01.03.2013 Views

MTLIANI TEXTI master.pdf - ფაკულტეტი - საქართველოს ...

MTLIANI TEXTI master.pdf - ფაკულტეტი - საქართველოს ...

MTLIANI TEXTI master.pdf - ფაკულტეტი - საქართველოს ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

ინგა გაბაშვილი<br />

საცხოვრისის ფორმირება მთიან რეგიონში<br />

რეკრეაციული ფაქტორების გათვალისწინებით<br />

(ხევსურეთის მაგალითზე)<br />

წარმოდგენილია დოქტორის აკადემიური ხარისხის<br />

მოსაპოვებლად<br />

<strong>საქართველოს</strong> ტექნიკური უნივერსიტეტი<br />

თბილისი, 0175, საქართველო<br />

აპრილი 2012 წ<br />

საავტორო უფლება © 2012 ინგა გაბაშვილი, 2012<br />

<strong>საქართველოს</strong> ტექნიკური უნივერსიტეტი<br />

არქიტექტურის, ურბანისტიკისა და დიზაინის <strong>ფაკულტეტი</strong>


<strong>საქართველოს</strong> ტექნიკური უნივერსიტეტი<br />

არქიტექტურის, ურბანისტიკისა და დიზაინის <strong>ფაკულტეტი</strong><br />

ჩვენ, ქვემორე ხელისმომწერნი ვადასტურებთ, რომ გავეცანით ინგა<br />

გაბაშვილის მიერ შესრულებულ სადისერტაციო ნაშრომს დასახელებით:<br />

„საცხოვრისის ფორმირება მთიან რეგიონში რეკრეაციული ფაქტორების<br />

გათვალისწინებით (ხევსურეთის მაგალითზე)“ და ვაძლევთ<br />

რეკომენდაციას საქარველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის არქიტექტურის,<br />

ურბანისტიკისა და დიზაინის <strong>ფაკულტეტი</strong>ს სადისერტაციო საბჭოში მის<br />

განხილვას დოქტორის აკადემიური ხარისხის მოსაპოვებლად.<br />

ხელმძღვანელი:------------------- მზია მილაშვილი;<br />

“-----“-----“ 2012 წ.<br />

რეცენზენტი:---------------------- დავით მახარობლიშვილი;<br />

რეცენზენტი:---------------------- მაია დავითაია;<br />

ii


<strong>საქართველოს</strong> ტექნიკური უნივერსიტეტი<br />

ავტორი: ინგა გაბაშვილი<br />

2012 წელი<br />

დასახელება: “საცხოვრისის ფორმირება მთიან რეგიონში<br />

რეკრეაციული ფაქტორების გათვალისწინებით<br />

(ხევსურეთის მაგალითზე)”.<br />

<strong>ფაკულტეტი</strong> : არქიტექტურის, ურბანისტიკისა და დიზაინის<br />

<strong>ფაკულტეტი</strong><br />

ხარისხი: დოქტორი<br />

სხდომა ჩატარდა:<br />

ინდივიდუალური პიროვნებების ან ინსტიტუტების მიერ<br />

ზემომოყვანილი დასახელების დისერტაციის გაცნობის მიზნით მოთხოვნის<br />

შემთხვევაში მისი არაკომერციული მიზნებით კოპირებისა და გავრცელების<br />

უფლება მინიჭებული აქვს <strong>საქართველოს</strong> ტექნიკურ უნივერსიტეტს.<br />

ავტორის ხელმოწერა<br />

ავტორი ინარჩუნებს დანარჩენ საგამომცემლო უფლებებს და არც<br />

მთლიანი ნაშრომის და არც მისი ცალკეული კომპონენტების გადაბეჭდვა ან<br />

სხვა რაიმე მეთოდით რეპროდუქცია დაუშვებელია ავტორის წერილობითი<br />

ნებართვის გარეშე.<br />

ავტორი ირწმუნება, რომ ნაშრომში გამოყენებული საავტორო<br />

უფლებებით დაცული მასალებზე მიღებულია შესაბამისი ნებართვა (გარდა<br />

ის მცირე ზომის ციტატებისა, რომლებიც მოითხოვენ მხოლოდ სპეციფიურ<br />

მიმართებას ლიტერატურის ციტირებაში, როგორც ეს მიღებულია<br />

სამეცნიერო ნაშრომების შესრულებისას) და ყველა მათგანზე იღებს<br />

პასუხისმგებლობას.<br />

iii


ნაშრომი ეძღვნება ჩემს ბაბუას - დავით (დუდა) გაბაშვილს.<br />

მ ა დ ლ ი ე რ ე ბ ა<br />

მადლიერება მინდა გამოვხატო ჩემი დისერტაციის სამეცნიერო<br />

ხელმძღვანელის, არქიტექტურის მეცნიერებათა დოქტორის, სრული<br />

პროფესორის მზია მილაშვილის მიმართ.<br />

ასევე მადლობას ვუხდი დათო ჭელიძეს და ივანე წიკლაურს, ხევსურეთის<br />

ამაგდართ, დიდი დახმარებისთვის, იმისთვის, რომ მაზიარეს და ეგზომ<br />

შემაყვარეს ეს კუთხე.<br />

მადლობას ვუხდი ჩემ მეუღლეს - ლევან მარშანიას, ასევე თამრიკო<br />

ოსბეთელაშვილს და სტუ-ს პროფესორ-მასწავლებლებს, მხარდაჭერისა და<br />

კეთილგანწყობისთვის, რასაც მე მათგან მუდმივად ვგრძნობდი<br />

დოქტორანტურაში სწავლის პერიოდში.<br />

iv


eziume<br />

qalaqisa Tu Zveli dasaxlebis narativTan muSaobisas,<br />

aucilebelia CavwvdeT mis warsuls, adamianebs, adgilis suls.<br />

mniSvnelovania, ra gziT xorcieldeba Zveli dasaxlebis Tundac<br />

mcire nawilis ganaxleba da ganviTareba.<br />

globalizaciis epoqaSi gasaTvaliswinebelia msoflioSi<br />

arsebuli sagangaSo tendencia, rac, zogadad, mcire zomis<br />

soflis tipis dasaxlebebis fizikuri degradaciis, rRvevisa da<br />

ganadgurebis process gulisxmobs. amitom, mniSvnelovania, rom<br />

mTis soflebis aRdgena-SenarCunebasa da iq arsebuli resursebis<br />

infrastruqturaSi integrirebis process safuZvlad daedos<br />

kulturuli da yofiTi tradiciebisa Tu sameurneo saqmianobis<br />

ganaxleba da SenarCuneba.<br />

am viTarebis gamosworebis erT-erT mniSvnelovan, Tu ara<br />

mTavar, gzad msoflioSi revitalizaciis procesia miCneuli, rac<br />

Zvelis safuZvelze ara marto arqiteqturuli garemos, aramed<br />

ekonomikuri, fizikuri, socialuri struqturebis ganaxlebas<br />

gulisxmobs.<br />

socialur-ekonomikuri TvalsazrisiT, turizmi da rekreacia<br />

XXI saukunis rogorc msoflio, aseve saqarTvelos industriis,<br />

erT-erTi wamyvani sferoebia, risTvisac Cven qveyanas udidesi<br />

bunebriv-klimaturi da istoriul-kulturuli resursebi<br />

gaaCnia.<br />

saqarTvelosTvis, rogorc mciremiwiani qveynisTvis,<br />

gansakuTrebiT mniSvnelovania, rom qveynis turistuli industria<br />

da infrastruqtura SerCeviTi midgomisa da zomierebis dacvis<br />

principiT ganviTardes.<br />

regionaluri ganviTarebis erT-erTi mniSvnelovani amocanaa<br />

Tanamedrove moTxovnilebebze kargad morgebuli, gaazrebuli,<br />

racionaluri da, amave dros, esTetikuri sacxovrebeli-sameurneo<br />

Tu dasasvenebeli garemos formireba, raSic erT-erTi wamyvani<br />

roli arqiteqturas eniWeba.<br />

saqarTveloSi arsebul mravalricxovan sakurorto,<br />

turistul-sarekreacio resursebis mqone regionebs Soris Cven<br />

mier kvlevisaTvis sainteresod da perspeqtiulad miCneulia<br />

maRalmTianeTis erT-erTi TviTmyofadi da kolorituli, metad<br />

saintereso turistul-rekreaciuli potencialis mqone regioni –<br />

xevsureTi, romlisTvisac qveynis turistul infrastruqturaSi<br />

srulfasovani CarTvis realuri gzaa:<br />

_turistTa da sxva vizitorTa droebiTi komfortuli<br />

sacxovrebliT uzrunvelyofa;<br />

v


_regionis mudmiv mcxovrebTa yofa-cxovrebisa da sameurneo<br />

saqmianobisaTvis saTanado pirobebis Seqmna.<br />

aRniSnulis ganxorcieleba SesaZlebelia regionis<br />

sacxovrebeli fondis aqtiuri gamoyenebiT. es, erTi mxriv,<br />

regionis TaviseburebaTa kompleqsis gaTvaliswinebis<br />

safuZvelze, iseTi axali sacxovrebeli saxlebis mSeneblobas da,<br />

meore mxriv, arsebuli sacxovrebeli fondis nawilis saojaxo<br />

saxl-sastumroebad adaptirebas gulisxmobs, sadac amavdroulad<br />

SesaZlebeli iqneba tradiciuli sameurneo saqmianobis<br />

srulyofilad warmarTvac, ise, rom uzrunvelyofili iqnes<br />

orive mxaris _ mudmiv mcxovrebTa da vizitorTa srulfasovani<br />

yofa-cxovrebisa da dasvenebis pirobebi.<br />

zemoxsenebuli qmedebebis ganxorcieleba xels Seuwyobs:<br />

1. regionSi arsebuli sarekreacio-turistuli resursis<br />

aTvisebas.<br />

2. regionSi arsebuli unikaluri eTnokulturuli memkvidreobis<br />

SenarCunebas, mis Seswavla-popularizacias;<br />

3. adgilobrivi sasoflo-sameurneo resursebis racionalur<br />

gamoyenebas, meurneobis tradiciuli saxeebis aRorZinebasa da<br />

ganviTarebas, Sesabamisad, regionSi mosaxleobis dasaqmebis<br />

donis zrdas, rac, Tavis mxriv, ganapirobebs:<br />

_saqarTvelos maRalmTiani regionebidan, kerZod xevsureTidan<br />

mosaxleobis stiqiuri migraciis SeCerebas;<br />

_regionis mosaxleobis zrdas, Sedegad ki daclili da<br />

naxevrad daclili soflebisa Tu Temebis aRorZinebas;<br />

_regionis teritoriaze gamavali saqarTvelos saxelmwifo<br />

sasazRvro zolis gaZlierebas.<br />

amasTan, es procesi xels Seuwyobs xevsureTis regionis<br />

mkvidri mosaxleobis mentalur reabilitacias, rac zemoT<br />

CamoTvlil yvela garemoebasTan erTad aranakleb mniSvnelovania.<br />

aRniSnuli sakiTxis gadawyveta kvalificiur midgomas<br />

saWiroebs, rac sakiTxis saTanado Seswavla-gaanalizebasa da<br />

kvlevaze dafuZnebuli daskvnebis safuZvelze, winadadebebisa da<br />

rekomendaciebis Camoyalibebas gulisxmobs. yovelive es<br />

ganapirobebs sadisertacio Temis ”sacxovrisis formireba mTian<br />

regionSi rekreaciuli faqtorebis gaTvaliswinebiT (xevsureTis<br />

regionis magaliTze)” aqtualurobas.<br />

vi


SUMMARY<br />

One who works on the issues of cities or the old colony narratives has to<br />

perceive its past, the spirit of the place and people; the way of renovation and<br />

development of the old settlements or even a small part of those is the issue of<br />

great significance. Today, in the epoch of globalization one has to take into<br />

consideration the alarming trends developed throughout the world with the major<br />

focus on the process of the small village type settlements` physical degradation,<br />

disintegration and destroy; accordingly, it is urgent the renovation and<br />

maintenance of economic activity and cultural and living traditions to become the<br />

basis for rehabilitation and maintenance of the mountain villages and the<br />

integration process of the resources in the infrastructure in there.<br />

Revitalization process is deemed as one of the most significant (if not the major)<br />

ways to rectify the situation above; revitalization itself means renovation of not<br />

only the architectural environment on the basis of the old one but rehabilitation<br />

and recovering of the economic, physical, social structures as well.<br />

In social-economic point of view, tourism and recreation are the leading<br />

spheres of the XXI world industry as well as of Georgia`s industry, for which our<br />

country possesses the largest and richest natural and historical-cultural resources.<br />

As for Georgia, the land-poor country, development of tourism industry and<br />

infrastructure on the basis of the selective approaches and the principle of<br />

moderate protection is the issue of the greatest importance; one of the most<br />

significant goals of regional development is formation of aesthetic, housingeconomic<br />

and recreation environment, that will be properly adjusted, reasonable<br />

and rational for the contemporary demands; the architecture plays the major role<br />

specifically in the direction.<br />

Among the numerous regions with resort, tourism-recreation resources we have<br />

selected for our research Khevsureti, one of the most distinctive and colourful,<br />

vivid highland regions, possessing so interesting and attractive potential; the<br />

region, for which the feasible way to be fully engaged in the tourist infrastructure<br />

of the country will be the following:<br />

- Comfortable temporary accommodation for tourists and other visitors;<br />

- Creation of relevant conditions for living and economic activity for the<br />

permanent residents of the region.<br />

The mentioned may be implemented by intensive application of the housing<br />

fund in the region; on one hand it means construction of new houses in<br />

consideration of the peculiarities of the regions while on the other hand it focuses<br />

on the issue of adaptation of the part of housing fund to the family guest-hotels<br />

where full and comprehensive traditional economic activity is available and<br />

perfect living and recreation conditions are maintained for the both - the<br />

permanent residents and the visitors.<br />

The above mentioned will be supported by the following:<br />

1. Utilization of recreation tourism resources;<br />

vii


2. Preserving the unique ethno-cultural inheritance in the region, its study<br />

and popularization;<br />

3. Rational use of local agricultural resources, restoration and development of<br />

traditional types of the economy, relevantly, raising the level of<br />

employment of the region population which will certainly result in:<br />

- Prevention of spontaneous migration of population from highland regions<br />

of Georgia, in particular from Khevsureti;<br />

- Growth of the region population, consequently resulting in restoration and<br />

recovering of abandoned or half-abandoned villages and communities;<br />

- Strengthening of the state border line of Georgia across the region territory.<br />

Besides the mentioned, this process will support to mental rehabilitation of the<br />

indigenous population, which is the issue of not less significance.<br />

Resolution of the mentioned issue needs in professional approach that means<br />

development of the reasonable proposals and recommendation on the basis of the<br />

relevant survey and analyses reports; specifically these are the issues stipulating<br />

the urgency of the dissertation thesis “Formation of Housing in a Highland Region<br />

in consideration of Recreation Factors (on the example of Khevsureti region)”.<br />

viii


Sinaarsi<br />

SesavaliQ------------------------------------------------------------------------------------- 12<br />

Temis aqtualuroba-----------------------------------------------------------------14<br />

kvlevis mizani------------------------------------------------------------------------17<br />

ZiriTadi amocanebi-----------------------------------------------------------------18<br />

kvlevis obieqti----------------------------------------------------------------------19<br />

kvlevis sagani ---------------------------------------------------------------------------------19<br />

kvlevis sazRvrebi--------------------------------------------------------------------20<br />

kvlevis meTodebi----------------------------------------------------------------------20<br />

sadisertacio Temis samecniero siaxle----------------------------------22<br />

dacvis sagani--------------------------------------------------------------------------22<br />

naSromis praqtikuli mniSvneloba-----------------------------------------23<br />

dacvisTvis gamotanilia ZiriTadi debulebebi (rekomendaciebi,<br />

winadadebebi)----------------------------------------------------------------------------24<br />

kvlevis Sedegebis aprobacia ------------------------------------------------25<br />

TemasTan dakavSirebuli sxva aqtivobebi -----------------------------27<br />

disertaciis moculoba da struqtura------------------------------------28<br />

Tavi I. literaturis mimoxilva.<br />

xevsureTis regionis Seswavla literaturuli wyaroebis<br />

mixedviT --------------------------------------------------------------------------------------29<br />

1.1 xevsureTis regionisTvis damaxasiaTebeli Taviseburebebi---29<br />

1.2 xevsureTis regionis turistul-rekreaciuli resursebi da<br />

maTi gamoyenebis perspeqtivebi -------------------------------------------------35<br />

1.3 sakurorto da Zveli istoriul-eTnografiuli dasaxlebebis<br />

revitalizaciis saerTaSoriso praqtika --------------------------------43<br />

1.4 rekreaciul raionebSi sacxovreblis formirebis samamulo<br />

praqtika ---------------------------------------------------------------------------61<br />

I Tavis daskvnebi -----------------------------------------------------------------------------67<br />

Tavi II.<br />

xevsureTis regionSi arsebuli mdgomareobis Seswavlaanalizi<br />

------------------------------------------------------------------------------------- 68<br />

2.1 xevsureTis regionSi vizitorTa Semosvlis dinamikisa da<br />

maTi ganTavsebis sakiTxis Seswavla-analizi -------------------------68<br />

2.2 xevsureTis regionSi arsebuli sacxovrebeli fondis<br />

mdgomareobis Seswavla-analizi ----------------------------------------------73<br />

2.3 tradiciuli xevsuruli sacxovrisis formirebis Seswavlaanalizi<br />

--------------------------------------------------------------------------------------88<br />

II Tavis daskvnebi ---------------------------------------------------------------------------111<br />

Tavi III.<br />

rekomendaciebi da winadadebebi xevsureTis regionSi<br />

sacxovrisis formirebisaTvis, rekreaciuli faqtorebis<br />

gaTvaliswinebiT ---------------------------------------------------------------112<br />

ix


3.1 rekomendaciebi da winadadebebi xevsureTSi arsebuli<br />

sacxovrebeli fondis revitalizaciisaTvis ----------------------113<br />

3.2 rekomendaciebi da winadadebebi xevsureTSi sacxovrisis<br />

formirebisTvis ----------------------------------------------------------------------124<br />

3.2.1 rekomendaciebi mciresarTuliani sacxovrebeli<br />

saxlebis tipebis SesarCevad ---------------------------------------124<br />

3.2.2 rekomendaciebi SenobaSi saTavsoTa nomenklaturis,<br />

funqcionaluri zonirebis, zonaTa kavSirebisa da<br />

regionaluri sarTulianobis gansazRvrisTvis -------133<br />

3.2.3 winadadebebi sacxovrisis mxatvrul-arqiteqturuli<br />

ier-saxis da interieris formirebisTvis ------------------138<br />

3.3. zogadi moTxovnebi sacxovrebeli ganaSenianebisTvis-----------145<br />

III Tavis daskvnebi ------------------------------------------------------------------------159<br />

saerTo daskvnebi ---------------------------------------------------------------------160<br />

gamoyenebuli literatura ------------------------------------------------------162<br />

terminTa ganmarteba ----------------------------------------------------------------163<br />

danarTebi, ilustraciebi ------------------------------------------------165<br />

