seswavlidan Cans, qarTuli nacionaluri tradiciuli<br />
sacxovrebeli saxlis moculobiT-gegmarebiTi struqturis<br />
ganviTarebaSi gadamwyveti roli eniWeboda iseT damatebiT,<br />
magram mniSvnelovan faqtorebs, rogoricaa gaTbobis sistemis<br />
mowyoba (Sua cecxli, buxari, kera da sxva), bunebrivi ganaTebis<br />
organizeba (Sukumebi, sakomi, sarkmeli, karis Riobi da sxva)<br />
saxuravis konstruireba (brtyeli, baniani, erTqanobiani,<br />
orqanobiani, mrgvali, piramidulsafexurebiani, sayrdeniani<br />
darbazuli gadaxurva) da sxva.<br />
qarTuli tradiciuli sacxovrisi, misi tipologia<br />
tradiciuli sacxovrisis tipologiis Seswavlis mizniT<br />
gavecaniT mkvlevarTa naSromebs, kerZod profesor g. yifianis<br />
naSroms ”mesxuri sacxovrisi”, sadac igi ayalibebs sacxovris<br />
tipologiis ganviTarebis, genezisis ZiriTad aspeqtebs “ama Tu im<br />
regionis kuTvnileba qveynisa da misi kulturuli arealisadmi,<br />
yvelaze metad arqiteqturuli ZegliT cnobierdeba da roca igi<br />
teritoriidan, Tavisi warmomSobi mxridan qreba, Temic Tavis<br />
ZiriTad samyaros Sordeba da ZvelisZvel dasaxlebaTa<br />
gaukacrielebis Seunelebeli procesi iwyeba anu amis erT-erTi<br />
gamomwvevi mizezi namdvilad adgilze tradiciuli arqiteqturis<br />
ver SenarCunebaa”. [34]<br />
...“Tugind moxerxda da SenarCunda monumenturi arqiteqturis<br />
nimuSebi, aqve Cndeba iseTi azric, rom rodesac turisti am<br />
mxares, mis arqiteqturul Zeglebs moinaxulebs, SesaZloa<br />
erTgvari daukmayofileblobis grZnoba da bunebrivi kiTxvac<br />
gauCndes: monumenturi, saero da sasuliero qmnilebebis gverdiT<br />
ver naxa is sacxovrebeli sivrce, romelic mkvidri miwaTmoqmedi<br />
da mesaqonle xalxis mier unda yofiliyo Seqmnili, misi yvela<br />
gamovlinebiT da rogorc saukeTeso ekologiuri samyaro,<br />
saukuneebis manZilze rom funqcionirebda. cxadia, am saukuneTa<br />
95
ganmavlobaSi misi mxatvruli saxe icvleboda. SedarebiT<br />
srulyofas ganicdida interieric da sxva. udavoa, rom turists<br />
ebadeba kiTxva sad cxovrobda is xalxi, romelic am garemoSi<br />
trialebda, ramdenad Seesabameboda maTi sacxovrisi im<br />
sivrcobriv azrovnebas, rasac sxva ZeglebSi vxedavT da rac am<br />
garemos moergeboda?” [35]<br />
sainteresoa is faqti, rom “istoriul provinciaTa sazRvrebi<br />
mTeli Sua saukuneebis manZilze cvalebadobas ganicdida. aqedan<br />
gamomdinare, iseTi arqiteqturuli kategoria, rogoric<br />
sacxovrisia tipologiurad SeuZlebelia romelime erT regionSi<br />
iyos Caketili da ar scildebodes mis sazRvrebs...” [36] Cven<br />
SemTxvevaSi, sacxovrisis gavrcelebis es sazRvrebi, daculia da<br />
ar scildeba mTian teritorias.<br />
Zvelebur sacxovrebels rac Seexeba, erTi gvaris ramdenime<br />
ojaxi cxovrobda amgvar saxlebSi da rogorc irkveva, “aseTi<br />
saxlebi martooden sacxovrisebi ar yofila: maTi konservatiuli<br />
tipi, nawilobriv uZvelesi rwmena-warmodgenebis samyarosac<br />
ganapirobebda. imis miuxedavad, rom didi, warsulSi ganuyofeli<br />
ojaxebi TaobaTa mixedviT calkeul mcire ojaxebad daiSala,<br />
gvarsa da modgmas es ZvelisZveli saxlebi isev aerTianebda,<br />
rogorc TavSeyris punqti, gvarTan dakavSirebuli ama Tu im<br />
TariRis aRsaniSnavad. e.i. arsebobda garkveuli mizidulobis<br />
Zala. gvaris wminda adgili, sakurTxeveli, kera, rogorc mZlavri<br />
iaraRi, Temisa Tu soflis daSlis winaRoba. miuxedavad imisa,<br />
rom es Zeglebi anu sacxovrisebi ar warmoadgens oficialuri<br />
kultmsaxurebis adgils, SeiZleba iTqvas, maT savsebiT SeiZleba<br />
sakulto-sazogadoebrivic ewodos. Temi da gvari ukve<br />
sazogadoebaa, xolo ritualuri saxli kults TavisTavSi<br />
aucileblad gulisxmobs”. [37]<br />
aqedan gamomdinare, SeiZleba iTqvas: “uZrav Zegls, Tundac igi<br />
xalxuri Semoqmedebis nimuSs warmoadgendes, mravalmxrivi<br />
datvirTva aqvs, maTSi socialuri mxarec igulisxmeba,<br />
96
ganviTarebis kulturul-istoriuli da SesaZloa politikuri<br />
procesebic”. [38]<br />
swored amitom, XX saukunis 60-ian wlebSi, rodesac mecnierebi<br />
da xuroTmoZRvrebi mixvdnen, rom yvela kuTxis tradiciul<br />
sacxovriss gadaSeneba uweria Tavis bunebriv garemoSi, gadawyda<br />
TbilisSi, xalxuri xuroTmoZRvrebis muzeumis Seqmna. idea<br />
iTvaliswinebda saqarTvelos yvela kuTxidan sacxovrisTa<br />
unikaluri nimuSebis gadmotanas da erT adgilas Tavmoyras.<br />
soflebSi unda daSliliyo saintereso nimuSebi da<br />
transportirebis Semdeg Tavidan awyobiliyo maTTvis winaswar<br />
SerCeul teritoriaze. aseTia eTnografiuli muzeumi TbilisSi.<br />
saqarTvelos regionebis mixedviT kargad miedevneba Tvali<br />
xalxuri arqiteqturis ganviTarebas. rac mTavaria, gadarCa<br />
Zvirfasi nimuSebi, romelTac adgilebze ganadgureba eloda.<br />
samwuxarod, xevsuruli tradiciuli saxlis nacvlad<br />
eTnografiul muzeumSi mxolod misTvis gamoyofili carieli<br />
adgilia SemorCenili, radgan misi Camotana ver moxerxda.<br />
Tumca, xuroTmoZRvari guram yifianis azriT...“dRevandeli<br />
gadasaxedidan aseTi qmedeba erTgvar skefsiss iwvevs: aSkarad<br />
sasargeblo da saWiro saqmesTan erTad, misi uaryofiTi<br />
Sedegebic gamoCnda. albaT sjobda, muzeumi sacxovrisTa<br />
modelebiT Seqmniliyo, xolo originalebi adgilze dagvecva<br />
da SegvenarCunebina”. [39]<br />
“kulturuli memkvidreobisadmi miZRvnili ara erTi msoflio<br />
qartia Tu konvencia, uZravi Zeglis ara Tu gadaadgilebas,<br />
aramed masSi Carevis elementarul gamovlinebasac ki krZalavs,<br />
magram Tavis droze qarTuli sabWoTa sazogadoebisTvis, arc es<br />
konvenciebi iyo cnobili da arc saxelmwifo iTvaliswinebda<br />
iseT specialur programebs, sadac yvela Zegli individualuri<br />
midgomisa da dacvis sagani iqneboda, ra Tqma unda, misi<br />
gansakuTrebuli specifikidan gamomdinare”. [40]<br />
...”aucilebelia aRiniSnos isic, rom ZvelisZveli sacxovrisi ar<br />
arsebobs izolirebulad. samuzeumo eqsponatad konteqstis<br />
97
gareSe qceva mas nawilobriv akargvinebs Zeglis niSnebs, radgan<br />
igi Zegls warmoadgens mTeli Tavisi infrastruqturiT,<br />
garemoTi, dasaxlebis ganaSenianebiT, landSaftiT, eklesiebTan,<br />
simagreebTan, sasoflo moednebTan erTobliobaSi, komunikaciebis<br />
qseliTa da sxva.”[41]<br />
qarTuli tradiciuli sacxovreblis ZiriTadi struqturis<br />
ganviTareba aTaswleulebis manZilze xdeboda.<br />
mkvlevar-arqiteqtori l. sumbaZis naSromSi “Типология<br />
грузинского народного жилища” /Tбилиси 2008/ moyvanili qarTuli<br />
nacionaluri sacxovreblis anazomebisa da maTi aRwerilobis<br />
Seswavlis safuZvelze SesaZlebeli gaxda gavcnobodiT<br />
saqarTveloSi XX saukunis 20-ian wlebamde arsebuli<br />
sacxovrebeli saxlebis tipologias. im droisaTvis mkvlevaris<br />
xelT arsebuli arqeologiuri kvlevebisa da analizis<br />
safuZvelze gakeTda saqarTvelos teritoriaze aRmoCenili Zveli<br />
sacxovreblebis klsifikacia. avtoris mier ganviTarebis es<br />
grZeli periodi pirobiTad daiyo oTx epoqad:<br />
1. arqauli - moicavs mraval aTaswleuls paleoliTidan,<br />
kolxeTsa da iberiaSi, klasobrivi sazogadoebisa da pirveli<br />
saxelmwifoebriobis Casaxvamde da moicavs Zv. a. VI_V saukuneebs;<br />
2. uZvelesi - moicavs antikur periods da Suasaukuneebs. Seadgens<br />
periods Zv. a. IV s. -dan ax. a.-iT XVIIIs-eebis CaTvliT;<br />
3. kapitalisturi _ XIX_XX saukuneebi, 1921 w-mde;<br />
4. socialisturi – XXsauk. revoluciis Semdeg; [42]<br />
1. arqaul periodSi gaerTianebulia:<br />
gamoqvabulebi da sadgomebi, romlebic arafriT gansxvavdeba<br />
sxva qveynebSi gavrcelebuli nasaxlarebisgan;<br />
mrgvali formis gegmarebis mqone gumbaTovani Tixis<br />
sacxovreblebi, romlebic arsebobda pirvel gaerTianebul<br />
miwaTmoqmedTa dasaxlebebSi (Zv. a. V_IV aTaswleuli), sadac<br />
cecxlis kerebi ganTavsebuli iyo ukana kedelze, Sesasvlelis<br />
pirdapir. gadaxurvis zenitSi ki gakeTebuli iyo gasanaTebeli da<br />
kvamlis gasasvleli xvreli;<br />
98
momrgvalebuli, SemdgomSi ki oTkuTxedis formis<br />
sacxovreblebi, win miSenebuli SemosasvleliT, mTavari oTaxis<br />
centrSi moTavsebuli CaRrmavebuli TixiT amolesili keriiT, mis<br />
Tavze WerSi gamoWrili xvreliT _ erdoTi, SuaSi boZiT<br />
(“dedaboZi”), romelsac eyrdnoba koWovani gadaxurva (Sida<br />
qarTli, mtkvar-araqsis kultura, Zv. a. III_II saukuneebi);<br />
TrialeTSi SemorCenili, gegmaze mrgvali formis, megaliTuri<br />
sacxovreblebi (Zv. a. II aTaswleuli), sadac cecxlis kerebi<br />
ganTavsebuli iyo ukana kedelze, xolo WerSi mis Tavze _<br />
xvreli.<br />
am mcire raodenobis masalis gacnoba da analizic ki<br />
saSualebas iZleva gakeTdes daskvnebi imis Sesaxeb, rom jer<br />
kidev arqaul periodSi qarTuli tomebis winaprebma gamoimuSaves<br />
sacxovreblis ZiriTadi struqturebi, ramac momavalSi qarTuli<br />
xalxuri xuroTmoZRvrebis ZiriTad Temebs daudo safuZveli.<br />
[43]<br />
2. uZvelesi (Zv. a. IV s-dan XVIIIs-eebis CaTv.) epoqidan cnobilia:<br />
sacxovreblebi xovles-goraze (Sida qarTli, I aTaswleulis<br />
Sua periodi), centrSi moTavsebuli keriiT da puris sacxobi<br />
RumliT ukana kedelze. nasaxlarSi aSkarad SeimCneva adamianisa<br />
da saqonlis erToblivi cxovrebis niSnebi;<br />
Suasaukuneebis kompleqsuri sacxovreblebi, romlebic<br />
Semonaxulia qvemo qarTlis nasaxlarebSi (bolnisis raioni),<br />
zemo qarTli (borjomis raioni) da Sida qarTli (mcxeTa), maTSi<br />
didi sacxovrebeli Sua cecxlis mqone 2 _ 4-sayrdeniani<br />
farTobis garda aris boseli, marani da xSirad mrgvali formis<br />
gegmarebis mqone, qvis gumbaTiT gadaxuruli samzareuloc.<br />
ufliscixis, varZiis, vanis qvabebis da sxv. gamoqvabulebi aris<br />
patara farTobis mqone sacxovreblebi.<br />
momdevno, aseve uZveles periodSi Seqmnili sacxovreblebia:<br />
qvis sacxovrebeli _ aRmosavleT da samxreT saqarTveloSi;<br />
99
saxli _ cixe-koSki, gavrcelebuli kavkasionsa da aRmosavleT<br />
saqarTveloSi, savaraudod aSenebulia sakmaod adre: XVII da<br />
XVIII saukuneebSi, xolo erTeulebi _ XVI saukunes ganekuTvneba.<br />
[44]<br />
zemoxsenebuli literaturuli masalis Seswavla-analizidan<br />
gamomdinare unda aRiniSnos, rom momavalSi, Sesabamisi<br />
arqeologiuri masalis moZiebis safuZvelze, vimedovnebT<br />
gaCndeba ufro meti saSualeba, raTa dazustdes da ufro<br />
detalurad daiyos saqarTveloSi sacxovreblis ganviTarebis<br />
arqauli da uZvelesi periodebi. aseve dazustdes da cal-calke<br />
tipebad daiyos im periodis is sacxovreblebi, romelnic<br />
lokalizebulia saqarTvelos calkeul regionebSi.<br />
3. mesame periods revoluciamdeli, XIX da XX saukunis<br />
(1921wlamde) sacxovrebeli saxlebi ganekuTvneba, romlebic<br />
gavrcelebuli iyo dasavleT, aRmosavleT da mTian<br />
saqarTveloSi.<br />
sacxovreblis tipebis SedarebiTi analizi gansxvavebul<br />
istoriul-eTnografiul raionebSi gviCvenebs, rom tipologiuri<br />
maxasiaTeblebi yalibdeba mocemuli adgilis pirobebSi. am<br />
pirobebis nairferoba ki, Tavis mxriv, ayalibebs qveyanaSi<br />
sacxovreblis tipebis aseT mravalferovnebas.<br />
aRsaniSnavia, rom “TiTeul regionSi lokalurad, aSkarad<br />
saxezea droSi ganviTarebis ori ZiriTadi stadia: “Zveli” da<br />
“axali”. mTel rig regionebSi ki maT Soris e.w. “gardamavali”<br />
safexuric ikveTeba. am stadiam yvelgan ver moaswro<br />
Camoyalibebuli saxis miReba”. [45]<br />
mkvlevar-arqiteqtor l. sumbaZis mier, sacxovrebeli saxlebis<br />
zemoT ganxiluli klasifikaciis garda, isini dajgufebulia<br />
samxareo da regionalur donezec. (ix. nax. 4.) tipologiurad<br />
gamoyofilia e.w. “dasavluri”, “kavkasionis” da “aRmosavluri”<br />
saxlebis tipebi.<br />
sainteresoa, rom qarTuli nacionaluri sacxovreblis<br />
tipologiis, misi ganviTarebisa da Camoyalibebis sami ZiriTadi<br />
100
stadiis safexurebis gamovlena moxda qarTlis saxlebis<br />
magaliTze, radgan aq revoluciamdeli periodis saxlebSi<br />
gansakuTrebiT mkveTrad mJRavndeba samive stadiisTvis<br />
damaxasiaTebeli niSnebi:<br />
I. darbazi. _ e.w. “Zveli” stadia.<br />
II. baniani saxli (qarTlis) brtyeli saxuraviT _ e.w.<br />
“gardamavali” stadia.<br />
III.galereuli saxli, aivniT, fanjrebiT da sxveniT - e.w. “axali”<br />
stadia.<br />
I - “Zveli” stadiis saxlis tips /darbazi/ aqvs ZiriTadi<br />
damaxasiaTebeli tipologiuri niSnebi, kerZod:<br />
1. didi 3 _ 4 Taobis sacxovreblad gankuTvnili, daunawevrebeli<br />
sacxovrebeli farTobi;<br />
2. mwiri dRis ganaTeba, romelic umetesad mowyobi-<br />
liaAgadaxurvaSi gakeTebuli xvrelidan, romelic SuaSi<br />
moTavsebuli keriis kvamlis saTavsidan gayvanasac<br />
uzrunvelyofda;<br />
3. miwis iataki (soxani);<br />
4. dagegmarebis siRrmiseuli ganviTareba.<br />
5. Zalian sqeli (TiTqmis kedlis sisqis mqone) erTfrTiani kari,<br />
dabali aveji (tabla, taxti). avejis Sesabamisi iyo<br />
sayofacxovrebo procesebis dabali horizontic;<br />
6. saxli naxevramde iyo miwaSi CaRrmavebuli;<br />
7. konstruqciuli xis nawilebi muSavdeboda najaxiT (e.w.<br />
xeleCoTi), xerxis gareSe;<br />
8. miwis saxuravi (bani), mowyobilia oTxive mimarTulebiT mcire<br />
daqanebiT;<br />
9. sxveni, saxuravTan erTad, erT moculobas warmoadgens da<br />
Siga sacxovrebeli sivrcisgan WeriT araa gamoyofili;<br />
10. kedlebi qvisaa da Zalian sqelia, Rrma niSebiT. [46]<br />
ganviTarebis “Zvel” stadiaze, sacxovreblebSi sWarbobs<br />
TavdacviTi funqcebi. kavkasionis mTeli masStabiT<br />
gavrcelebulia saxli _ cixe-koSki da Crdilo-aRmosavleT mTian<br />
101
saqarTveloSic is TavdacviT funqcias iTavsebs, rac<br />
gansazRvravs sacxovreblis arqiteqturuli gadawyvetis<br />
Taviseburebasac.<br />
Zveli stadiis saxlebSi, qarTl-kaxeTis darbazis garda,<br />
yvelgan gamoiyeneboda saqonlisgan miRebuli bunebrivi siTbo,<br />
amitom cxovelebs ganaTavsebdnen sacxovrebel sivrceSi, mis<br />
gverdSi an mis qveS. [47]<br />
aRsaniSnavi da Cveni kvlevisTvis erTob sayuradReboa, rom<br />
SuasaukuneebSi Seqmnili sacxovrebeli saxlebidan, swored e.w.<br />
“Zveli”/darbazuli/ tipis niSnebis analogiebi gvxvdeba<br />
saqarTvelos mTian regionebSi da maT Soris xevsureTSi.<br />
Zveli stadiidan “gardamavalze” (aRmosavleTis baniani saxli)<br />
gadasvlisas moxda saxlis sacxovrebeli farTobis Semcireba,<br />
radgan didi, patriarqaluri ojaxebi daiSala ufro mcire<br />
ojaxebad. Sedegad Semcirda saxlis dagegmarebis siRrmiTi<br />
ganviTareba; sammaliani konstruqcia ormalianma, Ria Sua cecxli<br />
ki _ kedlis buxarma Secvala. buxari iatakis donidan zemoT<br />
aiwia; zeda ganaTeba erdodan Secvala Sesasvlelis mxares<br />
moTavsebuli gverdiTa vertikaluri fanjrebis ganaTebam. isini<br />
jer kidev ar iyo Seminuli, alaTebze daWimuli iyo<br />
gasanTluli qaRaldi, aseve xaris an cxvris Sardis buSti.<br />
mocemul regionebSi am stadiis saxlebi modernizebulia da<br />
maT emateba axali, Seminuli saTavsebi, ficris WeriTa da<br />
iatakiT, buxriT an rkinis RumliT. ufro upriani iqneba am tips<br />
ewodos “Sereuli”.<br />
zemoTqmulidan gamomdinare, SegviZlia davaskvnaT, rom<br />
rogorc “Zveli”, aseve “gardamavali” stadiis saxovreblis<br />
maxasiaTeblebis SedarebiT gamoCnda, rom orive stadiaze,<br />
saxlebs aqvs saerTo niSnebi. aRsaniSnavia, rom “gardamaval”<br />
stadiaze SemorCenilia rogorc Zveli niSnebi, aseve “axali”<br />
maxasiaTeblebic. SeiZleba iTqvas, rom “gardamavali” tipis<br />
sacxovrebeli saxlebi, ZiriTadad, miRebulia e.w.“Zveli” tipis<br />
saxlebis rekonstruqciT.<br />
102
am dros ukve, paralelurad rogorc saqarTvelos aRmosavleT,<br />
aseve centralur nawilSi yalibdeba da farTod vrceldeba<br />
“axali” stadiis damaxasiaTebeli sacxovreblis tipi e.w.<br />
“galereuli saxli”.<br />
“axal” stadiaze gadasvlisas ikargeba, gardamaval periodSi<br />
jer kidev SemorCenili, Zveli tipis saxlis niSnebi da<br />
sacxovrebeli saxli iZens sruliad axal moculobiT-gegmarebiT<br />
stuqturas _ erTsarTuliani saxli aweulia miwidan maRal<br />
cokolze. aseve, xSirad saxli 1.5 an 2-sarTuliania;<br />
1. daniSnulebis mixedviT aqvs vertikaluri zonirebiT difere-<br />
ncirebuli ganviTarebuli sacxovrebeli sivrce ramdenime<br />
oTaxiT. ufro xSirad, zeda sarTuli sacxovrebelia, qveda ki _<br />
sameurneo;<br />
2. aivani ganieria, moajiri mohyveba mTeli fasadis gaswvriv;<br />
3. saTavsebi erTmaliania, romelTa gadaxurva sayrdenebis<br />
(dedaboZis) gareSea mowyobili;<br />
4. saxuravi orqanobiania da Tixis kramitiT ewyoba. sxveni<br />
saTavsisagan gamoyofilia horizontaluri WeriT;<br />
5. gaTboba xdeba kedlis buxriT an rkinis RumliT;<br />
6. ganaTeba xdeba didi da Seminuli fanjrebidan;<br />
7. Weri da iataki ficrisaa.<br />
am periodis sacxovreblis formebis analizisas ar<br />
SevxebivarT or iseT mniSvnelovan Temas, rogoricaa saxlis<br />
TavdacviTi funqcia, romelmac am droisTvis ukve dakarga Tavisi<br />
mniSvneloba da saqonlis sadgomi, romelic am periodisTvis ukve<br />
gamoeyo ZiriTad sacxovrebel Senobas.<br />
rogorc aRniSnuli literaturis ESeswavlam gviCvena, momdevno<br />
e.w. kapitalistur epoqaSi Seqmnili saxlebic, Tavisi niSan-<br />
TvisebebiT e.w. “gardamaval” da “axal” tipebs ganekuTvneba da<br />
Seicavs CvenTvis met-naklebad saintereso masalas.<br />
4. sainteresoa socialisturi periodis sacxovreblis<br />
