27.02.2013 Views

Ludwig Feuerbach e la natura non umana. Ricostruzione

Ludwig Feuerbach e la natura non umana. Ricostruzione

Ludwig Feuerbach e la natura non umana. Ricostruzione

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

AL CUORE DEL CRISTIANESIMO: LA TRINITÀ 59<br />

ria del<strong>la</strong> salvezza coincide dunque con l'ordine interno al<strong>la</strong> vita trinitaria<br />

stessa. Dal Petau <strong>Feuerbach</strong> trascrive:<br />

Jam vero ejusmodi est ista re<strong>la</strong>tio comparatioque Filii ad Spiritum ut priores<br />

in ea partes Filius habeat et major esse dicatur, itidem ut in re<strong>la</strong>tione Patris ad'<br />

Filium major appel<strong>la</strong>tur Pater. Haec autem major dignitas, quae et auctoritas dici-<br />

tur, in eo solo posita est, quod alter sit principium, alter ab ilio tamquam prin­<br />

cipio ducat originerò 87 .<br />

Certo i padri cercarono di tenere lontane rappresentazioni inade­<br />

guate, troppo materiali sostenendo che per alito si doveva intendere<br />

primariamente <strong>non</strong> l'effusione di aria all'esterno, bensì l'alito intcriore,,<br />

sostanziale, lo spirito di vita 88 . Tuttavia affermarono anche una conti­<br />

nuità fra interiorità ed esteriorità. <strong>Feuerbach</strong> per es. riporta <strong>la</strong> spiega­<br />

zione di Grillo Alessandrino:<br />

Sed quemadmodum unusquisque nostrum proprium in se ipso spiritum con-<br />

tinet et ex intimis visceribus foras effundit. Propterea et corporaliter ipsunr<br />

Christus insuff<strong>la</strong>vi!, ea re demonstrans uti humano ex ore corporaliter exit spiritus,<br />

sic ex divina substantia eo modo, qui Deo congruit, illum qui est ex ea, prodire<br />

spiritum 89 .<br />

Lo spirito appare qui come qualcosa di immateriale e insieme ma­<br />

teriale, di immanente al soggetto e insieme comunicabile secondo una<br />

concezione, che rive<strong>la</strong> affinità con quel<strong>la</strong> espressa proprio in questo pe­<br />

riodo da <strong>Feuerbach</strong> nello scritto Contro il dualismo di anima e corpo,<br />

spirito e carne 90 . Insito necessariamente nel<strong>la</strong> paro<strong>la</strong>, nel verbo, è se­<br />

condo i padri lo spirito sì come spirito personale, ma anche come fiato.<br />

Così suona <strong>la</strong> citazione di Grillo:<br />

Quomodo absque proprio Spiritu Verbum intellegi potest? An <strong>non</strong> esset<br />

absurdum, si quis eum ab nomine spiritum separari dicet, qui inest ipsi tam secun-<br />

dum <strong>natura</strong>e definitionem, quam ad integrum animalis complementum? Quomodo<br />

igitur Spiritum divellemus a Filio?<br />

E l'idea di Gregorio Nisseno, spiegata dal Petau:<br />

Etenim sermo noster sine aere ac spiratione <strong>non</strong> potest effici, adeo ne nec<br />

divinus sine sui generis spiratione 91 .<br />

«7 4oc 33'' [cfr. T. D., II, 1. VII, e. V, § X, p. 669].<br />

88 Ivi, 33r-y .<br />

» Ibid.<br />

90 G. W., X, pp. 138-39 [tr. it. F. Tomasoni, in Materialisti dell'Ottocento,<br />

cit., pp. 118-19].<br />

91 40c 33p-v [ cfr . T. D., II, 1. VII, e. X, §§ I-II, IV, pp. 695-97; le citazioni<br />

sono di p. 695].

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!