x


ნაშრომი ეძღვნება ჩემს გამზრდელ ბაბუას - დავით (დუდა) გაბაშვილს.<br />

მ ა დ ლ ი ე რ ე ბ ა<br />

მადლიერება მინდა გამოვხატო ჩემი დისერტაციის სამეცნიერო<br />

ხელმძღვანელის, არქიტექტურის მეცნიერებათა დოქტორის, სრული<br />

პროფესორის მზია მილაშვილის მიმართ.<br />

ასევე მადლობას ვუხდი დათო ჭელიძეს და ივანე წიკლაურს, ხევსურეთის<br />

ამაგდართ, დიდი დახმარებისთვის, იმისთვის, რომ მაზიარეს და ეგზომ<br />

შემაყვარეს ეს კუთხე.<br />

მადლობას ვუხდი ჩემ მეუღლეს - ლევან მარშანიას, ასევე თამრიკო<br />

ოსბეთელაშვილს და სტუ-ს პროფესორ-მასწავლებლებს, მხარდაჭერისა და<br />

კეთილგანწყობისთვის, რასაც მე მათგან მუდმივად ვგრძნობდი<br />

დოქტორანტურაში სწავლის პერიოდში.<br />

xi


sacxovrisis formireba mTian regionSi rekreaciuli<br />

faqtorebis gaTvaliswinebiT (xevsureTis magaliTze)<br />

Sesavali<br />

qalaqisa Tu Zveli dasaxlebis narativTan muSaobisas,<br />

aucilebelia CavwvdeT mis warsuls, adamianebs, adgilis suls.<br />

mniSvnelovania, ra gziT xorcieldeba Zveli dasaxlebis Tundac<br />

mcire nawilis ganaxleba da ganviTareba. Cven mTlianad unda<br />

gaviazroT misi warsuli, raTa davrwmundeT, rom samomavlo<br />

SeTavazebebi warsulzea dafuZnebuli da momavalsac kargad<br />

miesadageba.<br />

globalizaciis epoqaSi gasaTvaliswinebelia msoflioSi<br />

arsebuli sagangaSo tendenciac, rac, zogadad, mcire zomis<br />

soflis tipis dasaxlebebis fizikuri degradaciis, rRvevisa da<br />

ganadgurebis process gulisxmobs. amitom, mniSvnelovania, rom<br />

mTis soflebis aRdgena-SenarCunebasa da iq arsebuli resursebis<br />

infrastruqturaSi integrirebis process safuZvlad daedos<br />

kulturuli da yofiTi tradiciebisa Tu sameurneo saqmianobis<br />

ganaxleba da SenarCuneba.<br />

sayuradsaReboa, rom ekonomikuri da socialur-kulturuli<br />

ganviTarebis maRal safexurze mdgomi sazogadoebis warsulisa<br />

da siZveleebis mimarT damokidebuleba gansakuTrebiT faqizia.<br />

cnobilia, rom teqnologiebisa da warmoebis swrafi<br />

ganviTareba negatiur zemoqmedebas axdens patara soflebis<br />

socialur-sasicocxlo garemoze, iwvevs ra soflis mosaxleobis<br />

migraciasa da sabolood maT daclas. am viTarebis gamosworebis<br />

erT-erT mniSvnelovan, Tu ara mTavar, gzad msoflioSi<br />

revitalizaciis procesia miCneuli, rac Zvelis safuZvelze ara<br />

marto arqiteqturuli garemos, aramed ekonomikuri, fizikuri,<br />

socialuri struqturebis ganaxlebas gulisxmobs.<br />

revitalizacia-transformacia saSualebas iZleva, rom Zvelma<br />

garemom SeubRalavad da gaunadgureblad SeiZinos axali funqcia<br />

da organulad moergos Tanamedrove moTxovnebs.<br />

12


es procesi garkveulwilad prevenciaa, rom SemdgomSi,<br />

teqnikuri procesebisa da cxovrebis donis amaRlebasTan erTad,<br />

ar moxdes mcire soflebis dacarieleba da maTi myudro,<br />

avTentikuri garemos eqspansia.<br />

socialur-ekonomikuri TvalsazrisiT, turizmi da rekreacia<br />

XXI saukunis msoflio industriis erT-erTi wamyvani sferoebia<br />

da saxelmwifosTvis ekonomikuri keTildReobis mniSvnelovani<br />

resursia.<br />

saqarTveloSic turizmi ekonomikis ganviTarebis erT-erT<br />

mniSvnelovan, perspeqtiul taqtikur mimarTulebadaa miCneuli,<br />

risTvisac qveyanas udidesi bunebriv-klimaturi da istoriul-<br />

kulturuli resursebi gaaCnia.<br />

mniSvnelovania is garemoeba, rom vinaidan dRes turizmi<br />

regionaluri ekonomikis erT-erTi ZiriTadi warmmarTvelis<br />

rolSi aRmoCnda, soflisa da dabis tipis dasaxlebis mdgradi<br />

ganviTarebis gzaze, is mniSvnelovan komponentad da erTgvar<br />

garantiadac SeiZleba iqnes miCneuli. es gansakuTrebiT mZafrad<br />

SedarebiT izolirebul, maRalmTian regionebs exeba.<br />

saqarTvelosTvis, rogorc mciremiwiani qveynisTvis,<br />

gansakuTrebiT mniSvnelovania, rom qveynis turistuli industria<br />

da infrastruqtura SerCeviTi midgomisa da zomierebis dacvis<br />

principiT ganviTardes. Aaucilebelia ara marto tradiciaTa<br />

aRdgena da sameurneo-sayofacxovrebo kerebis Seqmna, aramed<br />

aqtualuria mTian regionebSi arsebuli yvela resursis, maT<br />

Soris turistuli Tu sasoflo-sameurneo resursebis Seswavla<br />

da saTanadod aTviseba, maTi racionalurad gamoyeneba da qveynis<br />

meurneobis saerTo sistemaSi CarTva.<br />

regionaluri ganviTarebis erT-erTi mniSvnelovani amocanaa<br />

Tanamedrove moTxovnilebebze kargad morgebuli, gaazrebuli,<br />

racionaluri da, amave dros, esTetikuri sacxovrebeli-sameurneo<br />

Tu dasasvenebeli garemos formireba, raSic erT-erTi wamyvani<br />

roli arqiteqturas eniWeba.<br />

13


mTiani soflis Tanamedrove moTxovnebis Sesabamisad<br />

reabilitacia-keTilmowyoba metad rTuli da specifikuri<br />

sakiTxia, radgan wlebis MmanZilze yofiTi Tu socialuri<br />

procesebi qaosurad mimdinareobda da siZneleebTan iyo<br />

dakavSirebuli. es garemoeba am sakiTxis mravalmxrivi Seswavlis<br />

aucileblobas da mniSvnelobas ufro metad warmoaCens.<br />

aucileblobis politika SesaZleblobebis Seswavla-<br />

gaanalizebis Sedegad unda ganisazRvros.<br />

Temis aqtualuroba<br />

saqarTveloSi arsebul mravalricxovan sakurorto,<br />

turistul-sarekreacio resursebis mqone regionebs Soris Cven<br />

mier kvlevisaTvis sainteresod da perspeqtiulad miCneulia<br />

saqarTvelos kavkasionis qedis samxreT da nawilobriv<br />

CrdiloeT ferdobze ganlagebuli, maRalmTianeTis erT-erTi<br />

TviTmyofadi da kolorituli regioni – xevsureTi SeirCa.<br />

konkretulad am regionze Cveni arCevanis SeCereba SemTxveviTi<br />

ar aris da mravali mizezis gamo moxda, kerZod:<br />

_ regioni gamoirCeva ulamazesi bunebiT, mdidari samkurnalo<br />

bunebriv-klimaturi da mravalferovani turistul-rekreaciuli<br />

resursiT (klimatur-sakurorto, balneologiur-sakurorto,<br />

sacxenosno-turistuli, samTo-saTxilamuro, alpinizmisa da sxva<br />

resursebi);<br />

_regioni odiTganve gamoirCeoda saintereso sameurneo<br />

tradiciebiTa da winaparTa meurneobrivi memkvidreobis damcveli<br />

mosaxleobiT (mesaqonleobisagan miRebuli matylis, bewvis da<br />

sxva nedleulis gadamuSaveba-gamoyeneba-rewva, mxatvruli<br />

damuSaveba).<br />

_ dRemde Semonaxuli xevsuruli tradiciebi da yofiTi wes-<br />

Cveulebebi, mdidari xalxuri folklori e.w. ”sasoflo<br />

turizmis” ganviTarebis karg saSualebas iZleva;<br />

_ regionSi mravladaa originaluri arqiteqturis mqone<br />

kulturuli da istoriuli Zeglebi, rogoricaa koSkebi da<br />

14


cixesimagreebi, tradiciuli sacxovrebeli saxlebi, salocavebi,<br />

samarxebi da sxva;<br />

_ sainteresoa sasoflo-sameurneo daniSnulebis xelovnurad<br />

mowyobili, eTnografiuli TvalsazrisiT friad saintereso,<br />

terasuli ganaSenianebac.<br />

_ mniSvnelovania is garemoebac, rom xevsureTis regioni,<br />

araordinaruli, egzotikuri da saintereso eTnokulturiT, dRes<br />

ukve popularulia ara marto qarTvel, aramed ucxoel turistTa<br />

Sorisac.<br />

aranakleb sayuradsaReboa is garemoebac, rom xevsureTi<br />

saqarTvelos erT-erTi sasazRvro da amavdroulad amJamad erT-<br />

erTi yvelaze savalalo mdgomareobaSi myofi regionia, rac<br />

ganpirobebulia socialur-demografiuli Tu ekonomikuri<br />

faqtorebiT. es garemoeba, TavisTavad, aq arsebuli istoriul-<br />

kulturuli Tu arqiteqturuli Zeglebis mZime mdgomareobasac<br />

ganapirobebs, rac gadaudebel da swraf reagirebas saWiroebs.<br />

arsebuli mdgomareobis Seswavlis mizniT, 2009 wels<br />

xevsureTSi Cven mier Catarebuli naturaluri kvlevis Sedegad<br />

gamovlinda, rom amJamad mTel raionSi mosaxleobis raodenoba<br />

sagangaSod mcirea da faqtobrivad milevadia, radgan isedac<br />

mcire raodenobis mosaxleTa mniSvnelovani nawili barSi<br />

CamosaxlebisTvis emzadeba. marTalia, XX saukunis 80-ian wlebSi<br />

iyo xevsureTis mitovebuli soflebis aRorZinebisa da mkvidri<br />

mosaxleobis dabrunebis erTeuli mcdelobebi, magram,<br />

samwuxarod, am kampaniebs arsebiTi Sedegebi ar mohyolia.<br />

regionis gegmazomieri ganviTarebisa da mdgradi<br />

funqcionirebisaTvis erT-erT axal da mniSvnelovan resursad,<br />

tradiciul sameurneo dargebTan (mecxoveleoba, agraruli<br />

soflis meurneoba) erTad, SesaZloa miCneul iqnes, farTo<br />

sazogadoebisTvis jer kidev ucnobi, regionis mravalferovani<br />

da metad saintereso turistul-rekreaciuli potencialis<br />

racionalurad gamoyeneba.<br />

15


aRniSnul perspeqtivas ganapirobebs is sayuradRebo faqti,<br />

rom amJamad regionSi Camosuli turistebis, sportsmenebis,<br />

eqskursantebis, saqmiani Tu samecniero jgufebis<br />

umravlesobisTvis droebiTi sacxovrebliT ver uzrunvelyofis<br />

miuxedavad, iq mainc regularulad Cadian turistebi da<br />

vizitorebi. aRsaniSnavia, rom aq araa arc kvebis da arc<br />

turistuli momsaxurebisa Tu infrastruqturis sxva<br />

aucilebeli obieqtebi. dabalia momsaxurebis xarisxi,<br />

arasakmarisia vizitorTaTvis gansaTavsebeli adgilebi,<br />

miuxedavad imisa, rom maTze sakmaod didia moTxovna.<br />

mniSvnelovania, bolo wlebSi, regionSi SemorCenili ramdenime<br />

mosaxlis sameurneo aqtivobiT Seqmnili ekologiurad sufTa<br />

sasoflo-sameurneo produqciis realizaciisa da kvebis<br />

mrewvelobaSi gamoyenebis faqtebi.<br />

aqedan gamomdinare, samomavlod, rekreaciuli TvalsazrisiT,<br />

xevsureTis regionis qveynis turistul infrastruqturaSi<br />

srulfasovani CarTvis realuri gzaa:<br />

_ turistTa da sxva vizitorTa droebiTi komfortuli<br />

sacxovrebliT uzrunvelyofa;<br />

_ regionis mudmiv mcxovrebTa yofa-cxovrebisa da sameurneo<br />

saqmianobisaTvis saTanado pirobebis Seqmna.<br />

aRniSnulis ganxorcieleba SesaZlebelia regionis<br />

sacxovrebeli fondis aqtiuri gamoyenebiT. es, erTi mxriv,<br />

regionis TaviseburebaTa kompleqsis gaTvaliswinebis<br />

safuZvelze, iseTi axali sacxovrebeli saxlebis mSeneblobas da,<br />

meore mxriv, arsebuli sacxovrebeli fondis revitalizacias e.i.<br />

nawili arsebuli Senobebis saojaxo saxl-sastumroebad<br />

adaptirebas gulisxmobs, sadac amavdroulad SesaZlebeli iqneba<br />

tradiciuli sameurneo saqmianobis srulyofilad warmarTvac,<br />

ise, rom uzrunvelyofili iqnes orive mxaris _ mudmiv<br />

mcxovrebTa da vizitorTa srulfasovani yofa-cxovrebisa da<br />

dasvenebis pirobebi.<br />

16


aRniSnuli sakiTxis gadawyveta kvalificiur midgomas<br />

saWiroebs, rac sakiTxis saTanado Seswavla-gaanalizebasa da<br />

kvlevaze dafuZnebuli daskvnebis safuZvelze, winadadebebisa da<br />

rekomendaciebis Camoyalibebas gulisxmobs. yovelive es<br />

ganapirobebs sadisertacio Temis ”sacxovrisis formireba mTian<br />

regionSi rekreaciuli faqtorebis gaTvaliswinebiT (xevsureTis<br />

regionis magaliTze)” aqtualurobas. rac, Tavis mxriv,<br />

samecniero-kvleviTi samuSaoebis Catarebis aucileblobas<br />

ganapirobebs.<br />

regionis ganviTarebis gzebis gansazRvrisaTvis mniSvnelovania<br />

misi Taviseburebis, arsebuli sacxovrebeli da sameurneo, aseve<br />

turistul-rekreaciuli resursebis yovelmxrivi analizi da<br />

Sefaseba, rac mravalmxrivi kvleviT-saZiebo samuSaoebis<br />

Catarebas gulisxmobs.<br />

kvlevis mizani<br />

sadisertacio naSromis kvlevis mizania:<br />

saqarTvelos mTian regionSi _ xevsureTSi arsebuli<br />

turistul-rekreaciuli resursebis racionaluri aTvisebisa da<br />

sacxovrebeli fondis sarekreacio-turistul infrastruqturaSi<br />

CarTvis, aseve saTanado sacxovrebli arqiteqturuli garemos<br />

formirebis mizniT arsebuli sacxovrebeli fondis<br />

rekonstruqcia-adaptirebis, daproeqtebisa da mSeneblobisaTvis<br />

aucilebeli, samecniero kvlevaze dafuZnebuli winadadebebisa da<br />

rekomendaciebis Camoyalibeba.<br />

rac xels Seuwyobs:<br />

1. xevsureTis regionis turistul-rekreaciuli resursebis<br />

racionalur gamoyenebas da maT saqarTvelos saerTo<br />

turistul-rekreaciul infrastruqturaSi CarTvas;<br />

2. arsebuli sacxovrebeli fondis kvalificiur aRdgena-<br />

adaptacias da misi resursebis sarekreacio-turistul<br />

infrastruqturaSi gonivrul CarTvas;<br />

3. sasoflo-sameurneo resursebis racionaluri gamoyenebisa da<br />

maTi sameurneo infrastruqturaSi CarTvas;<br />

17


4. regionisaTvis damaxasiaTebeli tradiciuli meurneobis<br />

warmoebisaTvis saWiro da Sesaferisi sacxovrebeli garemos<br />

formirebas;<br />

5. regionSi arsebuli unikaluri da TviTmyofadi tradiciuli,<br />

kulturuli Tu socialur-demografiuli kompleqsuri<br />

sistemebis aRdgena-SenarCunebas (sameurneo tradiciebi, yofiTi<br />

wes-Cveulebebi, xalxuri rewva da Semoqmedeba, folklori,<br />

winaparTa meurneobrivi tradiciebis damcveli mosaxleoba da<br />

a.S);<br />

mniSvnelovania is garemoeba, rom saqarTvelos maRalmTian<br />

regionebSi arsebuli sacxovrebeli fondis aRdgena-adaptirebis<br />

Tu daproeqtebisa da mSeneblobisaTvis saWiro, kvlevaze<br />

dafuZnebuli winadadebebisa da rekomendaciebis arseboba,<br />

sarekreacio-turistuli industriis ganviTarebisaTvis Tanamdevi,<br />

bunebriv landSaftze araregulirebuli datvirTvisa da<br />

mosalodneli ekologiuri wonasworobis darRvevis Tavidan<br />

acilebis garkveuli prevenciaa.<br />

ZiriTadi amocanebi<br />

sadisertacio TemaSi dasaxuli miznis misaRwevad saWiroa<br />

Semdegi amocanebis gadawyveta:<br />

1. xevsureTis regionSi arsebuli sakurorto, turistuli da<br />

sarekreacio resursebis Seswavla da sistematizeba;<br />

2. regionSi amJamad arsebuli mudmivi da sezonurad (zafxulSi)<br />

mcxovrebi mkvidri mosaxleobis raodenobis Seswavla;<br />

3. regionSi Semosul vizitorTa raodenobis, wlebis mixedviT<br />

maTi vizitebis dinamikis Seswavla;<br />

4. tradiciuli xevsuruli sacxovrisis tipologiisa da<br />

genezisis Seswavla;<br />

5. xevsureTis sacxovrebeli fondis arsebuli mdgomareobis<br />

Seswavla da gamokvleva (ramdenime soflis magaliTze);<br />

6. maRalmTiani regionis, specifikuri ganaSenianebis pirobebSi,<br />

arsebuli sacxovrebeli fondis saxl-sastumroebad<br />

18


adaptirebisa da axali tipis sacxovreblis formirebis<br />

samamulo da saerTaSoriso samecniero-Teoriuli, proeqtebisa<br />

da mSeneblobebis praqtikis Seswavla-analizi;<br />

7. turistul infrastruqturaSi CarTvis mizniT xevsureTSi<br />

arsebuli sacxovrebeli fondis aRdgena-adaptirebisa da axali<br />

saojaxo saxl-sastumroebis mSeneblobis aucileblobis<br />

gansazRvra;<br />

8. vizitorTa da mudmiv mcxovrebTa erTdrouli ganTavsebisTvis<br />

damaxasiaTebeli ZiriTadi Taviseburebebis gaTvaliswinebiT<br />

arsebuli sacxovrebeli fondis nawilis saxl-sastumroebad<br />

aRdgena-adaptirebisa, aseve axali mSeneblobebisTvis ZiriTad<br />

moTxovnaTa kompleqsis gamovlena;<br />

9. xevsureTSi arsebuli sacxovrebeli fondis aRdgena-<br />

adaptirebisa da axali saxl-sastumroebis daproeqtebisa da<br />

saTanado sacxovrebeli garemos formirebisTvis saWiro,<br />

kvlevebze dafuZnebuli, winadadebebisa da rekomendaciebis<br />

SemuSaveba;<br />

kvlevis obieqti<br />

kvlevis obieqti saqarTvelos maRalmTian regionSi _<br />

xevsureTSi arsebuli sacxovrebeli fondi da masSi Semavali<br />

saxlebia, romelTa nawilis saojaxo saxl-sastumroebad<br />

adaptireba SeiZleba.<br />

kvlevis sagani<br />

kvlevis sagania xevsureTis regionSi vizitorTa ganTavsebisa<br />

da mudmiv macxovrebelTa yofa-cxovrebisaTvis damaxasiaTebeli<br />

ZiriTad moTxovnaTa kompleqsi, romelic gavlenas moaxdens,<br />

damatebiTi funqciis Sesabamisad, sacxovrebl fondSi arsebuli<br />

saxlebis aRdgena-adaptirebasa da axli tipis sacxovrebel-<br />

saojaxo saxl-sastumros arqiteqturuli garemos formirebaze.<br />

19


kvlevis sazRvrebi<br />

kvlevis sazRvrebi iTvaliswinebda gamokvlevebis Catarebas<br />

saqarTvelos maRalmTiani regionis, kerZod, piraqeTa da piriqiTa<br />

xevsureTis soflebSi.<br />

kvlevis kontingents Seadgens:<br />

_ aRniSnul sazRvrebSi arsebuli mudmivi mosaxleoba;<br />

_ regionSi asuli vizitorebi, maT Soris turistebi,<br />

damsveneblebi eqskursiebisa da laSqrobebis monawileni da sxva;<br />

_ amJamad TbilisSi mcxovrebi, warmoSobiT xevsurebi;<br />

_ sxvadasxva dargis eqspertebi, maT Soris istorikosebi,<br />

eTnologebi, arqiteqtorebi, xalxuri Semoqmedebi da sxva.<br />

kvlevis meTodebi<br />

xevsureTis regionis turistul-rekreaciuli resursebis<br />

dadgenisaTvis gamoyenebulia kvlevis fundamenturi, aseve<br />

naturaluri kvlevis, dakvirvebis, sistemur-geografiuli,<br />

modelirebisa da sxva meTodebi, kerZod:<br />

analizi da Sefaseba gakeTebulia turistul da sameurneo<br />

infrastruqturaSi arsebuli sacxovrebeli fondis CarTvis<br />

samamulo da sazRvargareTis praqtikis Seswavlis mizniT;<br />

modelirebis meTodi gamoyenebulia sacxovreblis gegmarebiTi<br />

struqturisa da funqciuri zonirebis gansazRvrisa da<br />

sacxovreblis arqiteqturuli garemos formirebis mizniT;<br />

anketuri interviu gamoyenebulia mosaxleobisa da vizitorTa<br />

gamokiTxvisaTvis, arsebuli mdgomareobis Seswavlis mizniT;<br />

fotofiqsaciis meTodi gamoyenebulia xevsureTis soflebSi<br />

arsebuli sacxovrebeli fondis dRevandeli mdgomareobis<br />

dafiqsirebis mizniT.<br />

Ggarda zemoT aRniSnulisa, kvlevis meTodika agreTve<br />

iTvaliswinebs:<br />

- aRniSnuli sakiTxisadmi miZRvnili literaturuli wyaroebis,<br />

normatiuli dokumentebis, samecniero-Teoriuli naSromebis<br />

Seswavlasa da analizs;<br />

20


- arsebuli samamulo saproeqto praqtikisa da sxva<br />

grafikuli masalis Seswavla-sistematizacias;<br />

- maRalmTian regionebSi mciresarTuliani sacxovrebeli<br />

saxlebis saojaxo sastumroebad adaptirebis, daproeqtebisa da<br />

mSeneblobis sferoSi arsebuli samamulo da sazRvargareTis<br />

praqtikis analizsa da ganzogadebas;<br />

- xevsureTis regionSi naturaluri kvlevis Catarebas iq<br />

arsebuli sacxovrebeli fondis mdgomareobisa da misi<br />

turistul infrastruqturaSi CarTvis resursis gamovlenis<br />

mizniT;<br />

- demografiuli, socialuri da arqiteqturul-gegmarebiTi<br />

parametrebis safuZvelze Catarebuli naturaluri kvlevis<br />

Sedegebis Seswavlasa da analizs, rac fizikuri, teqnikuri da<br />

sxva maxasiaTeblebis SedarebiTi analizis, logikuri<br />

modelirebisa da teqnikur-ekonomikuri dasabuTebis meTodis<br />

gamoyenebasa Tu kvlevis obieqtebis Sefasebis parametrul<br />

(SefardebiTi erTeuli mag., adamiani/Tveze) da araparametrul<br />

(zogadi raodenoba, sul 5-6 kaci) meTodebs gulisxmobs.<br />

saqarTvelos maRalmTian turistul regionSi _ xevsureTSi<br />

Cven mier Catarebuli naturaluri gamokvlevebi, romlebic<br />

moicavda sacxovrebeli fondis amJamad arsebuli mdgomareobis<br />

Seswavlas da dafiqsirebas, mis saeqspluatacio Tvisebebis<br />

Sefasebas, mudmiv mcxovrebTa da rekreantTa gamokiTxvas,<br />

ganxorcielda Cven mier SemuSavebuli anketis formiT;<br />

gamoikiTxa kvlevis momentisaTvis regionSi myofi mudmivi<br />

macxovreblebi (15 respondenti, rac sxvadasxva sofelSi<br />

mcxovrebTa saerTo raodenobis 80-90%-s Seadgens), vizitorebi (15<br />

respondenti, rac vizitorTa saerTo raodenobis 50_60%<br />

Seadgens) da turistul-saeqskursio momsaxure personali (6<br />

gamyoli 4 saagentodan). avtoris mier aseve ganxorcielda<br />

arsebuli sacxovrebeli fondis amJamindeli mdgomareobis<br />

adgilze fotofiqsacia; (gadaRebulia 80-mde foto).<br />

21


disertaciaSi dasmuli konkretuli sakiTxebis kvleva eyrdnoba<br />

sociologiuri kvlevis (anketirebis) raodenobriv monacemebsa da<br />

maT analizs. damuSavda Tvisebrivi da raodenobrivi meTodebi.<br />

kerZod, monacemTa analizisaTvis gamoyenebul iqna iseTi<br />

meTodebi, rogoricaa monacemebis dajgufeba, tipobrivoba,<br />

Sedarebebi, analogia, sistemuri midgoma da sxva meTodebi.<br />

sadisertacio Temis samecniero siaxle<br />

saqarTvelos erT-erTi maRalmTiani regionis – xevsureTis<br />

turistul-rekreaciul da tradiciul sameurneo<br />

infrastruqturaSi adgilobrivi sacxovrebeli fondis<br />

srulfasovnad CarTvis mizniT, Catarebuli kvlevebisa da<br />

saTanado daskvnebis safuZvelze, SemuSavebulia sacxovrebeli<br />

arqiteqturuli garemos formirebis saerTo koncefcia da<br />

arsebuli sacxovrebeli fondis aRdgena-adaptirebisa da axali<br />

saxl-sastumroebis daproeqtebisaTvis saWiro winadadebebi da<br />

rekomendaciebi.<br />

dacvis sagani<br />

naSromSi dacvisaTvis gamotanilia:<br />

_saqarTvelos maRalmTian regionSi _ xevsureTSi sacxovreblis<br />

arqiteqturuli garemos formirebis konceftualuri sakiTxebi,<br />

kerZod, arsebuli sacxovrebeli fondis nawilis saojaxo saxl-<br />

sastumroebad aRdgena-adaptirebisa da revitalizaciis sakiTxi;<br />

_ axali saxl-sastumroebis daproeqtebisa da mSeneblobisaTvis<br />

saWiro winadadebebi da rekomendaciebi, romlebic<br />

iTvaliswinebs: saxlebis tipTa nomenklaturas; saxlebis<br />

moculobiT-gegmarebiTi gadawyvetis principebs (sarTulianoba,<br />

funqciur zonebad dayofa, saTavsTa nomenklaturuli<br />

Sedgeniloba); saxlebis interierebis sivrciT-gegmarebiT da<br />

mxatvrul dekoratiuli formirebis sakiTxebs; zogad<br />

rekomendaciebs konstruqciuli gadawyvetebisa da sainJinro<br />

keTilmowyobis Sesaxeb; sacxovrebeli ganaSenianebisadmi zogad<br />

qalaqgegmarebiT da mxatvrul-arqiteqturul moTxovnebs;<br />

22


saxlebis eqspluataciis savaraudo socialur-ekonomikur<br />

efeqts.<br />

naSromis praqtikuli mniSvneloba<br />

naSromSi SemuSavebuli winadadebebisa da rekomendaciebis<br />

praqtikaSi danergva, turistul-rekreaciuli TvalsazrisiT,<br />

perspeqtiul maRalmTian xevsureTis regionSi, garemosTan<br />

misadagebuli da mudmiv mcxovrebTa da vizitorTaTvis<br />

komfortuli sacxovreblis formirebis realur gzad gvesaxeba,<br />

kerZod:<br />

regionSi arsebuli sacxovrebeli fondis saxlebis nawilis<br />

saojaxo saxl-sastumroebad aRdgena-adaptirebisa da axali<br />

mSeneblobebis sawarmoeblad axali tipis sacxovreblebis<br />

saerTo koncefciis, saproeqto rekomendaciebis, winadadebebisa<br />

da miTiTebebis praqtikaSi gamoyeneba saSualebas mogvcems,<br />

konkretuli pirobebidan gamomdinare (reliefisa da<br />

adgilmdebareobis Tavisebureba, sameurneo da socialuri,<br />

esTetikuri, maqsimalurad racionaluri Tu sxva moTxovnebi),<br />

ganisazRvros saxlis moculobiT-gegmarebiTi struqtura, tipi,<br />

sacxovrebeli saxlis funqciuri zonireba, zonaTSorisi<br />

kavSirebi da izolireba. SeirCes sarTulianoba, ganisazRvros<br />

saTavsTa nomenklatura, interieris sivrciT-moculobiTi da<br />

mxatvrul-dekoratiuli gadawyveta. SeirCes aseve konstruqciuli<br />

gadawyvetebi, saxlisa da mimdebare teritoriis sainJinro-<br />

sakomunikacio keTilmowyobis saxeebi, daproeqtebisas<br />

gasaTvaliswinebeli samSeneblo normebi da wesebi, Zalian<br />

zogadad ZiriTadi qalaqgegmarebiTi moTxovnebi.<br />

zemoxsenebuli RonisZiebebi xels Seuwyobs:<br />

1. regionSi arsebuli sarekreacio-turistuli resursis<br />

aTvisebas.<br />

2. regionSi arsebuli unikaluri eTnokulturuli memkvidreobis<br />

SenarCunebas, mis Seswavla-popularizacias;<br />

23


3. adgilobrivi sasoflo-sameurneo resursebis racionalur<br />

gamoyenebas, meurneobis tradiciuli saxeebis aRorZinebasa da<br />

ganviTarebas, Sesabamisad, regionSi mosaxleobis dasaqmebis<br />

donis zrdas, rac, Tavis mxriv, ganapirobebs:<br />

_ saqarTvelos maRalmTiani regionebidan, kerZod xevsureTidan<br />

mosaxleobis stiqiuri migraciis SeCerebas;<br />

_ regionis mosaxleobis zrdas, Sedegad ki daclili da<br />

naxevrad daclili soflebisa Tu Temebis aRorZinebas;<br />

_ regionis teritoriaze gamavali saqarTvelos saxelmwifo<br />

sasazRvro zolis gaZlierebas.<br />

amasTan, es procesi xels Seuwyobs xevsureTis regionis<br />

mkvidri mosaxleobis mentalur reabilitacias, rac zemoT<br />

CamoTvlil yvela garemoebasTan erTad aranakleb mniSvnelovania.<br />

naSromis savaraudo praqtikul Sedegad aseve SesaZloa<br />

miviCnioT:<br />

_ turizmis industriis ganviTarebis Tanamdevi mosalodneli<br />

ekologiuri wonasworobis darRvevisa da landSaftze<br />

araregulirebuli datvirTvis garkveuli prevencia.<br />

_ aseve, garemosTan morgebuli am e.w. `axal-Zveli”<br />

sacxovreblis adaptireba da SemdgomSi gamoyeneba xels<br />

Seuwyobs regionis yovelmxriv unikaluri TviTmyofadobis,<br />

ekologiuri balansisa da garemos saerTo da arqiteqturuli<br />

iersaxis, aseve tradiciuli sacxovrisis adgilze SenarCunebas,<br />

rasac udidesi mniSvneloba aqvs da asrulebs maRal misias<br />

erovnuli prestiJis amaRlebis saqmeSi.<br />

dacvisTvis gamotanilia ZiriTadi debulebebi:<br />

winadadebebi:<br />

_ xevsureTis regionSi arsebuli sacxovrebeli fondis saxlebis<br />

im kategoriebis gansazRvra, romlebic gamoyenebis perspeqtivebis<br />

gaTvaliswinebiT eqvemdebareba:<br />

a. ucvlelad konservacias.<br />

b. saojaxo saxl-sastumrod adaptacia-revitalizacias.<br />

24


ekomendaciebi:<br />

a. vizitorTa da mudmiv mcxovrebTa erTdrouli, yofa-<br />

cxovrebisTvis damaxasiaTebel TaviseburebaTa kompleqsis<br />

gaTvaliswinebis safuZvelze arsebuli sacxovrebeli<br />

saxlebis adaptirebisTvis.<br />

b. axali tipis mciresarTuliani sacxovrebeli saxl-<br />

sastumroebis daproeqtebisaTvis. kerZod:<br />

sivrciT-gegmarebiTi struqturebi/sqemebi;<br />

eqsterieris mxatvrul-arqiteqturuli saxe;<br />

interieris mxatvrul-esTetikuri formireba.<br />

kvlevis Sedegebis aprobacia<br />

inga gabaSvilma doqtoranturaSi swavlis (2008_2011ww.)<br />

periodSi monawileoba miiRo:<br />

konferenciebSi:<br />

2008w. stu-s #76 samecniero-teqnikuri konferencia,<br />

arqiteqturisa da qalaqTmSeneblobis seqcia. Tema:<br />

„sacxovrebeli garemos da interieris arqiteqturuli<br />

formirebis sakiTxebi saqarTvelos kurortebze“. mieniWa<br />

diplomi, II adgili.<br />

2009w. stu-s #77 samecniero-teqnikuri konferencia,<br />

arqiteqturisa da qalaqTmSeneblobis seqcia. mieniWa diplomi,<br />

III adgili.<br />

2009w. stu-s #77 samecniero-teqnikuri konferencia, ucxo<br />

enebisa da komunikaciebis seqcia. Tema: “Questions of Formation<br />

Residential Architectural Surrounding on the Resorts of Georgia.” mieniWa<br />

diplomi, I adgili.<br />

2009w. Tsu-s amerikaTmcodneobis X yovelwliuri<br />

saerTaSoriso konferencia - amerikuli demokratiis<br />

gamocdileba. seqcia II, arqiteqtura. Tema: „gugi _ amerikuli<br />

arqiteqturuli stili.“<br />

25


2010w. stu-s #78 samecniero-teqnikuri konferencia,<br />

arqiteqturisa da qalaqTmSeneblobis seqcia. Tema: `turizmi _<br />

xevsureTis momavali“.<br />

2010w. Tsu-s amerikaTmcodneobis XI yovelwliuri<br />

saerTaSoriso konferencia. Tema: „amerika da amerikuli<br />

Rirebulebebi.“ seqcia II, Tanamedrove aSS-is arqiteqturis<br />

Taviseburebebi. Tema: „amerikuli qanTri – ranCo.“<br />

2010w. Tssa-s „xarisxi da profesia“ saerTaSoriso<br />

regionaluri festivali /Tbilisi/. saerTaSoriso konferencia<br />

„cxovreba turizmis miRma _ qveynebi, istoria, kulturuli<br />

turizmi“. Tema: „eko(faqizi) turizmis ganviTareba tradiciul<br />

istoriul garemoSi, xevsureTi.“<br />

Tematuri seminari # 1 (2010 wlis marti)<br />

2010 saswavlo wlis I semestrSi Catarda I Tematuri seminari<br />

saTauriT: “qarTuli tradiciuli sacxovrisis ganviTarebis<br />

etapebi “gadavarCinoT xevsuruli saxli.”<br />

Tematuri seminari # 2 (2011 wlis noemberi)<br />

2010 saswavlo wlis II semestrSi Caatarda II Tematuri seminari<br />

saTauriT: “xevsureTSi arsebuli sacxovrebeli fondis<br />

mdgomareobis Seswavla-analizi da samomavlo perspeqtivebi”.<br />

publikaciebi. statiebi<br />

Sromebi (saerTaSoriso akreditaciis mqone Jurnali,<br />

saqarTvelos teqnikuri universiteti) # 4(470) 2008 w., statia<br />

“XX saukunis arqiteqturuli stili – gugi”. avtorebi: i.<br />

gabaSvili, m. milaSvili; gv. 76_80<br />

Sromebi (saerTaSoriso akreditaciis mqone<br />

Jurnali,saqarTvelos teqnikuri universiteti) # 4(471) 2009 w.,<br />

statia: “saqarTvelos mTian regionebSi ojaxuri sastumros<br />

arqiteqturuli garemosa da interieris formirebis sakiTxebi<br />

(piraqeTa xevsureTisa da fSavis magaliTiT).~ avtorebi: i.<br />

gabaSvili, m. milaSvili; gv. 57_62<br />

26


Sromebi (saqarTvelos ganaTlebis mecnierebaTa<br />

akademiis Jurnal “moambis” damateba, saerTaSoriso<br />

akreditaciis mqone Jurnali, # 2(17) 2010 w., Tbilisi. statia:<br />

`xevsuruli saxli.” avtorebi: i. gabaSvili, m. milaSvili; gv.<br />

197_203.<br />

TemasTan dakavSirebuli sxva aqtivobebi:<br />

2010 wlis dekembris #1(201) “sruliad saqarTvelos gazeT<br />

raeos”, ganyofilebaSi regionebi, statia saTauriT: “mTianeTi<br />

mcire ojaxurma biznesma unda aaRorZinos.” gv. 4.<br />

2010 wlis 26 aprils _ folk radio (Folk Radio) FM-99.2<br />

sixSireze gadacema “saRamos saubrebi nino WalisurTan erTad”<br />

da mowveuli stumris statusiT eTnolog-istorikos ivane<br />

wiklaurTan erTad. Tema: “gadavarCinoT xevsuruli saxli”.<br />

2010 wlis 10_15 ivnisi. saqarTvelos folkloris saxelmwifo<br />

centris sagamofeno darbaz “galereaSi“ _ fotogamofena<br />

“gadavarCinoT xevsuruli saxli”. RonisZiebis erT-erTi<br />

organizatori i. gabaSvili. warmodgenili iyo xevsuruli “ban-<br />

kaloiani” saxlebis 190-mde Zveli (arqivis da sxvadasxva<br />

avtorTan moZiebuli) da axali foto da grafikuli masalebi.<br />

aqve Zvel, tradiciul saxlebSi ojaxuri sastumroebis<br />

mowyobis msoflio gamocdilebis amsaxveli fotomasala<br />

(proeqtis mxardamWeri: saqarTvelos folkloris<br />

saerTaSoriso centri).<br />

2010 wlis 12_13 ivniss _ miiRo monawileoba amave gamofenis<br />

farglebSi Catarebul konferenciaSi. Tema: “xevsuruli saxli<br />

da misi suli.”<br />

2010 wlis 18 ivniss _ radio “saqarTvelos 1 arxze” gadacema<br />

“pikis saaTSi” rubrika “kulturul memkvidreobaSi” i.<br />

gabaSvilma isaubra xevsuruli tradiciuli bankaloiani<br />

saxlis, misi am saxiT Camoyalibebis winapirobebis Sesaxeb.<br />

27


2011 wlis 17 noembers _ sruliad saqarTvelos kaTolikos<br />

patriarqis saerTaSoriso saqvelmoqmedo fondSi,<br />

yovelkvireul proeqt “axalgazrdebis Sexvedrebi cnobil<br />

adamianebTan”, rogorc respodentma, isaubra Temaze:<br />

“saqarTvelos maRalmTiani regionebis tradiciuli yofiTi<br />

arqiteqtura”.<br />

disertacia Sedgeba 165 …gverdisagan da, doqtoris<br />

akademiuri xarisxis mosapoveblad warmodgenili disertaciis<br />

gaformebis instruqciis mixedviT, moicavs satitulo gverds,<br />

xelmowerebis gverds, reziumes or enaze (qarTuli, inglisuri),<br />

Sinaarss, cxrilebis nusxas, sqemebis nusxas, grafikebis nusxas,<br />

suraTebis nusxasa da disertaciaSi gamoyenebuli abreviaturebis<br />

gverds. ZiriTadi teqsti Sedgeba Sesavlis, sami Tavis –<br />

literaturis mimoxilva, Sedegebi da maTi gansja, daskvnis,<br />

gamoyenebuli literaturis CamonaTvlisa da danarTisagan<br />

(calke tomad).<br />

SesavalSi ganxilulia Temis aqtualuroba, kvlevis miznebi da<br />

amocanebi, kvlevis obieqti da sagani, Teoriul-meTodologiuri<br />

safuZvlebi, kvlevis sazRvrebi, naSromis mecnieruli siaxle da<br />

misi praqtikuli mniSvneloba. dacvisTvis gamotanilia ZiriTadi<br />

debulebebi - rekomendaciebi, winadadebebi.<br />

28


I Tavi<br />

literaturis mimoxilva<br />

xevsureTis regionis Seswavla literaturuli wyaroebis mixedviT<br />

1.1. xevsureTis regionisTvis damaxasiaTebeli Taviseburebebi<br />

saqarTvelos maRalmTian xevsureTis regionSi amJamad<br />

arsebuli mdgomareobis (sacxovrebeli fondi, vizitorTa<br />

Semodineba) da sxva pirobebis (geografiuli monacemebi, bunebriv-<br />

klimaturi pirobebi, sazogadoebis socialur-struqturuli<br />

wyoba, socialur-ekonomikuri viTareba, istoriul-eTnografiuli<br />

da kulturuli memkvidreobis xasiaTi) ukeT gacnobis mizniT,<br />

Cven mier Seswavlil iqna TemasTan dakavSirebuli<br />

literaturuli wyaroebi, kerZod, qarTveli mkvlevarebis (l.<br />

sumbaZe, s. makalaTia, m. jandieri da g. leJava. g. Citaia, b.<br />

gamyreliZe, S. arabuli, m. milaSvili, iv. wiklauri, g. yifiani da<br />

sxvა) mier moZiebuli da damuSavebuli masala.<br />

Seswavlil iqna zogadad saqarTveloSi, detalurad ki<br />

maRalmTian xevsureTis regionSi, tradiciuli sacxovrisis<br />

tipebis Camoyalibebisa da ganviTarebis gzebi da winapirobebi,<br />

sivrciT-gegmarebiTi struqtura, tipologia, ganaSenianebis<br />

Tavisebureba da gavrcelebis arealebi.<br />

Seswavlil iqna is gamocdileba, romelic arsebobs<br />

saqarTvelos kurortebis, maT Soris mTian raionebSi, saojaxo<br />

saxl-sastumroebis ganaSenianebis sferoSi.<br />

Seswavlil iqna msgavsi problemebis gadaWris gzebis<br />

sazRvargareTuli gamocdileba.<br />

xevsureTis geografia, istoria,<br />

arqiteqtura<br />

“xevsurebi kavkasiis mTebSi<br />

cxovroben, samyaros sxvenze, sadac<br />

mze adre amoanaTebs, adamianebi ki<br />

gvian qrebian”.[1]<br />

29


“mTa iyo mowinave, miudgomeli cixe saxelmwifosi da am<br />

cixeSi iwvrTneboda saukeTeso vaJkacoba Zveli saqarTvelosi”. [2]<br />

istoriuli eqskursi<br />

cnobilia, rom XIX saukunemde maRalmTiani saqarTvelos<br />

Sesaxeb cnobebi Zalian<br />

mwiri iyo da ar<br />

arsebobda am raionebis<br />

werilobiTi aRweriloba.<br />

informacia Taobidan<br />

Taobaze mxolod<br />

zepirsityvieri gziT<br />

gadadioda.<br />

istoriulad cnobilia, rom Sua saukuneebSi baris<br />

mosaxleobis mTaSi asvla Zaladobrivi devniTa da arasasurveli<br />

reJimisgan Tavis daRwevis mizniT iyo ganpirobebuli. maT<br />

datoves cxovrebisa da meurneobisaTvis xelsayreli adgilebi<br />

da mkacri klimaturi pirobebis, mTiani reliefis mqone<br />

adgilebSi dasaxldnen, sadac sasargeblo miwis nakveTebis<br />

nakleboba iyo. maTi gansaxlebis adgilebi momwyvdeuli iyo<br />

xeobebis qvis tomrebSi – CrdiloeTis mxridan kavkasionis qedsa,<br />

samxreTidan ki mTis Ziris mtrulad ganwyobil mosaxleobas<br />

Soris.[3]<br />

bunebrivia, yvela am faqtorma gansakuTrebuli kuTxiT<br />

ganaviTara am raionis socialur-politikuri, ekonomikuri da<br />

kulturuli saxe.<br />

aq yovel gzaTsayarze cixe iyo agebuli. sasoflo<br />

dasaxlebebi, Tundac erTmaneTisgan moSorebuli, mWidro<br />

kavSirSi iyo da mterTan omis SemTxvevaSi saqarTvelos<br />

mefisTvis erT-erT mTavar Zalas warmoadgendა, mefis erT<br />

daZaxilze saomrad qudze kaci gamodioda.<br />

30


XIX saukunis Sua xanebamde xevsureTis ZiriTadi socialuri<br />

wyoba Temur-gvarovnuli iyo. [4]<br />

xevsureTSi xalxis Casaxlebis zusti dro ar aris cnobili,<br />

magram arsebobs mosazreba, rom es mxare axali welTaRricxvis<br />

pirvel saukuneebSi ukve dasaxlebuli iyo.<br />

fizikur-geografiuli mdebareoba<br />

TviTon saxeli “xevsureTi” warmoiSva sityva xevisagan. hava<br />

araerTgvarovania, Satilis raionSi mkacria, arxotSi ki –<br />

ramdenadme rbili. zamTris periodSi xevsureTSi uReltexilebi<br />

sruliad gauvali xdeba. saSualo wliuri temperatura +5°-ia.<br />

zamTari aq grZeli icis. [5]<br />

mxaris ZiriTadi hidrografiuli sistema md. arRunia, Tavisi<br />

SenakadebiT da xevsureTis aragvi aseve Tavisi SenakadebiT. [6]<br />

administraciul-strategiuli mdebareoba<br />

Tanamedrove administraciul-teritoriuli dayofiT xevsureTi<br />

mcxeTa-mTianeTis regionSi Sedis, romlis ZiriTad turistul<br />

centrebad mcxeTa, bazaleTi, Jinvali da yazbegi iTvleba.<br />

xevsureTs CrdiloeTiT CeCneTi da inguSeTi, aRmosavleTiT _<br />

TuSeTi, dasavleTiT _ xevi da gudamayari, xolo samxreTiT _<br />

fSavi esazRvreba.<br />

xevsureTis mTeli teritoria oTx Temadaa gayofili:<br />

barisaxos, gudanis, Satilisa da arxotis Temebi. xevsureTis<br />

raionuli centria sof. barisaxo, romelic xevsureTis aragvis<br />

xeobaSi mdebareobs.<br />

regionis mcenareuli safari mdidaria da misi Sedgeniloba<br />

reliefis niSnulis zrdasTan erTad icvleba. gvxvdeba<br />

foTlovani tye: muxa, verxvi, wifeli, muryani da sxv. Semdeg<br />

zolSi wiwvovani tyeebi, bolos alpuri da subalpuri<br />

mdeloebia.<br />

faunac mravalferovania. warmodgenilia msxvili da momcro<br />

zomis gareuli cxovelebi, frinvelebi, wylis binadrebi da<br />

qvewarmavlebi.<br />

31


unebrivi simdidreebidan moipoveba saSeni qva fiqali, agreTve<br />

Tixa _ agurisa da kramitisTvis.<br />

es mxare aseve mdidaria mineraluri da balneolgiuri<br />

wylebiT.<br />

axlandeli sameurneo viTareba<br />

rTuli bunebriv-klimaturi pirobebis gamo ganviTarebulia<br />

soflis meurneobis Semdegi dargebi: msxvilfexa mesaqonleoba,<br />

miwaTmoqmedeba, mebostneoba, mohyavT qeri da xorbali. zRvis<br />

donidan 2000_3000 metris zemoT mdebare teritoriebs mxolod<br />

saZovrebad iyeneben. xevsureTSi saTanado pirobebis ararsebobis<br />

gamo mrewveloba araa ganviTarebuli.<br />

demografiuli viTareba<br />

literaturuli wyaroebis Seswavlisas saintereso dokumentur<br />

masalas gavecaniT, romelic xevsureTis arcTu Soreul warsuls<br />

da iqauri mosaxleobis im droisTvis progresul e.w.<br />

”prodasavlur” politikur orientacias asaxavs.<br />