arqiteqtura, radgan am periodSi aSenebuli saxlebis<br />
garkveulwilad rekonstruqcia-adaptacia, Cveni Temis ganxilvis<br />
103
sagans warmoadgens. am sakiTxze detalurad amave paragrafis<br />
boloSi SevCerdebiT.<br />
daskvna. naTelia, rom sacxovrisis ganviTarebisa da<br />
Camoyalibebisas saxezea procesis uwyvetoba, xuroTmoZRvruli<br />
xelovnebis ZiriTadi kategoriebis (sistemebis) ganviTarebis<br />
Tanamimdevroba. Cans, rom isini gamomuSavda jer kidev uZveles<br />
droSi da dRemde moaRwia teqnikurad, funqciurad da<br />
mxatvrul-esTetikurad srulyofili, nacionaluri, saero<br />
xuroTmoZRvrebis nimuSebis saxiT.<br />
xevsuruli sacxovrisi (genezisi, tipologia, garemo, landSafti)<br />
sakiTxis ukeT Seswavlis mizniT, Cven mier literaturuli<br />
wyaroebis gacnobisa da Seswavlis Semdeg, erT-erT mniSvnelovan<br />
amocanad miCneul iqna adgilze Catarebuliyo naturaluri<br />
dakvirvebebi, xevsureTis regionSi gavrcelebuli tradiciuli<br />
sacxovrisis tipologiis, maTi formirebisa Tu ganviTarebis<br />
gzebis winapirobebis, garemos, sivrciT-gegmarebiTi struqturis,<br />
ganaSenianebis Taviseburebisa da misi gavrcelebis arealebis<br />
gasacnobad.<br />
Cven mier detalurad Seswavlil da gaanalizebul iqna<br />
xevsuruli e.w. “bankaloiani” saxli, Tavisi Siga, gare, sivrciT-<br />
moculobiTi struqturiT, daniSnulebiTa da sxva maxasiaTeb-<br />
lebiT.<br />
”bankaloiani” saxli Tavisi struqturiT SeiZleba iTqvas, rom<br />
aris landSaftis daurRvevlobac da misi gacocxlebac,<br />
bunebrivis msgavsi formebiT, rac arqiteqturis pirveli<br />
ZiriTadi moTxovnis anu Siga sivrcisa da gare samyaros<br />
harmoniuli da logikuri urTierTobis ganxorcielebas<br />
gulisxmobs.<br />
adgilze SeviswavleT ”bankaloiani” saxlebi maTi amJamindeli<br />
fizikuri mdgomareobis mixedviT.<br />
104
sakiTxis SeswavliT gamoikveTa, rom xevsureTis soflebis<br />
ganlageba reliefze mkacrad eqvemdebareba funqciur da<br />
esTetikur moTxovnilebebs, rac imaSi gamoixateba, rom:<br />
1. adgilobrivi menaSenis mier winaswar gaazrebuli iyo Senobis<br />
strategiulad xelsayreli mdebareoba, saxlebi gareSe<br />
mtrebisgan Tavdavis mizniT Znelad misadgom kldovan<br />
adgilebSi Sendeboda;<br />
2. gaTvaliswinebuli iyo garemo pirobebis racionaluri<br />
gamoyenebis SesaZlebloba, amitom mSeneblobebisaTvis<br />
saZovrebiT mdidari, platos maxloblad mdebare adgilebi<br />
SeirCeoda;<br />
3. gaTvaliswinebuli iyo mocemul teritoriaze gavrcelebuli<br />
ZiriTadi samSeneblo masalis _ fiqlis qviT advilad<br />
momaragebis SesaZlebloba.<br />
xelsayreli teritoriebis simciris gamo, xevsurebi<br />
iZulebulni iyvnen mTiani ferdobebi gamoeyenebinaT ara marto<br />
miwaTmoqmedebisTvis, aramed soflis ganaSenianebisTvisac. amitom,<br />
mravalferovani da daxvewili iyo dasaxlebaSi reliefis<br />
daterasebis xerxebi.<br />
reliefze swori sibrtyeebis ararsebobam gamoiwvia saxlebis<br />
brtyeli saxuraviT gadaxurvis aucilebloba da isini sameurneo<br />
saWiroebisTvisac gamoiyeneboda. soflebs ganalagebdnen<br />
samxreTis orientaciiT, rac advilad xerxdeboda mTiani<br />
saqarTvelos pirobebSi, romelic gadaWimulia kavkasionis<br />
samxreT ferdze (gamonaklisia piriqiTa xevsureTi, romelic<br />
mdebareobs kavkasionis CrdiloeT ferdze).<br />
...“mSeneblebi mxedvelobaSi iRebdnen garSemo arsebuli peizaJis<br />
silamazes. garda amisa xevsuris mier sacxovreblad adgilis<br />
SerCevas gansazRvravda jvari da qadag-mkiTxavi”. [48] TemisTvis<br />
is erTgvari sakulto nageboba iyo.<br />
amJamad xevsureTSi tradiciuli sacxovrisis oTxi ZiriTadi<br />
saxe gvxvdeba, kerZod:<br />
I. uZvelesi, romelSic SeiZleba gamovyoTOori qvetipi:<br />
105
1. “cixe-koSki” (XV _ XVIIs). am sabrZolo koSkebsa da qav-cixeebs<br />
(galavnian koSkebs) Zlieri gvarebi aSenebdnen. xSirad koSkebis<br />
qveS “daranic” (bunebrivi zedapiruli wylebis e.w. koleqtori)<br />
iyo datanebuli, romelic wyaros ukavSirdeboda da amave dros<br />
samalavsac warmoadgenda. koSkebi ZiriTadad “siperdiani”<br />
(piramidulsaxuraviani) iyo. XVIIs-dan, fSav-xevsureTSi aragvis<br />
erisTavTa laSqrobebis Semdeg, xevsureTSi mefis winaaRmdeg<br />
ajanyebis dros, isini piraqeTa xevsureTSi mTlianad ganadgurda<br />
da SemdgomSi aRarc aSenebula, radgan maT dakarges pirvandeli<br />
TavdacviTi funqcia. maT qviTkiruli saxlisa da terasul-<br />
kaloiani saxlebis tipebi cvlis. [49] (ix. nax. # )<br />
2. koSkis formis “qviTkiris” saxli. aq masalad kiris duRabi ar<br />
gamoiyeneboda, magram saxels simtkicisa da mdgradobis<br />
gamosaxat epiTetad iyenebdnen.<br />
“qvitkiris saxlebi” (XVI _ XVIII ss.) sacxovrebeli funqciis<br />
garda, TavdacviT funqciasac asrulebda. qvitkiris saxlebis<br />
arqiteqturul-gegmarebiTi struqtura sam-xuTsarTuliania, miwis<br />
brtyeli saxuraviT. sarTulebi gegmaze kvadratuli formisaa.<br />
samSeneblo masala fiqalia, duRabis gareSe. sarTulSua<br />
gadaxurvis konstruqcia mowyobilia xis morebiT. fanjara da<br />
sxva Riobebi viwro Sukumebs (erTgvari sarkmlebi) warmoadgens,<br />
mowyobilia dabali xis kari.<br />
I sarTulze ganTavsebulia boseli, II sarTulze cxvris<br />
sadgomia, III da zogjer IV sarTulic sacxovrebeli sarTulebia,<br />
sadac zamTris maragsac inaxavdnen. V sarTuli ki TavdacviTi<br />
miznebisTvis gamoiyeneboda. dRes sacxovreblis es tipi<br />
kavkasionis qedis CrdiloeT ferdze e.w. piriqiTa xevsureTSi<br />
(“miRma xevSi”- Satili, ardoti, xaxabo da sxva) gvxvdeba.<br />
II. Zveli periodis e.w.“kaloiani saxli”, romelic reliefze<br />
terasuladaa ganawilebuli. am tipis saxlis dawvrilebiTi<br />
aRwera momdevno paragrafebSia mocemuli.<br />
106
III. “gardamavali”periodis “sabZluri (anu fSauri) saxli”<br />
ZiriTadad miRebulia Zveli tipis “kaloiani saxlis” gadakeTebis<br />
gziT. [50]<br />
“sabZluri”(anu fSauri) saxlis ori varianti gvxvdeba, kerZod:<br />
galereuli saxli, I qvetipi, sadac zeda sarTulze ganlagebulia<br />
sabZeli da sacxovrebeli saTavsebi, qveda sarTulze _ mxolod<br />
boseli. gadaxurva kramitisaa.<br />
galereuli saxli, II qvetipi, sadac qveda sarTulze<br />
gamosazamTrebeli buxriani sacxovrebeli sivrcea. iqve, kedliT<br />
gamoyofilia boseli. meore sarTuli, sazafxulo sacxovreblis<br />
garda, asrulebs saqonlis sakvebis maragis da adamianis sursaT-<br />
sanovagis Sesanaxi saTavsis rolsac. gadaxurva kramitisaa.<br />
am samive tipis saxli regionisTvis eTnografiul Rirebulebas<br />
warmoadgens. sxva Semadgenel nawilebTan erTad swored isini<br />
qmnian mis ganumeorebel mxatvrul garemos.<br />
tradiciuli xevsuruli saxlis tipologiis ukeT gasarkvevad<br />
SedarebiT detalurad gavecnoT “kaloian saxls”.<br />
“kaloiani saxlis” tipi gavrcelebulia xevsureTis ZiriTad<br />
nawilSi _ piraqeTa xevsureTSi, romelsac “mirgvali” da “bude<br />
xevsureTic” ewodeba. es saxli aqa-iq, xevsureTis or danarCen<br />
nawilSi, e.w. miRmaxevsa da arxotSic gvxvdeba. “kaloiani” saxli<br />
qvis mSrali wyobiT Sendeboda, Siga tixrebi iyo gamownuli da<br />
TixiT Selesili. Signidan qvis kedlebsac TixaSi azelili<br />
CaliTa da Txis balniT lesavdnen. isASedarebiT Znelad<br />
gasaTbobi Senobaa, saxlis gegma siRrmeSia wagrZelebuli, yvela<br />
sarTuls ezodan damoukidebeli Sesasvleli aqvs.<br />
Senoba reliefze sam doneze terasuladaa ganawilebuli,<br />
yvela sarTulis saxuravi momdevno sarTulisTvis bania, meore<br />
sarTulis bani ki kaloa. rac Seexeba mTlian ganaSenianebas, wina<br />
mosaxlis saxli, terasulad ebmis Semdegi mosaxlisas da qveda<br />
saxlis saxuravi, momdevnosTvis bania. mTeli sofeli xSirad<br />
erTobliobaSi erTian terasul kompleqss qmnis. es ki<br />
107
acionaluria iseT qveyanaSi, sadac miwaTmoqmedebisTvis vargisi<br />
miwis yoveli goji Zvirfasia.<br />
es Yyvelaferi saocrad saintereso sanaxaobaa da mnaxvelze<br />
did STabeWdilebas axdens.<br />
qarTveli arqeolog-eTnografi g. Citaia Tavis naSromSi<br />
“xevsuruli saxlis sene” aRniSnavs: “maRalmTiani regionis<br />
meurneoba, xangrZlivi da civi zamTris da samoZraod Zneli<br />
xeobebis arsebobis pirobebSi moiTxovs nagebobis iseT tips,<br />
sadac sacxovrebeli da sameurneo nagebobani erTad da erT<br />
WerqveS aris moqceuli da vertikalur ganzomilebaSia mocemuli.<br />
kaloiani saxli Seguebulia xevsurebis Zvelebur yofasTan da<br />
Serwymulia maT sameurneo viTarebasTan”.<br />
...“es saxli agreTve sxva sayofacxovrebo, sameurneo, socialur<br />
da religiur funqciebsac asrulebs. mTis sacxovreblebs Tu<br />
SevadarebT, baris zolis saxlebSi sacxovrebeli da sameurneo<br />
nawili horizontalur ganzomilebaSia gaSlili, ramdenime<br />
saxuravis qveS da calkeuli nagebobebis saxiTaa warmodgenili.”<br />
[51]<br />
“bankaloian” saxls xevsurulad, meorenairad “samTvaliani”<br />
(samsarTuliani) ewodeba.<br />
...“pirvel Tvals (sarTuls) sakuTriv “saxli” ewodeba. is<br />
umTavresad gankuTvnilia ”yverfisa”(kera), jalabobisa<br />
(ojaxisTvis) da pirutyvisaTvis, agreTve ojaxis inventaris<br />
Sesanaxad. “samyofos” (saerTo oTaxis) Suaguls warmoadgenda<br />
kera (“yverf-kera”), romlis Tavze, WerSi, datovebuli iyo Riobi<br />
(e.w.”sarkmeli”) kvamlis gasasvlelad, saidanac sinaTlec<br />
Semodioda. iqve, sayarze (gadaxurvis konstruqciis detali)<br />
gakeTebul kavebze ekida Sebolili cxovelis Zvlebi da mrgvlad<br />
gamokruli qon-duma.” aqve iyo “duqani”(sursaT-sanovagis Sesanaxi<br />
karada)”. [52]<br />
oTaxi iyofoda dasavleT e.w. “samamaco” (mamakacebis) da<br />
aRmosavleT “sadiaco”(qalebis) mxareebad. [53]<br />
108
...”samamacoSi” kedlis gaswvriv idga grZeli, ornamentirebuli<br />
e.w. “samamaco” skami, sadac mxolod mamakacebi sxdebodnen,<br />
damsaxurebisa da asakis mixedviT. WerSi gadebul ficarsa da<br />
sakidebze (qirWoebze) ganlagebuli iyo mamakacis saomari,<br />
saxelosno iaraRebi da nivTebi”. [54]<br />
...”samamacos mopirdapire “sadiaco” (qalebis) mxares iyo<br />
karada jam-WurWliT, tabla (dabali magida), varcli(comis<br />
sazeli xis WurWeli), tagrucebi (erTgvari patara<br />
ornamentirebuli uTavsaxuro kidobani) da a.S. samyofosTan<br />
(saerTo oTaxi) gadakedlili iyo rZis nawarmis Sesanaxi adgili,<br />
romelsac “sene” erqva. qalebi iZinebdnen samyofoSi Calagebul<br />
CafebSi (mogrZo formis kalaTebSi). loginSi Casafenad Calas<br />
saRamoobiT Camoyridnen zeda sarTulidan e.w. WerxoSi Senaxuli<br />
Tivis maragidan, diliT ki saqonels SeaWmevdnen”. [55]<br />
samyofo (saerTo) da meore sarTulis oTaxebs ganaTebisaTvis<br />
kedlebSi datanebuli hqonda viwro Sukumebi (sarkmlebi).<br />
Sukumidan Semosuli mzis sxiviT adgendnen dRe-Ramis kleba-<br />
matebas. ase, rom isini mzis sakulto, erTgvar observatorias<br />
warmoadgenda. 30-iani wlebidan saxlis fasadze viwro Sukumis<br />
nacvlad Cndeba SedarebiT didi fanjara, romelSic gisosebad<br />
qarTuli Tofis lulebs svamdnen.<br />
“bankaloiani” saxlis “pirveli Tvali” (sarTuli) Semdegi<br />
nawilebisgan Sedgeba: ( ix. nax # )<br />
1. “Sina”(Sina moicavs “yverfsa” (kera), “Romelsa” (Rumeli),<br />
“nawolsa” (dasawoli adgili), “saxboresa” (xboebis<br />
dasabinavebeli adgili), “saxostagesa” (sursaTis Sesanaxi<br />
adgili) da sxva;<br />
2. “saZroxe”/boseli/;<br />
3. “sene”, igive “sena” /rZis produqtis Sesanaxi saTavsi/;<br />
4. “ezo”;<br />
5. “sacxene”/cxenebis dasabmeli adgili/;<br />
6. “qaripani”. /pirveli sarTulis Sesasvleli, sadac zafxulobiT<br />
abamdnen saqonels.<br />
109
“meore Tvals” /sarTuls/ “Werxos” eZaxian. is mamakacTa<br />
sadgomia da adamianisa da saqonlis maragis sacavia. [56]<br />
mamakacebi iZinebdnen WerxoSi Calagebul taxtebsa da laWnebze<br />
/grZeli viwro taxti, romelzec miyolebiT ori adamiani<br />
wveba”[57]. Werxos kari arasdros irazeboda. kacebi zemodan<br />
akontrolebdnen kar-modamos da mudmiv mzadyofnaSi iyvnen<br />
qalebis da bavSvebis dasacavad. aqve hyavdaT xboebi.<br />
saxlis meore TvalSi /sarTulze/, Semdegi saTavsebia:<br />
1. “wingarda”, (erTgvari Ria lojia, sadac saqonelsac abamdnen);<br />
2. “Werxos qaripani”; / meore sarTulis Sesasvleli/;<br />
3. “salogine”.<br />
4. “Werxo-yverbiT” /keriiT/, “duqnebiT” /karada/, “SukumebiT”<br />
/sarkmeli/, “sasworfro kariT” /saidanac vaJisTvis Suamavals<br />
e.w. “elCs” Semohyavda sworferi qali/ da sxva.<br />
5. bani. /me-2 sarTulis/. [58].<br />
saxlis mesame Tvali (sarTuli) - “kalo”, bani me-3 sarTulze<br />
e.w. “maRali bani”.<br />
aqvea “dafarebuli kalo” (gadaxuruli sivrce kalosTan,<br />
wvimis dros banze dalagebuli Tivis swrafad Sesayrelad). am<br />
saTavsis iatakSi aqvs gamoWrili Riobi, saidanac saqonlisTvis<br />
Tivas Camoyrian “Werxos” Siga sivrceSi.<br />
...“ZiriTad banze purs (xorbals) akalovebdnen, da Znas<br />
lewavdnen”. [59]<br />
“bani Zneli mosavleli iyo. warmoadgenda xis koWebze<br />
ganlagebul Calisa da xis wvril totebze datkepnil Tixa-miwas,<br />
romelsac irgvliv brtyeli qvis sanapiroebi hqonda<br />
Semowyobili. bans regularulad tkepna sWirdeboda”.[60]<br />
“xevsureTis mravalmxriT saintereso eTnografiul<br />
sinamdvileSi sacxovrebeli saxlis garda sameurneo da sakulto<br />
daniSnulebis nagebobebi iyo warmodgenili, kerZod: [61]<br />
samWedlo, “buWula” (wisqvili), “bina” (ZroxebisTvis<br />
sazafxulo nageboba mTaSi), “xatis koSki” (samlocvelo), “samarxi<br />
koSki” (sadac marxavdnen TavianT micvalebulebs), “xati,”<br />
110
“beReli” da “salude”(ludsaxarSi saTavsi). maTgan ori<br />
ukanaskneli calke nagebobis saxiT iSviaTad gvxvdeba, umetesad<br />
isini “xatis” SenobaTa nawils warmoadgens” [62]<br />
saxls kidev miSenebuli hqonda mcire zomis saTavsebi _<br />
wingarda da gverdiTa. saxlis irgvliv ganlagebuli iyo saCadli<br />
(tualeti), sanexve (saqonlis nakelisTvis) da gansakuTrebuli<br />
daniSnulebis saTavsi – samrelo, sadac qalebi dedaTa wesis<br />
periods atarebdnen.<br />
saxlis ZiriTadi samSeneblo masala-fiqali uxvad moipoveboda<br />
mTebSi da misi damuSaveba primitiuli iaraRebiTac SeiZleboda.<br />
masalis Seswavlisas vxedavT, rom “saqonelis dasabinavebel,<br />
sakveb-sanovagis da mesaqonleobis warmoebis Sedegad miRebuli<br />
produqtebis, maragis Sesanax saTavsebs didi adgili hqonda<br />
daTmobili sacxovrebeli nagebobis WerqveS”. [63]<br />
rogorc vxedavT am zonaSi “sazogadoebrivi wyobilebis<br />
(Temur-gvarovnuli) pirvelyofili formebiT xangrZlivad<br />
SenarCunebiT iyo nakarnaxevi sacxovreblis uZvelesi tipebis<br />
gamoyeneba”, rac arqiteqturuli formebis saerTo ganviTarebis<br />
SeswavlisaTvis saintereso masala iyo.<br />
regionSi amJamad arsebuli saxlis es tipi, maTi dRevandeli<br />
fizikuri mdgomareobis gaTvaliswinebiT miCneulia saintereso<br />
obieqtad, raTa SemdgomSi SesaZlebeli gaxdes maTi ara mxolod<br />
rogorc saintereso turproduqtis, aramed turistul<br />
infrastruqturaSi CarTvis mizniT gamoyeneba.<br />
II Tavis daskvnebi<br />
111
III Tavi<br />
rekomendaciebi da winadadebebi xevsureTis regionSi<br />
sacxovrisis formirebisaTvis, rekreaciuli faqtorebis<br />
gaTvaliswinebiT<br />
sabolood movaxdineT TemasTan dakavSirebuli literaturuli<br />
wyaroebis gacnobisa da naturaluri kvlevis Sedegebis analizi,<br />
rac aucilebebli iyo im mizniT, rom samomavlod, swored maT<br />
safuZvelze, Camoyalibebuliyo saTanado rekomendaciebi da<br />
winadadebebi, sacxovrebeli fondis revitalizaciisa da axlis<br />
mSeneblobisaTvis.<br />
Cven mier naturaluri kvlevis Sedegebis analizi<br />
ganxorcielda ori ZiriTadi meTodiT:<br />
I. Assessments of Relevant Significance - meTodi iTvaliswinebs<br />
konservaciisTvis, konservaciis gegmis gamoyenebamde,<br />
umniSvnelovanesi Senobebis Sesabamis Sefasebas, rac, erTis<br />
mxriv, gamoarCevs arealis yvelaze mniSvnelovan elementebs da<br />
amiT gaamarTlebs maTi konservaciisa da xelaxali gamoyenebis<br />
investirebas; meore mxriv, gamoavlens, naklebad<br />
mniSvnelovan/umniSvnelo Senobebsa da sivrceebs, romelTa<br />
Secvlac SesaZloa mTeli arealisTvis ufro momgebiani<br />
aRmoCndes.<br />
II. DIVE meTodi gulisxmobs memkvidreobis analiziT kvlevas,<br />
“DIVE” erTgvari gegmarebiTi instrumentia, romlis meSveobiT<br />
SesaZlebelia istoriuli qalaqebisa da garemos Taviseburebebis<br />
”adgilis sulis”, misi mniSvnelovnebis, masSi cvlilebebis<br />
Setanis SesaZleblobebisa da samoqmedo arealis gamokvleva.<br />
Sedegad, aRniSnuli meTodebis gamoyenebiT, ganxorcielda Cven<br />
mier kvleviT moZiebuli monacemebis analizi, raTa yvela<br />
kriteriumis SejerebiT, rekreaciuli faqtorebis<br />
gaTvaliswinebiT, momxdariyo xevsureTis regionSi sacxovrisis<br />
formirebisaTvis saWiro winadadebebisa da rekomendaciebis<br />
SemuSaveba.<br />
112
kvlevis Sedegad miRebuli informaciis safuZvelze,<br />
regionisTvis damaxasiaTebeli klimaturi, socialur-<br />
demografiuli, tradiciuli samSeneblo masalis, mkvidri<br />
mosaxleobis, turistuli statistikis, eTnografiulad,<br />
geografiulad saintereso Tu sxva faqtorebis gaTvaliswinebiT,<br />
xevsureTis regionis masStabiT, Cven mier damuSavda rigi<br />
rekomendaciebi da winadadebebi, maT Soris turistul<br />
infrastruqturaSi sacxovrebeli fondis CarTvis SesaZleblobis<br />
mqone im soflebis savaraudo sqema, romelic mTel regions<br />