am movlenas dokumenturad adasturebs erTi saintereso faqti,<br />

kerZod, jer kidev gasuli saukunis 30_40-ian wlebSi (23/VI-<br />

36wels) mTeli xevsureTis saxeliT giga liqokelma da v.<br />

gorgilaSvilma werilobiT scades xma miewvdinaT<br />

okeanisgaRmeli amerikisaTvis. isini werilSi dawvrilebiT<br />

aRweren, Tu rogor aviwroebs xevsureTis mosaxleobas<br />

bolSevikuri mTavroba, rogor ukrZalavs qristianul rwmenas,<br />

aiZulebs koleqtivSi gaerTianebas da did gadasaxadebs uwesebs.<br />

werilSive aRniSnulia, rom aseT mdgomareobaSi Cavardnili<br />

xevsurebi damorCilebas ar apireben da daxmarebas did<br />

saxelmwifos _ amerikas sTxoven.<br />

32


nax. # xevsurebis mier miwerili werili amerikis mTavobisadmi.<br />

“Cveni xevsureTis xalxi Sewuxebul ars balSovikebiT.<br />

gvikrZalaven rjuls. undaT kolxozebis gakeTeba da bevris<br />

nalogebis gamorTmeva da modian xSirad, gveubnebian, magram Cven<br />

Tanaxma ara varT, manam srua davixocebiT mTeli xevsureTi<br />

Tanaxmad ar viqnebiT. marTalia iaraRi ki ara gvaqv, magram<br />

xmliTa da xanjriT unda viomoT, magra amerikas gTxovT didis<br />

TxovniT Zrielis saxelmwifo xarT da mogveSveleniT da<br />

daxmareba gagviwiveT Tore codo varT. imedi gvaqvs ro<br />

mogveSvelebiT Tu gviSveliT Tqven Tu ara Cveni meSveli aRara<br />

ari. aba Zmebo ukanasknels dReSi varT Cven”.<br />

mTeli xevsureTis warmomadgenlebi: giga liqokeli, v.<br />

gorgilaSvili, 23/VI-36w.<br />

es faqti imdenadaa saintereso, ramdenadac, savaraudod,<br />

sabWoTa reJimisadmi xevsureTis mosaxleobis politikuri<br />

daumorCilebloba, sxva garemoebebTan erTad, maTi mTidan ayris<br />

erT-erTi mizezi gaxda. vinaidan xevsurTa barSi Camosaxlebis<br />

procesi, romelic viTomda maTi sacxovrebeli pirobebis<br />

gaumjobesebas isaxavda miznad, zemoxsenebuli movlenebis Semdeg,<br />

Zalian swrafad ganviTarda. masiurad maTi Camosaxleba, meore<br />

msoflio omis Semdeg, 1950-ian wlebidan daiwyo, rasac Sedegad<br />

am maRalmTiani soflebis totaluri dacarieleba mohyva.<br />

33


eTnolog iv. wiklauris mier mowodebuli informaciiT, amJamad<br />

daclis winaSe dgas rogorc piraqeTi, aseve wyaliqiTa<br />

xevsureTis teritoriac. gaukacrielda xevsureTis erT-erTi<br />

didi sofeli qmosti, daicala soflebi: Rele, iRlia, osenaurTa,<br />

xornaulTa, kokenCavi, fafarena. erTaderTi martoxela,<br />

ucolSvilo kaci cxovrobs blos xeobaSi. erTi ojaxi SerCa<br />

Relisvakes, romelic zamTrobiT tovebs iqaurobas da,<br />

samomavlod, saerTodac barSi Camosvlaze fiqrobs. gasuli<br />

saukunis 80-ian wlebSi 16-ojaxiani sofeli roSka 7_8 ojaxamde<br />

Semcirda, xolo darCenili mosaxleobidan 3 ojaxi iqaurobas<br />

male datovebs. [7]<br />

SatilSi, rogorc sasazRvro zolSi, problema nawilobriv<br />

gadawyvetilia: aris samanqane mimosvla, eleqtroenergia,<br />

sayuradsaReboa, rom turistul saqmianobaSi CarTvam da<br />

mTavrobis yuradRebam arRunis xeobis demografiuli krizisi<br />

droebiT SeaCera.<br />

2009 wels Cven mier Catarebuli kvleviT gamovlinda, rom<br />

amJamad arxotis TemSi erTaderTi mosaxle darCa.<br />

daskvna. rogorc regionis demografiuli mdgomareobis<br />

Seswavlam gviCvena, xevsureTis mosaxleobisgan geometriuli<br />

progresiiT daclis tendencia, zemoxsenebuli politikuri<br />

kataklizmebis garda, Semdegma faqtorebma ganapiroba:<br />

saxelmwifos mier e.w. “cxovrebis pirobebis gaumjobesebis”<br />

motiviT ganxorcielebuli mTis mosaxleobis barSi iZulebiTi<br />

masiuri Camosaxlebis procesi;<br />

regionisadmi arasaTanado saxelmwifoebriv-politikuri<br />

midgoma;<br />

saTanado satransporto, sakomunikacio da sayofacxovrebo<br />

infrastruqturis ararseboba;<br />

darCenili mkvidri mosaxleobis mkveTri ekonomikuri CamorCena.<br />

am procesebs gardauval Sedegad regionis materialuri da<br />

istoriul-kulturuli memkvidroebis ganadgureba mohyva.<br />

34


1.2. xevsureTis regionis turistul-rekreaciuli resursebi da<br />

maTi gamoyenebis perspeqtivebi<br />

saqarTvelos turistuli meurneobis ganviTarebisTvis udidesi<br />

turistul-rekriaciuli resursi aqvs.<br />

dReisTvis saqarTveloSi, turizmis saxelmwifo departamentis<br />

monacemebiT, oficialurad 30 sakurorto zona da 103 kurortia.<br />

sakurorto-klimaturi raionebis vertikaluri daraionebiT<br />

gamoyofilia 4 sakurorto da 1 arasakurorto zona:<br />

1. dablobis sakurorto zona _ 0_500 m zR. donidan.<br />

2. dabalmTiani sakurorto zona – 500_1000 m zR. donidan;<br />

3. SuamTiani sakurorto zona –1000_1500 m zR. donidan;<br />

4. maRalmTiani sakurorto zona –1500_2000 m zR. donidan;<br />

5. alpinizmisa da saTxilamuro sportis arasakurorto zona –<br />

2000 m da meti zR. donidan.<br />

saqarTvelos teritoria afxazeTsa da samxreT oseTTan erTad<br />

daraionebulia 11 sakurorto-rekreaciul raionad.<br />

qveyanaSi Tavs iyris sruliad gansxvavebuli bunebis,<br />

klimaturi pirobebisa da kulturuli tradiciebis mqone<br />

regionebi. kerZod:<br />

mTiani regionebi (bakuriani, istoriul-eTnografiuli<br />

regionebi: yazbegi, xevsureTi, svaneTi) mkacri didTovliani<br />

zamTriT, Cqari mTis mdinareebiT da sacalfexo bilikebiT. samTo<br />

sportis ganviTarebisTvis perspeqtiuli zonaa.<br />

aseve rbili subtropikuli klimatis mqone sazRvao zoli.<br />

zomieri klimatisa da reliefis mqone zona; nayofieri miwebiT<br />

cnobili yurZnis da Rvinis mxareebi (kaxeTi da qarTli).<br />

Zveli egzotikuri, istoriul-eTnografiuli Rirebulebis<br />

mqone regionebi (dmanisi, varZia, svaneTi, fSav-xevsureTi da a.S.).<br />

egzotikuri nakrZalebi da daculi teritoriebi.<br />

mravali samkurnalo gamajansaRebeli, balneologiuri<br />

kurorti, sakurorto-rekreaciuli adgili da sxva.<br />

35


evria sxvadasxva saxis turistuli obieqti, romelic mTel<br />

saqarTveloSia gabneuli da zogierTi aqtiuri turistuli<br />

marSrutis SedgenilobaSi Sedis.<br />

amJamad, ucxoeli turistebi saqarTveloSi xanmokle vizitisas,<br />

iseve, rogorc adgilobrivebi, warmatebulad iyeneben qveynis<br />

turistul resurss. kerZod, garkveul safasurad gadian<br />

piknikebze, saTevzaod, sanadirod, monawileoben eqstremaluri<br />

sportis saxeobebSi: navebiT “rafting”-Si, jomardobas mTis<br />

mdinareebSi, mogzauroben cxenebiT. didia moTxovna jip-turebze<br />

da a.S. garda imisa, rom am procesebs Sesabamisi ekonomikuri<br />

efeqti axlavs, es yvelaferi calsaxad xels uwyobs turistTa<br />

mier qveynis kulturis, istoriis, eTnosis, adaTebis, sulieri Tu<br />

religiuri faseulobebis gacnobas. D<br />

dReisTvis saqarTveloSi rogorc ekonomikuri, aseve Sesabamisi<br />

infrastruqturis formirebis TvalsazrisiT, turizmis sfero,<br />

swrafad, magram jerjerobiT qaosurad viTardeba. rogorc<br />

statistikuri monacemebi gviCvenebs, turistTa da, zogadad,<br />

rekreantTa ricxvma qveyanaSi, didi pauzis Semdeg, uaxles<br />

istoriaSi ganviTarebuli movlenebis gamo, bolo aTwleulSi<br />

sagrZnoblad moimata, igulisxmeba ucxoeli da adgilobrivi<br />

kontingenti. magaliTad, arasamTavrobo organizaciis<br />

monacemebiT, 2009_2010 wlebis turistuli statistikis mixedviT<br />

sul svaneTSi Semosulia 13000 turisti, 2008 wlamde Semosul<br />

turistTa raodenobasTan SedarebiT 105%-iT mateba.<br />

yvela zemoCamoTvlili faqtoridan gamomdinare, saqarTveloSi<br />

samomavlod turizmis ganviTareba moiazreba, rogorc saxalxo<br />

meurneobis erT-erTi perspeqtiuli dargi.<br />

cnobilia, rom nebismier ganviTarebul qveyanaSic ki mTiani<br />

regionebi ekonomikuri da nawilobriv kulturuli<br />

ganviTarebiTac CamorCeba qveynis centralur regionebs.<br />

Sesabamisad, mTis raionebis ganviTareba da ekonomikis<br />

aqtivizacia ar SeiZleba ganvixiloT, rogorc mxolod<br />

Sigaregionaluri, lokaluri problema. am sakiTxis<br />

36


warmatebulad gadaWris erT-erTi umniSvnelovanesi gza<br />

racionaluri, gaazrebuli da esTetikurad momxibvleli, yofaze<br />

kargad morgebuli sacxovrebeli garemos formirebaa.<br />

aqve aRsaniSnavia is faqti, rom amJamad saqarTvelos<br />

kurortebze (xevsureTSi jerjerobiT es tendencia ar SeiniSneba)<br />

aRmSeneblobis kuTxiT dReisaTvis garkveuli mimarTulebebi<br />

gamoikveTa, kerZod:<br />

intensiurad mimdinareobs saojaxo tipis sastumroebis swrafi,<br />

daugegmavi da qaosuri mSenebloba;<br />

mSenebloba yovelgvar kurortebis perspeqtiul ganviTarebasa<br />

Tu ekonomikur gaTvlebsaa moklebuli;<br />

e.w. “sastumroebisa” da ”dasasvenebeli saxlebis” mSeneblobas<br />

finansuri SesaZleblobis mqone yvela msurveli awarmoebs;<br />

mSenebloba ar efuZneba araviTar qalaqgegmarebiT, profesiul,<br />

arqiteqturul-esTetikur gadawyvetebs.<br />

aseTi formiT warmoebuli mSeneblobebi saxes ucvlis da<br />

amaxinjebs mTeli regionis sakurorto-rekreaciul garemos,<br />

ukargavs TviTmyofadobas da bunebriv silamazes.<br />

saqarTveloSi arsebul mravalricxovan sakurorto,<br />

turistul-sarekreacio resursebis mqone regionebs Soris<br />

perspeqtiulad da sainteresod maRalmTiani xevsureTis regioni<br />

miviCnieT.<br />

regionis ganviTarebis erT-erTi mniSvnelovani resursi misi<br />

mravalferovani da metad saintereso, turistul-rekreaciuli<br />

potencialia. aRsaniSnavia, regionis mdidari arqiteqturuli da<br />

bunebrivi Zeglebi. SesaZlebelia dakvirvebis warmoeba<br />

cxovelebsa da frinvelebze.<br />

xevsuruli tradiciebi da yofiTi wes-Cveulebebi, xalxuri<br />

rewva da folklori e.w. ”sasoflo turizmis” ganviTarebis karg<br />

saSualebas iZleva.<br />

miuxedavad didi potencialisa, dReisaTvis xevsureTis (iseve<br />

rogorc saqarTvelos mTeli maRalmTianeTis) erT-erTi mTavari<br />

problema eTnografiulad da arqiteqturulad mniSvnelovani<br />

37


dasaxlebebi (amJamad ukve Zeglebs warmoadgens) da mosaxleobis<br />

migrirebis sakiTxia;<br />

am process Semdegi mizezebi da garemoebebi ganapirobebs:<br />

- aucilebeli infrastruqturis ararseboba;<br />

- yofiTi cxovrebis normaluri pirobebis ararseboba;<br />

- satransporto da sakomunikacio sistemebis ararseboba;<br />

- mosaxleobis dausaqmebloba da sxva.<br />

Sedegad mTiani soflebi nel-nela udaburdeba. upatronod<br />

darCenili Zveli nagebobebi ziandeba, xolo funqcia da patron-<br />

dakargul SenobebSi cocxali sulic kvdeba.<br />

meore mxriv, regionis miuvali mdebareoba da miudgomloba<br />

erT-erTi faqtoria imisa, rom saqarTvelos maRalmTian cixe-<br />

sofelTa Soris, piriqiTa xevsureTis kompleqsebma Cvenamde,<br />

gadakeTebis gareSe, TiTqmis Tavdapirveli saxiT moaRwia.<br />

daskvna. zemoTqmulidan gamomdinare, SeiZleba iTqvas, rom<br />

xevsureTis regions didi turistul-rekreaciuli resursi<br />

gaaCnia, romelic turizmis sxvadaxsva saxeobis ganviTarebis<br />

SesaZleblobas iZleva. mniSvnelovania, rom am resursebis<br />

racionalurad gamoyeneba moxdes arsebuli ekosistemis da<br />

landSaftis dauzianeblad.<br />

regionis samomavlo ganviTarebis gzebis ZiebasTan erTad<br />

mniSvnelovania, rom xevsureTis turistul-rekreaciuli da<br />

sasoflo-sameurneo resursebis racionaluri aTviseba<br />

ganxorcieldes ”alpuri konvenciis” erTerTi ZiriTadi<br />

moTxovnis dacviT, rac iTvaliswinebs, rom “turizmis<br />

ganviTarebam safrTxe ar unda Seuqmnas mTiani regionebis<br />

kulturuli memkvidreobis, agreTve adgilobriv mosaxleobaSi<br />

gavrcelebuli, tradiciuli xalxuri rewvis dargebis<br />

SenarCunebas. konfliqti, mTebis dacvis aucileblobasa da samTo<br />

turizms Soris, unda gadawydes garemos dacvis normebis<br />

farglebSi”.<br />

rTuli da Seuqcevia procesi, romelsac progresi iwvevs esaa,<br />

erTi mxriv, yoveldRiuri yofidan tradiciuli elementebis<br />

38


dakargva da gare agresiul samyarosTan Serwyma, rac bunebrivad<br />

xdeba. meore mxriv, aRsaniSnavia, rom kargad ganviTarebuli da<br />

kulturuli erebis maRali kulturis gamoxatuleba<br />

nacionaluri arqiteqturis tradiciebisa da adaT-wesebis<br />

SenarCunebaSi mdgomareobs.<br />

amisTvis aucilebelia regionSi arsebuli resursebis<br />

gonivrulad gamoyeneba da marTva, rom saqarTvelom ar dakargos<br />

unikaluri kulturis mqone, avTentikuri kuTxe. aucilebelia<br />

sxvadasxva dargis specialistis (sociologebis, urbanistebis,<br />

demografebis, ekonomistebis da sxva.) erToblivi, SeTanxmebuli,<br />

kvalificirebuli kvlevebis Sedegebze damyarebuli kargad<br />

dagegmili Careva, maT Soris imisTvis, raTa ar moxdes rogorc<br />

bunebriv, aseve kulturul garemoze aranormirebuli datvirTva<br />

da turistulad mimzidveli es regioni, mxolod<br />

turoperatorebis xelSi ar darCes, udidesi wvlili miuZRviT<br />

arqiteqtorebs.<br />

aqve SeiZleba iTqvas, rom swored msgavsi problemis winaSe<br />

dgas saqarTvelos erT-erTi maRalmTiani svaneTis regioni:<br />

“gasagebia miswrafeba svaneTis aRorZinebisa, magram mcire<br />

uzustobas, Tundac erT aramasStabur, arakonteqstur nagebobas<br />

SeuZlia mTeli es unikaluri Zveli araraobad aqcios.<br />

rogori unda iyos svaneTis ganviTarebis strategia? unda iyos<br />

samTo saTxilamuro turizmze orientirebuli Tu istoriul-<br />

eTnografiulze, tradiciebisa da yofis TaviseburebaTa<br />

“eqspoziciaze”, maCubebis sastumroebad gadakeTebaze?<br />

XX saukunis dasawyisSi svaneTSi 400-mde koSki iyo maCubebiT<br />

da sameurneo nagebobebiT, romlebic unikalur mTlianobas, did<br />

arqiteqturul speqtakls qmnidnen. iqneb am speqtaklis aRdgena-<br />

ganaxleba-retrospeqtiva aris erTaderTi swori gza, romelic<br />

samyaros daanaxebs da Seunaxavs kidec am gansacvifrebel<br />

materialur kulturas, unikalur Zegls? amasTan, is gaxdeba am<br />

ulamazesi kuTxis ekonomikis aRorZinebis piroba.<br />

39


30 wlis ganmavlobaSi, 1958 wlisTvis, koSkebis raodenoba<br />

180_200-mde Semcirda. es iyo svaneTis unikalur arqiteqturaze<br />

pirveli ieriSis savalalo Sedegi. ar minda davijero, rom<br />

svaneTis axlandeli ekonomikuri “aRorZineba” sabolood mospobs<br />

did qarTul(svanur) erovnul saganZurs da es iqneba “ngreva<br />

Senebis saxeliT” [9]<br />

daskvna. qveyanaSi turistuli industriis ganviTarebasTan<br />

erTad, mniSvnelovani da aucilebeli piroba regionebis<br />

ekologiuri wonasworobis, maTi TviTmyofadobisa da garemo<br />

landSaftze datvirTvis regulirebis sakiTxis yovelmxrivi<br />

uzrunvelyofaa, rac SesaZlebelia kvalificiuri specialistebis<br />

erToblivi, SeTanxmebuli, kvlevebsa da analizze damyarebuli<br />

moqmedebiT.<br />

xevsureTis regionisadmi dRevandeli saxelmwifoebrivi midgoma<br />

(sakanonmdeblo poziciebis ganxilva-analizi)<br />

SeiZleba iTqvas, rom amJamad saxelmwifoSi moqmedi<br />

normatiuli Tu sakanonmdeblo masalebis gacnoba-Seswavlam<br />

gviCvena, rom dRes saqarTvelos maRalmTiani regionebisadmi<br />

qveynis saxelmwifoebrivi politika radikalurad Seicvala, rac<br />

dagegmil da gasatarebel RonisZiebebSi aisaxeba, kerZod,<br />

konstituciis 31-e muxlis mixedviT, saxelmwifo zrunavs qveynis<br />

mTeli teritoriis, gansakuTrebiT ki saqarTvelos regionebis<br />

Tanabari socialur-ekonomikuri ganviTarebisaTvis. maRalmTiani<br />

regionebis socialur-ekonomikuri progresis uzrunvelsayofad<br />

K”kanoni maRalmTiani regionebis socialur-kulturuli<br />

ganviTarebis Sesaxeb” rig SeRavaTebs adgens.<br />

saqarTveloSi konstituciisa da ”alpuri konvenciis“<br />

saerTaSoriso wesdebis Sesabamisad, moqmedebaSiaKkanoni<br />

maRalmTiani regionebis socialur-kulturuli ganviTarebis<br />

Sesaxeb (saqarTv. konstit. da alpuri konvencia), romlis mizania:<br />

40


muxli 1<br />

1. maRalmTiani regionebis socialur-ekonomikuri ganviTarebis<br />

uzrunvelyofa;<br />

2. maRalmTiani regionebis mdgradi ganviTarebis politikis<br />

gatareba, Tanamedrove moTxovnebisa da momavali Taobebis<br />

interesebis gaTvaliswinebiT;<br />

3. maRalmTian regionebSi sameurneo da socialur-kulturuli<br />

aqtivobis gaZliereba;<br />

4. sxvadasxva wyarodan (maT Soris, evrokavSiris fondebidan)<br />

investiciebis mozidva;<br />

5. erovnebaTaSorisi TanamSromlobis ganviTareba maRalmTiani<br />

regionebis sasazRvro zonebis problemebis mogvarebis mizniT;<br />

6. gzebis mSeneblobis mowesrigeba.<br />

muxli 2. maRalmTiani regionebis socialur-ekonomikuri da<br />

kulturuli ganviTarebis safuZveli meurneobis Semdegi saxeebia:<br />

turizmi, sakurorto da rekreaciuli meurneoba.<br />

muxli 3. maRalmTiani regionebis socialur-ekonomikuri da<br />

kulturuli ganviTarebis mizniT saqarTvelos xelisuflebam<br />

SeimuSava SeRavaTiani sakredito-sainvesticio RonisZiebebis<br />

saxelmwifo programa, romlis parametrebi yovelwliurad<br />

aisaxeba saxelmwifo biujetSi.<br />

muxli 5 (a). am kanonis moqmedeba vrceldeba mTlianad mxolod<br />

mTiuleTsa da gudamayris xeobaze, fSav-xevsureTsa da TuSeTze,<br />

romlebic demografiuli reabilitaciis mwvave zonebad iTvleba.<br />

dReisTvis qveyanaSi dagegmilia da nawilobriv wamowyebuli<br />

sxvadasxva RonisZiebebi, maT Soris saxelmwifo biujetis<br />

asignebebi.<br />

muxli 16<br />

1. saqarTvelos parlamenti da masTan arsebuli organizaciebi<br />

afinanseben duSeTis municipalitets, kerZod soflis<br />

programas, konkretulad ki:<br />

2. finansdeba gzebi barisaxomde (Tanxa 38399.58 l Seadgens)<br />

3. aseve, gza Satilamde (Tanxa 9818.459 l Seadgens)<br />

41


4. dainiSna avtobusi Tbilisi-Satili-Tbilisi.<br />

SemuSavebulia “kulturuli memkvidreobis dacvis saxelmwifo<br />

miznobrivi programa” (alpuri konvenciis saerTo wesdeba):<br />

1. programis mizania kulturuli memkvidreobis unikalur<br />

nimuSTa gadarCena, maTi restavraciis, konservaciisa da<br />

reabilitaciis uzrunvelyofa;<br />

2. regionaluri muzeumebis reabilitacia, saqarTvelos<br />

kulturuli memkvidreobis popularizacia da a.S<br />

programaSi sxva maRalmTian regionebTan erTad Sesulia<br />

xevsureTis regionic (kulturuli memkvidreobis dacvis<br />

saxelmwifo miznobrivi programa).<br />

unda aRiniSnos, rom dRes mcxeTa-mTianeTis raionis umetes<br />

teritoriaze gayvanilia gzebi, met-naklebad ganviTarebulia<br />

infrastruqtura, Tumca xevsureTSi es tendencia jerjerobiT<br />

naklebad SeiniSneba.<br />

sainteresoa saqarTvelos marTlmadidebluri eklesiis,<br />

kerZod sapatriarqos mier regionebis funqciis aRdgenisa da<br />

ganviTarebis uzrunvelsayofad gamoCenili iniciativa<br />

“axali…soflebi”, romelic TiToeul maRalmTian sofelSi<br />

winswar dagegmil 200 heqtarze 50 axalgazrda ojaxis dasaxleba-<br />

damagrebas iTvaliswinebs. sapatriarqos materialuri<br />

xelSewyobiT maTTvis dagegmilia saxlebis mSenebloba da<br />

axalgazrda ojaxebis adgilze adaptaciis procesis xelSewyoba.<br />

Cveni kvlevisTvis sainteresod miviCnieT, gavcnobodiT teqnikis<br />

mecnierebaTa kandidatis manana moiswrafiSvilis naSroms,<br />

romelic eZRvneba ”mTian pirobebSi rkinigzebis da xelovnuri<br />

nagebobebis, viwroliandiani rkinigzebis daproeqteba da<br />

saqarTvelos pirobebisTvis misi normatiul-teqnikuri bazis<br />

Seqmnas”. mniSvnelovania, rom am etapze m. moiswrafiSvilis mier<br />

damuSavebulia proeqti _ saqarTvelos masStabiT viwroliandiani<br />

(1067 mm siganis, kukuSkis tipis, mxolod bevrad modernizebuli)<br />

sarkinigzo qselis mosawyobad. sayuradReboa, maRalmTiani<br />

regionebisaTvis es saxeoba metad rentabelurad da<br />

42


perspeqtiuladaa miCneuli, amitom pirveli rigis amocanad<br />

swored misi mTian regionebSi ganxorcielebaa miCneuli.<br />

proeqtis damuSavebisas gaTvaliswinebul iqna saqarTvelos<br />

regionaluri Taviseburebebani da SemuSavda rkinigzis qselis<br />

sruli da momgebiani marSrutebi Tbilisidan mTeli saqarTvelos<br />

masStabiT, radialuri mimarTulebiT, ganapira sadgurebi ki<br />

igegmeba erTmaneTTan uSualo kavSiriT.<br />

praqtikulad, ramdenime regionis muSa-proeqti ukve mzad aris.<br />

xevsureTis regioni am siaSi jerjerobiT ar aris, radgan<br />

regioni ar aris miCneuli stratgiul zonad. magram aris<br />

mosazreba, Tu regionSi aRorZinebis ufro aqtiuri da sasikeTo<br />

Zvrebi gamomJRavnedba, es, Tavis mxriv, momavalSi aq<br />

viwroliandiani rkinigzis ganxorcielebis impulsad iqceva. ris<br />

safuZvelsac Cven mier SeTavazebuli winadadebis _ regionSi<br />

ojaxuri tipis saxl-sastumroebis warmatebulad ganxorcieleba<br />

iZleva.<br />

daskvna. zemoTqmulidan gamomdinare SegviZlia davaskvnaT, rom<br />

sadReisod maRalmTiani regionebisadmi saxelmwifoebrivi<br />

midgoma radikalurad da sasikeTod aris Secvlili, rac udavod<br />

realuri perspeqtivaa maTi ganviTarebisTvis.<br />

sakiTxis Seswavlis Sedegebma aseve gviCvena, rom saxelmwifos<br />

mxridan amgvari nabijebi warmatebul Sedegs iZleva, rac imaSi<br />

gamoixateba, rom xevsureTis regionSi (mag., Satili, gudani da<br />

sxva) mosaxleobis jerjerobiT mcire raodenobiT, magram mainc<br />

dabrunebis precendents qmnis. Tumca unda aRiniSnos, rom<br />

xevsureTis darCenil teritoriebze dReisTvis SesamCnevi Zvrebi<br />

ar SeiniSneba.<br />

1.3. sakurorto Zveli dasaxlebebis revitalizaciis<br />

saerTaSoriso praqtika<br />

kvlevisTvis mniSvnelovania turistulad aqtiuri, warmatebuli<br />

qveynebis gamocdilebis gacnoba im TvalsazrisiT, Tu rogor<br />

ganaviTares adgilobrivi turistuli resursi, rogor<br />

SeinarCunes Zvel istoriul-eTnografiulad saintereso<br />

43


dasaxlebebSi TviTmyofadi garemo; moarges Zveli ganaSenianeba<br />

Tanamedrove moTxovnebs da mianiWes axali funqcia; rogor<br />

iyeneben landSaftis, ekosistemis da TviTmyofadi arqiteqturisa<br />

da, rac mTavaria, soflis garemos dauzianeblad, CarTes<br />

turistul meurneobaSi.<br />

amJamad msoflioSi stumarTmoyvareobis industria umZlavres<br />

sistemas qmnis. turizmis ganTavseba erT-erTi umTavresi<br />

elementia. gansaTavsebeli obieqtebia: otelebi, sastumroebi,<br />

motelebi, axalgazrduli hostelebi Tu saerTo sacxovreblebi,<br />

agreTve apartamentebi, turistuli priutebi da kerZo seqtori _<br />

saojaxo sastumroebis saxiT. turistebis ganTavsebis adgilad<br />

moiazreba nebismieri obieqti, romelic turists epizodur an<br />

regularul Ramis gasaTev adgils sTavazobs.<br />

arsebobs turistTa ganTavsebis koleqtiuri da individualuri<br />

formebi da maTTvis sxvadasxva obieqti gamoiyeneba, kerZod:<br />

I. turistTa koleqtiuri ganTavsebisTvis gamoiyeneba binis tipis<br />

sastumroebi, saxl-sastumroebisa da bungaloebis jgufisgan<br />

Semdgari kompleqsebi. am obieqtebs erTiani marTvis sistema<br />

aqvs da arendiT garkveul safasurad gaicema.<br />

II. turistTa individualuri ganTavsebisaTvis gamoiyeneba<br />

sacxovrebeli saxlebi, romlebic adaptirebulia vizitorTa<br />

miRebasa da dasvenebisaTvis. am jgufSi Sedis kotejebi da<br />

individualuri mciresarTuliani saxlebi, xolo mravalbinian<br />

saxlebSi _ binebi.<br />

aRsaniSnavia, rom dReisTvis farTo propaganda eweva<br />

adamianebis janmrTelobaze ekologurad sufTa garemos dadebiT<br />

gavlenas, rac soflis turizmis ganviTarebis ZiriTadi motivia.<br />

magaliTad, aSS-Si Zalian popularulia iseTi saxis dasveneba,<br />

rogoricaa “Svebuleba sofelSi”, rodesac urbanuli qalaqis<br />

mcxovrebi ojaxebi dasasveneblad da gantvirTvisTvis soflad<br />

Cadian. turistul regionebSi aseve gavrcelebulia e.w.“Svebuleba<br />

kotejSi” an “saxli sofelSi”, romelic SesaZlebelia Zveli,<br />

tradiciuli saxlic iyos. am SemTxvevaSi, stumarma maspinZlis<br />

44


gareSec SeiZleba isargeblos saxliT an misi garkveuli<br />

nawiliT. dasvenebis es forma moxerxebulia da iafi ujdeba<br />

momxmarebels. [10]<br />

evropis qveynebis (mag., germaniaSi, SveicariaSi, avstriaSi da<br />

sxv.) sofluri tipis dasaxlebebSi ganTavsebul turistuli<br />

bazebis qsels axorcielebs e.w. “faqizi” (CvenTvis msgavsi<br />

terminia ”eko”) turizmis saxiT. esaa erT-erTi gza, raTa glexma<br />

SeinarCunos Tavisi sameurneo funqciebi da mxolod turizmze<br />

morgebul momsaxure personalad ar iqces. [11]<br />

turistuli infrastruqturis ganviTarebis sakiTxs eZRvneboda<br />

1992 wels gaerTianebuli erebis organizaciis konferencia<br />

Temaze “garemo da ganviTareba” (UNCED), (rios planetis samiti _<br />

The Rio Erth Summit). [12]<br />

am problemebis kvlevas mieZRvna 09.2006_06.2008 ww.<br />

ganxorcielebuli kidev erTi proeqti, romelic subsidirebuli<br />

iyo TRNC (Crd. kviprosi, TurqeTis resp.) (MEKB-06-12) ganaTlebis<br />

saministros mier.<br />

proeqti miznad isaxavda racionaluri, sabazo principebisa da<br />

gegmis SemuSavebas kunZul kviprosze sofel dif karpaz-is<br />

dasaxlebis revitalizaciisa da misi faqizi transformaciisTvis.<br />

pirvel etapze proeqti iTvaliswinebda dasaxlebis rogorc<br />

fizikur, aseve ekonomikur da socialur mxardaWeras. amisTvis<br />

Catarda naturaluri kvlevebi, rac moicavda arqiteqturul da<br />

funqciur analizs (arsebuli ganaSenianebis, miwis-landSaftis<br />

siluetis, auTvisebeli teritoriebis, quCebis da maTi siluetis,<br />

mTlianad dasaxlebis siluetis da a.S.), socialur analizs,<br />

dafuZnebuls teritoriis demografiul maxasiaTeblebze,<br />

socialur-ekonomikur, ganaTlebisa da kulturis donis<br />

maCveneblebze.<br />

meore etapze mogrovili Sedegebis Teoriul-dokumenturi<br />

masalisa da sxva monacemebis analizis safuZvelze SemuSavda<br />

konceptualuri xedva, mTavari strategia da scenari.<br />

Camoyalibda ZiriTadi miznebi da amocanebi.<br />

45


naSromis Sedegi iyo soflis tipis am dasaxlebis potencialis<br />

racionalurad gamoyenebisa da eko-turizmis ganviTarebisTvis<br />

ZiriTadi sicocxlisunariani struqturis Seqmna, rac sabolood<br />

pozitiur wvlils Seitanda am istoriul-eTnografiuli,<br />

kulturuli maxasiaTeblebiT gamoxatuli dasaxlebis<br />

revitalizaciisa da ekologiuri mdgradobis gaumjobesebaSi.<br />

zemoT aRniSnuli kvleva sainteresoa im mosazrebidan<br />

gamomdinare, rom, msgavsi problemebis gadaWrisas, is SeiZleba<br />

gamoyenebul iqnes, rogorc meTodologiuri saxelmZRvanelo.<br />

(sofeli dif karpaz-is revitalizacia: tradiciuli sofluri<br />

dasaxleba CrdiloeT kviprosze. avt. hoskara, sebnem onali;<br />

doratli, nasie; kan akbili, esra; gulei, kamili; orkunoglu,<br />

halide/ aRmosavleT xmelTaSua zRvis universiteti – (TRNC -<br />

Internacional IAPS-CSBE & HOUSEING Network 2009).<br />

ZvelisaTvis axali funqciis, axali sicocxlis dabadebis – e.w.<br />

revitalizaciis magaliTebi kidev mravladaa msoflio turizmis<br />

infrastruqturis ganviTarebis praqtikaSi.<br />

amis naTeli magaliTia TurqeTSi mdebare, istoriul-<br />

arqiteqturulad TviTmyofadi regioni kabadokia, sadac bunebisa<br />

da adamianis mier Seqmnilia sacxovrebeli gamoqvabulebi. xeTebis<br />

periodidan dawyebuli, saukuneebis manZilze ikveTeboda<br />

mravalbiniani sacxovrebeli saxlebi. es tradicia,<br />

moxerxebulobis, silamazisa da TviTmyofadobis gamo,<br />

adgilobrivi macxovreblebis mier dRemdea SenarCunebuli. [13]<br />

gioremes Turquli mosaxleoba dResac ar aSenebs saxlebs<br />

axal teritoriebze. isini TavianTi sacxovreblebis arsebul,<br />

bunebriv, kldovan warmonaqmnebze akeTeben miSenebas, ZvelisZveli,<br />

tradiciuli meTodiT. amave meTodiT dResac iqmneba<br />

komfortulad mowyobili keliebis tipis sastumroebi<br />

turistebisaTvis. [14]<br />

ojaxuri sastumros funqciis mqone mciresarTuliani<br />

sacxovrebeli saxlebiT kurortebis ganaSenianebis farTo<br />

46


praqtika arsebobs italiasa da bulgareTSi, zRvispira da<br />

rTuli reliefis mqone maRalmTian (alpebis) kurorteze.<br />

sainteresoa istoriul-arqiteqturul Zeglad qceuli<br />

italiuri qalaq materas magaliTi, sadac qalaqis Zveli<br />

mciresarTuliani ganaSenianebis nawili daculi teritoriaa.<br />

amasTan, sacxovrebeli saxlebis umetesi nawili sastumroebadaa<br />

adaptirebuli.<br />

bulgareTis mTaze terasulad gaSenebul istoriul qalaq<br />

veliko-tirnovos Zvel sacxovrebel saxlebs turistebis<br />

gansaTavseblad iyeneben.<br />

aRsaniSnavia, rom orive qalaqSi, Tanamedrove arqiteqturuli<br />

normisa da moTxovnis gaTvaliswinebiT, harmoniulad viTardeba<br />

qalaqis Tanamedrove nawilebic. [15]<br />

ruseTis federaciaSi e.w. “ojaxuri” sastumroebi xSiri araa<br />

(uZravi saagentos DokI monacemebiT, sul 100-mdea), [16] magram<br />

iTvleba, rom es sfero Zalian perspeqtiulia da swrafi tempiT<br />

ikidebs fexs. regionebSi saojaxo sastumroebi umTavresad<br />

rusul nacionalur stilSia gadawyvetili da ulamazes<br />

adgilebSia ganTavsebuli. aq kargadaa organizebuli eqskursiebi<br />

da kulturuli programebi. es centrebi popularulia rogorc<br />

russ, aseve ucxoel turistebs Soris da regionaluri mTavroba<br />

yvelanairad mxars uWers aseTi saxis saqmianobas.<br />

Zveli istoriuli garemos SenarCunebis TvalsaCino magaliTia<br />

ruseTis federaciis mazenskis raionSi mdebare eTnografiuli<br />

sofeli kimJa. is im mcirericxovan dasaxlebaTa ricxvs<br />

ganekuTvneba, romelmac SeinarCuna zRvispira (поморье)<br />

dasaxlebebis tradiciuli ieri da civilizaciisgan<br />

xelSeuxebeli landSafti. [17]<br />

sofeli imis warmodgenis saSualebas iZleva, rogor<br />

cxovrobdnen maTi winaprebi bunebriv garemoSi 100 an 200 wlis<br />

win.<br />

kimJas mcxovreblebma TavianTi soflis unikalurobis<br />

SesanarCuneblad 2004 wels Seqmnes specialuri teritoriuli<br />

47


sazogado TviTmmarTvelobis organo (отс) “kimJa,” romlis<br />

ZiriTadi saqmianoba soflis kulturuli memkvidreobis<br />

SenarCuneba, stumris miReba da am saxis turizmis ganviTarebaa.<br />

TviT sofelSi faseulia ara marto arqiteqturis Zeglebi (maT<br />

Soris Zveli odigitriis eklesia, aRTqmis jvrebi, sacxovrebeli<br />

saxlebi, sameurneo nagebobebi), aramed soflis kulturuli<br />

landSaftic, romelic gzebis, bostnebis, Robe-yoris,<br />

moSiSvlebuli adgilebis, mdeloebis erTobliobaa da romelic<br />

eris formirebis istoriasTanaa kavSirSi.<br />

Sesabamisi drouli RonisZiebebiT s. kimJas mosaxleobam daicva,<br />

SeinarCuna sofeli da gaiCina damatebiTi Semosavlis wyaro. aq<br />

tardeba forumi “memkvidreobis adgili regionis mdgradi<br />

ganviTarebisas.” [18]<br />

adgilobrivi tradiciuli sacxovrebeli garemos, misi<br />

unikaluri arqiteqturis gadarCenis, SenarCunebisa da turistul<br />

infrastruqturaSi CarTvis erT-erTi warmatebuli mcdelobaa<br />

qvemo saqsoniis sofeli vendlandi, romelic Crdilo germanuli,<br />

saukunovani, tradiciuli wriuli struqturis mqone, soflis<br />

tipis dasaxlebis tipuri nimuSia. aq Catarda soflis teritoriis<br />

restavracia, gakeTda muzeumi da moewyo ojaxuri da mcire<br />

zomis municipaluri sastumroebi. regionis mesveurebi cdiloben<br />

miizidon turistebi. gamoikveTa is tendenciac, rom axalgazrda<br />

mcxovreblebi mainc ar Cerdebian sofelSi da qalaqebisken<br />

miiweven. am movlenis gamomwvevi mizezebi calke Seswavlis<br />

sagania. nax.<br />

ganvixiloT soflis restavraciis arcTu warmatebul<br />

magaliTi, kerZod germaniis yofili kancleris helmut kolis<br />

mSobliur sofel liudvigsxafenis aRdgena. sagulisxmoa, rom<br />

Tavis droze kancleris iniciativiTa da didi dafinansebiT aq<br />

Catarda sarestavracio samuSaoebi e.w. „ganaxleba”. soflis yvela<br />

saxli gadaiReba ferad-feradi, xalisiani feris saRebavebiT.<br />

erTmaneTTan axlomdgomi saxlebis Siga wiboebs mRebavebi ver<br />

miudgnen da isini Seuferadebeli darCa. SemdgomSi<br />

48


arqiteqtorebma aRmoaCines, rom Tavis droze es saxlebi<br />

SeRebili yofila ruxi feris, sxvadasxva araCveulebrivi<br />

tonalobis bunebrivi pigmentebiT, rac dasaxlebas individualur,<br />

tradiciul da saocrad esTetikur iers aZlevda.<br />

mTavrobis iniciativiT ki, am erTi SexedviT dadebiTi impulsis<br />

matarebeli, magram winaswar kvlevebs moklebuli uxeSi CareviT,<br />

dasaxlebam banaluri, evropuli dasaxlebis ieri miiRo.<br />

es magaliTi metyvelebs imaze, rom, rogorc wesi, winaswar<br />

kvlevebs moklebuli, araswori mimarTulebiT ganxorcielebul<br />

aRdgena-ganaxlebas, kidev ufro didi zianis miyeneba SeuZlia.<br />

literaturuli masalis gacnobam agreTve gviCvena, rom<br />

sazRvargareTis qveynebis sakurorto qalaqebisa da dasaxlebebis<br />

mciresarTuliani saxlebis arqiteqturuli dagegmarebisa da<br />

ganaSenianebisas ar gamoiyeneba tipuri proeqtebi. konkretul<br />

raionebSi mSeneblobisTvis arqiteqturuli tradiciebis<br />

safuZvelze SemuSavda adgilobrivi landSaftis, reliefisa da<br />

bunebriv-klimaturi pirobebis Sesabamisi da individualuri<br />

proeqtebis variantebi. es ki dasaxlebebs TviTmyofad da<br />

ganumeorebel arqiteqturul iers unarCunebs.<br />

sainteresoa am sferoSi momuSave cnobili ingliseli<br />

arqiteqtor braian parkis gamocdileba.<br />

“ukve Jargonad iqca kulturuli turizmisa da ganaSenianebis<br />

aRdgenis sferoSi „aSene qveyana anu aSene kultura“; „yvela<br />

aRdgena kulturulia an ver Sedgeba“ _ magram aRdgena ver<br />

moxdeba CalabulaSi, rac ar unda kulturuli iyos igi”. [19]<br />

utyuaroba gvesaWiroeba, rodesac vmuSaobT qalaqis an Zveli<br />

dasaxlebis narativTan, rodesac vcdilobT CavwvdeT warsuls,<br />

raTa davrwmundeT, rom samomavlo SeTavazebebi warsulzea<br />

dafuZnebuli da momavalsac miesadageba. Sotlandiuri “merCanT<br />

siTis” („vaWarTa qalaqi“) istoriuli Senobebis asprocentiani<br />

aRdgena da konservacia ar gaxldaT amocanis gadaWra. ragan is,<br />

rac gakeTda sakonservacio samuSaoebis, Zveli Senobebis axali<br />

49


daniSnulebisTvis misadagebisa da axali Senobebis nazavi iyo.<br />

[20]<br />

is, rac merCanT siTSi gakeTda, metwilad konservacia gaxlavT.<br />

quCebsa da sazogadoebriv sivrceebSi seriozuli investiciebi<br />

Caido da mTel ubans erTgvari erTianoba mianiWa, rac<br />

mravalgvari sxvadasxva daniSnulebis dawesebulebis erTmaneTis<br />

gverdiT ganlagebiT ganxorcielda. (braian parki)<br />

avtoris azriT, regionis Zveli dasaxlebebis momavali<br />

konservaciam unda gansazRvros, magram ara yvelafris<br />

SenarCunebis, SekeTebis da Senaxvis gziT. unda SeirCes:<br />

ra aris saukeTeso maT Soris, rac gagvaCnia;<br />

kidev risi daTmoba SegviZlia;<br />

sad devs SesaZleblobebi imisa, rom dainergos saTanado axali<br />

xasiaTi, masStabi da xarisxi?<br />

ganisazRvros ramdenad SesaZlebelia eTnografiuli, Zveli<br />

regionis Sereuli saxiT moxmareba?<br />

konservaciisaTvis konservaciis gegma gamoiyeneba, magram,<br />

mTavaria Senobis Sesabamisi mniSvnelobis Sefaseba (Assessments of<br />

Relevant Significance), rac, erTi mxriv, gamoarCevs mis yvelaze<br />

mniSvnelovan elementebs, riTac gaamarTlebs maTi konservaciisa<br />

da xelaxali gamoyenebis investirebas; meore mxriv, gamoarCevs<br />

naklebad mniSvnelovan da umniSvnelo Senobebsa da sivrceebs,<br />

romelTa Secvla SesaZloa mTeli arealisTvis ufro momgebiani<br />

aRmoCndes.<br />

“merCanT siTiSi~ qalaqis ieris memkvidreobis aRdgenis<br />

iniciativis ZiriTadi miznebi iyo:<br />

sajaro da kerZo investiciebisaTvis CamonaTvlis momzadeba<br />

momavali investirebis wasaxaliseblad;<br />

proeqtis moqmedebis arealSi sajaro kontrolis qveS myofi<br />

umniSvnelovanesi ubnebis swrafi aRdgenis xelSewyoba;<br />

arealSi kerZo kontrolis qveS myofi ubnebis ganviTarebis<br />

xelSewyoba da gaumjobeseba;<br />

50


arealSi axal saqmianobaTa wamowyebis xelSewyoba, xolo<br />

kulturuli, turistuli da SemoqmedebiTi industriis dargSi<br />

_ arsebuli saqmianobebis gafarToeba;<br />

Senobis zeda sarTulebze carieli da mitovebuli uzarmazari<br />

farTobis sacxovreblad an biznessaWiroebisTvis xelaxla<br />

gamoyenebis stimulireba;<br />

arealis xasiaTisa da memkvidreobis Sesabamisi yvela Sesavsebi<br />

proeqtisaTvis maRalxarisxiani dizainis uzrunvelyofa;<br />

merCanT siTisTvis damaxasiaTebeli gamokveTili<br />

arqiteqturuli xasiaTisa da memkvidreobis dacva, istoriuli<br />

Senobebis SekeTeba-restavraciis xelSewyobis gziT.<br />

avtors dadebiT movlenad miaCnia is garemoeba, rom, rogorc<br />

bolo wlebis statistika cxadyofs, glazgoSi, romelic axlaxan<br />

ganaxlda, bevrad ufro gaizarda vizitorTa mozidva da<br />

momsaxureba, vidre edinburgSi. qalaqis aRdgena am monacemTa<br />

zrdis umTavresi faqtori gaxldaT.<br />

Sedegad civi, nestiani da CaJamebuli qalaqidan glazgo<br />

aqtivobebis, performansisa da saqmianobebis, mravalferovani<br />

kulturis adgilad iqca, dasaxlebis aRdgenis, vizitorTa<br />

sagrZnobi raodenobiT zrdisa da masTan dakavSirebuli<br />

investiciebis mozidva ar xdeba mxolod glazgoSi. adamianebs<br />

gvizidavs mfeTqavi adgilebi, sadac dasaxleba mudam<br />

moZraobaSia, sadac Zveli axalSi iJRenTeba, sadac identoba da<br />

adgilis suli Taobidan TaobaSi cocxlobs.<br />

sayuradReboa, urbanuli memkvidreobis analizis axlad<br />

SemuSavebuli meTodi „DIVE“ (yvinTva) da misi ZiriTadi aspeqtebi.<br />

es gaxlavT gegmarebiTi instrumenti, romlis saSualebiT<br />

SesaZlebelia istoriuli qalaqebisa da garemos Taviseburebebis<br />

(e.w. adgilis sulis), misi mniSvnelobis, cvlilebebis Setanis<br />

SesaZleblobebisa da samoqmedo arealis gamokvleva. [21]<br />

sainteresoa misi ZiriTadi aspeqtebi, kerZod istoriuli<br />

arealebis ganviTarebis potencialsa da cvlilebebis Setanis<br />

SesaZleblobaze yuradRebis gamaxvilebam cxadyo ufro<br />

51


misadagebuli da integrirebuli dagegmvis strategiis,<br />

iaraRebisa da meTodebis saWiroeba. 1990 wlidan moyolebuli<br />

norvegieli damgegmavebi iyeneben „adgilis analizs“, rogorc<br />

urbanuli ganviTarebis procesis iaraRs. termini “adgilis<br />

analizi” ganisazRvreba, rogorc iaraRi, romlis meSveobiT<br />

vlindeba adgilobrivi resursebis buneba, maTi socialuri<br />

Rirebuleba. cxadi xdeba, Tu dReisaTvis rogor moixmareba da<br />

imarTeba es resursebi. analizma dokumenturad unda asaxos<br />

arealis Zlieri Tu susti mxareebi da Taviseburebani, rac<br />

momavali SesaZleblobebis Sefasebis da saTanado dasacavi Tu<br />

gasaviTarebeli miznebis dasaxvis safuZvlad gamodgeba. amJamad<br />

profesionalebis Tu sazogadoebis mier kulturuli<br />

memkvidreoba sul ufro metad aRiqmeba mocemuli adgilis<br />

simdidred.<br />

2002 wels evropis kulturuli memkvidreobis sammarTvelom<br />

wamoiwyo procesi, romelic miznad isaxavda urbanuli<br />

memkvidreobis specifikuri analizis SemuSavebas. esaa urbanuli<br />

da teritoriuli konservaciis marTvis, sivrcobrivi<br />

dagegmarebis, garemoze zegavlenis Sefasebisa da sxva msgavsi<br />

amocanebis ganxorcielebaze morgebuli dagegmvis iaraRi,<br />

romelic SesaZloa gamoyenebul iqnes istoriuli-eTnografiuli<br />

dasaxlebebis sulis gamokvlevisas.<br />

DIVE-is meTodiT kvlevis oTxi safexuri gulisxmobs, rom<br />

istoriuli xasiaTis daumuSavebeli informacia oTxi safexuris<br />

gavliT qmediT codnad iqceva.<br />

I safexuri. arealis istoriuli xasiaTis aRwera<br />

analizis pirveli stadiis amosavali wertilia informacia<br />

imis Sesaxeb, Tu ra damaxasiaTebeli niSani gamoarCevs arealis<br />

pirvelsaxes, evolucias da dRevandel situacias erTmaneTisgan.<br />

amasTan dakavSirebuli qvesakiTxebi moicavs:<br />

adgilis pirvelsaxisa da ganviTarebis Sesaxeb informaciis<br />

moZiebas;<br />

istoriuli saxis informaciis sistematizacias;<br />

52


mopovebuli da gadamuSavebuli codnis aRwerasa da<br />

gadmocemas.<br />

II safexuri. arealis istoriuli mniSvnelobis interpretireba.<br />

I safexurze mopovebul faqtobriv da aRweriT codnas kvlevis<br />

II safexurze emateba interpretirebuli informacia arealis<br />

istoriuli konteqstisa da xasiaTis Sesaxeb. es ori safexuri<br />

erTad ayalibebs safuZvels, raTa III etapze Sefasdes<br />

kulturuli memkvidreobis faseulobebi da potenciali. II<br />

safexuris ZiriTadi mizania gamoavlinos, Tu ra aris arealis<br />

arsebiTi Taviseburebebi da riTia isini mniSvnelovani.<br />

amasTan dakavSirebuli qvesakiTxebi moicavs:<br />

istoriuli konteqstis interpretirebas;<br />

arealis istoriuli kondiciis moZiebas (ramdenad mkafio,<br />

xeluxlebeli da avTentikuria igi);<br />

arealis istoriuli mniSvnelobis aRweras da gadmocemas;<br />

III safexuri. arealis SesaZleblobebisa da SezRudvebis<br />

Sefaseba.<br />

III safexuri ganavrcobs wina safexurebis aRweriTi da<br />

interpretirebiTi saxis masalas, amatebs arsebiTi<br />

Taviseburebebis Sefasebas, Rirebulebas aniWebs mas garemo<br />

miznebisa da prioritetebis Sesabamisad da, bolos, ganixilavs<br />

SesaZleblobebsa da SezRudvebs.<br />

am etapis ZiriTadi mizania gamoavlinos, Tu rogoria arealis<br />

istoriuli Rirebuleba, ganviTarebis potenciali da cvlilebis<br />

SesaZlebloba.<br />

amasTan dakavSirebuli qvesakiTxebi moicavs:<br />

kulturuli memkvidreobis arsebiTi TaviseburebebisTvis<br />

Rirebulebis dadgenas;<br />

prioritetuli kulturuli memkvidreobis ganviTarebis<br />

potencialisa da mowyvladobis gamokvlevas;<br />

kulturuli memkvidreobis resursebis cvlilebis<br />

SesaZleblobis aRweras da gadmocemas.<br />

53


IV safexuri. kulturuli safexuri _ memkvidreobis<br />

xelSewyoba<br />

IV safexuri moicavs struqturis dadgenas mocemuli adgilis<br />

im kulturul-istoriuli resursebis ganviTarebisa da<br />

aqtivizaciisTvis, romlebic ganisazRvra, ganixila da Sefasda,<br />

rogorc Tvisebrivad mniSvnelovani, Rirebuli da met-naklebad<br />

Sesatyvisi faqtorebi.<br />

analizis am ukanaskneli fazis umTavresi mizania dadgindes,<br />

romelia arealSi istoriuli resursebis aqtivizaciisa da<br />

samoqmedo Carevis adgili.<br />

amasTan dakavSirebuli qvesakiTxebi moicavs:<br />

Carevisa da aqtivobis adgilis gansazRvras;<br />

gansaxorcielebeli strategiebisa da principebis<br />

Camoyalibebas;<br />

konkretuli RonisZiebebis da instrumentebis SeTavazebas.<br />

gamoTqma „Carevis adgili“ gamoiyeneba rTuli norvegiuli<br />

sityva „handlingsromis“ aRsaniSnavad, rac sityvasityviT<br />

„samoqmedo sivrces“ niSnavs. termini aRwers samoqmedo vels,<br />

romelic potenciurad xelmisawvdomia damgegmavisa da<br />

SemsruleblisTvis. igi ukavSirdeba im RonisZiebebs, romelic<br />

SeiZleba gaTvaliswinebuli iyos ganxilvis procesSi myofi<br />

memkvidreobis Sesanaxad, Sesacvlelad da (an aqtivizaciisaTvis)<br />

rogorc Carevis formis, aseve Carevis intensivobisa Tu masStabis<br />

TvalsazrisiT. termini moicavs ara marto fizikur elementebs,<br />

rac SeiZleba Carevis obieqti iyos, aramed arafizikur<br />

ganmsazRvrel faqtorebsac, rogoricaa dainteresebuli pirebi,<br />

kanonmdebloba, dafinanseba da sxva SesaZleblobebi Tu<br />

SezRudvebi.<br />

sabolood SeiZleba davaskvnaT, rom DIVE-is meTodiT analizi<br />

upirvelesad da umTavresad konkretuli arealis daxasiaTebis<br />

procesia da mimarTulia adgilis evoluciis SesaZleblobis<br />

gamovlenasa da samomavlo arCevanis Sefasebaze. [22]<br />

54


imisaTvis, rom codnis mosapovebeli „CayvinTvisas“<br />

Segrovebuli istoriuli masala efeqturad iqnes gamoyenebuli,<br />

igi analizis ganmartebiTi da SefasebiTi fazebisaTvis monacemTa<br />

bazad unda Camoyalibdes.<br />

am samuSaos sistematizaciisTvis gamosadegi iaraRi gaxlavT<br />

dro-sivrcis matrica, igive drois sarkmeli. am matricis<br />

meSveobiT SesaZloa daxarisxdes, Seinaxos da gadmoices<br />

informacia arealis istoriuli arsis Sesaxeb.<br />

istoriul-eTnografiuli adgilebis ganaxlebis sakiTxTan<br />

dakavSirebiT sainteresoa, am sferoSi udidesi gamocdilebis<br />

mqone, germaneli arqiteqtor kristian Smicis mosazreba:<br />

“istoriuli adgilis saTuTi ganaxleba ar niSnavs, rom is ar<br />

daicva dangrevis, Tu misi mowyobisadmi araprofesiuli<br />

midgomisagan. es, pirvel rigSi, niSnavs gaisarjo<br />

diferencirebuli samSeneblo kulturisaTvis. xolo samSeneblo<br />

kultura awmyoSi ganisazRvreba imiT, Tu rogor vudgebiT da<br />

vepyrobiT Cven Zeglebs, maT individualobasa da im mniSvnelobas,<br />

romelic am adgilmdebarobisaTvis gaaCniaT. amasTan, yuradRebas<br />

vamaxvilebT TviT adgilmdebareobis Taviseburebaze, romlis<br />

tipuri maxasiaTebeli Cven mier unda iqnes gamovlenili.<br />

mniSvnelovania, rom warmodgenaSi arsebuli suraTebi SevurwyaT<br />

adgilis mier nakarnaxevs, imas, rac am adgils cvlis. Cveni<br />

arqiteqtoruli kredoa is, rom pirveladia ara Senobis gare<br />

xedi, aramed, rogor esadageba is Tavis garemos. swored amis<br />

warmodgena gvsurs istoriul konteqstSi ganxorcielebuli<br />

proeqtebis ganxilvisas, rogorebicaa, magaliTad, drezdenTan<br />

pirveli germanuli qalaqi-baRi helerau da e.w. Q”kartier V.1”<br />

drezdenis aRdgenil “noimarktis” ubanSi (me-2 msoflio omis<br />

dros dangreuli da xelaxla aSenebul “frauenkirxes”<br />

maxloblad).<br />

sainteresoa ingliseli arqiteqtor uiliam manis azri Zveli<br />

londonis _ romauli da Sua saukuneebis qalaqis istoriul<br />

55


gareubnebSi moqceuli sami proeqtis Sesaxeb: “arqiteqtorebi<br />

sxeuls amuSaveben, Tumca swadiaT, swored suls Seexon”.<br />

igi aRniSnavs, rom qalaqisa da nebismieri dasaxlebis Seqmna<br />

araerTgvarovani procesia. igi sinTezuria da moiTxovs<br />

TanagrZnobasac da simkacresac, risTvisac uiliam mani saWirod<br />

miiCnevs, winaswar, garkveuli saxis samuSaoebis Catarebas:<br />

_ samuSaoTa warmoebisas interesTa konfliqtis gamokvlevas;<br />

_ masalis struqturis gaTvaliswinebiT, axali formebis<br />

ganxorcielebis konkretuli taqtikis SemuSavebas;<br />

_istoriuli garemos ganaxlebis procesisTvis aramaterialuri<br />

kulturis _ movlenebis, dadgenili wesebis, cxovrebiseuli<br />

Sablonebis mniSvnelovnebas.<br />

sainteresoa mis mier Sesrulebuli ramdenime proeqti:<br />

1. SorediCi _ raioni, romelic qalaqis CrdiloeT napirzea<br />

ganlagebuli da mis aguriT naSeneb qarxnebsa da sawyobebs Zveli<br />

romaul-ostiuri elferi aqvs. amJamad es areali bankirebisa da<br />

iuristebis gansakuTrebul interess iwvevs, radgan ofisebisTvis<br />

es specifikuri zona sWirdebaT.<br />

adamianTa uflebebis dacvis saqvelmoqmedo organizacia<br />

„saerTaSoriso amnistiam“ saTavo ofisebisTvis SeiZina 1911 da<br />

1954 wlebSi aSenebuli ori avejis qarxana. maTTvis mTavari iyo,<br />

Zveli Senoba axali miznebisTvis minimaluri danaxarjebiT<br />

moergoT.<br />

saboloo Sedegis misaRwevad arqiteqtorebis jgufis mier<br />

Catarda kompleqsuri samuSaoebi:<br />

1. maT Tvali gaadevnes raionis istorias, Seiswavles misi<br />

infrastruqtura (industriuli, sacxovrebeli, utilitaruli);<br />

2. dadginda Senobebis struqtura sxvadasxva maxasiaTebliT:<br />

3. dadginda Senobis resursebi, kerZod misi gare satvirTo<br />

areali, Siga satvirTo sivrce, sasinaTlo ezoebi.<br />

yvela es sivrce gamoyenebul iqna axalgazrda biznesmenTa<br />

jguf „amnistiisTvis~, saWiroebisamebr arsebul Senobas ki jer<br />

ar gaaCnda Tanamedrove moTxovnebze morgebuli saTavsebi _<br />

56


misaRebi da sagamofeno sivrce, saleqcio darbazi, lifti da<br />

kibeebi.<br />

Semdgomi samuSaoebi analizis garkveul safuZvelze<br />

ganxorcielda, radgan, rogorc amboben londoni talaxis,<br />

xreSisa da Tixis qalaqia, amitom, axali konstruqcia Zalian<br />

mtkice, mbzinavi aguriT Sesrulda, romelic sarkinigzo mSrali<br />

xidebis mSeneblobis praqtikaSi gamoiyeneboda. aguris wyobac<br />

„Zveli yaidis“ iyo, kiris duRabiT, sqeli konstruqciiT Sekruli.<br />

detalebiTa da proporciebiT Senoba iyo utilitarulica da<br />

sacxovrebelic, xolo interieri ganzrax daumuSavebeli datoves.<br />

Sedegad miiRes is, rom am aqtiur da saqmian biznesmenTa jgufis<br />

_ „amnistiis“ wevrebsa Tu momsaxure personals moswonT, rom<br />

imyofebian movlenebis centrSi, arian cota marginalurebic;<br />

aseve akmayofilebT es uxvi, magram ubralo garemo.<br />

D ganxiluli magaliTis safuZvelze vaskvniT, rom<br />

rekonstruqciisTvis SerCeuli adgilisa da Tavad Senobis Rrma<br />

kvlevis Sedegad miRebuli informaciis analizis safuZvelze<br />

SemuSavebuli proeqtis meSveobiT Camoyalibda axali sivrce,<br />

romelic Zvelisa da axlis harmoniuli Serwymaa. amasTan, is<br />

araCveulebrivi Tanamedrove nagebobaa, sadac SenarCunebulia<br />

Zveli, magram mis garSemo Tanamedrove utilitaruli sivrce<br />

ganviTarda, romelic morgebulia adgils da inarCunebs<br />

ganumeorebel, individualur saxes. amasTan, maqsimalurad<br />

pasuxobs mflobelTa saqmian da esTetikur moTxovnilebebsac.<br />

2. vaiTCepeli (White Chapel) londonis mravalferovani istoriis<br />

mqone didebuli ganapira raionis daculi teritoriaa.<br />

dRevandeloba moiTxovs, rom ofisebi infrastruqturulad<br />

qalaqis rogorc Zvel industriul, aseve ganapira raionebSic<br />

gavrceldes. amasTan, ar arsebobs sazogadoeba, romelic am<br />

process SeaCerebs, Tumca bevri obieqti xelSeuxebladaa<br />

SesanarCunebeli.<br />

CvenTvis sainteresoa arqiteqtorTa jgufis mier Sedegis<br />

misaRwevad Catarebuli kvlevisa da Semdgomi moqmedebis etapebi,<br />

57


aTa es struqtura SenarCunebuliyo, momavalSi axali<br />

daniSnulebiT gamoyenebuliyo da siZvelis xarjze meti<br />

mimzidveloba SeeZina.<br />

arqiteqtorTaA mier gamokvleul iqna areali. gamovlinda misi<br />

dadebiTi da uaryofiTi mxareebi. avtorTa jgufi eZebda<br />

saSualebas, rom sivrceebi vertikalurad da horizontalurad<br />

daekavSirebinaT erTmaneTTan. amasTan, Tanamedrove moTxovnebis<br />

Sesabamisad mowyobiliyo unarSezRudulTa gzebi, saxanZro<br />

gasasvlelebi da galereebis qseli;<br />

Sesrulebuli samuSaos saintereso Sedegia is, rom<br />

arqiteqtorTa TqmiT “axlad Seqmnili sivrceebi, arsebulis<br />

„biZaSvilebi“ arian da ara klonebi”, rac restavracia-<br />

revitalizaciisas erT-erT yvelaze mniSvnelovan Sedegad<br />

moiazreba.<br />

saintereso magaliTia proeqti “galerea”, romelic Zveli quCis<br />

gagrZeleba iyo da raionis sazogadoebrivi adgilebis mowyobis<br />

gegmaSi mniSvnelovani obieqti iyo.<br />

CvenTvis mniSvnelovan gamocdilebad SeiZleba iqces is, rom<br />

avtorTa jgufi xangrZlivad dadioda fexiT, aTvalierebda da<br />

ixatavda mocemul teritorias, radgan saWiro iyo ganaSenianebis<br />

im zogadi struqturis amocnoba, romelic Tavidan naTlad ar<br />

ikveTeboda.<br />

maT „nakrZalad“ gansazRvres arsebulTagan erT-erTi areali,<br />

radgan es sakonservacio adgili erTianad Zveli da uCveulo iyo.<br />

jgufi am Suasaukuneobrivi xasiaTis ara marto SenarCunebas,<br />

aramed gavrcelebasac Seecada. arqiteqtorebi TavianTi<br />

proeqtebiT am adgilebis intensiurobis da sicocxlis<br />

SegrZnebis gamZafrebas cdilobdnen.<br />

miuxedavad Zvelisadmi udidesi mowiwebisa, avtori aqve<br />

aRniSnavs, rom “cvlileba damaxasiaTebelia Cveni adamianuri<br />

mdgomareobisTvis _ aseve Cveni dasaxlebebisTvisac, amitom<br />

daskvnis saxiT SeiZleba Camoyalibdes: sakiTxavi is ki araa,<br />

moxdes Tu ara cvlileba, aramed mniSvnelovania, ramdenad<br />

58


swrafad unda moxdes? ar iqneba winaaRmdegobrivi, Tu aqve<br />

vityviT, rom arqiteqtura unda iyos gamZle, magram cvlilebas<br />

Seguebadi. swored esaa is, rac qalaqebs da istoriis mqone<br />

dasaxlebebs sulis navsayudlad aqcevs”.<br />

avtori SeniSnavs, rom misi “londonuri gamocdileba SesaZloa<br />

amxnevebs optimistebs da nirs wauxdens pesimistebs” [23]<br />

daskvna. arsebuli dasaxlebebis Senebisas yvela Zvel,<br />

Semadgenel nawilTan SeTanxmeba, maTi xasiaTis gaTvaliswineba<br />

da SenarCuneba ufro met samuSaos moiTxovs, vidre axal<br />

adgilas maTi daproeqteba da aSeneba, magram, amavdroulad, es<br />

ufro faseulia.<br />

sainteresoa da gasaTvaliswinebeli axleburi, Sereuli<br />

funqciis mqone saxlebis tipologiis formirebis sferoSi,<br />

sxvadasxva kvleviT institutSi Catarebuli samecniero<br />

Teoriuli gamokvlevebi da maT safuZvelze SemuSavebuli<br />

rekomendaciebi. aRsaniSnavia sacxovreblebis tipuri da<br />

eqsperimentuli daproeqtebis, centralur samecniero-kvleviT<br />

institutSi (цнниэп жилища) damuSavebuli samecniero kvleviTi<br />

naSromi Temaze: «Предложения по созданию специальных серий жилых<br />

домов для использования их в специфических условиях строительства в<br />

приморских районах страны.» /1991 ww. Temis xel-li arq. kand. e.<br />

peresvetovi/.<br />

naSromSi ganxilulia zRvispira sakurorto raionebSi<br />

(krasnodaris mxare) gamosayenebeli racionaluri tipis<br />

sacxovrebeli saxlebisa da binebis arqiteqturul-gegmarebiTi<br />

gadawyvetis ZiriTadi principebi. sabazisod aRebulia or-sam-<br />

Taobiani sacxovreblad gaTvaliswinebuli binebis funqciuri<br />

zonirebis xerxebi, droebiT da mudmiv mcxovrebTa erT saxlSi<br />

ganTavsebis sxvadasxva forma. naSromSi specifikuri pirobebis<br />

gaTvaliswinebiT SemuSavebulia arqiteqturul-gegmarebiTi<br />

gadawyvetis ZiriTadi principebi, racionaluri sarTulianoba,<br />

binebis tipologia da sxva.<br />

59


aseve sayuradsaReboa, amave institutSi 1992 ww. damuSavebuli<br />

samecniero-kvleviTi naSromi Temaze: «Разработать предложения по<br />

выбору рациональнальных типов жилых домов для городов-курортов<br />

Краснодарского края.» (Temis xel-li arq. kand. e. peresvetovi).<br />

kurortebze sacxovrebeli saxlebisadmi (binebisadmi) ZiriTad<br />

moTxovnaTa kompleqsis safuZvelze, kurort gelenjikis (rfr)<br />

magaliTze, Camoyalibebulia bifunqciuri sacxovrebeli<br />

saxlebis (binebis) tipTa nomenklatura, moculobiT-gegmarebiTi<br />

struqturebi da racionaluri 2_4-sarTulianoba, saxlebis<br />

(binebis) funqciuri zonireba, maTi arqiteqturul-gegmarebiTi<br />

gadawyvetis teqnikur-ekonomikuri efeqturobis Sefaseba da sxv.<br />

daskvna. rogorc turistulad ganviTarebuli sazRvargareTis<br />

qveynebis praqtikis Seswavla-analizi gviCvenebs, kurortebze<br />

didi xania farTodaa gavrcelebuli arsebuli saxlebis mcire<br />

saojaxo e.w. saxl-sastumroebad adaptaciis praqtika, maTi<br />

keTilmowyoba, damatebiTi meurneobis warmoebisa da turistul<br />

momsaxurebaSi CarTvis SesaZleblobiT. rac, Tavis mxriv, xels<br />

uwyobs ara marto ekonomikis ganviTarebas, aramed kurortebis<br />

TviTmyofadobis da ekologiuri balansis dacvas. kurortebis<br />

ganumeorebeli arqiteqturul-gegmarebiTi ieris Camoyalibebisa<br />

da SenarCunebis garda, isini mudmiv da droebiT mcxovrebTaTvis<br />

maRalkomfortuli dasasvenebeli da sacxovrebeli garemos<br />

Seqmnasac uzrunvelyofen. Sesabamisad, axangrZliveben Zveli<br />

adgilis sicocxlisunarianobas.<br />

1.4 rekreaciul raionebSi sacxovreblis formirebis samamulo<br />

praqtika<br />

rac Seexeba saqarTvelos kurortebze damsvenebelTa miReba-<br />

dabinavebis, maTi Sesaferisi biniT uzrunvelyofisa da<br />

momsaxurebis sakiTxs mniSvnelovania, rom (rogorc Catarebulma<br />

kvlevebma gviCvena) saqarTveloSi arsebobs sakurorto-<br />

rekreaciuli garemos organizebisa da dagegmarebis dagrovili<br />

gamocdileba.<br />

60


evri qarTveli mecnieri muSaobda da qmnida naSromebs<br />

sakurorto rekreaciuli garemos formirebisa da sakurorto<br />

mSeneblobis dargSi. am avtorTa Soris aRsaniSnavia: g. beriZis, g.<br />

jafariZis, m. milaSvilis, m. bilikis, n. mesxiSvilis, T. gabunias,<br />

a. qurdianis. m. TumaniSvilis, n. mgalobliSvilis, g. uSveriZis, g.<br />

jaliaSvilis, d. javaxiSvilis, m. kobaxiZis, n. xatiaSvilis, T.<br />

malaRuraZis, m. vadaWkorias, g. nodias, n. razmaZis, v. meliavas, n.<br />

kavkasiZis, p. CikvaiZis da sxvaTa samecniero-kvleviTi naSromebi<br />

da monografiebi. Zalian mniSvnelovania maT mier kvlevebis<br />

safuZvelze miRebuli Sedegebis praqtikaSi gamoyeneba da<br />

danergva.<br />

Cven TemasTan kavSirSia da friad sayuradReboa m.<br />

milaSvilis sadisertacio naSromi Temaze “bifunqciuri<br />

mciresarTuliani sacxovrebeli saxl-pansionatebi saqarTvelos<br />

sakurorto raionebisaTvis” (1995w.), sadac Camoyalibebulia<br />

winadadebebi da rekomendaciebi saqarTvelos kurortebze ori<br />

funqciis mqone (sacxovrebeli da stumris miRebis) saxl-<br />

pansionatebis daproeqtebisa da mSeneblobisTvis.<br />

samamulo samecniero-kvleviT praqtikaSi arsebuli Zveli<br />

gamocdilebis garda, sayuradReboa Tanamedrove Teoriuli bazac,<br />

am mxriv sainteresoa zemo svaneTSi mimdinare samTo turizmis<br />

aRorZinebis programa, romelzec muSaoba 2005 wels daiwyo. am<br />

sakiTxs mieZRvna naSromi “ojaxuri turistuli biznesi. misi<br />

organizaciis da marTvis Taviseburebani,” romelic momzadda da<br />

2005 wels fridrix ebertis fondis mxardaWeriT gamoica<br />

saqarTvelos mTis moyvarulTa kavSiris mier. [24]<br />

naSromi Seicavs, ara marto zogadi xasiaTis informacias<br />

regionis Sesaxeb, aramed konkretul rekomendaciebs arsebuli<br />

sacxovrebeli saxlebis adaptaciis, maTi ojaxur sastumroebad<br />

gardaqmnisa da turistuli momsaxurebis xarjTaRricxvis<br />

warmoebisaTvis; aseve mocemulia rCevebi turistuli marSrutebis<br />

gamyolTaTvis da ojaxuri sastumroebis diasaxlisebisTvis.<br />

naSromSi aRwerilia ramdenime salaSqro-turistul marSruti.<br />

61


germaneli specialistis da turizm-menejeris giunter<br />

fixtneris SefasebiT, zemo svaneTSi programis warmatebuli<br />

realizacia dadebiTad aisaxeba mosaxleobis socialur-<br />

ekonomikur mdgomareobaze da samomavlod SeaCerebs mTielebis<br />

migracias dablobebisken.<br />

Zvel dasaxlebebSi axali funqciis Setana da, zogadad, maTi<br />

adaptirebis sakiTxi qarTveli mkvlevarebis mier ganxilulia<br />

bevr naSromSi. am mxriv sayuradReboa arqiteqtori-urbanisti<br />

vladimer vardosaniZis mosazrebebi Zveli dasaxlebebisadmi<br />

damokidebulebis (uSualod Tbilisis, zogadad mTel qveyanis)<br />

Sesaxeb.<br />

is Tavis naSromSi aRniSnavs, rom “droa aramaterialur<br />

faseulobebsac mivxedoT, radgan swored isini, upirvelesad,<br />

gansazRvravs adgilis identobas.” “Tu ras ar vicavT `Zvel<br />

dasaxlebebSi~, ratom ar vicavT? imitom, rom kulturuli<br />

memkvidreobis dacva jerjerobiT ver gaxda Cveni sazogadoebisa<br />

da uflebamosili institutebis imanenturi statiis avtori vl.<br />

vardosamiZe koniunqturis gare moTxovnileba;<br />

kulturuli memkvidreobis dasacavad gvTavazobs Semdeg<br />

RonisZiebebs:<br />

kulturuli memkvidreobis yvela saxeobis Zeglebis<br />

gaTanabreba aRricxva-dacvis TvalsazrisiT;<br />

saaRricxvo dokumentaciis formebis koreqtireba;<br />

procedurebis dawyeba im mizniT, rom urbanomiaze adre Tu<br />

gvian gavrceldes aramaterialuri kulturuli memkvidreobis<br />

statusi;<br />

samTavrobo samsaxurebis instituciuri da resursuli<br />

gaZliereba ZeglTa dacviT sferoSi;<br />

dasasrul, ufro zogadad, kulturuli memkvidreobis marTvaSi<br />

Zlevamosili revoluciuri ryevebidan rutinul evoluciur<br />

daxvewaze gadasvla, radgan memkvidreobas memkvidreobiTobis<br />

gareSe ver davicavT”. [25]<br />

62


Cveni naSromisTvis sayuradsaReboa kvlevis meTodika, romelic<br />

SemuSavda arq. doqtoris konstantine amirejibisa da arq. Tamar<br />

amaSukelis mier (GIS da DZ sakonsultacio centri `geografiki”).<br />

meTodi qalaqis istoriuli nawilis SenobaTa tipologiis<br />

Semdegi specifikiT dalagebas iTvaliswinebs: specialur rukaze<br />

kvlevis sagnad SeiZleba miviCnioT statistikuri monacemebis<br />

miReba, yvela Senobaze calkeuli ubnebis an ganaSenianebis<br />

Seqmnis periodis mixedviT.<br />

arqiteqturul da urbanul kvlevebSi terminiT “morfotipi“<br />

aRiwereba ganaSenianebis sxvadasxva sivrciT-moculobiTi<br />

formebi, rac gamoixateba Senobis sxvadasxva parametriT, kerZod:<br />

1. fizikuri zomebiT;<br />

2. arqiteqturul-konstruqciuli TaviseburebiT;<br />

3. SenobaTSoris sivrcis organizaciiT.<br />

morfotipebis struqtura Sedgeba sistemuri midgomis<br />

safuZvelze miRebuli morfemebis garkveuli raodenobidan,<br />

romelTa urTierTganlageba asaxavs sistemis an obieqtis<br />

morfologiis yvela SesaZlebel an tipiur konfiguracias.<br />

morfemebis dasaSvebi kombinacia Seadgens morfotipebis<br />

SesaZlebel nomenklaturas da, amave dros, gamoricxavs<br />

“qimeruli” (dauSvebeli) kombinaciis warmoqmnas.<br />

istoriuli ganaSenianebis morfotipebis gamovlena am<br />

ganaSenianebis reabilitaciis procesSi uzrunvelyofs<br />

gamarTuli gadawyvetilebebis miRebas da gamoricxavs ama Tu im<br />

ubnis, teritoriis ganaSenianebaSi “ucxo”, aradamaxasiaTebeli<br />

struqturuli elementebis gaCenas an avTentikuri sivrciTi<br />

wyobis damaxinjebas.<br />

morfologiuri analizi SedarebiT axali, magram ukve farTod<br />

gavrcelebuli praqtikaa Tanamedrove urbanul, arqiteqturul<br />

kvlevebSi. morfotipebis nairsaxeoba bevrad aris damokidebuli<br />

istoriul periodze, miwaTmflobelobis formebze, landSaftis<br />

Tvisebebsa da socialuri urTierTobebis xasiaTze.<br />

63


mniSvnelovania ama Tu im morfotipis gavrcelebis sazRvrebis<br />

dadgenac.<br />

MmagaliTad, parizis qalaqis istoriuli nawili dRes<br />

warmodgenilia mxolod erTi morfotipis saxiT. xolo moskovis<br />

axal generalur gegmaSi Setanilia qalaqis istoriuli nawilis<br />

eqvsi morfotipi.<br />

miuxedavad safuZvliani Seswavlisa, dRemde ar aris<br />

Camoyalibebuli Zveli Tbilisis sacxovrebeli saxlebis erTiani<br />

da universaluri tipologia, magram Tbilisis istoriuli<br />

nawilis winaswar SemuSavebuli morfotipebis modelebi<br />

Setanilia eqspertTa savele baraTebSi.<br />

daskvna: Tanamedrove mecnieruli kvlevis meTodebi, kerZod,<br />

geoinformaciuli sistemebisa da kompiuteruli kartografiis<br />

teqnologiis gamoyeneba axal da farTo perspeqtivebs xsnis<br />

istoriuli ganaSenianebis didi masivebis struqturuli da<br />

morfologiuri Tvisebebis gamosavlenad, mravalricxovan<br />

monacemTa dajgufebis, analizis da am gziT axali, damajerebeli<br />

Sedegebis misaRebad.<br />

CvenTvis saintereso arealis (xevsureTis regionis<br />

sacxovrebeli zonis) gamokvlevas da sacxovrebel fondSi<br />

Semaval Senobebis klasifikacias momavalSi samoqmedo gegmis<br />

SemuSavebisTvis swored memkvidreobis analizis erT-erT meTodi<br />

„DIVE“ (yvinTva) daedo safuZvlad, kerZod:<br />

meTodi moicavs konservaciis gegmis gamoyenebas. aq<br />

umniSvnelovanesia Senobis Sesabamisi mniSvnelobis Sefaseba<br />

(Assessments of Relevant Significance), rac gamoarCevs, erTi mxriv,<br />

yvelaze mniSvnelovan elementebs da amiT gaamarTlebs maTi<br />

konservaciis da xelaxali gamoyenebis investirebas, meore mxriv,<br />

naklebad mniSvnelovan (umniSvnelo) Senobebsa da sivrceebs,<br />

romelTa Secvla mTeli arealisTvis SesaZloa ufro momgebiani<br />

aRmoCndes.<br />

sayuradsaRebo meTodia istoriuli nawilis SenobaTa<br />

tipologiis im specifikiT dalageba, romelic arqiteqturul da<br />

64


urbanul kvlevebSi termini morfotipiT ganisazRvreba; rac<br />

gulisxmobs specialuri rukis meSveobiT statistikuri<br />

monacemebis miRebas am nawilis yvela Senobaze, calkeuli<br />

ubnebis an ganaSenianebis Seqmnis periodis mixedviT.<br />

saqarTveloSi mravalfunqciuri mciresarTuliani<br />

sacxovrebeli saxlis tipologiis ganviTarebis gzebis axlo<br />

warsuls Tu gadavavlebT Tvals, vnaxavT, rom erT-erTi<br />

mcdeloba iyo saxl-pansionatebis proeqtebis Seqmnis mizniT 1985<br />

wels saqarTvelos arqiteqtorTa kavSirisa da arqiteqtorTa<br />

saerTaSoriso saTxilamuro klubis (SKIA) mier Catarebuli<br />

saerTaSoriso konkursi, romelic iTvaliswinebda saqarTvelos<br />

SuamTianeTis kurortebze asaSenebeli saxl-sastumroebis<br />

optimaluri proeqtebis Seqmnas.<br />

konkursze gamovlinda saukeTeso arqiteqturul-gegmarebiTi da<br />

konstruqtiuli gadawyvetebi. saxl-sastumroebi ise daigegma,<br />

rom, garda imisa, sakurorto sezonis periodSi saTavsebis<br />

nawili damsvenebelze arendiT gaqiravebuliyo,<br />

transformirdeboda pansionatad da saxlis mudmivi<br />

macxovreblebisa da damsveneblebis komfortul sacxovrebel<br />

pirobebsac uzrunvelyofda. programiT gaTvaliswinebuli iyo<br />

3,4,5,6-oTaxiani 2_3-sarTuliani saxlebis proeqtebis damuSaveba.<br />

konkursze warmodgenili proeqtebi Semdegi kriteriumebiT iqna<br />

Sefasebuli: regionisTvis damaxasiaTebeli bunebriv-klimaturi<br />

pirobebis, garemomcveli landSaftis Taviseburebis<br />

gaTvaliswinebiT da mSeneblobis ekonomikuri efeqtis<br />

uzrunvelyofiT.<br />

Cven mier Catarebuli analiziT konkursze warmodgenili<br />

saxlebi arqiteqturul-gegmarebiTi gadawyvetebis mixedviT or<br />

jgufad daiyo:<br />

1. erTbiniani saxl-sastumroebi;<br />

2. blokirebuli sacxovrebeli saxl-sastumroebi, romlebic<br />

erT arqiteqturul moculobaSi 3,4,5 da 6-oTaxian, or an met<br />

binas aerTianebda.<br />

65


arsebuli saproeqto praqtikis Seswavlam gamoavlina Semdegi:<br />

_konkursze warmodgenili proeqtebis umetesi nawili<br />

damuSavebuli iyo ZiriTadi koncefciis – mudmiv da droebiT<br />

mcxovrebTa erT saxlSi (binaSi) erTdrouli cxovrebisTvis,<br />

maRalkomfortuli mikrogaremos Seqmnis sworad gaazrebisa da<br />

sxvadasxva gegmarebiTi xerxiT ganxorcielebis safuZvelze.<br />

aqve SeiZleba ganvixiloT saqarTvelos sakurorto raionebSi<br />

gamosayenebel e.w. bifunqciuri sacxovrebeli saxlebis<br />

tipologiis gansazRvris sakiTxisadmi miZRvnili s.s.i.<br />

”saqqalaqSensaxproeqtSi” 1991 wels damuSavebuli samecniero-<br />

kvleviTi naSromi Temaze: “meToduri rekomendaciebi da<br />

winadadebebi saqarTvelos sakurorto raionebSi<br />

mciresarTuliani sacxovrebeli saxl-pansionatebis<br />

proeqtirebisaTvis”. (Temis xel-i arq. m. milaSvili).<br />

bifunqciuri sacxovreblebisadmi ZiriTad moTxovnaTa<br />

kompleqsis gansazRvrisa da gaTvaliswinebis safuZvelze,<br />

naSromSi rekomendebuli iyo sacxovrebeli saxl-pansionatebis<br />

funqciuri zonirebis sqemebi; arqiteqturul-gegmarebiTi<br />

gadawyvetebi; saTavsTa nomenklatura da saorientacio<br />

farTobebi; racionaluri sarTulianoba; rekomendaciebi da<br />

winadadebebi daproeqtebisaTvis (nax. 6, 7, 8).<br />

bifunqciuri mciresarTuliani sacxovrebeli saxl-<br />

pansionatebis tipologiis formirebis sakiTxi naSromSi gadawyda<br />

saqarTvelos kurortebis araorganizebul damsvenebelTa da<br />

turistTa Tanamedrove etapze arsebul miReba-dabinavebisa da<br />

momsaxurebis formebis Seswavla-analizis safuZvelze.<br />

daskvna. am da sxva arcTu vrceli masalidan gamomdinare,<br />

SeiZleba davaskvnaT, rom wlebis manZilze iyo mcdelobebi,<br />

saqarTvelos mTiani regionebis aRmSeneblobis,<br />

arqiteqturulad gaazrebuli, moTxovnaTa kompleqsis<br />

gaTvaliswinebiT proeqtebis Seqmnisa, romelic ojaxuri tipis<br />

sastumroebSi sameurneo aqtivobis SesaZleblobasac moiazrebda.<br />

rogorc zemoT ganxiluli saqarTvelos kurortebze sastumros<br />

66


tipis mciresarTuliani sacxovrebeli ojaxuri saxl-<br />

sastumroebis dReisaTvis arsebuli proeqtebis analizi<br />

gviCvenebs, rom maTi mSeneblobisaTvis arsebuli daproeqtebis<br />

praqtika SenobaTa arqiteqturul-gegmarebiTi gadawyvetilebis<br />

garkveuli arCevaniT gamoirCeva. magram unda iTqvas, rom am<br />

etapze saqarTvelos kurortebisTvis (gansakuTrebiT mTiani<br />

regionebisTvis) ar moipoveba sakmao masala am tipis saxl-<br />

sastumroebis daproeqtebisaTvis damaxasiaTebel TaviseburebaTa<br />

kompleqsis srulad gaTvaliswinebis safuZvelze, mecnierulad<br />

dasabuTebuli da Camoyalibebuli zogadi koncefcia,<br />

rekomendaciebi, winadadebebi da miTiTebebi.<br />

samamulo praqtikaSi marTalia arsebobs am Temis momcveli<br />

samecniero baza, magram aris bevri sakiTxi, romelic moiTxovs<br />

ufro safuZvlian da Rrma Seswavlas.<br />

dasasrul, mivdivarT daskvnamde, rom mocemuli sferos<br />

aTvisebisas, rogorc arsebuli ucxouri, aseve samamulo<br />

mecnieruli da praqtikuli gamocdilebis gacnoba-gaziareba<br />

aucilebel pirobas warmoadgens jerovani Sedegis misaRwevad.<br />

I Tavis daskvnebi<br />

II Tavi<br />

xevsureTis regionSi arsebuli mdgomareobis Seswavla-analizi<br />

Semdegi mniSvnelovani amocana iyo xevsureTSi dReisTvis<br />

arsebuli realuri viTarebis Seswavla-analizi, romelic or<br />

ZiriTad mimarTulebad ganxorcielda:<br />

1. regionSi arsebuli turistuli resursebis gamoyenebisa da<br />

vizitorebis Semosvlis dinamikis, maTi ganTavsebis, maTi<br />

moTxovnebis dakmayofilebis, maspinZelTa mxridan momsaxurebis<br />

xarisxTan dakavSirebuli statistikuri monacemebis Seswavlis<br />

TvalsazrisiT.<br />

2. xevsureTSi arsebuli sacxovrebeli fondis realuri<br />

mdgomareobis Seswavla-analiziT.<br />

67


2.1 xevsureTis regionSi vizitorTa Semosvlis dinamikisa da maTi<br />

ganTavsebis sakiTxis Seswavla-analizi<br />

naturaluri kvleva Cven mier xevsureTSi 2009 wlis zafxulSi<br />

ganxorcielda. Seswavlil iqna regionis 8 sofeli: piraqeTa<br />

xevsureTis soflebi: barisaxo, yorSa, qobulo, Ruli, xaxmati<br />

(nawilobriv); piriqiTa xevsureTis soflebi: Satili, ardoti da<br />

muco. naturaluri kvlevebis Sedegad, movipoveT mravali<br />

saintereso masala, romelTa Semdgomi kvleva da analizi<br />

saTanado daskvnebis gamotanis saSualebas mogvcemda.<br />

xevsureTis turistul-rekreaciuli resursebis gamoyenebis<br />

arsebuli mdgomareobis SeswavliT gamovlinda, rom amJamad mTel<br />

regionSi sul 128 ojaxia, maT Soris bevri ojaxi erTsuliania,<br />

nawili mxolod sezonurad cxovrobs da bevri ukve barSi<br />

gadmosaxlebaze fiqrobs.<br />

Cven mier SemuSavebuli anketiT, intervius meTodiT<br />

gamokiTxvis saSualebiT, gavecaniT adgilobrivi mosaxleebis<br />

yofiT pirobebs da regionSi araorganizebulad Semosuli<br />

turistebis dabinavebis sakiTxs.<br />

kvlevis Sedegad gamovlinda sayuradRebo faqtebi:<br />

aq mosaxle ojaxebi sezonurad (zafxulSi) sistematurad<br />

iReben adgilobriv Tu ucxoel turistebs.<br />

orive mxaris (turistebsa da maspinZlebs Soris)<br />

gamokiTxviT(interviu) moviZieT garkveuli informacia. Semdgom<br />

moxda misi sistematizacia.<br />

I. regionSi Semomaval turistTa Sesaxeb monacemTa SeswavliT<br />

gamovlinda ori ZiriTadi tipis rekreanti:<br />

1. individualurad Semosuli turistebi;<br />

2. jgufurad Semosuli turistebi.<br />

turistebis jgufebis organizeba xdeba tursaagentoebisa da<br />

turoperatorebis mier, agreTve adgilobriv mcxovrebTa<br />

aqtivobis Sedegad.<br />

68


individualuri turisti, sakuTari iniciativiT,<br />

individualurad sxvadasxva gziT (internetiT, gzamkvleviT da<br />

nacnob-megobrebis rCeviT) moZiebuli marSrutebiT mogzaurobs.<br />

II. kvlevis periodad aRebul 5 wlis (2006_2011 ww.) manZilze,<br />

regionSi Semosuli turistebis raodenobis Sesaxeb mopovebuli<br />

monacemebis analizma gviCvena, rom regionSi araorganizebul da<br />

organizebul turistTa jamuri raodenobis dinamika 2006_2009<br />

wlebSi, miuxedavad 2008 wlis agvistos movlenebisa, matebisken<br />

iyo mimarTuli. 2010 wlisTvis ki, savaraudod, ekonomikuri<br />

krizisis mizeziT, Semcirda.<br />

regionis erT-erTi soflis (roSka) mosaxleobis<br />

(fotoxelovani, roSkaSi ojaxuri sastumros mflobeli SoTa<br />

wiklauri) gamokiTxvis Sedegad miRebulia informacia<br />

individualurad da organizebuli turiT Semosul rekreantTa<br />

raodenobrivi dinamikis Sesaxeb 5-wlian (2006_2011ww) periodSi,<br />

ivlisi-agvisto-seqtemberi Tveebis mixedviT. (ix. cxrili 1).<br />

cxrili 1. regionSi sofeli (roSka) mosaxleobis gamokiTxvis Sedegad<br />

miRebuli informacia individualurad da organizebulad Semosul<br />

rekreantTa raodenobrivi dinamikis Sesaxeb. (5-wlian (2006_2011ww) periodi,<br />

ivlisi-agvisto-seqtemberi Tveebi.)<br />

sofel roSkaSi 5 wlis(2006_11ww.) ganmavlobaSi ivlis-seqtemberSi<br />

Semosul turistTa Sesaxeb statistikuri monacemebi, turistul<br />

momsaxurebaSi CarTul mosaxleTa gamokiTxvis Sedegebze dayrdnobiT<br />

Tve 2006 2007 2008 2009 2010<br />

Semomaval<br />

turistTa<br />

tipebi<br />

individualuri<br />

turisti<br />

organizebuli<br />

turiT<br />

individualuri<br />

turisti<br />

organizebuli<br />

turiT<br />

individualuri<br />

turisti<br />

organizebuli<br />

turiT<br />

individualuri<br />

turisti<br />

organizebuli<br />

turiT<br />

individualuri<br />

turisti<br />

69<br />

organizebuli<br />

turiT<br />

ivlisi 20 12X1 25 10X1 65 20X2 82 20X3 30 25X1<br />

agvisto 22 20X1 35 20X1 70 20X2 80 20X3 20 20X1<br />

seqtemberi 8 8X1 5 11X1 10 15X1 20 10X1 5 8X1


kvlevis Sedegad agreTve gamovlinda:<br />

1. regionis arsebuli sacxovrebeli fondi, romelic ver<br />

akmayofilebs elementarul sayofacxovrebo moTxovnebs, magram<br />

mainc warmoadgens regionSi Semosul turistTa erTaderT<br />

sacxovrebel adgils (Tu ar CavTvliT karvebs);<br />

2. regionSi mosaxleobis simciris gamo, xSirad turistTa<br />

raodenoba ufro metia, vidre maTi gansaTavsebeli adgilebi;<br />

3. mTeli xevsureTis masStabiT sul 6_8 ojaxs aqvs turistebis<br />

dabinavebisTvis saWiro aucilebeli materialur-teqnikuri<br />

baza.<br />

Cven mier aseve Seswavlil iqna arsebuli turistul-<br />

saeqskursio momsaxurebis saxeebi, maTi moculoba; turistTa<br />

momsaxurebaSi CarTuli mosaxleobis raodenoba da turistTa<br />

misaRebad maTi mzadyofna, materialuri bazisa da Teoriuli<br />

momzadebis TvalsazrisiT.<br />

magaliTad, sofel roSkaSi, 5 wlis (2006_2011ww.) manZilze,<br />

zafxulis Tveebis mixedviT da vizitorTa Semosvlis dinamikis<br />

monacemebis mixedviT Sedga grafiki. sof. roSkis monacemebi<br />

SesaZlebelia ganzogaddes sof. yorSasa da sof. Satilzec,<br />

radgan gamokiTxvam gviCvena, rom xevsureTSi Semosuli<br />

vizitiorebi, ZiriTadad, erTi da igive marSrutze<br />

mogzaurobdnen, romelSic soflebi barisaxo, roSka, yorSa da<br />

Satili Sedis.<br />

2006_2011wlebSi sof. roSkaSi wlebisa da Tveebis mixedviT<br />

Semosul turistTa dinamika ase gamoiyureba:<br />

70


sqema . regionSi sofeli (roSka) individualurad da organizebulad<br />

Semosul rekreantTa raodenobrivi dinamikis Sesaxeb wlebis da Tveebis<br />

mixedviT (5-wlian (2006_2011ww) periodi, ivlisi-agvisto-seqtemberi Tveebi.)<br />