moicavs. sqemaN#<br />
am soflebSi arsebuli, sacxovrebel fondSi Semavali,<br />
sxvadasxva tipis saxlebisaTvis, gamovlenil iqna funqciaTa<br />
erToblioba, romelTa mimarTebaSi, Tanamedrove moTxovnebis<br />
gaTvaliswinebiT, SemuSavda revitalizaciis optimaluri da<br />
misaRebi gzebi. es gulisxmobs maTTvis axali funqciis<br />
miniWebas, mis Sesabamisad axal dagegmarebas, damxmare saTavsTa<br />
reorganizacias, miSeneba-daSenebasa da garkveul SemTxvevebSi<br />
ieris cvlilebasac.<br />
aseve, aRniSnul soflebSi Tavisufal teritoriebze, axali<br />
tipis sacxovreblebis aSenebas, romelTaTvis amosaval wertilad<br />
tradiciuli xevsuruli sacxovrisis genezisis gaTvaliswinebaa<br />
miCneuli, rac gulisxmobs, TviTmyofadi esTetikis da stilis,<br />
adgilobrivi samSeneblo masalisa da mSeneblobis meTodebis,<br />
aseve axali faqtorebis gaTvaliswinebiT, tradiciuli<br />
struqturis SenarCunebas.<br />
3.1. rekomendaciebi da winadadebebi xevsureTSi arsebuli<br />
sacxovrebeli fondis revitalizaciisaTvis<br />
xevsureTis regionSi arsebuli sacxovrebeli fondis<br />
resursebis Seswavlis mizniT Cven mier ganxorcielebuli<br />
kvlevis safuZvelze da Sesabamisi klasifikaciis<br />
gaTvaliswinebiT, SemuSavebulia winadadebebi regionSi amJamad<br />
113
arsebul sacxovrebel SenobaTa sxvadasxva tipisaTvis axali<br />
funqciis miniWebis Sesaxeb, kerZod:<br />
tradiciuli sacxovrisi<br />
I. koSkebi (“cixe-koSki” da “saxli-koSki” _ igive “qvitkiri”) sof.<br />
Satili, muco, qaCu, xaxabo.<br />
TavisTavad, nagebobis es tipi, mdgomareobis mixedviT, Cven mier<br />
dayofilia Semdeg jgufebad:<br />
a. Semonaxuli;<br />
b. nawilobriv dangreuli;<br />
g. mTlianad dangreuli.<br />
Semonaxuli nawili, Tavis mxriv, iyofa 4 qvetipad:<br />
1. pirvandeli saxiT, xeluxleblad SemorCenili koSkebi;<br />
2. konservirebuli koSkebi;<br />
3. restavrirebuli arasacxovrebeli koSkebi;<br />
4. restavrirebuli da sacxovreblad adaptirebuli koSkebi.<br />
pirveli ori (1. pirvandeli saxiT, xeluxleblad SemorCenili<br />
da 2. konservirebuli koSkebi) Tu fizikurad kardgadaa<br />
Semonaxuli, maTi revitalizacia Semdegnairadaa SesaZlebeli:<br />
sacxovrebelad vargis koSkebSi (sof. qistani, qaCu, lebaiskari)<br />
rekomendebulia ganxorcieldes mxolod umniSvnelo samuSaoebi,<br />
arsebuli ierisa da gegmarebiTi struqturis Seucvlelad, maTi<br />
adaptirebisTvis, vizitioris xanmokle (1_2 dRe) ganTavsebis<br />
mizniT. aseTi gziT es koSkebi SesaZlebelia iqces<br />
turproduqtad da CarTul iqnas turistul infrastruqturaSi.<br />
mniSvnelovania is garemoebac, rom am ”axalfunqcia” SeZenili<br />
nagebobebidan srulfasovan ”sicocxles” gaagrZelebs:<br />
3. restavrirebuli, arasacxovrebeli koSkebi;<br />
(istoriuli sacxovrebeli koSkebi Satilis Zvel nawilSi);<br />
am kategoriis SenobebSi rekomendebulia maTi sacxovreblad<br />
adaptirebisTvis ganxorcieldes samuSaoebi gare ierisa da<br />
gegmarebiTi struqturis daurRvevlad, raTa moewyos erTgvari<br />
Ramis (1_2 dRiT) gasaTevi e.w. TavSesafari, martivi samzareuloTi<br />
114
da damxmare saTavsebiT. Senoba rekomendebulia CarTuli iyos<br />
sastumroTa erTian qselSi, riTac aq vizitorTa ganTavsebas<br />
organizebuli xasiaTi miecema, aseve uzrunvelyofili iqneba<br />
Senobis, rogorc kulturuli memkvidreobis, movla-patronobac.<br />
nax. #<br />
amasTanave, mizanSewonili araa am tipis koSkebis mudmiv<br />
sacxovreblad an sameurneo daniSnulebiT gamoyeneba.<br />
4. restavrirebuli da sacxovreblad adaptirebuli koSkebi<br />
(Satilis Zvel nawilSi, arsebuli istoriuli sacxovrebeli<br />
koSkebi) SesaZloa daiyos or Jgufad:<br />
a. koSkebi, romlebSic cxovroben;<br />
b. koSkebi, romlebSic ar cxovroben.<br />
a jgufi koSkebisa, romlebSic cxovroben.<br />
dReisTvis am tipis Senobebidan umetesi nawili isedac<br />
sacxovrebel-sastumrodaa adaptirebuli. koSkebis am nawilSi<br />
rekomendebulia, rom interierebSi struqturulad mowesrigdes<br />
zonireba gamoiyos stumris ganTavsebisTvis gankuTvnili<br />
izolirebuli zona, sankvanZiTa da sxva damxmare saTavsebiT.<br />
b jgufi koSkebisa, romlebSic ar cxovroben.<br />
am tipis SenobebSi rekomendebulia moewyos vizitorTa<br />
xanmokle (1_2dRe) Ramis gasaTevi, TavSesafari, martivi<br />
samzareuloTi, damxmare da sanhigienuri saTavsebiT. am tipis<br />
koSkebi CarTuli unda iyos sastumroTa erTian qselSi, riTac<br />
vizitorTa ganTavsebas organizebuli xasiaTi miecema, aseve<br />
uzrunvelyofili iqneba Senobis, rogorc kulturuli<br />
memkvidreobis, movla-patronoba. nax. #<br />
amasTan, mizanSewonili araa am tipis koSkebis mudmiv<br />
sacxovreblad an sameurneo daniSnulebiT gamoyeneba.<br />
aranakleb mniSvnelovania iseTi kategoriis koSkebis<br />
revitalizacia da turistul infrastruqturaSi CarTva,<br />
rogoricaa:<br />
1. nawilobriv dangreuli koSkebi, amisaTvis, dazianebis xarisxis<br />
mixedviT, rekomendebulia maTi:<br />
115
- konservacia da turproduqtad qceva (arqiteqturuli nageboba,<br />
rogorc eqsponati, romelic Seva turistul marSrutSi).<br />
- rekonstruqcia-adaptacia da turistul infrastruqturaSi<br />
CarTva sacxovrebeli saxlis saxiT, sadac SesaZlebeli iqneba<br />
ojaxuri sastumros mowyoba da aseve damatebiTi tradiciuli<br />
sameurneo saqmianoba an, piriqiT, ZiriTadi sameurneo saqmianobisa<br />
da damatebiT vizitorTa miReba-dabinavebis SesaZlebloba.<br />
2. mTlianad dangreuli koSkebi (e.w. nasaxlari). Cven mier<br />
rekomendebulia SemorCenili fragmentebis konservacia da am<br />
saxiT maTi turproduqtad gadaqceva (eqsponati, romelic Seva<br />
turistul marSrutSi).<br />
zogadad, SemorCenilma da sacxovreblad vargisma koSkma Se-<br />
saZlebelia SeiTavsos aseve erTgvari eTnografiuli muzeumis,<br />
aseve kulturuli TavSeyris adgilis funqciac, Zveli, im kuT-<br />
xisTvis damaxasiaTebeli formis avejiT, tradiciuli sameurneo<br />
yofisTvis damaxasiaTebeli nivTebiT da a.S., rac vizitorTaTvis<br />
SesaZlebelia saintereso gaxdes. es SesaZlebelia, gansakuTre-<br />
biT, maSin, Tu kargadaa Semonaxuli nagebobis Zveli detalebi<br />
rogorc interierSi, ise eqsterierSi (im saxiT, rogorc svaneTSi<br />
eTnografiuli yofis nimuSadac qceuli margianebis maCubi).<br />
aq SesaZlebelia erTgvari samxareTmcodneo, esTetikuri,<br />
saxelovnebo centrebis gakeTdeba. ( ix. sqema .)<br />
II. “bankaloiani” saxli<br />
fizikuri mdgomareobis mixedviT, sacxovreblis es tipi sam<br />
qvejgufad davyaviT:<br />
a. Semonaxuli;<br />
b. nawilobriv dangreuli;<br />
g. mTlianad dangreuli.<br />
Semonaxuli jgufi kidev or qvetipad iyofa, sadac:<br />
1. cxovroben;<br />
2. ar cxovroben.<br />
- “bankaloiani” saxli, sadac mkvidri mosaxle cxovrobs. Tu<br />
amJamad Senoba nakleb aqtiurad asrulebs or ZiriTad _<br />
116
sacxovrebel da sameurneo funqcias (aseTi saxlebi SemorCa<br />
materialuri simwiris pirobebSi mcxovreb adgilobriv mosaxles<br />
da aseve garkveuli adgilisadmi genetikuri pasuxismgeblobis<br />
grZnobidan gamomdinare), rekreaciuli faqtorebidan gamomdinare,<br />
SesaZlebelia mieniWos axali, damatebiTi _ vizitorTa<br />
ganTavsebis funqcia.<br />
sacxovrebel saxlSi vizitorTa ganTavseba SesaZlebelia<br />
sxvadasxva saxiT ganxorcieldes, kerZod:<br />
aris SemTxveva, rodesac saxlSi SesaZlebelia vizitorTaTvis<br />
moewyos mcire droiT (1_2 dRiT) Ramis gasaTevi, erTgvari<br />
egzotikuri TavSesafari da radgan stumris mosaTavsebeli<br />
sivrce am tipis saxlebis tradiciul gegmarebaSic iyo<br />
gaTvaliswinebuli rekomendebulia Senobis am mizniT<br />
revitalizacia, mxolod mniSvnelovani saxecvlilebis gareSe,<br />
tradiciuli ierisa da gegmarebiTi struqturis SenarCunebiT.<br />
es saxlebi gansakuTrebiT sainteresoa, Tu isini terasuli<br />
ganaSenianebis nawils warmoadgens (mag., sof. xaxabo, aseve<br />
arxotis soflebi: axieli da WimRa). mocemuli obieqtebi,<br />
mimdebare teritoriis CaTvliT, rekomendebulia SenarCundes<br />
nakrZalis saxiT, rogorc martivi TavSesafari. aseTi saxiT<br />
daculi eTnografiuli sofeli, mnaxvels imis warmodgenis<br />
saSualebas aZlevs, Tu rogor cxovrobdnen maTi winaprebi<br />
bunebriv garemoSi 100 da meti wlis win.<br />
I. im SemTxvevaSi, Tu saxli aqtiurad asrulebs or ZiriTad _<br />
sacxovrebel da sameurneo funqcias, rekomendebulia SeinarCunos<br />
es prioritetebi. amasTan, axal funqciad SeiZleba daematos<br />
vizitorTa dabinavebis SesaZlebloba, risTvisac arc aris<br />
aucilebeli saxlis gegmarebiTi struqturis _ mudmiv<br />
mcxovrebTa da vizitorTaTvis calke zonebad mkveTrad<br />
diferencireba. am SemTxvevaSi rekomendebulia Siga<br />
mosapirkeTebeli samuSaoebis Sesruleba, Zveli tradiciuli<br />
ierisa da stilis dacviT, damxmare saTavsebis (samzareulos da<br />
sankvanZebis) mowyoba-mowesrigeba.<br />
117
ekomendebulia aseve sameurneo daniSnulebis ezos<br />
mowesrigeba, damxmare da sameurneo nagebobebisa da saTavsebis,<br />
Tanamedrove moTxovnebis gaTvaliswinebiT, racionalurad<br />
gadanawileba.<br />
radgan regionSi vizitorTa miRebis sezoni xanmoklea (ivlisi,<br />
agvisto, seqtembris pirveli naxevari) da emTxveva periods,<br />
romelic sameurneod aqtiuri periodicaa, aucilebelia ojaxs<br />
hqondes tradiciuli sameurneo saqmianobis srulfasovnad<br />
warmarTvis saSualeba.<br />
im SemTxvevaSi, Tu saxli Tavisi wyobiT saSualebas iZleva, rom<br />
arsebuli dagegmarebis SenarCunebiT moxdes maTi transformacia-<br />
adaptacia, funqciuri zonebis vertikalurad gadanawilebiT,<br />
maSin rekomendebulia, vertikalurad gadanawilebul zonebs<br />
mieniWoT Semdegi funqciebi:<br />
pirvel sarTulze ganlagdes mudmiv mcxovrebTa zona, Tavisi<br />
damxmare sameurneo nawiliT, sankvanZiTa da vizitorTa<br />
momsaxurebisTvis saWiro sxva damxmare saTavsebiT, aseve<br />
TavSeyris adgili (saerTo oTaxi).<br />
meore sarTulze – saZinebeli oTaxebi, vizitorTa da mudmiv<br />
mcxovrebTaTvis.<br />
mesame sarTulze _ dasasvenebeli zona-terasa.<br />
rekomendebulia aseve mowesrigdes sameurneo ezo.<br />
2. ”bankaloiani” saxlis is qvetipisaTvis, romelic<br />
a. Semonaxulia da masSi ar cxovroben, rekomendebulia Semdegi<br />
saxis funqciis miniWeba:<br />
SenobaTa garkveulma nawilma (mepatroneTa survilisamebr)<br />
rekomendebulia itvirTos erTgvari samxareTmcodneo-<br />
eTnografiuli centris funqcia, sadac SesaZlebelia moewyos<br />
mudmivi da droebiTi eqspoziciebi. es xels Seuwyobs MmaT<br />
”gacocxlebasa” da turistul infrastruqturaSi CarTvas.<br />
am mizniT unda SeirCes saxlebi maTi fizikuri mdgomareobis,<br />
adgilmdebareobisa da mxatvrul-arqiteqturuli faseulobis<br />
mixedviT.<br />
118
SenobaTa garkveul nawilSi (mepatroneTa surviliT)<br />
SesaZlebelia moewyos ojaxuri sastumro, sadac yvela piroba<br />
Seiqmneba droebiT mcxovrebTaTvis.<br />
saTavsebs, arsebuli dagegmarebis Seucvlelad, zonirebis<br />
vertikalurad gadanawilebis gziT, SeiZleba daekisroT Semdegi<br />
funqciebi:<br />
pirvel sarTulze ganlagdes sazogado zona - samzareulo,<br />
san-kvanZi, samrecxao da sxva damxmare saTavsebi;<br />
meore sarTulze – saZineblebi vizitorTaTvis;<br />
mesame sarTulze _ dasasvenebeli zona-terasa.<br />
mniSvnelovania, araturistul sezonze saxlSi gamouyenebeli<br />
zedmeti sivrcis izolaciis saSualeba.<br />
tradiciuli “bankaloiani” saxlebidan, romelic iseT or<br />
ZiriTad qvetips miekuTvneba, rogoricaa<br />
b. nawilobriv dangreuli;<br />
g. dangreuli.<br />
rekomendebulia maTi mxolod konservacia da am saxiT<br />
turproduqtad, im eqsponatad qceva, romelic Seva turistul<br />
marSrutSi.<br />
III. fSauri e.w.“sabZluri”tipis saxli, Tavis mxriv, iyofa or<br />
qvetipad: galereuli _ I da II qvetipi.<br />
isini, fizikuri mdgomareobis mixedviT, iyofa or jgufad:<br />
a. Semonaxuli;<br />
b. nawilobriv dangreuli.<br />
radgan mTlianad dangreuli saxlebi ar gvxvdeba.<br />
Semonaxuli saxlebis qvetipSi, sadac cxovroben, Cven mier<br />
rekomendebulia fasadisa da Senobis gare siluetis<br />
maqsimalurad SenarCuneba, dasaSvebia mxolod mciredi<br />
restavracia, ezoSi ganlagebuli sameurneo saTavsebis<br />
mowesrigeba da maTSi funqciebis racionalurad da Tanamedrove<br />
moTxovnebis Sesabamisad gadanawileba. saxlis interierSi<br />
damxmare saTavsebis (samzareulos, sankvanZis da sakuWnaoebis)<br />
mowyoba SesaZlebelia gegmarebiTi struqturis, umniSvnelo<br />
119
cvlilebebis xarjze ganxorcieldes. am tipis saxlebi<br />
vizitorTa gansaTavseblad naklebadaa mosaxerxebeli.<br />
Semonaxuli saxlebis qvejgufSi, sadac ar cxovroben.<br />
Cven mier rekomendebulia (mepatroneTa survilis SemTxvevaSi)<br />
ganxorcieldes aseTi sacxovrebeli saxlebis adaptaciia, Siga<br />
sivrcis vertikaluri zonirebis gziT. saTavsebi ganTavsdes<br />
Semdegi sistemiT:<br />
pirvel sarTulze ganTavsdes sameurneo zona, cxovelebis<br />
dasabinavebeli, maTTvis sakvebi maragis Sesanaxi da sxva damxmare<br />
saTavsebi.<br />
meore sarTulze ganTavsdes vizitorTa sacxovrebeli zona,<br />
Tavisi damxmare saTavsebiT.<br />
rekomendebulia Sesabamisad mowesrigdes sameurneo ezo.<br />
SesaZlebelia am tipis saxlebis sastumroTa erTian qselSi<br />
gaerTianeba da aqtiurad Cabma turistul infrastruqturaSi,<br />
riTac vizitorTa ganTavsebas organizebuli xasiaTi miecema,<br />
aseve uzrunvelyofili iqneba Senobis, rogorc kulturuli<br />
memkvidreobis, movla-patronobac.<br />
“fSauri e.w.“sabZluri” tipis saxlebi, romelic fizikuri<br />
mdgomareobis mixedviT nawilobriv dangreulia.<br />
rekomendebulia moxdes mxolod maTi konservacia da<br />
SesaZlebelia obieqti gadaiqces tur-produqtad, eqsponatad,<br />
romelic Seva turistul marSrutSi.<br />
XX saukinis 50-iani wlebis Semdgomi periodis ”axali tipis”<br />
saxli vuwodeT pirobiTad momdevno sami tipis saxls, romlebic<br />
erTi saTauris qveS davajgufeT. kerZod:<br />
IV. e.w. axali ”baruli” tipis saxli, romelSic ori qvetipi iqna<br />
gamovlenili:<br />
- galereuli saxlis qvetipi I;<br />
- galereuli saxlis qvetipi II;<br />
maTgan, fizikuri mdgomareobis mixedviT, saxlebis nawili aris<br />
a. Semonaxuli;<br />
b. nawilobriv dangreuli.<br />
120
V.Aunificirebuli e.w. “finuri saxli” _ xis saxlebi, romlebic<br />
90-ian wlebSi aSenda.<br />
maTgan, fizikuri mdgomareobis mixedviT, yvela saxli<br />
Semonaxulia.<br />
VI. “xevsureTisTvis 1972_1974 wlebSi daproeqtebuli”saxli. aseTi<br />
tipis saxlebi, regionSi amave wlebSi iqna aSenebuli. isini<br />
yvela Semonaxulia.<br />
rekreaciuli faqtorebis gaTvaliswinebiT, Cven mier<br />
SemuSavebulia rekomendaciebi im Casatarebeli samuSaoebisTvis,<br />
romelic am sami tipis saxlebSia SesaZlebeli. erT jgufSi<br />
gaerTianebuli saxlebis samive tipi, rogorc yvela sxva<br />
danarCeni, or ZiriTad qvejgufad iyofa:<br />
1. cxovroben;<br />
2. ar cxovroben.<br />
rekomendebulia es saxlebi adaptirdes saojaxo sastumroebad,<br />
rac SesaZlebelia ganxorcieldes Siga sivrcis Tanamedrove<br />
moTxovnebze morgebuli zonirebis meSveobiT. aseve, fasadebis<br />
mcire renovaciiT, mosapirkeTebeli tradiciuli elementebis<br />
gamoyenebiTa da stilis dacviT. rekomendebulia sameurneo<br />
ezoebis racionaluri dagegmareba ganxorcieldes mcxovrebis<br />
survilis, tradiciebisa da Tanamedrove moTxovnebis<br />
gaTvaliswinebiT.<br />
VIII. tipi _ “50-iani wlebis Semdgomi periodSi dawyebuli,<br />
dausrulebeli an nawilobriv dangreuli, axali tipis saxlebi”.<br />
rekomendebulia am tipis Senobebis/Senobis nawilebis:<br />
1. CarTva axali saxlebis daproeqtebisa da Semdom<br />
mSeneblobisas. am SemTxvevaSi saWiroa winaswar<br />
ganisazRvros nagebobebis, maTi nawilebis konstruqciuli<br />
mdgradoba da vargisianoba, axali saxlebis mSeneblobaSi<br />
CarTvis mizniT.<br />
2. demontaJi, im kategoriisTvis, romelic uvargisia ad ar<br />
eqvemdebareba ganaxlebas.<br />
amiT regionSi gadaiWreba ori problema:<br />
121
1. yovelgvar esTetikurobas moklebuli es dausrulebeli<br />
saxlebi/saxlebis nawilebi, romlebic garemos amaxinjebs,<br />
miiRebs arqiteqturulad dasrulebul, esTetikur iers da<br />
Hharmoniulad Caewereba landSaftis saerTo siluetSi;<br />
2. CaerTveba regionis sacxovrebel infrastruqturaSi da<br />
mosaxleTa utilitarul moTxovnebs daakmayofilebs.<br />
saxlebis gegmarebiTi struqturebis cvlilebisas<br />
sayuradReboa vizitorTa ganTavsebisa da mudmiv mcxovrebTa<br />
sayofacxovrebo-sameurneo funqciebis erToblivad Tanaarseboba,<br />
radgan adaptirebis mizania mowesrigdes da ufro mosaxerxebeli<br />
gaxdes mudmivi mcxovreblebis sayofacxovrebo da sameurneo<br />
pirobebi, aseve vizitorTaTvis Seiqmnas ganTavsebis komfortuli<br />
pirobebi, amavdroulad moxerxdes maTTvis gankuTvnili zonebis<br />
racionaluri urTierTkavSirisa da garkveuli izolaciis<br />
uzrunvelyofa.<br />
aRsaniSnavia is garemoebac, rom rig SemTxvevebSi am ori<br />
ZiriTadi zonis sruli izolacia arc iyos savaldebulo, radgan<br />
es Senobebi metwilad gaTvlilia turistis xanmokle vizitze e.w.<br />
”Ramis gasaTevi”.<br />
vlindeba, rom yvela CamoTvlili tipis sacxovrisSi, uSualod<br />
sacxovrebeli Senobis garda, gasaTvaliswinebelia axal<br />
funqciebs kargad morgebuli, amave dros tradiciul genezisze<br />
dafuZnebuli, sasoflo-sameurneo zonis mowyoba, radgan<br />
sacxovrisis erTian struqturas saxlTan erTad mimdebare kar-<br />
midamoc qmnis.<br />
tradiciulad, xevsurul dasaxlebebSi, ZiriTadi sacxovrebeli<br />
Senobis garda, kar-midamoSi ganTavsebuli iyo damxmare<br />
nagebobaTa mTeli kompleqsi, romelic sameurneo da sakulto<br />
daniSnulebis nagebobaTa erTobliobas warmoadgens:<br />
- sameurneo daniSnulebis nagebobebia: samWedlo, “buWula”<br />
(wisqvili), “bina” (sazafxulo nageboba mTaSi, ZroxebisaTvis),<br />
“samrevlo” (gansakuTrebuli daniSnulebis saTavsi qalebisTvis).<br />
122
- sakulto nagebobebia: “xatis koSki”, “samarxi koSki”, “xati,”<br />
aseve “beReli” da “salude”, romlebic calke nagebobis saxiT<br />
iSviaTadaa da “xatis” Senobis nawils warmoadgens. [66]<br />
xevsurul saxls hqonda terasulad miSenebuli mcire zomis<br />
sameurneo saTavsebi: “wingarda” (cxenebis misabmelad) da<br />
“gverdiTa” (sursaT-sanovagis dasabinaveblad). saxlis irgvliv<br />
ganlagebuli iyo ”saCadli” (tualeti), ”sanexve” (nakelis adgili,<br />
mis sasuqad gadawvamde).<br />
mniSvnelovania, rom saqonelsa da mesaqonleobis produqtebs<br />
didi adgili ekava sacxovrebeli nagebobis struqturaSi.<br />
mocemul saTavsTa ganawilebis tradiciuli gamocdileba<br />
racionaluria, amitom axali sacxovreblebisa da maTi ezoebis<br />
dagegmarebisas udavod gasaTvaliswinebelia.<br />
sameurneo zonebis mowyobisas gasaTvaliswinebelia xevsureTis<br />
regionisTvis damaxasiaTebeli tradiciebi da Taviseburebebi,<br />
kerZod:<br />
- sameurneo da sacxovrebel saTavsTa Soris uSualo kavSiris<br />
arseboba;<br />
- sameurneo daniSnulebis saTavsTa reliefze terasebad<br />
ganlageba, damoukidebeli SesasvlelebiT;<br />
- sameurneo zonaSi yvela tradiciuli sameurneo, damxmare,<br />
sakulto Tu sxva daniSnulebis (sabZeli, sanexve, Sinaur<br />
cxovelTa sadgomi, nedleulis gadasamuSavebeli da Sesanaxi<br />
saTavsebi, sakuWnaoebi, salude, sene, buWula-wisqvili, da a.S.)<br />
saTavsebis ganTavsebis uzrunvelyofa.<br />
garda amisa, dReisTvis SemorCenili sacxovreblebis im<br />
kategoriaSi, sadac jer kidev saxezea CamoTvlil Zvel<br />
saTavsTagan nawili mainc, SesaZlebelia maTi, rogorc<br />
eTnografiuli erTeulis konservacia da am saxiT CarTva<br />
kompleqsis dRevandel cxovrebaSi _ rogorc Zveli wesebisa da<br />
yofa-cxovrebis TvalsaCinoeba, erTgvari eTnografiuli, Ria cis<br />
qveS muzeumis saxiT.<br />
123
3.2 . rekomendaciebi da winadadebebi axali sacxovrisis<br />
formirebisTvis<br />
3.2.1. rekomendaciebi mciresarTuliani sacxovrebeli saxlebis<br />
tipebis SerCevisaTvis<br />
sadReisod arsebuli normativebis safuZvelze rTul<br />
reliefad iwodeba miwis zedapiri, romlis daxris kuTxe 10%<br />
aRemateba. es maxasiaTeblebi mSeneblobis gansakuTrebul xerxebs,<br />
aseve Senobebis gansakuTrebul tipebs moiTxovs. saxlebis<br />
dasaproeqteblad SesaZlebelia zogadi debulebebisa da<br />
miTiTebebis Camoyalibeba, amave normatiuli dokumentebis<br />
mixedviT.<br />
rTuli reliefisTvis amave dokumentebiT gansazRvrulia<br />
SenobaTa Semdegi ZiriTadi tipebi:<br />
xazovani tipi _ Sendeba mosworebul terasaze da ar moiTxovs<br />
moculobis cvlilebas.<br />
cokolis tipi – Sendeba grZivi da ganivi cokoliT.<br />
kaskaduri tipi – saxlis moculobiTi elementebis vertikaluri<br />
(safexurebad) wanacvlebiT, fasadis sibrtyeebis darRvevis<br />
gareSe da fasadebis sibrtyeebis wanacvlebiT.<br />
124
sqema # rTuli reliefisTvis gansazRvrul SenobaTa<br />
ZiriTadi tipebi.<br />
terasuli tipi – saxlis moculobiTi elementebis (sarTuli,<br />
bloki, seqcia) wanacvleba horizontis mimarT, sadac TiToeuli<br />
binis (donisTvis) Sesasvleli damoukidebelia.<br />
yvela es ZiriTadi tipi Tavis TavSi aerTianebs, ramdenime<br />
saxis qvetips. (ix. sqema # )<br />
sayuradsaReboa aseve ssi ”saqqalaqproeqtSi” 1991 wels<br />
damuSavebuli samecniero-kvleviTi naSromi Temaze: ”meToduri<br />
rekomendaciebi da winadadebebi saqarTvelos sakurorto<br />
raionebSi mciresarTuliani sacxovrebeli saxl-pansionatebis<br />
daproeqtebisTvis” (SemdegSi ”meToduri rekomendaciebi”), sadac<br />
mocemulia mTian dasaxlebebSi gamosayenebeli mciresarTuliani<br />
sacxovrebeli saxl-sastumroebis tipebis nomenklatura<br />
(saxlebis sarTulianobis, moculobiT-gegmarebiTi struqturis,<br />
binebis tipebis, sakarmidamo nakveTebis saorientacio<br />
125
farTobebis, sakurorto-klimaturi vertikaluri zonirebisa da<br />
qalaqgegmarebiTi parametrebis gaTvaliswinebiT). (ix. nax. #)<br />
Semdgomi etapisaTvis, yvela zemoganxiluli normatiuli da<br />
meToduri dokumentebis Seswavlisa da ZiriTad debulebebze<br />
dayrdnobiT, Cven mier Camoyalibebul iqna winadadebebi da<br />
rekomendaciebi xevsureTis regionSi iseTi tipis sacxovrisis<br />
formirebisTvis, romlis moculobiT-gegmarebiTi struqtura,<br />
sakarmodamo nakveTis farTobi da dagegmareba maqsimalurad<br />
upasuxebs mudmiv mcxovrebTa srulfasovani cxovrebisa da<br />
rekreantTa ganTavsebisTvis saWiro funqciur moTxovnebs da<br />
organulad miesadageba garemos.<br />
saqarTvelos maRalmTiani regionis _ xevsureTis (mcire<br />
masStabis) ganaSenianebisTvis, Cven mier rekomendebulia<br />
mciresarTuliani saxlebis ramdenime tipi:<br />
1. sakarmidamo tipi;<br />
2. blokirebuli (horizontalur-safexurebrivi) tipi;<br />
3. terasuli tipi.<br />
TiToeuli gansakuTrebuli sivrciT-moculobiTi gadawyvetiTa<br />
da arqiteqturul-gegmarebiTi struqturiT xasiaTdeba da<br />
ramdenime saxeobas aerTianebs:<br />
sakarmidamo tipi – aseTi tipis sacxovrebeli calke mdgomi<br />
nagebobaa, romelic Tavis struqturiT ori ZiriTadi da erTi<br />
damatebiTi funqciis mqone binisagan Sedgeba.<br />
saxlis funqciebi SeiZleba aseTi saxiT Camoyalibdes:<br />
I. ZiriTadi: sacxovrebeli da vizitoris miReba-dabinavebis<br />
funqciebi, damatebiTi _ sameurneo-sayofacxovrebo funqcia;<br />
II. ZiriTadi: sacxovrebeli da sameurneo-sayofacxovrebo funqcia,<br />
damatebiTi _ vizitoris miReba-dabinavebis funqcia.<br />
im mizezis gaTvaliswinebiT, rom maRalmTian soflis<br />
dasaxlebebSi, Cveulebrivi yofa-cxovrebis pirobebSi, sameurneo<br />
saqmianobas didi adgili ukavia, Sesabamisad, Cven mier zemoT<br />
mocemuli sacxovrisis funqciuri diferencirebiT sameurneo-<br />
126
sayofacxovrebo funqcia gamokveTilia, rogorc ojaxis<br />
prioritetuli saqmianoba.<br />
sakarmidamo tipis erTbinian saxlebs aqvs miwis nakveTi an ezo,<br />
maRali izolirebis xarisxiT xasiaTdebian, da SedarebiT metad<br />
pasuxobs kerZo sakuTrebis formas.<br />
”meTodur rekomendaciebSi” mocemul nomenklaturaSi,<br />
sakarmidamo nakveTis/ezos/ farTobis zomis mixedviT,<br />
warmodgenili sami saxis sakarmidamo tipidan, xevsureTis<br />
regionSi gamosayeneblad, ganaSenianebisTvis vargisi<br />
teritoriebis simwiris gamo, Cven mier rekomendebulia ori:<br />
sakarmidamo tipis saxli, saSualo zomis sakarmidamo miwis<br />
nakveTiT (400_600 kvm);<br />
sakarmidamo tipis saxli, patara zomis sakarmidamo nakveTiT<br />
(300_400 kvm);<br />
saxlis ganTavseba sakarmidamo miwis nakveTze da quCis xazis<br />
mimarT (aseTis arsebobis SemTxvevaSi) dasaxlebis konkretul<br />
qalaqgegmarebiT pirobebs unda Seesabamebodes. aseve<br />
gaTvaliswinebuli unda iqnes samSeneblo raionisTvis<br />
damaxasiaTebeli adgilobrivi bunebriv-klimaturi Tavisebureba<br />
da sanitariul-higienuri moTxovnebi. kerZod, saTavsTa<br />
aucilebeli insolacia, binis ormxrivi ganiaveba, arasasurveli<br />
bunebrivi Tu garemo faqtorebisagan (xmauri, mtveri, qarebi,<br />
daxrili wvimebi da sxva) dacva da sxva. (ix. nax. # )<br />
dasaxlebis sakarmidamo tipis sacxovrebeli saxlebiT<br />
ganaSenianebisas SesaZlebeli unda iyos arsebuli ganaSenianebis<br />
e.w. `TviTSemWidroeba~ iseTi gegmarebiTi xerxebis gamoyenebiT,<br />
rogoricaa axali Senobebis, arsebul SenobasTan, quCis xazis<br />
gaswvriv an mis marTobulad miSeneba; arsebul Senobaze axali<br />
sarTulis mTlian perimetrze an mis nawilze daSeneba (banis<br />
tradiciis gaTvaliswinebiT) da sxva. (ix. nax. # )<br />
blokirebuli tipi _ blokirebuli tipis mciresarTuliani<br />
sacxovrebeli saxli aris ori an meti, izolirebuli binisagan<br />
Semdgari nageboba. blokirebuli tipis saxli inarCunebs im<br />
127
ZiriTad upiratesobas, rac damaxasiaTebelia sakarmidamo tipis<br />
saxlebisaTvis: sakarmidamo nakveTTan (ezosTan) binebis<br />
damoukidebeli da uSualo kavSiri, iq damxmare meurneobisa da<br />
dasasvenebeli zonebis mowyobis saSualebebis arseboba da sxva.<br />
blokirebuli tipis sacxovrebeli saxlis ZiriTadi Semadgene-<br />
li elementi _ bloki SesaZlebelia iyos erTbiniani e.w. blok-<br />
bina an Seicavdes horizontalurad, an vertikalurad ganlage-<br />
bul ramdenime binas da warmoadgendes blok-seqcias (ix. nax. # )<br />
“meTodur rekomendaciebSi” warmodgenil nomenklaturaSi<br />
sxvadasxva pirobebSi (rTuli reliefi, gansakuTrebuli<br />
qalaqgegmarebiTi pirobebi da sxva) mSeneblobisTvis<br />
rekomendebulia blokirebis sami ZiriTadi sistemis gamoyeneba:<br />
erTriga blokireba (400_600 kv m sakarmidamo nakveTiT);<br />
orriga blokireba (200_400 kv m sakarmidamo nakveTiT);<br />
terasuli blokireba (60_100 kv m sakarmidamo nakveTiT,<br />
ganaSenianebis gareSe).<br />
blokirebis am sistemebis gamoyeneba rekomendebulia Semdegi<br />
pirobebisaTvis:<br />
erTriga blokireba (400_600 kv m saorientacio farTobis mqone<br />
sakarmidamo nakveTiT). am xerxis gamoyeneba rekomendebulia<br />
SuamTian zonebSi, patara, saSualo, didi masStabis dasaxlebebis<br />
ganaSenianebisaTvis. erTriga blokirebis dros, blokebi (blok-<br />
binebi, blok-seqciebi) sakarmidamo miwis nakveTze SesaZlebelia<br />
ganlagdes sakarmidamo nakveTis (ezos) siRrmeSi erT rigad. (ix.<br />
nax. # )<br />
erTriga blokirebisas, ganaSenianebis simWidrovis<br />
regulirebis mizniT, rekomendebulia sxvadasxva arqiteqturul-<br />
gegmarebiTi da konstruqciuli xerxebis gamoyeneba, rogoricaa<br />
Senobis siRrmis gazrda, mis struqturaSi Ria da naxevrad Ria<br />
terasebis mowyobis gziT. am tipis blokireba da Sesabamisi<br />
zomis nakveTebze mSenebloba, SesaZlebelia mxolod naklebi<br />
qanobis reliefis mqone dasaxlebebSi (sof. yorSa, barisaxo da<br />
a.S.).<br />
128
orriga blokireba – (200_400 kv m saorientacio farTobis<br />
mqone sakarmidamo miwis nakveTiT). orriga blokirebisas, or<br />
monakveTs an paralelur quCas (aseTis arsebobis SemTxvevaSi)<br />
Soris ganaSenianebisaTvis, mizanSewonilia SedarebiT didi zomis<br />
miwis nakveTis gamoyeneba, vidre erTriga blokirebisas ise, rom<br />
sacxovrebeli blokebis (Cven SemTxvevaSi blok-binebis an blok-<br />
seqciebis) ganlageba SesaZlebeli iyos, or rigad, sakarmidamo<br />
nakveTis siRrmeSi an `Wadrakulad~. (ix. nax. # )<br />
orriga blokirebisas, ganaSenianebis simWidrovis gazrdis<br />
mizniT, rekomendebulia Senobis saxuravebis gamoyeneba<br />
mansardebis, terasebis Tu sxva saxis Ria da naxevrad Ria<br />
adgilebis mosawyobad.<br />
xevsureTis regionSi aseTi tipis blokirebis xerxis gamoyeneba<br />
rekomendebulia, erTriga blokirebis msgavsi reliefis<br />
SemTxvevebSi.<br />
terasuli blokireba (ganaSenianebis gareSe 60_100 kv m<br />
saorientacio farTobis sakarmidamo nakveTiT). aseTi tipis<br />
blokirebis xerxi rekomendebulia gamoyenebul iqnes xevsureTis<br />
rogorc SuamTian, aseve maRalmTiani zonebis patara, saSualo,<br />
didi masStabis dasaxlebebis ganaSenianebisaTvis.<br />
reliefis 28%-ze meti daxrilobis SemTxvevaSi blokebi (blok-<br />
binebi an blok-seqciebi) SesaZlebelia ganlagdes terasulad _<br />
uSualod erTmaneTis saxuravze an blokebs Soris, miwis<br />
nakveTebze moewyos patara terasebi an ezoebi. (ix. nax. # )<br />
reliefis 35%-ze meti daxrilobis SemTxvevaSi, binebis<br />
ormxrivi ganiavebis uzrunvelyofis mizniT, garda zemoT<br />
SemoTavazebuli blokirebis xerxebisa, mizanSewonilia blokire-<br />
bis sxvadasxva sistemis gamoyenebac, kerZod `xaliCisebri~,<br />
`safexurovani~, `acdenili~, `jvrisebri~ da sxva (nax. 67).<br />
reliefis 50%-ze meti daxrilobis SemTxvevaSi ganaSenianeba<br />
rekomendebulia ganxorcieldes erTriga blokirebiT terasebis<br />
saxiT, rac binebis aucilebel ganiavebas da insolacias<br />
uzrunvelyofs. nax. 78, 79.<br />
129
lokirebis aseTi saxiT ganlageba miesadageba tradiciuli<br />
“bankaloiani” saxlebis struqturas da erTgvarad mis<br />
genetikur saxesac warmoadgens. (ix. nax. # )<br />
blokirebuli tipis sacxovrebeli saxlebis sakarmidamo<br />
nakveTebis, ezoebisa da terasebis zomebi unda SeirCes<br />
konkretuli samSeneblo teritoriisTvis damaxasiaTebeli<br />
moTxovnebis (qalaqgegmarebiTi, bunebriv-klimaturi, landSaftis<br />
da reliefis Taviseburebebis da sxva) gaTvaliswinebis<br />
safuZvelze.<br />
ganaSenianebis maRali simWidrovis uzrunvelsayofad<br />
rekomendebulia blokirebuli saxlis arqiteqrul-gegmarebiTi<br />
sturqutris siRrmiTi ganviTareba, rac maRali ekonomikuri<br />
efeqtianobiT xasiaTdeba, am dros mniSvnelovnad mcirdeba<br />
sainJinro-sakomunikacio qselebis (wyalsadeni, kanalizacia,<br />
centraluri gaTboba, gazi, quCebi, trotuarebi, moednebi da sxva)<br />
mowyobasTan dakavSirebuli samuSaos moculobebi.<br />
terasuli tipis sacxovrebeli saxlis ZiriTadi Semadgeneli<br />
moculobiTi elementia ori an ramdenimedoniani (sarTuliani)<br />
terasuli blok-bina an blok-seqcia, romelTa blokirebiTac<br />
aris kombinirebuli sacxovrebeli saxli.<br />
“meToduri rekomendaciebSi” warmodgenil nomenklaturaSi<br />
SemoTavazebulia terasuli tipis saxlis ori saxeoba:<br />
1. terasuli blokseqciuri saxli;<br />
2. terasuli blokbiniani saxli.<br />
saxlis orive saxeoba mocemulia 60_200 kv m saorientacio<br />
farTobis miwis nakveTiT ganaSenianebis, an sakarmidamo miwis<br />
nakveTis gareSe.<br />
maTi ZiriTadi Semadgeneli elementia:<br />
1. blokseqciurSi - terasuli struqturis 2_4 sarTuliani<br />
(doniani), or da met biniani blok-seqcia.<br />
2. blokbinianSi - terasuli struqturis 2_4 sarTuliani<br />
(doniani) blok-bina.<br />
130
sacxovrebeli saxlis kombinireba SesaZlebelia orive saxeo-<br />
bis _ blok-seqciebis an blok-binebis terasuli ganlagebiT. (ix.<br />
nax. # )<br />
Cveni rekomendaciiT, terasuli tipis sacxovrebeli saxli<br />
yvelaze xelsayreli tipia, xevsureTis regionis im rTuli<br />
reliefis mqone teritoriebis ganaSenianebisaTvis, romelTa<br />
daxriloba 15_20%-is aRwevs. maTi ganaSenianebaSi gamoyeneba<br />
saSualebas iZleva aTvisebuli iqnes e.w. `mSeneblobisaTvis<br />
gamosadegi~ teritoriebi.<br />
terasuli tipis sacxovrebeli saxlebiT ganaSenianebisas,<br />
sakarmidamo ezoebisa da terasebis mowyobis meSveobiT,<br />
SesaZlebelia ganaSenianebis simWidrovis maCveneblis `brutos~<br />
sasurveli regulireba. garda amisa, maTi gamoyeneba<br />
ganaSenianebis simWidrovis gazrdis mizniT efeqturia imitomac,<br />
rom SesaZlebelia aTvisebul iqnes SenobaTa saxuravebi (banebi)<br />
da miwisqveSa sivrceebi, sadac moewyoba sxvadasxva daniSnulebis<br />
saTavsebi, kerZod:<br />
saxuravze (banze) _ dasaSvebia ganTavsdes sameurneo da<br />
dasasvenebeli terasebi. Cven SemTxvevaSi, sameurneo<br />
daniSnulebisaa e.w. “kalo”, sadac tradiciulad xevsurebi<br />
xorbals lewaven da iqve e.w. “maRalbanze” arsebul sabZelSi<br />
inaxaven.<br />
miwisqveSa sivrceebSi _ garaJebi, sainJinro-komunikaciebi,<br />
sxvadasxva sayofacxovrebo da sameurneo daniSnulebis saTavsebi.<br />
maRali qalaqgegmarebiTi manevrirebis uzrunvelyofisa da<br />
ganaSenianebis simWidrovis regulirebis mizniT, sxvadasxva<br />
pirobebSi ganaSenianebisas, yvela zemoT xsenebuli blokirebuli<br />
da terasuli tipis saxlebisTvis rekomendebulia sxvadasxva<br />
konfiguraciis blok-seqciebisa da blok-binebis gamoyeneba,<br />
kerZod: sworkuTxa, kvadratuli, T-sebri, I-sebri, П-sebri, Ш-<br />
sebri, X-sebri, Z-sebri da sxva. maTi saSualebiT kombinirdeba<br />
naxevrad Ria Sigaezoiani an terasuli (baniani) blokTa jgufebi,<br />
131
iTac mniSvnelovnad umjobesdeba sacxovrebeli saxlebis<br />
mikrogaremo da esTetikuri saxe (nax. 69).<br />
aRniSnuli tipis sacxovrisis mimdebare sakarmidamo nakveTi<br />
or funqcias iTavsebs: Tavisi pirveladi daniSnulebis _<br />
sasoflo-sameurneo da sabaRe-sabostne nakveTebis mowyobis<br />
garda, meore funqciac eniWeba, kerZod warmoebs mudmiv<br />
mcxovrebTa da vizitorTaTvis dasasveneblis (wynari dasvenebis,<br />
sasporto kuTxeebis, sasadilo, TavSeyrisa da sxva adgilebis)<br />
organizeba.<br />
sakarmidamo nakveTis farTobi SesaZlebelia iyos sxvadasxva<br />
sididis da warmodgenili iyos terasis, Ria ezos, atriumis,<br />
naxevrad Ria an Siga ezos saxiT.<br />
am qveTavebis ganxilvis Semdeg sabolood SeiZleba<br />
davaskvnaT, rom mciresarTuliani sacxovrebeli saxl-<br />
sastumroebis aSenebamde, winaswari monacemebis, mSeneblobis<br />
saxisa Tu organizebis formebis, regionalur da adgilobriv<br />
TaviseburebaTa kompleqsis, menaSenis ZiriTad moTxovnaTa da<br />
eqspluataciis pirobebis gaTvaliswinebiT, yoveli konkretuli<br />
SemTxvevisaTvis, sacxovrisis formirebisas ganisazRvreba:<br />
arsebul dasaxlebasTan mimarTebaSi Senobis ganTavsebis<br />
adgilmdebareoba;<br />