vizitorebsa, da mosaxleebTan Catarebuli intervius<br />

safuZvelze gairkva vizitorTa ZiriTad moTxovnaTa kompleqsi:<br />

turisti iTxovs cxel wyals, sakvebs, izolirebul Ramis gasaTev<br />

saTavss. vizitorTa mxridan aris xangrZlivi dasvenebis<br />

moTxovnac, magram es mxolod SatilSi, barisaxosa da roSkaSia<br />

SesaZlebeli.<br />

sacxovrebel saxlebSi saTanado pirobebis arqonis gamo,<br />

mosaxleoba ver uzrunvelyofs turistebs Sesabamisi<br />

momsaxurebiT, da Tu es xerxdeba, sxva regionebTan SedarebiT<br />

Zviria.<br />

ivlisi<br />

agvisto<br />

seqtemberi<br />

3 Tvis<br />

ganzogadebiT<br />

200<br />

180<br />

160<br />

140<br />

120<br />

100<br />

80<br />

60<br />

40<br />

20<br />

0<br />

70<br />

95 80<br />

82<br />

50<br />

20 22<br />

8<br />

0<br />

Tve 2006<br />

65<br />

40<br />

35<br />

20<br />

25<br />

8 12<br />

5<br />

2007<br />

65<br />

41<br />

20<br />

10 11 10<br />

2008<br />

40<br />

15<br />

20<br />

2009<br />

66<br />

60 55<br />

30<br />

20<br />

10<br />

5<br />

2010<br />

53<br />

25<br />

20<br />

8<br />

mag., svaneTSi, TuSeTsa da yazbegSi 6 dReRamiani jgufuri<br />

kompleqsuri turi 300 lari jdeba, rodesac xevsureTSi, igive<br />

momsaxureba 600 l-mde Rirs da jgufis miRebis pirobebi arc<br />

aris (turoperatori paata vardanaSvilis da giorgi gurjiZis<br />

informacia). regioni amiT bevr momxmarebels kargavs, Tumca<br />

vizitorTa garkveuli kategoria aq mainc Cadis. regionSi xSirad<br />

mogzauroben turistebi, romlebic Rames karvebSi aTeven.<br />

145<br />

182<br />

136<br />

sof. roSkaSi 5wlis(2009-11ww) ganmavlobaSi ivlisseqtemberSi<br />

Semosul turistTa Sesaxeb statistikuri<br />

monacemebi turistul momsaxurebaSi CarTul mosaxleTa<br />

gamokiTxvis Sedegebze dayrdnobiT<br />

71


Catarebuli kvlevis Sedegad, vizitis xangrZlivobisa da<br />

sayofacxovrebo moTxovnaTa kompleqsis mixedviT, gamoikveTa<br />

vizitorTa eqvsi kategoria, kerZod:<br />

1. moklevadiani viziti, Ramis gaTeva saxlSi _ vizitors<br />

esaWiroeba izolirebuli saZinebeli, kveba, civi-cxeli wyali,<br />

sankvanZi. am kategorias Seadgens vizitorTa umetesoba, 30%;<br />

2. moklevadiani viziti, Ramis gaTeva saxlSi _ vizitors<br />

esaWiroeba izolirebuli saZinebeli, kvebis gareSe, civi-<br />

cxeli wyali da sankvanZi. am kategorias vizitorTa 10%<br />

Seadgens;<br />

3. moklevadiani viziti _ karviT (ezos gareT), vizitors<br />

esaWiroeba civi-cxeli wyali, sankvanZi da sakvebi. am<br />

kategorias vizitorTa 20% Seadgens;<br />

4. moklevadiani viziti _ vizitors esaWiroeba mxolod karvis<br />

adgili, civi-cxeli wyali da sankvanZi. am kategorias<br />

vizitorTa 25% Seadgens;<br />

5. xangrZlivi viziti (2 kviridan 1 Tvemde) – vizitors<br />

esaWiroeba saZinebeli adgili, keTilmowyobili, civi-cxeli<br />

wyali, san-kvanZiTa da kvebiT. am kategorias vizitorTa 8%<br />

Seadgens;<br />

6. xangrZlivi viziti (2kviridan 1 Tvemde) – vizitors esaWiroeba<br />

saZinebeli adgili, keTilmowyobili, civi-cxeli wyali, san-<br />

kvanZi, kvebiT uzrunvelyofis gareSe. am kategorias<br />

vizitorTa 7% Seadgens.<br />

Cven mier mopovebuli informaciiT aseve dadginda, rom amJamad<br />

mosaxleobis kerZo mflobelobaSi myofi sacxovrebeli saxlebis<br />

umetes nawilSi /95%/ Seqmnili pirobebi nawilobriv /40%/ an<br />

absoluturad /55%/ ver uzrunvelyofs damsvenebelTa normaluri<br />

cxovrebisaTvis aucilebel moTxovnebs, rac ZiriTadad<br />

gamowveulia:<br />

1. momsaxurebis dabali doniT;<br />

2. sacxovrebeli saxlebis (binebis) araracionaluri<br />

arqiteqturuli dagegmarebiT, kerZod:<br />

72


sacxovreblis arasaTanado funqciuri zonirebiT;<br />

zonaTa Soris araxelsayreli urTierTkavSiriTa da<br />

izolirebiT;<br />

mocemuli pirobebisaTvis SenobaSi funqcionalurad saWiro<br />

saTavsebis arasakmarisi raodenobiT an maTi ararsebobiT;<br />

saTanado sanitariul-higienuri pirobebis uqonloba da sxva.<br />

Cven mier Catarebuli kvlevebis Sedegad miRebuli informaciiT<br />

SegviZlia davaskvnaT:<br />

xevsureTis regionSi vizitorTa stacionarulad ganTavsebis<br />

erTaderT adgils, miuxedavad imisa, rom arsebuli saxlebis<br />

umetes nawilSi /90%/ Seqmnili pirobebi nawilobriv an<br />

absoluturad ver uzrunvelyofs vizitorTa cxovrebisaTvis<br />

aucilebel moTxovnebs, mainc regionSi arsebuli sacxovrebeli<br />

fondi warmoadgens. arsebuli viTarebidan gamomdinare, swored<br />

sacxovrebels aqvs dakisrebuli axali damatebiTi da metad<br />

mniSvnelovani funqcia _ vizitoris miReba-dabinaveba.<br />

2.2 xevsureTis regionSi arsebuli sacxovrebeli fondis<br />

mdgomareobis Seswavla-analizi<br />

saqarTvelos istoriul-eTnografiul regionebSi, kerZod<br />

xevsureTSi aucilebelia arsebuli sacxovrebeli saxlebis<br />

tipebis dajgufeba da samecniero-meTodologiuri bazis<br />

srulyofa. es adgilis identobis, individualurobis, mTlianad<br />

garemos SenarCunebis erT-erTi realuri gzaa.<br />

regionSi arsebuli sacxovrebeli saxlebis tipebis Seswavlisa<br />

da maTi samomavlo gamoyenebis perspeqtivebis gansazRvris mizniT<br />

Cven mier, mniSvnelovania (ramdenime soflis magaliTze) amJamad<br />

xevsureTSi arsebuli sacxovrebeli fondis mdgomareobis<br />

adgilze gacnoba da Seswavla. Semdeg etapze, analizis<br />

safuZvelze, sxvadasxva periodSi aSenebuli, aseve sxvadasxva<br />

mdgomareobaSi myofi sacxovrebeli saxlebis garkveuli<br />

TanamimdevrobiTa da kanonzomierebiT dajgufeba.<br />

73


2009 wels xevsureTis ramdenime sofelSi…(barisaxo, roSka,<br />

yorSa, Satili, ardoti da nawilobriv xaxmati) Cven mier Catarda<br />

naturaluri kvlevebi, kerZod:<br />

1. gamokiTxul iqna adgilobrivi mosaxleobis nawili, regionSi<br />

amJamad arsebuli mosaxleobis 7_8%;<br />

2. moxda aRniSnul soflebSi arsebuli, sxvadasxva tipis<br />

sacxovrebeli saxlebis aRricxva iseTi monacemebis mixedviT,<br />

rogoricaa soflebis dasaxeleba, saxlebis mflobelTa vinaobiT<br />

da saxlebis fizikuri mdgomareobis dafiqsireba;<br />

3. ganxorcielda sacxovrebeli saxlebis fotofiqsacia;<br />

4. aizoma erT-erTi sacxovrebeli saxli da anazomebis<br />

safuZvelze zusti naxazebi gakeTda;<br />

5. ganxorcielda kvlevis Sedegad mopovebuli masalebis<br />

damuSaveba-sistematizacia;<br />

6. Sesabamisi kriteriumebis safuZvelze ganxorcielda saxlebis<br />

tipebis klasifikacia da fizikuri mdgomareobis mixedviT<br />

dajgufeba.<br />

7. Sedga mTeli xevsureTis momcveli, turistulad aqtiuri da<br />

saintereso, aseve ojaxuri sastumroebis mosawyobad<br />

mizanSewonili savaraudo dasaxlebebis sqema. (ix. sqema .)<br />

Catarebuli naturaluri kvlevis Sedegebis analizi<br />

saintereso iyo im mxrivac, rom samomavlod, maTi analizisa da<br />

saTanado daskvnebis safuZvelze, unda Camoyalibebuliyo saWiro<br />

rekomendaciebi da winadadebebi sacxovreblis arqiteqturuli<br />

garemos revitalizaciisa da axli tipis saxlebis<br />

daproeqtebisaTvis.<br />

sacxovrebeli saxlebis tipebis tipologiurad dajgufebis<br />

safuZvlad gamoviyeneT mkvlevar-arqiteqtoris l. sumbaZis mier<br />

SemuSavebuli kriteriumebi, rogoricaa saxlis aSenebis periodi<br />

da arqiteqturul-gegmarebiTi struqturuli sqema.<br />

garda am kriteriumebisa, regionSi arsebuli saxlebis tipebis<br />

klasifikaciisas, Cven mier gakeTebuli fotofiqsaciis masalebis<br />

gamoyenebiT, aisaxa maTi amJamindeli fizikuri mdgomareobac.<br />

74


Sedegad SevZeliT saxlebis dajgufeba fizikuri mdgomareobis<br />

mixedviT:<br />

a. Semonaxuli saxlebi;<br />

b. nawilobriv dangreuli saxlebi;<br />

g. dangreuli saxlebi.<br />

naturaluri kvlevis Sedegad aseve gamovlinda, rom regionSi<br />

arsebuli sacxovrebeli saxlebi erTmaneTisgan gansxvavdeba<br />

arqiteqturul-gegmarebiTi struqturiT. Sedegad Camoyalibda<br />

arsebuli sacxovrebeli Senobebis tipTa Semdegi klasifikacia:<br />

I. uZvelesi cixe-koSki _ vxvdebiT, ZiriTadad, piriqiTa<br />

xevsureTSi, magram ramdenime SemorCenilia piraqeTa<br />

xevsureTSic.<br />

II. uZvelesi saxli-koSki _ igive “qvitkiri”. SemorCa mxolod<br />

piriqiTa xevsureTSi, kerZod: SatilSi, mucoSi, xaxaboSi, qaCuSi,<br />

ardotSi da kidev ramdenime sofelSi.<br />

sadReisod regionSi SemorCenili orive tipis koSkebi,<br />

fizikuri mdgomareobis mixedviT, SesaZlebelia daiyos Semdeg<br />

jgufebad:<br />

1. pirvandeli saxiT xeluxleblad warmodgenili –koSkebis<br />

saerTo raodenobidan daaxloebiT 35% (sof. muco, qaCu, xaxabo).<br />

TavisTavad, es kategoria (35%) davyaviT mdgomareobis mixedviT:<br />

a. Semonaxuli _20%<br />

b. nawilobriv dangreuli _ 45%<br />

g. dangreuli _35%<br />

2. konservirebuli _ koSkebis mTliani raodenobis 20% (qistani,<br />

qaCu, lebaiskari (mTeli raodenobis daaxloebiT mexuTedi);<br />

3. restavrirebuli _koSkebis (sacxovreblad ar aris<br />

adaptirebuli) mTeli raodenobis 30% (Satilis Zvel nawilSi,<br />

istoriuli sacxovrebeli koSkebi).<br />

4. restavrirebuli da sacxovreblad adaptirebuli _ koSkebis<br />

mTeli raodenobis 15% (Satilis Zvel nawilSi, istoriuli<br />

sacxovrebeli koSkebi).<br />

75


arsebuli orive tipis koSki da maTi nangrevebi SesaZlebelia<br />

Setanil iqnes turistul marSrutebSi, rogorc istoriuli<br />

Zeglebi da saintereso turproduqti.<br />

III. “ban-kaloiani” saxli _ ufro gviani periodis, magram aseve<br />

Zveli XVIII_XIXss-is tradiciuli sacxovrisi. adgilze kvlevis<br />

Sedegebis analizis safuZvelze am tipis saxlebi, fizikuri<br />

mdgomareobis mixedviT, 3 ZiriTad jgufad davyaviT:<br />

xevsureTis masStabiT SemorCenili da Cven mier Seswavlili<br />

“ban-kaloiani” tipis 34 saxli SesaZloa dajgufdes:<br />

1. Semonaxuli _ sul 22 saxli, 65% (Semonaxulia iseTi<br />

saxiT, rom SesaZlebelia cxovreba).<br />

2. nawilobriv dangreuli _ sul 5 saxli, 15% (SemorCenilia<br />

kedlebis fragmentebi);<br />

3. dangreuli – sul 7 saxli, 20% (maTi garCeva SesaZlebelia<br />

mxolod saZirkvlis darCenili konturiT);<br />

Semonaxuli saxlebi, Tavis mxriv, davyaviT kidev or qve-jgufad,<br />

romelSic:<br />

a. cxovroben 11-Si, 50%;<br />

b. ar cxovroben 11-Si, 50%.<br />

Catarebuli naturaluri kvlevis safuZvelze 2009 wlisTvis<br />

Sedga “bankaloiani” saxlebis realuri fizikuri mdgomareobis<br />

Sesabamisi procentuli Tanafardobis sqema#1.<br />

mTlianad<br />

dangreuli<br />

7 saxli,<br />

20%<br />

nawilobriv<br />

dangreuli<br />

5 saxli,<br />

15%<br />

34 kaloiani saxlis mdgomareoba 2009 wlisTvis<br />

Semonaxuli<br />

22 saxli,<br />

65%<br />

Semonaxuli 22 saxli<br />

nawilobriv<br />

dangreuli 5 saxli<br />

mTlianad dangreuli<br />

7 saxli<br />

sqema . regionSi arsebuli“ban-kaloiani” 34 saxlis realuri fizikuri<br />

mdgomareobis Sesabamisi procentuli Tanafardoba 2009 w.<br />

76


cxrili . regionSi arsebuli“ban-kaloiani” saxlebis realuri<br />

fizikuri mdgomareobis Sesabamisi procentuli Tanafardoba<br />

(2009 wlisTvis)<br />

#N saxlis tipi<br />

1. Semonaxuli saxli<br />

tradic. kaloiani<br />

saxlebis mTliani<br />

raodenoba<br />

saxlebis<br />

raodenoba _<br />

proporciuli<br />

Sefardeba%-Si<br />

22_65%<br />

2.<br />

nawilobriv<br />

dangreuli saxli<br />

sul<br />

34<br />

100%<br />

5_15 %<br />

3. dangreuli saxli 7_20 %<br />

SeniSvna. sof. ardotSi kaloiani saxlebis mxolod<br />

nasaxlarebia SemorCenili. bevri mTlianad dangreulia. aq<br />

ukanaskneli mcxovrebis Semdeg daaxloebiT 100 welia gasuli.<br />

nasaxlarebis kuTvnileba mxolod Taobidan Taobaze gadmocemiT<br />

ician.<br />

kvlevisaTvis saWirod miviCnieT gamogveyenebina is<br />

informaciac, romelic Sedgenilia xevsuri eTnograf iv.<br />

wiklaurisa da mkvidri mosaxlis, xevsureTis sasazRvro jaris<br />

ufros gogi liqokelis mier 2009_2010 ww) da romelic<br />

xevsureTSi arsebuli, tradiciuli ban-kaloiani tipis saxlebis<br />

mdgomareobas Seexeba 2009 wlisTvis. CamonaTvalSi moxseniebulia<br />

28 sofeli da masSi arsebuli 34 saxli, maTi amJamindeli<br />

patronis miTiTebiT. (ix. nax # )<br />

IV. fSauri tipis e.w.“sabZluri” saxli;<br />

Cven mier 3 sofelSi (barisaxo, qobulo, yorSa) gamokvleul<br />

iqna am tipis 8 sacxovrebeli saxli. adgilze Catarebuli<br />

kvlevisa da fotofiqsaciis SedegebiT miRebuli masalebis<br />

gamoyenebiT SesaZlebeli gaxda maTi dajgufeba, fizikuri<br />

mdgomareobis mixedviT, Semdeg qvetipebad:<br />

1. Semonaxuli _ 6 saxli, saerTo raodenobis 75%;<br />

2. nawilobriv dangreuli _ 2 saxli, saerTo raodenobis 25%;<br />

3. dangreuli _ 0%.<br />

77


Semonaxuli saxlebi, Tavis mxriv, davyaviT qvejgufebad,<br />

romelSic:<br />

a. cxovroben _ 4 saxlSi (66%);<br />

b. ar cxovroben _ 2 saxlSi (34%).<br />

samive tipis saxlebis gegmarebiTi sqemebi (ix. Nnax #N)<br />

“baruli”tipis saxli, romelic ieriTa da gegmarebiTi<br />

struqturiT, gasuli saukunis Sua wlebSi, baris soflebSi<br />

gavrcelebuli saxlebis saxeSeucvlel gameorebas warmoadgens,<br />

amitom mas l. sumbaZe ”barul” saxls uwodebs. (ix. nax # )<br />

am saxlebSic ori qvetipi iqna gamovlenili:<br />

1. galereuli _ I qvetipi _ erTsarTuliani, or(sam)oTaxiani.<br />

orqanobiani, kramitis an Tunuqis saxuraviT, buxriT/ubuxrod,<br />

Tunuqis RumliT, wvrili samSeneblo blokiT nagebi kedlebiT.<br />

2. galereuli _ II qvetipi _ aRmosavleT saqarTveloSi<br />

gavrcelebuli 1.5 an 2-sarTuliani, 2_4-oTaxiani. saxlis mTavar<br />

fasadze miSenebulia galerea/aivani, romelSic gare kibea<br />

CaSenebuli.<br />

Cven mier 3 sofelSi (barisaxo, qobulo, yorSa) gamokvleul<br />

iqna, am tipis 19 sacxovrebeli saxli. adgilze Catarebuli<br />

kvlevisa da fotofiqsaciis SedegebiT miRebuli masalebis<br />

gamoyenebiT SesaZlebeli gaxda maTi dajgufeba, fizikuri<br />

mdgomareobis mixedviT, Semdeg qvetipebad:<br />

1. Semonaxuli _ 16 saxli (saerTo raodenobis 84%);<br />

2. nawilobriv dangreuli _ 3 saxli (saerTo raodenobis 16%);<br />

3. dangreuli _ 0%.<br />

romelTagan:<br />

a. cxovroben _ 10 saxlSi (saerTo raodenobis 53%);<br />

b. ar cxovroben – 9 saxlSi (saerTo raodenobis 47%).<br />

Senobis qveda sarTulze sameurneo saTavsebia (samzareulo,<br />

sakuWnao da sxva). rig SemTxvevaSi, aqve aris sacxovrebeli<br />

saTavsebic. am tipis saxlebs bunebrivi ganaTebisTvis didi<br />

fanjrebi aqvs. oTaxebs buxriT an Tunuqis RumliT aTboben.<br />

78


saxlebs xSirad brtyeli an Tunuqis orqanobiani gadaxurva aqvs,<br />

kedlebi wvrili samSeneblo blokiTaa nagebi.<br />

am tipis saxlis Seswavlam gviCvena, rom e.w. “baruli“ tipis<br />

saxlis arqiteqturul-gegmarebiT struqturaSi ar aris asaxuli<br />

mTis regionisaTvis damaxasiaTebeli specifika, reliefis<br />

sirTuleze, mkacr klimatur pirobebze morgebuli struqtura da<br />

sxv.<br />

VI.A unificirebuli e.w. “finuri saxli” _ aris xis saxlebi,<br />

romlebic XXs-is 90-ian wlebSi aSenda. sof. barisaxo, yorSa,<br />

roSka, axali Satili (mdinaris gadaRma). nageboba kombinirebuli<br />

masaliTaa aSenebuli _ cokolis naxevarsarTuli betonisa da<br />

blokisaa, xolo zeda nawili _ xis ficrebis. I _ sardafis<br />

sarTuli gamoiyeneba maragis Sesanaxad da sameurneo<br />

saqmianobisTvis; II sarTuli sacxovreblad; zeda, mansardis<br />

sarTuli _ sabZelia.<br />

Cven mier gamokvleul 4 sofelSi (barisaxo, qobulo, yorSa,<br />

axali Satili (mdinaris gadaRma) am tipis sul 6 saxli<br />

dafiqsirda, rac xevsureTis sacxovrebeli fondis 10% Seadgens.<br />

adgilze ganxorcielda TiTeulis Seswavla da fotofiqsacia.<br />

gamovlinda, rom fizikuri mdgomareobis mixedviT yvela<br />

sruladaa Semonaxuli da maTgan:<br />

a. cxovroben _ 4 saxlSi (67 %);<br />

b. ar cxovroben – 2 saxlSi (33%).<br />

Catarebuli kvlevebiT gamovlinda is garemoebac, rom, xSirad,<br />

axali saxlebis gverdiT, vxvdebiT Zvel tradiciulsac, an<br />

SemorCenil did nawils, romelsac mobinadreebi sameurneo<br />

saTavsebad iyeneben. maTi umetesi nawili, axal funqciaze<br />

morgebuli, Zveli tradiciuli (kaloiani) saxlebis, saxeSecvlil<br />

gamartivebul saxes warmoadgens.<br />

VII. sacxovrebeli saxlebi, romlebic “xevsureTisTvis 1972_74 ww-<br />

Si saproeqtoebSi daproeqtebulia, daproeqtda saxelmwifo<br />

iniciativiT. “saqsaxsoflmSenproeqtSi” avtorTa jgufis (i.<br />

79


margiSvili, g. mWedliSvili, d. morbedaZe, n. dvali, z. gongaZe)<br />

mier 1972_1974 ww-Si realizebulia sofel gudansa da SatilSi.<br />

xevsureTSi arsebuli sacxovrebeli fondis mdgomareobis<br />

ufro Rrmad Seswavlis mizniT, adgilze detalurad gavecaniT<br />

am saproeqtoebSi (1972_1974ww.) dagegmarebul saxlebs, maT<br />

arqiteqturul-gegmarebiT struqturas, aSenebis winapirobas,<br />

ganxorcielebis istorias da eqspluataciis amJamindel<br />

mdgomareobasac.<br />

1970_1971 wlebis saxelmwifo dadgenilebiT (SevardnaZis<br />

mTavrobis iniciativiT) gaCnda lozungi “mTas davubrunoT<br />

mTieli”. am periodisTvis, erT-erT mniSvnelovan amocanad<br />

xevsureTis soflebis ganaxleba-ganaSenianeba iyo dasaxuli.<br />

imisTvis, rom CamorCenil mTis regionebSi daeCqarebinaT<br />

ganviTarebis tempebi, maSindeli saqarTvelos respublikis<br />

centraluri komitetisa da ministrTa sabWos gadawyvetilebiT,<br />

miiRes dadgenileba (1971w. 16 Tebervali #105 da 1974w. 16 ivlisi<br />

#450, aseve 1973 wlis 2 marti #107) “mTiani regionebis:<br />

“xevsureTisa da svaneTis sacxovrebeli da kulturul-<br />

sayofacxovrebo pirobebis gaumjobesebisaTvis”.<br />

mniSvnelovania, rom amave wels gamocxada arqiteqturuli<br />

konkursi, romelic iTvaliswinebda xevsureTis soflebisTvis<br />

(biso, xaxmati, gudani, Satili) Tanamedrove ganaSenianebis<br />

proeqtebis Seqmnas rogorc qalaqgegmarebiTi kuTxiT aseve<br />

ganaSenianebis kompleqsSi Semavali, calkeuli Senobebis<br />

gegmarebisa da saerTo ieris SemuSavebas.<br />

rogorc ukve vTqviT, saproeqto institut<br />

“saqsaxsoflmSenproeqtis” avtorTa jgufis (i. margiSvili, g.<br />

mWedliSvili, d. morbedaZe, n. dvali, z. gongaZe) mier 1973 w<br />

damuSavda soflebis _ Satilisa da gudanis ganaSenianebis<br />

proeqtebi. xolo saqarTvelos politeqnikuri institutis<br />

saproeqto biuroSi 1972w. da 1974w. avtorTa jgufis (v. daviTaia,<br />

S. bostanaSvili, m. gugunava) mier damuSavda sofel bisosa da<br />

xaxmatis ganaSenianebis proeqtebi. yvela zemoxsenebuli proeqti<br />

80


zedmiwevniT iTvaliswinebda regionis specifikur<br />

TaviseburebaTa kompleqss.<br />

Satilisa da gudanis ganaSenianeba ganxorcielda am<br />

proeqtebis mixedviT, xolo sofel bisosa da xaxmatis<br />

ganaSenianebis proeqtebi, rigi mizezebis gamo, ar ganxorcielda.<br />

saproeqto institut “saqsaxsoflmSenproeqtsa” da spi-s<br />

saproeqto biuroSi xevsureTis soflebis ganaSenianebisTvis<br />

SemuSavda erTmaneTisgan gansxvavebuli sacxovrebeli saxlis 4<br />

tipi, rogorc gare iersaxiT, aseve Siga sivrciTi organizaciiT.<br />

arqiteqtorebma SeinarCunes xevsuruli “kaloiani saxlis”<br />

saTavsTa sam sarTulze terasulad ganawilebis tradiciuli<br />

sqema, sadac I sarTuli Zveleburad eTmoboda bosels, Sua II<br />

sarTuli _ sacxovrebel da sastumro oTaxebs, zeda III<br />

sarTulze ki sxvadasxva saxis sameurneo inventaris da<br />

marcvleulis Sesanaxi saTavsi iqneboda ganlagebuli. saxls<br />

hqonda Siga ezo sazafxulo samzareuloTi da sameurneo<br />

daniSnulebis saTavsebiT, maT Soris tradiciuli e.w. “sene”(rZis<br />

produqtis Sesanaxi saTavsi), TiToeuli saxlisTvis aseve<br />

gankuTvnili iyo didi sameurneo ezo.<br />

proeqtSi gamoyenebuli iyo “bankaloiani saxlis” “darifanis”<br />

sistemac, rac gulisxmobs pirvel sarTulze svetebze<br />

dayrdnobil Ria, nawilobriv gadmoxurul, wina sivrces. gaCnda<br />

axali elementebic, kerZod vertikalurad dadgmuli pilonebi.<br />

aRsaniSnavia, rom tradiciul “kaloian saxlSi” iyo<br />

mTlianad fiqali qvis, mzidkedlebiani 80_100sm sisqis<br />

struqtura, axal SenobebSi ki fiqali kedlis dekoratiuli<br />

mopirkeTebisTvis iyo gamoyenebuli. kedlebi Sendeboda betonis,<br />

blokisa da armaturisgan, saxuravi kramitiT iyo mowyobili.<br />

arqiteqtorebis mier, xevsureTis soflebisaTvis saxlebis<br />

daproeqtebisas, gaTvaliswinebuli iyo regionisTvis<br />

damaxasiaTebel TaviseburebaTa kompleqsi, kerZod:<br />

adgilobrivi bunebriv-klimaturi pirobebis Tavisebureba;<br />

landSaftis specifika;<br />

81


saqarTvelos mocemuli mTiani regionisTvis saxasiaTo<br />

sacxovrebeli ganaSenianebis Tavisebureba;<br />

sacxovrebeli saxlebis tradiciuli gegmarebiTi struqtura;<br />

mosapirkeTebel samuSaoebSi adgilobrivi fiqali qvis<br />

gamoyeneba.<br />

udavoa, rom im dros am saxlebSi, ra Tqma unda, ver iqneboda<br />

gaTvaliswinebuli, sadReisod sruliad axali iseTi SeTavazeba,<br />

rogoricaa regionis turistul-rekreaciuli resursis<br />

gamoyenebis saSualeba da saTanado turistuli infrastruqturis<br />

SeqmnisaTvis sacxovrebeli fondis CarTvis SesaZlebloba _<br />

saojaxo sastumroebis saxiT. aq mTavaria is, rom xevsureTis<br />

sinamdvileSi pirvelad gamoCnda, specifikuri tipologiisa da<br />

qalaqgegmarebiTi aspeqtebis gaTvaliswinebis safuZvelze,<br />

arqiteqtorebis mier daproeqtebuli Senobebi.<br />

marTalia, es saxlebi saxelmwifos xarjiT aSenda da miznad<br />

isaxavda mkvidri mosaxleobis dabrunebas, magram barSi ukve<br />

met-naklebad adaptirebuli xevsurebi mTaSi ar dabrunebulan.<br />

sagulisxmoa, rom dReisTvis am mxriv SeiniSneba gamococxleba<br />

Satilsa da gudanSi. Satilis msgavsad, aq, 1972-1974 wlebSi<br />

aSenebul saxlebSi, aris saojaxo tipis sastumroebis mowyobis<br />

mcdeloba.<br />

amJamad, Satilis mTeli sacxovrebli fondis daaxloebiT 40%<br />

moicavs axali Satilis zemoxsenebuli tipis saxlebi, xolo sof.<br />

gudanSi aseTi saxlebi mTeli ganaSenianebis 90% Seadgens.<br />

am saxlebSi SenarCunebulia normaluri sacxovrebeli<br />

pirobebi da umetes nawilSi, sezonurad cxovrobs mkvidri<br />

mosaxleoba. maTgan yvela Semonaxulia. fot. #<br />

sof. SatilSi: a. cxovroben _ am saxlebis 95%-Si;<br />

b. ar cxovroben _ am saxlebis 5%-Si.<br />

sof. gudanSi: a. cxovroben _ am saxlebis 70%-Si;<br />

b. ar cxovroben _ am saxlebis 30%-Si.<br />

VIII. XX s-is dasasruls dawyebuli da dausrulebeli axali<br />

tipis saxli, kidev erTi nairsaxeobaa. xevsureTis 4 Seswavlil<br />

82


sofelSi (barisaxo, qobulo, yorSa, axali Satili (mdinaris<br />

gadaRma) aseTi 5 saxlia, rac mTeli sacxovrebeli fondis<br />

daaxloebiT 7% Seadgens. am saxlebis mSenebloba wamowyebuli<br />

iyo kerZo mesakuTreTa mier da maTi damTavreba, ganviTarebuli<br />

movlenebis gamo, Tavisi mwiri ekonomikuri SesaZleblobiT<br />

mosaxlem ver moaxerxa.<br />

daskvna. zemoT ganxiluli masalidan gamomdinare, SegviZlia<br />

davaskvnaT, rom xevsureTis regionSi amJamad arsebuli<br />

sacxovrebeli saxlebi SesaZlebelia daiyos rva gansxvavebul<br />

tipad, romelTagan nawili warmoadgens Zvel tradiciul<br />

xevsurul sacxovriss (koSkebi, “qviTkiri”, “bankaloiani” da<br />

“fSauri” (sabZluri) saxlebi). isini TavianTi gegmarebiTi<br />

struqturiT organuladaa morgebuli regionisTvis<br />

damaxasiaTebel, bunebriv-klimatur Tu sameurneo pirobebs, xolo<br />

nawili SedarebiT axalia (baruli e.w. finuri da a.S.),<br />

gadmotanilia sxva regionebidan da naklebadaa adaptirebuli<br />

konkretuli regionis TaviseburebaTa kompleqsis mimarT<br />

83


sqema 2. regionSi arsebuli saxlebis tipebi.<br />

(2010 wlisTvis maTi fizikuri mdgomareobis, amJamad gamoyenebulia Tu<br />

ara sacxovreblad da eqspluataciis pirobebis mixedviT)<br />

sakiTxis ufro Rrmad Seswavlis mizniT, adgilze<br />

gamovikvlieT sof. Satilis Zvel istoriul nawilSi<br />

restavrirebuli Senobebis, eqspluataciis dros gamovlenili,<br />

dadebiTi Tu uaryofiTi Sedegebi.<br />

davadgineT, rom SatilSi turistTa ganTavsebisaTvis<br />

gamoiyeneba ara marto sacxovrebeli saxlebi, aramed xevsureTis<br />

84


Zvel, istoriul zonaSi arsebuli sagvareulo koSkebic,<br />

romelTa nawilSi ojaxuri sastumroa mowyobili.<br />

aRmoCnda, rom Satilis koSkebis, saxelmwifo programiT<br />

axlaxan ganxorcielebuli, restavraciis Semdeg mosaxleTa mier<br />

moxda maTi TviTneburi gadakeTeba-adaptacia, Sesrulda Siga<br />

samuSaoebi, romelTa Sedegebi namdvilad ar Seesabameba koSkebis<br />

tradiciul iers. bevr interierSi sveli wertilebi mopirkeTda<br />

feradi, qimiuri feris kafeliT, gailesa unikaluri qvis wyoba.<br />

koSkebis interierebi adgilobriv araprofesional mosaxleTa<br />

gemovnebiT moewyo, ramac sagrZnoblad daarRvia am istoriuli<br />

da arqiteqturuli Zeglis Siga sivrceebis saxe.<br />

teqnologiuradac bevri lafsusia. mag., koSkebis gadaxurvisTvis<br />

gamoyenebul iqna bitumisa da asfaltis fena, romelic garda<br />

imisa, rom araa funqciurad srulyofili, verc klimatur<br />

pirobebs gauZlo da male gamovida mwyobridan.<br />

garda koSkebisa, Cven SeviswavleT zogadad xevsureTis<br />

sacxovrebeli fondSi Semavali danarCeni tipis Senobebis<br />

eqspluataciis pirobebic. gamomJRavnda Semdegi faqtebi:<br />

imisTvis, rom arsebuli Senobebis saojaxo tipis sastumroebad<br />

adaptireba moxerxebuliyo, mosaxleobam wamoiwyo sacxovrebeli<br />

saxlebis daugegmavi, kustarulad gadakeTebis procesi, rac<br />

sxvadasxva tipis daSeneba-miSenebisa da gadakeTebis xarjze<br />

xorcieldeboda. gamoiWra axali kar-fanjrebi, Seimina Zveli<br />

tradiciuli saxlebis kedlebSi Catanebuli e.w. saTofurebi,<br />

gayvanil iqna axali sakvamurebi da a.S.<br />

amas garda, naklovanebad iTvleba isic, rom aRar gamoiyeneba<br />

xalxuri xuroTmoZRvrebis tradiciuli samSeneblo masala<br />

(fiqali). am soflebSi xdeba e.w. “qalaquri” tipis saxlebis<br />

arqiteqturis meqanikuri gadatana, mTis raionebis specifikis<br />

gauTvaliswineblad. es yvelaferi uaryofiTad aisaxeba<br />

ganaSenianebis rogorc gare, aseve Siga interieris saxeze.<br />

85


miuxedavad yvela zemoCamoTvlili faqtorisa, udavod dadebiT<br />

tendenciad unda iqnes miCneuli is, rac dadginda adgilobrivi<br />

mosaxleobis gamokiTxviT, kerZod:<br />

bolo periodSi (igulisxmeba 2006_2011ww.), Zvel TaobasTan<br />

erTad, axalgazrdebsac gauCndaT mamapapur miwa-wyalze<br />

dabrunebis garkveuli motivacia da survili, rom mouaron da<br />

TavianT sasargeblod gamoiyenon sagvareulo saxlebi Tu koSkebi<br />

da mixedon tradiciul sameurneo saqmianobasac.<br />

es procesi ganapiroba iman, rom turistuli infrastruqturis<br />

ganviTarebiT Cndeba realuri dasaqmebisa da Semosavlis wyaro,<br />

aseve mxaris reabilitaciis imedic. igive mizeziT danarCeni<br />

xevsureTisTvisac erTgvar imedad Caisaxa mkvidrTa dabrunebis<br />

perspeqtiva. marTalia, amJamad es mxolod zafxulis sezonSia<br />

SesaZlebeli, magram regions zamTris sezonis turebis CarTvis<br />

resursic gaaCnia, rac damatebiT perspeqtivas iZleva.<br />

aseve CavatareT interviu (3 sofelSi, 7 mcxovrebTan), risi<br />

saSualebiTac gavecaniT maT saxlebSi turistTa ganTavsebisas<br />

warmoqmnil problemebs.<br />

gamokiTxulTa umetesoba (90%), romelic CarTulia vizitorTa<br />

momsaxurebis saqmianobaSi aRniSnavs, rom turistuli sezonis<br />

ganmavlobaSi, erT saxlSi turistebisa da mcxovrebTa<br />

erTdrouli ganTavsebisas, aucilebeli xdeba maTi saZinebeli<br />

adgilebis gadaadgileba, yoveldRiuri, yofiTi procesebis,<br />

saojaxo-sameurneo saqmianobis SezRudva an saxecvlileba, rac<br />

orive mxarisaTvis garkveul diskomforts qmnis.<br />

samomavlod, realuri motivaciis arsebobisas, mkvidri<br />

mosaxleebis istoriul miwa-wyalze dabrunebis sakiTxis<br />

gasarkvevad, Satilis 9 mosaxlesTan intervius Catarebisas<br />

davadgineT, rom mkvidr mosaxleTa umciresoba (20%) mudmivad aq<br />

cxovrobs, xolo 80% sacxovreblad mxolod sezonurad modis.<br />

amave motiviT TbilisSi gamovikiTxeT 30-mde, warmoSobiT<br />

xevsuri moqalaqe. sayuradReboa, rom gamokiTxulTa TiTqmis<br />

naxevars (40%), samuSao adgilisa da materialuri Semosavlis<br />

86


arsebobis SemTxvevaSi, survili aqvs mudmivad icxovros<br />

mamapapur adgilebSi. isini mentalurad, jer kidev Tavis miwa-<br />

wyalTan arian dakavSirebulni, Sesabamisad, aqvT dabrunebis,<br />

kidev erTi, metad mniSvnelovani motivacia. es gasaTvaliswi-<br />

nebeli faqtia. sakiTxi drouladaa mosagvarebeli, radgan<br />

TandaTan am Taobis adamianTa ricxvi nel-nela mcirdeba.<br />

sayuradReboa aseve, rom gamokiTxulTa 15% elodeba<br />

sakomunikacio infrastruqturis SedarebiT ukeT ganviTarebas da,<br />

Sesabamisi pirobis arsebobis SemTxvevaSi, SesaZleblad miaCnia<br />

dabrunebaze fiqri.<br />

gamokiTxulTa 20% Tumca ukmayofiloa, rom maTi soflis<br />

pirvandeli saxe da suli ikargeba, magram is sezonurad mainc<br />

icxovrebda aq.<br />

gamokiTxulTa mxolod 20%, miuxedavad axali SeTavazebisa, ar<br />

fiqrobs aq dabrunebas.<br />

gamokiTxulTa 5%-s ar ufiqria am sakiTxze da ar aqvs<br />

mosazreba.<br />

aris gamokiTxulTa kidev erTi, kategoria: warmoSobiT<br />

araxevsuri (sul 19 adamiani). aqedan axalgazrda (20_30w) – 4(21%),<br />

saSualo asakis _10 (53%), saSualo asaks gadacilebuli – 5-ma<br />

(26%) aRniSna, rom siamovnebiT dasaxldeba iq da am regionis<br />

resurss gamoiyenebs, 6-ma (32%) nakveTis arsebobis SemTxvevaSi<br />

moisurva saxlis aSeneba da iq sezonurad cxovreba. darCenil 5-<br />

ma (26%) Tavi Seikava, 2-s (11%) ar gamouTqvams xevsureTSi<br />

dabrunebis survili.<br />

daskvna: gamokvlevis SedegebiT Cans, rom regionis<br />

mxardasaWerad saxelmwifosaA Tu sxva jgufebis iniciativebi da<br />

qmediTi nabijebi warmatebul Sedegs iZleva da regionSi<br />

mosaxleobis mxridan jerjerobiT mcire ricxvis, magram mainc<br />

dabrunebis precedents qmnis.<br />

aqve unda aRiniSnos, rom am mimarTulebiT, xevsureTis<br />

darCenil did nawilze SesamCnevi Zvrebi ar SeiniSneba.<br />

87


unda aRiniSnos, rom kvlevisaTvis saWiro informaciis didi<br />

nawili, mowodebulia xevsuri eTnograf iv. wiklauris,<br />

arqiteqtor S. bostanaSvilis, adgilze arqiteqtor vaJa<br />

WinWaraulisa da xevsureTis mkvidri mosaxle, mxatvar-<br />

fotoxelovan SoTa wiklauris mier 2009-2010 wlebSi).<br />

daskvna 1. zemoTqmulidan gamomdinare mTis soflebSi<br />

mosaxleobis mxridan, rigi mizezebis gamo, mTis regionis<br />

specifikis gauTvaliswineblad mimdinareobs saxlebis<br />

TviTneburi mSenebloba-adaptirebis procesi, es isedac<br />

savalalo mdgomareobaSi myofi, istoriuli-eTnografiuli<br />

ganaSenianebis kidev ufro aqtiur gauferulebasa da rRvevas<br />

iwvevs, amitom aRniSnuli sakiTxi profesiul doneze Seswavla-<br />

damuSavebas da swraf reagirebas moiTxovs.<br />

2. yovelive es saSualebas gvaZlevs davaskvnaT, rom<br />

turistebis ganTavsebisa da maTi saTanado momsaxurebiT<br />

uzrunvelyofis mizniT, aucilebelia regionSi arsebuli<br />

sacxovrebeli fondis adaptireba an /da garemoze kargad<br />

morgebuli, saTanado funqciuri datvirTvaze gaTvlili, axali<br />

sacxovreblebis daproeqteba, rac sxva dadebiT movlenebTan<br />

erTad udavod Seuwyobs xels mTaSi mkvidri mosaxlis (da ara<br />

marto mkvidris) dabrunebis da sabolood, rac metad mTavaria,<br />

adgilobrivi mosaxleobis damagrebis processac.<br />

2.3 tradiciuli xevsuruli sacxovrisis formirebis Seswavlaanalizi<br />

samomavlo miznebisTvis saWirod miviCnieT Rrmad Segveswavla<br />

xevsureTis tradiciuli sacxovrisis arqiteqturuli garemos da<br />

tipologiis formirebis sakiTxi. aRniSnuli kvleva<br />

ganxorcielda literaturuli wyaroebis SeswavliT, ramdenime<br />

etapad, kerZod:<br />

pirvel etapze mniSvnelovani iyo Segveswavla saqarTveloSi<br />

gavrcelebuli tradiciuli saxlis Camoyalibebis gzebi;<br />

tradiciuli sacxovrisis arqiteqturul-gegmarebiTi struqturis<br />

88


am saxiT Camoyalibebis winapirobebi da mis formirebaze moqmedi<br />

ZiriTadi faqtorebi.<br />

meore etapze SeviswavleT XX saukunis 20-ian wlebamde<br />

moRweuli qarTuli tradiciuli sacxovrisis tipologiuri<br />

klasifikacia aSenebis periodis mixedviT; maTi Taviseburebebi,<br />

sivrciT-gegmarebiTi struqtura da sxv.<br />

mesame etapze ufro detalurad SeviswavleT saqarTvelos<br />

mTian regionSi, kerZod xevsureTSi arsebuli tradiciuli<br />

sacxovrisis genezisi, tipologiuri Taviseburebebi, garemo,<br />

landSafti da sxva.<br />

ufro siRrmiseulad gavecaniT xevsuruli “bankaloiani”<br />

saxlis daniSnulebas, sivrciT-gegmarebiT struqturas,<br />

gamoyenebul samSeneblo masalas, ganaSenianebis Taviseburebebs<br />

da gavrcelebis areals.<br />

saqarTveloSi tradiciuli sacxovrisis Camoyalibebisa da<br />

ganviTarebis gzebi<br />

saqarTvelo arqiteqturuli ZeglebiT mdidari qveyanaa.<br />

flobda ra xuroTmoZRvrebis uZveles tradiciebs, mravali<br />

saukunis manZilze aq bevri msoflio mniSvnelobis arqiteqturis<br />

unikaluri nimuSi Seiqmna.<br />

uZvelesi ucxoeli avtorebi Hherodote [26] (484-425 Zv. a.),<br />

qsenofonte (berZeni mwerali, istorikosi, aTenis mxedarTmTavari<br />

da politikuri moRvawe (ara ugvianes 444-356 Zv. a.) [27]<br />

istorikosi da geografi straboni (daaxl. 64/63 Zv. a. 23/24 ax. a.)<br />

[28], romaeli arqiteqtori, inJineri, arqiteqturis Teoretikosi<br />

vitruviusi[29], (Zv. a. I saukunis II naxevari). romaul da berZnul<br />

literaturul wyaroebSi araerTxel saqarTvelos ixseniebdnen,<br />

rogorc saxelmwifos, romelTanac maT qveynebs savaWro,<br />

kulturuli, Tu politikuri kavSiri hqondaT. es avtorebi<br />

TavianT naSromebSi[30], saqarTvelos qalaqebis sacxovrebeli da<br />

koSkuri nagebobebis organizaciis sakiTxebsac mimoixilavdnen.<br />

89


kerZod, qsenofonte (Tavis “anabazisSi”) aRwers miwaSi<br />

mowyobil tradiciul qarTul sacxovriss WerSi gamoWrili zeda<br />

ganaTebiT, romelsac g. CubinaSvili aRmosavleT saqarTveloSi<br />

dRemde Cvenamde moRweul darbazuli tipis sacxovrebel<br />

saxlebTan e.w. dem Ursprung[31], -Tan akavSirebda.<br />

vitruviusi[32],antikuri periodis arqiteqturul traqtatSi<br />

“aTi wigni arqiteqturis Sesaxeb” I tomSi werda, rom<br />

saqarTvelos mosaxleoba cxovrobda xis koSkur nagebobebSi da<br />

dawvrilebiT aRwerda am mravalsarTulian koSkebs.<br />

istoriuli ryevebis Sedegad uamravi uZvelesi qarTuli<br />

arqiteqturuli Zegli daingra. yvelaze metad ki samoqalaqo<br />

daniSnulebis nagebobebi dazaralda. Tumca mtrisgan<br />

gadarCenili Zveli samSeneblo teqnikiTa da xerxebiT aSenebuli<br />

nagebobebi saocrad mdgradi aRmoCnda da droTa svlas gauZlo.<br />

klimaturi Tu sxva faqtorebis gavleniT TiTqos maTi bunebrivi<br />

konservacia moxda, amitomac aris, rom uZvelesi qarTuli saero<br />

arqiteqturis nimuSebis mcire, magram saintereso nawilma,<br />

dRemde moaRwia. swored wina saukuneebSi nagebi da dRemde<br />

moRweuli sacxovrebeli Senobebis nimuSebis SeswavliTa da<br />

analiziT xdeba SesaZlebeli maTze msjeloba.<br />

tradiciuli sacxovrisis arqiteqturul-gegmarebiTi struqturis<br />

formirebaze moqmedi ZiriTadi faqtorebi da pirobebi<br />

rogorc zemoT iTqva, tradiciuli sacxovreblis sivrciT-<br />

gegmarebiT struqturis Camoyalibebaze mravalricxovani faqtori<br />

axdens gavlenas, romlebic SeiZleba xuT ZiriTad faqtorad<br />

Camoyalibdes:<br />

I. bunebriv-klimaturi pirobebi;<br />

II. adgilobrivi saSeni masalis Tavisebureba;<br />

III. sazogadoebis socialuri struqtura. ojaxis struqtura;<br />

IV. ekonomikuri pirobebi da teqnikis ganviTarebis done;<br />

V. kulturuli memkvidreobis xasiaTi, romelic saukuneebis<br />

manZilze yalibdeba.<br />

90


I. bunebriv-klimaturi pirobebi sacxovrisis arqiteqturul-<br />

gegmarebiTi struqturis formirebaze gavlenas axdens Semdegi<br />

movlenebidan gamomdinare:<br />

1) mosaxlis sameurneo aqtivobis nairsaxeoba;<br />

2) naleqianobis maCvenebeli;<br />

3) temperaturuli reJimi;<br />

4) reliefis xasiaTi.<br />

1) mosaxlis sameurneo aqtivobis saxeoba<br />

sacxovrisis saboloo arqiteqturul-gegmarebiTi struqtura<br />

damokidebulia saxlis funqciur daniSnulebasa da Sinaarsze.<br />

saqarTvelos dablob regionebSi glexi miwaTmoqmedia, amitom<br />

sacxovrebeli unda Seicavdes beRels, marans, kalos da a.S.<br />

mTis sacxovrisi Seicavs saqonlis samyofs, saqonlis zamTris<br />

sakvebi maragis da rZisgan miRebuli produqtebis dasabinavebel<br />

saTavsebs.<br />

2) naleqianobis maCvenebeli mocemul teritoriaze<br />

tenianobis maCvenebeli gansazRvravs sacxovrebeli Senobis<br />

saxuravis formas, xasiaTs da konstruqcias.<br />

aRmosavleT saqarTvelos mSral klimatSi gadaxurva miwisaa,<br />

brtyeli an TiTqmis brtyeli.<br />

dasavleT saqarTvelos Warbnaleqianobis pirobebSi ki<br />

saxuravi aris or an oTxqanobiani da sakmaod damreci.<br />

adreul etapze, rodesac sacxovreblis saxuravi igive Wers<br />

warmoadgenda interieris sivrciT-moculobiT xasiaTsac<br />

gansazRvravda.<br />

3) temperaturuli reJimi da klimatis xasiaTi<br />

rbili Tu mkacri, gansazRvravs Senobis qveda nawilis gare<br />

Semomfargvleli konstruqciisTvis samSeneblo masalis SerCevasa<br />

da kedlebis sisqes. mkacri klimatur pirobebSi gamoiyeneba qva,<br />

aguri, xis morebi da sxva. rbil klimatSi kedlebi ficrisganaa<br />

nagebi an dawnulia.<br />

91


4) reliefis xasiaTi<br />

sacxovreblis Ziris _ fuZis xasiaTs reliefi (cicabo, mTiani<br />

da dablobi) ganszRvravs.<br />

aRmosavleT da mTiani saqarTvelos borcviani da mTiani<br />

reliefi iZleoda imis saSualebas, rom saxli nawilobriv<br />

CaeRrmavebinaT miwaSi, aeSenebinaT safexurebiani _ terasuli<br />

sacxovrebeli saxlebi (yvela sarTulze ezodan damoukidebeli<br />

SesasvleliT).<br />

kolxeTis dablobis nestiani da daWaobebuli niadagi<br />

odiTganve gansazRvravda msubuqi konstruqciis mqone, xSirad<br />

ximinjebze Semdgar sacxovrisis saxes.<br />

II. adgilobrivi samSeneblo masalebis Tavisebureba<br />

adgilobrivi samSeneblo masalebis xasiaTi da maTi<br />

damuSavebis meTodi, teqnikis da mecnierebis ganviTarebasTan<br />

erTobliobaSi, gavlenas axdenda sacxovrebeli saxlis<br />

arqiteqturul Taviseburebasa da agebis xerxebze, gansazRvravda<br />

interieris mxatvrul-arqiteqturul saxesac.<br />

aRmosavleT da mTian saqarTveloSi, ZiriTadad, qvis kedlebi<br />

Sendeboda xsnariT SeduRabebuli riyis qviT an duRabis gareSe<br />

fiqaliT. interierSi plastikuri formebis mqone kurvaturebia,<br />

samcxe-javaxeTSi ki _ mkacri, geometriul formebi.<br />

dasavleT saqarTveloSi kedlebSi gamoiyeneba xis masala<br />

(morebi, ficrebi da dawnuli wneli).<br />

sayuradsaReboa aseve, rom kavkasionis mTebSi fiqali qvis<br />

arsebobam da am masalis Tvisebebma gansazRvra aRmosavleT<br />

kavkasiaSi saxuravis gansakuTrebuli forma da xasiaTi _<br />

orqanobianoba, minimaluri daqanebiT, aseve sabrZolo koSkebis<br />

piramidulsafexurebiani e.w. “siperdiani” gadaxurvis<br />

ganviTarebac, riTac Camoyalibda unikaluri mxatvrul-<br />

arqiteqturuli saxis mqone koSki.<br />

III. sazogadoebis socialuri struqtura<br />

sazogadoebis socialuri struqtura, maT Soris ojaxis<br />

demografiuli struqturac, erTi da igive pirobebSi,<br />

92


ganapirobebs sacxovreblebis moculobis sidides, maT gegmarebiT<br />

struqturas, keTilmowyobis xarisxsa da arqiteqturul saxes.<br />

didi ojaxi (ojaxuri Temebi) sacxovreblis ganviTarebis<br />

garkveul (Zvel) etapze darbazuli tipis saxlis da misi<br />

sivrciT-gegmarebiTi struqturis Seqmnis ganmsazRvreli iyo.<br />

SemdgomSi, ojaxuri Temebis mcire ojaxebad daSlis Sedegad,<br />

icvleba sacxovreblis gegmarebiTi struqturac (baniani saxli<br />

qarTlsa da gare kaxeTSi), Sesabamisad mcirdeba saxlebis<br />

zomebic.<br />

IV. ekonomikuri pirobebi da teqnikis ganviTarebis done<br />

samSeneblo teqnikis ganviTarebis done damokidebulia<br />

mocemuli adgilis ekonomikis ganviTarebaze, rac Sesabamisad<br />

gansazRvravs samSeneblo masalis arCevans da damuSavebis<br />

xerxebs.<br />

V. kulturuli memkvidreobis xasiaTi<br />

kulturuli memkvidreobis xasiaTi Taobebis manZilze<br />

formirdeba. gansakuTrebuli teqtonikuri struqturebi,<br />

arqiteqturul-mxatvruli formebi srulyofisaken miiswrafis da<br />

did gavlenas axdens sacxovrisis arqiteqturuli saxis<br />

Camoyalibebaze. momavalSi isini xSirad kargavs Tavis<br />

Tavdapirvel funqciur Tu teqnikur daniSnulebas, magram mainc<br />

Rirebul kulturul memkvidreobas qmnis.<br />

zemoTqmulidan gamomdinare, SegviZlia davaskvnaT, rom<br />

pirveli ori faqtori _ bunebriv-klimaturi pirobebi da<br />

adgilobrivi saSeni masalis Tavisebureba, droSi ucvlelad<br />

axdens zemoqmedebas sacxovreblis tipis Camoyalibebasa da mis<br />

ganviTarebaze, gansazRvravs mis sivrciT struqturas (magaliTad,<br />

darbazi _ aRmosavleT saqarTveloSi, sajalabo _ dasavleT<br />

saqarTveloSi, xolo kaloiani saxli _ mTian saqarTveloSi e.w.<br />

kavkasionze).<br />

SegviZlia aseve davaskvnaT, rom iseTi faqtorebi, rogoricaa<br />

sazogadoebis socialuri struqtura, ojaxis demografiuli<br />

struqtura, kulturuli memkvidreobis xasiaTi, ekonomikuri<br />

93


pirobebi da teqnikis ganviTarebis done, droSi saxecvlilebas<br />

ganicdis da erTi stadiidan meoreze gadasvlisas udavod<br />

axdens gavlenas sacxovrebeli saxlis arqiteqturuli saxis<br />

Camoyalibebasa da ganviTarebaze. magaliTad, qarTlsa da gare<br />

kaxeTSi: ”Zvel”stadiaSi _ darbazi, “gardamaval” stadiaSi _<br />

qarTlis baniani saxli da ”axal” stadiaSi _ galereuli tipis<br />

saxli cokolze, fanjrebiTa da sxveniT.<br />

mniSvnelovania aseve saxlis ganlagebis cvlileba reliefTan<br />

mimarTebaSi. “Zveli“ stadiis sacxovrisSi, daqanebuli reliefis<br />

dros, siRrmeSi ganviTarebuli gegmis SemTxvevaSi, grZivi RerZi<br />

reliefis horizontis mimarT perpendikularulad iyo<br />

ganlagebuli, maSin, rodesac igivenairad wagrZelebuli gegmis<br />

mqone “axali” stadiis galereuli tipis saxlSi saTavsebi da<br />

aivani keTdeboda saxlis grZeli mimarTulebis gaswvriv, e.i.<br />

grZeli RerZi Semotrialda 90 0 -iT da reliefze dagegmarebis<br />

RerZi ukve horizontalis paraleluradaa ganTavsebuli. es<br />

transformacia gamoiwvia sacxovreblis moculobiT-gegmarebiT<br />

struqturis cvlilebebma, kerZod meti sacxovrebeli oTaxebis<br />

gaCenam da sameurneo daniSnulebis saTavsebis calke gamoyofis,<br />

izolaciis aucileblobam da a. S. [33] sacxovrebel garemoSi<br />

gamoikveTa zonebi. es yvelaferi ki, ra Tqma unda, Tavis mxriv,<br />

sruliad axali socialur-ekonomikuri Zvrebis Sedegi iyo.<br />

aqve aRsaniSnavia, rom sacxovreblis arqiteqturul-<br />

gegmarebiTi struqturis formirebaze, arc erTi zemoCamoTvlili<br />

faqtori ar zemoqmedebs damoukideblad, erTimeorisgan<br />

izolirebulad, isini erTmaneTTan mWidro kavSirSia da<br />

urTierTqmedebs. magaliTad, sacxovreblis formirebis sawyis<br />

stadiaze sacxovreblis centrad Suacecxli iqca ara mxolod<br />

imitom, rom gaTbobis sxva saxeoba ar arsebobda, aramed amas<br />

socialuri mizezi hqonda. kerZod, is bevrad ukeT pasuxobda<br />

didi ojaxis moTxovnebs, vidre saqarTveloSi odiTganve<br />

cnobili buxari, kedelSi datanebuli sakvamuriT.<br />

94


aqve SegviZlia aRvniSnoT, rom garda zemoT ganxiluli<br />

faqtorebisa, rogorc arsebuli literaturuli wyaroebis<br />

Seswavlidan Cans, qarTuli nacionaluri tradiciuli<br />

sacxovrebeli saxlis moculobiT-gegmarebiTi struqturis<br />

ganviTarebaSi gadamwyveti roli eniWeboda iseT damatebiT,<br />

magram mniSvnelovan faqtorebs, rogoricaa gaTbobis sistemis<br />

mowyoba (Sua cecxli, buxari, kera da sxva), bunebrivi ganaTebis<br />

organizeba (Sukumebi, sakomi, sarkmeli, karis Riobi da sxva)<br />

saxuravis konstruireba (brtyeli, baniani, erTqanobiani,<br />

orqanobiani, mrgvali, piramidulsafexurebiani, sayrdeniani<br />

darbazuli gadaxurva) da sxva.<br />

qarTuli tradiciuli sacxovrisi, misi tipologia<br />

tradiciuli sacxovrisis tipologiis Seswavlis mizniT<br />

gavecaniT mkvlevarTa naSromebs, kerZod profesor g. yifianis<br />

naSroms ”mesxuri sacxovrisi”, sadac igi ayalibebs sacxovris<br />

tipologiis ganviTarebis, genezisis ZiriTad aspeqtebs “ama Tu im<br />

regionis kuTvnileba qveynisa da misi kulturuli arealisadmi,<br />

yvelaze metad arqiteqturuli ZegliT cnobierdeba da roca igi<br />

teritoriidan, Tavisi warmomSobi mxridan qreba, Temic Tavis<br />

ZiriTad samyaros Sordeba da ZvelisZvel dasaxlebaTa<br />

gaukacrielebis Seunelebeli procesi iwyeba anu amis erT-erTi<br />

gamomwvevi mizezi namdvilad adgilze tradiciuli arqiteqturis<br />

ver SenarCunebaa”. [34]<br />

...“Tugind moxerxda da SenarCunda monumenturi arqiteqturis<br />

nimuSebi, aqve Cndeba iseTi azric, rom rodesac turisti am<br />

mxares, mis arqiteqturul Zeglebs moinaxulebs, SesaZloa<br />

erTgvari daukmayofileblobis grZnoba da bunebrivi kiTxvac<br />

gauCndes: monumenturi, saero da sasuliero qmnilebebis gverdiT<br />

ver naxa is sacxovrebeli sivrce, romelic mkvidri miwaTmoqmedi<br />

da mesaqonle xalxis mier unda yofiliyo Seqmnili, misi yvela<br />

gamovlinebiT da rogorc saukeTeso ekologiuri samyaro,<br />

saukuneebis manZilze rom funqcionirebda. cxadia, am saukuneTa<br />

95


ganmavlobaSi misi mxatvruli saxe icvleboda. SedarebiT<br />

srulyofas ganicdida interieric da sxva. udavoa, rom turists<br />

ebadeba kiTxva sad cxovrobda is xalxi, romelic am garemoSi<br />

trialebda, ramdenad Seesabameboda maTi sacxovrisi im<br />

sivrcobriv azrovnebas, rasac sxva ZeglebSi vxedavT da rac am<br />

garemos moergeboda?” [35]<br />

sainteresoa is faqti, rom “istoriul provinciaTa sazRvrebi<br />

mTeli Sua saukuneebis manZilze cvalebadobas ganicdida. aqedan<br />