ganaSenianebis tipi;<br />
sakarmidamo nakveTis /ezos/ funqciuri zonebi da maTi<br />
urTierTkavSiri;<br />
saxlis tipi da misi sarTulianoba;<br />
sacxovrebeli, damxmare, sameurneo da sxva daniSnulebis<br />
saTavsTa nomenklatura, Sedgeniloba da farTobebi;<br />
saTavsTa funqciuri zonireba, maTi urTierTkavSirisa da<br />
izolirebis formebi.<br />
132
3.2.2. rekomendaciebi SenobaSi saTavsTa nomenklaturis, funqciuri<br />
zonirebis, zonaTa kavSirebisa da regionaluri<br />
sarTulianobis gansazRvrisTvis<br />
xevsureTis regionSi mSeneblobisaTvis, yovel konkretul<br />
SemTxvevaSi, qalaqgegmarebiTi da sxva specifikuri pirobebis<br />
TaviseburebaTa kompleqsis gaTvaliswinebis garda, rekreaciuli<br />
faqtorebidan gamomdinare, sacxovreblis arqiteqturul-<br />
gegmarebiT gadawyvetas Semdegi ZiriTadi monacemebi ganapirobebs:<br />
mudmiv mcxovrebTa ojaxis demografiuli Semadgenloba;<br />
ojaxis ZiriTadi sayofacxovrebo-sameurneo saqmianoba da<br />
moculoba;<br />
droebiT mcxovrebTa SesaZlebeli raodenoba da demografiuli<br />
Semadgenloba.<br />
xevsureTis regionSi mSeneblobisaTvis gamosayenebeli<br />
mciresarTuliani sacxovrebeli saxlebis funqciuri zonireba da<br />
zonaTa Soris urTierTkavSirebi mudmiv mcxovrebTa da<br />
vizitorTa Tanacxovrebisas uzrunvelyofs komfortuli<br />
mikrogaremos Seqmnas. am mizniT, saWiroa, sacxovrebeli saxlis<br />
saerTo farTobis mudmiv mcxovrebTa, vizitorTa da damatebiT<br />
damxmare sameurneo zonad diferencireba.<br />
mudmiv mcxovrebTa zona – masSi gaerTianebulia<br />
sacxovrebeli, damxmare, sameurneo da sazafxulo saTavsebi. es im<br />
saTavsoTa erTobliobaa, romelic aucilebelia saxlSi mudmivad<br />
mcxovrebi ojaxis srulfasovani yofa-cxovrebis, Sromisa da<br />
dasvenebis mikrogaremos SeqmnisaTvis. maTi saTavsTa<br />
nomenklatura unda Seesabamebodes konkretuli ojaxis<br />
demografiul Semadgenlobas. (ix. nax. # )<br />
sameurneo zonaSi saTavsTa nomenklatura rekomendebulia<br />
sasoflo-sameurneo saqmianobis, mecxoveleobisa da tradiciuli<br />
agraruli meurneobis sawarmoeblad, kerZod cxovelebis<br />
gansaTavsebeli da maTi sakvebi maragisTvis gankuTvnili<br />
saTavsebi, meurneobis warmoebiT miRebuli nedleulis<br />
133
gadasamuSavebeli da Sedegad miRebuli produqtis Sesanaxi<br />
saTavsebi.<br />
vizitorTa sacxovrebeli zona – aq erT adamianze<br />
gansazRvruli minimaluri sacxovrebeli farTobis raodenoba,<br />
sanhigienuri pirobebidan da arsebuli normatiuli (rsn)<br />
aqtebidan gamomdinare, rekomendebulia ganisazRvros minimaluri<br />
9 kv m-iT. vizitorTa sacxovrebeli zonis saerTo farTobi am<br />
normativebis dacviT unda Seesabamebodes maT ricxvs (ix. nax. # )<br />
Cven mier rekomendebulia vizitorTa cxovrebisaTvis<br />
gankuTvnili saTavsebisaTvis saorientacio minimaluri<br />
farTobebi da saTavsTa nomenklatura:<br />
sacxovrebeli, damxmare da sazafxulo saTavsebi. (ix. nax. # )<br />
maT Soris<br />
sacxovrebeli _ saZinebeli oTaxi, saerTo oTaxi da sxv.<br />
sazafxulo – lojia (Seminuli da Seuminavi), terasa, veranda,<br />
aivani da sxva.<br />
damxmare _ samzareulo, samzareulo-niSa, samzareulo-<br />
sasadilo, derefani, winkari, holi, foie, sauTao-samrecxao da<br />
sxva (sankvanZebis garda) SesaZlebelia saerTo iyos orive<br />
zonisaTvis.<br />
rekomendebulia funqciur zonaTa ganTavsebis sami xerxi:<br />
horizontaluri, vertikaluri da kombinirebuli. nax. 73<br />
horizontaluri zonireba – aseT SemTxvevaSi mudmiv<br />
mcxovrebTa da vizitorTa sacxovrebeli zonebi ganlagebulia<br />
erT sarTulze (doneze). (ix. nax. # )<br />
vertikaluri zonireba – aseT SemTxvevaSi mcxovrebTa da<br />
vizitorTa sacxovrebeli zonebi ganlagebulia sxvadasxva<br />
sarTulze (doneze). (ix. nax. # )<br />
vertikaluri zonirebisas vizitorTa sacxovrebeli zona, dRis<br />
ganmavlobaSi wynari dasvenebisaTvis saWiro pirobebis<br />
uzrunvelyofis mizniT, rekomendebulia ganTavsdes zeda (2_3_4)<br />
sarTulebze (doneebze) ise, rom ar Seferxdes mudmiv mcxovrebTa<br />
yofa-cxovrebis Cveuli procesebi.<br />
134
kombinirebuli zonireba – aseT SemTxvevaSi mudmiv mcxovrebTa<br />
da vizitorTa sacxovrebeli zonebi ganlagebulia yvela<br />
sarTulze (doneze). (ix. nax. # )<br />
sacxovrebel saxlSi mudmiv mcxovrebTa da vizitorTa<br />
sacxovrebeli zonebis urTierTganlageba unda uzrunvelyofdes<br />
erT saxlSi/binaSi/ erTdrouli cxovrebis sxvadasxva<br />
formisaTvis (izolirebuli, nawilobriv izolirebuli,<br />
araizolirebuli) aucilebeli pirobebs.<br />
izolirebuli cxovreba – aseT SemTxvevaSi erT sacxovrebel<br />
saxlSi/binaSi/ Seqmnili unda iyos orive mxarisTvis<br />
izolirebuli cxovrebis aucilebeli pirobebi. izolirebuli<br />
cxovrebisas vizitorTaTvis gamoyofili unda iyos sacxovrebeli<br />
saxlis izolirebuli nawili (sasurvelia damoukidebeli<br />
SesasvleliT), sadac ganTavsebuli iqneba maTTvis aucilebeli<br />
sacxovrebeli, damxmare da sazafxulo saTavsebi. (ix. nax. # )<br />
nawilobriv izolirebuliA cxovreba – aseT SemTxvevaSi erT<br />
sacxovrebel saxlSi orive mxaris nawilobriv izolirebuli<br />
cxovrebisaTvis aucilebeli pirobebia Seqmnili. igulisxmeba<br />
vizitorTaTvis gamoyofilia zona, romelic dakavSirebulia<br />
saerTo sargeblobis sxvadasxva daniSnulebis saTavsebTan.<br />
saerTo sargeblobisTvis SesaZlebelia gamoyenebul iqnes erTi<br />
an ramdenime sacxovrebeli (saZinebeli oTaxis da sankvanZebis<br />
garda), damxmare, sameurneo da sxva daniSnulebis saTavso.<br />
aucilebelia zonebs Soris moxerxebuli binisSiga kavSirebis<br />
organizeba, Siga kibeebis, koridorebis, gasasvlelebis,<br />
Sliuzebis da tamburebis meSveobiT (ix. nax. # )<br />
izolirebuli da nawilobriv izolirebuli cxovrebis<br />
formebi rekomendebulia vizitorTa rogorc xanmokle, aseve<br />
xangrZlivi cxovrebisaTvis. (ix. nax. # )<br />
araizolirebuli cxovreba – aseT SemTxvevaSi sacxovrebel<br />
saxlSi mudmiv mcxovrebTa da vizitorTaTvis calke gamoyofilia<br />
mxolod saZinebeli oTaxebi, romelTac aqvs moxerxebuli<br />
kavSirebi yvela sxva saerTo sargeblobis _ sacxovrebel,<br />
135
damxmare, sameurneo, sazafxulo da sxva daniSnulebis<br />
saTavsebTan. aseT dros saxlis or ZiriTad zonad diferencireba<br />
ar aris mkveTrad gamoxatuli da rekomendebulia vizitorTa<br />
xanmokle cxovrebisaTvis. (ix. nax. # )<br />
zemoTqmuli mravali faqtoridan gamomdinare, xevsureTis<br />
regionis ganaSenianebisas rekomendebulia ZiriTadad gamoyenebul<br />
iqnes terasuli tipis nagebobebi:<br />
1. terasuli tipi _ saTavsebi ganlagebulia oTx doneze, naxevari<br />
sarTulis simaRlis sxvaobiT. aq I da II doneebze SesaZlebelia<br />
ganlagebul iqnes mudmiv mcxovrebTa da vizitorTa zonebi,<br />
cxovrebis nawilobriv izolirebuli formis Sesabamisad, zonaTa<br />
kombinirebuli ganTavsebis principiT. zonaTa Soris kavSirebi<br />
Siga kibeebiT da gasasvlelebiT xorcieldeba.<br />
Senobis sxvadasxva doneze terasulad ganlagebis<br />
arqiteqturul-gegmarebiTi struqtura, saTavsTa optimaluri<br />
ganawilebis, zonirebis dacvisa da saTanado insolaciis<br />
saSualebas iZleva. (ix. nax. # )<br />
terasuli tipi _ e.w. “tripleqsi”. igi saerTo Sesasvlelis<br />
mqone, reliefis sxvadasxva doneze ganTavsebuli,<br />
urTierTdamoukidebeli zonebisgan Semdgari struqturaa.<br />
gaTvaliswinebulia mudmiv mcxovrebTa da vizitorTa<br />
izolirebuli cxovrebisa da sameurneo saqmianobis<br />
warmoebisTvis.<br />
I doneze rekomendebulia saqonlis sadgomis ganTavseba;<br />
II doneze (0.00m), horizontaluri zonirebis principis<br />
gaTvaliswinebiT, rekomendebulia orive ZiriTadi zonis<br />
saTavsoTa ganlageba;<br />
III doneze (3.30m), horizontaluri zonirebis principiT,<br />
rekomendebulia ganTavsdes mudmiv mcxovrebTa da damsvenebelTa<br />
saTavsebi: sami, or_or-adgiliani saZinebeli oTaxi, sankvanZi da<br />
terasa. am doneze ganlagebuli orive zona ukavSirdeba Siga<br />
ezos, sadac dasasvenebeli adgilia organizebuli.<br />
136
ogorc ukve aRvniSneT, sacxovrebeli saxlis gegma unda<br />
pasuxobdes ZiriTad funqciur moTxovnebs, uzrunvelyofdes<br />
racionalur dagegmarebas da mcxovrebTaTvis komfortuli<br />
pirobebis Seqmnas.<br />
gaTvaliswinebuli unda iyos Senobis Semdgomi reorganizaciis<br />
SesaZleblobac. es gulisxmobs, rom saxlebi, eqspluataciis<br />
reJimis mixedviT, pirobiTad SeiZleba daiyos or saxeobad:<br />
1. mTeli wliT datvirTuli;<br />
2. sezonurad datvirTuli.<br />
saxlis dagegmarebisas aseve gasaTvaliswinebelia dagegmarebis<br />
operatiuli cvlilebebis saSualeba, rac niSnavs am Senobebis<br />
garkveuli nawilis droebiTi izolirebisa Tu SemoerTebis<br />
SesaZleblobas. es SeiZleba moxdes rogorc karis, aseve moZravi<br />
tixrebis montaJiT da demontaJiT. es ki SesaZlebels gaxdis,<br />
saWiroebis mixedviT, dagegmarebis Secvlas eqspluataciis<br />
sxvadasxva reJimisaTvis, wlis sezonebis mixedviT.<br />
xevsureTis regionSi mSeneblobisTvis mciresarTuliani<br />
sacxovrebeli saxlebis sarTulianobis gansazRvrisas,<br />
rekreaciuli da sxva pirobebidan gamomdinare, rekomendebulia<br />
gaTvaliswinebul iqnes Semdegi faqtorebi:<br />
konkretuli samSeneblo raionis bunebriv-klimaturi<br />
Taviseburebani (seismuroba, reliefisa da gruntis<br />
Taviseburebebi, klimati, cxovrebisa da saqmianobis specifika<br />
da sxva);<br />
sacxovrebeli saxlebis moxerxebuli qalaqgegmarebiTi<br />
manevrireba;<br />
bunebriv garemosTan (miwasTan, ezosTan, mwvane nargavebTan)<br />
mobinadreTa maqsimalurad miaxloebis uzrunvelyofa;<br />
mSeneblobis organizebis formebi da misi teqnikur-<br />
ekonomikuri SesaZleblobebi:<br />
- regionSi mZlavri samSeneblo teqnikis da meqanizmebis<br />
gamoyenebis SezRuduloba;<br />
137
- mcire meqanizaciis da mciregabaritiani samSeneblo teqnikis<br />
gamoyeneba;<br />
- arameqanizebuli da xelis Sromis mniSvnelovani xvedriTi<br />
wili;<br />
- adgilobrivi samSeneblo masalis (qva, fiqali, xe) gamoyenebis<br />
didi xvedriTi wili da sxva.<br />
garda amisa, rac yvelaze mniSvnelovania, sarTulianobis<br />
SerCevisas aucilebelia gaTvaliswinebul iqnes:<br />
- mocemuli dasaxlebisaTvis damaxasiaTebeli qalaqgegmarebiTi<br />
da istoriulad Camoyalibebuli mxatvrul-arqiteqturuli,<br />
esTetikuri garemos xasiaTi;<br />
- regionisTvis tradiciuli sameurneo, sayofacxovrebo<br />
saqmianobis specifikis Taviseburebani.<br />
rogorc cnobilia, aRmosavleT saqarTvelos maRalmTiani<br />
regioni maRali seismurobiT (8_9 bali), zvavebisa da mewyerebis<br />
sixSiriT, haerisa da gruntis normaluri tenianobiT xasiaTdeba.<br />
am pirobebis gaTvaliswinebiT, xevsureTSi mSeneblobebisaTvis<br />
rekomendebulia gamoyenebul iqnes maRali seismomedegobis 2_3-<br />
sarTuliani blokirebuli da terasuli tipis, kompaqturi<br />
sacxovrebeli saxlebi, sacxovrebeli da sameurneo daniSnulebis<br />
pirveli sarTulebiT.<br />
3.2.3. winadadebebi sacxovrisis mxatvrul-arqiteqturuli ieris da<br />
interieris formirebisTvis<br />
regionisTvis damaxasiaTebeli tradiciuli kompoziciuri<br />
principebi, romelic saukuneebis manZilze Camoyalibda bunebrivi<br />
garemosa da ganaSenianebis urTierTgavlenis Sedegad, SemdegSi<br />
gamovlinda:<br />
konkretuli adgilis landSaftis bunebrivi formebis da masze<br />
arsebuli gamwvanebis maqsimalurad SenarCunebaSi.<br />
sameurneo-sayofacxovrebo da sacxovrebeli nagebobebis<br />
reliefis formebTan masStabur TanafardobaSi.<br />
138
sacxovrebeli ganaSenianebis garemosa da landSaftTan<br />
koloritul mTlianobaSi.<br />
sacxovrebeli ganaSenianebis bunebriv garemocvasTan vizualur<br />
kavSirSi.<br />
mTlianad, qveynis masStabiT, miuxedavad calkeuli kuTxeebis<br />
da, zogadad, dasaxlebebis sivrciT-moculobiTi<br />
gadawyvetilebebis farTo nairferobisa da arqiteqturuli<br />
saxis individualurobisa, maTi gegmarebiTi struqturebis<br />
formireba eqvemdebareboda garkveul moTxovnebsa da<br />
kanonzomierebebs, romelTa ZiriTadi ganmsazRvreli mocemuli<br />
teritoriis reliefi iyo. swored mis safuZvelze yalibdeboda<br />
kompoziciuri struqturebi, mag., sworxazovani, kompaqturi,<br />
sxivisebri da sxv.<br />
Tanamedrove moTxovnebs, mTiani regionebis ganaSenianebas,<br />
swored es struqturebi daedo safuZvlad, amitom xevsureTis<br />
regionis ganaSenianebis drosac gaTvaliswinebuli unda iyos<br />
Semdegi ZiriTadi mxatvrul-arqiteqturul moTxovnaTa<br />
kompleqsi:<br />
sacxovrebeli saxlis mxatvrul-arqiteqturuli gadawyveta<br />
unda Seesabamebodes istoriulad ukve Camoyalibebuli garemos<br />
yvela ZiriTad Taviseburebas.<br />
istoriulad Camoyalibebul qalaqgegmarebiT garemoSi<br />
ganaSenianebis mTliani mxatvrul-arqiteqturuli saxe ukve<br />
formirebul, erTian xasiaTs unda Seesabamebodes da<br />
uzrunvelyofdes ganaSenianebis qalaqgegmarebiTi struqturis<br />
erTian vizualur aRqmas.<br />
axali saxlebis daproeqtebisas gasaTvaliswinebelia am<br />
regionis tradiciuli esTetika. rekomendebulia adgilobrivi<br />
da tradiciuli samSeneblo da mosapirkeTebeli masalebis<br />
gamoyeneba, rac nagebobas individualur xasiaTs aniWebs (mag.,<br />
fleTili qva, xe da sxva).<br />
139
Zveli xuroTmoZRvrebi faqizad grZnobdnen TavianTi qmnilebis<br />
bunebasTan erTobas, amitom qalaqis dagegmarebisas intuitiurad<br />
iyenebdnen arqiteqturisa da bunebrivi plastikuri formebis<br />
urTierTdamokidebulebis principebs, iTvaliswinebdnen<br />
landSaftis bunebriv formebs.<br />
amdenad, Tanamedrove arqiteqtorebsac udavod marTebT,<br />
mTiani teritoriebis Tanamedrove pirobebSi aRmSeneblobisas,<br />
xalxuri intuiciisa da erTgvari gaucnobiereblobis principebis<br />
gardaqmna gaazrebul, Camoyalibebul mxatvrul meTodad.<br />
aqedan gamomdinare, ganaSenianebuli teritoriebis<br />
tradiciulad arsebuli zonireba, kerZod, sacxovrebel da<br />
sameurneo zonebad dayofa, Tanamedrove sanitariuli normebidan<br />
gamomdinare, misaRebia Tanamedrove pirobebSic.<br />
odiTganve mTiani dasaxleba individualur arqiteqturul<br />
xasiaTs Tavisi sazogadoebrivi centris gadawyvetidan<br />
gamomdinarec iZenda, amitom Tanamedrove ganaSenianebis sivrciT-<br />
moculobiTi kompoziciis centrze aqcentireba potenciurad<br />
kidev erT saSualebas iZleva am tradiciuli xerxis<br />
aRorZinebisa, adgilis metyveli da individualuri saxis<br />
Sesaqmnelad.<br />
arqiteqturuli memkvidreobis Seswavlam gamoavlina<br />
dasaxlebebSi xalxuri sacxovrisis formaTwarmoqmnis zogierTi<br />
tipologiuri kanonzomierebac, kerZod:<br />
mTis mkacr pirobebSi yovelTvis idga is amocana, rom<br />
sacxovrisis formirebis meSveobiT gaeneitralebinaT<br />
araxelsayreli bunebrivi faqtorebi da uSualod sacxovrebel<br />
sivrceSi SeeqmnaT maqsimalurad optimaluri pirobebi.<br />
mocemul situaciaSi es miiRweoda xelmisawvdomi<br />
arqiteqturuli kompoziciuri xerxebiT, Tanac ise, rom garemo<br />
pirobebi gamoeyenebinaT TavianT sasargeblod, sacxovrisis<br />
komfortuli Tvisebebis asamaRleblad.<br />
swored amis TvalsaCino magaliTia is, rom mTis sacxovrisis<br />
gegmarebiTi struqturis erT-erTi ganmsazRvreli da<br />
140
amavdroulad wamyvani elementi mocemuli teritoriis reliefis<br />
xasiaTia da es vlindeba sacxovreblis sivrciT da siluetur<br />
gadawyvetaSic, kerZod saxlis moculobiTi elementebis (Tvali)<br />
safexurovan ganawilebaSi. sxvadasxva saxis sacxovrebeli,<br />
sameurneo-sayofacxovrebo moculobis organizebisas aqtiurad<br />
iyenebdnen qanobs da utilitaruli daniSnulebiT Tu miwis<br />
ekonomiidan gamomdinare, iWreboda mTis daqanebul ferdebSic.<br />
daskvna. sadReisod sacxovrisis formirebis Tanamedrove<br />
tendenciebis SeTanxmeba adgilobriv progresul samSeneblo<br />
tradiciebTan safuZvelia mTiani raionebis sacxovrebeli<br />
garemos infrastruqturis Semdgomi ganviTarebisTvis.<br />
Tanamedrove kompleqsuri mSeneblobebis pirobebSi Znelia<br />
landSaftis xeluxeblad SenarCuneba, magram amocanis warmatebiT<br />
gadaWra mdgomareobs imaSi, rom sacxovrebeli garemos Seqmnisas<br />
uzrunvelyofil iqnes yvela komponentis urTierTkavSiri<br />
rogorc arqiteqturulisa da samSeneblos, ise landSaftis.<br />
vfiqrobT, qvemoTCamoTvlili Zveli tradiciebi gansakuTrebiT<br />
progresulia da isini saqarTvelos Tanamedrove arqiteqturuli<br />
praqtikis SemoqmedebiTi mimarTulebiT ganxorcielebisas<br />
novatoruli Ziebis stimulirebas uwyobs xels, kerZod:<br />
teritoriuli resursebis racionaluri gamoyeneba. rac<br />
gulisxmobs ganaSenianebas soflis meurneobis warmoebisTvis<br />
gamousadegar miwebze;<br />
sacxovrebeli ganaSenianebis garemo landSaftsa da bunebriv<br />
garemosTan harmoniuli kavSiri; garemos masStabis SenarCuneba;<br />
bunebrivi warmonaqmnebis wyobis ucvlelad SenarCuneba;<br />
landSaftis bunebrivi elementebis aqtiuri CarTva<br />
ganaSenianebis saerTo sivrciT-moculobiT struqturaSi;<br />
mimdebare ferdobis bunebrivi monacemebis maqsimalurad<br />
gamoyeneba kaskaduri or-samsarTuliani saxlebisa da gruntSi<br />
SeWrili sameurneo Tu sacxovrebeli nagebobebis<br />
mSeneblobisas;<br />
141
sxvadasxva qanobisa da eqspoziciis mqone ferdobebze<br />
terasuli ganaSenianebis organizeba, kompaqturobis principis<br />
gamoyenebiT;<br />
calkeuli nagebobebis individualuri arqiteqturuli ieris<br />