gamomdinare, iseTi arqiteqturuli kategoria, rogoric<br />

sacxovrisia tipologiurad SeuZlebelia romelime erT regionSi<br />

iyos Caketili da ar scildebodes mis sazRvrebs...” [36] Cven<br />

SemTxvevaSi, sacxovrisis gavrcelebis es sazRvrebi, daculia da<br />

ar scildeba mTian teritorias.<br />

Zvelebur sacxovrebels rac Seexeba, erTi gvaris ramdenime<br />

ojaxi cxovrobda amgvar saxlebSi da rogorc irkveva, “aseTi<br />

saxlebi martooden sacxovrisebi ar yofila: maTi konservatiuli<br />

tipi, nawilobriv uZvelesi rwmena-warmodgenebis samyarosac<br />

ganapirobebda. imis miuxedavad, rom didi, warsulSi ganuyofeli<br />

ojaxebi TaobaTa mixedviT calkeul mcire ojaxebad daiSala,<br />

gvarsa da modgmas es ZvelisZveli saxlebi isev aerTianebda,<br />

rogorc TavSeyris punqti, gvarTan dakavSirebuli ama Tu im<br />

TariRis aRsaniSnavad. e.i. arsebobda garkveuli mizidulobis<br />

Zala. gvaris wminda adgili, sakurTxeveli, kera, rogorc mZlavri<br />

iaraRi, Temisa Tu soflis daSlis winaRoba. miuxedavad imisa,<br />

rom es Zeglebi anu sacxovrisebi ar warmoadgens oficialuri<br />

kultmsaxurebis adgils, SeiZleba iTqvas, maT savsebiT SeiZleba<br />

sakulto-sazogadoebrivic ewodos. Temi da gvari ukve<br />

sazogadoebaa, xolo ritualuri saxli kults TavisTavSi<br />

aucileblad gulisxmobs”. [37]<br />

aqedan gamomdinare, SeiZleba iTqvas: “uZrav Zegls, Tundac igi<br />

xalxuri Semoqmedebis nimuSs warmoadgendes, mravalmxrivi<br />

datvirTva aqvs, maTSi socialuri mxarec igulisxmeba,<br />

96


ganviTarebis kulturul-istoriuli da SesaZloa politikuri<br />

procesebic”. [38]<br />

swored amitom, XX saukunis 60-ian wlebSi, rodesac mecnierebi<br />

da xuroTmoZRvrebi mixvdnen, rom yvela kuTxis tradiciul<br />

sacxovriss gadaSeneba uweria Tavis bunebriv garemoSi, gadawyda<br />

TbilisSi, xalxuri xuroTmoZRvrebis muzeumis Seqmna. idea<br />

iTvaliswinebda saqarTvelos yvela kuTxidan sacxovrisTa<br />

unikaluri nimuSebis gadmotanas da erT adgilas Tavmoyras.<br />

soflebSi unda daSliliyo saintereso nimuSebi da<br />

transportirebis Semdeg Tavidan awyobiliyo maTTvis winaswar<br />

SerCeul teritoriaze. aseTia eTnografiuli muzeumi TbilisSi.<br />

saqarTvelos regionebis mixedviT kargad miedevneba Tvali<br />

xalxuri arqiteqturis ganviTarebas. rac mTavaria, gadarCa<br />

Zvirfasi nimuSebi, romelTac adgilebze ganadgureba eloda.<br />

samwuxarod, xevsuruli tradiciuli saxlis nacvlad<br />

eTnografiul muzeumSi mxolod misTvis gamoyofili carieli<br />

adgilia SemorCenili, radgan misi Camotana ver moxerxda.<br />

Tumca, xuroTmoZRvari guram yifianis azriT...“dRevandeli<br />

gadasaxedidan aseTi qmedeba erTgvar skefsiss iwvevs: aSkarad<br />

sasargeblo da saWiro saqmesTan erTad, misi uaryofiTi<br />

Sedegebic gamoCnda. albaT sjobda, muzeumi sacxovrisTa<br />

modelebiT Seqmniliyo, xolo originalebi adgilze dagvecva<br />

da SegvenarCunebina”. [39]<br />

“kulturuli memkvidreobisadmi miZRvnili ara erTi msoflio<br />

qartia Tu konvencia, uZravi Zeglis ara Tu gadaadgilebas,<br />

aramed masSi Carevis elementarul gamovlinebasac ki krZalavs,<br />

magram Tavis droze qarTuli sabWoTa sazogadoebisTvis, arc es<br />

konvenciebi iyo cnobili da arc saxelmwifo iTvaliswinebda<br />

iseT specialur programebs, sadac yvela Zegli individualuri<br />

midgomisa da dacvis sagani iqneboda, ra Tqma unda, misi<br />

gansakuTrebuli specifikidan gamomdinare”. [40]<br />

...”aucilebelia aRiniSnos isic, rom ZvelisZveli sacxovrisi ar<br />

arsebobs izolirebulad. samuzeumo eqsponatad konteqstis<br />

97


gareSe qceva mas nawilobriv akargvinebs Zeglis niSnebs, radgan<br />

igi Zegls warmoadgens mTeli Tavisi infrastruqturiT,<br />

garemoTi, dasaxlebis ganaSenianebiT, landSaftiT, eklesiebTan,<br />

simagreebTan, sasoflo moednebTan erTobliobaSi, komunikaciebis<br />

qseliTa da sxva.”[41]<br />

qarTuli tradiciuli sacxovreblis ZiriTadi struqturis<br />

ganviTareba aTaswleulebis manZilze xdeboda.<br />

mkvlevar-arqiteqtori l. sumbaZis naSromSi “Типология<br />

грузинского народного жилища” /Tбилиси 2008/ moyvanili qarTuli<br />

nacionaluri sacxovreblis anazomebisa da maTi aRwerilobis<br />

Seswavlis safuZvelze SesaZlebeli gaxda gavcnobodiT<br />

saqarTveloSi XX saukunis 20-ian wlebamde arsebuli<br />

sacxovrebeli saxlebis tipologias. im droisaTvis mkvlevaris<br />

xelT arsebuli arqeologiuri kvlevebisa da analizis<br />

safuZvelze gakeTda saqarTvelos teritoriaze aRmoCenili Zveli<br />

sacxovreblebis klsifikacia. avtoris mier ganviTarebis es<br />

grZeli periodi pirobiTad daiyo oTx epoqad:<br />

1. arqauli - moicavs mraval aTaswleuls paleoliTidan,<br />

kolxeTsa da iberiaSi, klasobrivi sazogadoebisa da pirveli<br />

saxelmwifoebriobis Casaxvamde da moicavs Zv. a. VI_V saukuneebs;<br />

2. uZvelesi - moicavs antikur periods da Suasaukuneebs. Seadgens<br />

periods Zv. a. IV s. -dan ax. a.-iT XVIIIs-eebis CaTvliT;<br />

3. kapitalisturi _ XIX_XX saukuneebi, 1921 w-mde;<br />

4. socialisturi – XXsauk. revoluciis Semdeg; [42]<br />

1. arqaul periodSi gaerTianebulia:<br />

gamoqvabulebi da sadgomebi, romlebic arafriT gansxvavdeba<br />

sxva qveynebSi gavrcelebuli nasaxlarebisgan;<br />

mrgvali formis gegmarebis mqone gumbaTovani Tixis<br />

sacxovreblebi, romlebic arsebobda pirvel gaerTianebul<br />

miwaTmoqmedTa dasaxlebebSi (Zv. a. V_IV aTaswleuli), sadac<br />

cecxlis kerebi ganTavsebuli iyo ukana kedelze, Sesasvlelis<br />

pirdapir. gadaxurvis zenitSi ki gakeTebuli iyo gasanaTebeli da<br />

kvamlis gasasvleli xvreli;<br />

98


momrgvalebuli, SemdgomSi ki oTkuTxedis formis<br />

sacxovreblebi, win miSenebuli SemosasvleliT, mTavari oTaxis<br />

centrSi moTavsebuli CaRrmavebuli TixiT amolesili keriiT, mis<br />

Tavze WerSi gamoWrili xvreliT _ erdoTi, SuaSi boZiT<br />

(“dedaboZi”), romelsac eyrdnoba koWovani gadaxurva (Sida<br />

qarTli, mtkvar-araqsis kultura, Zv. a. III_II saukuneebi);<br />

TrialeTSi SemorCenili, gegmaze mrgvali formis, megaliTuri<br />

sacxovreblebi (Zv. a. II aTaswleuli), sadac cecxlis kerebi<br />

ganTavsebuli iyo ukana kedelze, xolo WerSi mis Tavze _<br />

xvreli.<br />

am mcire raodenobis masalis gacnoba da analizic ki<br />

saSualebas iZleva gakeTdes daskvnebi imis Sesaxeb, rom jer<br />

kidev arqaul periodSi qarTuli tomebis winaprebma gamoimuSaves<br />

sacxovreblis ZiriTadi struqturebi, ramac momavalSi qarTuli<br />

xalxuri xuroTmoZRvrebis ZiriTad Temebs daudo safuZveli.<br />

[43]<br />

2. uZvelesi (Zv. a. IV s-dan XVIIIs-eebis CaTv.) epoqidan cnobilia:<br />

sacxovreblebi xovles-goraze (Sida qarTli, I aTaswleulis<br />

Sua periodi), centrSi moTavsebuli keriiT da puris sacxobi<br />

RumliT ukana kedelze. nasaxlarSi aSkarad SeimCneva adamianisa<br />

da saqonlis erToblivi cxovrebis niSnebi;<br />

Suasaukuneebis kompleqsuri sacxovreblebi, romlebic<br />

Semonaxulia qvemo qarTlis nasaxlarebSi (bolnisis raioni),<br />

zemo qarTli (borjomis raioni) da Sida qarTli (mcxeTa), maTSi<br />

didi sacxovrebeli Sua cecxlis mqone 2 _ 4-sayrdeniani<br />

farTobis garda aris boseli, marani da xSirad mrgvali formis<br />

gegmarebis mqone, qvis gumbaTiT gadaxuruli samzareuloc.<br />

ufliscixis, varZiis, vanis qvabebis da sxv. gamoqvabulebi aris<br />

patara farTobis mqone sacxovreblebi.<br />

momdevno, aseve uZveles periodSi Seqmnili sacxovreblebia:<br />

qvis sacxovrebeli _ aRmosavleT da samxreT saqarTveloSi;<br />

99


saxli _ cixe-koSki, gavrcelebuli kavkasionsa da aRmosavleT<br />

saqarTveloSi, savaraudod aSenebulia sakmaod adre: XVII da<br />

XVIII saukuneebSi, xolo erTeulebi _ XVI saukunes ganekuTvneba.<br />

[44]<br />

zemoxsenebuli literaturuli masalis Seswavla-analizidan<br />

gamomdinare unda aRiniSnos, rom momavalSi, Sesabamisi<br />

arqeologiuri masalis moZiebis safuZvelze, vimedovnebT<br />

gaCndeba ufro meti saSualeba, raTa dazustdes da ufro<br />

detalurad daiyos saqarTveloSi sacxovreblis ganviTarebis<br />

arqauli da uZvelesi periodebi. aseve dazustdes da cal-calke<br />

tipebad daiyos im periodis is sacxovreblebi, romelnic<br />

lokalizebulia saqarTvelos calkeul regionebSi.<br />

3. mesame periods revoluciamdeli, XIX da XX saukunis<br />

(1921wlamde) sacxovrebeli saxlebi ganekuTvneba, romlebic<br />

gavrcelebuli iyo dasavleT, aRmosavleT da mTian<br />

saqarTveloSi.<br />

sacxovreblis tipebis SedarebiTi analizi gansxvavebul<br />

istoriul-eTnografiul raionebSi gviCvenebs, rom tipologiuri<br />

maxasiaTeblebi yalibdeba mocemuli adgilis pirobebSi. am<br />

pirobebis nairferoba ki, Tavis mxriv, ayalibebs qveyanaSi<br />

sacxovreblis tipebis aseT mravalferovnebas.<br />

aRsaniSnavia, rom “TiTeul regionSi lokalurad, aSkarad<br />

saxezea droSi ganviTarebis ori ZiriTadi stadia: “Zveli” da<br />

“axali”. mTel rig regionebSi ki maT Soris e.w. “gardamavali”<br />

safexuric ikveTeba. am stadiam yvelgan ver moaswro<br />

Camoyalibebuli saxis miReba”. [45]<br />

mkvlevar-arqiteqtor l. sumbaZis mier, sacxovrebeli saxlebis<br />

zemoT ganxiluli klasifikaciis garda, isini dajgufebulia<br />

samxareo da regionalur donezec. (ix. nax. 4.) tipologiurad<br />

gamoyofilia e.w. “dasavluri”, “kavkasionis” da “aRmosavluri”<br />

saxlebis tipebi.<br />

sainteresoa, rom qarTuli nacionaluri sacxovreblis<br />

tipologiis, misi ganviTarebisa da Camoyalibebis sami ZiriTadi<br />

100


stadiis safexurebis gamovlena moxda qarTlis saxlebis<br />

magaliTze, radgan aq revoluciamdeli periodis saxlebSi<br />

gansakuTrebiT mkveTrad mJRavndeba samive stadiisTvis<br />

damaxasiaTebeli niSnebi:<br />

I. darbazi. _ e.w. “Zveli” stadia.<br />

II. baniani saxli (qarTlis) brtyeli saxuraviT _ e.w.<br />

“gardamavali” stadia.<br />

III.galereuli saxli, aivniT, fanjrebiT da sxveniT - e.w. “axali”<br />

stadia.<br />

I - “Zveli” stadiis saxlis tips /darbazi/ aqvs ZiriTadi<br />

damaxasiaTebeli tipologiuri niSnebi, kerZod:<br />

1. didi 3 _ 4 Taobis sacxovreblad gankuTvnili, daunawevrebeli<br />

sacxovrebeli farTobi;<br />

2. mwiri dRis ganaTeba, romelic umetesad mowyobi-<br />

liaAgadaxurvaSi gakeTebuli xvrelidan, romelic SuaSi<br />

moTavsebuli keriis kvamlis saTavsidan gayvanasac<br />

uzrunvelyofda;<br />

3. miwis iataki (soxani);<br />

4. dagegmarebis siRrmiseuli ganviTareba.<br />

5. Zalian sqeli (TiTqmis kedlis sisqis mqone) erTfrTiani kari,<br />

dabali aveji (tabla, taxti). avejis Sesabamisi iyo<br />

sayofacxovrebo procesebis dabali horizontic;<br />

6. saxli naxevramde iyo miwaSi CaRrmavebuli;<br />

7. konstruqciuli xis nawilebi muSavdeboda najaxiT (e.w.<br />

xeleCoTi), xerxis gareSe;<br />

8. miwis saxuravi (bani), mowyobilia oTxive mimarTulebiT mcire<br />

daqanebiT;<br />

9. sxveni, saxuravTan erTad, erT moculobas warmoadgens da<br />

Siga sacxovrebeli sivrcisgan WeriT araa gamoyofili;<br />

10. kedlebi qvisaa da Zalian sqelia, Rrma niSebiT. [46]<br />

ganviTarebis “Zvel” stadiaze, sacxovreblebSi sWarbobs<br />

TavdacviTi funqcebi. kavkasionis mTeli masStabiT<br />

gavrcelebulia saxli _ cixe-koSki da Crdilo-aRmosavleT mTian<br />

101


saqarTveloSic is TavdacviT funqcias iTavsebs, rac<br />

gansazRvravs sacxovreblis arqiteqturuli gadawyvetis<br />

Taviseburebasac.<br />

Zveli stadiis saxlebSi, qarTl-kaxeTis darbazis garda,<br />

yvelgan gamoiyeneboda saqonlisgan miRebuli bunebrivi siTbo,<br />

amitom cxovelebs ganaTavsebdnen sacxovrebel sivrceSi, mis<br />

gverdSi an mis qveS. [47]<br />

aRsaniSnavi da Cveni kvlevisTvis erTob sayuradReboa, rom<br />

SuasaukuneebSi Seqmnili sacxovrebeli saxlebidan, swored e.w.<br />

“Zveli”/darbazuli/ tipis niSnebis analogiebi gvxvdeba<br />

saqarTvelos mTian regionebSi da maT Soris xevsureTSi.<br />

Zveli stadiidan “gardamavalze” (aRmosavleTis baniani saxli)<br />

gadasvlisas moxda saxlis sacxovrebeli farTobis Semcireba,<br />

radgan didi, patriarqaluri ojaxebi daiSala ufro mcire<br />

ojaxebad. Sedegad Semcirda saxlis dagegmarebis siRrmiTi<br />

ganviTareba; sammaliani konstruqcia ormalianma, Ria Sua cecxli<br />

ki _ kedlis buxarma Secvala. buxari iatakis donidan zemoT<br />

aiwia; zeda ganaTeba erdodan Secvala Sesasvlelis mxares<br />

moTavsebuli gverdiTa vertikaluri fanjrebis ganaTebam. isini<br />

jer kidev ar iyo Seminuli, alaTebze daWimuli iyo<br />

gasanTluli qaRaldi, aseve xaris an cxvris Sardis buSti.<br />

mocemul regionebSi am stadiis saxlebi modernizebulia da<br />

maT emateba axali, Seminuli saTavsebi, ficris WeriTa da<br />

iatakiT, buxriT an rkinis RumliT. ufro upriani iqneba am tips<br />

ewodos “Sereuli”.<br />

zemoTqmulidan gamomdinare, SegviZlia davaskvnaT, rom<br />

rogorc “Zveli”, aseve “gardamavali” stadiis saxovreblis<br />

maxasiaTeblebis SedarebiT gamoCnda, rom orive stadiaze,<br />

saxlebs aqvs saerTo niSnebi. aRsaniSnavia, rom “gardamaval”<br />

stadiaze SemorCenilia rogorc Zveli niSnebi, aseve “axali”<br />

maxasiaTeblebic. SeiZleba iTqvas, rom “gardamavali” tipis<br />

sacxovrebeli saxlebi, ZiriTadad, miRebulia e.w.“Zveli” tipis<br />

saxlebis rekonstruqciT.<br />

102


am dros ukve, paralelurad rogorc saqarTvelos aRmosavleT,<br />

aseve centralur nawilSi yalibdeba da farTod vrceldeba<br />

“axali” stadiis damaxasiaTebeli sacxovreblis tipi e.w.<br />

“galereuli saxli”.<br />

“axal” stadiaze gadasvlisas ikargeba, gardamaval periodSi<br />

jer kidev SemorCenili, Zveli tipis saxlis niSnebi da<br />

sacxovrebeli saxli iZens sruliad axal moculobiT-gegmarebiT<br />

stuqturas _ erTsarTuliani saxli aweulia miwidan maRal<br />

cokolze. aseve, xSirad saxli 1.5 an 2-sarTuliania;<br />

1. daniSnulebis mixedviT aqvs vertikaluri zonirebiT difere-<br />

ncirebuli ganviTarebuli sacxovrebeli sivrce ramdenime<br />

oTaxiT. ufro xSirad, zeda sarTuli sacxovrebelia, qveda ki _<br />

sameurneo;<br />

2. aivani ganieria, moajiri mohyveba mTeli fasadis gaswvriv;<br />

3. saTavsebi erTmaliania, romelTa gadaxurva sayrdenebis<br />

(dedaboZis) gareSea mowyobili;<br />

4. saxuravi orqanobiania da Tixis kramitiT ewyoba. sxveni<br />

saTavsisagan gamoyofilia horizontaluri WeriT;<br />

5. gaTboba xdeba kedlis buxriT an rkinis RumliT;<br />

6. ganaTeba xdeba didi da Seminuli fanjrebidan;<br />

7. Weri da iataki ficrisaa.<br />

am periodis sacxovreblis formebis analizisas ar<br />

SevxebivarT or iseT mniSvnelovan Temas, rogoricaa saxlis<br />

TavdacviTi funqcia, romelmac am droisTvis ukve dakarga Tavisi<br />

mniSvneloba da saqonlis sadgomi, romelic am periodisTvis ukve<br />

gamoeyo ZiriTad sacxovrebel Senobas.<br />

rogorc aRniSnuli literaturis ESeswavlam gviCvena, momdevno<br />

e.w. kapitalistur epoqaSi Seqmnili saxlebic, Tavisi niSan-<br />

TvisebebiT e.w. “gardamaval” da “axal” tipebs ganekuTvneba da<br />

Seicavs CvenTvis met-naklebad saintereso masalas.<br />

4. sainteresoa socialisturi periodis sacxovreblis<br />

arqiteqtura, radgan am periodSi aSenebuli saxlebis<br />

garkveulwilad rekonstruqcia-adaptacia, Cveni Temis ganxilvis<br />

103


sagans warmoadgens. am sakiTxze detalurad amave paragrafis<br />

boloSi SevCerdebiT.<br />

daskvna. naTelia, rom sacxovrisis ganviTarebisa da<br />

Camoyalibebisas saxezea procesis uwyvetoba, xuroTmoZRvruli<br />

xelovnebis ZiriTadi kategoriebis (sistemebis) ganviTarebis<br />

Tanamimdevroba. Cans, rom isini gamomuSavda jer kidev uZveles<br />

droSi da dRemde moaRwia teqnikurad, funqciurad da<br />

mxatvrul-esTetikurad srulyofili, nacionaluri, saero<br />

xuroTmoZRvrebis nimuSebis saxiT.<br />

xevsuruli sacxovrisi (genezisi, tipologia, garemo, landSafti)<br />

sakiTxis ukeT Seswavlis mizniT, Cven mier literaturuli<br />

wyaroebis gacnobisa da Seswavlis Semdeg, erT-erT mniSvnelovan<br />

amocanad miCneul iqna adgilze Catarebuliyo naturaluri<br />

dakvirvebebi, xevsureTis regionSi gavrcelebuli tradiciuli<br />

sacxovrisis tipologiis, maTi formirebisa Tu ganviTarebis<br />

gzebis winapirobebis, garemos, sivrciT-gegmarebiTi struqturis,<br />

ganaSenianebis Taviseburebisa da misi gavrcelebis arealebis<br />

gasacnobad.<br />

Cven mier detalurad Seswavlil da gaanalizebul iqna<br />

xevsuruli e.w. “bankaloiani” saxli, Tavisi Siga, gare, sivrciT-<br />

moculobiTi struqturiT, daniSnulebiTa da sxva maxasiaTeb-<br />

lebiT.<br />

”bankaloiani” saxli Tavisi struqturiT SeiZleba iTqvas, rom<br />

aris landSaftis daurRvevlobac da misi gacocxlebac,<br />

bunebrivis msgavsi formebiT, rac arqiteqturis pirveli<br />

ZiriTadi moTxovnis anu Siga sivrcisa da gare samyaros<br />

harmoniuli da logikuri urTierTobis ganxorcielebas<br />

gulisxmobs.<br />

adgilze SeviswavleT ”bankaloiani” saxlebi maTi amJamindeli<br />

fizikuri mdgomareobis mixedviT.<br />

104


sakiTxis SeswavliT gamoikveTa, rom xevsureTis soflebis<br />

ganlageba reliefze mkacrad eqvemdebareba funqciur da<br />

esTetikur moTxovnilebebs, rac imaSi gamoixateba, rom:<br />

1. adgilobrivi menaSenis mier winaswar gaazrebuli iyo Senobis<br />

strategiulad xelsayreli mdebareoba, saxlebi gareSe<br />

mtrebisgan Tavdavis mizniT Znelad misadgom kldovan<br />

adgilebSi Sendeboda;<br />

2. gaTvaliswinebuli iyo garemo pirobebis racionaluri<br />

gamoyenebis SesaZlebloba, amitom mSeneblobebisaTvis<br />

saZovrebiT mdidari, platos maxloblad mdebare adgilebi<br />

SeirCeoda;<br />

3. gaTvaliswinebuli iyo mocemul teritoriaze gavrcelebuli<br />

ZiriTadi samSeneblo masalis _ fiqlis qviT advilad<br />

momaragebis SesaZlebloba.<br />

xelsayreli teritoriebis simciris gamo, xevsurebi<br />

iZulebulni iyvnen mTiani ferdobebi gamoeyenebinaT ara marto<br />

miwaTmoqmedebisTvis, aramed soflis ganaSenianebisTvisac. amitom,<br />

mravalferovani da daxvewili iyo dasaxlebaSi reliefis<br />

daterasebis xerxebi.<br />

reliefze swori sibrtyeebis ararsebobam gamoiwvia saxlebis<br />

brtyeli saxuraviT gadaxurvis aucilebloba da isini sameurneo<br />

saWiroebisTvisac gamoiyeneboda. soflebs ganalagebdnen<br />

samxreTis orientaciiT, rac advilad xerxdeboda mTiani<br />

saqarTvelos pirobebSi, romelic gadaWimulia kavkasionis<br />

samxreT ferdze (gamonaklisia piriqiTa xevsureTi, romelic<br />

mdebareobs kavkasionis CrdiloeT ferdze).<br />

...“mSeneblebi mxedvelobaSi iRebdnen garSemo arsebuli peizaJis<br />

silamazes. garda amisa xevsuris mier sacxovreblad adgilis<br />

SerCevas gansazRvravda jvari da qadag-mkiTxavi”. [48] TemisTvis<br />

is erTgvari sakulto nageboba iyo.<br />

amJamad xevsureTSi tradiciuli sacxovrisis oTxi ZiriTadi<br />

saxe gvxvdeba, kerZod:<br />

I. uZvelesi, romelSic SeiZleba gamovyoTOori qvetipi:<br />

105


1. “cixe-koSki” (XV _ XVIIs). am sabrZolo koSkebsa da qav-cixeebs<br />

(galavnian koSkebs) Zlieri gvarebi aSenebdnen. xSirad koSkebis<br />

qveS “daranic” (bunebrivi zedapiruli wylebis e.w. koleqtori)<br />

iyo datanebuli, romelic wyaros ukavSirdeboda da amave dros<br />

samalavsac warmoadgenda. koSkebi ZiriTadad “siperdiani”<br />

(piramidulsaxuraviani) iyo. XVIIs-dan, fSav-xevsureTSi aragvis<br />

erisTavTa laSqrobebis Semdeg, xevsureTSi mefis winaaRmdeg<br />

ajanyebis dros, isini piraqeTa xevsureTSi mTlianad ganadgurda<br />

da SemdgomSi aRarc aSenebula, radgan maT dakarges pirvandeli<br />

TavdacviTi funqcia. maT qviTkiruli saxlisa da terasul-<br />

kaloiani saxlebis tipebi cvlis. [49] (ix. nax. # )<br />

2. koSkis formis “qviTkiris” saxli. aq masalad kiris duRabi ar<br />

gamoiyeneboda, magram saxels simtkicisa da mdgradobis<br />

gamosaxat epiTetad iyenebdnen.<br />

“qvitkiris saxlebi” (XVI _ XVIII ss.) sacxovrebeli funqciis<br />

garda, TavdacviT funqciasac asrulebda. qvitkiris saxlebis<br />

arqiteqturul-gegmarebiTi struqtura sam-xuTsarTuliania, miwis<br />

brtyeli saxuraviT. sarTulebi gegmaze kvadratuli formisaa.<br />

samSeneblo masala fiqalia, duRabis gareSe. sarTulSua<br />

gadaxurvis konstruqcia mowyobilia xis morebiT. fanjara da<br />

sxva Riobebi viwro Sukumebs (erTgvari sarkmlebi) warmoadgens,<br />

mowyobilia dabali xis kari.<br />

I sarTulze ganTavsebulia boseli, II sarTulze cxvris<br />

sadgomia, III da zogjer IV sarTulic sacxovrebeli sarTulebia,<br />

sadac zamTris maragsac inaxavdnen. V sarTuli ki TavdacviTi<br />

miznebisTvis gamoiyeneboda. dRes sacxovreblis es tipi<br />

kavkasionis qedis CrdiloeT ferdze e.w. piriqiTa xevsureTSi<br />

(“miRma xevSi”- Satili, ardoti, xaxabo da sxva) gvxvdeba.<br />

II. Zveli periodis e.w.“kaloiani saxli”, romelic reliefze<br />

terasuladaa ganawilebuli. am tipis saxlis dawvrilebiTi<br />

aRwera momdevno paragrafebSia mocemuli.<br />

106


III. “gardamavali”periodis “sabZluri (anu fSauri) saxli”<br />

ZiriTadad miRebulia Zveli tipis “kaloiani saxlis” gadakeTebis<br />

gziT. [50]<br />

“sabZluri”(anu fSauri) saxlis ori varianti gvxvdeba, kerZod:<br />

galereuli saxli, I qvetipi, sadac zeda sarTulze ganlagebulia<br />

sabZeli da sacxovrebeli saTavsebi, qveda sarTulze _ mxolod<br />

boseli. gadaxurva kramitisaa.<br />

galereuli saxli, II qvetipi, sadac qveda sarTulze<br />

gamosazamTrebeli buxriani sacxovrebeli sivrcea. iqve, kedliT<br />

gamoyofilia boseli. meore sarTuli, sazafxulo sacxovreblis<br />

garda, asrulebs saqonlis sakvebis maragis da adamianis sursaT-<br />

sanovagis Sesanaxi saTavsis rolsac. gadaxurva kramitisaa.<br />

am samive tipis saxli regionisTvis eTnografiul Rirebulebas<br />

warmoadgens. sxva Semadgenel nawilebTan erTad swored isini<br />

qmnian mis ganumeorebel mxatvrul garemos.<br />

tradiciuli xevsuruli saxlis tipologiis ukeT gasarkvevad<br />

SedarebiT detalurad gavecnoT “kaloian saxls”.<br />

“kaloiani saxlis” tipi gavrcelebulia xevsureTis ZiriTad<br />

nawilSi _ piraqeTa xevsureTSi, romelsac “mirgvali” da “bude<br />

xevsureTic” ewodeba. es saxli aqa-iq, xevsureTis or danarCen<br />

nawilSi, e.w. miRmaxevsa da arxotSic gvxvdeba. “kaloiani” saxli<br />

qvis mSrali wyobiT Sendeboda, Siga tixrebi iyo gamownuli da<br />

TixiT Selesili. Signidan qvis kedlebsac TixaSi azelili<br />

CaliTa da Txis balniT lesavdnen. isASedarebiT Znelad<br />

gasaTbobi Senobaa, saxlis gegma siRrmeSia wagrZelebuli, yvela<br />

sarTuls ezodan damoukidebeli Sesasvleli aqvs.<br />

Senoba reliefze sam doneze terasuladaa ganawilebuli,<br />

yvela sarTulis saxuravi momdevno sarTulisTvis bania, meore<br />

sarTulis bani ki kaloa. rac Seexeba mTlian ganaSenianebas, wina<br />

mosaxlis saxli, terasulad ebmis Semdegi mosaxlisas da qveda<br />

saxlis saxuravi, momdevnosTvis bania. mTeli sofeli xSirad<br />

erTobliobaSi erTian terasul kompleqss qmnis. es ki<br />

107


acionaluria iseT qveyanaSi, sadac miwaTmoqmedebisTvis vargisi<br />

miwis yoveli goji Zvirfasia.<br />

es Yyvelaferi saocrad saintereso sanaxaobaa da mnaxvelze<br />

did STabeWdilebas axdens.<br />

qarTveli arqeolog-eTnografi g. Citaia Tavis naSromSi<br />

“xevsuruli saxlis sene” aRniSnavs: “maRalmTiani regionis<br />

meurneoba, xangrZlivi da civi zamTris da samoZraod Zneli<br />

xeobebis arsebobis pirobebSi moiTxovs nagebobis iseT tips,<br />

sadac sacxovrebeli da sameurneo nagebobani erTad da erT<br />

WerqveS aris moqceuli da vertikalur ganzomilebaSia mocemuli.<br />

kaloiani saxli Seguebulia xevsurebis Zvelebur yofasTan da<br />

Serwymulia maT sameurneo viTarebasTan”.<br />

...“es saxli agreTve sxva sayofacxovrebo, sameurneo, socialur<br />

da religiur funqciebsac asrulebs. mTis sacxovreblebs Tu<br />

SevadarebT, baris zolis saxlebSi sacxovrebeli da sameurneo<br />

nawili horizontalur ganzomilebaSia gaSlili, ramdenime<br />

saxuravis qveS da calkeuli nagebobebis saxiTaa warmodgenili.”<br />

[51]<br />

“bankaloian” saxls xevsurulad, meorenairad “samTvaliani”<br />

(samsarTuliani) ewodeba.<br />

...“pirvel Tvals (sarTuls) sakuTriv “saxli” ewodeba. is<br />

umTavresad gankuTvnilia ”yverfisa”(kera), jalabobisa<br />

(ojaxisTvis) da pirutyvisaTvis, agreTve ojaxis inventaris<br />

Sesanaxad. “samyofos” (saerTo oTaxis) Suaguls warmoadgenda<br />

kera (“yverf-kera”), romlis Tavze, WerSi, datovebuli iyo Riobi<br />

(e.w.”sarkmeli”) kvamlis gasasvlelad, saidanac sinaTlec<br />

Semodioda. iqve, sayarze (gadaxurvis konstruqciis detali)<br />

gakeTebul kavebze ekida Sebolili cxovelis Zvlebi da mrgvlad<br />

gamokruli qon-duma.” aqve iyo “duqani”(sursaT-sanovagis Sesanaxi<br />

karada)”. [52]<br />

oTaxi iyofoda dasavleT e.w. “samamaco” (mamakacebis) da<br />

aRmosavleT “sadiaco”(qalebis) mxareebad. [53]<br />

108


...”samamacoSi” kedlis gaswvriv idga grZeli, ornamentirebuli<br />

e.w. “samamaco” skami, sadac mxolod mamakacebi sxdebodnen,<br />

damsaxurebisa da asakis mixedviT. WerSi gadebul ficarsa da<br />

sakidebze (qirWoebze) ganlagebuli iyo mamakacis saomari,<br />

saxelosno iaraRebi da nivTebi”. [54]<br />

...”samamacos mopirdapire “sadiaco” (qalebis) mxares iyo<br />

karada jam-WurWliT, tabla (dabali magida), varcli(comis<br />

sazeli xis WurWeli), tagrucebi (erTgvari patara<br />

ornamentirebuli uTavsaxuro kidobani) da a.S. samyofosTan<br />

(saerTo oTaxi) gadakedlili iyo rZis nawarmis Sesanaxi adgili,<br />

romelsac “sene” erqva. qalebi iZinebdnen samyofoSi Calagebul<br />

CafebSi (mogrZo formis kalaTebSi). loginSi Casafenad Calas<br />

saRamoobiT Camoyridnen zeda sarTulidan e.w. WerxoSi Senaxuli<br />

Tivis maragidan, diliT ki saqonels SeaWmevdnen”. [55]<br />

samyofo (saerTo) da meore sarTulis oTaxebs ganaTebisaTvis<br />

kedlebSi datanebuli hqonda viwro Sukumebi (sarkmlebi).<br />

Sukumidan Semosuli mzis sxiviT adgendnen dRe-Ramis kleba-<br />

matebas. ase, rom isini mzis sakulto, erTgvar observatorias<br />

warmoadgenda. 30-iani wlebidan saxlis fasadze viwro Sukumis<br />

nacvlad Cndeba SedarebiT didi fanjara, romelSic gisosebad<br />

qarTuli Tofis lulebs svamdnen.<br />

“bankaloiani” saxlis “pirveli Tvali” (sarTuli) Semdegi<br />

nawilebisgan Sedgeba: ( ix. nax # )<br />

1. “Sina”(Sina moicavs “yverfsa” (kera), “Romelsa” (Rumeli),<br />

“nawolsa” (dasawoli adgili), “saxboresa” (xboebis<br />

dasabinavebeli adgili), “saxostagesa” (sursaTis Sesanaxi<br />

adgili) da sxva;<br />

2. “saZroxe”/boseli/;<br />

3. “sene”, igive “sena” /rZis produqtis Sesanaxi saTavsi/;<br />

4. “ezo”;<br />

5. “sacxene”/cxenebis dasabmeli adgili/;<br />

6. “qaripani”. /pirveli sarTulis Sesasvleli, sadac zafxulobiT<br />

abamdnen saqonels.<br />

109


“meore Tvals” /sarTuls/ “Werxos” eZaxian. is mamakacTa<br />

sadgomia da adamianisa da saqonlis maragis sacavia. [56]<br />

mamakacebi iZinebdnen WerxoSi Calagebul taxtebsa da laWnebze<br />

/grZeli viwro taxti, romelzec miyolebiT ori adamiani<br />

wveba”[57]. Werxos kari arasdros irazeboda. kacebi zemodan<br />

akontrolebdnen kar-modamos da mudmiv mzadyofnaSi iyvnen<br />

qalebis da bavSvebis dasacavad. aqve hyavdaT xboebi.<br />

saxlis meore TvalSi /sarTulze/, Semdegi saTavsebia:<br />

1. “wingarda”, (erTgvari Ria lojia, sadac saqonelsac abamdnen);<br />

2. “Werxos qaripani”; / meore sarTulis Sesasvleli/;<br />

3. “salogine”.<br />

4. “Werxo-yverbiT” /keriiT/, “duqnebiT” /karada/, “SukumebiT”<br />

/sarkmeli/, “sasworfro kariT” /saidanac vaJisTvis Suamavals<br />

e.w. “elCs” Semohyavda sworferi qali/ da sxva.<br />

5. bani. /me-2 sarTulis/. [58].<br />

saxlis mesame Tvali (sarTuli) - “kalo”, bani me-3 sarTulze<br />

e.w. “maRali bani”.<br />

aqvea “dafarebuli kalo” (gadaxuruli sivrce kalosTan,<br />

wvimis dros banze dalagebuli Tivis swrafad Sesayrelad). am<br />

saTavsis iatakSi aqvs gamoWrili Riobi, saidanac saqonlisTvis<br />

Tivas Camoyrian “Werxos” Siga sivrceSi.<br />

...“ZiriTad banze purs (xorbals) akalovebdnen, da Znas<br />

lewavdnen”. [59]<br />

“bani Zneli mosavleli iyo. warmoadgenda xis koWebze<br />

ganlagebul Calisa da xis wvril totebze datkepnil Tixa-miwas,<br />

romelsac irgvliv brtyeli qvis sanapiroebi hqonda<br />

Semowyobili. bans regularulad tkepna sWirdeboda”.[60]<br />

“xevsureTis mravalmxriT saintereso eTnografiul<br />

sinamdvileSi sacxovrebeli saxlis garda sameurneo da sakulto<br />

daniSnulebis nagebobebi iyo warmodgenili, kerZod: [61]<br />

samWedlo, “buWula” (wisqvili), “bina” (ZroxebisTvis<br />

sazafxulo nageboba mTaSi), “xatis koSki” (samlocvelo), “samarxi<br />

koSki” (sadac marxavdnen TavianT micvalebulebs), “xati,”<br />

110


“beReli” da “salude”(ludsaxarSi saTavsi). maTgan ori<br />

ukanaskneli calke nagebobis saxiT iSviaTad gvxvdeba, umetesad<br />

isini “xatis” SenobaTa nawils warmoadgens” [62]<br />

saxls kidev miSenebuli hqonda mcire zomis saTavsebi _<br />

wingarda da gverdiTa. saxlis irgvliv ganlagebuli iyo saCadli<br />

(tualeti), sanexve (saqonlis nakelisTvis) da gansakuTrebuli<br />

daniSnulebis saTavsi – samrelo, sadac qalebi dedaTa wesis<br />

periods atarebdnen.<br />

saxlis ZiriTadi samSeneblo masala-fiqali uxvad moipoveboda<br />

mTebSi da misi damuSaveba primitiuli iaraRebiTac SeiZleboda.<br />

masalis Seswavlisas vxedavT, rom “saqonelis dasabinavebel,<br />

sakveb-sanovagis da mesaqonleobis warmoebis Sedegad miRebuli<br />

produqtebis, maragis Sesanax saTavsebs didi adgili hqonda<br />

daTmobili sacxovrebeli nagebobis WerqveS”. [63]<br />

rogorc vxedavT am zonaSi “sazogadoebrivi wyobilebis<br />

(Temur-gvarovnuli) pirvelyofili formebiT xangrZlivad<br />

SenarCunebiT iyo nakarnaxevi sacxovreblis uZvelesi tipebis<br />

gamoyeneba”, rac arqiteqturuli formebis saerTo ganviTarebis<br />

SeswavlisaTvis saintereso masala iyo.<br />

regionSi amJamad arsebuli saxlis es tipi, maTi dRevandeli<br />

fizikuri mdgomareobis gaTvaliswinebiT miCneulia saintereso<br />

obieqtad, raTa SemdgomSi SesaZlebeli gaxdes maTi ara mxolod<br />

rogorc saintereso turproduqtis, aramed turistul<br />

infrastruqturaSi CarTvis mizniT gamoyeneba.<br />

II Tavis daskvnebi<br />

111


III Tavi<br />

rekomendaciebi da winadadebebi xevsureTis regionSi<br />

sacxovrisis formirebisaTvis, rekreaciuli faqtorebis<br />

gaTvaliswinebiT<br />

sabolood movaxdineT TemasTan dakavSirebuli literaturuli<br />

wyaroebis gacnobisa da naturaluri kvlevis Sedegebis analizi,<br />

rac aucilebebli iyo im mizniT, rom samomavlod, swored maT<br />

safuZvelze, Camoyalibebuliyo saTanado rekomendaciebi da<br />

winadadebebi, sacxovrebeli fondis revitalizaciisa da axlis<br />

mSeneblobisaTvis.<br />

Cven mier naturaluri kvlevis Sedegebis analizi<br />

ganxorcielda ori ZiriTadi meTodiT:<br />

I. Assessments of Relevant Significance - meTodi iTvaliswinebs<br />

konservaciisTvis, konservaciis gegmis gamoyenebamde,<br />

umniSvnelovanesi Senobebis Sesabamis Sefasebas, rac, erTis<br />

mxriv, gamoarCevs arealis yvelaze mniSvnelovan elementebs da<br />

amiT gaamarTlebs maTi konservaciisa da xelaxali gamoyenebis<br />

investirebas; meore mxriv, gamoavlens, naklebad<br />

mniSvnelovan/umniSvnelo Senobebsa da sivrceebs, romelTa<br />

Secvlac SesaZloa mTeli arealisTvis ufro momgebiani<br />

aRmoCndes.<br />

II. DIVE meTodi gulisxmobs memkvidreobis analiziT kvlevas,<br />

“DIVE” erTgvari gegmarebiTi instrumentia, romlis meSveobiT<br />

SesaZlebelia istoriuli qalaqebisa da garemos Taviseburebebis<br />

”adgilis sulis”, misi mniSvnelovnebis, masSi cvlilebebis<br />

Setanis SesaZleblobebisa da samoqmedo arealis gamokvleva.<br />

Sedegad, aRniSnuli meTodebis gamoyenebiT, ganxorcielda Cven<br />

mier kvleviT moZiebuli monacemebis analizi, raTa yvela<br />

kriteriumis SejerebiT, rekreaciuli faqtorebis<br />

gaTvaliswinebiT, momxdariyo xevsureTis regionSi sacxovrisis<br />

formirebisaTvis saWiro winadadebebisa da rekomendaciebis<br />

SemuSaveba.<br />

112


kvlevis Sedegad miRebuli informaciis safuZvelze,<br />

regionisTvis damaxasiaTebeli klimaturi, socialur-<br />

demografiuli, tradiciuli samSeneblo masalis, mkvidri<br />

mosaxleobis, turistuli statistikis, eTnografiulad,<br />

geografiulad saintereso Tu sxva faqtorebis gaTvaliswinebiT,<br />

xevsureTis regionis masStabiT, Cven mier damuSavda rigi<br />

rekomendaciebi da winadadebebi, maT Soris turistul<br />

infrastruqturaSi sacxovrebeli fondis CarTvis SesaZleblobis<br />

mqone im soflebis savaraudo sqema, romelic mTel regions<br />

moicavs. sqemaN#<br />

am soflebSi arsebuli, sacxovrebel fondSi Semavali,<br />

sxvadasxva tipis saxlebisaTvis, gamovlenil iqna funqciaTa<br />

erToblioba, romelTa mimarTebaSi, Tanamedrove moTxovnebis<br />

gaTvaliswinebiT, SemuSavda revitalizaciis optimaluri da<br />

misaRebi gzebi. es gulisxmobs maTTvis axali funqciis<br />

miniWebas, mis Sesabamisad axal dagegmarebas, damxmare saTavsTa<br />

reorganizacias, miSeneba-daSenebasa da garkveul SemTxvevebSi<br />

ieris cvlilebasac.<br />

aseve, aRniSnul soflebSi Tavisufal teritoriebze, axali<br />

tipis sacxovreblebis aSenebas, romelTaTvis amosaval wertilad<br />

tradiciuli xevsuruli sacxovrisis genezisis gaTvaliswinebaa<br />

miCneuli, rac gulisxmobs, TviTmyofadi esTetikis da stilis,<br />

adgilobrivi samSeneblo masalisa da mSeneblobis meTodebis,<br />

aseve axali faqtorebis gaTvaliswinebiT, tradiciuli<br />

struqturis SenarCunebas.<br />

3.1. rekomendaciebi da winadadebebi xevsureTSi arsebuli<br />

sacxovrebeli fondis revitalizaciisaTvis<br />

xevsureTis regionSi arsebuli sacxovrebeli fondis<br />

resursebis Seswavlis mizniT Cven mier ganxorcielebuli<br />

kvlevis safuZvelze da Sesabamisi klasifikaciis<br />

gaTvaliswinebiT, SemuSavebulia winadadebebi regionSi amJamad<br />

113


arsebul sacxovrebel SenobaTa sxvadasxva tipisaTvis axali<br />

funqciis miniWebis Sesaxeb, kerZod:<br />

tradiciuli sacxovrisi<br />

I. koSkebi (“cixe-koSki” da “saxli-koSki” _ igive “qvitkiri”) sof.<br />

Satili, muco, qaCu, xaxabo.<br />

TavisTavad, nagebobis es tipi, mdgomareobis mixedviT, Cven mier<br />

dayofilia Semdeg jgufebad:<br />

a. Semonaxuli;<br />

b. nawilobriv dangreuli;<br />

g. mTlianad dangreuli.<br />

Semonaxuli nawili, Tavis mxriv, iyofa 4 qvetipad:<br />

1. pirvandeli saxiT, xeluxleblad SemorCenili koSkebi;<br />

2. konservirebuli koSkebi;<br />

3. restavrirebuli arasacxovrebeli koSkebi;<br />

4. restavrirebuli da sacxovreblad adaptirebuli koSkebi.<br />

pirveli ori (1. pirvandeli saxiT, xeluxleblad SemorCenili<br />

da 2. konservirebuli koSkebi) Tu fizikurad kardgadaa<br />

Semonaxuli, maTi revitalizacia Semdegnairadaa SesaZlebeli:<br />

sacxovrebelad vargis koSkebSi (sof. qistani, qaCu, lebaiskari)<br />

rekomendebulia ganxorcieldes mxolod umniSvnelo samuSaoebi,<br />

arsebuli ierisa da gegmarebiTi struqturis Seucvlelad, maTi<br />

adaptirebisTvis, vizitioris xanmokle (1_2 dRe) ganTavsebis<br />

mizniT. aseTi gziT es koSkebi SesaZlebelia iqces<br />

turproduqtad da CarTul iqnas turistul infrastruqturaSi.<br />

mniSvnelovania is garemoebac, rom am ”axalfunqcia” SeZenili<br />

nagebobebidan srulfasovan ”sicocxles” gaagrZelebs:<br />

3. restavrirebuli, arasacxovrebeli koSkebi;<br />

(istoriuli sacxovrebeli koSkebi Satilis Zvel nawilSi);<br />

am kategoriis SenobebSi rekomendebulia maTi sacxovreblad<br />

adaptirebisTvis ganxorcieldes samuSaoebi gare ierisa da<br />

gegmarebiTi struqturis daurRvevlad, raTa moewyos erTgvari<br />

Ramis (1_2 dRiT) gasaTevi e.w. TavSesafari, martivi samzareuloTi<br />

114


da damxmare saTavsebiT. Senoba rekomendebulia CarTuli iyos<br />

sastumroTa erTian qselSi, riTac aq vizitorTa ganTavsebas<br />

organizebuli xasiaTi miecema, aseve uzrunvelyofili iqneba<br />

Senobis, rogorc kulturuli memkvidreobis, movla-patronobac.<br />

nax. #<br />

amasTanave, mizanSewonili araa am tipis koSkebis mudmiv<br />

sacxovreblad an sameurneo daniSnulebiT gamoyeneba.<br />

4. restavrirebuli da sacxovreblad adaptirebuli koSkebi<br />

(Satilis Zvel nawilSi, arsebuli istoriuli sacxovrebeli<br />

koSkebi) SesaZloa daiyos or Jgufad:<br />

a. koSkebi, romlebSic cxovroben;<br />

b. koSkebi, romlebSic ar cxovroben.<br />

a jgufi koSkebisa, romlebSic cxovroben.<br />

dReisTvis am tipis Senobebidan umetesi nawili isedac<br />

sacxovrebel-sastumrodaa adaptirebuli. koSkebis am nawilSi<br />

rekomendebulia, rom interierebSi struqturulad mowesrigdes<br />

zonireba gamoiyos stumris ganTavsebisTvis gankuTvnili<br />

izolirebuli zona, sankvanZiTa da sxva damxmare saTavsebiT.<br />

b jgufi koSkebisa, romlebSic ar cxovroben.<br />

am tipis SenobebSi rekomendebulia moewyos vizitorTa<br />

xanmokle (1_2dRe) Ramis gasaTevi, TavSesafari, martivi<br />

samzareuloTi, damxmare da sanhigienuri saTavsebiT. am tipis<br />

koSkebi CarTuli unda iyos sastumroTa erTian qselSi, riTac<br />

vizitorTa ganTavsebas organizebuli xasiaTi miecema, aseve<br />

uzrunvelyofili iqneba Senobis, rogorc kulturuli<br />

memkvidreobis, movla-patronoba. nax. #<br />

amasTan, mizanSewonili araa am tipis koSkebis mudmiv<br />

sacxovreblad an sameurneo daniSnulebiT gamoyeneba.<br />

aranakleb mniSvnelovania iseTi kategoriis koSkebis<br />

revitalizacia da turistul infrastruqturaSi CarTva,<br />

rogoricaa:<br />

1. nawilobriv dangreuli koSkebi, amisaTvis, dazianebis xarisxis<br />

mixedviT, rekomendebulia maTi:<br />

115


- konservacia da turproduqtad qceva (arqiteqturuli nageboba,<br />

rogorc eqsponati, romelic Seva turistul marSrutSi).<br />

- rekonstruqcia-adaptacia da turistul infrastruqturaSi<br />

CarTva sacxovrebeli saxlis saxiT, sadac SesaZlebeli iqneba<br />

ojaxuri sastumros mowyoba da aseve damatebiTi tradiciuli<br />

sameurneo saqmianoba an, piriqiT, ZiriTadi sameurneo saqmianobisa<br />

da damatebiT vizitorTa miReba-dabinavebis SesaZlebloba.<br />

2. mTlianad dangreuli koSkebi (e.w. nasaxlari). Cven mier<br />

rekomendebulia SemorCenili fragmentebis konservacia da am<br />

saxiT maTi turproduqtad gadaqceva (eqsponati, romelic Seva<br />

turistul marSrutSi).<br />

zogadad, SemorCenilma da sacxovreblad vargisma koSkma Se-<br />

saZlebelia SeiTavsos aseve erTgvari eTnografiuli muzeumis,<br />

aseve kulturuli TavSeyris adgilis funqciac, Zveli, im kuT-<br />

xisTvis damaxasiaTebeli formis avejiT, tradiciuli sameurneo<br />

yofisTvis damaxasiaTebeli nivTebiT da a.S., rac vizitorTaTvis<br />

SesaZlebelia saintereso gaxdes. es SesaZlebelia, gansakuTre-<br />

biT, maSin, Tu kargadaa Semonaxuli nagebobis Zveli detalebi<br />

rogorc interierSi, ise eqsterierSi (im saxiT, rogorc svaneTSi<br />

eTnografiuli yofis nimuSadac qceuli margianebis maCubi).<br />

aq SesaZlebelia erTgvari samxareTmcodneo, esTetikuri,<br />

saxelovnebo centrebis gakeTdeba. ( ix. sqema .)<br />

II. “bankaloiani” saxli<br />

fizikuri mdgomareobis mixedviT, sacxovreblis es tipi sam<br />

qvejgufad davyaviT:<br />

a. Semonaxuli;<br />

b. nawilobriv dangreuli;<br />

g. mTlianad dangreuli.<br />

Semonaxuli jgufi kidev or qvetipad iyofa, sadac:<br />

1. cxovroben;<br />

2. ar cxovroben.<br />

- “bankaloiani” saxli, sadac mkvidri mosaxle cxovrobs. Tu<br />

amJamad Senoba nakleb aqtiurad asrulebs or ZiriTad _<br />

116


sacxovrebel da sameurneo funqcias (aseTi saxlebi SemorCa<br />

materialuri simwiris pirobebSi mcxovreb adgilobriv mosaxles<br />

da aseve garkveuli adgilisadmi genetikuri pasuxismgeblobis<br />

grZnobidan gamomdinare), rekreaciuli faqtorebidan gamomdinare,<br />

SesaZlebelia mieniWos axali, damatebiTi _ vizitorTa<br />

ganTavsebis funqcia.<br />

sacxovrebel saxlSi vizitorTa ganTavseba SesaZlebelia<br />

sxvadasxva saxiT ganxorcieldes, kerZod:<br />

aris SemTxveva, rodesac saxlSi SesaZlebelia vizitorTaTvis<br />

moewyos mcire droiT (1_2 dRiT) Ramis gasaTevi, erTgvari<br />

egzotikuri TavSesafari da radgan stumris mosaTavsebeli<br />

sivrce am tipis saxlebis tradiciul gegmarebaSic iyo<br />

gaTvaliswinebuli rekomendebulia Senobis am mizniT<br />

revitalizacia, mxolod mniSvnelovani saxecvlilebis gareSe,<br />

tradiciuli ierisa da gegmarebiTi struqturis SenarCunebiT.<br />

es saxlebi gansakuTrebiT sainteresoa, Tu isini terasuli<br />

ganaSenianebis nawils warmoadgens (mag., sof. xaxabo, aseve<br />

arxotis soflebi: axieli da WimRa). mocemuli obieqtebi,<br />

mimdebare teritoriis CaTvliT, rekomendebulia SenarCundes<br />

nakrZalis saxiT, rogorc martivi TavSesafari. aseTi saxiT<br />

daculi eTnografiuli sofeli, mnaxvels imis warmodgenis<br />

saSualebas aZlevs, Tu rogor cxovrobdnen maTi winaprebi<br />

bunebriv garemoSi 100 da meti wlis win.<br />

I. im SemTxvevaSi, Tu saxli aqtiurad asrulebs or ZiriTad _<br />

sacxovrebel da sameurneo funqcias, rekomendebulia SeinarCunos<br />

es prioritetebi. amasTan, axal funqciad SeiZleba daematos<br />

vizitorTa dabinavebis SesaZlebloba, risTvisac arc aris<br />

aucilebeli saxlis gegmarebiTi struqturis _ mudmiv<br />

mcxovrebTa da vizitorTaTvis calke zonebad mkveTrad<br />

diferencireba. am SemTxvevaSi rekomendebulia Siga<br />

mosapirkeTebeli samuSaoebis Sesruleba, Zveli tradiciuli<br />

ierisa da stilis dacviT, damxmare saTavsebis (samzareulos da<br />

sankvanZebis) mowyoba-mowesrigeba.<br />

117


ekomendebulia aseve sameurneo daniSnulebis ezos<br />

mowesrigeba, damxmare da sameurneo nagebobebisa da saTavsebis,<br />

Tanamedrove moTxovnebis gaTvaliswinebiT, racionalurad<br />

gadanawileba.<br />

radgan regionSi vizitorTa miRebis sezoni xanmoklea (ivlisi,<br />

agvisto, seqtembris pirveli naxevari) da emTxveva periods,<br />

romelic sameurneod aqtiuri periodicaa, aucilebelia ojaxs<br />

hqondes tradiciuli sameurneo saqmianobis srulfasovnad<br />

warmarTvis saSualeba.<br />

im SemTxvevaSi, Tu saxli Tavisi wyobiT saSualebas iZleva, rom<br />

arsebuli dagegmarebis SenarCunebiT moxdes maTi transformacia-<br />

adaptacia, funqciuri zonebis vertikalurad gadanawilebiT,<br />

maSin rekomendebulia, vertikalurad gadanawilebul zonebs<br />

mieniWoT Semdegi funqciebi:<br />

pirvel sarTulze ganlagdes mudmiv mcxovrebTa zona, Tavisi<br />

damxmare sameurneo nawiliT, sankvanZiTa da vizitorTa<br />

momsaxurebisTvis saWiro sxva damxmare saTavsebiT, aseve<br />

TavSeyris adgili (saerTo oTaxi).<br />

meore sarTulze – saZinebeli oTaxebi, vizitorTa da mudmiv<br />

mcxovrebTaTvis.<br />

mesame sarTulze _ dasasvenebeli zona-terasa.<br />

rekomendebulia aseve mowesrigdes sameurneo ezo.<br />

2. ”bankaloiani” saxlis is qvetipisaTvis, romelic<br />

a. Semonaxulia da masSi ar cxovroben, rekomendebulia Semdegi<br />

saxis funqciis miniWeba:<br />

SenobaTa garkveulma nawilma (mepatroneTa survilisamebr)<br />

rekomendebulia itvirTos erTgvari samxareTmcodneo-<br />

eTnografiuli centris funqcia, sadac SesaZlebelia moewyos<br />

mudmivi da droebiTi eqspoziciebi. es xels Seuwyobs MmaT<br />

”gacocxlebasa” da turistul infrastruqturaSi CarTvas.<br />

am mizniT unda SeirCes saxlebi maTi fizikuri mdgomareobis,<br />

adgilmdebareobisa da mxatvrul-arqiteqturuli faseulobis<br />

mixedviT.<br />

118


SenobaTa garkveul nawilSi (mepatroneTa surviliT)<br />

SesaZlebelia moewyos ojaxuri sastumro, sadac yvela piroba<br />

Seiqmneba droebiT mcxovrebTaTvis.<br />

saTavsebs, arsebuli dagegmarebis Seucvlelad, zonirebis<br />

vertikalurad gadanawilebis gziT, SeiZleba daekisroT Semdegi<br />

funqciebi:<br />

pirvel sarTulze ganlagdes sazogado zona - samzareulo,<br />

san-kvanZi, samrecxao da sxva damxmare saTavsebi;<br />

meore sarTulze – saZineblebi vizitorTaTvis;<br />

mesame sarTulze _ dasasvenebeli zona-terasa.<br />

mniSvnelovania, araturistul sezonze saxlSi gamouyenebeli<br />

zedmeti sivrcis izolaciis saSualeba.<br />

tradiciuli “bankaloiani” saxlebidan, romelic iseT or<br />

ZiriTad qvetips miekuTvneba, rogoricaa<br />

b. nawilobriv dangreuli;<br />

g. dangreuli.<br />

rekomendebulia maTi mxolod konservacia da am saxiT<br />

turproduqtad, im eqsponatad qceva, romelic Seva turistul<br />

marSrutSi.<br />

III. fSauri e.w.“sabZluri”tipis saxli, Tavis mxriv, iyofa or<br />

qvetipad: galereuli _ I da II qvetipi.<br />

isini, fizikuri mdgomareobis mixedviT, iyofa or jgufad:<br />

a. Semonaxuli;<br />

b. nawilobriv dangreuli.<br />

radgan mTlianad dangreuli saxlebi ar gvxvdeba.<br />

Semonaxuli saxlebis qvetipSi, sadac cxovroben, Cven mier<br />

rekomendebulia fasadisa da Senobis gare siluetis<br />

maqsimalurad SenarCuneba, dasaSvebia mxolod mciredi<br />

restavracia, ezoSi ganlagebuli sameurneo saTavsebis<br />

mowesrigeba da maTSi funqciebis racionalurad da Tanamedrove<br />

moTxovnebis Sesabamisad gadanawileba. saxlis interierSi<br />

damxmare saTavsebis (samzareulos, sankvanZis da sakuWnaoebis)<br />

mowyoba SesaZlebelia gegmarebiTi struqturis, umniSvnelo<br />

119


cvlilebebis xarjze ganxorcieldes. am tipis saxlebi<br />

vizitorTa gansaTavseblad naklebadaa mosaxerxebeli.<br />

Semonaxuli saxlebis qvejgufSi, sadac ar cxovroben.<br />

Cven mier rekomendebulia (mepatroneTa survilis SemTxvevaSi)<br />

ganxorcieldes aseTi sacxovrebeli saxlebis adaptaciia, Siga<br />

sivrcis vertikaluri zonirebis gziT. saTavsebi ganTavsdes<br />

Semdegi sistemiT:<br />

pirvel sarTulze ganTavsdes sameurneo zona, cxovelebis<br />

dasabinavebeli, maTTvis sakvebi maragis Sesanaxi da sxva damxmare<br />

saTavsebi.<br />

meore sarTulze ganTavsdes vizitorTa sacxovrebeli zona,<br />

Tavisi damxmare saTavsebiT.<br />

rekomendebulia Sesabamisad mowesrigdes sameurneo ezo.<br />