Camoyalibeba im pirobebSi, rodesac ganaSenianebis vizualuri<br />
erTianobis dacva, sacxovreblebis kompleqsuri gegmarebisas,<br />
principulad wamyvan moTxovnad rCeba. es ki SenobaTa<br />
moculobiTi elementebisa da proporciebis Sefardebis<br />
mravalferovani varirebiT miiRweva;<br />
tradiciulad sacxovreblis Sida struqturis gare saxeze<br />
asaxva. arqiteqturuli moculobisa da fasadebis kompoziciuri<br />
ageba, Senobis xasiaTisa da saTavsebis daniSnulebis mixedviT;<br />
sacxovrisis dagegmarebiTi erTianoba, misi nawilebisa da<br />
zonebis Rrmad gaazrebuli funqciuri urTierTkavSirebi,<br />
sadac sacxovrebeli da sayofacxovrebo daniSnulebis<br />
nagebobebi bunebriv, srulyofil, erTian arqiteqturul<br />
organizms qmnis;<br />
mTis sacxovrisis sazafxulo saTavsebis e.w. kompoziciuri da<br />
funqciuri kvanZebis diferenciacia, lokaluri klimaturi<br />
Taviseburebidan gamomdinare;<br />
adgilobrivi samSeneblo masalebis (qva, Tixa, xe da sxva)<br />
mdidari dekoratiuli, plastikuri Tvisebebisa da faqturis<br />
farTod gamoyeneba. sacxovreblis konstruqciuli elementebis<br />
(svetebis, koWebis, fanjris alaTebis da sxva) mxatvrul-<br />
dekoratiuli damuSaveba, rac amaRlebs sacxovrebeli garemos<br />
esTetikur gamomsaxvelobas.<br />
xalxuri xuroTmoZRvrebis Seswavlisas gamovlenili,<br />
zemoCamoTvlili, mTeli rigi progresuli tradiciebis<br />
gaanalizebasa da Sedegad Camoyalibebuli rekomendaciebis<br />
gaTvaliswinebas mivyavarT mTiani teritoriebis aTvisebis<br />
problemis gadaWramde – isini gansakuTrebiT faseulia rogorc<br />
mxatvrul-arqiteqturul, aseve qalaqgegmarebiT aspeqtebze<br />
142
yuradRebis gasamaxvileblad. es ki adgilobrivi<br />
mosaxleobisTvis niSnavs am specifikur pirobebSi sacxovrisis,<br />
igive harmoniuli qalaqgegmarebiTi, sacxovrebeli, saqmiani<br />
garemos organizebas mis dauzianeblad.<br />
winaparTa tradiciebi da gamocdileba mxedvelobaSi miiReba<br />
sacxovrebeli saxlebis interieris sivrciTi organizebisa da<br />
misi mxatvrul-dekoratiuli gadawyvetisas.<br />
amavdroulad sayuradReboa, rom axali mSeneblobebisas<br />
gamoyenebulma tradiciulma elementebma ar miiRos e.w. „fsevdo-<br />
eTnikuri stilis“ an mdare butaforiis saxe.<br />
interieris TiToeul elementsa Tu detals gamarTlebuli<br />
konstruqciuli, yofiTi Tu utilitaruli datvirTva unda<br />
hqondes.<br />
udavoa, rom dRes Secvlilia Tanamedrove yofa-cxovrebis<br />
pirobebi, rac Sesabamis moTxovnebsac ganapirobebs, magram am<br />
SemTxvevaSic, sasurvelia interierSi SenarCundes sivrcis<br />
organizebisa Tu dekorirebis avTentikuri da tradiciuli<br />
xasiaTi. mniSvnelovani amocanaa interieris sivrciTi Tu<br />
dekoratiuli xasiaTis ganviTareba Sesabamisi genezisis<br />
matarebeli iyos, radganac is Taobebis mier gamomuSavda da<br />
aswleulebis manZilze daixvewa. interieris organizebis<br />
principebi xom, rogorc zemoT vnaxeT, bunebriv-klimaturi<br />
pirobebidan, reliefis da adgilobrivi samSeneblo-<br />
mosapirkeTebeli masalebis Taviseburebidan gamomdinareobs da<br />
yofaze maqsimaluradaa morgebuli.<br />
didi sifrTxiliTaa saWiro interierSi gamoyenebuli<br />
mosapirkeTebeli masalebis feris, faqturis, teqsturisa Tu sxva<br />
maxasiaTeblebis SerCeva. sasurvelia, rom interieris sxvadasxva<br />
elementis mosapirkeTeblad upiratesoba adgilobriv masalebs<br />
mieniWos, kerZod:<br />
WerisaTvis: SesaZloa gamoyenebul iqnes fiqali qva, romelic<br />
TviTmzidi konstruqciaa, xis koWebi da uxeSad damuSavebuli<br />
SebaTqaSebuli Werebi.<br />
143
iatakisaTvis: pirvel sarTulze SesaZloa bunebrivi qvis didi<br />
filebis e.w. ”sipis”, aseve keramikuli da granitis filebis<br />
gamoyeneba, xolo saZinebel oTaxebSi daumuSavebeli xis<br />
ficruli iatakis gamoyeneba.<br />
kedlebisaTvis: mosapirkeTeblad SesaZlebelia gamoyenebul<br />
iqnes adgilobrivi bunebrivi qva – fiqali. kedlis zedapirebi,<br />
maT Soris gamownuli kedlebic (tixrebi), uxeSad (TixiT)<br />
gailesos.<br />
saxlebis sankvanZebis kedlebic sasurvelia mopirkeTdes sada,<br />
bunebrivi an bunebrivTan maqsimalurad miaxloebuli faqturis<br />
mqone mosapirkeTebeli masaliT. SesaZlebelia qvisa da xis<br />
detalebis fragmentulad CarTva.<br />
aseT garemos gansakuTrebiT organulad exameba interieris e.w.<br />
”brutaluri” stili, romelic „bungaloebSi,“ “ranCoebSi”,<br />
“xiJinebsa”da”SaleebSi” gamoiyeneba.<br />
interieris sxva detalebi: sayrdeni svetebi, koWebi, fanjris<br />
alaTebi, karebi da sxva sasurvelia Sesruldes uxeSad<br />
damuSavebuli xis masaliT.<br />
sayuradReboa, rom, rogorc wesi, tradiciuli ieris<br />
interierebis mosapirkeTeblad araa rekomendebuli Tanamedrove<br />
sinTetikuri masalebis, aluminisa Tu qromirebuli liTonis<br />
detalebis gamoyeneba.<br />
interieris mniSvnelovani elementi avejia. is, yvelaferTan<br />
erTad, qmnis interieris erTian saxes, amitom sasurvelia, rom<br />
tradiciuli, bunebrivi masaliT iyos damzadebuli da<br />
adgilobrivi dekoratiuli elementebiT Semkuli. SesaZlebelia<br />
gakeTdes tradiciuli stilis xevsuruli e.w. “Cafebis” (mogrZo<br />
formis dawnuli kalaTebi, romlebSic qalebi da bavSvebi<br />
iZinebdnen) an „laWnebis“ (grZeli taxti, romelzec sigrZeze<br />
wveba ori adamiani) msgavsi sawolebi, ornamentirebuli xis<br />
taxtebi. Cveulebriv karadebTan erTad SesaZloa gamoyenebul<br />
iqnes e.w. “qandarebi” _ xis xarixebi, razec xevsurebi,<br />
144
tradiciisamebr, TavianT tanisamos ”talavars” da fardagebs<br />
kidebdnen.<br />
produqtisa da inventaris Sesanaxad SesaZlebelia godrebis<br />
da kidobnebis e.w. xevsuruli “tagrucis” (erTgvari xis patara<br />
uTavsaxuro kidobani) gamoyeneba.<br />
interiers ganumeorebel saxes aZlevs Zveleburi skivrebi,<br />
Taroebi, magida-tabla, xis dabali skamebi da xevsuruli<br />
fardagebi.<br />
saerTo (e.w. ”samyofo”) oTaxSi SesaZlebelia gakeTdes keria<br />
(Sua cecxli) da mis Tavze e.w. ”asayarze” gadebul xeze<br />
Camoikidos sakideli kauWiT.<br />
avejTan erTad, gansakuTrebuli sifaqiziT, unda SeirCes<br />
loginis TeTreuli, saZineblis aqsesuarebi da WurWeli.<br />
winamdebare masalis safuZvelze SesaZlebelia Camoyalibdes<br />
daskvna. im sacxovrebeli saxlis daproeqtebisas, romelic<br />
SesaZlebelia vizitorTaA misaRebad transformirdes,<br />
racionaluri moculobiT-gegmarebiTi gadawyvetis garda,<br />
rekomendebulia aqcenti gadatanil iqnes, garemosTan<br />
harmoniulad Serwymul, saintereso, tradiciul sawyisebze<br />
aRmocenebul, nagebobis Siga da gare, arqiteqturuli ieris<br />
Camoyalibebaze. rac plastikis, proporciebis, formebis swori<br />
kompoziciuri dalagebiTa da diferencirebiT, tradiciuli da<br />
axali elementebis erTmaneTTan mxatvruli misadagebiT,<br />
adgilobrivi bunebrivi samSeneblo da mosapirkeTebeli<br />
masalebis, avejisa da aqsesuarebis sworad SerCeviT miiRweva.<br />
3.3. zogadi moTxovnebi xevsureTis regionSi sacxovrisis<br />
ganaSenianebisTvis<br />
ZiriTadi qalaqgegmarebiTi moTxovnebiT arsebuli<br />
sacxovrebeli ganaSenianebisaTvis teritoriebis gamoyeneba da<br />
regulireba unda ganxorcieldes ganaSenianebis ZiriTadi<br />
debulebebis, kulturuli memkvidreobisa da garemos dacviTi<br />
kanonmdeblobis moTxovnaTa gaTvaliswinebiT (saqarTveloSi<br />
dasaxlebaTa teritoriebis gamoyenebisa da ganaSenianebis<br />
145
egulirebis ZiriTadi debulebebi 08.07.08, Tavi II, muxli 4,<br />
punqti 4, gv. 5).<br />
mniSvnelovania is garemoeba, rom dasaxlebis ganaSenianebaSi<br />
gamosayenebeli, Cven mier rekomendebuli, sacxovrisis tipi<br />
konkretul qalaqgegmarebiT pirobebs racionalurad moergos da<br />
dasaxlebis sxvadasxva xarisxis qalaqgegmarebiTi Rirebulebis<br />
zonebis Sesaferisi simWidrove (maRali, saSualo, dabali)<br />
uzrunvelyos (muxli 13. punqti 1. gv. 15).<br />
dasaxlebis unikaluri saxis SenarCunebis da dausaxlebeli<br />
adgilebisTvis Seqmnis mizniT aRniSnuli saxlebis mSenebloba<br />
rekomendebulia individualuri proeqtebiT ganxorcieldes.<br />
Tumca, ar gamoiricxeba sabaziso-etalonuri proeqtebis seriebis<br />
damuSaveba da gamoyenebac, romlebic SemuSavebuli iqneba<br />
sanitariul-higienuri, arqiteqturul-konstruqciuli,<br />
qalaqgegmarebiTi, xanZarsawinaaRo da sxva normatiuli<br />
moTxovnebis, aseve moqmedi samSeneblo normebis da wesebis<br />
dacvisa da winamdebare naSromSi Camoyalibebuli<br />
rekomendaciebisa da miTiTebebis safuZvelze.<br />
istoriulad Camoyalibebul garemoSi ganxorcielebuli<br />
revitalizaciis Tu samSeneblo samuSaoebi unda uzrunvelyofdes<br />
Semdeg zogad qalaqgegmarebiT moTxovnebs:<br />
ganaSenianebis formebisa da parametrebis SenarCuneba;<br />
saSualo sarTulianobis dacva;<br />
ganaSenianebul da Tavisufal sivrceTa monacvleobis ritmis<br />
dacva;<br />
erTiani vizualuri kavSiris SenarCuneba;<br />
arsebobis SemTxvevaSi, wiTeli xazis frontis dacva da sxva.<br />
arsebuli sacxovrebeli fondis revitalizaciisa da axali<br />
mSeneblobis sawarmoeblad, rekomendebulia gamoyenebul iqnes<br />
xevsureTis regionSi arsebuli teritoriuli rezervebis sami<br />
ZiriTadi jgufi:<br />
1. dasaxlebis sazRvrebSi arsebuli gauSenebeli teritoria;<br />
146
2. dasaxlebis sazRvrebSi arsebuli ganaSenianebuli teritoria;<br />
3. soflisa Tu dasaxlebis sazRvrebs gareT arsebuli<br />
Tavisufali teritoria.<br />
aRniSnul teritoriul rezervebze mSeneblobis sawarmoeblad<br />
SesaZlebelia SeirCes sxvadasxva moculobiT-gegmarebiTi<br />
struqturis Senobebi, kerZod:<br />
1. dasaxlebis sazRvrebSi arsebuli gauSenebel teritoriaze<br />
rekomendebulia orientacia aRebuli iqnes Semdeg zonebze:<br />
regionis soflisa Tu dasaxlebis sazRvrebSi arsebuli,<br />
mSeneblobisTvis gamouyenebuli Tavisufali teritoriebi<br />
(rTuli reliefi, reliefis maRali daxriloba da sxva). am<br />
zonaSi mSeneblobebisTvis SesaZlebelia Semdegi tipis saxlebis<br />
gamoyeneba:<br />
a. blokirebuli tipi _ sakarmidamo miwis nakveTebis farTobi<br />
_ patara da saSualo dasaxlebebisTvis, SesaZloa, ganaSenianebis<br />
farTobis CaTvliT, iyos 200_600 kv m farglebSi, xolo<br />
ganaSenianebis farTobis CauTvlelad _ 100_300 kv.m.-mde.<br />
b. terasuli tipi – sxvadasxva moculobiT-gegmarebiTi<br />
struqturis or da metbiniani blok-seqciebisa an blok-binebisgan<br />
Semdgari sacxovrebeli saxlebi, sakarmidamo miwis nakveTis<br />
gareSe. maTi gamoyeneba rekomendebulia didi daxrilobis (28-50%)<br />
mqone teritoriebis ganaSenianebisaTvis. (ix. nax. # )<br />
g. kombinirebuli sturqturis tipi – sxvadasxva moculobiT-<br />
gegmarebiTi struqturis, ori da met biniani blok-seqciebiT<br />
kombinirebuli sacxovrebeli saxlebi, naxevrad Ria Siga ezoebiT<br />
an terasebiT.<br />
2. dasaxlebis sazRvrebSi arsebuli ganaSenianebuli teritoria.<br />
SesaZlebelia orientacia aRebul iqnes Semdeg teritoriul<br />
zonebze:<br />
a. arsebul sakarmidamo nakveTebze ganaSenianeba;<br />
b. sakarmidamo miwis nakveTebis gareSe ganaSenianeba.<br />
aRniSnul teritoriaze SesaZlebelia Semdegi tipis saxlebis<br />
gamoyeneba:<br />
147
- sakarmidamo tipi;<br />
- blokirebuli tipi;<br />
- terasuli tipi.<br />
3. dasaxlebis sazRvrebs gareT arsebuli Tavisufali teritoria.<br />
igulisxmeba teritoriuli zonebi:<br />
a. rekriaciuli resursisa da unikaluri landSaftis mqone<br />
teritoriebi;<br />
b. teritoriebi axali ganaSenianebisaTvis;<br />
g. arsebuli dasaxlebebis ganviTarebisTvis gamoyofili<br />
teritoriebi.<br />
aRniSnuli tradiciuli dasaxlebisa Tu soflis sazRvrebs<br />
gareT arsebul yvela zemoCamoTvlil gauSenebel teritoriaze<br />
mSeneblobisTvis SesaZlebelia gamoyenebul iqnes sxvadasxva<br />
tipis saxlebi. maTi tipis SerCeva da sakarmidamo miwis<br />
nakveTebis farTobebi ganisazRvreba saproeqto davalebidan<br />
gamomdinare, kerZod:<br />
I. sakarmidamo tipi - sxvadasxva gegmarebiTi struqturis erT-<br />
biniani sacxovrebeli saxli. misi sakarmidamo miwis nakveTis<br />
farTobi damokidebulia konkretul pirobebze _ patara masS-<br />
tabis dasaxlebebisaTvis sakarmidamo nakveTis farTobi SesaZle-<br />
belia, ganaSenianebis farTis CaTvliT, meryeobdes 400_600 kv m<br />
Soris. nax. 76<br />
II. blokirebuli tipi - sxvadasxva dagegmarebiTi struqturis<br />
blok-binebi, ganawilebuli (erTriga, orriga, terasuli da sxva)<br />
xerxiT. misi sakarmidamo nakveTis farTobi rekomendebulia, rom<br />
Seadgendes 600-dan 800 kv m-mde, ganaSenianebis farTobis CaTvliT<br />
da 100_300 kv m-mde ganaSenianebis farTobis CauTvlelad.<br />
III. kombinirebuli struqturis tipi – sxvadasxva moculobiT-<br />
gegmarebiTi struqturis, ori da metbiniani blok-seqciebiT<br />
kombinirebuli sacxovrebeli saxli, naxevrad Ria Siga ezoTi an<br />
terasiT. (ix. nax. # )<br />
dasaxlebisTvis damatebiTi funqciis miniWebis mizniT,<br />
SesaZlebelia gamoyenebul iqnes garkveuli qalaqgegmarebiTi<br />
148
xerxebi, kerZod: SenobaTa pirvel sarTulebze sazogadoebrivi,<br />
sayofacxovrebo, kvebis obieqtebis, sxvadasxva saxelosnos<br />
ganTavseba.<br />
vinaidan, jerjerobiT ar ikveTeba konkretuli<br />
saxelmwifoebrivi pozicia xevsureTis regionTan mimarTebaSi,<br />
SesaZlebelia uaxloes momavalSi mizanSewonilad iqnes miCneuli<br />
regionSi fragmentulad adgil-adgil aSendes an restavrirdes<br />
sasignalo ramdenime obieqti, romelic erTgvari msubuqi<br />
lentiviT gadauvlis mTel xevsureTs. moewyoba droebiTi<br />
TavSesafrebi, turistebis kvebis, sadResaswaulo da tradiciuli<br />
kulturuli TavSeyris punqtebi da es gaxdeba regionis<br />
rekreaciuli resursebis gamoyenebis SesaZleblobis erTgvari<br />
mosinjva.<br />
zogadi miTiTebebi konstruqciuli gadawyvetebisaTvis<br />
xevsureTis mTiani regionis specifikur garemoSi<br />
mSeneblobisTvis, sacxovrebeli saxlebis kostruqciuli<br />
gadawyvetebi, mizanSewonilia ganisazRvros Senobis moculobiT-<br />
gegmarebiTi struqturis, adgilobrivi bunebriv-klimaturi (mTis<br />
mkacri kontinenturi havis) pirobebis, samSeneblo-sawarmoo bazis<br />
mdgomareobis, teqnologiebisa da mSeneblobis organizebis<br />
TaviseburebaTa gaTvaliswinebis safuZvelze.<br />
amasTan, Senobis konstruqciuli gadawyvetebi damuSavebuli<br />
unda iqnes kompleqsurad: Senobis arqiteqturul-gegmarebiTi<br />
gadawyvetebis, sainJinro keTilmowyobis da masala-nakeTobaTa,<br />
TaviseburebaTa da sxva sakiTxebTan urTierTkavSirSi.<br />
aqve gasaTvaliswinebelia is garemoeba, rom regionSi<br />
mSeneblobis warmoeba mZlavri samSeneblo meqanizmebisa da<br />
teqnikis gamoyenebiT ar aris SesaZlebeli, amitom daproeqtebisas<br />
yuradReba unda gamaxvildes konstruqciebis wonis Semcirebazec.<br />
saeqspluatacio Tvisebebis gaumjobesebis mizniT, samSeneblo<br />
konstruqciebis SerCeva da maTi srulyofa rekomendebulia<br />
ganxorcieldes Semdegi faqtorebis gaTvaliswinebiT:<br />
149
kedlebis dacva atmosferos mavne zegavlenisgan, rac bunebrivi<br />
pirobebis (mag., didTovloba) gaTvaliswinebiT gulisxmobs<br />
tradiciuli formis gadaxurvis konstruqciebis srulyofas.<br />
mniSvnelovania regionisTvis damaxasiaTebeli rTuli seismuri<br />
da klimaturi (miwisZvra, Zlieri qari, zvavebi, mewyerebi da sxva)<br />
pirobebisTvis konstruqtiuli sistemebis mdgradobis<br />
uzrunvelyofa ise, rom, avariis SemTxvevaSi, calkeuli mzidi<br />
konstruqciebis lokalurma dazianebam danarCeni sxva<br />
konstruqciebis progresuli (momentaluri) Camoqceva ar<br />
gamoiwvios.<br />
aseve yuradReba unda gamaxvildes saZirkvlebis<br />
konstruqciebis gaumjobesebaze, sxvadasxva gruntis (kldovani,<br />
mcocavi, Tixa niadagebi da a.S.) SemTxvevaSi, usafrTxoebis<br />
uzrunvelyofis mizniT.<br />
xevsureTis regionSi, sadac reliefis sirTulis gamo<br />
mSenebloba ZiriTadad mZlavri teqnikis gareSea SesaZlebeli,<br />
mniSvnelovania, rom samuSao maRali kvalifikaciis mqone<br />
specialistebis mier iqnes Sesrulebuli.<br />
xevsureTSi arsebuli adgilobrivi samSeneblo tradiciebis<br />
Sesabamisad, mciresarTuliani saxlebis sxvadasxva<br />
elementebisaTvis, mizanSewonilad migvaCnia gamoyenebul iqnes<br />
Semdegi saxis samSeneblo konstruqciuli gadawyvetebi da<br />
mosapirkeTebeli masalebi:<br />
gare kedlebi – bunebrivi qvis wyoba, wvrili samSeneblo<br />
bloki mopirkeTebuli adgilobrivi fiqaliT, aguri da sxva.<br />
Siga kedlebi _ bunebrivi qvis wyoba, xis panelebi, gamownuli<br />
xis tixrebi da sxva.<br />
gadaxurva – monoliTuri rkinabetoni xis koWebiT da<br />
nivnivebze mowyobili datkepnili miwis safari da a.S.<br />
saburveli _ konstruqciebis SerCeva sasurvelia moxdes<br />
adgilobrivi tradiciebis gaTvaliswinebiT da saburvelisTvis<br />
SeirCes adgilobrivi bunebrivi qva-fiqali tradiciuli wyobiT,<br />
romelic TviTmzidi konstruqciaa, kramiti da sxva.<br />
150
saZirkvlebi _ konstruqciuli gadawyvetebi ganisazRvreba<br />
samSeneblo raionisTvis damaxasiaTebeli gruntis saxeobidan<br />
gamomdinare. ximinjebiani da wertilovani saZirkvlebis mowyoba<br />
mizanSewonili ar aris horizontalurad mcocavi gruntis<br />
pirobebSi. aseT SemTxvevebSi, aseve kedlebisa da gadaxurvis mZime<br />
konstruqciebis gamoyenebisas, upiratesoba unda mieniWos<br />
lenturi saZirkvlebis mowyobas. lenturi saZirkvlebi<br />
rekomendebulia sardafis mowyobis drosac. (ix. nax. # )<br />
am SemTxvevaSi mizanSewonilia gamoyenebul iqnes saZirkvlebis<br />