SesaZlebelia am tipis saxlebis sastumroTa erTian qselSi<br />

gaerTianeba da aqtiurad Cabma turistul infrastruqturaSi,<br />

riTac vizitorTa ganTavsebas organizebuli xasiaTi miecema,<br />

aseve uzrunvelyofili iqneba Senobis, rogorc kulturuli<br />

memkvidreobis, movla-patronobac.<br />

“fSauri e.w.“sabZluri” tipis saxlebi, romelic fizikuri<br />

mdgomareobis mixedviT nawilobriv dangreulia.<br />

rekomendebulia moxdes mxolod maTi konservacia da<br />

SesaZlebelia obieqti gadaiqces tur-produqtad, eqsponatad,<br />

romelic Seva turistul marSrutSi.<br />

XX saukinis 50-iani wlebis Semdgomi periodis ”axali tipis”<br />

saxli vuwodeT pirobiTad momdevno sami tipis saxls, romlebic<br />

erTi saTauris qveS davajgufeT. kerZod:<br />

IV. e.w. axali ”baruli” tipis saxli, romelSic ori qvetipi iqna<br />

gamovlenili:<br />

- galereuli saxlis qvetipi I;<br />

- galereuli saxlis qvetipi II;<br />

maTgan, fizikuri mdgomareobis mixedviT, saxlebis nawili aris<br />

a. Semonaxuli;<br />

b. nawilobriv dangreuli.<br />

120


V.Aunificirebuli e.w. “finuri saxli” _ xis saxlebi, romlebic<br />

90-ian wlebSi aSenda.<br />

maTgan, fizikuri mdgomareobis mixedviT, yvela saxli<br />

Semonaxulia.<br />

VI. “xevsureTisTvis 1972_1974 wlebSi daproeqtebuli”saxli. aseTi<br />

tipis saxlebi, regionSi amave wlebSi iqna aSenebuli. isini<br />

yvela Semonaxulia.<br />

rekreaciuli faqtorebis gaTvaliswinebiT, Cven mier<br />

SemuSavebulia rekomendaciebi im Casatarebeli samuSaoebisTvis,<br />

romelic am sami tipis saxlebSia SesaZlebeli. erT jgufSi<br />

gaerTianebuli saxlebis samive tipi, rogorc yvela sxva<br />

danarCeni, or ZiriTad qvejgufad iyofa:<br />

1. cxovroben;<br />

2. ar cxovroben.<br />

rekomendebulia es saxlebi adaptirdes saojaxo sastumroebad,<br />

rac SesaZlebelia ganxorcieldes Siga sivrcis Tanamedrove<br />

moTxovnebze morgebuli zonirebis meSveobiT. aseve, fasadebis<br />

mcire renovaciiT, mosapirkeTebeli tradiciuli elementebis<br />

gamoyenebiTa da stilis dacviT. rekomendebulia sameurneo<br />

ezoebis racionaluri dagegmareba ganxorcieldes mcxovrebis<br />

survilis, tradiciebisa da Tanamedrove moTxovnebis<br />

gaTvaliswinebiT.<br />

VIII. tipi _ “50-iani wlebis Semdgomi periodSi dawyebuli,<br />

dausrulebeli an nawilobriv dangreuli, axali tipis saxlebi”.<br />

rekomendebulia am tipis Senobebis/Senobis nawilebis:<br />

1. CarTva axali saxlebis daproeqtebisa da Semdom<br />

mSeneblobisas. am SemTxvevaSi saWiroa winaswar<br />

ganisazRvros nagebobebis, maTi nawilebis konstruqciuli<br />

mdgradoba da vargisianoba, axali saxlebis mSeneblobaSi<br />

CarTvis mizniT.<br />

2. demontaJi, im kategoriisTvis, romelic uvargisia ad ar<br />

eqvemdebareba ganaxlebas.<br />

amiT regionSi gadaiWreba ori problema:<br />

121


1. yovelgvar esTetikurobas moklebuli es dausrulebeli<br />

saxlebi/saxlebis nawilebi, romlebic garemos amaxinjebs,<br />

miiRebs arqiteqturulad dasrulebul, esTetikur iers da<br />

Hharmoniulad Caewereba landSaftis saerTo siluetSi;<br />

2. CaerTveba regionis sacxovrebel infrastruqturaSi da<br />

mosaxleTa utilitarul moTxovnebs daakmayofilebs.<br />

saxlebis gegmarebiTi struqturebis cvlilebisas<br />

sayuradReboa vizitorTa ganTavsebisa da mudmiv mcxovrebTa<br />

sayofacxovrebo-sameurneo funqciebis erToblivad Tanaarseboba,<br />

radgan adaptirebis mizania mowesrigdes da ufro mosaxerxebeli<br />

gaxdes mudmivi mcxovreblebis sayofacxovrebo da sameurneo<br />

pirobebi, aseve vizitorTaTvis Seiqmnas ganTavsebis komfortuli<br />

pirobebi, amavdroulad moxerxdes maTTvis gankuTvnili zonebis<br />

racionaluri urTierTkavSirisa da garkveuli izolaciis<br />

uzrunvelyofa.<br />

aRsaniSnavia is garemoebac, rom rig SemTxvevebSi am ori<br />

ZiriTadi zonis sruli izolacia arc iyos savaldebulo, radgan<br />

es Senobebi metwilad gaTvlilia turistis xanmokle vizitze e.w.<br />

”Ramis gasaTevi”.<br />

vlindeba, rom yvela CamoTvlili tipis sacxovrisSi, uSualod<br />

sacxovrebeli Senobis garda, gasaTvaliswinebelia axal<br />

funqciebs kargad morgebuli, amave dros tradiciul genezisze<br />

dafuZnebuli, sasoflo-sameurneo zonis mowyoba, radgan<br />

sacxovrisis erTian struqturas saxlTan erTad mimdebare kar-<br />

midamoc qmnis.<br />

tradiciulad, xevsurul dasaxlebebSi, ZiriTadi sacxovrebeli<br />

Senobis garda, kar-midamoSi ganTavsebuli iyo damxmare<br />

nagebobaTa mTeli kompleqsi, romelic sameurneo da sakulto<br />

daniSnulebis nagebobaTa erTobliobas warmoadgens:<br />

- sameurneo daniSnulebis nagebobebia: samWedlo, “buWula”<br />

(wisqvili), “bina” (sazafxulo nageboba mTaSi, ZroxebisaTvis),<br />

“samrevlo” (gansakuTrebuli daniSnulebis saTavsi qalebisTvis).<br />

122


- sakulto nagebobebia: “xatis koSki”, “samarxi koSki”, “xati,”<br />

aseve “beReli” da “salude”, romlebic calke nagebobis saxiT<br />

iSviaTadaa da “xatis” Senobis nawils warmoadgens. [66]<br />

xevsurul saxls hqonda terasulad miSenebuli mcire zomis<br />

sameurneo saTavsebi: “wingarda” (cxenebis misabmelad) da<br />

“gverdiTa” (sursaT-sanovagis dasabinaveblad). saxlis irgvliv<br />

ganlagebuli iyo ”saCadli” (tualeti), ”sanexve” (nakelis adgili,<br />

mis sasuqad gadawvamde).<br />

mniSvnelovania, rom saqonelsa da mesaqonleobis produqtebs<br />

didi adgili ekava sacxovrebeli nagebobis struqturaSi.<br />

mocemul saTavsTa ganawilebis tradiciuli gamocdileba<br />

racionaluria, amitom axali sacxovreblebisa da maTi ezoebis<br />

dagegmarebisas udavod gasaTvaliswinebelia.<br />

sameurneo zonebis mowyobisas gasaTvaliswinebelia xevsureTis<br />

regionisTvis damaxasiaTebeli tradiciebi da Taviseburebebi,<br />

kerZod:<br />

- sameurneo da sacxovrebel saTavsTa Soris uSualo kavSiris<br />

arseboba;<br />

- sameurneo daniSnulebis saTavsTa reliefze terasebad<br />

ganlageba, damoukidebeli SesasvlelebiT;<br />

- sameurneo zonaSi yvela tradiciuli sameurneo, damxmare,<br />

sakulto Tu sxva daniSnulebis (sabZeli, sanexve, Sinaur<br />

cxovelTa sadgomi, nedleulis gadasamuSavebeli da Sesanaxi<br />

saTavsebi, sakuWnaoebi, salude, sene, buWula-wisqvili, da a.S.)<br />

saTavsebis ganTavsebis uzrunvelyofa.<br />

garda amisa, dReisTvis SemorCenili sacxovreblebis im<br />

kategoriaSi, sadac jer kidev saxezea CamoTvlil Zvel<br />

saTavsTagan nawili mainc, SesaZlebelia maTi, rogorc<br />

eTnografiuli erTeulis konservacia da am saxiT CarTva<br />

kompleqsis dRevandel cxovrebaSi _ rogorc Zveli wesebisa da<br />

yofa-cxovrebis TvalsaCinoeba, erTgvari eTnografiuli, Ria cis<br />

qveS muzeumis saxiT.<br />

123


3.2 . rekomendaciebi da winadadebebi axali sacxovrisis<br />

formirebisTvis<br />

3.2.1. rekomendaciebi mciresarTuliani sacxovrebeli saxlebis<br />

tipebis SerCevisaTvis<br />

sadReisod arsebuli normativebis safuZvelze rTul<br />

reliefad iwodeba miwis zedapiri, romlis daxris kuTxe 10%<br />

aRemateba. es maxasiaTeblebi mSeneblobis gansakuTrebul xerxebs,<br />

aseve Senobebis gansakuTrebul tipebs moiTxovs. saxlebis<br />

dasaproeqteblad SesaZlebelia zogadi debulebebisa da<br />

miTiTebebis Camoyalibeba, amave normatiuli dokumentebis<br />

mixedviT.<br />

rTuli reliefisTvis amave dokumentebiT gansazRvrulia<br />

SenobaTa Semdegi ZiriTadi tipebi:<br />

xazovani tipi _ Sendeba mosworebul terasaze da ar moiTxovs<br />

moculobis cvlilebas.<br />

cokolis tipi – Sendeba grZivi da ganivi cokoliT.<br />

kaskaduri tipi – saxlis moculobiTi elementebis vertikaluri<br />

(safexurebad) wanacvlebiT, fasadis sibrtyeebis darRvevis<br />

gareSe da fasadebis sibrtyeebis wanacvlebiT.<br />

124


sqema # rTuli reliefisTvis gansazRvrul SenobaTa<br />

ZiriTadi tipebi.<br />

terasuli tipi – saxlis moculobiTi elementebis (sarTuli,<br />

bloki, seqcia) wanacvleba horizontis mimarT, sadac TiToeuli<br />

binis (donisTvis) Sesasvleli damoukidebelia.<br />

yvela es ZiriTadi tipi Tavis TavSi aerTianebs, ramdenime<br />

saxis qvetips. (ix. sqema # )<br />

sayuradsaReboa aseve ssi ”saqqalaqproeqtSi” 1991 wels<br />

damuSavebuli samecniero-kvleviTi naSromi Temaze: ”meToduri<br />

rekomendaciebi da winadadebebi saqarTvelos sakurorto<br />

raionebSi mciresarTuliani sacxovrebeli saxl-pansionatebis<br />

daproeqtebisTvis” (SemdegSi ”meToduri rekomendaciebi”), sadac<br />

mocemulia mTian dasaxlebebSi gamosayenebeli mciresarTuliani<br />

sacxovrebeli saxl-sastumroebis tipebis nomenklatura<br />

(saxlebis sarTulianobis, moculobiT-gegmarebiTi struqturis,<br />

binebis tipebis, sakarmidamo nakveTebis saorientacio<br />

125


farTobebis, sakurorto-klimaturi vertikaluri zonirebisa da<br />

qalaqgegmarebiTi parametrebis gaTvaliswinebiT). (ix. nax. #)<br />

Semdgomi etapisaTvis, yvela zemoganxiluli normatiuli da<br />

meToduri dokumentebis Seswavlisa da ZiriTad debulebebze<br />

dayrdnobiT, Cven mier Camoyalibebul iqna winadadebebi da<br />

rekomendaciebi xevsureTis regionSi iseTi tipis sacxovrisis<br />

formirebisTvis, romlis moculobiT-gegmarebiTi struqtura,<br />

sakarmodamo nakveTis farTobi da dagegmareba maqsimalurad<br />

upasuxebs mudmiv mcxovrebTa srulfasovani cxovrebisa da<br />

rekreantTa ganTavsebisTvis saWiro funqciur moTxovnebs da<br />

organulad miesadageba garemos.<br />

saqarTvelos maRalmTiani regionis _ xevsureTis (mcire<br />

masStabis) ganaSenianebisTvis, Cven mier rekomendebulia<br />

mciresarTuliani saxlebis ramdenime tipi:<br />

1. sakarmidamo tipi;<br />

2. blokirebuli (horizontalur-safexurebrivi) tipi;<br />

3. terasuli tipi.<br />

TiToeuli gansakuTrebuli sivrciT-moculobiTi gadawyvetiTa<br />

da arqiteqturul-gegmarebiTi struqturiT xasiaTdeba da<br />

ramdenime saxeobas aerTianebs:<br />

sakarmidamo tipi – aseTi tipis sacxovrebeli calke mdgomi<br />

nagebobaa, romelic Tavis struqturiT ori ZiriTadi da erTi<br />

damatebiTi funqciis mqone binisagan Sedgeba.<br />

saxlis funqciebi SeiZleba aseTi saxiT Camoyalibdes:<br />

I. ZiriTadi: sacxovrebeli da vizitoris miReba-dabinavebis<br />

funqciebi, damatebiTi _ sameurneo-sayofacxovrebo funqcia;<br />

II. ZiriTadi: sacxovrebeli da sameurneo-sayofacxovrebo funqcia,<br />

damatebiTi _ vizitoris miReba-dabinavebis funqcia.<br />

im mizezis gaTvaliswinebiT, rom maRalmTian soflis<br />

dasaxlebebSi, Cveulebrivi yofa-cxovrebis pirobebSi, sameurneo<br />

saqmianobas didi adgili ukavia, Sesabamisad, Cven mier zemoT<br />

mocemuli sacxovrisis funqciuri diferencirebiT sameurneo-<br />

126


sayofacxovrebo funqcia gamokveTilia, rogorc ojaxis<br />

prioritetuli saqmianoba.<br />

sakarmidamo tipis erTbinian saxlebs aqvs miwis nakveTi an ezo,<br />

maRali izolirebis xarisxiT xasiaTdebian, da SedarebiT metad<br />

pasuxobs kerZo sakuTrebis formas.<br />

”meTodur rekomendaciebSi” mocemul nomenklaturaSi,<br />

sakarmidamo nakveTis/ezos/ farTobis zomis mixedviT,<br />

warmodgenili sami saxis sakarmidamo tipidan, xevsureTis<br />

regionSi gamosayeneblad, ganaSenianebisTvis vargisi<br />

teritoriebis simwiris gamo, Cven mier rekomendebulia ori:<br />

sakarmidamo tipis saxli, saSualo zomis sakarmidamo miwis<br />

nakveTiT (400_600 kvm);<br />

sakarmidamo tipis saxli, patara zomis sakarmidamo nakveTiT<br />

(300_400 kvm);<br />

saxlis ganTavseba sakarmidamo miwis nakveTze da quCis xazis<br />

mimarT (aseTis arsebobis SemTxvevaSi) dasaxlebis konkretul<br />

qalaqgegmarebiT pirobebs unda Seesabamebodes. aseve<br />

gaTvaliswinebuli unda iqnes samSeneblo raionisTvis<br />

damaxasiaTebeli adgilobrivi bunebriv-klimaturi Tavisebureba<br />

da sanitariul-higienuri moTxovnebi. kerZod, saTavsTa<br />

aucilebeli insolacia, binis ormxrivi ganiaveba, arasasurveli<br />

bunebrivi Tu garemo faqtorebisagan (xmauri, mtveri, qarebi,<br />

daxrili wvimebi da sxva) dacva da sxva. (ix. nax. # )<br />

dasaxlebis sakarmidamo tipis sacxovrebeli saxlebiT<br />

ganaSenianebisas SesaZlebeli unda iyos arsebuli ganaSenianebis<br />

e.w. `TviTSemWidroeba~ iseTi gegmarebiTi xerxebis gamoyenebiT,<br />

rogoricaa axali Senobebis, arsebul SenobasTan, quCis xazis<br />

gaswvriv an mis marTobulad miSeneba; arsebul Senobaze axali<br />

sarTulis mTlian perimetrze an mis nawilze daSeneba (banis<br />

tradiciis gaTvaliswinebiT) da sxva. (ix. nax. # )<br />

blokirebuli tipi _ blokirebuli tipis mciresarTuliani<br />

sacxovrebeli saxli aris ori an meti, izolirebuli binisagan<br />

Semdgari nageboba. blokirebuli tipis saxli inarCunebs im<br />

127


ZiriTad upiratesobas, rac damaxasiaTebelia sakarmidamo tipis<br />

saxlebisaTvis: sakarmidamo nakveTTan (ezosTan) binebis<br />

damoukidebeli da uSualo kavSiri, iq damxmare meurneobisa da<br />

dasasvenebeli zonebis mowyobis saSualebebis arseboba da sxva.<br />

blokirebuli tipis sacxovrebeli saxlis ZiriTadi Semadgene-<br />

li elementi _ bloki SesaZlebelia iyos erTbiniani e.w. blok-<br />

bina an Seicavdes horizontalurad, an vertikalurad ganlage-<br />

bul ramdenime binas da warmoadgendes blok-seqcias (ix. nax. # )<br />

“meTodur rekomendaciebSi” warmodgenil nomenklaturaSi<br />

sxvadasxva pirobebSi (rTuli reliefi, gansakuTrebuli<br />

qalaqgegmarebiTi pirobebi da sxva) mSeneblobisTvis<br />

rekomendebulia blokirebis sami ZiriTadi sistemis gamoyeneba:<br />

erTriga blokireba (400_600 kv m sakarmidamo nakveTiT);<br />

orriga blokireba (200_400 kv m sakarmidamo nakveTiT);<br />

terasuli blokireba (60_100 kv m sakarmidamo nakveTiT,<br />

ganaSenianebis gareSe).<br />

blokirebis am sistemebis gamoyeneba rekomendebulia Semdegi<br />

pirobebisaTvis:<br />

erTriga blokireba (400_600 kv m saorientacio farTobis mqone<br />

sakarmidamo nakveTiT). am xerxis gamoyeneba rekomendebulia<br />

SuamTian zonebSi, patara, saSualo, didi masStabis dasaxlebebis<br />

ganaSenianebisaTvis. erTriga blokirebis dros, blokebi (blok-<br />

binebi, blok-seqciebi) sakarmidamo miwis nakveTze SesaZlebelia<br />

ganlagdes sakarmidamo nakveTis (ezos) siRrmeSi erT rigad. (ix.<br />

nax. # )<br />

erTriga blokirebisas, ganaSenianebis simWidrovis<br />

regulirebis mizniT, rekomendebulia sxvadasxva arqiteqturul-<br />

gegmarebiTi da konstruqciuli xerxebis gamoyeneba, rogoricaa<br />

Senobis siRrmis gazrda, mis struqturaSi Ria da naxevrad Ria<br />

terasebis mowyobis gziT. am tipis blokireba da Sesabamisi<br />

zomis nakveTebze mSenebloba, SesaZlebelia mxolod naklebi<br />

qanobis reliefis mqone dasaxlebebSi (sof. yorSa, barisaxo da<br />

a.S.).<br />

128


orriga blokireba – (200_400 kv m saorientacio farTobis<br />

mqone sakarmidamo miwis nakveTiT). orriga blokirebisas, or<br />

monakveTs an paralelur quCas (aseTis arsebobis SemTxvevaSi)<br />

Soris ganaSenianebisaTvis, mizanSewonilia SedarebiT didi zomis<br />

miwis nakveTis gamoyeneba, vidre erTriga blokirebisas ise, rom<br />

sacxovrebeli blokebis (Cven SemTxvevaSi blok-binebis an blok-<br />

seqciebis) ganlageba SesaZlebeli iyos, or rigad, sakarmidamo<br />

nakveTis siRrmeSi an `Wadrakulad~. (ix. nax. # )<br />

orriga blokirebisas, ganaSenianebis simWidrovis gazrdis<br />

mizniT, rekomendebulia Senobis saxuravebis gamoyeneba<br />

mansardebis, terasebis Tu sxva saxis Ria da naxevrad Ria<br />

adgilebis mosawyobad.<br />

xevsureTis regionSi aseTi tipis blokirebis xerxis gamoyeneba<br />

rekomendebulia, erTriga blokirebis msgavsi reliefis<br />

SemTxvevebSi.<br />

terasuli blokireba (ganaSenianebis gareSe 60_100 kv m<br />

saorientacio farTobis sakarmidamo nakveTiT). aseTi tipis<br />

blokirebis xerxi rekomendebulia gamoyenebul iqnes xevsureTis<br />

rogorc SuamTian, aseve maRalmTiani zonebis patara, saSualo,<br />

didi masStabis dasaxlebebis ganaSenianebisaTvis.<br />

reliefis 28%-ze meti daxrilobis SemTxvevaSi blokebi (blok-<br />

binebi an blok-seqciebi) SesaZlebelia ganlagdes terasulad _<br />

uSualod erTmaneTis saxuravze an blokebs Soris, miwis<br />

nakveTebze moewyos patara terasebi an ezoebi. (ix. nax. # )<br />

reliefis 35%-ze meti daxrilobis SemTxvevaSi, binebis<br />

ormxrivi ganiavebis uzrunvelyofis mizniT, garda zemoT<br />

SemoTavazebuli blokirebis xerxebisa, mizanSewonilia blokire-<br />

bis sxvadasxva sistemis gamoyenebac, kerZod `xaliCisebri~,<br />

`safexurovani~, `acdenili~, `jvrisebri~ da sxva (nax. 67).<br />

reliefis 50%-ze meti daxrilobis SemTxvevaSi ganaSenianeba<br />

rekomendebulia ganxorcieldes erTriga blokirebiT terasebis<br />

saxiT, rac binebis aucilebel ganiavebas da insolacias<br />

uzrunvelyofs. nax. 78, 79.<br />

129


lokirebis aseTi saxiT ganlageba miesadageba tradiciuli<br />

“bankaloiani” saxlebis struqturas da erTgvarad mis<br />

genetikur saxesac warmoadgens. (ix. nax. # )<br />

blokirebuli tipis sacxovrebeli saxlebis sakarmidamo<br />

nakveTebis, ezoebisa da terasebis zomebi unda SeirCes<br />

konkretuli samSeneblo teritoriisTvis damaxasiaTebeli<br />

moTxovnebis (qalaqgegmarebiTi, bunebriv-klimaturi, landSaftis<br />

da reliefis Taviseburebebis da sxva) gaTvaliswinebis<br />

safuZvelze.<br />

ganaSenianebis maRali simWidrovis uzrunvelsayofad<br />

rekomendebulia blokirebuli saxlis arqiteqrul-gegmarebiTi<br />

sturqutris siRrmiTi ganviTareba, rac maRali ekonomikuri<br />

efeqtianobiT xasiaTdeba, am dros mniSvnelovnad mcirdeba<br />

sainJinro-sakomunikacio qselebis (wyalsadeni, kanalizacia,<br />

centraluri gaTboba, gazi, quCebi, trotuarebi, moednebi da sxva)<br />

mowyobasTan dakavSirebuli samuSaos moculobebi.<br />

terasuli tipis sacxovrebeli saxlis ZiriTadi Semadgeneli<br />

moculobiTi elementia ori an ramdenimedoniani (sarTuliani)<br />

terasuli blok-bina an blok-seqcia, romelTa blokirebiTac<br />

aris kombinirebuli sacxovrebeli saxli.<br />

“meToduri rekomendaciebSi” warmodgenil nomenklaturaSi<br />

SemoTavazebulia terasuli tipis saxlis ori saxeoba:<br />

1. terasuli blokseqciuri saxli;<br />

2. terasuli blokbiniani saxli.<br />

saxlis orive saxeoba mocemulia 60_200 kv m saorientacio<br />

farTobis miwis nakveTiT ganaSenianebis, an sakarmidamo miwis<br />

nakveTis gareSe.<br />

maTi ZiriTadi Semadgeneli elementia:<br />

1. blokseqciurSi - terasuli struqturis 2_4 sarTuliani<br />

(doniani), or da met biniani blok-seqcia.<br />

2. blokbinianSi - terasuli struqturis 2_4 sarTuliani<br />

(doniani) blok-bina.<br />

130


sacxovrebeli saxlis kombinireba SesaZlebelia orive saxeo-<br />

bis _ blok-seqciebis an blok-binebis terasuli ganlagebiT. (ix.<br />

nax. # )<br />

Cveni rekomendaciiT, terasuli tipis sacxovrebeli saxli<br />

yvelaze xelsayreli tipia, xevsureTis regionis im rTuli<br />

reliefis mqone teritoriebis ganaSenianebisaTvis, romelTa<br />

daxriloba 15_20%-is aRwevs. maTi ganaSenianebaSi gamoyeneba<br />

saSualebas iZleva aTvisebuli iqnes e.w. `mSeneblobisaTvis<br />

gamosadegi~ teritoriebi.<br />

terasuli tipis sacxovrebeli saxlebiT ganaSenianebisas,<br />

sakarmidamo ezoebisa da terasebis mowyobis meSveobiT,<br />

SesaZlebelia ganaSenianebis simWidrovis maCveneblis `brutos~<br />

sasurveli regulireba. garda amisa, maTi gamoyeneba<br />

ganaSenianebis simWidrovis gazrdis mizniT efeqturia imitomac,<br />

rom SesaZlebelia aTvisebul iqnes SenobaTa saxuravebi (banebi)<br />

da miwisqveSa sivrceebi, sadac moewyoba sxvadasxva daniSnulebis<br />

saTavsebi, kerZod:<br />

saxuravze (banze) _ dasaSvebia ganTavsdes sameurneo da<br />

dasasvenebeli terasebi. Cven SemTxvevaSi, sameurneo<br />

daniSnulebisaa e.w. “kalo”, sadac tradiciulad xevsurebi<br />

xorbals lewaven da iqve e.w. “maRalbanze” arsebul sabZelSi<br />

inaxaven.<br />

miwisqveSa sivrceebSi _ garaJebi, sainJinro-komunikaciebi,<br />

sxvadasxva sayofacxovrebo da sameurneo daniSnulebis saTavsebi.<br />

maRali qalaqgegmarebiTi manevrirebis uzrunvelyofisa da<br />

ganaSenianebis simWidrovis regulirebis mizniT, sxvadasxva<br />

pirobebSi ganaSenianebisas, yvela zemoT xsenebuli blokirebuli<br />

da terasuli tipis saxlebisTvis rekomendebulia sxvadasxva<br />

konfiguraciis blok-seqciebisa da blok-binebis gamoyeneba,<br />

kerZod: sworkuTxa, kvadratuli, T-sebri, I-sebri, П-sebri, Ш-<br />

sebri, X-sebri, Z-sebri da sxva. maTi saSualebiT kombinirdeba<br />

naxevrad Ria Sigaezoiani an terasuli (baniani) blokTa jgufebi,<br />

131


iTac mniSvnelovnad umjobesdeba sacxovrebeli saxlebis<br />

mikrogaremo da esTetikuri saxe (nax. 69).<br />

aRniSnuli tipis sacxovrisis mimdebare sakarmidamo nakveTi<br />

or funqcias iTavsebs: Tavisi pirveladi daniSnulebis _<br />

sasoflo-sameurneo da sabaRe-sabostne nakveTebis mowyobis<br />

garda, meore funqciac eniWeba, kerZod warmoebs mudmiv<br />

mcxovrebTa da vizitorTaTvis dasasveneblis (wynari dasvenebis,<br />

sasporto kuTxeebis, sasadilo, TavSeyrisa da sxva adgilebis)<br />

organizeba.<br />

sakarmidamo nakveTis farTobi SesaZlebelia iyos sxvadasxva<br />

sididis da warmodgenili iyos terasis, Ria ezos, atriumis,<br />

naxevrad Ria an Siga ezos saxiT.<br />

am qveTavebis ganxilvis Semdeg sabolood SeiZleba<br />

davaskvnaT, rom mciresarTuliani sacxovrebeli saxl-<br />

sastumroebis aSenebamde, winaswari monacemebis, mSeneblobis<br />

saxisa Tu organizebis formebis, regionalur da adgilobriv<br />

TaviseburebaTa kompleqsis, menaSenis ZiriTad moTxovnaTa da<br />

eqspluataciis pirobebis gaTvaliswinebiT, yoveli konkretuli<br />

SemTxvevisaTvis, sacxovrisis formirebisas ganisazRvreba:<br />

arsebul dasaxlebasTan mimarTebaSi Senobis ganTavsebis<br />

adgilmdebareoba;<br />

ganaSenianebis tipi;<br />

sakarmidamo nakveTis /ezos/ funqciuri zonebi da maTi<br />

urTierTkavSiri;<br />

saxlis tipi da misi sarTulianoba;<br />

sacxovrebeli, damxmare, sameurneo da sxva daniSnulebis<br />

saTavsTa nomenklatura, Sedgeniloba da farTobebi;<br />

saTavsTa funqciuri zonireba, maTi urTierTkavSirisa da<br />

izolirebis formebi.<br />

132


3.2.2. rekomendaciebi SenobaSi saTavsTa nomenklaturis, funqciuri<br />

zonirebis, zonaTa kavSirebisa da regionaluri<br />

sarTulianobis gansazRvrisTvis<br />

xevsureTis regionSi mSeneblobisaTvis, yovel konkretul<br />

SemTxvevaSi, qalaqgegmarebiTi da sxva specifikuri pirobebis<br />

TaviseburebaTa kompleqsis gaTvaliswinebis garda, rekreaciuli<br />

faqtorebidan gamomdinare, sacxovreblis arqiteqturul-<br />

gegmarebiT gadawyvetas Semdegi ZiriTadi monacemebi ganapirobebs:<br />

mudmiv mcxovrebTa ojaxis demografiuli Semadgenloba;<br />

ojaxis ZiriTadi sayofacxovrebo-sameurneo saqmianoba da<br />

moculoba;<br />

droebiT mcxovrebTa SesaZlebeli raodenoba da demografiuli<br />

Semadgenloba.<br />

xevsureTis regionSi mSeneblobisaTvis gamosayenebeli<br />

mciresarTuliani sacxovrebeli saxlebis funqciuri zonireba da<br />

zonaTa Soris urTierTkavSirebi mudmiv mcxovrebTa da<br />

vizitorTa Tanacxovrebisas uzrunvelyofs komfortuli<br />

mikrogaremos Seqmnas. am mizniT, saWiroa, sacxovrebeli saxlis<br />

saerTo farTobis mudmiv mcxovrebTa, vizitorTa da damatebiT<br />

damxmare sameurneo zonad diferencireba.<br />

mudmiv mcxovrebTa zona – masSi gaerTianebulia<br />

sacxovrebeli, damxmare, sameurneo da sazafxulo saTavsebi. es im<br />

saTavsoTa erTobliobaa, romelic aucilebelia saxlSi mudmivad<br />

mcxovrebi ojaxis srulfasovani yofa-cxovrebis, Sromisa da<br />

dasvenebis mikrogaremos SeqmnisaTvis. maTi saTavsTa<br />

nomenklatura unda Seesabamebodes konkretuli ojaxis<br />

demografiul Semadgenlobas. (ix. nax. # )<br />

sameurneo zonaSi saTavsTa nomenklatura rekomendebulia<br />

sasoflo-sameurneo saqmianobis, mecxoveleobisa da tradiciuli<br />

agraruli meurneobis sawarmoeblad, kerZod cxovelebis<br />

gansaTavsebeli da maTi sakvebi maragisTvis gankuTvnili<br />

saTavsebi, meurneobis warmoebiT miRebuli nedleulis<br />

133


gadasamuSavebeli da Sedegad miRebuli produqtis Sesanaxi<br />

saTavsebi.<br />

vizitorTa sacxovrebeli zona – aq erT adamianze<br />

gansazRvruli minimaluri sacxovrebeli farTobis raodenoba,<br />

sanhigienuri pirobebidan da arsebuli normatiuli (rsn)<br />

aqtebidan gamomdinare, rekomendebulia ganisazRvros minimaluri<br />

9 kv m-iT. vizitorTa sacxovrebeli zonis saerTo farTobi am<br />

normativebis dacviT unda Seesabamebodes maT ricxvs (ix. nax. # )<br />

Cven mier rekomendebulia vizitorTa cxovrebisaTvis<br />

gankuTvnili saTavsebisaTvis saorientacio minimaluri<br />

farTobebi da saTavsTa nomenklatura:<br />

sacxovrebeli, damxmare da sazafxulo saTavsebi. (ix. nax. # )<br />

maT Soris<br />

sacxovrebeli _ saZinebeli oTaxi, saerTo oTaxi da sxv.<br />

sazafxulo – lojia (Seminuli da Seuminavi), terasa, veranda,<br />

aivani da sxva.<br />

damxmare _ samzareulo, samzareulo-niSa, samzareulo-<br />

sasadilo, derefani, winkari, holi, foie, sauTao-samrecxao da<br />

sxva (sankvanZebis garda) SesaZlebelia saerTo iyos orive<br />

zonisaTvis.<br />

rekomendebulia funqciur zonaTa ganTavsebis sami xerxi:<br />

horizontaluri, vertikaluri da kombinirebuli. nax. 73<br />

horizontaluri zonireba – aseT SemTxvevaSi mudmiv<br />

mcxovrebTa da vizitorTa sacxovrebeli zonebi ganlagebulia<br />

erT sarTulze (doneze). (ix. nax. # )<br />

vertikaluri zonireba – aseT SemTxvevaSi mcxovrebTa da<br />

vizitorTa sacxovrebeli zonebi ganlagebulia sxvadasxva<br />

sarTulze (doneze). (ix. nax. # )<br />

vertikaluri zonirebisas vizitorTa sacxovrebeli zona, dRis<br />

ganmavlobaSi wynari dasvenebisaTvis saWiro pirobebis<br />

uzrunvelyofis mizniT, rekomendebulia ganTavsdes zeda (2_3_4)<br />

sarTulebze (doneebze) ise, rom ar Seferxdes mudmiv mcxovrebTa<br />

yofa-cxovrebis Cveuli procesebi.<br />

134


kombinirebuli zonireba – aseT SemTxvevaSi mudmiv mcxovrebTa<br />

da vizitorTa sacxovrebeli zonebi ganlagebulia yvela<br />

sarTulze (doneze). (ix. nax. # )<br />

sacxovrebel saxlSi mudmiv mcxovrebTa da vizitorTa<br />

sacxovrebeli zonebis urTierTganlageba unda uzrunvelyofdes<br />

erT saxlSi/binaSi/ erTdrouli cxovrebis sxvadasxva<br />

formisaTvis (izolirebuli, nawilobriv izolirebuli,<br />

araizolirebuli) aucilebeli pirobebs.<br />

izolirebuli cxovreba – aseT SemTxvevaSi erT sacxovrebel<br />

saxlSi/binaSi/ Seqmnili unda iyos orive mxarisTvis<br />

izolirebuli cxovrebis aucilebeli pirobebi. izolirebuli<br />

cxovrebisas vizitorTaTvis gamoyofili unda iyos sacxovrebeli<br />

saxlis izolirebuli nawili (sasurvelia damoukidebeli<br />

SesasvleliT), sadac ganTavsebuli iqneba maTTvis aucilebeli<br />

sacxovrebeli, damxmare da sazafxulo saTavsebi. (ix. nax. # )<br />

nawilobriv izolirebuliA cxovreba – aseT SemTxvevaSi erT<br />

sacxovrebel saxlSi orive mxaris nawilobriv izolirebuli<br />

cxovrebisaTvis aucilebeli pirobebia Seqmnili. igulisxmeba<br />

vizitorTaTvis gamoyofilia zona, romelic dakavSirebulia<br />

saerTo sargeblobis sxvadasxva daniSnulebis saTavsebTan.<br />

saerTo sargeblobisTvis SesaZlebelia gamoyenebul iqnes erTi<br />

an ramdenime sacxovrebeli (saZinebeli oTaxis da sankvanZebis<br />

garda), damxmare, sameurneo da sxva daniSnulebis saTavso.<br />

aucilebelia zonebs Soris moxerxebuli binisSiga kavSirebis<br />

organizeba, Siga kibeebis, koridorebis, gasasvlelebis,<br />

Sliuzebis da tamburebis meSveobiT (ix. nax. # )<br />

izolirebuli da nawilobriv izolirebuli cxovrebis<br />

formebi rekomendebulia vizitorTa rogorc xanmokle, aseve<br />

xangrZlivi cxovrebisaTvis. (ix. nax. # )<br />

araizolirebuli cxovreba – aseT SemTxvevaSi sacxovrebel<br />

saxlSi mudmiv mcxovrebTa da vizitorTaTvis calke gamoyofilia<br />

mxolod saZinebeli oTaxebi, romelTac aqvs moxerxebuli<br />

kavSirebi yvela sxva saerTo sargeblobis _ sacxovrebel,<br />

135


damxmare, sameurneo, sazafxulo da sxva daniSnulebis<br />

saTavsebTan. aseT dros saxlis or ZiriTad zonad diferencireba<br />

ar aris mkveTrad gamoxatuli da rekomendebulia vizitorTa<br />

xanmokle cxovrebisaTvis. (ix. nax. # )<br />

zemoTqmuli mravali faqtoridan gamomdinare, xevsureTis<br />

regionis ganaSenianebisas rekomendebulia ZiriTadad gamoyenebul<br />

iqnes terasuli tipis nagebobebi:<br />

1. terasuli tipi _ saTavsebi ganlagebulia oTx doneze, naxevari<br />

sarTulis simaRlis sxvaobiT. aq I da II doneebze SesaZlebelia<br />

ganlagebul iqnes mudmiv mcxovrebTa da vizitorTa zonebi,<br />

cxovrebis nawilobriv izolirebuli formis Sesabamisad, zonaTa<br />

kombinirebuli ganTavsebis principiT. zonaTa Soris kavSirebi<br />

Siga kibeebiT da gasasvlelebiT xorcieldeba.<br />

Senobis sxvadasxva doneze terasulad ganlagebis<br />

arqiteqturul-gegmarebiTi struqtura, saTavsTa optimaluri<br />

ganawilebis, zonirebis dacvisa da saTanado insolaciis<br />

saSualebas iZleva. (ix. nax. # )<br />

terasuli tipi _ e.w. “tripleqsi”. igi saerTo Sesasvlelis<br />

mqone, reliefis sxvadasxva doneze ganTavsebuli,<br />

urTierTdamoukidebeli zonebisgan Semdgari struqturaa.<br />

gaTvaliswinebulia mudmiv mcxovrebTa da vizitorTa<br />

izolirebuli cxovrebisa da sameurneo saqmianobis<br />

warmoebisTvis.<br />

I doneze rekomendebulia saqonlis sadgomis ganTavseba;<br />

II doneze (0.00m), horizontaluri zonirebis principis<br />

gaTvaliswinebiT, rekomendebulia orive ZiriTadi zonis<br />

saTavsoTa ganlageba;<br />

III doneze (3.30m), horizontaluri zonirebis principiT,<br />

rekomendebulia ganTavsdes mudmiv mcxovrebTa da damsvenebelTa<br />

saTavsebi: sami, or_or-adgiliani saZinebeli oTaxi, sankvanZi da<br />

terasa. am doneze ganlagebuli orive zona ukavSirdeba Siga<br />

ezos, sadac dasasvenebeli adgilia organizebuli.<br />

136


ogorc ukve aRvniSneT, sacxovrebeli saxlis gegma unda<br />

pasuxobdes ZiriTad funqciur moTxovnebs, uzrunvelyofdes<br />

racionalur dagegmarebas da mcxovrebTaTvis komfortuli<br />

pirobebis Seqmnas.<br />

gaTvaliswinebuli unda iyos Senobis Semdgomi reorganizaciis<br />

SesaZleblobac. es gulisxmobs, rom saxlebi, eqspluataciis<br />

reJimis mixedviT, pirobiTad SeiZleba daiyos or saxeobad:<br />

1. mTeli wliT datvirTuli;<br />

2. sezonurad datvirTuli.<br />

saxlis dagegmarebisas aseve gasaTvaliswinebelia dagegmarebis<br />

operatiuli cvlilebebis saSualeba, rac niSnavs am Senobebis<br />

garkveuli nawilis droebiTi izolirebisa Tu SemoerTebis<br />

SesaZleblobas. es SeiZleba moxdes rogorc karis, aseve moZravi<br />

tixrebis montaJiT da demontaJiT. es ki SesaZlebels gaxdis,<br />

saWiroebis mixedviT, dagegmarebis Secvlas eqspluataciis<br />

sxvadasxva reJimisaTvis, wlis sezonebis mixedviT.<br />

xevsureTis regionSi mSeneblobisTvis mciresarTuliani<br />

sacxovrebeli saxlebis sarTulianobis gansazRvrisas,<br />

rekreaciuli da sxva pirobebidan gamomdinare, rekomendebulia<br />

gaTvaliswinebul iqnes Semdegi faqtorebi:<br />

konkretuli samSeneblo raionis bunebriv-klimaturi<br />

Taviseburebani (seismuroba, reliefisa da gruntis<br />

Taviseburebebi, klimati, cxovrebisa da saqmianobis specifika<br />

da sxva);<br />

sacxovrebeli saxlebis moxerxebuli qalaqgegmarebiTi<br />

manevrireba;<br />

bunebriv garemosTan (miwasTan, ezosTan, mwvane nargavebTan)<br />

mobinadreTa maqsimalurad miaxloebis uzrunvelyofa;<br />

mSeneblobis organizebis formebi da misi teqnikur-<br />

ekonomikuri SesaZleblobebi:<br />

- regionSi mZlavri samSeneblo teqnikis da meqanizmebis<br />

gamoyenebis SezRuduloba;<br />

137


- mcire meqanizaciis da mciregabaritiani samSeneblo teqnikis<br />

gamoyeneba;<br />

- arameqanizebuli da xelis Sromis mniSvnelovani xvedriTi<br />

wili;<br />

- adgilobrivi samSeneblo masalis (qva, fiqali, xe) gamoyenebis<br />

didi xvedriTi wili da sxva.<br />

garda amisa, rac yvelaze mniSvnelovania, sarTulianobis<br />

SerCevisas aucilebelia gaTvaliswinebul iqnes:<br />

- mocemuli dasaxlebisaTvis damaxasiaTebeli qalaqgegmarebiTi<br />

da istoriulad Camoyalibebuli mxatvrul-arqiteqturuli,<br />

esTetikuri garemos xasiaTi;<br />

- regionisTvis tradiciuli sameurneo, sayofacxovrebo<br />

saqmianobis specifikis Taviseburebani.<br />

rogorc cnobilia, aRmosavleT saqarTvelos maRalmTiani<br />

regioni maRali seismurobiT (8_9 bali), zvavebisa da mewyerebis<br />

sixSiriT, haerisa da gruntis normaluri tenianobiT xasiaTdeba.<br />

am pirobebis gaTvaliswinebiT, xevsureTSi mSeneblobebisaTvis<br />

rekomendebulia gamoyenebul iqnes maRali seismomedegobis 2_3-<br />

sarTuliani blokirebuli da terasuli tipis, kompaqturi<br />

sacxovrebeli saxlebi, sacxovrebeli da sameurneo daniSnulebis<br />

pirveli sarTulebiT.<br />

3.2.3. winadadebebi sacxovrisis mxatvrul-arqiteqturuli ieris da<br />

interieris formirebisTvis<br />

regionisTvis damaxasiaTebeli tradiciuli kompoziciuri<br />

principebi, romelic saukuneebis manZilze Camoyalibda bunebrivi<br />

garemosa da ganaSenianebis urTierTgavlenis Sedegad, SemdegSi<br />

gamovlinda:<br />

konkretuli adgilis landSaftis bunebrivi formebis da masze<br />

arsebuli gamwvanebis maqsimalurad SenarCunebaSi.<br />

sameurneo-sayofacxovrebo da sacxovrebeli nagebobebis<br />

reliefis formebTan masStabur TanafardobaSi.<br />

138


sacxovrebeli ganaSenianebis garemosa da landSaftTan<br />

koloritul mTlianobaSi.<br />

sacxovrebeli ganaSenianebis bunebriv garemocvasTan vizualur<br />

kavSirSi.<br />

mTlianad, qveynis masStabiT, miuxedavad calkeuli kuTxeebis<br />

da, zogadad, dasaxlebebis sivrciT-moculobiTi<br />

gadawyvetilebebis farTo nairferobisa da arqiteqturuli<br />

saxis individualurobisa, maTi gegmarebiTi struqturebis<br />

formireba eqvemdebareboda garkveul moTxovnebsa da<br />

kanonzomierebebs, romelTa ZiriTadi ganmsazRvreli mocemuli<br />

teritoriis reliefi iyo. swored mis safuZvelze yalibdeboda<br />

kompoziciuri struqturebi, mag., sworxazovani, kompaqturi,<br />

sxivisebri da sxv.<br />

Tanamedrove moTxovnebs, mTiani regionebis ganaSenianebas,<br />

swored es struqturebi daedo safuZvlad, amitom xevsureTis<br />

regionis ganaSenianebis drosac gaTvaliswinebuli unda iyos<br />

Semdegi ZiriTadi mxatvrul-arqiteqturul moTxovnaTa<br />

kompleqsi:<br />

sacxovrebeli saxlis mxatvrul-arqiteqturuli gadawyveta<br />

unda Seesabamebodes istoriulad ukve Camoyalibebuli garemos<br />

yvela ZiriTad Taviseburebas.<br />

istoriulad Camoyalibebul qalaqgegmarebiT garemoSi<br />

ganaSenianebis mTliani mxatvrul-arqiteqturuli saxe ukve<br />

formirebul, erTian xasiaTs unda Seesabamebodes da<br />

uzrunvelyofdes ganaSenianebis qalaqgegmarebiTi struqturis<br />

erTian vizualur aRqmas.<br />

axali saxlebis daproeqtebisas gasaTvaliswinebelia am<br />

regionis tradiciuli esTetika. rekomendebulia adgilobrivi<br />

da tradiciuli samSeneblo da mosapirkeTebeli masalebis<br />

gamoyeneba, rac nagebobas individualur xasiaTs aniWebs (mag.,<br />

fleTili qva, xe da sxva).<br />

139


Zveli xuroTmoZRvrebi faqizad grZnobdnen TavianTi qmnilebis<br />

bunebasTan erTobas, amitom qalaqis dagegmarebisas intuitiurad<br />

iyenebdnen arqiteqturisa da bunebrivi plastikuri formebis<br />

urTierTdamokidebulebis principebs, iTvaliswinebdnen<br />

landSaftis bunebriv formebs.<br />

amdenad, Tanamedrove arqiteqtorebsac udavod marTebT,<br />

mTiani teritoriebis Tanamedrove pirobebSi aRmSeneblobisas,<br />

xalxuri intuiciisa da erTgvari gaucnobiereblobis principebis<br />

gardaqmna gaazrebul, Camoyalibebul mxatvrul meTodad.<br />

aqedan gamomdinare, ganaSenianebuli teritoriebis<br />

tradiciulad arsebuli zonireba, kerZod, sacxovrebel da<br />

sameurneo zonebad dayofa, Tanamedrove sanitariuli normebidan<br />

gamomdinare, misaRebia Tanamedrove pirobebSic.<br />

odiTganve mTiani dasaxleba individualur arqiteqturul<br />

xasiaTs Tavisi sazogadoebrivi centris gadawyvetidan<br />

gamomdinarec iZenda, amitom Tanamedrove ganaSenianebis sivrciT-<br />

moculobiTi kompoziciis centrze aqcentireba potenciurad<br />

kidev erT saSualebas iZleva am tradiciuli xerxis<br />

aRorZinebisa, adgilis metyveli da individualuri saxis<br />

Sesaqmnelad.<br />

arqiteqturuli memkvidreobis Seswavlam gamoavlina<br />

dasaxlebebSi xalxuri sacxovrisis formaTwarmoqmnis zogierTi<br />

tipologiuri kanonzomierebac, kerZod:<br />

mTis mkacr pirobebSi yovelTvis idga is amocana, rom<br />

sacxovrisis formirebis meSveobiT gaeneitralebinaT<br />

araxelsayreli bunebrivi faqtorebi da uSualod sacxovrebel<br />

sivrceSi SeeqmnaT maqsimalurad optimaluri pirobebi.<br />

mocemul situaciaSi es miiRweoda xelmisawvdomi<br />

arqiteqturuli kompoziciuri xerxebiT, Tanac ise, rom garemo<br />

pirobebi gamoeyenebinaT TavianT sasargeblod, sacxovrisis<br />

komfortuli Tvisebebis asamaRleblad.<br />

swored amis TvalsaCino magaliTia is, rom mTis sacxovrisis<br />

gegmarebiTi struqturis erT-erTi ganmsazRvreli da<br />

140


amavdroulad wamyvani elementi mocemuli teritoriis reliefis<br />

xasiaTia da es vlindeba sacxovreblis sivrciT da siluetur<br />

gadawyvetaSic, kerZod saxlis moculobiTi elementebis (Tvali)<br />

safexurovan ganawilebaSi. sxvadasxva saxis sacxovrebeli,<br />

sameurneo-sayofacxovrebo moculobis organizebisas aqtiurad<br />

iyenebdnen qanobs da utilitaruli daniSnulebiT Tu miwis<br />

ekonomiidan gamomdinare, iWreboda mTis daqanebul ferdebSic.<br />

daskvna. sadReisod sacxovrisis formirebis Tanamedrove<br />

tendenciebis SeTanxmeba adgilobriv progresul samSeneblo<br />

tradiciebTan safuZvelia mTiani raionebis sacxovrebeli<br />

garemos infrastruqturis Semdgomi ganviTarebisTvis.<br />

Tanamedrove kompleqsuri mSeneblobebis pirobebSi Znelia<br />

landSaftis xeluxeblad SenarCuneba, magram amocanis warmatebiT<br />

gadaWra mdgomareobs imaSi, rom sacxovrebeli garemos Seqmnisas<br />

uzrunvelyofil iqnes yvela komponentis urTierTkavSiri<br />

rogorc arqiteqturulisa da samSeneblos, ise landSaftis.<br />

vfiqrobT, qvemoTCamoTvlili Zveli tradiciebi gansakuTrebiT<br />

progresulia da isini saqarTvelos Tanamedrove arqiteqturuli<br />

praqtikis SemoqmedebiTi mimarTulebiT ganxorcielebisas<br />

novatoruli Ziebis stimulirebas uwyobs xels, kerZod:<br />

teritoriuli resursebis racionaluri gamoyeneba. rac<br />

gulisxmobs ganaSenianebas soflis meurneobis warmoebisTvis<br />

gamousadegar miwebze;<br />

sacxovrebeli ganaSenianebis garemo landSaftsa da bunebriv<br />

garemosTan harmoniuli kavSiri; garemos masStabis SenarCuneba;<br />

bunebrivi warmonaqmnebis wyobis ucvlelad SenarCuneba;<br />

landSaftis bunebrivi elementebis aqtiuri CarTva<br />

ganaSenianebis saerTo sivrciT-moculobiT struqturaSi;<br />

mimdebare ferdobis bunebrivi monacemebis maqsimalurad<br />

gamoyeneba kaskaduri or-samsarTuliani saxlebisa da gruntSi<br />

SeWrili sameurneo Tu sacxovrebeli nagebobebis<br />

mSeneblobisas;<br />

141


sxvadasxva qanobisa da eqspoziciis mqone ferdobebze<br />

terasuli ganaSenianebis organizeba, kompaqturobis principis<br />

gamoyenebiT;<br />

calkeuli nagebobebis individualuri arqiteqturuli ieris<br />

Camoyalibeba im pirobebSi, rodesac ganaSenianebis vizualuri<br />

erTianobis dacva, sacxovreblebis kompleqsuri gegmarebisas,<br />

principulad wamyvan moTxovnad rCeba. es ki SenobaTa<br />

moculobiTi elementebisa da proporciebis Sefardebis<br />

mravalferovani varirebiT miiRweva;<br />

tradiciulad sacxovreblis Sida struqturis gare saxeze<br />

asaxva. arqiteqturuli moculobisa da fasadebis kompoziciuri<br />

ageba, Senobis xasiaTisa da saTavsebis daniSnulebis mixedviT;<br />

sacxovrisis dagegmarebiTi erTianoba, misi nawilebisa da<br />

zonebis Rrmad gaazrebuli funqciuri urTierTkavSirebi,<br />

sadac sacxovrebeli da sayofacxovrebo daniSnulebis<br />

nagebobebi bunebriv, srulyofil, erTian arqiteqturul<br />

organizms qmnis;<br />

mTis sacxovrisis sazafxulo saTavsebis e.w. kompoziciuri da<br />

funqciuri kvanZebis diferenciacia, lokaluri klimaturi<br />

Taviseburebidan gamomdinare;<br />

adgilobrivi samSeneblo masalebis (qva, Tixa, xe da sxva)<br />

mdidari dekoratiuli, plastikuri Tvisebebisa da faqturis<br />

farTod gamoyeneba. sacxovreblis konstruqciuli elementebis<br />

(svetebis, koWebis, fanjris alaTebis da sxva) mxatvrul-<br />

dekoratiuli damuSaveba, rac amaRlebs sacxovrebeli garemos<br />

esTetikur gamomsaxvelobas.<br />

xalxuri xuroTmoZRvrebis Seswavlisas gamovlenili,<br />

zemoCamoTvlili, mTeli rigi progresuli tradiciebis<br />

gaanalizebasa da Sedegad Camoyalibebuli rekomendaciebis<br />

gaTvaliswinebas mivyavarT mTiani teritoriebis aTvisebis<br />

problemis gadaWramde – isini gansakuTrebiT faseulia rogorc<br />

mxatvrul-arqiteqturul, aseve qalaqgegmarebiT aspeqtebze<br />

142


yuradRebis gasamaxvileblad. es ki adgilobrivi<br />

mosaxleobisTvis niSnavs am specifikur pirobebSi sacxovrisis,<br />

igive harmoniuli qalaqgegmarebiTi, sacxovrebeli, saqmiani<br />

garemos organizebas mis dauzianeblad.<br />

winaparTa tradiciebi da gamocdileba mxedvelobaSi miiReba<br />

sacxovrebeli saxlebis interieris sivrciTi organizebisa da<br />

misi mxatvrul-dekoratiuli gadawyvetisas.<br />

amavdroulad sayuradReboa, rom axali mSeneblobebisas<br />

gamoyenebulma tradiciulma elementebma ar miiRos e.w. „fsevdo-<br />

eTnikuri stilis“ an mdare butaforiis saxe.<br />

interieris TiToeul elementsa Tu detals gamarTlebuli<br />

konstruqciuli, yofiTi Tu utilitaruli datvirTva unda<br />

hqondes.<br />

udavoa, rom dRes Secvlilia Tanamedrove yofa-cxovrebis<br />

pirobebi, rac Sesabamis moTxovnebsac ganapirobebs, magram am<br />

SemTxvevaSic, sasurvelia interierSi SenarCundes sivrcis<br />

organizebisa Tu dekorirebis avTentikuri da tradiciuli<br />

xasiaTi. mniSvnelovani amocanaa interieris sivrciTi Tu<br />

dekoratiuli xasiaTis ganviTareba Sesabamisi genezisis<br />

matarebeli iyos, radganac is Taobebis mier gamomuSavda da<br />

aswleulebis manZilze daixvewa. interieris organizebis<br />

principebi xom, rogorc zemoT vnaxeT, bunebriv-klimaturi<br />

pirobebidan, reliefis da adgilobrivi samSeneblo-<br />

mosapirkeTebeli masalebis Taviseburebidan gamomdinareobs da<br />

yofaze maqsimaluradaa morgebuli.<br />

didi sifrTxiliTaa saWiro interierSi gamoyenebuli<br />

mosapirkeTebeli masalebis feris, faqturis, teqsturisa Tu sxva<br />

maxasiaTeblebis SerCeva. sasurvelia, rom interieris sxvadasxva<br />

elementis mosapirkeTeblad upiratesoba adgilobriv masalebs<br />

mieniWos, kerZod:<br />

WerisaTvis: SesaZloa gamoyenebul iqnes fiqali qva, romelic<br />

TviTmzidi konstruqciaa, xis koWebi da uxeSad damuSavebuli<br />

SebaTqaSebuli Werebi.<br />

143


iatakisaTvis: pirvel sarTulze SesaZloa bunebrivi qvis didi<br />

filebis e.w. ”sipis”, aseve keramikuli da granitis filebis<br />

gamoyeneba, xolo saZinebel oTaxebSi daumuSavebeli xis<br />

ficruli iatakis gamoyeneba.<br />

kedlebisaTvis: mosapirkeTeblad SesaZlebelia gamoyenebul<br />

iqnes adgilobrivi bunebrivi qva – fiqali. kedlis zedapirebi,<br />

maT Soris gamownuli kedlebic (tixrebi), uxeSad (TixiT)<br />

gailesos.<br />

saxlebis sankvanZebis kedlebic sasurvelia mopirkeTdes sada,<br />

bunebrivi an bunebrivTan maqsimalurad miaxloebuli faqturis<br />

mqone mosapirkeTebeli masaliT. SesaZlebelia qvisa da xis<br />

detalebis fragmentulad CarTva.<br />

aseT garemos gansakuTrebiT organulad exameba interieris e.w.<br />

”brutaluri” stili, romelic „bungaloebSi,“ “ranCoebSi”,<br />

“xiJinebsa”da”SaleebSi” gamoiyeneba.<br />

interieris sxva detalebi: sayrdeni svetebi, koWebi, fanjris<br />

alaTebi, karebi da sxva sasurvelia Sesruldes uxeSad<br />

damuSavebuli xis masaliT.<br />

sayuradReboa, rom, rogorc wesi, tradiciuli ieris<br />

interierebis mosapirkeTeblad araa rekomendebuli Tanamedrove<br />

sinTetikuri masalebis, aluminisa Tu qromirebuli liTonis<br />

detalebis gamoyeneba.<br />

interieris mniSvnelovani elementi avejia. is, yvelaferTan<br />

erTad, qmnis interieris erTian saxes, amitom sasurvelia, rom<br />

tradiciuli, bunebrivi masaliT iyos damzadebuli da<br />

adgilobrivi dekoratiuli elementebiT Semkuli. SesaZlebelia<br />

gakeTdes tradiciuli stilis xevsuruli e.w. “Cafebis” (mogrZo<br />

formis dawnuli kalaTebi, romlebSic qalebi da bavSvebi<br />

iZinebdnen) an „laWnebis“ (grZeli taxti, romelzec sigrZeze<br />

wveba ori adamiani) msgavsi sawolebi, ornamentirebuli xis<br />

taxtebi. Cveulebriv karadebTan erTad SesaZloa gamoyenebul<br />

iqnes e.w. “qandarebi” _ xis xarixebi, razec xevsurebi,<br />

144


tradiciisamebr, TavianT tanisamos ”talavars” da fardagebs<br />

kidebdnen.<br />

produqtisa da inventaris Sesanaxad SesaZlebelia godrebis<br />

da kidobnebis e.w. xevsuruli “tagrucis” (erTgvari xis patara<br />

uTavsaxuro kidobani) gamoyeneba.<br />

interiers ganumeorebel saxes aZlevs Zveleburi skivrebi,<br />

Taroebi, magida-tabla, xis dabali skamebi da xevsuruli<br />

fardagebi.<br />

saerTo (e.w. ”samyofo”) oTaxSi SesaZlebelia gakeTdes keria<br />

(Sua cecxli) da mis Tavze e.w. ”asayarze” gadebul xeze<br />

Camoikidos sakideli kauWiT.<br />

avejTan erTad, gansakuTrebuli sifaqiziT, unda SeirCes<br />

loginis TeTreuli, saZineblis aqsesuarebi da WurWeli.<br />

winamdebare masalis safuZvelze SesaZlebelia Camoyalibdes<br />

daskvna. im sacxovrebeli saxlis daproeqtebisas, romelic<br />

SesaZlebelia vizitorTaA misaRebad transformirdes,<br />

racionaluri moculobiT-gegmarebiTi gadawyvetis garda,<br />

rekomendebulia aqcenti gadatanil iqnes, garemosTan<br />

harmoniulad Serwymul, saintereso, tradiciul sawyisebze<br />

aRmocenebul, nagebobis Siga da gare, arqiteqturuli ieris<br />

Camoyalibebaze. rac plastikis, proporciebis, formebis swori<br />