sxvadasxva konstruqcia _ monoliTuri betoni, rkinabetoni,<br />
bunebrivi qva da sxva.<br />
warmodgenili yvela tipis sacxovrebeli saxl-sastumros<br />
konstruqciuli gadawyveta SemoTavazebulia zogadad. maTi<br />
mSeneblobisaTvis aseve SesaZlebelia gamoyenebul iqnes<br />
qarxnuli wvrili samSeneblo blokebi, rkinabetonis karkasi<br />
msubuqi SemavseblebiT an adgilobrivi samSeneblo masalebi<br />
(fleTili qva, xe). (ix. nax. # )<br />
zogadi miTiTebebi sainJinro keTilmowyobisaTvis<br />
SenobaTa sainJinro keTilmowyoba unda pasuxobdes mudmiv<br />
mcxovrebTa da vizitorTa maRalkomfortuli sacxovrebeli<br />
sameurneo saqmianobis moxerxebulad warmoebas da aseve<br />
dasasvenebeli pirobebis Seqmnas, rac gulisxmobs, Senobebis<br />
saTanado wyalmomaragebiTa da sakanalizacio qselebiT<br />
uzrunvelyofas. maTi Sesruleba SesaZlebelia Semdegi saxiT:<br />
decentralizebuli wyalmomarageba (Saxturi WaburRilebi)<br />
erTi an ramdenime saxlisaTvis;<br />
decentralizebuli Camrecxi kanalizaciis sistema<br />
SemgrovebeliTa da asanizatoruli transportiT gataniT, erTi<br />
an ramdenime saxlisaTvis;<br />
decentralizebuli Camrecxi kanalizacia saTanado<br />
biologiuri, qimiuri an Termuli mowyobilobiT (sqemiT:<br />
151
Canarecxebis Semgrovebeli – gaCereba da gauvnebloba,<br />
gamoyeneba _ miwis nakveTis sarwyavad);<br />
wyalmomaragebisa da sakanalizacio sistemebis garda, es<br />
Senobebi uzrunvelyofili unda iyos gaTbobiT (adgilobrivi<br />
generatori, mzis elementebi, eleqtroRumeli), ventilaciiT,<br />
eleqtromomaragebiT (centaluri an adgilobrivi), susti<br />
denebiTa da sxva aucilebeli sainJinro mowyobilobiT.<br />
mniSvnelovania, rom es saxlebi iyos e.w. “TviTkmari” da<br />
SeeZlos TavianTi moTxovnilebebis maqsimalurad avtonomiuri<br />
uzrunvelyofa. rac SesaZlebelia mzis elementebiTa da<br />
akumulatorebis gamoyenebiT, romlebic am pirobebisTvis erT-<br />
erTi yvelaze misaRebi formaa.<br />
sacxovrebeli saxlis gaTbobisa da ganiavebis sistemebi unda<br />
uzrunvelyofdes saTavsebSi mikroklimatisa da aeraciis<br />
saTanado pirobebs.<br />
bunebrivi ganiaveba SesaZlebelia ganxorcieldes haeris<br />
nakadis SemodinebiT sarkmlidan, fanjridan an saventilacio<br />
arxis meSveobiT. samzareuloSi, saabazanosa da saSrob<br />
saTavsebSi gaTvaliswinebuli unda iyos gamwovi Saxtebi.<br />
rac Seexeba insolaciis pirobebs, sacxovrebel oTaxebsa da<br />
samzareulos unda hqondes bunebrivi ganaTeba(bgk) da misi<br />
koeficienti ar unda iyos 0,5%-ze naklebi saTavsis Sua nawilSi.<br />
(mSeneblobis nebarTvis gacemis wesi da sanebarTvo pirobebi. #57,<br />
2009 w. 24 marti. Tavi XXIII. muxli 98).<br />
garda Cven mier SemoTavazebuli rekomendaciebisa da<br />
winadadebebisa, aucilebelia aseT sacxovrebel saxlebSi,<br />
ZiriTadi sanitariul-higienuri da xanZarsawinaaRo moTxovnaTa<br />
dacva Sesrulebul iqnes, saqarTveloSi dReisTvis moqmedi,<br />
Sesabamisi normatiuli (mSeneblobis nebarTvis gacemis wesi da<br />
sanebarTvo pirobebi. #57, 2009w. 24 marti. Tavi XXIII. muxli 98)<br />
aqtebis gaTvaliswinebiT.<br />
mciresarTulian sacxovrebel saxlebSi saerTo sargeblobis<br />
saTavsTa daproeqtebisas, erTdroulad momxmarebel adamianTa<br />
152
maqsimaluri raodenoba, sanitariuli moTxovnebis Sesabamisad,<br />
mizanSewonilia ganisazRvros 2_6 adamianiT.<br />
aseve ”saqarTveloSi dasaxlebaTa teritoriebis gamoyenebisa<br />
da ganaSenianebis regulirebis ZiriTadi debulebebiT” /08.07.08/<br />
gansazRvruli zogierTi amJamad moqmedi samSeneblo normis<br />
Tanaxmad:<br />
Senobis miwiszeda sarTulianobis gansazRvrisas vxelmZRvane-<br />
lobT (muxli 3. punqti 14, gv. 4) mocemuli normativiT.<br />
Senobis sxvadasxva nawilis gansxvavebuli sarTulianobis<br />
SemTxvevaSi, aseve qanobian miwis nakveTze Senobebis<br />
ganTavsebisas, rodesac qanobis xarjze izrdeba sarTulianobis<br />
ricxvi, maSin sarTulianoba Senobis TiToeuli nawilisaTvis<br />
cal-calke ganisazRvreba (muxli 3. punqti 14, 15, 16; gv. 4);<br />
sacxovrebeli saTavsis simaRle – iatakidan Weramde<br />
ganisazRvreba muxli 3, punqti 24, gv. 5-is Tanaxmad;<br />
sacxovrebeli saxlisa da kibis ujredis farTobebi saWiroa<br />
daangariSdes /muxli3, punqti24, gv. 5 /-is Tanaxmad;<br />
terasis (bani) gansazRvra mocemulia muxli 3, punqti 27, gv. 5-ze;<br />
Senobis saangariSo zedapiri ganisazRvreba muxli 3, punqti 7,<br />
gv. 3-is Tanaxmad;<br />
mciresarTuliani sacxovrebeli saxl-sastumroebis<br />
keTilmowyobis da mikroklimatis ganmsazRvreli sxva<br />
parametrebi (gaTboba, ganaTeba, insolacia, sainJinro<br />
keTilmowyoba, ventilacia da sxva) aseve rekomendebulia<br />
Seesabamebodes samSeneblo normebiTa da wesebiT gansazRvrul<br />
moTxovnebs.<br />
samSeneblo samuSaoebis saxeebi, romlis mizania kulturuli<br />
memkvidreobis uZravi Zeglebis movla-patronoba. gansazRvrulia<br />
saqarTvelos kanonSi ,,kulturuli memkvidreobis Sesaxeb” (muxli<br />
3 punqti 61. gv. 7);<br />
a) Senoba-nagebobis rekonstruqcia – Senoba-nagebobebze axali<br />
sarTul(eb)is daSeneba an arsebuli sarTul(eb)is demontaJi,<br />
153
agreTve misi nebismieri sarTulis ganaSenianebis farTobis<br />
Secvla 1 m 2- ze metad (Tavi II, mux. 4. punq. 3-a) gv. 10);<br />
b) eqsterieris rekonstruqcia – eqsterieris (Senobis fasadis,<br />
saxuravis) arqiteqturuli nawilebis/elementebis gabaritebis<br />
Secvlis normebi (Tavi II; mux. 4. punq. 3-b; gv. 10) (12.08.2011 #315).<br />
g) mzidi elementebis rekonstruqcia – mzidi konstruqciis<br />
axliT an/da sxva tipis konstruqciiT Secvla, gamagreba,<br />
moSoreba, mzid konstruqciaSi Riobis gamoWra (mux. 4. punq. 3-g;<br />
gv. 10);<br />
d) remonti-SekeTeba, mopirkeTeba/aRWurva (12.08.2011 N#315) iseTi<br />
mSeneblobaa, romlis drosac defeqtebi aRmoifxvreba ise, rom<br />
ar icvleba mzidi konstruqciebi, kerZod:<br />
_ Senobis interierSi tixrebis gadaadgileba, axlis damateba<br />
an/da mokleba, aseve maTSi Riob(eb)is gamoWra (mux. 4. punq. 3gv. 10);<br />
_ Senoba-nagebobebis individualuri sargeblobis sainJinro-<br />
komunaluri qselebis SekeTeba (mux. 4, punq. 3, gv. 10).<br />
e) Senoba-nagebobis yvela saxis saremonto da mosapirkeTebeli,<br />
maT Soris fasadisa da saxuravis samuSaoTa Sesruleba,<br />
gabaritebisa da ieris arsebiTad Secvlis gareSe (garda kul-<br />
turuli memkvidreobis uZravi Zeglebisa) (mux. 4. punq. 3 gv. 10).<br />
mciresarTuliani saxlebis mSeneblobis sawarmoeblad<br />
Casatarebeli damatebiTi RonisZiebebi<br />
saqarTvelos maRalmTiani xevsureTis regionisTvis im<br />
sacxovrebeli saxlebis, romelTa transformireba<br />
SesaZlebelia sastumroebad, saTanado moculobiTi<br />
mSeneblobis uzrunvelsayofad, aucileblia SemuSavdes da<br />
praqtikaSi dainergos mTeli rigi kompleqsuri RonisZiebebi,<br />
kerZod:<br />
dasaxlebul adgilebsa da maT mimdebare teritoriebze<br />
mSeneblobisaTvis gankuTvnili miwis nakveTebis gamoyofa-<br />
rezervacia;<br />
gamoyofil nakveTebze Tanamedrove moTxovnebis Sesabamisad<br />
sainJinro-sakomunikacio qselebis mowyobis organizeba;<br />
154
mciresarTuliani sabinao mSeneblobis industriis Seqmna _<br />
axali Semsubuqebuli konstruqciebis, racionaluri<br />
samSeneblo teqnologiebis, adgilobrivi samSeneblo<br />
masalebisa da msubuqi, mobiluri samSeneblo meqanizaciis<br />
gamoyenebis saSualebiT;<br />
xevsureTis maRalmTiani regionisTvis mciresarTuliani<br />
saxlebis, etalonur-sabaziso proeqtebis garkveuli<br />
asortimentis SemuSaveba da katalogis gamocema.<br />
im wesebis, normebis Tu sakanonmdeblo aqtebis srulyofa,<br />
romelTa safuZvelzec SesaZlebeli gaxdeba mciresarTuliani<br />
axali saxlebis daproeqteba da mSenebloba, aseve arsebuli<br />
sacxovrebeli fondis revitalizacia.<br />
sacxovrebeli saxlebis eqspluataciis savaraudo socialurekonomikuri<br />
efeqti<br />
rogorc ukve iTqva, ganxiluli tipis Senoba ormagi funqciis<br />
mqone sacxovriss warmoadgens, romlis struqtura saSualebas<br />
iZleva erT saxlSi komfortulad icxovron rogorc mudmivma<br />
mcxovreblebma, aseve vizitorebmac. regionaluri Taviseburebidan<br />
gamomdinare, am sacxovrebelSi aqcenti gakeTebulia aseve<br />
sameurneo-agraruli saqmianobis warmoebis SesaZleblobazec.<br />
saqarTveloSi, kerZod maRalmTian xevsureTis regionSi,<br />
stumris (turisti, eqskursanti, damsvenebeli da sxva)<br />
momsaxurebis donis asamaRleblad mizanSewonilia maTi<br />
sayofacxovrebo, sakurorto, kulturuli, samedicino, savaWro,<br />
satransporto da sxva saxis momsaxurebis koordinaciis sakiTxis<br />
gadawyvetac. kerZod, sasurvelia Seiqmnas erTiani momsaxurebis<br />
sistema, romelic aseTi tipis saxlebs gaaerTianebs da maT yvela<br />
saxis momsaxurebas (kvebis produqtebi, naxevarfabrikatebi,<br />
TeTreuli) gauwevs.<br />
maTi am saxiT koordinacia da erTiani momsaxurebis sistemis<br />
Seqmna xels Seuwyobs adgilobrivi sabinao fondis rezervebis<br />
gamoyenebas da maT turistul infrastruqturaSi CarTvas. aseve,<br />
turistuli momsaxurebis sferoSi SesaZlebeli gaxdeba ara<br />
155
marto mosaxleobis SromiTi resursebis gamoyeneba, aramed<br />
adgilobrivi, tradiciuli sasoflo-sameurneo warmoebiT<br />
miRebuli produqciis realizaciac, radgan ojaxuri meurneobis<br />
Sedegad miRebuli bunebrivi, ekologiurad sufTa produqtebiT<br />
turistebis uzrunvelyofa mniSvnelovnad zrdis momsaxurebis<br />
speqtrs da regionSi nameti produqtis gasaRebis bazars qmnis.<br />
Sesabamisad, garemosTan morgebuli sacxovrisis, romelSic,<br />
garda vizitoris dabinavebisa, kargadaa gamokveTili sameurneo-<br />
agraruli da mecxoveleobis sawarmoeblad gaTvlili funqciac,<br />
revitalizaciiT Tu axali Senobebis, xevsureTis regionis<br />
ganaSenianebaSi gamoyenebiTa da maTi Semdgomi eqspluataciiT,<br />
garkveuli socialuri, ekonomikuri da ekologiuri efeqti<br />
miiRweva, rogoricaa:<br />
regionisTvis damaxasiaTebeli sameurneo da socialur-<br />
kulturuli tradiciebis aRorZineba da Zveli sameurneo<br />
funqciis dabruneba. es umniSvnelovanesi faqtoria, radgan<br />
xevsureTi odiTganve erT-erTi wamyvani iyo saqarTvelos<br />
mravaldargovani mecxoveleobis racionaluri formebiTa da<br />
sistemebiT. es xels Seuwyobs, dReisTvis krizisul<br />
mdgomareobaSi myofi, regionis soflis meurneobis<br />
gamococxlebas.<br />
mcire da saSualo biznesisa da mewarmeobis ganviTareba<br />
adgilobrivi, bunebrivi da SromiTi resursebis racionaluri<br />
gamoyenebis gziT. rac dReisTvis saxelmwifoebrivi politikis<br />
erT-erTi mTavari mimarTulebaa;<br />
turistul infrastruqturaSi sxvadasxva profesiisa da<br />
asakis adgilobrivi mosaxleobis SromiTi resursebis CarTva da<br />
dasaqmeba, rac mniSvnelovnad Seuwyobs xels funqciis gareSe<br />
darCenili mkvidri mosaxleobis mentalur reabilitacias da<br />
mTel rig iseT sasikeTo procesebs ganapirobebs, rogorcaa:<br />
migraciis procesis SeCereba;<br />
TiTqmis ukve daclili regionis xelaxali aRorZineba;<br />
156
mTeli rigi socialur-ekonomikuri Tu demografiuli<br />
problemebis mogvareba;<br />
regionSi gamavali saxelmwifo sasazRvro zolis dacvis<br />
gaZliereba (rac aranakleb mniSvnelovania).<br />
regionSi arsebuli sacxovrebeli fondis revitalizacia xels<br />
Seuwyobs, rom mosaxleobam kidev ufro naTlad gaacnobieros,<br />
Tu ra faseulobas warmoadgens maTi kuTvnili, Zveli,<br />
tradiciuli saxlebi da sakulto nagebobebi, rom swored isini<br />
qmnian mTis soflisa Tu mTlianad maTi kuTxis individualur<br />
saxes. isini ara marto “mkvdari” kulturuli memkvidreoba,<br />
aramed, Tavis mxriv, vizitorebis didi interesis sagania.<br />
aseTi da gegmarebis mqone erT saxlSi, izolirebulad Tu<br />
sasurveli urTierTkavSiriT, komfortulad icxovrebs da<br />
sameurneo saqmianobas awarmoebs erTi ojaxis ramdenime (ori,<br />
sami) Taoba, rac, Tavis mxriv, saqarTvelos yofisTvis<br />
damaxasiaTebel, mravalTaobiani ojaxebis, tradiciis<br />
SenarCunebasac Seuwyobs xels.<br />
mciresarTulian sacxovrebel saxlebSi vizitorTa<br />
Tanacxovreba maspinZlis ojaxTan erTad, xSir SemTxvevaSi,<br />
damatebiTi dadebiTi faqtoria, romelic turistTa im kategorias<br />
izidavs, romelTac ojaxur, Tbil garemoSi yofnisa da<br />
urTierTobebis moTxovnileba aqvT. es xels uwyobs:<br />
mudmiv mcxovrebTa cxovrebis pirobebis mniSvnelovnad<br />
gaumjobesebas;<br />
vizitorTaTvis dasvenebis Sesabamisi pirobebis Seqmnas:<br />
saSualo materialuri SeZlebis damsvenebelTa komfortuli<br />
dasasvenebeli pirobebiT uzrunvelyofas.<br />
sayuradReboa is garemoebac, rom aseTi tipis momsaxurebisas<br />
sxvadasxva kuTxis da qveynis warmomadgenlebi, ufro axlos<br />
ecnobian erTmaneTis tradiciebs, yofa-cxovrebas, rac zrdis<br />
maTi msoflmxedvelobas, agreTve bunebrivad xsnis im<br />
”gaucxoebis” faqtors, romelic urbanizaciis process axlavs.<br />
157
aseTi tipis saxlebis turistul infrastruqturaSi CarTvas,<br />
rogorc biujetSi erT-erTi savaluto Semosavlebis wyaros,<br />
qveynisTvis mniSvnelovani ekonomikuri efeqtis motana SeuZlia.<br />
xevsureTis regionis, garemosTan kargad morgebuli<br />
sacxovrisis ganaSenianebaSi gamoyeneba xels Seuwyobs iseTi<br />
faqtorebis SenarCunebas, rogoricaa:<br />
regionis TviTmyofadobisa da unikaluri landSaftis<br />
SenarCuneba;<br />
bunebrivi sistemis, garemosa da ekologiuri balansis<br />
SenarCuneba;<br />
saerTo arqiteqturuli saxis SenarCuneba.<br />
mniSvnelovani faqtoria regionis turistuli<br />
infrastruqturis ganviTareba, rac TavisTavad eko (faqizi),<br />
agro, sasporto, saxelovnebo, eTno Tu sxva mravali saxeobis<br />
turizmis ganviTarebis sawindaria, romelic, Tavis mxriv, xels<br />
uwyobs:<br />
eTnokulturuli memkvidreobis Seswavla-popularizacias;<br />
regionSi arsebuli sakurorto-rekreaciuli da turistuli<br />
resursebis racionalur gamoyenebas da mitovebuli<br />
teritoriebis gegmazomier, normirebul aTvisebas.<br />
daskvnebi<br />
SeiZleba iTqvas, rom, pirvel etapze, SedarebiT martivi<br />
procesia, xevsureTSi arsebul sacxovrebel fondSi Semavali<br />
saxlebis, maT Soris: ”bankaloiani”da ”axali tipis” saxlebis<br />
revitalizacia ojaxuri tipis saxl-sastumroebad, radgan maTSi,<br />
met-naklebad, jer kidev SenarCunebulia sacxovrebeli pirobebi.<br />
rac Seexeba saxl-koSks e.w. ”qvitkirs” da cixe-koSks, isini am<br />
mimarTebiT gansxvavebul midgomas saWiroebs.<br />
am qveTavebis ganxilvis Semdeg SeiZleba davaskvnaT, rom<br />
mciresarTuliani sacxovrebeli saxl-sastumroebis aSenebamde,<br />
winaswari monacemebis, mSeneblobis saxisa Tu organizebis<br />
formebis, regionalur da adgilobriv TaviseburebaTa<br />
158
kompleqsis, menaSenis ZiriTad moTxovnaTa da eqspluataciis<br />
pirobebis gaTvaliswinebis safuZvelze, yoveli konkretuli<br />
SemTxvevisaTvis, sacxovrisis formirebisas ganisazRvreba:<br />
arsebul dasaxlebasTan mimarTebaSi Senobis ganTavsebis<br />
adgilmdebareoba;<br />
ganaSenianebis tipi;<br />
sakarmidamo nakveTis /ezos/ funqciuri zonebi da maTi<br />
urTierTkavSirebi;<br />
saxlis tipi da misi sarTulianoba;<br />
sacxovrebeli, damxmare, sameurneo da sxva daniSnulebis<br />
saTavsTa nomenklatura, Sedgeniloba da farTobebi;<br />
saTavsTa funqciuri zonireba, maTi urTierTkavSirebisa da<br />
izolirebis formebi.<br />
daskvna. sacxovrisis formirebis Tanamedrove tendenciebis<br />
SeTanxmeba adgilobriv progresul samSeneblo tradiciebTan<br />
mniSvnelovani safuZvelia mTiani raionebis sacxovrebeli<br />
garemos infrastruqturis Semdgomi ganviTarebisTvis.<br />
ra Tqma unda, Tanamedrove kompleqsuri mSeneblobebis<br />
pirobebSi Znelia landSaftis xeluxleblad SenarCuneba, magram<br />
dReisTvis amocanis warmatebiT gadaWra mdgomareobs imaSi, rom<br />
sacxovrebeli garemos Seqmnisas uzrunvelyofil iqnes yvela<br />
komponentis urTierTkavSiri rogorc arqiteqturulisa da<br />
samSeneblos, ise landSaftis.<br />
vinaidan, jerjerobiT ar ikveTeba konkretuli saxelmwifoeb-<br />
rivi pozicia xevsureTis regionTan mimarTebaSi, SesaZlebelia<br />
uaxloes momavalSi mizanSewonilad iqnes miCneuli regionSi<br />
fragmentulad aSendes an restavrirdes ramdenime sasignalo<br />
obieqti, romelic erTgvari msubuqi lentiviT gadauvlis mTel<br />
xevsureTs, sadac moewyoba droebiTi TavSesafrebi, turistebis<br />
kvebis, sadResaswaulo da tradiciuli kulturuli TavSeyris<br />
159
punqtebi da es SesaZloa gaxdes regionis rekreaciuli<br />
resursebis gamoyenebis SesaZleblobis erTgvari mosinjva.<br />
xalxuri xuroTmoZRvrebis Seswavlisas gamovlenili, mTeli<br />
rigi progresuli tradiciebis gaanalizebis Sedegad<br />
Camoyalibebuli rekomendaciebis gaTvaliswinebas mivyavarT<br />
mTiani teritoriebis aTvisebis problemis gadaWramde. isini<br />
gansakuTrebiT faseulia rogorc mxatvrul-arqiteqturul, aseve<br />
qalaqgegmarebiT aspeqtebze yuradRebis gasamaxvileblad. es<br />
adgilobrivi mosaxleobisTvis niSnavs am specifikur pirobebSi<br />
sacxovrisis, igive harmoniuli qalaqgegmarebiTi, sacxovrebeli,<br />
saqmiani garemos organizebas, mis dauzianeblad.<br />
3.2.2 daskvna. im sacxovrebeli saxlis daproeqtebisas,<br />
romelic SesaZlebelia vizitorTaA misaRebad transformirdes,<br />
racionaluri moculobiT-gegmarebiTi gadawyvetis garda,<br />
rekomendebulia aqcenti gadatanil iqnes garemosTan<br />
harmoniulad Serwymul, saintereso, tradiciul sawyisebze<br />
aRmocenebul, nagebobis Siga da gare, arqiteqturuli ieris<br />
Camoyalibebaze. es plastikis, proporciebis, formebis swori<br />
kompoziciuri dalagebiTa da diferencirebiT, tradiciuli da<br />
axali elementebis erTmaneTTan mxatvruli misadagebiT,<br />
adgilobrivi bunebrivi samSeneblo da mosapirkeTebeli<br />
masalebis, avejisa da aqsesuarebis sworad SerCeviT miiRweva.<br />
sabolood SeiZleba iTqvas, rom:<br />
Cven mier Camoyalibebuli rekomendaciebi, winadadebebi da<br />
miTiTebebi, rekreaciuli faqtorebis gaTvaliswinebiT,<br />
warmoadgens Teoriul safuZvels xevsureTSi mciresarTuliani<br />
axali tipis sacxovrisis formirebisa da mSeneblobisaTvis.<br />
SeiZleba iTqvas, rom mTiani regionebis aRorZinebis<br />
nacionaluri programa saqarTveloSi qalaqmgegmareblebis,<br />
sociologebis, ekonomistebis da sxva specialistebis winaSe<br />
seriozul amocanebs ayenebs, radgan mTebi arc erT uzustobas<br />
da Secdomas ar patiobs, amitom Cveni upirvelesi amocanaa,<br />
bunebisa da garemos mimarT lmobieri, humanuri damokidebuleba,<br />
160
masStabis dacva. Tavad mTebi frTxili da windaxedulia<br />
yovelgvari radikaluris mimarT, maTTvis Zvirfasia yovelive<br />
tradiciuli, radgan istoriasTan pirdapiri kavSiri aqvs.<br />
SesaZloa, xeluxlebeli bunebiT, Sua saukuneebidan momzirali<br />
xevsureTi ufro sulieri da axlobelia, magram unda gamoinaxos<br />
Sualeduri midgoma. bunebis silamazisken, misi<br />
xelSeuxeblobisken unda mivideT sxva gziT, unda<br />
gavufrTxildeT, movuaroT, CavwvdeT mas, rogorc istoriis da<br />
kulturis Zeglebs, magram ar mivatovoT da SevinarCunoT misi<br />
eTnografiuli, TviTmyofadi ieri.<br />
udavoa, rom araswori mimarTulebiT aRdgena-ganaxlebas kidev<br />
ufro didi zianis miyeneba SeuZlia, vidre obieqtis<br />
xeluxleblad datovebas. xSirad ismis mosazrebac, rom<br />
“davelodoT ukeTes droebas” da am teritoriebs nakrZalis<br />
statusi mivaniWoT”, rac zogjer erTad-erTi gamosavalia aseT<br />
situaciebSi, magram, Cven sinamdvileSi, umjobesia…swori gzis<br />
SerCeva samomavlo ganviTarebisTvis, radgan saqarTvelos ar aqvs<br />
imis fufuneba, Seinaxos mkvdari teritoriebi.<br />
aqedan gamomdinare, mTaSi Tanamedrove arqiteqtura unda<br />
ganviTardes axleburi poziciidan _ tradiciebisa da novatoro-<br />
bis faqizi sinTezis meTodiT.<br />
avtoriseuli: “uyureb am aqa-iq Semonaxul dacarielebul<br />
xevsurTa saxlebs da Zalian Tbili, magram sevdiani grZnoba<br />
geufleba. Tvalwin Caivlis maTi TavgadasavlebiT, yoveldRiuri<br />
sazrunaviT, siciliT da tiriliT, mtrobiT, siyvaruliT aRsavse<br />
cxovreba. raRac diadi, laRi, marTali, cota amoucnobi, cotac<br />
veluri, magram myudro da saocrad axlobelia yvelaferi, TavSi<br />
ki gitrialebs azri _ ar gamomecalos xelidan!...<br />
saerTo daskvnebi<br />
1. saqarTvelosTvis, rogorc mciremiwiani qveynisTvis,<br />
gansakuTrebiT mniSvnelovania, qveynis turistuli industria<br />
161
da infrastruqtura SerCeviTi midgomisa da zomierebis dacvis<br />
principiT ganviTardes.<br />
2. mTiani soflis Tanamedrove moTxovnebis Sesabamisad<br />
reabilitacia-keTilmowyoba metad rTuli da specifikuri<br />
sakiTxia; radgan aq wlebis manZilze yofiTi Tu socialuri<br />
procesebi qaosurad mimdinareobda da did siZneleebTan iyo<br />
dakavSirebuli, es garemoeba sakiTxis mravalmxrivi Seswavlis<br />
aucileblobas da mniSvnelobas ufro metad warmoaCens. gv3<br />
3. regionaluri ganviTarebis erT-erTi mniSvnelovani amocanaa<br />
Tanamedrove moTxovnilebebze kargad morgebuli, gaazrebuli,<br />
racionaluri da, amave dros, esTetikuri sacxovrebeli-<br />
sameurneo Tu dasasvenebeli garemos formireba, raSic erT-<br />
erTi wamyvani roli arqiteqturas eniWeba.<br />
4. xevsureTi saqarTvelos erT-erTi sasazRvro da amavdroulad<br />
amJamad erT-erTi yvelaze savalalo mdgomareobaSi myofi<br />
regionia, rac ganpirobebulia socialur-demografiuli Tu<br />
ekonomikuri faqtorebiT. es garemoeba, aq arsebuli istoriul-<br />
kulturuli Tu arqiteqturuli Zeglebis mZime mdgomareobasac<br />
ganapirobebs, rac gadaudebel da swraf reagirebas saWiroebs.<br />
5. xevsureTis regions didi turistul-rekreaciuli resursi<br />
gaaCnia, romelic turizmis sxvadaxsva saxeobis ganviTarebis<br />
SesaZleblobas iZleva. mniSvnelovania, rom am resursebis<br />
racionalurad gamoyeneba moxdes arsebuli ekosistemis da<br />
landSaftis dauzianeblad.<br />
6. qveyanaSi turistuli industriis ganviTarebasTan erTad,<br />
aucilebeli piroba regionebis ekologiuri wonasworobis, misi<br />
TviTmyofadobisa (kulturuli memkvidreobis, adgilobriv<br />
mosaxleobaSi gavrcelebuli tradiciuli xalxuri rewvis<br />
dargebis) da garemo landSaftze datvirTvis regulirebis<br />
sakiTxis yovelmxrivi uzrunvelyofaa, kvalificiuri<br />
specialistebis erToblivi, SeTanxmebuli, kvlevebsa da<br />
analizze damyarebuli moqmedebiT. konfliqti, mTebis dacvis<br />
162
aucileblobasa da samTo turizms Soris, unda gadawydes<br />
garemos dacvis normebis farglebSi.<br />
7. globalizaciis epoqaSi, mTis soflebis aRdgena-SenarCunebasa<br />
da iq arsebuli resursebis infrastruqturaSi integrirebis<br />
process mniSvnelovania, rom safuZvlad daedos kulturuli<br />
da yofiTi tradiciebisa Tu sameurneo saqmianobis ganaxleba<br />
da SenarCuneba, risi miRwevac SesaZlebelia revitalizaciis<br />
procesiT, rac Zvelis safuZvelze ara marto arqiteqturuli<br />
garemos, aramed ekonomikuri, fizikuri, socialuri<br />
struqturebis ganaxlebasac gulisxmobs.<br />
8. xevsureTis qveynis sameurneo industriaSi, mis turistul<br />
infrastruqturaSi CarTvisaTvis erTerTi realuri gzaa:<br />
turistTa da sxva vizitorTa droebiTi komfortuli<br />
sacxovrebliT uzrunvelyofa;<br />
regionis mudmiv mcxovrebTa yofa-cxovrebisa da sameurneo<br />
saqmianobisaTvis saTanado pirobebis Seqmna.<br />
amisTvis mizanSewonilia regionis sacxovrebeli fondis<br />
aqtiuri gamoyeneba. amaSi, erTi mxriv, regionis TaviseburebaTa<br />
kompleqsis gaTvaliswinebis safuZvelze, iseTi axali<br />
sacxovrebeli saxlebis mSenebloba da, meore mxriv, arsebuli<br />
sacxovrebeli fondis revitalizacia, nawili arsebuli<br />
Senobebis saojaxo saxl-sastumroebad adaptireba moiazreba,<br />
sadac amavdroulad SesaZlebeli iqneba tradiciuli sameurneo<br />
saqmianobis srulyofilad warmarTvac, ise, rom<br />
uzrunvelyofili iqnes orive mxaris _ mudmiv mcxovrebTa da<br />
vizitorTa srulfasovani yofa-cxovrebisa da dasvenebis<br />
pirobebi.<br />
9. turistulad ganviTarebuli sazRvargareTis qveynebis<br />
praqtikis Seswavla-analizi gviCvenebs, kurortebze da Zveli<br />
dasaxlebebis revitalizaciisas, didi xania farTodaa<br />
gavrcelebuli arsebuli saxlebis mcire saojaxo e.w. saxl-<br />
sastumroebad adaptaciis praqtika, maTi keTilmowyoba,<br />
damatebiTi meurneobis warmoebisa da turistul momsaxurebaSi<br />
163
CarTvis SesaZleblobiT. samamulo praqtikaSic arsebobs am<br />
Temis momcveli samecniero baza, magram aris bevri sakiTxi,<br />
romelic moiTxovs ufro safuZvlian da Rrma Seswavlas.<br />
10. mocemuli sferos aTvisebisas, rogorc arsebuli ucxouri,<br />
aseve samamulo mecnieruli da praqtikuli gamocdilebis<br />
gacnoba-gaziareba aucilebel pirobas warmoadgens, problemis<br />
gadaWrisa da Sesabamisi Sedegis misaRwevad.<br />
11. istoriuli, eTnografiuli adgilis saTuTi ganaxleba<br />
(revitalizacia) ar niSnavs, rom is ar daicva dangrevis, Tu<br />
misi mowyobisadmi araprofesiuli midgomisagan. es, pirvel<br />
rigSi, niSnavs gaisarjo diferencirebuli samSeneblo<br />
kulturisaTvis. xolo samSeneblo kultura awmyoSi<br />
ganisazRvreba imiT, Tu rogor vudgebiT da vepyrobiT Cven<br />
Zeglebs, maT individualobasa da im mniSvnelobas, romelic am<br />
adgilmdebarobisaTvis gaaCniaT.<br />
12. arsebuli dasaxlebebis aRSenebisas yvela Zvel, Semadgenel<br />
nawilTan SeTanxmeba, maTi xasiaTis gaTvaliswineba da<br />
SenarCuneba ufro met samuSaos moiTxovs, vidre axal adgilas<br />
maTi daproeqteba da aSeneba, magram, amavdroulad, es ufro<br />
faseulia.<br />
13. Zvel ganaSenianebaSi axlad Seqmnili sivrceebi, arsebulis<br />
monaTesaveni unda iyon da ara klonebi, rac restavracia-<br />
revitalizaciisas erT-erT yvelaze mniSvnelovan Sedegad<br />
moiazreba.<br />
14. sadReisod maRalmTiani regionebisadmi saxelmwifoebrivi<br />
midgoma radikalurad da sasikeTod aris Secvlili, rac<br />
udavod realuri perspeqtivaa maTi ganviTarebisTvis. magram<br />
konkretulad xevsureTis regionSi es procesi jerjerobiT<br />
naklebad SeiniSneba, Tumca saxelmwifos mxridan erTeuli<br />
mcdelobebi mainc saxezea.<br />
15. regionis mxardasaWerad saxelmwifosaA Tu sxva jgufebis<br />
iniciativebi da qmediTi nabijebi warmatebul Sedegs iZleva da<br />
regionSi mosaxleobis mxridan jerjerobiT mcire ricxvis,<br />
164
magram mainc dabrunebis precedents qmnis da momavlis imeds<br />
saxavs.<br />
16. xevsureTis regionSi vizitorTa stacionarulad ganTavsebis<br />
erTaderT adgils, miuxedavad imisa, rom arsebuli saxlebis<br />
umetes nawilSi /90%/ Seqmnili pirobebi nawilobriv an<br />
absoluturad ver uzrunvelyofs vizitorTa cxovrebisaTvis<br />
aucilebel moTxovnebs, mainc regionSi arsebuli<br />
sacxovrebeli fondi warmoadgens. arsebuli viTarebidan<br />
gamomdinare, swored sacxovrebels aqvs dakisrebuli axali<br />
damatebiTi da metad mniSvnelovani funqcia _ vizitoris<br />
miReba-dabinaveba.<br />
17. mTis soflebSi mosaxleobis mxridan, rigi mizezebis gamo,<br />
mTis regionis specifikis gauTvaliswineblad mimdinareobs<br />
saxlebis TviTneburi mSenebloba-adaptirebis procesi, es<br />
isedac savalalo mdgomareobaSi myofi, istoriuli-<br />
eTnografiuli ganaSenianebis kidev ufro aqtiur<br />
gauferulebasa da rRvevas iwvevs, amitom aRniSnuli sakiTxi<br />
profesiul doneze Seswavla-damuSavebas da swraf reagirebas<br />
moiTxovs.<br />
18. xevsureTis regionSi amJamad arsebuli sacxovrebeli saxlebi<br />
SesaZlebelia daiyos rva gansxvavebul tipad, romelTagan<br />
nawili warmoadgens Zvel tradiciul xevsurul sacxovriss<br />
(koSkebi, “qviTkiri”, “bankaloiani” da “fSauri” (sabZluri)<br />
saxlebi). isini TavianTi gegmarebiTi struqturiT organuladaa<br />
morgebuli regionisTvis damaxasiaTebel, bunebriv-klimatur<br />
Tu sameurneo pirobebs, xolo nawili SedarebiT axalia<br />
(“baruli”, unificirebuli-e.w. ”finuri” da a.S.), gadmotanilia<br />
sxva regionebidan da naklebadaa adaptirebuli konkretuli<br />
regionis TaviseburebaTa kompleqsis mimarT.<br />
19. regionSi amJamad arsebuli tradiciuli saxlebis tipebi, maTi<br />
dRevandeli fizikuri mdgomareobis gaTvaliswinebiT miCneulia<br />
Sesabamis obieqtad, raTa SemdgomSi SesaZlebeli gaxdes maTi<br />
ara mxolod rogorc saintereso eTnografiuli Zeglis<br />
165
(turproduqtis), aramed turistul infrastruqturaSi CarTvis<br />
mizniT gamoyeneba, maTi revitalizaciis Sedegad.<br />
20. yvela tipis sacxovrisSi, uSualod sacxovrebeli Senobis<br />
garda, gasaTvaliswinebelia axal funqciebs kargad<br />
morgebuli, amave dros tradiciul genezisze dafuZnebuli,<br />
sasoflo-sameurneo zonis mowyoba, radgan sacxovrisis<br />
erTian struqturas saxlTan erTad mimdebare kar-midamoc<br />
qmnis.<br />
21. mciresarTuliani sacxovrebeli saxl-sastumroebis<br />
aSenebamde, winaswari monacemebis, mSeneblobis saxisa Tu<br />
organizebis formebis, regionalur da adgilobriv<br />
TaviseburebaTa kompleqsis, menaSenis ZiriTad moTxovnaTa da<br />
eqspluataciis pirobebis gaTvaliswinebiT, yoveli<br />
konkretuli SemTxvevisaTvis, sacxovrisis formirebisas<br />
ganisazRvreba:<br />
arsebul dasaxlebasTan mimarTebaSi Senobis ganTavsebis<br />
adgilmdebareoba;<br />
ganaSenianebis tipi;<br />
sakarmidamo nakveTis /ezos/ funqciuri zonebi da maTi<br />
urTierTkavSiri;<br />
saxlis tipi da misi sarTulianoba;<br />
sacxovrebeli, damxmare, sameurneo da sxva daniSnulebis<br />
saTavsTa nomenklatura, Sedgeniloba da farTobebi;<br />
saTavsTa funqciuri zonireba, maTi urTierTkavSirisa da<br />
izolirebis formebi.<br />
22. im sacxovrebeli saxlis daproeqtebisas, romelic<br />
SesaZlebelia vizitorTaA misaRebad transformirdes,<br />
racionaluri moculobiT-gegmarebiTi gadawyvetis garda,<br />
rekomendebulia aqcenti gadatanil iqnes, garemosTan<br />
harmoniulad Serwymul, saintereso, tradiciul sawyisebze<br />
aRmocenebul, nagebobis Siga da gare, arqiteqturuli ieris<br />
Camoyalibebaze. rac plastikis, proporciebis, formebis swori<br />
166
kompoziciuri dalagebiTa da diferencirebiT, tradiciuli<br />
da axali elementebis erTmaneTTan mxatvruli misadagebiT,<br />
adgilobrivi bunebrivi samSeneblo da mosapirkeTebeli<br />
masalebis, avejisa da aqsesuarebis sworad SerCeviT miiRweva.<br />
23. xalxuri xuroTmoZRvrebis Seswavlisas gamovlenili, mTeli<br />
rigi progresuli tradiciebis gaanalizebasa da Sedegad<br />
Camoyalibebuli rekomendaciebis gaTvaliswinebas mivyavarT<br />
mTiani teritoriebis aTvisebis problemis gadaWramde – isini<br />
gansakuTrebiT faseulia rogorc mxatvrul-arqiteqturul,<br />
aseve qalaqgegmarebiT aspeqtebze yuradRebis<br />
gasamaxvileblad. es ki adgilobrivi mosaxleobisTvis niSnavs<br />
am specifikur pirobebSi sacxovrisis, igive harmoniuli<br />
qalaqgegmarebiTi, sacxovrebeli, saqmiani garemos organizebas<br />
mis dauzianeblad.<br />
24. sadReisod sacxovrisis formirebis Tanamedrove tendenciebis<br />
SeTanxmeba adgilobriv progresul samSeneblo tradiciebTan<br />
safuZvelia mTiani raionebis sacxovrebeli garemos<br />
infrastruqturis Semdgomi ganviTarebisTvis.<br />
25. araswori mimarTulebiT aRdgena-ganaxlebas kidev ufro didi<br />
zianis miyeneba SeuZlia, vidre obieqtis xeluxleblad<br />
datovebas. xSirad ismis mosazrebac, rom “davelodoT ukeTes<br />
droebas” da am teritoriebs nakrZalis statusi mivaniWoT”,<br />
rac zogjer erTad-erTi gamosavalia aseT situaciebSi;<br />
magram, Cven sinamdvileSi, umjobesia…swori gzis SerCeva<br />
samomavlo ganviTarebisTvis, radgan saqarTvelos ar aqvs imis<br />
fufuneba, Seinaxos mkvdari teritoriebi.<br />
gamoyenebuli literatura<br />
1 «Восточное Причерноморье» Стиль по ГОСТ 7.1—2003 и ГОСТ 7.82—2001<br />
(библиографическая запись).,<br />
2 Ксенофонт, «Анабазис» http://www.vehi.net/istoriya/grecia/ksenofont/anabazis/index.html<br />
3 Страбон География / пер. с др.-греч. Г. А. СтратановскогоКнига XI<br />
4 У Казобона — с. 490—533. Описание Кавказа, Гиркании, Парфии,<br />
Бактрии, Мидии, Армении.<br />
167
5 . (.»Из истории средневекового исскусства Грузии»Г. Чубинашвили, Д.<br />
Туманишвили 1990 gv 135.)<br />
6 cit. «Наследие древней Грузии» О. Лордкипанидзе 1989б gv. 9, 30, 224,<br />
324.<br />
7 ( Л.Сумбадзе. Типология грузинского народного жилища - тбилиси 2008<br />
стр.20)<br />
8 masala momawoda eTnograf-istorikosma iv. wiklaurma,<br />
risTvisac uRrmes madlobas vuxdi.<br />
9 Джавахишвили А.И., 1973. 122.<br />
10 b. gamyreliZe. xevsureTis sofeli da misi sameurneo<br />
tradiciebi. Tbilisi: mecniereba, 1989, gv. 64.<br />
11 (Л. Сумбадзе «Грузинское искусство»(Ars Georgia), Сборник работ<br />
институт истории Грузинского искусства АН ГСС, № 2, 1948, Тбилиси,<br />
Жилые дома Имерети», gv. 123-146.<br />
12 l. sumbaZe. krebulSi “kulturis Zeglebis megobrebi” № 25,<br />
1971 w.<br />
13 l. sumbaZe. rumineTis mecnierebaTa akademiis reviuSi<br />
“xelovnebis istoria”. 1972w. I wigni, IX tomi)<br />
14 s. makalaTia. fSavi _ saqarTvelos geografiuli<br />
sazogadoebis Sromebi, yofis damaxasiaTebeli realebi. 1939w<br />
15 g. Citaia. xevsuruli saxlis sene-analebi. iv. javaxiSvilis<br />
sax. istoriis institutis Sromebi, I. Tbilisi, 1947.<br />
16 vaxuSti (aRwera samefoisa saqarTveloisa. qarTlis<br />
cxovreba t. IV. Tb, 1973).<br />
17<br />
М.М. Джандиер и, Г.И. Лежава. Архитектура горных районов грузии.<br />
1940. gv 4.<br />
18 S. arabuli. `istoriuli Tavgadasavali xevsurTa". Tb.: 2006.<br />
gamomc.”codna” gv. 5, 40, 41.<br />
19 С. Макалатия. Хевсуретия. 1940. c.11.<br />
20 cit. S. arabuli. `istoriuli Tavgadasavali xevsurTa". Tb.:<br />
codna, 2006. gv. 5, 40, 41.<br />
fridrix ebertis fondi. ojaxuri turistuli biznesi, misi<br />
organizaciis da marTvis Taviseburebani. `Семейный туристический<br />
бизнес. Особенности организации и управления”. wigni gamocemulia<br />
saqarTvelos mTis moyvarulTa kavSiris mxardaWeriT.<br />
materialuri cvlileba da aramaterialuri kultura<br />
londonis istoriul gareubanSi<br />
uiliam mani<br />
Witherford Watson Mann Architects<br />
ассоциация МЕР<br />
при поддержке Фонда ЕВРАЗИЯ (США) иАгентства по междун. развитию<br />
США<br />
Проект «Содействие муниципальным образованиям в подъеме агро-иэкотуризма<br />
как перспективного и стратегического направления развития<br />
малых и средних городов России» _ Практические рекомендации по<br />
развитию эко-агротуризма в российской провинции.<br />
http://www.bulgariahotelstours.com/<br />
168
(avt. vladimer (lado) vardosaniZe, “ras da ratom ar vicavT<br />
`Zvel TbilisSi~ proeqti „urbanuli memkvidreobis SenarCuneba:<br />
konferenciis Tema<br />
„adgilis suli” 2010 wlis 3-6 ivnisi)<br />
169