kompoziciuri dalagebiTa da diferencirebiT, tradiciuli da<br />

axali elementebis erTmaneTTan mxatvruli misadagebiT,<br />

adgilobrivi bunebrivi samSeneblo da mosapirkeTebeli<br />

masalebis, avejisa da aqsesuarebis sworad SerCeviT miiRweva.<br />

3.3. zogadi moTxovnebi xevsureTis regionSi sacxovrisis<br />

ganaSenianebisTvis<br />

ZiriTadi qalaqgegmarebiTi moTxovnebiT arsebuli<br />

sacxovrebeli ganaSenianebisaTvis teritoriebis gamoyeneba da<br />

regulireba unda ganxorcieldes ganaSenianebis ZiriTadi<br />

debulebebis, kulturuli memkvidreobisa da garemos dacviTi<br />

kanonmdeblobis moTxovnaTa gaTvaliswinebiT (saqarTveloSi<br />

dasaxlebaTa teritoriebis gamoyenebisa da ganaSenianebis<br />

145


egulirebis ZiriTadi debulebebi 08.07.08, Tavi II, muxli 4,<br />

punqti 4, gv. 5).<br />

mniSvnelovania is garemoeba, rom dasaxlebis ganaSenianebaSi<br />

gamosayenebeli, Cven mier rekomendebuli, sacxovrisis tipi<br />

konkretul qalaqgegmarebiT pirobebs racionalurad moergos da<br />

dasaxlebis sxvadasxva xarisxis qalaqgegmarebiTi Rirebulebis<br />

zonebis Sesaferisi simWidrove (maRali, saSualo, dabali)<br />

uzrunvelyos (muxli 13. punqti 1. gv. 15).<br />

dasaxlebis unikaluri saxis SenarCunebis da dausaxlebeli<br />

adgilebisTvis Seqmnis mizniT aRniSnuli saxlebis mSenebloba<br />

rekomendebulia individualuri proeqtebiT ganxorcieldes.<br />

Tumca, ar gamoiricxeba sabaziso-etalonuri proeqtebis seriebis<br />

damuSaveba da gamoyenebac, romlebic SemuSavebuli iqneba<br />

sanitariul-higienuri, arqiteqturul-konstruqciuli,<br />

qalaqgegmarebiTi, xanZarsawinaaRo da sxva normatiuli<br />

moTxovnebis, aseve moqmedi samSeneblo normebis da wesebis<br />

dacvisa da winamdebare naSromSi Camoyalibebuli<br />

rekomendaciebisa da miTiTebebis safuZvelze.<br />

istoriulad Camoyalibebul garemoSi ganxorcielebuli<br />

revitalizaciis Tu samSeneblo samuSaoebi unda uzrunvelyofdes<br />

Semdeg zogad qalaqgegmarebiT moTxovnebs:<br />

ganaSenianebis formebisa da parametrebis SenarCuneba;<br />

saSualo sarTulianobis dacva;<br />

ganaSenianebul da Tavisufal sivrceTa monacvleobis ritmis<br />

dacva;<br />

erTiani vizualuri kavSiris SenarCuneba;<br />

arsebobis SemTxvevaSi, wiTeli xazis frontis dacva da sxva.<br />

arsebuli sacxovrebeli fondis revitalizaciisa da axali<br />

mSeneblobis sawarmoeblad, rekomendebulia gamoyenebul iqnes<br />

xevsureTis regionSi arsebuli teritoriuli rezervebis sami<br />

ZiriTadi jgufi:<br />

1. dasaxlebis sazRvrebSi arsebuli gauSenebeli teritoria;<br />

146


2. dasaxlebis sazRvrebSi arsebuli ganaSenianebuli teritoria;<br />

3. soflisa Tu dasaxlebis sazRvrebs gareT arsebuli<br />

Tavisufali teritoria.<br />

aRniSnul teritoriul rezervebze mSeneblobis sawarmoeblad<br />

SesaZlebelia SeirCes sxvadasxva moculobiT-gegmarebiTi<br />

struqturis Senobebi, kerZod:<br />

1. dasaxlebis sazRvrebSi arsebuli gauSenebel teritoriaze<br />

rekomendebulia orientacia aRebuli iqnes Semdeg zonebze:<br />

regionis soflisa Tu dasaxlebis sazRvrebSi arsebuli,<br />

mSeneblobisTvis gamouyenebuli Tavisufali teritoriebi<br />

(rTuli reliefi, reliefis maRali daxriloba da sxva). am<br />

zonaSi mSeneblobebisTvis SesaZlebelia Semdegi tipis saxlebis<br />

gamoyeneba:<br />

a. blokirebuli tipi _ sakarmidamo miwis nakveTebis farTobi<br />

_ patara da saSualo dasaxlebebisTvis, SesaZloa, ganaSenianebis<br />

farTobis CaTvliT, iyos 200_600 kv m farglebSi, xolo<br />

ganaSenianebis farTobis CauTvlelad _ 100_300 kv.m.-mde.<br />

b. terasuli tipi – sxvadasxva moculobiT-gegmarebiTi<br />

struqturis or da metbiniani blok-seqciebisa an blok-binebisgan<br />

Semdgari sacxovrebeli saxlebi, sakarmidamo miwis nakveTis<br />

gareSe. maTi gamoyeneba rekomendebulia didi daxrilobis (28-50%)<br />

mqone teritoriebis ganaSenianebisaTvis. (ix. nax. # )<br />

g. kombinirebuli sturqturis tipi – sxvadasxva moculobiT-<br />

gegmarebiTi struqturis, ori da met biniani blok-seqciebiT<br />

kombinirebuli sacxovrebeli saxlebi, naxevrad Ria Siga ezoebiT<br />

an terasebiT.<br />

2. dasaxlebis sazRvrebSi arsebuli ganaSenianebuli teritoria.<br />

SesaZlebelia orientacia aRebul iqnes Semdeg teritoriul<br />

zonebze:<br />

a. arsebul sakarmidamo nakveTebze ganaSenianeba;<br />

b. sakarmidamo miwis nakveTebis gareSe ganaSenianeba.<br />

aRniSnul teritoriaze SesaZlebelia Semdegi tipis saxlebis<br />

gamoyeneba:<br />

147


- sakarmidamo tipi;<br />

- blokirebuli tipi;<br />

- terasuli tipi.<br />

3. dasaxlebis sazRvrebs gareT arsebuli Tavisufali teritoria.<br />

igulisxmeba teritoriuli zonebi:<br />

a. rekriaciuli resursisa da unikaluri landSaftis mqone<br />

teritoriebi;<br />

b. teritoriebi axali ganaSenianebisaTvis;<br />

g. arsebuli dasaxlebebis ganviTarebisTvis gamoyofili<br />

teritoriebi.<br />

aRniSnuli tradiciuli dasaxlebisa Tu soflis sazRvrebs<br />

gareT arsebul yvela zemoCamoTvlil gauSenebel teritoriaze<br />

mSeneblobisTvis SesaZlebelia gamoyenebul iqnes sxvadasxva<br />

tipis saxlebi. maTi tipis SerCeva da sakarmidamo miwis<br />

nakveTebis farTobebi ganisazRvreba saproeqto davalebidan<br />

gamomdinare, kerZod:<br />

I. sakarmidamo tipi - sxvadasxva gegmarebiTi struqturis erT-<br />

biniani sacxovrebeli saxli. misi sakarmidamo miwis nakveTis<br />

farTobi damokidebulia konkretul pirobebze _ patara masS-<br />

tabis dasaxlebebisaTvis sakarmidamo nakveTis farTobi SesaZle-<br />

belia, ganaSenianebis farTis CaTvliT, meryeobdes 400_600 kv m<br />

Soris. nax. 76<br />

II. blokirebuli tipi - sxvadasxva dagegmarebiTi struqturis<br />

blok-binebi, ganawilebuli (erTriga, orriga, terasuli da sxva)<br />

xerxiT. misi sakarmidamo nakveTis farTobi rekomendebulia, rom<br />

Seadgendes 600-dan 800 kv m-mde, ganaSenianebis farTobis CaTvliT<br />

da 100_300 kv m-mde ganaSenianebis farTobis CauTvlelad.<br />

III. kombinirebuli struqturis tipi – sxvadasxva moculobiT-<br />

gegmarebiTi struqturis, ori da metbiniani blok-seqciebiT<br />

kombinirebuli sacxovrebeli saxli, naxevrad Ria Siga ezoTi an<br />

terasiT. (ix. nax. # )<br />

dasaxlebisTvis damatebiTi funqciis miniWebis mizniT,<br />

SesaZlebelia gamoyenebul iqnes garkveuli qalaqgegmarebiTi<br />

148


xerxebi, kerZod: SenobaTa pirvel sarTulebze sazogadoebrivi,<br />

sayofacxovrebo, kvebis obieqtebis, sxvadasxva saxelosnos<br />

ganTavseba.<br />

vinaidan, jerjerobiT ar ikveTeba konkretuli<br />

saxelmwifoebrivi pozicia xevsureTis regionTan mimarTebaSi,<br />

SesaZlebelia uaxloes momavalSi mizanSewonilad iqnes miCneuli<br />

regionSi fragmentulad adgil-adgil aSendes an restavrirdes<br />

sasignalo ramdenime obieqti, romelic erTgvari msubuqi<br />

lentiviT gadauvlis mTel xevsureTs. moewyoba droebiTi<br />

TavSesafrebi, turistebis kvebis, sadResaswaulo da tradiciuli<br />

kulturuli TavSeyris punqtebi da es gaxdeba regionis<br />

rekreaciuli resursebis gamoyenebis SesaZleblobis erTgvari<br />

mosinjva.<br />

zogadi miTiTebebi konstruqciuli gadawyvetebisaTvis<br />

xevsureTis mTiani regionis specifikur garemoSi<br />

mSeneblobisTvis, sacxovrebeli saxlebis kostruqciuli<br />

gadawyvetebi, mizanSewonilia ganisazRvros Senobis moculobiT-<br />

gegmarebiTi struqturis, adgilobrivi bunebriv-klimaturi (mTis<br />

mkacri kontinenturi havis) pirobebis, samSeneblo-sawarmoo bazis<br />

mdgomareobis, teqnologiebisa da mSeneblobis organizebis<br />

TaviseburebaTa gaTvaliswinebis safuZvelze.<br />

amasTan, Senobis konstruqciuli gadawyvetebi damuSavebuli<br />

unda iqnes kompleqsurad: Senobis arqiteqturul-gegmarebiTi<br />

gadawyvetebis, sainJinro keTilmowyobis da masala-nakeTobaTa,<br />

TaviseburebaTa da sxva sakiTxebTan urTierTkavSirSi.<br />

aqve gasaTvaliswinebelia is garemoeba, rom regionSi<br />

mSeneblobis warmoeba mZlavri samSeneblo meqanizmebisa da<br />

teqnikis gamoyenebiT ar aris SesaZlebeli, amitom daproeqtebisas<br />

yuradReba unda gamaxvildes konstruqciebis wonis Semcirebazec.<br />

saeqspluatacio Tvisebebis gaumjobesebis mizniT, samSeneblo<br />

konstruqciebis SerCeva da maTi srulyofa rekomendebulia<br />

ganxorcieldes Semdegi faqtorebis gaTvaliswinebiT:<br />

149


kedlebis dacva atmosferos mavne zegavlenisgan, rac bunebrivi<br />

pirobebis (mag., didTovloba) gaTvaliswinebiT gulisxmobs<br />

tradiciuli formis gadaxurvis konstruqciebis srulyofas.<br />

mniSvnelovania regionisTvis damaxasiaTebeli rTuli seismuri<br />

da klimaturi (miwisZvra, Zlieri qari, zvavebi, mewyerebi da sxva)<br />

pirobebisTvis konstruqtiuli sistemebis mdgradobis<br />

uzrunvelyofa ise, rom, avariis SemTxvevaSi, calkeuli mzidi<br />

konstruqciebis lokalurma dazianebam danarCeni sxva<br />

konstruqciebis progresuli (momentaluri) Camoqceva ar<br />

gamoiwvios.<br />

aseve yuradReba unda gamaxvildes saZirkvlebis<br />

konstruqciebis gaumjobesebaze, sxvadasxva gruntis (kldovani,<br />

mcocavi, Tixa niadagebi da a.S.) SemTxvevaSi, usafrTxoebis<br />

uzrunvelyofis mizniT.<br />

xevsureTis regionSi, sadac reliefis sirTulis gamo<br />

mSenebloba ZiriTadad mZlavri teqnikis gareSea SesaZlebeli,<br />

mniSvnelovania, rom samuSao maRali kvalifikaciis mqone<br />

specialistebis mier iqnes Sesrulebuli.<br />

xevsureTSi arsebuli adgilobrivi samSeneblo tradiciebis<br />

Sesabamisad, mciresarTuliani saxlebis sxvadasxva<br />

elementebisaTvis, mizanSewonilad migvaCnia gamoyenebul iqnes<br />

Semdegi saxis samSeneblo konstruqciuli gadawyvetebi da<br />

mosapirkeTebeli masalebi:<br />

gare kedlebi – bunebrivi qvis wyoba, wvrili samSeneblo<br />

bloki mopirkeTebuli adgilobrivi fiqaliT, aguri da sxva.<br />

Siga kedlebi _ bunebrivi qvis wyoba, xis panelebi, gamownuli<br />

xis tixrebi da sxva.<br />

gadaxurva – monoliTuri rkinabetoni xis koWebiT da<br />

nivnivebze mowyobili datkepnili miwis safari da a.S.<br />

saburveli _ konstruqciebis SerCeva sasurvelia moxdes<br />

adgilobrivi tradiciebis gaTvaliswinebiT da saburvelisTvis<br />

SeirCes adgilobrivi bunebrivi qva-fiqali tradiciuli wyobiT,<br />

romelic TviTmzidi konstruqciaa, kramiti da sxva.<br />

150


saZirkvlebi _ konstruqciuli gadawyvetebi ganisazRvreba<br />

samSeneblo raionisTvis damaxasiaTebeli gruntis saxeobidan<br />

gamomdinare. ximinjebiani da wertilovani saZirkvlebis mowyoba<br />

mizanSewonili ar aris horizontalurad mcocavi gruntis<br />

pirobebSi. aseT SemTxvevebSi, aseve kedlebisa da gadaxurvis mZime<br />

konstruqciebis gamoyenebisas, upiratesoba unda mieniWos<br />

lenturi saZirkvlebis mowyobas. lenturi saZirkvlebi<br />

rekomendebulia sardafis mowyobis drosac. (ix. nax. # )<br />

am SemTxvevaSi mizanSewonilia gamoyenebul iqnes saZirkvlebis<br />

sxvadasxva konstruqcia _ monoliTuri betoni, rkinabetoni,<br />

bunebrivi qva da sxva.<br />

warmodgenili yvela tipis sacxovrebeli saxl-sastumros<br />

konstruqciuli gadawyveta SemoTavazebulia zogadad. maTi<br />

mSeneblobisaTvis aseve SesaZlebelia gamoyenebul iqnes<br />

qarxnuli wvrili samSeneblo blokebi, rkinabetonis karkasi<br />

msubuqi SemavseblebiT an adgilobrivi samSeneblo masalebi<br />

(fleTili qva, xe). (ix. nax. # )<br />

zogadi miTiTebebi sainJinro keTilmowyobisaTvis<br />

SenobaTa sainJinro keTilmowyoba unda pasuxobdes mudmiv<br />

mcxovrebTa da vizitorTa maRalkomfortuli sacxovrebeli<br />

sameurneo saqmianobis moxerxebulad warmoebas da aseve<br />

dasasvenebeli pirobebis Seqmnas, rac gulisxmobs, Senobebis<br />

saTanado wyalmomaragebiTa da sakanalizacio qselebiT<br />

uzrunvelyofas. maTi Sesruleba SesaZlebelia Semdegi saxiT:<br />

decentralizebuli wyalmomarageba (Saxturi WaburRilebi)<br />

erTi an ramdenime saxlisaTvis;<br />

decentralizebuli Camrecxi kanalizaciis sistema<br />

SemgrovebeliTa da asanizatoruli transportiT gataniT, erTi<br />

an ramdenime saxlisaTvis;<br />

decentralizebuli Camrecxi kanalizacia saTanado<br />

biologiuri, qimiuri an Termuli mowyobilobiT (sqemiT:<br />

151


Canarecxebis Semgrovebeli – gaCereba da gauvnebloba,<br />

gamoyeneba _ miwis nakveTis sarwyavad);<br />

wyalmomaragebisa da sakanalizacio sistemebis garda, es<br />

Senobebi uzrunvelyofili unda iyos gaTbobiT (adgilobrivi<br />

generatori, mzis elementebi, eleqtroRumeli), ventilaciiT,<br />

eleqtromomaragebiT (centaluri an adgilobrivi), susti<br />

denebiTa da sxva aucilebeli sainJinro mowyobilobiT.<br />

mniSvnelovania, rom es saxlebi iyos e.w. “TviTkmari” da<br />

SeeZlos TavianTi moTxovnilebebis maqsimalurad avtonomiuri<br />

uzrunvelyofa. rac SesaZlebelia mzis elementebiTa da<br />

akumulatorebis gamoyenebiT, romlebic am pirobebisTvis erT-<br />

erTi yvelaze misaRebi formaa.<br />

sacxovrebeli saxlis gaTbobisa da ganiavebis sistemebi unda<br />

uzrunvelyofdes saTavsebSi mikroklimatisa da aeraciis<br />

saTanado pirobebs.<br />

bunebrivi ganiaveba SesaZlebelia ganxorcieldes haeris<br />

nakadis SemodinebiT sarkmlidan, fanjridan an saventilacio<br />

arxis meSveobiT. samzareuloSi, saabazanosa da saSrob<br />

saTavsebSi gaTvaliswinebuli unda iyos gamwovi Saxtebi.<br />

rac Seexeba insolaciis pirobebs, sacxovrebel oTaxebsa da<br />

samzareulos unda hqondes bunebrivi ganaTeba(bgk) da misi<br />

koeficienti ar unda iyos 0,5%-ze naklebi saTavsis Sua nawilSi.<br />

(mSeneblobis nebarTvis gacemis wesi da sanebarTvo pirobebi. #57,<br />

2009 w. 24 marti. Tavi XXIII. muxli 98).<br />

garda Cven mier SemoTavazebuli rekomendaciebisa da<br />

winadadebebisa, aucilebelia aseT sacxovrebel saxlebSi,<br />

ZiriTadi sanitariul-higienuri da xanZarsawinaaRo moTxovnaTa<br />

dacva Sesrulebul iqnes, saqarTveloSi dReisTvis moqmedi,<br />

Sesabamisi normatiuli (mSeneblobis nebarTvis gacemis wesi da<br />

sanebarTvo pirobebi. #57, 2009w. 24 marti. Tavi XXIII. muxli 98)<br />

aqtebis gaTvaliswinebiT.<br />

mciresarTulian sacxovrebel saxlebSi saerTo sargeblobis<br />

saTavsTa daproeqtebisas, erTdroulad momxmarebel adamianTa<br />

152


maqsimaluri raodenoba, sanitariuli moTxovnebis Sesabamisad,<br />

mizanSewonilia ganisazRvros 2_6 adamianiT.<br />

aseve ”saqarTveloSi dasaxlebaTa teritoriebis gamoyenebisa<br />

da ganaSenianebis regulirebis ZiriTadi debulebebiT” /08.07.08/<br />

gansazRvruli zogierTi amJamad moqmedi samSeneblo normis<br />

Tanaxmad:<br />

Senobis miwiszeda sarTulianobis gansazRvrisas vxelmZRvane-<br />

lobT (muxli 3. punqti 14, gv. 4) mocemuli normativiT.<br />

Senobis sxvadasxva nawilis gansxvavebuli sarTulianobis<br />

SemTxvevaSi, aseve qanobian miwis nakveTze Senobebis<br />

ganTavsebisas, rodesac qanobis xarjze izrdeba sarTulianobis<br />

ricxvi, maSin sarTulianoba Senobis TiToeuli nawilisaTvis<br />

cal-calke ganisazRvreba (muxli 3. punqti 14, 15, 16; gv. 4);<br />

sacxovrebeli saTavsis simaRle – iatakidan Weramde<br />

ganisazRvreba muxli 3, punqti 24, gv. 5-is Tanaxmad;<br />

sacxovrebeli saxlisa da kibis ujredis farTobebi saWiroa<br />

daangariSdes /muxli3, punqti24, gv. 5 /-is Tanaxmad;<br />

terasis (bani) gansazRvra mocemulia muxli 3, punqti 27, gv. 5-ze;<br />

Senobis saangariSo zedapiri ganisazRvreba muxli 3, punqti 7,<br />

gv. 3-is Tanaxmad;<br />

mciresarTuliani sacxovrebeli saxl-sastumroebis<br />

keTilmowyobis da mikroklimatis ganmsazRvreli sxva<br />

parametrebi (gaTboba, ganaTeba, insolacia, sainJinro<br />

keTilmowyoba, ventilacia da sxva) aseve rekomendebulia<br />

Seesabamebodes samSeneblo normebiTa da wesebiT gansazRvrul<br />

moTxovnebs.<br />

samSeneblo samuSaoebis saxeebi, romlis mizania kulturuli<br />

memkvidreobis uZravi Zeglebis movla-patronoba. gansazRvrulia<br />

saqarTvelos kanonSi ,,kulturuli memkvidreobis Sesaxeb” (muxli<br />

3 punqti 61. gv. 7);<br />

a) Senoba-nagebobis rekonstruqcia – Senoba-nagebobebze axali<br />

sarTul(eb)is daSeneba an arsebuli sarTul(eb)is demontaJi,<br />

153


agreTve misi nebismieri sarTulis ganaSenianebis farTobis<br />

Secvla 1 m 2- ze metad (Tavi II, mux. 4. punq. 3-a) gv. 10);<br />

b) eqsterieris rekonstruqcia – eqsterieris (Senobis fasadis,<br />

saxuravis) arqiteqturuli nawilebis/elementebis gabaritebis<br />

Secvlis normebi (Tavi II; mux. 4. punq. 3-b; gv. 10) (12.08.2011 #315).<br />

g) mzidi elementebis rekonstruqcia – mzidi konstruqciis<br />

axliT an/da sxva tipis konstruqciiT Secvla, gamagreba,<br />

moSoreba, mzid konstruqciaSi Riobis gamoWra (mux. 4. punq. 3-g;<br />

gv. 10);<br />

d) remonti-SekeTeba, mopirkeTeba/aRWurva (12.08.2011 N#315) iseTi<br />

mSeneblobaa, romlis drosac defeqtebi aRmoifxvreba ise, rom<br />

ar icvleba mzidi konstruqciebi, kerZod:<br />

_ Senobis interierSi tixrebis gadaadgileba, axlis damateba<br />

an/da mokleba, aseve maTSi Riob(eb)is gamoWra (mux. 4. punq. 3gv. 10);<br />

_ Senoba-nagebobebis individualuri sargeblobis sainJinro-<br />

komunaluri qselebis SekeTeba (mux. 4, punq. 3, gv. 10).<br />

e) Senoba-nagebobis yvela saxis saremonto da mosapirkeTebeli,<br />

maT Soris fasadisa da saxuravis samuSaoTa Sesruleba,<br />

gabaritebisa da ieris arsebiTad Secvlis gareSe (garda kul-<br />

turuli memkvidreobis uZravi Zeglebisa) (mux. 4. punq. 3 gv. 10).<br />

mciresarTuliani saxlebis mSeneblobis sawarmoeblad<br />

Casatarebeli damatebiTi RonisZiebebi<br />

saqarTvelos maRalmTiani xevsureTis regionisTvis im<br />

sacxovrebeli saxlebis, romelTa transformireba<br />

SesaZlebelia sastumroebad, saTanado moculobiTi<br />

mSeneblobis uzrunvelsayofad, aucileblia SemuSavdes da<br />

praqtikaSi dainergos mTeli rigi kompleqsuri RonisZiebebi,<br />

kerZod:<br />

dasaxlebul adgilebsa da maT mimdebare teritoriebze<br />

mSeneblobisaTvis gankuTvnili miwis nakveTebis gamoyofa-<br />

rezervacia;<br />

gamoyofil nakveTebze Tanamedrove moTxovnebis Sesabamisad<br />

sainJinro-sakomunikacio qselebis mowyobis organizeba;<br />

154


mciresarTuliani sabinao mSeneblobis industriis Seqmna _<br />

axali Semsubuqebuli konstruqciebis, racionaluri<br />

samSeneblo teqnologiebis, adgilobrivi samSeneblo<br />

masalebisa da msubuqi, mobiluri samSeneblo meqanizaciis<br />

gamoyenebis saSualebiT;<br />

xevsureTis maRalmTiani regionisTvis mciresarTuliani<br />

saxlebis, etalonur-sabaziso proeqtebis garkveuli<br />

asortimentis SemuSaveba da katalogis gamocema.<br />

im wesebis, normebis Tu sakanonmdeblo aqtebis srulyofa,<br />

romelTa safuZvelzec SesaZlebeli gaxdeba mciresarTuliani<br />

axali saxlebis daproeqteba da mSenebloba, aseve arsebuli<br />

sacxovrebeli fondis revitalizacia.<br />

sacxovrebeli saxlebis eqspluataciis savaraudo socialurekonomikuri<br />

efeqti<br />

rogorc ukve iTqva, ganxiluli tipis Senoba ormagi funqciis<br />

mqone sacxovriss warmoadgens, romlis struqtura saSualebas<br />

iZleva erT saxlSi komfortulad icxovron rogorc mudmivma<br />

mcxovreblebma, aseve vizitorebmac. regionaluri Taviseburebidan<br />

gamomdinare, am sacxovrebelSi aqcenti gakeTebulia aseve<br />

sameurneo-agraruli saqmianobis warmoebis SesaZleblobazec.<br />

saqarTveloSi, kerZod maRalmTian xevsureTis regionSi,<br />

stumris (turisti, eqskursanti, damsvenebeli da sxva)<br />

momsaxurebis donis asamaRleblad mizanSewonilia maTi<br />

sayofacxovrebo, sakurorto, kulturuli, samedicino, savaWro,<br />

satransporto da sxva saxis momsaxurebis koordinaciis sakiTxis<br />

gadawyvetac. kerZod, sasurvelia Seiqmnas erTiani momsaxurebis<br />

sistema, romelic aseTi tipis saxlebs gaaerTianebs da maT yvela<br />

saxis momsaxurebas (kvebis produqtebi, naxevarfabrikatebi,<br />

TeTreuli) gauwevs.<br />

maTi am saxiT koordinacia da erTiani momsaxurebis sistemis<br />

Seqmna xels Seuwyobs adgilobrivi sabinao fondis rezervebis<br />

gamoyenebas da maT turistul infrastruqturaSi CarTvas. aseve,<br />

turistuli momsaxurebis sferoSi SesaZlebeli gaxdeba ara<br />

155


marto mosaxleobis SromiTi resursebis gamoyeneba, aramed<br />

adgilobrivi, tradiciuli sasoflo-sameurneo warmoebiT<br />

miRebuli produqciis realizaciac, radgan ojaxuri meurneobis<br />

Sedegad miRebuli bunebrivi, ekologiurad sufTa produqtebiT<br />

turistebis uzrunvelyofa mniSvnelovnad zrdis momsaxurebis<br />

speqtrs da regionSi nameti produqtis gasaRebis bazars qmnis.<br />

Sesabamisad, garemosTan morgebuli sacxovrisis, romelSic,<br />

garda vizitoris dabinavebisa, kargadaa gamokveTili sameurneo-<br />

agraruli da mecxoveleobis sawarmoeblad gaTvlili funqciac,<br />

revitalizaciiT Tu axali Senobebis, xevsureTis regionis<br />

ganaSenianebaSi gamoyenebiTa da maTi Semdgomi eqspluataciiT,<br />

garkveuli socialuri, ekonomikuri da ekologiuri efeqti<br />

miiRweva, rogoricaa:<br />

regionisTvis damaxasiaTebeli sameurneo da socialur-<br />

kulturuli tradiciebis aRorZineba da Zveli sameurneo<br />

funqciis dabruneba. es umniSvnelovanesi faqtoria, radgan<br />

xevsureTi odiTganve erT-erTi wamyvani iyo saqarTvelos<br />

mravaldargovani mecxoveleobis racionaluri formebiTa da<br />

sistemebiT. es xels Seuwyobs, dReisTvis krizisul<br />

mdgomareobaSi myofi, regionis soflis meurneobis<br />

gamococxlebas.<br />

mcire da saSualo biznesisa da mewarmeobis ganviTareba<br />

adgilobrivi, bunebrivi da SromiTi resursebis racionaluri<br />

gamoyenebis gziT. rac dReisTvis saxelmwifoebrivi politikis<br />

erT-erTi mTavari mimarTulebaa;<br />

turistul infrastruqturaSi sxvadasxva profesiisa da<br />

asakis adgilobrivi mosaxleobis SromiTi resursebis CarTva da<br />

dasaqmeba, rac mniSvnelovnad Seuwyobs xels funqciis gareSe<br />

darCenili mkvidri mosaxleobis mentalur reabilitacias da<br />

mTel rig iseT sasikeTo procesebs ganapirobebs, rogorcaa:<br />

migraciis procesis SeCereba;<br />

TiTqmis ukve daclili regionis xelaxali aRorZineba;<br />

156


mTeli rigi socialur-ekonomikuri Tu demografiuli<br />

problemebis mogvareba;<br />

regionSi gamavali saxelmwifo sasazRvro zolis dacvis<br />

gaZliereba (rac aranakleb mniSvnelovania).<br />

regionSi arsebuli sacxovrebeli fondis revitalizacia xels<br />

Seuwyobs, rom mosaxleobam kidev ufro naTlad gaacnobieros,<br />

Tu ra faseulobas warmoadgens maTi kuTvnili, Zveli,<br />

tradiciuli saxlebi da sakulto nagebobebi, rom swored isini<br />

qmnian mTis soflisa Tu mTlianad maTi kuTxis individualur<br />

saxes. isini ara marto “mkvdari” kulturuli memkvidreoba,<br />

aramed, Tavis mxriv, vizitorebis didi interesis sagania.<br />

aseTi da gegmarebis mqone erT saxlSi, izolirebulad Tu<br />

sasurveli urTierTkavSiriT, komfortulad icxovrebs da<br />

sameurneo saqmianobas awarmoebs erTi ojaxis ramdenime (ori,<br />

sami) Taoba, rac, Tavis mxriv, saqarTvelos yofisTvis<br />

damaxasiaTebel, mravalTaobiani ojaxebis, tradiciis<br />

SenarCunebasac Seuwyobs xels.<br />

mciresarTulian sacxovrebel saxlebSi vizitorTa<br />

Tanacxovreba maspinZlis ojaxTan erTad, xSir SemTxvevaSi,<br />

damatebiTi dadebiTi faqtoria, romelic turistTa im kategorias<br />

izidavs, romelTac ojaxur, Tbil garemoSi yofnisa da<br />

urTierTobebis moTxovnileba aqvT. es xels uwyobs:<br />

mudmiv mcxovrebTa cxovrebis pirobebis mniSvnelovnad<br />

gaumjobesebas;<br />

vizitorTaTvis dasvenebis Sesabamisi pirobebis Seqmnas:<br />

saSualo materialuri SeZlebis damsvenebelTa komfortuli<br />

dasasvenebeli pirobebiT uzrunvelyofas.<br />

sayuradReboa is garemoebac, rom aseTi tipis momsaxurebisas<br />

sxvadasxva kuTxis da qveynis warmomadgenlebi, ufro axlos<br />

ecnobian erTmaneTis tradiciebs, yofa-cxovrebas, rac zrdis<br />

maTi msoflmxedvelobas, agreTve bunebrivad xsnis im<br />

”gaucxoebis” faqtors, romelic urbanizaciis process axlavs.<br />

157


aseTi tipis saxlebis turistul infrastruqturaSi CarTvas,<br />

rogorc biujetSi erT-erTi savaluto Semosavlebis wyaros,<br />

qveynisTvis mniSvnelovani ekonomikuri efeqtis motana SeuZlia.<br />

xevsureTis regionis, garemosTan kargad morgebuli<br />

sacxovrisis ganaSenianebaSi gamoyeneba xels Seuwyobs iseTi<br />

faqtorebis SenarCunebas, rogoricaa:<br />

regionis TviTmyofadobisa da unikaluri landSaftis<br />

SenarCuneba;<br />

bunebrivi sistemis, garemosa da ekologiuri balansis<br />

SenarCuneba;<br />

saerTo arqiteqturuli saxis SenarCuneba.<br />

mniSvnelovani faqtoria regionis turistuli<br />

infrastruqturis ganviTareba, rac TavisTavad eko (faqizi),<br />

agro, sasporto, saxelovnebo, eTno Tu sxva mravali saxeobis<br />

turizmis ganviTarebis sawindaria, romelic, Tavis mxriv, xels<br />

uwyobs:<br />

eTnokulturuli memkvidreobis Seswavla-popularizacias;<br />

regionSi arsebuli sakurorto-rekreaciuli da turistuli<br />

resursebis racionalur gamoyenebas da mitovebuli<br />

teritoriebis gegmazomier, normirebul aTvisebas.<br />

daskvnebi<br />

SeiZleba iTqvas, rom, pirvel etapze, SedarebiT martivi<br />

procesia, xevsureTSi arsebul sacxovrebel fondSi Semavali<br />

saxlebis, maT Soris: ”bankaloiani”da ”axali tipis” saxlebis<br />

revitalizacia ojaxuri tipis saxl-sastumroebad, radgan maTSi,<br />

met-naklebad, jer kidev SenarCunebulia sacxovrebeli pirobebi.<br />

rac Seexeba saxl-koSks e.w. ”qvitkirs” da cixe-koSks, isini am<br />

mimarTebiT gansxvavebul midgomas saWiroebs.<br />

am qveTavebis ganxilvis Semdeg SeiZleba davaskvnaT, rom<br />

mciresarTuliani sacxovrebeli saxl-sastumroebis aSenebamde,<br />

winaswari monacemebis, mSeneblobis saxisa Tu organizebis<br />

formebis, regionalur da adgilobriv TaviseburebaTa<br />

158


kompleqsis, menaSenis ZiriTad moTxovnaTa da eqspluataciis<br />

pirobebis gaTvaliswinebis safuZvelze, yoveli konkretuli<br />

SemTxvevisaTvis, sacxovrisis formirebisas ganisazRvreba:<br />

arsebul dasaxlebasTan mimarTebaSi Senobis ganTavsebis<br />

adgilmdebareoba;<br />

ganaSenianebis tipi;<br />

sakarmidamo nakveTis /ezos/ funqciuri zonebi da maTi<br />

urTierTkavSirebi;<br />

saxlis tipi da misi sarTulianoba;<br />

sacxovrebeli, damxmare, sameurneo da sxva daniSnulebis<br />

saTavsTa nomenklatura, Sedgeniloba da farTobebi;<br />

saTavsTa funqciuri zonireba, maTi urTierTkavSirebisa da<br />

izolirebis formebi.<br />

daskvna. sacxovrisis formirebis Tanamedrove tendenciebis<br />

SeTanxmeba adgilobriv progresul samSeneblo tradiciebTan<br />

mniSvnelovani safuZvelia mTiani raionebis sacxovrebeli<br />

garemos infrastruqturis Semdgomi ganviTarebisTvis.<br />

ra Tqma unda, Tanamedrove kompleqsuri mSeneblobebis<br />

pirobebSi Znelia landSaftis xeluxleblad SenarCuneba, magram<br />

dReisTvis amocanis warmatebiT gadaWra mdgomareobs imaSi, rom<br />

sacxovrebeli garemos Seqmnisas uzrunvelyofil iqnes yvela<br />

komponentis urTierTkavSiri rogorc arqiteqturulisa da<br />

samSeneblos, ise landSaftis.<br />

vinaidan, jerjerobiT ar ikveTeba konkretuli saxelmwifoeb-<br />

rivi pozicia xevsureTis regionTan mimarTebaSi, SesaZlebelia<br />

uaxloes momavalSi mizanSewonilad iqnes miCneuli regionSi<br />

fragmentulad aSendes an restavrirdes ramdenime sasignalo<br />

obieqti, romelic erTgvari msubuqi lentiviT gadauvlis mTel<br />

xevsureTs, sadac moewyoba droebiTi TavSesafrebi, turistebis<br />

kvebis, sadResaswaulo da tradiciuli kulturuli TavSeyris<br />

159


punqtebi da es SesaZloa gaxdes regionis rekreaciuli<br />

resursebis gamoyenebis SesaZleblobis erTgvari mosinjva.<br />

xalxuri xuroTmoZRvrebis Seswavlisas gamovlenili, mTeli<br />

rigi progresuli tradiciebis gaanalizebis Sedegad<br />

Camoyalibebuli rekomendaciebis gaTvaliswinebas mivyavarT<br />

mTiani teritoriebis aTvisebis problemis gadaWramde. isini<br />

gansakuTrebiT faseulia rogorc mxatvrul-arqiteqturul, aseve<br />

qalaqgegmarebiT aspeqtebze yuradRebis gasamaxvileblad. es<br />

adgilobrivi mosaxleobisTvis niSnavs am specifikur pirobebSi<br />

sacxovrisis, igive harmoniuli qalaqgegmarebiTi, sacxovrebeli,<br />

saqmiani garemos organizebas, mis dauzianeblad.<br />

3.2.2 daskvna. im sacxovrebeli saxlis daproeqtebisas,<br />

romelic SesaZlebelia vizitorTaA misaRebad transformirdes,<br />

racionaluri moculobiT-gegmarebiTi gadawyvetis garda,<br />

rekomendebulia aqcenti gadatanil iqnes garemosTan<br />

harmoniulad Serwymul, saintereso, tradiciul sawyisebze<br />

aRmocenebul, nagebobis Siga da gare, arqiteqturuli ieris<br />

Camoyalibebaze. es plastikis, proporciebis, formebis swori<br />

kompoziciuri dalagebiTa da diferencirebiT, tradiciuli da<br />

axali elementebis erTmaneTTan mxatvruli misadagebiT,<br />

adgilobrivi bunebrivi samSeneblo da mosapirkeTebeli<br />

masalebis, avejisa da aqsesuarebis sworad SerCeviT miiRweva.<br />

sabolood SeiZleba iTqvas, rom:<br />

Cven mier Camoyalibebuli rekomendaciebi, winadadebebi da<br />

miTiTebebi, rekreaciuli faqtorebis gaTvaliswinebiT,<br />

warmoadgens Teoriul safuZvels xevsureTSi mciresarTuliani<br />

axali tipis sacxovrisis formirebisa da mSeneblobisaTvis.<br />

SeiZleba iTqvas, rom mTiani regionebis aRorZinebis<br />

nacionaluri programa saqarTveloSi qalaqmgegmareblebis,<br />

sociologebis, ekonomistebis da sxva specialistebis winaSe<br />

seriozul amocanebs ayenebs, radgan mTebi arc erT uzustobas<br />

da Secdomas ar patiobs, amitom Cveni upirvelesi amocanaa,<br />

bunebisa da garemos mimarT lmobieri, humanuri damokidebuleba,<br />

160


masStabis dacva. Tavad mTebi frTxili da windaxedulia<br />

yovelgvari radikaluris mimarT, maTTvis Zvirfasia yovelive<br />

tradiciuli, radgan istoriasTan pirdapiri kavSiri aqvs.<br />

SesaZloa, xeluxlebeli bunebiT, Sua saukuneebidan momzirali<br />

xevsureTi ufro sulieri da axlobelia, magram unda gamoinaxos<br />

Sualeduri midgoma. bunebis silamazisken, misi<br />

xelSeuxeblobisken unda mivideT sxva gziT, unda<br />

gavufrTxildeT, movuaroT, CavwvdeT mas, rogorc istoriis da<br />

kulturis Zeglebs, magram ar mivatovoT da SevinarCunoT misi<br />

eTnografiuli, TviTmyofadi ieri.<br />

udavoa, rom araswori mimarTulebiT aRdgena-ganaxlebas kidev<br />

ufro didi zianis miyeneba SeuZlia, vidre obieqtis<br />

xeluxleblad datovebas. xSirad ismis mosazrebac, rom<br />

“davelodoT ukeTes droebas” da am teritoriebs nakrZalis<br />

statusi mivaniWoT”, rac zogjer erTad-erTi gamosavalia aseT<br />

situaciebSi, magram, Cven sinamdvileSi, umjobesia…swori gzis<br />

SerCeva samomavlo ganviTarebisTvis, radgan saqarTvelos ar aqvs<br />

imis fufuneba, Seinaxos mkvdari teritoriebi.<br />

aqedan gamomdinare, mTaSi Tanamedrove arqiteqtura unda<br />

ganviTardes axleburi poziciidan _ tradiciebisa da novatoro-<br />

bis faqizi sinTezis meTodiT.<br />

avtoriseuli: “uyureb am aqa-iq Semonaxul dacarielebul<br />

xevsurTa saxlebs da Zalian Tbili, magram sevdiani grZnoba<br />

geufleba. Tvalwin Caivlis maTi TavgadasavlebiT, yoveldRiuri<br />

sazrunaviT, siciliT da tiriliT, mtrobiT, siyvaruliT aRsavse<br />

cxovreba. raRac diadi, laRi, marTali, cota amoucnobi, cotac<br />

veluri, magram myudro da saocrad axlobelia yvelaferi, TavSi<br />

ki gitrialebs azri _ ar gamomecalos xelidan!...<br />

saerTo daskvnebi<br />

1. saqarTvelosTvis, rogorc mciremiwiani qveynisTvis,<br />

gansakuTrebiT mniSvnelovania, qveynis turistuli industria<br />

161


da infrastruqtura SerCeviTi midgomisa da zomierebis dacvis<br />

principiT ganviTardes.<br />

2. mTiani soflis Tanamedrove moTxovnebis Sesabamisad<br />

reabilitacia-keTilmowyoba metad rTuli da specifikuri<br />

sakiTxia; radgan aq wlebis manZilze yofiTi Tu socialuri<br />

procesebi qaosurad mimdinareobda da did siZneleebTan iyo<br />

dakavSirebuli, es garemoeba sakiTxis mravalmxrivi Seswavlis<br />

aucileblobas da mniSvnelobas ufro metad warmoaCens. gv3<br />

3. regionaluri ganviTarebis erT-erTi mniSvnelovani amocanaa<br />

Tanamedrove moTxovnilebebze kargad morgebuli, gaazrebuli,<br />

racionaluri da, amave dros, esTetikuri sacxovrebeli-<br />

sameurneo Tu dasasvenebeli garemos formireba, raSic erT-<br />

erTi wamyvani roli arqiteqturas eniWeba.<br />

4. xevsureTi saqarTvelos erT-erTi sasazRvro da amavdroulad<br />

amJamad erT-erTi yvelaze savalalo mdgomareobaSi myofi<br />

regionia, rac ganpirobebulia socialur-demografiuli Tu<br />

ekonomikuri faqtorebiT. es garemoeba, aq arsebuli istoriul-<br />

kulturuli Tu arqiteqturuli Zeglebis mZime mdgomareobasac<br />

ganapirobebs, rac gadaudebel da swraf reagirebas saWiroebs.<br />

5. xevsureTis regions didi turistul-rekreaciuli resursi<br />

gaaCnia, romelic turizmis sxvadaxsva saxeobis ganviTarebis<br />

SesaZleblobas iZleva. mniSvnelovania, rom am resursebis<br />

racionalurad gamoyeneba moxdes arsebuli ekosistemis da<br />

landSaftis dauzianeblad.<br />

6. qveyanaSi turistuli industriis ganviTarebasTan erTad,<br />

aucilebeli piroba regionebis ekologiuri wonasworobis, misi<br />

TviTmyofadobisa (kulturuli memkvidreobis, adgilobriv<br />

mosaxleobaSi gavrcelebuli tradiciuli xalxuri rewvis<br />

dargebis) da garemo landSaftze datvirTvis regulirebis<br />

sakiTxis yovelmxrivi uzrunvelyofaa, kvalificiuri<br />

specialistebis erToblivi, SeTanxmebuli, kvlevebsa da<br />

analizze damyarebuli moqmedebiT. konfliqti, mTebis dacvis<br />

162


aucileblobasa da samTo turizms Soris, unda gadawydes<br />

garemos dacvis normebis farglebSi.<br />

7. globalizaciis epoqaSi, mTis soflebis aRdgena-SenarCunebasa<br />

da iq arsebuli resursebis infrastruqturaSi integrirebis<br />

process mniSvnelovania, rom safuZvlad daedos kulturuli<br />

da yofiTi tradiciebisa Tu sameurneo saqmianobis ganaxleba<br />

da SenarCuneba, risi miRwevac SesaZlebelia revitalizaciis<br />

procesiT, rac Zvelis safuZvelze ara marto arqiteqturuli<br />

garemos, aramed ekonomikuri, fizikuri, socialuri<br />

struqturebis ganaxlebasac gulisxmobs.<br />

8. xevsureTis qveynis sameurneo industriaSi, mis turistul<br />

infrastruqturaSi CarTvisaTvis erTerTi realuri gzaa:<br />

turistTa da sxva vizitorTa droebiTi komfortuli<br />

sacxovrebliT uzrunvelyofa;<br />

regionis mudmiv mcxovrebTa yofa-cxovrebisa da sameurneo<br />

saqmianobisaTvis saTanado pirobebis Seqmna.<br />

amisTvis mizanSewonilia regionis sacxovrebeli fondis<br />

aqtiuri gamoyeneba. amaSi, erTi mxriv, regionis TaviseburebaTa<br />

kompleqsis gaTvaliswinebis safuZvelze, iseTi axali<br />

sacxovrebeli saxlebis mSenebloba da, meore mxriv, arsebuli<br />

sacxovrebeli fondis revitalizacia, nawili arsebuli<br />

Senobebis saojaxo saxl-sastumroebad adaptireba moiazreba,<br />

sadac amavdroulad SesaZlebeli iqneba tradiciuli sameurneo<br />

saqmianobis srulyofilad warmarTvac, ise, rom<br />

uzrunvelyofili iqnes orive mxaris _ mudmiv mcxovrebTa da<br />

vizitorTa srulfasovani yofa-cxovrebisa da dasvenebis<br />

pirobebi.<br />

9. turistulad ganviTarebuli sazRvargareTis qveynebis<br />

praqtikis Seswavla-analizi gviCvenebs, kurortebze da Zveli<br />

dasaxlebebis revitalizaciisas, didi xania farTodaa<br />

gavrcelebuli arsebuli saxlebis mcire saojaxo e.w. saxl-<br />

sastumroebad adaptaciis praqtika, maTi keTilmowyoba,<br />

damatebiTi meurneobis warmoebisa da turistul momsaxurebaSi<br />

163


CarTvis SesaZleblobiT. samamulo praqtikaSic arsebobs am<br />

Temis momcveli samecniero baza, magram aris bevri sakiTxi,<br />

romelic moiTxovs ufro safuZvlian da Rrma Seswavlas.<br />

10. mocemuli sferos aTvisebisas, rogorc arsebuli ucxouri,<br />

aseve samamulo mecnieruli da praqtikuli gamocdilebis<br />

gacnoba-gaziareba aucilebel pirobas warmoadgens, problemis<br />

gadaWrisa da Sesabamisi Sedegis misaRwevad.<br />

11. istoriuli, eTnografiuli adgilis saTuTi ganaxleba<br />

(revitalizacia) ar niSnavs, rom is ar daicva dangrevis, Tu<br />

misi mowyobisadmi araprofesiuli midgomisagan. es, pirvel<br />

rigSi, niSnavs gaisarjo diferencirebuli samSeneblo<br />

kulturisaTvis. xolo samSeneblo kultura awmyoSi<br />

ganisazRvreba imiT, Tu rogor vudgebiT da vepyrobiT Cven<br />

Zeglebs, maT individualobasa da im mniSvnelobas, romelic am<br />

adgilmdebarobisaTvis gaaCniaT.<br />

12. arsebuli dasaxlebebis aRSenebisas yvela Zvel, Semadgenel<br />

nawilTan SeTanxmeba, maTi xasiaTis gaTvaliswineba da<br />

SenarCuneba ufro met samuSaos moiTxovs, vidre axal adgilas<br />

maTi daproeqteba da aSeneba, magram, amavdroulad, es ufro<br />

faseulia.<br />

13. Zvel ganaSenianebaSi axlad Seqmnili sivrceebi, arsebulis<br />

monaTesaveni unda iyon da ara klonebi, rac restavracia-<br />

revitalizaciisas erT-erT yvelaze mniSvnelovan Sedegad<br />

moiazreba.<br />

14. sadReisod maRalmTiani regionebisadmi saxelmwifoebrivi<br />

midgoma radikalurad da sasikeTod aris Secvlili, rac<br />

udavod realuri perspeqtivaa maTi ganviTarebisTvis. magram<br />

konkretulad xevsureTis regionSi es procesi jerjerobiT<br />

naklebad SeiniSneba, Tumca saxelmwifos mxridan erTeuli<br />

mcdelobebi mainc saxezea.<br />

15. regionis mxardasaWerad saxelmwifosaA Tu sxva jgufebis<br />

iniciativebi da qmediTi nabijebi warmatebul Sedegs iZleva da<br />

regionSi mosaxleobis mxridan jerjerobiT mcire ricxvis,<br />

164


magram mainc dabrunebis precedents qmnis da momavlis imeds<br />

saxavs.<br />

16. xevsureTis regionSi vizitorTa stacionarulad ganTavsebis<br />

erTaderT adgils, miuxedavad imisa, rom arsebuli saxlebis<br />

umetes nawilSi /90%/ Seqmnili pirobebi nawilobriv an<br />

absoluturad ver uzrunvelyofs vizitorTa cxovrebisaTvis<br />

aucilebel moTxovnebs, mainc regionSi arsebuli<br />

sacxovrebeli fondi warmoadgens. arsebuli viTarebidan<br />

gamomdinare, swored sacxovrebels aqvs dakisrebuli axali<br />

damatebiTi da metad mniSvnelovani funqcia _ vizitoris<br />

miReba-dabinaveba.<br />

17. mTis soflebSi mosaxleobis mxridan, rigi mizezebis gamo,<br />

mTis regionis specifikis gauTvaliswineblad mimdinareobs<br />

saxlebis TviTneburi mSenebloba-adaptirebis procesi, es<br />

isedac savalalo mdgomareobaSi myofi, istoriuli-<br />

eTnografiuli ganaSenianebis kidev ufro aqtiur<br />

gauferulebasa da rRvevas iwvevs, amitom aRniSnuli sakiTxi<br />

profesiul doneze Seswavla-damuSavebas da swraf reagirebas<br />

moiTxovs.<br />

18. xevsureTis regionSi amJamad arsebuli sacxovrebeli saxlebi<br />

SesaZlebelia daiyos rva gansxvavebul tipad, romelTagan<br />

nawili warmoadgens Zvel tradiciul xevsurul sacxovriss<br />

(koSkebi, “qviTkiri”, “bankaloiani” da “fSauri” (sabZluri)<br />

saxlebi). isini TavianTi gegmarebiTi struqturiT organuladaa<br />

morgebuli regionisTvis damaxasiaTebel, bunebriv-klimatur<br />

Tu sameurneo pirobebs, xolo nawili SedarebiT axalia<br />

(“baruli”, unificirebuli-e.w. ”finuri” da a.S.), gadmotanilia<br />

sxva regionebidan da naklebadaa adaptirebuli konkretuli<br />

regionis TaviseburebaTa kompleqsis mimarT.<br />

19. regionSi amJamad arsebuli tradiciuli saxlebis tipebi, maTi<br />

dRevandeli fizikuri mdgomareobis gaTvaliswinebiT miCneulia<br />

Sesabamis obieqtad, raTa SemdgomSi SesaZlebeli gaxdes maTi<br />

ara mxolod rogorc saintereso eTnografiuli Zeglis<br />

165


(turproduqtis), aramed turistul infrastruqturaSi CarTvis<br />

mizniT gamoyeneba, maTi revitalizaciis Sedegad.<br />

20. yvela tipis sacxovrisSi, uSualod sacxovrebeli Senobis<br />

garda, gasaTvaliswinebelia axal funqciebs kargad<br />

morgebuli, amave dros tradiciul genezisze dafuZnebuli,<br />

sasoflo-sameurneo zonis mowyoba, radgan sacxovrisis<br />

erTian struqturas saxlTan erTad mimdebare kar-midamoc<br />

qmnis.<br />

21. mciresarTuliani sacxovrebeli saxl-sastumroebis<br />

aSenebamde, winaswari monacemebis, mSeneblobis saxisa Tu<br />

organizebis formebis, regionalur da adgilobriv<br />

TaviseburebaTa kompleqsis, menaSenis ZiriTad moTxovnaTa da<br />

eqspluataciis pirobebis gaTvaliswinebiT, yoveli<br />

konkretuli SemTxvevisaTvis, sacxovrisis formirebisas<br />

ganisazRvreba:<br />

arsebul dasaxlebasTan mimarTebaSi Senobis ganTavsebis<br />

adgilmdebareoba;<br />

ganaSenianebis tipi;<br />

sakarmidamo nakveTis /ezos/ funqciuri zonebi da maTi<br />

urTierTkavSiri;<br />

saxlis tipi da misi sarTulianoba;<br />

sacxovrebeli, damxmare, sameurneo da sxva daniSnulebis<br />

saTavsTa nomenklatura, Sedgeniloba da farTobebi;<br />

saTavsTa funqciuri zonireba, maTi urTierTkavSirisa da<br />

izolirebis formebi.<br />

22. im sacxovrebeli saxlis daproeqtebisas, romelic<br />

SesaZlebelia vizitorTaA misaRebad transformirdes,<br />

racionaluri moculobiT-gegmarebiTi gadawyvetis garda,<br />

rekomendebulia aqcenti gadatanil iqnes, garemosTan<br />

harmoniulad Serwymul, saintereso, tradiciul sawyisebze<br />

aRmocenebul, nagebobis Siga da gare, arqiteqturuli ieris<br />

Camoyalibebaze. rac plastikis, proporciebis, formebis swori<br />

166


kompoziciuri dalagebiTa da diferencirebiT, tradiciuli<br />

da axali elementebis erTmaneTTan mxatvruli misadagebiT,<br />

adgilobrivi bunebrivi samSeneblo da mosapirkeTebeli<br />

masalebis, avejisa da aqsesuarebis sworad SerCeviT miiRweva.<br />

23. xalxuri xuroTmoZRvrebis Seswavlisas gamovlenili, mTeli<br />

rigi progresuli tradiciebis gaanalizebasa da Sedegad<br />

Camoyalibebuli rekomendaciebis gaTvaliswinebas mivyavarT<br />

mTiani teritoriebis aTvisebis problemis gadaWramde – isini<br />

gansakuTrebiT faseulia rogorc mxatvrul-arqiteqturul,<br />

aseve qalaqgegmarebiT aspeqtebze yuradRebis<br />

gasamaxvileblad. es ki adgilobrivi mosaxleobisTvis niSnavs<br />

am specifikur pirobebSi sacxovrisis, igive harmoniuli<br />

qalaqgegmarebiTi, sacxovrebeli, saqmiani garemos organizebas<br />

mis dauzianeblad.<br />

24. sadReisod sacxovrisis formirebis Tanamedrove tendenciebis<br />

SeTanxmeba adgilobriv progresul samSeneblo tradiciebTan<br />

safuZvelia mTiani raionebis sacxovrebeli garemos<br />

infrastruqturis Semdgomi ganviTarebisTvis.<br />

25. araswori mimarTulebiT aRdgena-ganaxlebas kidev ufro didi<br />

zianis miyeneba SeuZlia, vidre obieqtis xeluxleblad<br />

datovebas. xSirad ismis mosazrebac, rom “davelodoT ukeTes<br />

droebas” da am teritoriebs nakrZalis statusi mivaniWoT”,<br />

rac zogjer erTad-erTi gamosavalia aseT situaciebSi;<br />

magram, Cven sinamdvileSi, umjobesia…swori gzis SerCeva<br />

samomavlo ganviTarebisTvis, radgan saqarTvelos ar aqvs imis<br />

fufuneba, Seinaxos mkvdari teritoriebi.<br />

gamoyenebuli literatura<br />

1 «Восточное Причерноморье» Стиль по ГОСТ 7.1—2003 и ГОСТ 7.82—2001<br />

(библиографическая запись).,<br />

2 Ксенофонт, «Анабазис» http://www.vehi.net/istoriya/grecia/ksenofont/anabazis/index.html<br />

3 Страбон География / пер. с др.-греч. Г. А. СтратановскогоКнига XI<br />

4 У Казобона — с. 490—533. Описание Кавказа, Гиркании, Парфии,<br />

Бактрии, Мидии, Армении.<br />

167


5 . (.»Из истории средневекового исскусства Грузии»Г. Чубинашвили, Д.<br />

Туманишвили 1990 gv 135.)<br />

6 cit. «Наследие древней Грузии» О. Лордкипанидзе 1989б gv. 9, 30, 224,<br />

324.<br />

7 ( Л.Сумбадзе. Типология грузинского народного жилища - тбилиси 2008<br />

стр.20)<br />

8 masala momawoda eTnograf-istorikosma iv. wiklaurma,<br />

risTvisac uRrmes madlobas vuxdi.<br />

9 Джавахишвили А.И., 1973. 122.<br />

10 b. gamyreliZe. xevsureTis sofeli da misi sameurneo<br />

tradiciebi. Tbilisi: mecniereba, 1989, gv. 64.<br />

11 (Л. Сумбадзе «Грузинское искусство»(Ars Georgia), Сборник работ<br />

институт истории Грузинского искусства АН ГСС, № 2, 1948, Тбилиси,<br />

Жилые дома Имерети», gv. 123-146.<br />

12 l. sumbaZe. krebulSi “kulturis Zeglebis megobrebi” № 25,<br />

1971 w.<br />

13 l. sumbaZe. rumineTis mecnierebaTa akademiis reviuSi<br />

“xelovnebis istoria”. 1972w. I wigni, IX tomi)<br />

14 s. makalaTia. fSavi _ saqarTvelos geografiuli<br />

sazogadoebis Sromebi, yofis damaxasiaTebeli realebi. 1939w<br />

15 g. Citaia. xevsuruli saxlis sene-analebi. iv. javaxiSvilis<br />

sax. istoriis institutis Sromebi, I. Tbilisi, 1947.<br />

16 vaxuSti (aRwera samefoisa saqarTveloisa. qarTlis<br />

cxovreba t. IV. Tb, 1973).<br />

17<br />

М.М. Джандиер и, Г.И. Лежава. Архитектура горных районов грузии.<br />

1940. gv 4.<br />

18 S. arabuli. `istoriuli Tavgadasavali xevsurTa". Tb.: 2006.<br />

gamomc.”codna” gv. 5, 40, 41.<br />

19 С. Макалатия. Хевсуретия. 1940. c.11.<br />

20 cit. S. arabuli. `istoriuli Tavgadasavali xevsurTa". Tb.:<br />

codna, 2006. gv. 5, 40, 41.<br />

fridrix ebertis fondi. ojaxuri turistuli biznesi, misi<br />

organizaciis da marTvis Taviseburebani. `Семейный туристический<br />

бизнес. Особенности организации и управления”. wigni gamocemulia<br />

saqarTvelos mTis moyvarulTa kavSiris mxardaWeriT.<br />

materialuri cvlileba da aramaterialuri kultura<br />

londonis istoriul gareubanSi<br />

uiliam mani<br />

Witherford Watson Mann Architects<br />

ассоциация МЕР<br />

при поддержке Фонда ЕВРАЗИЯ (США) иАгентства по междун. развитию<br />

США<br />

Проект «Содействие муниципальным образованиям в подъеме агро-иэкотуризма<br />

как перспективного и стратегического направления развития<br />

малых и средних городов России» _ Практические рекомендации по<br />

развитию эко-агротуризма в российской провинции.<br />

http://www.bulgariahotelstours.com/<br />

168


(avt. vladimer (lado) vardosaniZe, “ras da ratom ar vicavT<br />

`Zvel TbilisSi~ proeqti „urbanuli memkvidreobis SenarCuneba:<br />

konferenciis Tema<br />

„adgilis suli” 2010 wlis 3-6 ivnisi)<br />

169

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!